Pozarolnicza działalność gospodarcza ( )

Pozarolnicza działalność gospodarcza ( )

“PAKIET EDUKACYJNY DLA MŁODYCH ROLNIKÓW
W KRAJACH NOWO PRZYJĘTYCH
DO UNII EUROPEJSKIEJ”
POZAROLNICZA DODATKOWA DZIAŁALNOŚĆ
GOSPODARCZA
CYPR, Nikozja, 2005
Przedmowa, podziękowania i zastrzeżenia
Przedmowa
Cele tego modułu Kursu są następujące:
•
•
Zapoznanie Młodych Rolników z alternatywnymi uzupełniającymi
formami
działaniami oraz
Wykorzystanie dostarczonej informacji dla zidentyfikowania możliwości
alternatywnych działań w ich regionie
Dostarczona informacja powinna być wykorzystana do sformułowania właściwych pytań
i uzyskania właściwych, rzeczowych odpowiedzi od miejscowych ekspertów i tych władz
lokalnych, odpowiedzialnych w Twoim kraju za regulacje i postanowienia Wspólnej Polityki
Rolnej i ochrony środowiska.
Podziękowania
Niniejsze materiały zostały opracowane na podstawie domeny publicznej informacji dla
bezpłatnego wykorzystania przez rolników i są dostępne na następujących stronach
internetowych:
•
•
•
•
•
ATTRA, National Sustainable Agriculture Information Service /Państwowa
Informacja o Zrównoważonym Rolnictwie/ (http://www.attra.org/attrapub/perma.html)
Europa – Environment – Nature and Biodiversity /Europa – Środowisko – Natura
i Bioróżnorodność/
(http://www.europa.eu.int/comm/environment/nature/home.htm)
Europarc Federation /Federacja Europarc/
(http://www.europarc.org/international/europarc.html)
ECOVAST Organization /Organizacja ECOVAST/ (http://www.ecovast.org/)
FACE Fact Sheets: Farm Diversification /Zestawienia faktów/ FACE: Zróżnicowanie
gospodarstw rolnych
(http://www.face-online.org.uk/resources/factsheets.discovering/diverse.html)
Informacja przedstawiona w tym Module Kursu może nie być pełną informacją osiągalną na
tych Stronach Internetowych. Informacja taka może być rozszerzona albo połączona.
Instrukcję jak uzyskać dostęp do Stron internetowych (uzyskać oryginalną informację)
i dalsze informacje w fachowych książkach, ulotkach albo czasopismach, (które można kupić
albo otrzymać bezpłatnie) jest podana w części dotyczącej bibliografii dla tego Modułu i na
płycie CD.
Niniejszy przewodnik jest rezultatem kolektywnej pracy partnerów uczestniczących
w projekcie. Autorki przewodnika: pani Antonia Theodosiou i pani Natassa Economou
zasługują na specjalne podziękowania.
2
Zastrzeżenie
Informacje przedstawione w tym Module Kursu uzyskano z uznanych i poważnych źródeł
międzynarodowych. Wyjaśniają one najważniejsze kluczowe zagadnienia UE, oddziałujące
na rozwój wsi i środowisko. Chociaż dołożono wszelkich starań, by zapewnić, aby informacja
była poprawna w trakcie przygotowywania końcowej wersji modułu, nie możemy
gwarantować, że tak pozostanie.
Wynika z tego, że opracowujący program "Edukacyjny pakiet dla młodych rolników w krajach
nowo przyjętych do UE - YOUTH - FARM” nie mogą ponosić odpowiedzialności za straty albo
szkody, które mogłyby być spowodowane przez stosowanie tej informacji do Twojego
gospodarstwa.
3
Spis treści
****
Przedmowa, podziękowania i zastrzeżenia .................................................. 2
Spis treści 4
Słownik
Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
CZĘŚĆ I: ROZWÓJ ROLNICTWA W UNII EUROPEJSKIEJ ..................................... 10
A. Główne Elementy Propozycji Komisji......................................................10
B. Zrównoważenie celów .......................................................................13
C. Rozwój Wsi i Agenda 2000...................................................................13
D. Rozwój Wsi i Reforma Wspólnej Polityki Rolnej 2003...................................14
E.
Rola państw członkowskich .................................................................14
CZĘŚĆ II. WPROWADZENIE DO DZIAŁALNOŚCI PRZYJAZNYCH DLA ŚRODOWISKA
I INNYCH POZAROLNICZYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZYCH ........................... 15
A
Dywersyfikacja działań gospodarstw rolnych.............................................15
B. Strategia: od gospodarstwa do widelca ...................................................17
1. Przestrzeń dla zróżnicowania ................................................... 18
2. Higiena paszy i żywności......................................................... 18
3. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach
rolnych ............................................................................ 18
4. Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność .............................. 19
5. Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości............... 20
CZĘŚĆ III.
WSPIERANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH ................... 21
A. Specjalna żywność – szansa? ................................................................21
B. Krótki przegląd specjalnych produktów żywnościowych – perspektywa Europy ....21
C. Przetwarzanie żywności w gospodarstwie ................................................22
D. Cechy wyróżniające produkty przetwarzane w gospodarstwie rolnym ..............22
CZĘŚĆ IV: TURYSTYKA.......................................................................... 26
A. Alternatywne działalności turystyczne ....................................................26
1. Uwagi ogólne ...................................................................... 26
2. Turystyka alternatywna .......................................................... 26
2.1. Turystyka wiejska ........................................................... 27
2.2. Turystyka w celach zdrowotnych ......................................... 27
2.3. Podróże służbowe ............................................................... 28
4
2.4. Formy turystyki przyjazne środowisku ....................................... 28
2.5. Sport i turystyka ................................................................. 29
2.5.1. Turystyka sportowa dla relaksu albo odpoczynku ................... 29
2.5.2. Turystyka na imprezy sportowe ........................................ 29
2.6. Turystyka Społeczna ............................................................ 30
2.7. Turystyka i woda ................................................................ 30
2.8. Turystyka sezonowa............................................................. 30
2.9. Turystyka kulturalna ............................................................ 31
B. Rozwój wsi i turystyka .......................................................................31
C. Turystyka w unijnej polityce rozwoju .....................................................32
CZĘŚĆ V : DZIEDZICTWO PRZYRODY JAKO BAZA DODATKOWEJ PROEKOLOGICZNEJ
DZIAŁALNOŚCI ROLNIKA......................................................................... 34
A. Natura 2000....................................................................................34
1. Co to jest Natura 2000? .......................................................... 34
2. Deklaracja El Teide (Teneryfa) ................................................. 34
3. Cele Dyrektywy Środowiskowej 92/43/EEC................................... 35
3.1. Specjalne obszary konserwacji i Natura 2000 .......................... 35
4. Finansowanie Natury 2000....................................................... 36
B. Obszary Chronione............................................................................36
1. Definicje............................................................................ 36
1.1. Obszar Chroniony............................................................ 36
1.2. Park narodowy ............................................................... 36
1.3. Park regionalny albo krajobrazowy....................................... 36
1.4. Rezerwat przyrody .......................................................... 37
1.5. Miejsca dziedzictwa światowego......................................... 37
2. Obszary Chronione Europy....................................................... 37
3. Europejska Konwencja Krajobrazowa ......................................... 37
CZĘŚĆ VI:
SPECYFICZNA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZA PRZYJAZNA DLA ŚRODOWISKA ... 39
A. Permakultura ..................................................................................39
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Definicje............................................................................ 39
Cechy permakultury .............................................................. 39
Praktyczne zastosowanie permakultury ....................................... 40
Etyka permakultury............................................................... 40
Zasady projektowania permakultury........................................... 41
Zasoby permakultury na świecie ............................................... 41
B. Rolnictwo naturalne ..........................................................................44
1. Czym jest rolnictwo naturalne?................................................. 44
2. Filozofia ............................................................................ 44
3. Stosowanie ......................................................................... 44
3.1. Dlaczego obsiewanie wielką rozmaitością nasion? ..................... 45
3.2. Jaka jest różnica między naturalnym a naukowym rolnictwem? .... 45
5
3.3. Jaka jest różnica między naturalnym gospodarowaniem
a biologicznym albo organicznym rolnictwem? ........................ 45
3.4. Jaka jest różnica między naturalną gospodarką a tradycyjnym
rolnictwem? ................................................................. 45
4.Kto może stosować naturalną gospodarkę? Jaki jest ekonomiczny
aspekt tej metody?.............................................................. 45
5. Wkład naturalnego rolnictwa w zwiększanie opadów deszczu ............ 46
CZĘŚĆ VII: WIEJSKIE DZIEDZICTWO JAKO PODSTAWA DLA PROEKOLOGICZNEJ
DODATKOWEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ .............................................. 47
A. Wiejskie dziedzictwo.........................................................................47
1. Wiejskie domy ..................................................................... 47
2. Społeczna i kulturalna witalność ............................................... 48
3. Ochranianie dziedzictwa......................................................... 48
3.1. Dziedzictwo kultury ........................................................ 48
4. Interpretacja i edukacja ......................................................... 50
B. Wiejskie krajobrazy historyczne............................................................50
C. Światowe dziedzictwo .......................................................................52
Wybrana bibliografia i strony internetowe .................................................. 54
W językach obcych.................................................................................54
W języku polskim ..................................................................................68
6
Słownik
Agro - ekosystem - Techniczny ekosystem stworzony przez człowieka dla celów rolniczych
w celu zaspokajania jego potrzeb żywieniowych / dietetycznych.
To jest system otwarty, tzn. taki, który porozumiewa się z zewnętrznym środowiskiem,
z którym wymienia materiał i energię. Zwykle jest on na wejściu wzmacniany / wspierany
przez człowieka [woda, rolnicze chemiczne środki etc.] a na wyjściu uzyskuje się produkty
rolnicze.
Agrotourystyka - działalność turystyczna w osadach / wsiach i w okolicy, która jako
centralny punkt skupiający ma rolnika i wzmocnienie jego ekonomicznej działalności.
Zwykle jest to połączone z domem dla turystów w wiejskich osadach i częściowym
wykorzystaniem rezerw czasowych rolnika.
Bio-kulturalne rezerwy / zasoby – termin ten został określony / wprowadzony przez Daniela
Janzena, by opisać parki narodowe i obszary chronione, które w pełni włączają miejscową
ludność do zarządzania i działalności edukacyjnej.
Degradacja – powodowanie skażenia i zmiana środowiska przez działalność człowieka, która
wywiera niekorzystny wpływ na równowagę ekologiczną, jakość życia i zdrowia ludzi, na
wartości historyczne, dziedzictwo kulturalne i estetyczne.
Dziedzictwo kulturalne / krajobrazowe - To odnosi się do pomników [architektury,
starożytności, miejsc pamięci historycznej, wyjątkowych naturalnych formacji, krajobrazu
ukształtowanego ręką ludzką], które ma ogólnoświatowe / uniwersalne wartości w aspekcie
historii, sztuki, nauki, etnologii, antropologii i estetyki.
Ekonomiczna żywotność - charakterystyka powiększonego, ostrożnego, produktywnego
i rozsądnego użycia zasobów [fizycznych, ekonomicznych, ludzkich] towarów,
przedsiębiorstw i usług. Jest ona oparta na szczegółowej wiedzy i obejmuje działanie, w
pewnych granicach, zarządzania odpadami i oszacowania całkowitego wydatku i dochodu,
włączając te, które są nie sprzedawalne.
Ekoturystyka - rodzaj turystyki, która dostosowuje się do potrzeb społeczeństwa,
naturalnego środowiska i gospodarki każdego miejsca / kraju / obszaru przybliżająca
człowieka do natury i do tradycyjnych trybów życia.
Miejscowa siła robocza - Osoby albo grupy społeczne, która żyją i pracują na raczej
społecznym poziomie niż w centrum głównej politycznej działalności.
Organizacja pozarządowa- niekomercyjna grupa albo organizacja, która jest ustanowiona
poza ustawową strukturą polityczną i jako cel ma osiągnięcie określonych celów [t.j.
ochrony środowiska] albo popierać interesy pewnych grup społecznych [t.j. lokalnych /
rodzinnych zbiorowisk, ludzie o specjalnych potrzebach itp.]. Działania takich organizacji
mogą dotyczyć badań, upowszechniania informacji, spraw edukacji, pracy społecznej albo
nawet prawnej porady i poparcia, formowanie grup wywierania nacisku dla zmiany
establishmentu, itp.
Są one różne pod względem wielkości, od małych grup w społecznościach do dużych grup
z celami narodowymi albo międzynarodowymi [np. Greenpeace].
7
Podejście ekosystemowe / polityka - planowanie polityk, programów i funkcji
uwzględniających unikatowe i podstawowe cechy każdego ekosystemu oddzielnie
i uznających równocześnie współzależność społecznych, ekonomicznych i środowiskowych
systemów.
Pojemność środowiskowa - maksymalna liczba osób albo osób określonego rodzaju, które
mogą zachować w sposób nieokreślony specyficzny obszar środowiskowy.
Populacja, którą może utrzymać obszar / region bez żadnej jego degradacji.
Łączna liczba populacji, którą może utrzymać obszar / region na podstawowym poziomie
przetrwania.
Poziom życia - jakość życia albo wskaźnik, dzięki któremu podstawowe potrzeby są
zaspokajane. Dla określania tego terminu stosowane różne wskaźniki, włączając w to
śmiertelność niemowląt, długość życia i ekonomiczne czynniki takie jak produkt narodowy
brutto.
Rozwój obszarów wiejskich - rozwój wiejski jest znaczącym elementem aktywnej
rozwojowej polityki. Jednym z negatywnych skutków ekspansji handlowych centrów jest
zmniejszanie / niszczenie ziemi rolniczej. Organizacje, które dążą do zachowania
i wzmacniania wiejskich obszarów właściwie pracują dla bardziej rozwiniętego
społeczeństwa.
Równa dystrybucja / podział - równa dystrybucja odnosi się do równego rozdziału między
ludzi, kosztów i korzyści działalności człowieka.
Te dwa podstawowe składniki są równo rozdzielone pomiędzy pokoleniami i z równym
udziałem grup i osób.
Samorząd lokalny - poziom zarządzania [gmina, miasteczko, miasto, kraj], który jest bliżej
spraw przeciętnego obywatela.
Sektor usług - sektor gospodarki, który oferuje usługi i informacje.
Wykorzystanie ziemi - użycie ziemi stanowi decydujący czynnik, czy środowisko w danym
obszarze będzie zdrowe albo nie. Ogólnie mówiąc, ziemia może być tak zarządzana, aby
sprawy ludzkiego bezpieczeństwa, estetyki, powietrza i czystość wody i ogólnie – równowaga
ekosystemów były brane pod uwagę.
Zasoby ludzkie - Zasoby utworzone przez samego człowieka i jego życie społeczne, takie jak
praca i technologia.
Zrównoważenie / Żywotność - Żyć i pracować w taki sposób, aby spełniać i równoważyć
istniejące środowisko naturalne, ekonomiczne i społeczne potrzeby człowieka, jednakże bez
narażania dobrobytu przyszłych pokoleń.
Wykorzystywanie ekosystemów, w taki sposób, aby zabezpieczyć wszystkie możliwe korzyści
nie tylko dla nas, ale też do przyszłych pokoleń.
Zrównoważony / wykonalny rozwój - Zrównoważony rozwój wymaga, aby powinna
dokonywać się zmiana w dojrzałej ekspansji ekonomicznej, po to, aby zapewnić, by towary i
usługi były wytwarzane w środowiskowych przyjaznych i ekonomicznie wykonalnych
8
procesach.
Będzie to wymagało bardziej racjonalnego wykorzystania zasobów, racjonalnego zarządzania
odnawialnych zasobów, oceny i włączenia wszystkiej zewnętrznej ekonomii i skutków
ubocznych, które wywodzą się z eksportu, przetwarzania, produkcji, dystrybucji,
konsumpcji i dostępności dóbr.
9
CZĘŚĆ I: ROZWÓJ ROLNICTWA W UNII EUROPEJSKIEJ
W dniu 20 czerwca 2005 Komisja UE osiągnęła polityczną zgodę na wprowadzenie
Regulacji dotyczących wsparcia rozwoju wsi poprzez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i na wprowadzenie programu na następne lata
(2007 – 2013). Proponowana reforma jest skupiona wokół czterech głównych
kierunków: 1) zwiększanie konkurencyjności sektora rolnictwa i leśnictwa,
2) poprawianie środowisko naturalnego i najbliższej okolicy, 3) promocja
zróżnicowania życia gospodarczego na wsi i podnoszenie poziomu życia na obszarach
wiejskich, 4) wykorzystanie inicjatyw oddolnych (podejście „Leader”).
Uproszczono 5 istniejących typów programowania oraz 3 typy zarządzania i systemu
kontroli i podciągnięto pod jeden ramowy system finansowania, programowania
i zarządzania dla rozwoju wsi. Propozycja Komisji była zaprezentowana Radzie
i Parlamentowi w czerwcu 2004 roku pod dyskusję.
Obszary wiejskie obejmują 90% obszaru rozszerzonej UE i są miejscem zamieszkania,
w przybliżeniu, połowy jej obywateli. Wbrew zmniejszaniu się najważniejszego sektora
w minionych latach, rolnictwo i leśnictwo pozostają głównymi użytkownikami ziemi w UE.
Dlatego te sektory odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu surowcami naturalnymi na
obszarach wiejskich i nadal mają znaczący udział w rozwoju gospodarczym i społecznym. Ale
żywotność obszarów wiejskich potrzebuje więcej niż tylko rolnictwa. Polityka rozwoju wsi
wymaga umieszczenia rolnictwa w obszerniejszym kontekście, który bierze też pod uwagę
ochronę środowiska wiejskiego, jakości wyprodukowanej żywności i atrakcyjność obszarów
wiejskich dla młodych rolników i nowych mieszkańców.
A.
Główne Elementy Propozycji Komisji
Proponowana reforma ulepszy wprowadzanie i kierowanie europejskimi programami rozwoju
wsi w następujący sposób:
• Wszystkie istniejące środki będą zgrupowane w jednym programie i instrumencie
finansowym;
• Wprowadzono nowe strategiczne podejście w celu uzyskania spójności
i koordynacji z priorytetami Unii Europejskiej (wzrost, zatrudnienie,
zrównoważenie), dla towarzyszenia reformie wspierania rynku („pierwszy filar”)
i będzie służyła jako podstawa dla narodowych strategii i programów.
• Zunifikowane i wzmocnione monitorowanie, mechanizm oceny i raportowania,
które powinny zapewnić więcej przeźroczystości i odpowiedzialność
za wykorzystywanie pieniędzy UE;
• Minimalne wydatki na poszczególne kierunki i mniej szczegółowe reguły i warunki
odpowiedniości pozostawią więcej swobody państwom członkowskim co do
sposobu wprowadzania programów w życie, gdyż jak się okazało, polityka
równowagi okazała się niezbędna dla obszarów wiejskich;
• Wzmocnione podejście do oddolnych inicjatyw lepiej dostosuje wiejskie programy
rozwoju do miejscowych potrzeb;
• Większa rola sieci roboczych i współpracy z Unią Europejską ułatwi przepływ
dobrych praktyk i nada polityce rozwoju wsi europejski wymiar;
• Podział odpowiedzialności między państwa członkowskie a Komisję będzie lepiej
zdefiniowany.
Nowa polityka ma trzy główne cele: 1) Powiększanie konkurencyjności sektora rolniczego
10
przez wsparcie dla restrukturyzacji, 2) Poprawianie ochrony środowiska i krajobrazu przez
wspomaganie zarządzaniem ziemią, 3) Wzmacnianie jakości życia na obszarach wiejskich
i promowanie urozmaicenia działalności ekonomicznych przez przyjmowanie środków
ukierunkowanych gospodarstwa rolne i innych uczestników życia gospodarczego na wsi.
Sugerowana metoda „Lider”, stosowana z dobrym skutkiem w przeszłości polega na
wykorzystaniu oddolnej inicjatywy przy podejmowaniu decyzji.
Kierunek 1: Poprawa konkurencyjności rolnictwa i sektora leśnego: Strategia
restrukturyzacji byłaby oparta na działaniach związanych z ludzkim i fizycznym kapitałem
i z zagadnieniami jakości. Obejmuje to następujące kroki: 1.
Działania mające na celu w ulepszanie ludzkiego potencjału poprzez:
• szkolenia zawodowe i mechanizmy przekazu informacji dla osób zaangażowanych
w sektorach: rolniczym i leśnym
• kształcenie młodych rolników,
• wczesne emerytury dla rolników i pracowników rolnych,
• korzystanie przez rolników i właścicieli lasów z usług doradczych,
• poprawa zarządzania gospodarstwem rolnym, oddłużanie gospodarstw rolnych
i usługi doradcze, jak również usługi doradcze dla leśnictwa;
2.
Działania mające na celu restrukturyzację fizycznego potencjału poprzez:
• modernizację gospodarstw rolnych,
• podnoszenie ekonomicznej wartości lasów,
• dodawanie wartości do pierwotnej produkcji rolniczej i leśnej,
• współpraca w celu opracowywania nowych produktów, procesów i technologii
w sektorze rolnictwa;
• poprawa i rozwój infrastruktury związanej się z rozwojem i adaptacją rolnictwa
i leśnictwa,
• przywracanie rolniczego potencjału produkcyjnego uszkodzonego przez klęski
żywiołowe i wprowadzanie odpowiednich mechanizmów ochronnych;
3.
Działania mające na celu poprawę jakości produktów rolniczych poprzez:
• pomoc dla rolników, by mogli przystosować się do wymagań normy opartych na
przepisach Wspólnoty;
• wspieranie rolników, którzy uczestniczą w programach poprawy jakości produktów
żywnościowych,
• wspieranie grup producenckich w zakresie informacji i działalności promocyjnej dla
produktów żywnościowych objętych planami poprawy jakości;
4.
Przejściowe działania dla nowych państw członkowskich dotyczące:
• wspieranie
współfinansowania
gospodarstw
rolnych
restrukturyzację,
• wspieranie tworzenia grup producenckich.
przechodzących
Kierunek 2: Poprawa ochrony środowiska i zarządzania ziemią: Działania
rolnośrodowiskowe są elementem obowiązkowym. Ogólny warunek dla działań w kierunku 2
na poziomie beneficjenta jest poszanowanie unijnych i narodowych obowiązkowych
wymogów dla rolnictwa i leśnictwa. Zgodność przekrojowa jest podstawą dla płatności
1 filaru CAP. Zgodność przekrojowa oznacza zgodność z 18 normami w dziedzinie ochrony
11
środowiska, zdrowia społecznego, zdrowia zwierząt i roślin oraz dobrostanu zwierząt i łączy
ustawowe wymagania odnośnie rolników z wymaganiami utrzymywania ziemi w dobrych
rolniczych i środowiskowych warunkach. Ta sama linia bazowa ma zastosowanie do działań
w obszarze osi 2. Ponadto dla płatności rolnośrodowiskowych mają zastosowanie warunki
używania nawozów i pestycydów.
Wspieranie tej Sekcji dotyczy następujących działań:
1.
2.
-
Działania ukierunkowanie na zrównoważone użycie ziemi rolniczej:
płatności środowiskowe dla rolników gospodarujących na obszarach górzystych,
płatności dla rolników w obszarach o trudnych warunkach gospodarowania, innych niż
obszary górzyste ,
płatności NATURA 2000 i związane z Dyrektywą 2000/60/EC;
płatności rolnośrodowiskowe;
płatności z tytułu utrzymania dobrostanu zwierząt;
wsparcie dla inwestycji nieprodukcyjnych;
Działania mające na celu zrównoważone użytkowanie obszarów leśnych:
zalesianie ziemi rolniczej,
pierwsze ustanowienie systemów leśnych na ziemi rolniczej,
pierwsze zalesianie na ziemi nierolniczej,
płatności NATURA 2000,
płatności leśnośrodowiskowe,
przywracanie potencjału produkcyjnego leśnictwa i wprowadzanie działań
ochronnych,
wspieranie inwestowania nieprodukcyjnego.
Kierunek 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i dywersyfikacja gospodarki na
obszarach wiejskich. Działania te są adresowane do rolników, ich rodzin i szerokiej
społeczności wiejskiej. Zróżnicowany rynek pracy i lepszych usług będzie stwarzał wzrost
i nowe miejsca pracy w obszarach wiejskich. Pomoże to ustabilizować społeczeństwo
wiejskie i stworzy pozarolnicze źródła dochodu rolników i ich rodzin. Preferowana jest
metoda wprowadzania poprzez lokalne strategie rozwoju subregionów.
1.
Działania połączone ze zróżnicowaną gospodarką wiejską obejmujące:
- przechodzenie do działalności nierolniczej,
- wspieranie dla tworzenia i rozwoju mikro przedsiębiorstw;
- zachęcanie do turystyki
- ochrona i maksymalizowanie potencjału naturalnego dziedzictwa, dla przyczyniania
się do zrównoważonego rozwoju gospodarczego;
2.
Działania związane z ulepszaniem jakości życia na obszarach wiejskich obejmujące:
- usługi podstawowe dla gospodarki i ludności wiejskiej,
- odnowienie i rozwój wsi, zachowanie i przywracanie wiejskiego dziedzictwa;
3.
Działania związane ze szkoleniem zawodowym dla działaczy gospodarczych na
terenie objętych kierunkiem 3;
4.
Działania związane z nabywaniem kompetencji dla zarządzania i wprowadzania
miejscowej strategii rozwoju.
Kierunek 4: Lider. Obejmuje główne nurty strategii rozwoju miejscowego rozwinięte przez
inicjatywy lokalne i potwierdzone eksperymentalnie od roku 1989 w dziedzinie innowacji,
zatrudnienia i wzrostu gospodarczego na obszarach wiejskich. Metoda Lider z uwagi na
swoją innowacyjność w stosunku do obszarów wiejskich może być zastosowana na szerszą
skalę i do innych kierunków przez te państwa członkowskie, które wyrażą takie życzenie.
12
Co najmniej 7% funduszy programu jest zarezerwowanych na ten kierunek.
1
Zmiana definicji Mniej Przyjaznych Obszarów (MPO)
Definicja jest oparta na trzech typach obszarów:
• Obszary górzyste (określone przez wysokość i pochylenie)
• Inny albo pośredni MPO (częściowo zdefiniowany przez kryteria socjoekonomiczne).
• Obszary z określonymi utrudnieniami, na przykład tereny podmokłe (ograniczone do
maksymalnie 10% obszaru państwa członkowskiego) będą utrzymywane do roku 2010.
Komisja przedstawi propozycję dotyczącą systemu przyszłych płatności i wyznaczania
MPO na podstawie obserwacji Jury Audytorów pośrednich typów MPO.
B.
Zrównoważenie celów
Finansowy udział kierunków 1 i 3 będzie równy co najmniej 10%, dla kierunku 2 – 3,25%, a 5%
dla kierunku 4 „lider” (ten ostatni będzie dostosowany do specyficznej sytuacji nowych
krajów członkowskich.)
C.
Rozwój Wsi i Agenda 2000
W marcu 1999 liderzy Unii Europejskiej, jako część strategii Agendy 2000, zdecydowali
drastycznie zreformować Wspólną Rolniczą Polityką (CAP), wzmacniając politykę rozwoju
wsi na kilka sposobów. Polityka rozwoju wsi, która była rezultatem strategii Agendy 2000
zamierzała uzupełnić reformy w rolniczych sektorach rynkowych w promowaniu
konkurencyjnego, wielofunkcyjnego sektora rolniczego i widzianego jako zachęta do
poszukiwania alternatywnych źródeł dochodu w wiejskich obszarach, przy wspieraniu działań
rolnodowiskowych.
Mając na uwadze te celu, do dyspozycji Państw Członkowskich został oddany zestaw
22 działań. Państwa mogą wybierać te działania, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom
na obszarach wiejskich.
Działania mogą być pogrupowane według następujących kategorii:
•
Inwestowanie w działalność rynkową (biznes) gospodarstw rolnych;
•
Zasoby ludzkie: młodzi rolnicy, wczesna emerytura, szkolenie;
•
Mniej sprzyjające obszary i obszary zależne od środowiskowych uwarunkowań;
•
Działania rolnośrodowiskowe;
•
Przerób i marketing produktów rolniczych;
•
Leśnictwo;
•
Działania promujące adaptację i rozwój wiejskich obszarów.
Unijne wsparcie dla rozwoju wsi jest współfinansowane przez EAGGF /Europejski Fundusz
Orientacji i Gwarancji Rolnej/ i państwa członkowskie. Cztery "działania towarzyszące”
(rolnośrodowiskowe - środowisko, przechodzenie na wczesną emeryturę, zalesiane rolniczej
ziemi i obszarów mniej przyjaznych dla rolnictwa oraz obszary zależne od warunków) są
współfinansowane przez EAGGF – dział Gwarancji. Lider + projekty (podjęte w celu
udzielania pomocy rolnikom dla długoterminowej poprawy potencjału w lokalnym regionie)
są sfinansowane z EAGGF – dział Kierowania. Dla innych działań rozwoju wsi, źródła
finansowe Unii Europejskiej zależą od wspieranego regionu: EAGGF – dział Kierowania sekcja
13
regiony (najmniej rozwinięte regiony) dla Celu 1 i EAGGF – dział Gwarancji dla pozostałych
regionów.
Łącznie 25 funduszy unijnych na rzecz rozwoju wsi na lata 2000-2006 (dla nowych członków
2004 – 2006) obejmuje ponad 60 miliardów euro, z czego € 40 miliardów pochodzi z EAGGF –
dział Gwarancja, a 20 miliardów euro pochodzi z działu Kierowania.
D.
Rozwój Wsi i Reforma Wspólnej Polityki Rolnej 2003
W czerwcu 2003 Rada Ministrów UE uzgodniła wprowadzenie reformy Wspólnej Polityki
Rolnej. Ma ona na celu dalsze wzmocnienie rozwoju wsi przez przekazywanie funduszy od
pierwszego filara (rynku i wspierania uzyskiwania dochodu) do drugiego filaru (rozwoju wsi).
Równocześnie, zakres aktualnych instrumentów rozwoju wsi został rozszerzony tak, aby
odpowiadał na rosnące społeczne zainteresowanie jakością żywności, ochroną środowiska
i dobrostanem zwierząt.
Dlatego, kilka działań dodano do "menu” działań już przyjętych. Mogą one być podzielone na
następujące kategorie:
•
Miary jakości żywności (udziały w planach poprawy jakości);
•
Spełnianie norm unijnych związanych ze środowiskiem, zdrowiem (społeczeństwa,
zwierząt i roślin), dobrostan zwierząt i bezpieczeństwo pracy;
•
Dobrostan zwierząt (poza dobrą praktyką gospodarki zwierzętami);
•
Wsparcie dla młodych rolników (wzmocnienie);
•
Wsparcie dla wprowadzania programu Natura 2000 (Ptaki i Dyrektywa
Środowiskowa);
•
Wsparcie dla leśnictwa (poszerzenie zakresu);
•
Zwiększone unijne współfinansowanie działań rolnośrodowiskowych i na rzecz
dobrostanu zwierząt;
•
Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (powiększył się maksymalny
poziom wsparcia).
Z zamiarem wzmacniania unijnego finansowego wspierania rozwoju wsi reforma Wspólnej
polityki Rolnej wprowadziła nowy system przymusowej modulacji. Ten system został
zaprojektowany, tak aby przestawić fundusze z pierwszego do drugiego filaru. Państwo
członkowskie mogą użyć tego mechanizmu, by sfinansować wprowadzenie nowych działań
rozwoju wsi albo wzmacniać istniejące działania.
E.
Rola państw członkowskich
Polityka rozwoju wsi istnieje, by odpowiadać na narodowe i regionalne potrzeby. Ponieważ
państwo członkowskie najlepiej znają swoje potrzeby w tym zakresie, odgrywają one
centralną rolę w programowaniu wiejskich programów rozwoju i w wprowadzaniu ich
w życie. Faza opracowywania rozpoczyna się od przedstawienia planów każdego państwa
członkowskiego. Kończy się ona w Komisji (po ocenie zawartości tych planów z regulacjami
dot. rozwoju wsi) ich zatwierdzeniem. Aktualne programy obejmują siedmioletni okres - od
stycznia 2000 do końca grudnia 2006. Dla nowych krajów członkowskich okres
programowania zawiera się w latach 2004 – 2006.
14
CZĘŚĆ II.
A
WPROWADZENIE DO DZIAŁALNOŚCI PRZYJAZNYCH DLA
I INNYCH POZAROLNICZYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZYCH
ŚRODOWISKA
Dywersyfikacja działań gospodarstw rolnych
Rolnicy i zarządcy gospodarstw zawsze szukali sposobów jak najlepiej wykorzystać posiadane
majątki. Uwagę na to zagadnienie zwrócił bardzo duży spadek dochodów gospodarstw
rolnych w ciągu ostatnich pięciu lat, we wszystkich obszarach gospodarowania. Reformy
Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) zmniejszyły ceny gwarantowane dla produkcji żywności, ale
równocześnie powiększyły sumy dostępne dla wspierania nowych przedsięwzięć. Wielu
rolników, dostosowując się do sytuacji, w której nie można już liczyć na gwarantowany
rynek dla ich produktów, będzie zastanawiać się nad możliwościami zróżnicowania ich
działalności.
Dywersyfikacja jest nazwą procesu, w którym rolnicy poszukują alternatywnego dochodu,
innego niż uprawa roślin (konsumpcyjnych), lub konwencjonalny chów żywego inwentarza.
Większość rolników dostosowuje swoje gospodarstwa w taki sposób, aby zaspokajać potrzeby
rynkowe i utrzymać swój poziom życia. Zmiany w małej skali, takie jak wzrost produkcji
jednej konwencjonalnej rośliny albo zmienianie sposobów utrzymania żywego inwentarza
nie są dywersyfikacją.
Jest wiele powodów, dla których rolnicy szukają zróżnicowania dochodów i proces ten
postępuje od dłuższego czasu. Najważniejszą przesłanką mogłaby być szczególna
przydatność gospodarstwa rolnego (na przykład duży i ładny dom wiejski dobrze
przystosowany do zapewnienia noclegów i posiłków), o korzystnej lokalizacji, (na przykład
na skraju wsi, ze stajnią i pastwiskiem dla konia), albo umiejętności i zainteresowania
rolnika ( na przykład oprowadzanie gości (wycieczek), otwarte gospodarstwo rolne, albo
zajęcia sportowe). Wiele pomyślnych przedsięwzięć dodanych do prowadzonej dotychczas
działalności w gospodarstwie rolnym zostało dopasowanych do istniejących zasobów.
Prowadzenie zróżnicowanego gospodarstwa jest niewątpliwie wyzwaniem dla rolników
posiadających tradycyjne kwalifikacje w zakresie produkcji żywności. Często potrzebne
będą różne umiejętności w dziedzinie zarządzania obejmujące „stosunki międzyludzkie”
i marketing. Większość nowych przedsięwzięć będzie też zależała od zakresu dodatkowych
przepisów i regulacji związanych z zakresem działalności, planem zagospodarowania,
ubezpieczeniami zdrowotnymi, bezpieczeństwem, higieną i tak dalej. Istnieje jednakże
wiele przykładów, gdzie dobrze zaplanowana dywersyfikacja odniosła wielki sukces
i dostarczyła nowe dochody i miejsca zatrudnienia na obszarach wiejskich.
Poniżej przedstawiono przykłady zróżnicowania działalności w gospodarstwach rolnych:
•
Turystyka rowerowa
Uważa się, że turystyka kolarska jest drugą najbardziej popularną formą odpoczynku,
włączając w to szczególnie modne kolarstwo górskie.
•
Golf
W ostatnich latach odnotowano wielki popyt na nowe pola golfowe i wielu rolników,
szczególnie na obrzeżach dużych aglomeracji, sprzedało lub przeznaczyło ziemię na ten
cel.
15
•
Gospodarstwo Rybne
Gospodarstwo rybne jest bardzo wykwalifikowanym i technicznym biznesem, ale okazuje
się korzystne dla rolników, którzy są już na tym rynku. Gospodarstwa rybne zużywają dużo
wody i dostęp do istniejące zasobu wody w postaci czystego strumienia wody jest
najważniejszym czynnikiem przy zakładaniu nowego przedsiębiorstwa.
•
Ślimaki
Hodowla ślimaków, (znana jako heliculture), jest innym wysoko kwalifikowanym
przedsięwzięciem. Ślimaki są utrzymywane wewnątrz pomieszczenia, o dokładnie
kontrolowanym środowisku. Rynek ślimaków zależy od upodobań konsumenckich.
Niektórzy rolnicy sprzedają ich zbiór do miejscowych sklepów i restauracji. Duża ilość
ślimaków jest eksportowana do innych krajów.
•
Alternatywne Rośliny
Szeroki asortyment alternatywnych roślin jest produkowany przez rolników, zarówno
gatunki egzotyczne i rodzime.
•
Jazda Konna
Zapewnienie usług związanych z jazdą konną stało się rozpowszechnioną formą
dywersyfikacji dochodów w gospodarstwach rolnych. Zakres przedsięwzięcia może
obejmować
ujeżdżanie kucyka, jazdy na przełaj, jazdy od miejsca do miejsca,
obejmujące tory z przeszkodami, instruktaż jazdy konnej i wynajmowanie koni.
•
Kajakarstwo
Kajakarstwo można uprawiać na większości wód, jeśli są one wystarczająco głębokie.
Możliwości są różne i obejmują sprint, wyścigi, slalom, wyścigi maratonu, kajakarstwo
górskie i inne formy wspólzawodniczenia.
•
Żeglowanie i windsurfing
Duże zbiorniki wody o powierzchni rzędu 50 ha, są wymagane dla powstania klubu
żeglarskiego, podczas, gdy dla uprawiania windsurfingu wystarcza mały zbiornik
o powierzchni 1 ha. Gospodarstwa stwarzające możliwość uprawiania windsurfingu
znajdują się zwykle w pobliżu zbiorników wodnych lub wyrobisk kopalnianych (po
żwirowniach, kopalniach torfu, gliny itp.).
•
Sport i rekreacja
Dywersyfikacja aktywności gospodarczej przez stworzenie możliwości uprawiania sportu
i rekreacji przez przedstawicieli lokalnego biznesu i społeczeństwo może przynieść duże
korzyści. W bardziej oddalonych obszarach, napływ gości, którzy przybywają by cieszyć
się różnymi sportami u rolników, umożliwił wspieranie rozwoju lokalnych biznesów, w tym
hoteli, restauracji, barów, miejscowe sklepy i warsztaty samochodowe, razem z biznesami
specjalistycznymi służącymi potrzebom sportowca. Mogą one obejmować sklepy ze
sprzętem wędkarskim, rybołówstwo, kuźnie i kowali, licencjonowanych dealerów bronią
palną i specjalną odzieżą, produkty i sklepy. Niektóre gminy w oddalonych obszarach
wiejskich rozwijają sporty terenowe przynoszące im dochód w sezonie zimowym.
•
Sprzedaż detaliczna (bezpośrednia)
Wielu rolników tradycyjnie uzupełnia swój dochód przez sprzedawanie produktów przed
16
bramą własnego gospodarstwa rolnego, na straganach na rynku i do sklepów z produktami
rolniczymi. W wielu przypadkach te przedsięwzięcia okazały się korzystne do rolników,
ponieważ ich klienci pragną kupić świeże produkty żywnościowe. Rosnące zainteresowanie
żywnością organiczną i rozwój "Rynków Rolników” dał świeży impuls tej działalności.
•
Turystyka
Rolnicy, szczególnie ci, których gospodarstwa są położone w pobliżu brzegu morskiego,
czy w malowniczych okolicach, mają zyski z turystyki jako ważnego źródła dochodu.
Domki letniskowe, noclegi, wyżywienie i wyposażenie kempingu w udogodnienia dla
karawaningu są bardzo popularne, ale zapewnienie różnorodnej rozrywki dla turystów,
staje się coraz ważniejsze.
Możliwość podglądania pracy na roli, w obejściu gospodarskim i przyroda zachęcają ludzi
do przebywania w okolicy, podczas gdy gospodarstwa rolne, kawiarnie i sklepy
przyczyniają się do zapewnienia wygody wczasowiczom. Dobra reklama i promocja jest
konieczna a miejscowe stowarzyszenia turystyczne odgrywają tutaj ważną rolę.
B.
Strategia: od gospodarstwa do widelca
Konsumenci Europy chcą produktów żywnościowych, które są bezpieczne i zdrowe. Unia
Europejska jest zainteresowana tym, aby produkty żywnościowe, które spożywamy,
spełniały te same wysokie normy jakościowe dla wszystkich jej obywateli, bez względu na
to, czy jedzenie pochodzi z własnego, czy z innego kraju, członka UE lub spoza UE.
Prace nad poprawą bezpieczeństwa żywności są kontynuowane, a w ciągu ostatnich kilku lat
dokonano znacznego postępu w tym zakresie. Było to odpowiedzią na spektakularne
doniesienia o chorobie „szalonych krów” oraz występowaniu dioksyn w oleju, w latach 90ych. Celem tych prac było nie tylko zapewnienie, że unijne prawo dotyczące
bezpieczeństwa żywności jest aktualizowane na bieżąco, a także, że konsumenci otrzymują
tyle informacji o potencjalnych zagrożeniach, ile tylko jest możliwe oraz o tym, co się robi,
by je pomniejszyć.
Nie ma żadnej takiej rzeczy jako zero ryzyka, ale UE czyni starania, aby przez
wszechstronną strategię bezpieczeństwa żywności, by ograniczyć to ryzyko do minimum za
pomocą promowania nowej generacji żywności i norm higieny odzwierciedlających
najbardziej zawansowaną wiedzę naukową. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w
gospodarstwie rolnym. Reguła „od fermy do widelca”, dotyczy każdej sytuacji niezależnie
od tego, czy nasze jedzenie jest wyprodukowane w UE, czy jest importowane
z jakiegokolwiek innego państwa.
Są cztery ważne elementy strategii bezpiecznej żywności w UE:
•
•
•
•
Zasada bezpieczeństwa żywności i paszy dla zwierząt;
Niezależna i publicznie dostępna porada naukowa;
Mechanizmy wzmacniania reguł i kontrolowania procesów;
Prawo konsumenta do wyboru żywności, opartego na kompletnych informacjach
o jej pochodzeniu i składnikach.
17
1.
Przestrzeń dla zróżnicowania
Bezpieczna żywność nie oznacza jednolitości produktów. System dla zapewniania
bezpiecznej żywności jest wspólny dla wszystkich krajów UE, ale dopuszcza on
różnorodność. Jest miejsce dla tradycyjnych posiłków i dla lokalnych specjalności. W
rzeczywistości UE aktywnie promuje rozmaitość i jakość. Ochrania wyróżniające się, albo
tradycyjne dania związane z pewnymi regionami, albo pewne metody produkcji przed
nieuczciwym naśladownictwem przez innych i to promuje rolnictwo organiczne.
2.
Higiena paszy i żywności
Spełnianie norm przez żywność i pasze nie ma żadnego sensu, jeżeli żywność jest
produkowana albo sprzedawana w niehigienicznych warunkach. Niewymagające normy
higieny żywności są zaproszeniem do rozpowszechniania się, na przykład salmonelli i listerii,
które są przyczyną zatrucia żywności. Salmonelli nadaje się znacznie mniej rozgłosu niż BSE,
ale jest ona faktycznie bardziej groźna. Znajdywana w całym wachlarzu produktów
żywnościowych, takich jak surowe jajka, mięsie drobiowym, wieprzowym i w wołowinie,
zabija ona kilkaset ludzi każdego roku a zakaża dziesiątki tysięcy.
UE uaktualniła określone zasady zajmujące się niektórymi zagrożeniami i ogólnymi regułami
higieny dla wszystkich produktów żywnościowych i pasz, jako część gruntownego przeglądu
zasad bezpieczeństwa żywności z ostatnich kilku lat. Produkcja żywności musi identyfikować
każdy etap krytyczny dla bezpieczeństwa żywności. Gdy procedury bezpieczeństwa będą
opracowane, muszą być zastosowane, utrzymywane i systematycznie sprawdzane.
Pewne wyjątki w stosowaniu procedur bezpieczeństwa są uwzględniane dla mniejszych
producentów, albo w odniesieniu do producentów obsługujących rynki lokalne, ponieważ
koszt podejmowanych działań mógłby stanowić zagrożenie dla przetrwania ich działalności.
Producenci zwolnieni ze stosowania przepisów dotyczących higieny mogą tylko sprzedawać
swoje produkt lokalnie i tylko pod warunkiem, że normalne przepisy nie mają zastosowania.
3.
Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach rolnych
Znacząca ilość zużywanej w UE żywności pochodzi unijnych gospodarstw rolnych. Rolników
w UE jest więcej niż 10 milionów. Stanowi to 5,4 % całego zatrudnienia. Natomiast
gospodarka rolna generuje dużo więcej miejsc pracy w gminach w przetwórstwie żywności i
produkcji pasz.
Jako reakcja na braki żywności podczas i po II Wojnie Światowej, Wspólna Polityka Rolna UE
początkowo, przede wszystkim, zachęcała do produkcji dużej ilości żywności, żeby osiągnąć
samowystarczalność. Inaczej mówiąc, im więcej rolnicy produkowali, tym większe było
wsparcie finansowe, które oni otrzymywali. Z czasem, polityka ta doprowadziła do
nadpodaży produkcji żywności, przy wysokim obciążeniu podatnika i niekiedy powodowała
napływ pieniędzy do rolników, nieadekwatny do potrzeby wsparcia ich produkcji.
Rozpoznanie tego problemu zbiegło się ze wzrostem
Polityka Rolna zachęcała do intensywnych metod
zagrożenia dla bezpiecznej żywności, czy też nie. To
Rolnej, w wyniku której odchodzi się od płatności
18
niepokoju, wokół tego czy Wspólna
gospodarowania, które zwiększyły
pobudziło reformę Wspólnej Polityki
zależnej od wielkości produkcji do
bezpośrednich płatności dla rolników, by zwiększać ich dochody. Dodatkową zaletą takiego
podejścia jest to, że płatności mogą zostać użyte jako motywacja do rolników by:
•
•
•
•
Produkować bezpieczną żywność w higienicznych warunkach.
Utrzymywać wysoki poziom dobrostanu zwierząt.
Stosować przyjazne dla środowiska metody produkcji.
Promowali zrównoważoną gospodarkę na wsi.
To nowe podejście jest postrzegane jako najlepszy sposób połączenia kilku celów:
•
•
•
•
•
Uzasadnione dochody dla rolników
Uczciwe ceny i bezpieczna żywność wysokiej jakości dla konsumentów
Koszt zadowalający dla podatnika
Pozwolenia dla innych krajów na uczciwy dostęp ich produktów i żywności do
rynku UE
Konkurencyjny przemysł spożywczy
UE teraz kładzie większy, niż w przeszłości, nacisk na jakość w przeciwieństwie do ilości i na
rolę i dochody indywidualnych rolników. Na przykład, UE zapewnia wsparcie dla rolników,
którzy biorą udział w planach ukierunkowanych na poprawę i zapewnienie jakości produktów
rolniczych i procesów produkcji.
4.
Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność
Konsumenci UE chcą żywności bezpiecznej i o dobrej jakości. W dodatku chcą oni, by UE w
swoich granicach szanowała różnorodność kulturową i żywieniową. UE uznaje to i promuje
jakość przez unijne i międzynarodowe normy, przez wprowadzenie możliwości
dobrowolnego poddawania się procedurom oceny i oznakowania towaru znakiem jakości oraz
stosowanie opisów wskazujących na pochodzenie żywności i napojów.
Rozpoznawanie Jakości i Różnorodności
UE rozwinęła " znaki jakości” żeby konsumenci mogli łatwo rozpoznać jakość albo zdrowe,
ekologiczne artykuły żywnościowe.
•
•
•
•
" Chroniona nazwa pochodzenia produktu”, oznacza, że produkt został
wyprodukowany, został przetworzony i został przygotowany w danym
geograficznym obszarze stosującym rozpoznaną wiedzę specjalistyczną.
" Zastrzeżone Oznaczenie Geograficzne” pokazuje, że na jakimś etapie produkcji,
postępowania albo przygotowywania, ten produkt ma związek z szczególnym
geograficznym obszarem.
"Tradycyjna Specjalność Gwarantowana” oznacza, że zostały użyte tradycyjne
metody produkcyjne albo składniki.
"Rolnictwo ekologiczne” jest etykietą dla produktu, w którym przynajmniej 95%
składników było wyprodukowane metodami ekologicznymi
Dzięki tym przepisom, konsumenci mogą być pewni, że występuje prawdziwy związek
pomiędzy nazwami miejsca wyprodukowania oraz produktami – takimi jak szynka Parma, ser
Roquefort, piwo mocne ciemne Newcastle, piwo Dortmund, wino Rioja i wódka Siwucha. UE
popiera na arenie międzynarodowej podobną działalność tak, aby związek nazw z produktem
takim jak np. herbata Darjeeling i greckie ouzo był dobrze chroniony.
19
5.
Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości
Bezpieczeństwo żywności zmniejsza zagrożenia. Unia traktuje bardzo poważnie swoją
odpowiedzialność za zmniejszanie zagrożeń w stale zmieniającym się globalnym rynku
żywności. Podejmuje decyzje oparte wynikach badań naukowych, które są dostępne dla
każdego: naukowców, rolników, producentów żywności albo konsumentów.
Równocześnie UE zakłada, że normy bezpieczeństwa żywności powinny promować produkt, a
nie ograniczać jego wybór i jego jakość. Celem wprowadzonych uregulowań nie jest
tłumienie innowacji albo ujednolicanie ogromnego wyboru artykułów żywnościowych
dostępnych na rynku europejskim, ale przedstawienie podstawowych normy bezpieczeństwa,
aby służyły one jako podstawa, na której jakość i doskonałość mogą rozwijać się i
prosperować.
Ryzyko może nigdy całkowicie nie być wyeliminowane. Jednakże, przez ustanawianie norm o
wysokich wymaganiach, przez stałe ocenianie ryzyka i przez kierowanie się najlepszym
dostępnym niezależnym doradztwem naukowym, UE może być dumna ze swojej polityki
bezpieczeństwa żywności opartej na aktualnej wiedzy.
20
CZĘŚĆ III.
A.
WSPIERANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH
Specjalna żywność – szansa?
Wzrastający popyt rynku na produkty żywnościowe wysokiej jakości ofiaruje małym
przedsiębiorstwom produkującym żywność szeroki wachlarz możliwości. Jednakże, z powodu
wielu czynników, takich jak wielkość przedsiębiorstwa, konieczność przestrzegania norm
przetwarzania, brak specjalistycznej wiedzy z zakresie marketingu i trudności w uzyskiwaniu
dostępu do informacji, wiele przedsiębiorstw napotyka na trudności w zaistnieniu w
trudnych warunkach rynkowych. Ponadto, ponieważ rynki na produkty żywnościowe
powiększają się, przedsiębiorstwa odpowiadają zwiększoną aktywnością i dlatego
konkurencja, nie tylko ze strony nowych i ekspansywnych małych przedsiębiorstw, ale także
większych firm, pozwala na rozwijanie zakładów wytwarzających produkty niszowe. Istnieją
w Europie przykłady, które ilustrują szeroki zasięg strategii, które mogą być wzięte pod
uwagę, gdy małe przedsiębiorstwa spożywcze skierują swoje działania na takie rynki.
B.
Krótki przegląd specjalnych produktów żywnościowych – perspektywa Europy
Analiza sektora specyficznych produktów żywnościowych, a w szczególności ilościowa ocena
liczby przedsiębiorstw, skala produkcji, opanowane rynki, itp., jest utrudniona. Istnieje
wiele czynników, które komplikują sektorową analizę zawierającą, definicję kategorii
produktów, małą skalę działania (często zapewniającą dodatkowy dochód w gospodarstwie
domowym) i rozmaite stosowane metody dystrybucji. Jednakże, ponieważ społecznoekonomiczne znaczenie tego sektora jest co raz większe, więcej informacji jest dostępnych.
Szczególne jakościowe cechy produktów żywnościowych odnoszą się do licznych czynników:
miejsca, surowca, składu, przepisu, procesu, stanu albo struktury produkcji lub promocji
itp. Te produkty cieszą się jakimś rozgłosem, są rozpoznawane na rynku i cechują się
właściwością "wyróżniania produktu” ze strony konsumenta.
Przydatne
jest
odróżnianie
między
specyficznym
produktem
żywnościowym
wyprodukowanym w gospodarstwach rolnych, a takim samym produktem wytwarzanym na
małą skalę w warunkach produkcji, które można zakwalifikować jako „rzemieślnicze”.
Następny dowód na ekonomiczne i rynkowe znaczenie specjalnej żywności można znaleźć w
pracy studialnej1, w której poddano analizie proces przetwarzania żywności w
gospodarstwie. Badanie rynku prowadzone w czterech krajach UE (Niemcy, Belgia, Francja i
Zjednoczone Królestwo) wykazało wysoki wskaźnik penetracji rynku na produkt
wyprodukowany na wsi (taki jak masło, ser, chleb itd.). Francja ma najwyższy 60% wskaźnik
penetracji rynku na produkty wiejskie. W Belgii połowa ludności nabywa produkty
żywnościowe wytworzone na wsi, a w Niemczech i Zjednoczonym Królestwie - odpowiednio
44% i 35%. Jednakże, jest to tylko około 10% regularnie konsumowanych produktów (tj.
przynajmniej raz w miesiącu) w Niemczech, Belgii i Francji, podczas gdy tylko 6,4%
w Zjednoczonym Królestwie. Ponadto, z badań tych wynika, że obraz "prawdziwego
produktu wiejskiego domu” jest słaby, szczególnie w długich kanałach dystrybucji.
Szczególną uwagę poświęcono badaniom końcowego ogniwa łańcucha zaopatrzenia,
obserwując rolników wytwarzających żywność w gospodarstwie rolnym. Średnia wielkość
1
Melet, I and Sylvander, B “L’Agro-Alimentaire Paysan Europeen: Enquetes de Marches en Allemagne,
Belique, France, Grande Bretagne”, Economie et Sociologie Rurales, INRA, Toulouse, Série P: No 9501P, 1995. Te badania sfinansowane przez Europejski Program FAIR.
21
gospodarstwa rolnego włączonego w taką działalność była większa niż średnia wielkość
gospodarstwa rolnego we wszystkich obserwowanych krajach. Ponad połowa przedsiębiorstw
produkujących wiejską żywność powstała po roku 1984 w Niemczech (67%), we Francji (55%)
i w Zjednoczonym Królestwie (65%). W Belgii, tylko 30% obserwowanych założono po roku
1984. Wytwarzanie żywności w gospodarstwach pojawiło się jako reakcja na zmianę
warunków w sektorze rolno-spożywczym, szczególnie jeśli chodzi o politykę ochrony
środowiska. Główne powody dla utworzenia tych przedsiębiorstw to:
•
•
•
C.
zwiększanie dochodu,
zwiększenie wartości wyprodukowanych surowców,
osobiste zainteresowanie.
Przetwarzanie żywności w gospodarstwie
Poprawianie konkurencyjności wewnętrznej i zewnętrznej i osiągnięcia korzyści z
pozytywnych opracowań rynkowych nie są jedynym celem Wspólnej Polityki Rolnej.
Głównymi celami tej Polityki są też: tworzenie alternatywnych miejsc pracy i okazji
wypracowywania dochodu dla rolników i ich rodzin, oraz integracja celów środowiskowych.
"Przetwarzanie żywności na fermie” i sprzedaż bezpośrednia są dwoma potencjalnymi
sposobami na dodanie dodatkowej wartości do wartości surowców wytworzonych
w gospodarstwie rolnym. Taka szansa musi być rozwijana szczególnie w mniej przyjaznych
obszarach i w regionach, gdzie wzrost konkurencyjności na uzasadnionym poziomie nie może
być osiągnięty (obszary podmiejskie). Rynek produktów żywnościowych przetwarzanych na
fermie jest stosunkowo ważny, ale dostarczane ilości produktów są niewystarczające,
w porównaniu z chłonnością aglomeracji przemysłowych. Rolnicy mogą korzystać ze
spersonalizowanych relacji z konsumentem, dla ulepszenia określonej jakość ich produkcji
kierowanej do regionalnego albo miejskiego mikro rynku.
Takie działania są źródłem zatrudnienia i działalności w wiejskich obszarach tak długo jak
przemysł i rolnicy nie stanowią dla siebie konkurencji rolnicy pozostają samodzielnymi
decydentami w zakresie swojej działalności, ryzyka i korzyści. Przetwórstwo
w gospodarstwach rolnych powinno być chronione w Europie przez oficjalne znaki jakości.
D.
Cechy wyróżniające produkty przetwarzane w gospodarstwie rolnym
"Dlaczego konsument kupuje produkt gospodarstwa rolnego?”
"Czy produkt wytworzony w gospodarstwie jest naprawdę różny od przemysłowego?”
"Jakie są cechy produktu wytworzonego w gospodarstwie?”
"Co wpływa na decyzję konsumenta o zakupie produktu?’
Aktualne badania zarządzane przez program UE FAIR jest ukierunkowany na udzielenie
odpowiedzi na te pytania.
Produkt żywnościowy można opisać przez podanie jego kilku cech, a mianowicie są to cechy:
organoleptyczne (smak, tekstura, smak, zapach i wygląd), ekonomiczne - głównie cena,
symboliczne i przeniesione (obraz produktu), higieniczny i odżywcze.
22
Celem badań było porównanie produktów wytworzonych w gospodarstwie z produktami
przemysłu spożywczego. Porównania dokonano na przykładzie czternastu produktów (po dwa
produkty w każdym z siedmiu krajów, które objął program badań): jogurt i kozi ser Valencay
we Francji; jogurt i sok jabłkowy w Belgii; serek quark i wiejski chleb z gospodarstwa
w Niemczech; ser feta i ser ladothyri w Grecji; ser cheddar i miód w Irlandii; ser cheddar i
szynka w Zjednoczonym Królestwie; ser Sierra d' Estrella i olej z oliwek tłoczony
w gospodarstwie rolnym w Portugalia.
Stosowano następującą metodologię: Dla porównania cech organoleptycznych produktów,
w każdym kraju utworzono przeszkolone jury, w celu opisania wrażeń wywołanych przez
produkt przemysłowym i porównać je z produktem z gospodarstwa. Każdy produkt miał
swoje określone cechy. Wyszkolone jury mogło odróżnić jeden produkt od innego.
Jednakże, nie ma żadnej typowości produktów gospodarstwa rolnego. Produkt gospodarstwa
rolnego może różnić się od innego, tego samego typu, pochodzący od innego producenta.
Nawet dla każdego producenta, cechy produktu mogą być inne dla różnych partii wyrobów.
Szczególnie dobrze pasuje to do greckiego i portugalskiego sera. "Odległość” między dwoma
serami od tego samego producenta może być większa, niż "odległość” między serami od
dwóch producentów.
Wyniki badań umożliwiły stwierdzenie, że występują istotna różnice cech organoleptycznych
pomiędzy wyrobami wiejskimi i przemysłowymi. Główne powody występowania tych różnic
to:
•
•
Surowce. Na przykład, jakość mleka może się różnić. Ser cheddar od krów Jersey ma
żółtawy kolor, który pochodzi od mleka. Cechy mleka owcy na początku i na końcu
okresu jej laktacji nie są takie same. W wyniku tego ser Sierra d' Estrella w Portugalii
jest półciekły latem i stały jesienią.
Technologie przetwórcze. Na przykład cheddar z pasteryzowanego mleka jest inny
niż cheddar z surowego mleka (zapach, aromat i smak nie są silnie zaznaczone). W
przypadku jogurtów, rolnicy nie używają techniki homogenizacji. Powierzchnia
jogurtu z gospodarstwa rolnego jest bardziej śmietankowa niż w jogurcie
przemysłowym.
Gdy raz ustalono, że cechy organoleptyczne produktów z gospodarstwa są naprawdę inne niż
produktów przemysłowych albo z małych wytwórni, powstaje następujące pytanie: "Czy
niedoświadczeni konsumenci naprawdę dostrzegają te różnice?”
W każdym kraju uczestniczącym w projekcie, przeprowadzono badania z udziałem 250
konsumentów każdego produktu. Konsumentom dano próbki produktów wiejskich,
produktów z małych wytwórni i produktów przemysłu spożywczego. Musieli oni skosztować
próbkę produktu i ocenić go w skali 9 – punktowej.
Przeprowadzone badania wykazały, że niedoświadczeni, przeciętni konsumenci produktów
mogą faktycznie dostrzegać różnice między produktami przemysłowymi, pochodzącymi z
małych wytwórni i wiejskimi. Konsumentów można podzielić na grupy oparte na ich
preferencjach dla różnych produktów. Wiejskie produkty nie zawsze uzyskały najwyższe
noty, ale istnieją zawsze konsumenci, którzy wolą ten typ produktu i są to zazwyczaj zwykli
konsumenci. Na przykład konsumenci sera cheddar z gospodarstwa rolnego w Zjednoczonym
Królestwie wolą cheddar wiejski niż cheddar przemysłowy.
23
Wniosek jest taki, że produkt wiejski nie jest taki sam jak produkt przemysłowy albo
produkt rzemieślniczy. Ma on określone cechy organoleptyczne, ale nie ma żadnej typowości
dla całego sektora produktów gospodarstwa rolnego jako całości. Produkt wiejski może
różnić się bardzo od podobnego produktu z innego gospodarstwa. Nawet wyroby z tego
samego gospodarstwa mogą się różnić , jeśli pochodzą z różnych partii surowca.
Spotykając się z tymi produktami niedoświadczeni konsumenci rozpoznają, że różne
produkty mają różne organoleptyczne cechy, jeżeli wolno im skosztować ten produkt. Nie
ma ogólnie żadnego "idealnego produktu” dla konsumentów. Różni konsumenci preferują
różne produkty o różnych cechach organoleptycznych. Inaczej mówiąc, każdy produkt:
przemysłowy, rzemieślniczy i wiejski, ma swój własny segment rynku.
24
Diagram
25
CZĘŚĆ IV: TURYSTYKA
A.
Alternatywne działalności turystyczne
1.
Uwagi ogólne
Alternatywne działalności turystyki zwykle odniosły się do "specjalnych” działalności
turystyki albo do tzw. „miękkiej turystyki” jako zrównoważenia dla turystyki masowej.
Określenia te zostały użyte w 1970, dla opisania nowych w tamtym czasie, alternatywy albo
miękkiej działalności turystyki, które zostały utworzone, by wyjść naprzeciw turystyce
masowej i jej negatywnym środowiskowym i społecznym implikacjom. W literaturze na ten
temat można spotkać około 90 form turystyki, ogólnie jako główną (dominującą w danym
miejscu) i alternatywną.
Turyści istnieją od starożytnych czasów, na wiele lat przed Chrystusem. Jednakże, po
zakończeniu II Wojny Światowej, turystyce poświęcono więcej uwagi. W latach 1950 – 1980,
skala turystyki znacznie wzrosła, czyniąc z turystyki rozwijający się przemysł zwany później
turystyką masową. W 1960, w USA, rozwinęły się nowe formy turystyki: agroturystyka,
turystyka cieplna i turystyka profesjonalna. Po roku 1970 rozwinęła się turystyka
zainteresowana chodzeniem po śladach natury i została uprawomocniona przez UE po
zaznaczeniu i wytyczeniu 8 europejskich szlaków (E1-E8). Później rozwinęła się turystyka dla
starszych i emerytów, unikanie zimy, turystyka społeczna i turystyka dla osób o specjalnymi
potrzebach.
Turystyka masowa istnieje nie wtedy, gdy liczba turystów powiększa się, ale gdy turyści są
nierówno rozmieszczeni w odniesieniu do zarówno miejsc i czasu roku. Na przykład, podczas
okresu lata kurorty nadmorskie są zatłoczone, pozbawiając te miejsca ich uroków, zwykle
niezaprzeczalnych i dobrze określonych. W ten sposób, w latach 70-ych, kilka grup ludzi jak
działacze ekologiczni, badacze turystyki i środowiskowe organizacje spróbowały podjąć
działania i znaleźć bardziej miękką i przyjazną dla środowiska i społeczeństwa formę
turystyki, która utworzy tak nazwaną turystykę alternatywną.
2.
Turystyka alternatywna
Filozofia alternatywnej turystyki jest oparta na: (1) środowisku i ochronie zasobów
naturalnych celu turystycznego, (2) zaspokojeniu potrzeb miejscowej ludności i (3) zdolności
krajów z ich resortami turystyki do podejmowania decyzji związanych z rozwojem turystyki,
zgodnym z ich polityką, które nie mogą być manipulowane przez ludzi biznesu w sektorze
turystyki (operatorów i właścicieli hoteli), którzy zwykle zaspokajają swoje własne potrzeby
i zainteresowania albo innych międzynarodowych przedsiębiorstw.
Wysiłek dla ograniczania turystyki masowej i zachęcania do alternatywnej „miękkiej”
turystyki, został dokonany przez miejscowe grupy ludności, jak również przez Światową
Organizację Turystyki, UE, narodowe organizacje turystyczne itp.
Formy „miękkiej turystyki” są następujące:
1
Wiejska turystyka (agroturystyka)
2
Turystyka zdrowotna (turystyka dla poprawy zdrowia)
3
Podróże służbowe (konferencje, wystawy, targi itp.)
4
Formy turystyki przyjazne środowisku (zrównoważona turystyka, ekoturystyka)
26
5
6
7
8
9
10
Turystyka i sport (wiejska turystyka sportowa, turystyka w górach, narciarstwo itp.)
Turystyki społeczna (turystyka dla każdego, trzeci wiek, młodzi ludzie)
Turystyka wodna (wybrzeża morskie, rzeki, turystyka na terenach podmokłych itp.)
Turystyka sezonowa (turystyki letnia, zimowa)
Turystyka kulturalna (na imprezy kulturalne)
Mniejsze formy turystyki (piesza, nudyzm itp.).
2.1.
Turystyka wiejska
Jest to turystyka mającą jako docelowe regiony rolnicze. Początkowo wprowadzono ją jako
alternatywną formę turystyki w USA w latach sześćdziesiątych i miała ona dwie odmiany: (1)
Baza noclegowa w gospodarstwie rolnym (na ranczo) i (2) Baza noclegowa w hotelu.
W pierwszej odmianie, turyści pozostają w tradycyjnym rolniczym gospodarstwie rolnym
albo na ranczu z rolnikami, jedząc to samo jedzenie i uczestnicząc w codziennych
czynnościach rolniczych. Ta odmiana została nazwana turystyką rolniczą.
W drugiej odmianie, turyści pozostają w hotelu, w wiejskim obszarze i biorą oni udział w
pracach farmera - nie tylko w działalności rolniczej. Ta odmiana jest zwana agroturystyką.
Główne formy wiejskiej turystyki są następujące (Sfakianakis 2000):
1.
2.
3.
Agroturystyka, rozwijana w regionach wiejskich.
Rolnicza turystyka, rozwijana głównie na fermach (w gospodarstwach rolnych);
Turystyka naturalistyczna, rozwija się w "naturalnych” obszarach, ma na celu
uzyskiwanie więcej wiedzy o naturze.
4. Turystyka dla obserwacji flory i fauny, rozwijana w regionach bogatych
w bioróżnorodność (tereny podmokłe, ekosystemy z specjalną fauną etc).
5. Turystyka piesza, rozwijana w celu lepszego poznania przyrody;
6. Wiejska turystyka sportowa - jazda konia, jazda na rowerze, spływy na tratwach
itp.
7. Zwiedzanie i wycieczki turystyczne, kiedy wycieczki są zorganizowane do obszarów
wiejskich.
8. Wiejska turystyka w poszukiwaniu przygód, szkoły przetrwania, trasy
w niedostępnych obszarach, marsze w kanionach, lasach, pustyniach i sawannach.
9. Formy turystyki kulturalnej, turystyka w celach zdrowotnych, turystyka edukacyjna,
turystyka religijna (pielgrzymki), turystyka odprężająca i relaksowa, o ile są one
rozwijane na obszarach wiejskich.
10. Ekoturystyka.
2.2. Turystyka w celach zdrowotnych
Turystyka w celach zdrowotnych jest formą, gdzie turyści podczas ich przebywania
w szczególnym miejscu uczestniczą w programy poprawiających stan zdrowia. Programy te
mogą być związane z leczeniem, zapobieganiem lub rekonwalescencją. Mogą to być
programy obejmujące współczesne metody medyczne, naturalne metody albo programy
związane z oddziaływaniem na stan zdrowia jak: zdrowy styl życia, zdrowe odżywianie,
równowaga psychiczna, upiększanie, odchudzanie, powrót do życia społecznego itp.
Turystyka w celach zdrowotnych ma następujące odmiany (Sfakianakis 2000):
27
1. Turystyka terapeutyczna. Obejmuje poprawę stanu zdrowia i programy terapii przy
użyciu współczesnych metod medycznych albo naturalnych metod kuracji.
2. Turystyka „do wód” obejmuje wykorzystanie gorących źródeł i ogólnego użycia
energii geotermalnej i wód mineralnych dla działań obejmujących terapię, albo dla
relaksu i odnowy biologicznej. Obejmuje ona podróże do okolic turystycznych ze
źródłami leczniczymi.
3. Fizyczna terapia. Obejmuje ona metody wodolecznictwa, terapii wodą morską,
terapii ruchowej itp.
4. Zdrowy styl życia. Jest formą turystyki, podczas której turyści postępują zgodnie z
naturalnym programem zdrowia obejmującym zdrowe odżywianie, sporty, dietę,
programy równowagi psychicznej i zarządzanie stresem.
5. Piękno. Obejmuje programy takie jak odchudzanie, upiększanie, chirurgia plastyczna
(w współczesnych turystycznych ośrodkach zdrowia).
2.3.
Podróże służbowe
Podróże służbowe są podróżami wywołanymi działaniami biznesowymi. Jeżeli celem podróży
jest udział w konferencji albo w targach, wtedy rozwija się alternatywna forma turystyki.
Jest to nowa forma turystyki wprowadzona w USA w latach sześćdziesiątych została ona
rozpowszechnione przez Europę i Japonię. Dzisiaj stanowi to 40% całkowitego rynku
turystycznego (Sfakianakis 2000).
2.4.
Formy turystyki przyjazne środowisku
Znaczenie i ważność turystyki w skali globalnej, zostały właściwie przedstawione w
przeglądzie literatury. Jest oczywiste, że turystyka ma pozytywne ekonomiczne powiązania
z korzystnymi konsekwencjami w niektórych wskaźnikach ekonomicznych jak: bilans
aktualnych transakcji, dochód, zatrudnienie itp., kiedy przyczynia się w rozwoju
gospodarczym pewnych regionów.
Niestety, dynamiczny rozwój turystyki po roku 1950, w niektórych przypadkach nie został
dobrze zaprogramowany i zaplanowany powodując negatywne konsekwencje w środowisku
i kulturalnym dziedzictwie spowodowane przez turystów. Z powodu takiego rozwoju
sytuacji, Światowa Organizacja Turystyki i Program Środowiska Organizacji Narodów
Zjednoczonych (UNEP) jak również Unia Europejska przedstawiły intensywną reakcję na
globalnym poziomie. Głównymi punktami tej reakcji były:
1. Redefinicja środowiska – związki z turystyką.
2. Działania, jakie należy podjąć dla dobrze programowanego, kontrolowanego
i zrównoważonego rozwoju turystyki.
3. Promowanie polityki opartej na indywidualnym podejściu dostawcy i na
indywidualnym konsumencie produktów usług turystycznych.
4. Wspieranie finansowe i przez informację – promowania przyjaznych alternatywnych
form turystyki z punktu widzenia ochrony środowiska.
5. Studia, oszacowanie i informacja o kosztach turystyki (zwykle pokrywane) badania
nad środowiskowych uwarunkowaniach dla każdego ruchu turystycznego.
28
2.5.
Sport i turystyka
Turystyka sportowa jest alternatywną formą turystyki, podczas której turyści uprawiają
sporty, trenują albo grają w gry sportowe. Ta forma turystyki jest znana jako Turystyka
sportowa dla relaksu i odpoczynku. Kiedy ludzie uprawiający sporty jako ich główna praca
(atleci, trenerzy, osoby towarzyszące, sztaby wsparcia) podróżują, by uczestniczyć w
rozgrywkach, ale przed, w trakcie i po grach rozwijają oni działalność turystyczną, mamy do
czynienia z formą Turystyki sportowej.
2.5.1. Turystyka sportowa dla relaksu albo odpoczynku
Ta specjalna forma turystyki zwykle występuje razem z turystyką masową i z innymi
alternatywnymi formami turystyki; jest scharakteryzowana przez sportowe działania
rekreacyjne realizowane podczas wakacji.
Ostatnie kilka lat turystyczne pakiety obejmują imprezy sportowe dla turystów. Duże hotele
i regiony turystyczne zapewniają dostęp do pól i boisk jak również pomocnicze wyposażenie
sportowe. Dlatego, turyści mając okazję, by uczestniczyć w różnych grach (futbol,
koszykówka, siatkówka, tenis itp. podczas ich wakacji, kształtując w ten sposób następujące
formy turystyki (Sfakianakis 2000):
1. Turystyka masowa. Sporty rozgrywane w ramach masowej turystyki jak również inne
są uważane za sporty elitarne ( jazdę konna, tenis, golf itp.).
2. Turystyka piesza. Chodzenie jest sportem dostępnym do wszystkich turystów i nie
wymaga specjalnej wiedzy albo zdolności.
3. Turystyka górska. Dla osób zainteresowanych wspinaczką górską.
4. Turystyka narciarska.
5. Wiejska turystyka sportowa. Na przykład, spływy tratwami, spadochroniarstwo itp.
6. Polowanie, jazda konna i jazda na rowerze są dla specjalnych grup turystów,
ponieważ wymagają one zdolności fizycznych i angażują przystępne koszty.
7. Turystyka przybrzeżna. Obejmuje takie sporty jak jazda na nartach wodnych,
pływanie, windsurfing, kajakarstwo, wiosłowanie, skutery wodne, skoki do wody itp.
8. Turystyka morska. obejmuje skoki do wody, regaty jachtów, windsurfing itp.
2.5.2. Turystyka na imprezy sportowe
Ta specjalna forma turystyki jest inna. Nie są to turyści, którzy podczas wakacji uczestniczą
w grach sportowych, natomuiast są to turyści, dla których głównym powodem podróży jest
zaspokojenie potrzeb oglądania wyczynu sportowego. W tych przypadkach podróż ma na
celu udział w imprezach sportowych, organizowanych w różnych krajach i miejscowościach,
do których zjeżdżają zawodnicy, trenerzy, członkowie klubów i kibice.
Imprezami, które przyciągają ludzi i motywują kibiców różnych zespołów, by wziąć udział w
tych wydarzeniach, są:
1. Olimpiady letnie.
2. Olimpiady zimowe
3. Mistrzostwa kontynentalne (Europy, Ameryki itp.).
4. Mecze międzypaństwowe rozgrywane drużynami narodowymi.
5. Mecze rozgrywane między zespołami o uznanej reputacji.
Najważniejszym aspektem z turystycznego punktu widzenia jest to, że niektóre
z powyższych wymienionych imprez przyciągają miliony turystów. Igrzyska olimpijskie
29
przyciągają miliony widzów i w ten sposób Turystyka Sportowa, zgodnie z podanym jej
opisem, przybiera formę turystyki masowej ze wszystkimi związanymi z nią
konsekwencjami.
2.6.
Turystyka Społeczna
Według Międzynarodowego Biura Turystyki Społecznej (BITS - Bureau Internationale la
Tourisme Social), główną cechą charakteryzującą turystykę społeczną jest zespół relacji i
procedur wynikających z realizacji programów sfinansowanych przez państwo, mających na
celu udział w turystyce warstw obywateli o niższych dochodach.
Unia Europejska w imieniu państw członkowskich, w Planie Działania dla rozwoju. wśród
różnych typów turystyki, określa społeczną turystykę jako wspomaganą formę aktywności
grup ludzi, którzy z wielu powodów - głównie społecznych i zdrowotnych – mają trudności w
organizacji swoich wakacji. W zalecanych działaniach rekomenduje się eliminowanie
przeszkód we włączaniu się tych osób do grona uprawiających turystykę, definiując ten typ
jako turystykę dla wszystkich albo Turystykę Społecznej (Igoumenakis, Kravaritis i Lytras
1998).
Głównymi czynnikami turystyki społecznej są: (a) państwo i zakłady objęte finansowymi
"ułatwieniami”- finansujące społeczną turystykę i określającego strukturę jej rozwoju, (b)
poziom subwencji, określając typ i czas trwania społecznej turystyki i (c) osoby
upoważnione do otrzymania subwencji.
2.7.
Turystyka i woda
Turystyka jako forma aktywności ludzi ma bezpośredni i ścisły kontakt z wodą, która
obejmuje największą część planety. Przyjeto kilka alternatywnych form turystyki związanej
z wodą, a mianowicie:
1. Turystyka przybrzeżna
2. Wakacje pod żaglami.
3. Turystyka szlakiem jezior i rzek.
4. Spływy.
5. Turystyka do gorących źródeł.
6. Różne formy turystyki dla zdrowia (wodolecznictwo, terapia z wykorzystaniem wody
morskiej itp.).
7. Narciarstwo i łyżwiarstwo - ta forma turystyki rozwija się na bazując na zestalonej
wody.
8. Turystyka na terenach podmokłych, obserwacja ptaków i badania flory.
2.8.
Turystyka sezonowa
Turystyka sezonowa rozwinęła się w powiązaniu z określonymi porami roku. Określenie sezon
wskazuje porę roku jako cel turystyczny, a nie miejsce. Na przykład, latem ludzie wolą
wyjechać do kurortów nadmorskich. Jednakże, dużo innych form turystyki rozwinęło się na
bazie czynników i aktywności sezonowych. Na przykład jazda na nartach i łyżwiarstwo zimą,
turystyka nadmorska latem, agroturystyka i ekoturystyka wiosną i jesienią (głównie
z powodu umiarkowanej pogody i łagodnych temperatur).
30
2.9.
Turystyka kulturalna
Kultura jest czynnikiem, który wpłynął na etyczny, społeczny, umysłowy, techniczny
i polityczny poziom życia, w porównaniu do poziomu ludzi niecywilizowanych i dzikich,
żyjących w sposób pierwotny. Według klasyfikacji międzynarodowej (Sfakianakis 2000),
kultura jest zespołem behawioralnych i umysłowych modeli ludzi żyjących w
społecznościach, definiując ich wierzenia, zachowanie, język, sztukę i technologię, religię,
polityczne i ekonomiczne systemy, sposób wyrażania siebie, ubierania, itd.
I tak, turystyka kulturalna staje się wakacjami, których organizacja oparta jest na
założeniach kontaktu z kulturą. W tym znaczeniu wakacje mają jako główny turystyczny cel
kontakt, wzbogacenie wiedzy i satysfakcję z obcowania z różnymi kulturalnymi
wydarzeniami.
Ta forma turystyki obejmuje:
• Wizyty w muzeach, wykopaliskach archeologicznych, pomnikach historii, w
galeriach, tradycyjnych osadach, klasztorach, naturalnych obszarach szczególnego
piękna, w zabytkowych budynkach i o specjalnych architektonicznych cechach itp.
• Obecność i udział w koncertach, teatrach, operach, tańcach tradycyjnych
i wykonywaniu piosenek, zwiedzanie miejscowych wystaw, poznawanie zwyczajów
i lokalnych produkty itp.
• Udział w wydarzeniach kulturalnych takich jak: festiwale, imprezy wymagające
aktywności społecznej i umysłowej, wycieczki, tańce itp.
Turystyka kulturalna może wiązać się z agroturystyką, turystyką wiejską, turystyką pieszą,
itp. W tych formach turystyki można znaleźć elementy kulturalnego dziedzictwa i bogactwa.
Mogą to być wiejskie osady, z historycznymi pomnikami, ciekawe architektonicznie budowle
(mosty, zamki itp.), klasztory, obszary o szczególnym pięknie przyrody i krajobrazu, itp.
B.
Rozwój wsi i turystyka
Agenda 2000 przewidywała wzmacnianie europejskiej polityki rozwoju wsi, która teraz
została przyjęta jako tzw.„drugi filar” Wspólnej Polityki Rolnej i ma na celu wypromowanie
przyszłego rozwoju obszarów wiejskich Europy, ponieważ to one przystosowują się do
zmiennej sytuacji w sektorze rolniczym. W okresie 2000-2006 Wspólnotowe finansowanie
rozwoju wsi przez Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej UE (EAGGF) będzie na poziomie
około 50.000 milionów euro, albo ponad 7.000 milionów euro rocznie (4.700 milion euro z
Sekcji Gwarancji przyznanych na określone wiejskie programy rozwoju i następne 2.500
milionów EUR z Sekcji Orientacji - objętych Celem 1 Programów Funduszy Strukturalnych).
Wśród 22 działań kwalifikowanych wsparcia przez EAGGF (Reg Rady. (EC) nr 1257/1999) jest
jeden, który jest bezpośrednio związany z turystyką, zatytułowany ”zachęta dla firm i
przemysłów turystycznych”.
Jednakże, wkład Wspólnotowej Polityki Rozwoju Wsi do rozwoju turystyki wiejskiej jest w
praktyce daleko szerszy. Dużo innych 21 działań rozwoju wsi także przyczynia się
bezpośrednio lub pośrednio, do rozwoju turystyki na obszarach wiejskich, szczególnie przez
wspomaganie ochrony i ulepszania stanu naturalnego środowiska na obszarach wiejskich,
które jest istotną częścią ich atrakcyjności turystycznej. Na przykład, oferowane jest
wspieranie działań rolnośrodowiskowych, którym została przyznana większość wsparcia
finansowego, aby tak zaplanować metody produkcji rolniczej, aby zachować krajobraz i jego
31
walory. Działania skierowane do wspierania sektora leśnictwa mogą obejmować pomoc przy
inwestowaniu mającym zwiększyć urok obszarów zalesionych (np. przez tworzenie ścieżek).
Inne środki oferują wsparcie skierowane na poprawę efektów ekonomicznych działań na
obszarach wiejskich, dla zapewnienia podstawowych usług i dla odnowienia i rozwoju wsi.
Inne czynniki, to działania prowadzące do urozmaicenie działalności gospodarstwa rolnego
(np. gospodarstwo agroturystyczne, rekreacyjne) i marketing lokalnych produktów
żywnościowych wysokiej jakości. Kiedy rozważy się łącznie pełne "menu" działań, to stanie
się widoczne, że wspólnotowa polityka rozwoju wsi oferuje dla państw członkowskich istotną
pomoc w zakresie wsparcia i promocji turystyki wiejskiej.
C.
Turystyka w unijnej polityce rozwoju
W ślad za przyjęciem przez Radę i Parlament Europy Porozumienia Komisji w sprawie "Strategii
Rady Europy na rzecz zrównoważonego rozwoju turystyki w krajach rozwijających się” do końca
roku 1998, działania wspierające sektor turystyczny także zostały włączone do Porozumienia
Cotonou
(http://europa.eu.int/comm/development/cotonou/agreement_en.html),
partnerskiego
porozumienia pomiędzy ACP i UE podpisanego w Cotonou w dniu 23 czerwca 2000 roku. To
porozumienie reguluje relacje pomiędzy krajami Unii Europejskiej a krajami Afryki,
Karaibów i Pacyfiku, na następne dwadzieścia lat.
Jako część strategii rozwoju Cotonou, Artykuł 24, dotyczący sektora turystyki, zaprasza
prywatny sektor ACP, do odegrania kluczowej roli w osiąganiu głównych celów rozwoju,
takich jak generowanie wzrostu i zatrudnienia oraz likwidacji ubóstwa.
Porozumienie obejmuje wszechstronną nową politykę wspierania rozwoju prywatnego
sektora, przy uznaniu znaczenia inicjatyw sektora prywatnego jako siły napędowej wzrostu
ekonomicznego.
Programy i projekty współpracy będą wspierać kraje ACP, w celu ustanowienia i poprawy
prawnej i instytucjonalnej struktury krajów i zasobów dla rozwoju i wprowadzania polityki i
programów zrównoważonej turystyki, jak również poprawy konkurencyjności pozycji
sektora, małych i średnich przedsiębiorstw, inwestowania, rozwoju produktu włączając w to
rozwój miejscowych kultur w krajach ACP i umacniając związki między turystyką i innymi
sektorami działalności ekonomicznej.
W ciągu roku 2000 Komisja 7 i 8 Progrmu EDF Eueropean Development Fund [Europejskiego
Funduszu Rozwoju], kontynuowała wspieranie wysiłków rozwoju krajów i regionów ACP, w
szczególności tam, gdzie w dużym stopniu są one zależne od sektora skarbowego
i zatrudnienia, są zaangażowane w ekonomiczne przejścia od ekonomiki opartej na towarze
do ekonomiki opartej na usługach, albo od ekonomiki chronionej do ekonomiki konkurującej
na arenie międzynarodowej.
Dalsze możliwości w sektorze turystyki pojawią się dla krajów ACP i ich regionalnych
organizacji w kontekście programowania zasobów 9th EDF, który rozpoczął się w roku 2000
i trwał do 2001. Korzystając z takich okazji kraje ACP i regiony rozpoznają znaczenie
szybkich i radykalnych zmian w sektorze turystyki włączając globalnie bardziej dojrzałych
i wymagających konsumentów, siłę technologii informacyjnych, degradację środowiskową
i zaangażowanie prywatnego sektora i społeczności lokalnych w politykę i strategię
32
planowania dla korzyści ich krajów i obywateli.
Aktualnie realizowane badania turystyki opartej bazie naturalnej w Norwegii
Reprezentanci dwunastu przedsiębiorstw turystycznych opartych na zasobach
naturalnych w Highlands i Islandi podjęły pięciodniową misję do Norwegii w celu
znalezienia czegoś więcej dla rozwoju sektora.
Podróż została zorganizowana jako część trzyletniej inicjatywy, w celu rozwinięcia
turystyki bazującej na zasobach naturalnych w Europie Północno-Zachodniej,
częściowo finansowanej przez Północny Program Peryferii UE.
Celem delegacji było uzyskanie wglądu w rozwój tego sektora, osiąganie korzyści
ekonomicznych z zasobów naturalnych, takich jak przyroda i naturalne krajobrazy,
kiedy zarządzanie nimi jest zrównoważone.
Międzynarodowe partnerstwo poza projektem obejmuje publiczne i prywatne
organizacje sektora turystycznego w Szwecji, Norwegii, Finlandii, Islandii i Szkocji.
Przez następne trzy lata firmy te i organizacje będą pracowały ze swoimi
odpowiednikami w innych krajach, w ramach programu, który obejmie badanie rynku,
rozwój produktu i rozpowszechnianie międzynarodowe.
(Źródło: Rural Europe, Agri-environmental and Rural Development Policy, October
2004, No19)
33
CZĘŚĆ V :
DZIEDZICTWO PRZYRODY JAKO BAZA DODATKOWEJ PROEKOLOGICZNEJ
DZIAŁALNOŚCI ROLNIKA
A.
Natura 2000
1.
Co to jest Natura 2000?
Natura 2000 jest bezpośrednią odpowiedzią na publiczne zainteresowanie gwałtowną utratą
zasobów przyrody w Europie. Społeczeństwa powinny być informowane, jakie są dokonania
dla spełnienia ich zainteresowań. Według przeglądu Eurobarometru, ponad jedna trzecia
Europejczyków jest zmartwiona zmniejszaniem się liczby gatunków i pomniejszaniem się
naturalnych obszarów. Często wiedzą oni więcej o przyrodzie w Afryce niż o naturalnych
zasobach w ich własnej okolicy. Dlatego Natura 2000 dostarcza nowej okazji dla
społeczeństwa, by cieszyć się własnym bogactwem naturalnego dziedzictwa przyrody
Europy.
Pierwszy raz wszystkie 25 państw członkowskich pracowało razem, by korzystać z przyrody
przy zachowaniu tej samej struktury legislacyjnej. Był to ważny proces zdobywania
doświadczenia we współpracy na poziomie europejskim.
2.
Deklaracja El Teide (Teneryfa)
Podczas Nieformalnego Ministerialnego Spotkania w Brukseli w lipcu 2002, Ministrowie
Środowiska z wszystkich 13 krajów kandydujących do UE (Bułgaria, Cypr, Republika Czeska,
Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Turcja) w
obecności Komisarza Środowiska Margot Wallström podpisali „Deklarację El Teide”, tym
samym zobowiązując się do rozwiązania problemu utraty bioróżnorodności w ich
poszczególnych krajach.
„Deklaracja El Teide” zatytułowana "Natura 2000: Partnerstwo dla Natury”, popiera
zobowiązanie, które podjęto na Szczycie w Gothenburgu i ponownie powtarz zaangażowanie
w 6 Środowiskowy Program Działania, w celu podjęcia wszystkich koniecznych działań, by
powstrzymać utratę bioróżnorodności do roku 2010, w szczególności zakończenia
i aktywnego zarządzania Siecią Natura 2000.
Ministrowie Środowiska zobowiązali się do:
•
•
•
•
•
•
•
Niezwłocznego sfinalizowania pełnego wprowadzania Sieci Natura 2000.
Wypromowania świadomości i zrozumienia Natura 2000.
Wypromowania rozwoju partnerstwa obejmującego szeroki krąg osób uczestniczących
w ochronie i opiekowaniu się terenami określonymi w Natura 2000.
Promocji działań zmierzających do dzielenia się doświadczeniem i dobrymi
praktykami w zarządzaniu Siecią.
Wspierania zrównoważonego wykorzystania i zarządzania obszarami należącymi do
Natura 2000 dla celów edukacyjnych i rekreacyjnych.
Zapewnienia, aby potrzeby Natury 2000 były skutecznie wprowadzone w innych
politykach Wspólnoty.
Uznania, że te cele wymagają ukierunkowanych środków finansowych.
34
3.
Cele Dyrektywy Środowiskowej 92/43/EEC
Główny celem Dyrektywy Środowiskowej jest przyczynić się do zapewniania
bioróżnorodności przez konserwację naturalnych środowisk, dzikiej fauny i flory na
terytorium państw – członków Unii Europejskiej. W szczególności, państwa członkowskie
mają utrzymać albo przywrócić, w dobrym stanie utrzymania, naturalne środowiska i ostoje
dzikiej flory i fauny interesujących Wspólnotę. (Artykuł 2).
'Spójna Europejska Sieć Ekologiczna’ terenów – Natura 2000 – ma umożliwić utrzymanie albo
przywracanie naturalnych typów środowiska i środowiska gatunków w sprzyjających
warunkach ochrony (Artykuł 3). Ekologiczna spójność Natury 2000 może być ulepszana przez
zarządzanie cech krajobrazu zasadniczego znaczenia do dzikiej fauny i flory (Artykuł 10).
Ochrona gatunków flory i fauny ma być zapewniona przez ustanowienie systemów ścisłej
ochrony dla gatunków przez ich naturalny zasięg (Artykuły 12-16). Dyrektywa zawiera kilka
zabezpieczeń wspierania, nadzoru i monitorowania, ponownego wprowadzania rodzimych
gatunków, wprowadzenia gatunków nierodzimych, badań i edukacji.
3.1.
Specjalne obszary konserwacji i Natura 2000
Centralny element Dyrektywy wiąże się z ustanowieniem, ochroną i zarządzaniem
Specjalnymi Obszarami Ochrony (Special Areas of Conservation, SAC), jako częścią Sieci
Natura 2000. Każde państwo członkowskie ma wyznaczyć miejsca jako SAC, opierając się na
dwu etapowym procesie obejmującym państwa członkowskie i Komisję jak następuje:
•
•
Etap 1 – państwa członkowskie mają wysłać listę proponowanych Obszarów
o Znaczeniu dla Wspólnoty (pSCIs), wybranych na podstawie kryteriów
przedstawionych w aneksie III Dyrektywy i odpowiednią naukową informację.
Etap 2- na podstawie kryteriów przedstawionych w aneksie III, w ramach
biogeograficznej struktury regionów i terenu UE jako całości, Komisja ma założyć,
zgodną z każdymi państwem członkowskim, listę Obszarów o Znaczeniu dla
Wspólnoty (SCIs) opracowaną na podstawie list otrzymanych od państw
członkowskich, identyfikując miejsca, w których pierwszeństwo mają naturalne typy
środowiska albo gatunki.
Państwo członkowskie wtedy ma sześć lat, by wyznaczyć obszary jako Specjalne Obszary
Konserwacji (SAC) (Artykuł 4(4)).
Z chwilą uzgodnienia „Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty” (SCI) na liście Komisji, państwa
członkowskie mają podjąć odpowiednie kroki, aby unikać pogorszenia naturalnego
środowiska i siedlisk gatunków, jak również niepokojenie gatunków, dla których te obszary
zostały wybrane (Artykuł 6(2)). Każdy plan albo podobny projekt, który miałby mieć
znaczący skutek powinien zależeć od odpowiedniego oszacowania jego powiązań z tym
miejscem (Artykułu 6(3)). Jeżeli ocena jest negatywna i nie ma żadnych alternatyw, ale
projekt albo plan jest niezbędny 'ze względów naruszania interesu publicznego', państwo
członkowskie ma podjąć wszystkie kompensacyjne działania dla zapewnienia, że całkowita
zgodność z Naturą 2000 jest zapewniona (Artykuł 6(4)). W miejscu gdzie dominuje typ
środowiska albo pierwszeństwo gatunku, powody postępowania muszą być zgodne z
zachowaniem zdrowia ludzkiego albo bezpieczeństwa publicznego, muszą być korzystne dla
środowiska, albo zgodnie z opinią Komisji, opowiadać innym nakazom utrzymania interesu
publicznego.
35
Dla miejsc formalnie wyznaczonych jako SAC, państwa członkowskie w dodatku są
zobowiązane do ustanowienia koniecznych środków ochrony, na przykład, plany zarządzania,
ustawowe, administracyjne albo kontraktowe działania, odzwierciedlające ich ekologiczne
wymagania (Artykuł 6(1)).
4.
Finansowanie Natury 2000
Artykuł 8 Dyrektywy Środowiskowej został sporządzony biorąc pod uwagę 'wyjątkowe
obciążenie finansowe', jakie Natura 2000 mogłaby spowodować u państw członkowskich, w
szczególności bogatych w bioróżnorodność. Dlatego Artykuł 8 zapewnia Wspólnocie
współfinansowanie działań koniecznych dla wprowadzania i bieżącego zarządzania
priorytetami Natury 2000.
Grupa robocza (Artykuł 8, współfinansowanie) została założona przez Komisję w grudniu
2001, z celem szacowania wszechstronnych prawnych powiązań Artykułu 8 i finansowych
kosztów Natury 2000. Grupa robocza podjęła szczegółowe oszacowanie aktualnych
i oszacowanie przyszłych wydatków państw członkowskich, w związku z Naturą 2000. Ocena
została oparta na istniejącym skutkach, dla całej globalnej sieci, i wynosi średnio między 3,4
miliarda a 5,7 miliarda euro rocznie w, latach 2003 - 2013.
B.
Obszary Chronione
1.
Definicje
1.1.
Obszar Chroniony
Międzynarodowa Unia na rzecz Konserwacji Natury (IUCN) definiuje obszar chroniony jako:
"Obszar ziemi i / albo morza specjalnie przeznaczony do ochrony i utrzymania biologicznej
rozmaitości i zasobów naturalnych oraz związanych z nimi zasobów kulturalnych i
zarządzany przez prawne albo inne efektywne środki”, (IUCN, 1994).
1.2.
Park narodowy
Zgodnie z międzynarodowym przekonaniem, narodowe parki są dużymi, naturalnymi
obszarami o narodowym znaczeniu. Ochraniają one ekosystemy, które materialnie nie
zostały zmienione przez ludzką działalność. W parkach narodowych przyroda rozwija się
swobodnie, bez zakłóceń ze strony ludzi. Parki te służą celom edukacyjnym i rekreacyjnym,
umożliwiając turystom spotkanie z naturą, dostarczając relaksu w nienaruszonym otoczeniu.
Ekonomiczna eksploatacja zasobów naturalnych jak minerały, elektrownie wodne,
leśnictwo, rolnictwo i polowania są niedopuszczalne w parkach narodowych. W parkach
narodowych, rośliny i zwierzęta są w stanie żyć według ich własnych praw, wolno nawet
drzewom umierać naturalną śmiercią – krótko mówiąc, natura jest zostawiona sama sobie.
1.3.
Park regionalny albo krajobrazowy
Parki regionalne albo parki krajobrazowe obejmują obszary o szczególnych wartościach
przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz krajobrazowych. Służą one jako miejsca
36
odpoczynku i są utrzymywane przez kontynuację metod uprawy tradycyjnej, o małej
intensywność i małej trosce o ziemię. Dalsze cele tych parków obejmują ochronę miejsc
historycznych jak również miejscowy folklor i tradycje.
1.4.
Rezerwat przyrody
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym,
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt
i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się
szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami
krajobrazowymi
1.5.
Miejsca dziedzictwa światowego
Pojęcie miejsc dziedzictwa światowego (WHS) utworzono w 1972 wraz z Konwencją UNESCO
Dotyczącej Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego, (Konwencji
dziedzictwa światowego). Do chwili obecnej 172 krajów ratyfikowało Konwencję czyniąc
z niej jeden z najbardziej uniwersalnych międzynarodowych prawnych instrumentów dla
ochraniania dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego. Najważniejszym celem Konwencji
jest określanie i ochrona dziedzictwa światowego przez identyfikowanie miejsc uznanych z
tytułu ich wybitnej uniwersalnej wartości. Te mają być zachowane dla całej ludzkość przez
umożliwienie ścisłej współpracy między narodami. Wiele obszarów chronionych o wybitnej
uniwersalnej wartości rozpoznano pod wpływem działania Konwencji. Aby uzyskać więcej
informacji zobacz na stronę internetową www.unesco.org .
2.
Obszary Chronione Europy
Naturalne dziedzictwo Europy jest unikalne. Ogólnie ten stosunkowo mały kontynent ma
najbardziej złożony system krajobrazów, odzwierciedlając skalę i intensywność rozwoju
zasobów naturalnych na przestrzeni wieków.
Resztki pierwotnych krajobrazów Europy ich różnorodność zachowują podstawowe bogactwo
przyrody naszego kontynentu. Sprzyja temu system obszarów chronionych ustanowiony w
ciągu ostatnich dekad.
W narodowych parkach Europy i dużych rezerwatach, przyroda jest pozostawiona sama
sobie, by mogła rozwijać się swobodnie i naturalnie w sposób nieograniczony. Naturalne
piękno tych obszarów też jest zachowane, by wzbogacać nasze życie.
Parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody są dziedzictwem kulturowym, które było
kształtowane przez setki lat, w czasach kiedy ludzie żyli w większej harmonii z naturą
i środowiskiem. Obszary te mogą być postrzegane jako wzorcowe w odniesieniu obszarów
wiejskich i sposobu, w jaki powinny być one traktowane w przyszłości.
3.
Europejska Konwencja Krajobrazowa
Na podstawie pierwszej wersji opracowanej przez Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych
Europy (CLRAE), Komitet Ministrów Rady Europy zdecydował o utworzeniu wąskiej grupy
ekspertów upoważnionej do naszkicowania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej pod egidą
Komitet ds. Dziedzictwa Kulturalnego (CC - PAT) i Komitetu dla działalności Rady Europy w
37
dziedzinie Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu (CO - DBP).
Pewna liczba międzynarodowych, narodowych i regionalnych specjalistów zostało
zaproszonych do wzięcia udziału w pracach grupy (Zgromadzenia Parlamentarne, Komitet
Dziedzictwa Kultury Rady Europy (CC - PAT), Komitet dla działalności Rady Europy w
dziedzinie Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu (CO - DBP), Komitet UNESCO ds.
dziedzictwa światowego, IUCN, Komitet Regionów i Komisji Unii Europejskiej, Biuro ds. PanEuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu i regionu Andaluzji
(Hiszpania), Languedoc - Roussillon (Francja) i Toskanii (Włochy).
Grupa robocza opracowała ostateczny tekst Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w formie
zalecenia, które było zaprezentowane na piątej Plenarnej Sesji Kongresu, 26-28 maja 1998
roku w Strasburgu.
Zalecenie to, przyjęte przez Kongres w dniu 27 maja 1998 r (Zalecenie 40, 1998),
zobowiązywało Radę Komitetu Ministrów Europy, do sprawdzenia Europejskiej Konwencji
Krajobrazowej z punktu widzenia możliwości przyjęcia jej jako Konwencji Rady Europy, jeśli
to możliwe, podczas kampanii na rzecz dziedzictwa, o którą głowy państw i rządy zabiegały
na drugiej Radzie Szczytu Europy w październiku 1997 roku. Zalecenie także ponaglało
Parlamentarne Zgromadzenie Rady Europy, do popierania Europejskiej Konwencji
Krajobrazowej, z zamiarem przyjęcia jej przez Komitet Ministrów.
W wyniku pracy tej grupy ekspertów, do której włączono główne międzynarodowe, rządowe
i pozarządowe organizacje, Komitet Ministrów Rady Europy przyjął końcowy tekst Konwencji
w dniu 19 lipca 2000 r.
Europejska Konwencja Krajobrazowa została przedłożona do podpisu we Florencji (Włochy),
w dniu 20 października 2000 roku w strukturze Rady Europy Kampania "Europa, wspólne
dziedzictwo”.
Europejska Konwencja Krajobrazowa weszła w życie 1 marca 2004 r., który był
pierwszym dniem miesiąca następującego po wygaśnięciu trzymiesięcznego okresu po dniu,
kiedy to dziesięć państw członkowskich Rady Europy uzgodniło współpracę, z depozytem
instrumentów ratyfikacji, akceptacji albo aprobaty.
38
CZĘŚĆ VI:
A.
SPECYFICZNA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZA PRZYJAZNA DLA ŚRODOWISKA
Permakultura
1.
Definicje
Słowo "permaculture" zostało wprowadzone w 1978 przez Billa Mollisona, australijskiego
ekologa i jednego z jego studentów, Davida Holmgrena.
Permakultura pochodzi z połączenia dwóch słów w języku angielskim – permanent, tj. stały
i culture, tj. uprawa lub siedlisko. Jest to nowy ruch w naszej cywilizacji, mający na celu
współpracę z Naturą, a nie działanie przeciw niej, a w konsekwencji przeciw sobie. Jest
zasadą, że nie wyciągamy z ziemi więcej, niż możemy jej oddać. Permakultura związana
jest z głęboką ekologią, holistycznym światopoglądem, alternatywnym budownictwem,
w którym nie używa się toksycznych, syntetycznych materiałów oraz odnawialnymi
energiami. Idea ta jest „nowa”, jednak jej korzenie tkwią mocno w przeszłości, mądrości
starożytnych kultur, które dążyły od zachowania równowagi w przyrodzie i stawiały subtelne
cele duchowe ponad doraźne materialne.
Centralnym tematem w permakulturze jest projektowanie ekologicznych krajobrazów,
w których wytwarza się produkty żywnościowe. Nacisk jest położony na uprawę roślin
o wielorakim wykorzystaniu, stosowaniu praktyk uprawowych takich jak kompostowanie,
płodozmiany i integracja zwierząt, w celu najlepszego wykorzystania składników paszowych
i spasanie chwastów.
Cechy permakultury2
2.
•
•
•
•
•
•
•
2
Jest jednym z najbardziej holistycznych, zintegrowanych systemów analizy
i metodologii projektowania wynalezionych na świecie.
Może być stosowana do tworzenia produktywnych ekosystemów z punktu widzenia
człowieka, albo w celu pomocy zdegradowanym ekosystemom dla odzyskania
zdrowia i dzikości. Permakultura może być zastosowana w każdym ekosystemie,
obojętnie jak bardzo zdegradowanym.
Permakultura nadaje wartość i uprawomocnia tradycyjną wiedzę i doświadczenie.
To wciela praktyki zrównoważonego rolnictwa i techniki zarządzania ziemią
i strategie z całego świata. Permakultura jest pomostem pomiędzy tradycyjnymi
sposobami uprawy i uprawami ukierunkowanymi na ochronę ziemi.
Permakultura promuje ekologiczne rolnictwo, które nie używa pestycydów
zanieczyszczających środowisko.
Celem permakultury jest maksymalizowanie symbiotycznych i synergistycznych
relacji między komponentami miejsca.
Permakultura jest planowaniem miast jak również wiejskim projektowaniem
ziemi.
Projektowanie według zasad permakultury jest określone przez miejsce, klienta
i uprawę.
Pilarski, Michael (ed.) 1994. Restoration Forestry. Kivaki Press, Durango, CO. p. 450.
39
3.
Praktyczne zastosowanie permakultury
Permakultura nie jest ograniczona do roślin i zwierząt, ale też zawiera planowanie i rozwój
społeczności, użycie odpowiednich technologii i adopcji pojęć i filozofii, które są oparte
zarówno na ziemi i skoncentrowane na ludziach, takich jak bioregionalizm.
Wiele odpowiednich technologii, popieranych przez zwolenników permakultury jest dobrze
znanych. Między innymi są to baterie słoneczne i elektrownie wiatrowe, toalety
kompostujące, słoneczne szklarnie, domy energooszczędne i słoneczne gotowanie posiłków
i suszenie.
Dzięki właściwemu zrównoważeniu występujących stałych systemów roślin, permakultura
kładzie duży nacisk na drzewostany. Systemy, które łączą rośliny jedno- i wieloletnie – takie
jak aleje i agroleśnictwo – wykazują korzyści z „efektu pogranicza", powiększają
bioróżnorodność i oferują inne cechy nie występujące w systemach monokultury. W ten
sposób, zróżnicowane systemy, które mieszają drzewiaste rośliny wieloletnie i jednoroczne
zapewniają utrzymanie systemów zdolnych do życia na dużą skalę. Ekologiczne metody
produkcji określonej rośliny albo systemu gospodarowania (np. odbudowy gleby, biologiczne
zwalczanie szkodników, kompostowanie) są istotne zarówno w permakulturze jak również
dla zrównoważonego rolnictwa.
Ponieważ permakultura nie jest systemem produkcyjnym, ale raczej użytkowaniem ziemi
i filozofią planowania społeczności, nie jest ona ograniczona do określonej metody
produkcji. Pomimo, że zasady permakultury można dostosowywać do gospodarstw rolnych
albo wsi na całym świecie, to są one specyficzne dla określonego miejsca i dlatego są
odpowiednie do lokalnie dostosowanych technik produkcji.
Na przykład, standardowe techniki organicznego gospodarstwa i ogrodnictwa wykorzystujące
rośliny okrywowe, zielone nawozy, płodozmian i kompostowanie są silnie podkreślane w
systemach permakultury. Jednakże, istnieje wiele innych opcji i technologii dostępnych dla
rolników stosujących zrównoważone metody, pracujący w strukturze permakultury (np.,
głębosze, bez odkładnic, kopanie łopatą, kompostowanie, wypasanie kwaterowe). Decyzja o
tym, jaki system stosować, zależy od lokalnych warunków i systemu zarządzania.
Systemy gospodarki i techniki zwykle związane z permakulturą obejmują agroleśnictwo,
mokradła, nasadzenia konturowe, rolnictwo właściwe (zarządzanie glebą i nawadnianiem),
żywopłoty i osłony przeciwwiatrowe i połączone systemy hodowlane takie jak stawy, groble,
uprawy wodne, śródplony i różnorodne uprawy.
Ogrodnictwo i metody recyklingu wspólne dla permakultury obejmują projektowanie
krajobrazu, ogrodnictwo typu „dziurki od klucza”, nasadzenia towarzyszące, zmianowanie,
kompostowanie, kurniki, szklarnie słoneczne, ogrody zielarskie i tereny podmokłe.
Gromadzenie wody, zarządzanie i systemy recyklingu, wody podziemne, zbiorniki wody
deszczowej, zbudowane tereny podmokłe, uprawy aquaponiczne (integracja upraw
hydroponicznych z uprawami wodnymi, recyrkulacja) i słoneczne stawy wodne (też znane
jako Żywe Maszyny) odgrywają ważną rolę w projektowaniu permakultury.
4.
Etyka permakultury
Permakultura jest unikatowa wśród alternatywnych systemów gospodarowania (np.
rolnictwo organiczne, ekorolnictwo, rolnictwo zrównoważone, biodynamiczne), przez to, że
działa z zasadami etyki, które sugerują, że myślimy i działamy odpowiedzialnie w relacji
jeden do drugiego i do ziemi.
40
Etyka permakultury dostarcza sensu miejsca w szerszym ujęciu rzeczy i służy jako
kierunkowskaz do właściwych środków egzystencji raczej zgodnie z globalną społecznością i
środowiskiem, niż indywidualizmem i obojętnością.
Troska o Ziemię
...obejmuje całą ożywioną i nieożywioną materię – rośliny, zwierzęta, ziemię, wodę i
powietrze.
Troska o Ludzi
...promuje wzajemne zaufanie i odpowiedzialność społeczności – dostęp do zasobów
koniecznych dla egzystencji.
Ustalanie ograniczeń dla ludności i konsumpcji
...wydaje nadwyżkę – udział nadwyżki czasu, pracy, pieniędzy, informacji i energii, dla
osiągnięcia celów związanych z ziemią i troski o ludzi.
Permakultura także uznaje podstawową etykę życia, która rozpoznaje istotną wartość
każdej żywej rzeczy. Drzewo ma wartość samo w sobie, nawet, jeśli, nie przedstawia ono
żadnej handlowej wartości dla ludzi. To, że drzewo jest żywe, jego działanie stanowi
wartość. Odgrywa ona swoją rolę w przyrodzie: recykling śmieci, produkowanie tlenu,
likwidacja dwutlenku węglowa, osłanianie zwierząt, tworzenie gleby itd.
5.
Zasady projektowania permakultury
Ponieważ etyka permakultury jest bardziej zbliżona do obszernych wartości moralnych albo
kodów zachowania, zasady permakultury dostarczają powszechnie przydatnych wytycznych,
które mogą być wykorzystane w projektowaniu zrównoważonych siedlisk. Wyciągnięte z
wielu dyscyplin — ekologia, zachowanie energii, ogrodnictwo krajobrazowe i nauka
środowisku— te zasady są właściwe w każdym projektowaniu permakultury, w każdym
klimacie i w każdej skali.
Związana lokalizacja:
1.
Każdy element wykonuje wielokrotne funkcje
2.
Każda funkcja jest podtrzymywana przez wiele elementów
3.
Efektywne planowanie zużycia energii
4.
Wykorzystywanie zasobów biologicznych
5.
Krążenie energii
6.
Intensywne systemy w małej skali
7.
Naturalne następstwo roślin i ich gromadzenie
8.
Mnogość upraw i rozmaitość gatunków
9.
Powiększanie "krawędź styku" w systemie
10.
Spostrzeganie i powtarzanie naturalnych wzorów
11.
Zwraca uwagę na skalę
12.
Nastawienie
6.
Zasoby permakultury na świecie
Permaculture Magazine: Solutions for Everyday Life [Magazyn Permakultura:
Rozwiązania na każdy dzień]
Permanent Publications
41
Hyden House Ltd, The Sustainability Centre
East Meon, Hampshire GU32 1HR
England
E-mail: [email protected]
http://www.permaculture.co.uk
Cena: U.S. $22, kwartalnik (osiągalny w USA poprzez Aktywistę Permakultury).
Czasopismo Permaculture jest pierwszym magazynem ilustrowanym o permakulturze na
całym świecie. Każde wydanie sprawia radość, czytania, kolorowe fotografie, które
ilustrują permakulturę w działaniu, jak również jej produkty i zasoby, dla wspierania
zrównoważonego życia i nauki. Bogata tematyka adresowana do czytelników obejmuje
permakulturę, organiczną gospodarkę i ogrodnictwo, agroleśnictwo, rośliny drzewiaste,
gatunki roślin o wielu przeznaczeniach, projektowanie ekologiczne i ekoarchitektura,
architektura dla umiarkowanych regionów takie jak Europa i Ameryka północna.
Earth Repair Catalog - Permanent Publications UK [Katalog Naprawy Ziemi - Permanent
Publications UK]
http://www.permaculture.co.uk/erc/welcome.htm
Permanent Publications publikuje też kilka kluczowych książek i wideo na temat
permakultury: Permakultura w skrócie, Jak Zrobić Leśny Ogród, Rośliny dla Przyszłości,
Przewodnik Nauczyciela Permakultury i Ogrodu Synergistycznego. Katalog Naprawy Ziemi
przynosi obszerny wybór książek, filmów wideo, zasobów i produktów dla zrównoważonego
życia: permakultura; organiczna gospodarka i uprawa ogrodu; biodynamika; agroleśnictwo;
uprawy wodna; zwierzęta; ekologiczna architektura; zrównoważona technologia budowania;
zrównoważone społeczności i ekowioski; jak również produkty energooszczędne i produkty
dla ciała.
The Permaculture Association (Britain) [Stowarzyszenie Permakultury]
London, WC1N 3XX
E-mail: [email protected]
http://www.permaculture.org.uk
Członkowie otrzymują kwartalny biuletyn, Permaculture Works. Stowarzyszenie oferuje
zakres nauczania działalności, kursy projektowania, dyplomy i publikuje The Permaculture
Teacher's Handbook, / Podręcznik Nauczyciela Permaculture.
eco-logic books
Mulberry House
19 Maple Grove
Bath BA2 3AF
E-mail: [email protected]
http://www.eco-logicbooks.com/
eco-logic jest dystrybutorem książek na specjalistyczne tematy samozaufania, permakultury
i gospodarowania organicznego i ogrodnictwa. Jedna rzecz, szczególnie warta jest
zauważenia Podręcznik Twórczego Nauczania Permakultury, opublikowany w 1991 przez
Robina Clayfield’a i Skye’a, dwóch dobrze znanych nauczycieli permakultury. Jest to luźny
plik z ponad 300 stron formaty A4 i ćwiczeń dla nauki, zawierający: gry, pouczające
42
wskazówki i inne twórcze pomysły.
Permaculture Villager / Forestry for a Small Planet
Trees for Africa
P.O. Box 2035
Gallo Manor 2052
Zimbabwe
E-mail: [email protected]
http://www.junex.co.za/tfa/
Dwa biuletyny „online” zajmujące się permakulturą, drzewami, agroleśnictwem, sadzeniem
drzew społecznościami leśnymi w Południowej Afryce. Godne uwagi źródło informacji o
obsiewaniu trawą, kontakty i wykazy zasobów dla Afryki. Osiągalne są jeszcze wcześniejsze
wydania z lat od 1995 do 1999.
Kenya Institute of Organic Farming / Kenijski Instytut Rolnictwa Organicznego
John Wanjau Njoroge, Dyrektor
O. Box P. 34972
Nairobi, Kenia
E-mail: [email protected]
E-mail: [email protected]
http://www.kenyaweb.com/agriculture/organic-agri/index.html
Przewodnik Zasobów Organizacji Promujących Rolnictwo Organiczne w Rejonie Wschodniej
Afryki; jest 116 - stronicowy poradnik pod redakcją Johna Kanyuiro, Kihia i John Wanjau
Njoroge z Kenijskiego Instytutu Rolnictwa Organicznego - KIOF. Podaje nazwy, kontakty i
krótkie opisy organizacji pracujących na rzecz promocji, badań albo popierania
organicznego rolnictwo w Afryce Wschodniej.
Organic World / Organiczny Świat
http://www.agrar.de/bioherb/ow/index.htm
Witryna z dużą liczbą organizacji zaangażowanych w rolnictwie organicznym w krajach
rozwijających się świecie.
43
B.
Rolnictwo naturalne
SZACUNEK DLA ŚRODOWISKA
LEPSZA JAKOŚĆ ŻYWNOŚCI, BEZ ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH
NISKIE KOSZTY PRODUKCJI
NISKIE CENY DLA KONSUMENTA
PRODUKTY Z PRAWDZIWYM AROMATEM
ZAZIELENIANIE WYPALONYCH OBSZARÓW
Erozja gleby, powodzie, obsunięcia, zmniejszanie zawartości tlenu w atmosferze, stopniowy
wzrost temperatury planety i pustynnienie urodzajnej ziemi, zanikanie małych gospodarstw,
niebezpieczne dla zdrowia i bez smaku owoce, zboża i rośliny, produkty genetycznie
modyfikowane są ceną, jaką trzeba płacić za zanikanie lasu. Naturalne rolnictwo jest
prostym, naturalnym rozwiązaniem tego problemu.
1.
Czym jest rolnictwo naturalne?
Fukuoka Masanobu, japoński fitopatolog, zapoczątkował uprawę bez orki, bez nawożenia,
bez pielenia, bez pestycydów, jednym słowem metodę uprawy naturalnej. Według niego to,
że ludzie uprawiają ziemię i hodują, jest przejawem egocentryzmu. Ostatecznie to natura
hoduje zbiory. On widzi nowoczesne rolnictwo jako „robienie tego i tamtego” dla
wyhodowania zbiorów, ale jest to praca bez znaczenia. Naturalna gospodarka jest dobrze
dopasowaną pierwotną formą rolnictwa. Ta metoda zaczyna się jesienią, gdzie rozmaitość
nasion jest zmieszana z błotem i gliną i jest przesiewana przez sito, by utworzyć
impregnowane kulki. Te kulki służą jako otoczka, która osłania nasiona przed szkodnikami i
owadami do wiosny. Rośliny, które urosną z takich nasion, są roślinami, które będą pasowały
do ekosystemu regionu i są użyte do obsiewania w drugim i trzecim roku.
2.
Filozofia
Filozofia przemawiająca za naturalną gospodarką jest taka, że natura jest doskonała,
w przeciwieństwie do ludzkiej wiedzy, która jest niekompletna i ograniczona. Głównym
celem „naturalnego rolnika” jest służenie naturze, stworzenie urodzajnej gleby i zdrowych
roślin a generowanie dochodu. Naturalna gospodarka jest oparta na przyrodzie wolnej od
ludzkiego wtrącania się i interwencji.
3.
Stosowanie
Przygotowywanie i wytwarzanie nasion otoczkowanych jest bardzo proste. Miesza się w
mikserze 300 gramów nasion z 3 wiaderkami gliny, 3 wiaderkami trocin, formuje się i dodaje
wody. Następnie opróżnia się mieszaninę do ramy, w celu ukształtowania kulek. Zostawia się
granulki w słonecznym miejscu dla 2 do 3 dni do wyschnięcia i wysiewa się 3 granulki na
metr kwadratowy w obsiewanym obszarze. Gliniasta maź osłania nasiona przed szkodnikami
i owadami, podczas, gdy wybór okresu deszczowego dla siewu zapewnia możliwie najlepsze
warunki dla kiełkowania nasion. Można używać nasion drzew leśnych, drzew owocowych,
świeżych roślin nawozowych, warzyw i zbóż. Rok po obsianiu, część tych roślin wyrośnie
dając informację na temat warunków klimatyczno - glebowych. W drugim i trzecim roku
stanie się jasne, jakie rośliny i drzewa są odpowiednie w danym szczególnym obszarze.
44
3.1.
Dlaczego obsiewanie wielką rozmaitością nasion?
Jeżeli wysiewamy wielką rozmaitość nasion, możemy zapewnić, że część tych nasion
ukorzeni się, niezależnie od tego, jak złe będą warunki. Jeżeli powierzchnia ziemi będzie
przykryta szatą roślinną, nawet na krótki czas, spadek temperatury będzie osiągnięty. Nie
zapomnijmy, że rośliny pionierskie mają pomóc w tworzeniu warunków pozwalających
urosnąć innym roślinom. Inny powodem, dla których wysiewamy rozmaitość roślin
i drobnoustrojów jest spowodowanie obudzenia „śpiącej” ziemi. Jałowa ziemia nie wraca do
życia jedynie przez sadzenie przydatnych roślin. Rośliny nie rosną w samotnych warunkach.
Na przykład, dla drzew, by urosnąć i osiągnąć znaczny wzrostu, potrzebujemy mieć
wystarczającą ilość gleby odpowiednią dla ich systemu korzeniowego. Dodatkowo, niższe
drzewa są bardziej pożądane, dla ochrony podstawy wysokich drzew, kiedy obecność
pokrycia ziemi krzewów i podszycia jak również drobnoustroje jest wymagany. Inaczej
mówiąc, duże drzewo jest wynikiem współpracy mnóstwa żywych istot. Kiedy duży las z
dużą gęstością szaty roślinnej jest utworzony, wtedy zaczną padać deszcze. Chmury tworzą
się ponad górą i unoszą się nad dolinami. Najważniejszymi czynnikami w lesie są nie tylko
wysokie drzewa. Paprocie, mech, spadłe liście, wszystko to odgrywa ważną rolę.
3.2.
Jaka jest różnica między naturalnym a naukowym rolnictwem?
Oto pięć głównych zasad rolnictwa naturalnego:
• Brak uprawy ziemi
• Nie stosuje się nawozów
• Nie stosuje się pestycydów
• Nie pieli się chwastów
• Nie przycina się gałęzi
Z drugie strony rolnictwo naukowe można scharakteryzować jako stosujące zasady
przeciwne do wszystkich powyżej wymienionych.
3.3.
Jaka jest różnica między naturalnym gospodarowaniem a biologicznym albo
organicznym rolnictwem?
W biologicznym albo organicznym rolnictwie stosuje się uprawę ziemi, przycinanie, środki
chwastobójcze i nawozy organiczne. Ponadto, ceny zbytu produktów naturalnej gospodarki
są znacznie niższe niż ceny produktów organicznych albo biologicznych.
3.4.
Jaka jest różnica między naturalną gospodarką a tradycyjnym rolnictwem?
W tradycyjnym rolnictwie stosuje się uprawę ziemi, nawozy, przycinania i środki
chwastobójcze.
4.
Kto może stosować naturalną gospodarkę? Jaki jest ekonomiczny aspekt tej
metody?
Dzisiaj jest ona ogólnie do przyjęcia, nawet przez obrońców „chemiczno – naukowego”
rolnictwa, które nie zdołało sprostać oczekiwaniom. Niezmiernie obiecująca Zielona
Rewolucja, nie tylko nie rozwiązała problemu głodu w planecie; ale przeciwnie, pogorszyła
sytuację przez niszczenie i dewastację ogromnych obszarów ziemi. Równocześnie,
rozpowszechnione użycie pestycydów i nawozów zanieczyściło nieodwracalnie wody
gruntowe, morza, rzeki, jeziora i atmosferę i przyczyniło się do podtruwania ludzi. To
45
faktycznie unicestwiło drobnych rolników i spowodowało wzrost liczby dużych biznesów
rolnych. Koszty produkcji znacznie wzrosły, ceny produktów zostały zamrożone i drobni
rolnicy zostali doprowadzeni do upadku. Naturalne gospodarowanie ma zerowe koszty
produkcji odkąd to nie używa maszyn, pestycydów itp. i dlatego, rolnik robi dochód przez
sprzedawanie produktów za wszelką cenę. Ponadto, urodzajność ziemi ciągle wzrasta i jego
produktywność staje się większa. Odwrotnie, konsekwencją rolnictwa „chemicznego” jest
pustoszeniem i porzucanie ziemi. Tylko przez wysoką koncentrację soli w ziemi,
spowodowanej użyciem nawozów, 100.000.000 akrów (40,5 mln ha) ziemi rocznie staje się
nieprzydatne dla rolnictwa. Naturalne rolnictwo jest jedyną odpowiedzią na problemy
nagromadzone przez rolnictwo „chemiczne”. Naturalne gospodarowanie szanuje środowisko
i człowieka, przyczynia się do poprawy urodzajności ziemi i nie zużywa energii. Oprócz
profesjonalnych rolników, naturalna gospodarka może być zastosowana również przez
rolników amatorów.
5.
Wkład naturalnego rolnictwa w zwiększanie opadów deszczu
Fukuoka stwierdził: "Pustynie nie uformowują się, ponieważ nie ma tam deszczu; raczej,
deszcze przestały padać, ponieważ roślinność zniknęła. Budowanie tamy w pustyni jest
próbą leczenia objawów choroby, ale nie jest to strategia dla zwiększania opadów deszczu.
Najpierw musimy nauczyć się jak przywrócić pierwotny las”.
46
CZĘŚĆ VII:
WIEJSKIE DZIEDZICTWO JAKO
DODATKOWEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
A.
PODSTAWA
DLA
PROEKOLOGICZNEJ
Wiejskie dziedzictwo
Przyszłość rolnictwa jest ściśle związana ze zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich,
które obejmują 80% obszaru Europy. Obok rynkowych działań wsparcia, europejska polityka
rozwoju wsi odgrywa główną rolę w ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójności. Jest
ona oparta na następujących zasadach: rozpoznawanie wielofunkcyjnej roli rolnictwa,
ulepszanie konkurencyjności przy uwzględnieniu zagadnień środowiskowych, zróżnicowanie
działalności ekonomicznej, zachowywanie wiejskiego dziedzictwa.
Rolnicy zarządzają większą częścią ziemi Europy. Powinni oni być uważani za gospodarzy
naszego dziedzictwa i wynagradzani za tę rolę. W wielu regionach, centralne i lokalne
samorządy płacą rolnikom, by ich zachęcić w ich wysiłkach, do ochrony, utrzymania
i poprawiania lokalnie – wyróżniających się elementów krajobrazu, przyrody albo kultury
i utrzymania publicznego dostępu do swojej ziemi. W niektórych częściach Unii
Europejskiej, rządy wspomagają tradycyjne praktyki gospodarowania. Te inicjatywy powinny
być naśladowane przez Europę.
1.
Wiejskie domy
Ci, którzy żyją na obszarach wiejskich, w pełni zasługują i powinni mieć zapewnione dobre
domy z nowoczesnymi urządzeniami. Szczególne pierwszeństwo w urządzaniu dobrych
domów należy się ludziom, którzy mają swoje korzenie albo zatrudnienie w wiejskich
obszarach, ale mają niskie dochody. Rządy i władze lokalne powinny podjąć działania, by
zaspokajać potrzeby takich ludzi.
Równocześnie, należy miejscowym tradycjom budowania nadać wielkie znaczenie. Tradycje
te są odzwierciedlane w skali, kształcie, metodach konstruowania budynków i stosowanych
materiałach, które ludzie przekazują z pokolenia na pokolenie. Wytrzymały one próbę czasu
pod względem dopasowania do funkcji i klimatu i oni ucieleśniają zbiorową pamięć i kulturę
ludzi. W większości tych tradycji, istniejące budynki cechują się podatnością do
47
wewnętrznej modernizacji, bez naruszenia ich podstawowego charakteru. Nowe budynki
mogą być tak projektowane, by uzupełniać tradycje przez użycie odpowiedniej skali
i materiałów.
Ostateczny celem jest, aby każdy wiejski region zachował i naprawdę dalej rozwijał, swój
wyróżniający charakter budynków, a nie ulegał europejskiej jednolitości przez
standaryzowane projekty budynków i nadmierne używanie masowo produkowane materiały
budowlane.
2.
Społeczna i kulturalna witalność
Głównym czynnikiem powodującym dobre funkcjonowanie społeczności wiejskich jest ich
witalność. Może być ona odzwierciedlona w utrzymywanej tradycyjnych zwyczajów,
manifestowana podczas festynów ludowych, czy w zachowanych językach mniejszości
narodowych oraz w kulturze, co przyczynia się do kulturalnego bogactwa Europy. Może to
być również odzwierciedlone w zaufaniu, jakim społeczności wiejskie rozwiązują swoje
problemy we wzajemnej współpracy z ich organizacją społeczną, dostosowując się do
wyzwań współczesności.
Ta witalność może polegać na stabilności populacji, z równowagą między grupami
wiekowymi i silną strukturą pokrewieństwa. W wielu obszarach wiejskich, zmniejszenie się
populacji i pewna izolacja kultury osłabiła tę witalność i doprowadziła mieszkańców wsi do
niedoceniania swoich zdolności i niedoceniania ich tradycyjnych zasobów i kultury. Wszędzie
kultura wiejska jest zagrożona przez zbyt szybki napływ ludzi z miast. Wiele europejskich
rządów i agencje pozarządowe, szukają sposobów jak zachęcić ludzi na wsi do zrozumienia
współczesnych wyzwań i zaangażowania się w ich rozwiązywania, oferując różnego
rodzaju szkolenia i treningi.
Edukacja i trening odgrywają ważną rolę także, w dziedzinie ekonomicznej. Rozwój
miejscowych gospodarek będzie zależał od rozwoju technicznych i przedsiębiorczych
umiejętności wśród młodych i starszych. Rządy i inne agencje powinny zapewniać takie
możliwości, ponieważ edukacja i szkolenia są chętnie wykorzystywane przez mieszkańców
wsi mieszkających na terenie geograficznie rozproszonym.
3.
Ochranianie dziedzictwa
Europa ma zadziwiającą rozmaitość klimatu, ukształtowania terenu i naturalnego środowiska
- od poziomu morza do wysokich gór, wysp do rozległych równin kontynentalnych, od Morza
Śródziemnego do arktycznych klimatów, najbogatszych osadowych równin do najbardziej
jałowego pustkowia. W takim naturalnym siedlisku, przez tysiące lat, ludzie wędrowali,
osiedlali się, uprawiali ziemię i budowali osady. Poprzez współdziałanie ludzie tworzyli
lokalne kultury, których rozmaitość jest tak wielka jak rozmaitość samej przyrody.
Ta wielka rozmaitość przyrody i kultury ludzkiej wzbogaca jakość życia wszystkich
Europejczyków. Obowiązkiem każdego jest zrozumienie, ochrona i powiększenie tego
dziedzictwa. Nowoczesny sposób życia, który szanuje to dziedzictwo i który je nie
pomniejsza, a wzbogaca musi zostać zaadoptowany.
3.1.
Dziedzictwo kultury
W regionach wiejskich można znaleźć wielkie bogactwo śladów dawnego współdziałania
ludzi z ziemią. Znajduje to odbicie architekturze budynków wszystkich rodzajów - domów,
gospodarstw rolnych, młynów, kościołów, zamków, mostów i podobnych oraz
48
w różnorodności cech ukształtowanego przez ludzi krajobrazu. Krajobraz jest jak bogata
księga historii ukazująca jak pokolenia kształtowały otoczenie. Podobnie, ludność albo
kultura ludowa każdej społeczności wiejskiej - muzyka, piosenka, taniec, tradycyjny strój,
zwyczaje, festiwale, język, religia - wyrażają dziedzictwo tej społeczności.
To dziedzictwo krajobrazu i kultury masowej reprezentuje dużą część zbiorowej pamięci
ludzi. To dostarcza "korzeni" współcześnie żyjącym, sensu miejsca, związków z przeszłością,
skarbnicy pomysłów jak dalej ziemia może zostać wykorzystywana, ważne źródło kultury
i uchowego tworzenia. To jest potężny odziedziczony "kapitał" ludzkiego wysiłku, który
ludzie mogą zignorować lub zaprzepaścić, albo mogą go akceptować, wykorzystać
i przystosowując się.
Dziedzictwo jest tak bogate, ponieważ poprzednie pokolenia dodawały do stanu zastanego
własne zmiany będące rezultatem ich przystosowań. Dlatego powinna zostać
upowszechniona większa świadomość dziedzictwa i raczej gotowość do budowania na nim i
przystosowywania, aniżeli ignorowanie albo niszczenie go, potrzebna jest pokora, aby uczyć
się od niego, a wartość, doświadczenie przodków, przekazać przyszłym pokoleniom.
Obecnie, w niektórych częściach wiejskiej Europy, dziedzictwo kulturalne szybko jest
wypierane, a nawet niszczone przez zmiany społeczne albo technologiczne, nowoczesne
rolnictwo, rozbudowę miast i zaniedbania. W innych częściach Europy prowadzi się bardziej
subtelną politykę. Rządy albo miejscowe władze na wielu obszarach szukają sposobów, jak
zachęcić do kontynuowania użytkowania tradycyjnych domów, budynków gospodarczych,
albo kościołów, albo ich delikatnego przekształcania do wykorzystania przy realizacji
nowych zadań, sposobów na podtrzymywanie tradycyjnych praktyk rolniczych, utrzymywanie
tarasów, żywopłotów, murów z kamieni (bez zaprawy), albo inne kształtowanie krajobrazu
przy zapewnienia, by nowe budynki były w harmonii z długotrwałymi miejscowymi
tradycjami.
Zachowanie równowagi między dziedzictwem a nowymi potrzebami powinno być
zagadnieniem priorytetowym dla wszystkich ludzi. Polityka i wynikające z niej działania
służące, powinny być nadal rozwijane. Polityka ta może obejmować:
•
•
•
•
•
•
•
Systematyczne i ciągłe przeglądy dziedzictwa w celu dostarczania wiedzy, na której
mogą być oparte działania
Formalne działania w kierunku ustawowej i prawnej ochrony dziedzictwa
Systemy porad eksperckich o używaniu, utrzymaniu i – w miarę potrzeb - adaptacji
tradycyjnych budynków i innych obiektów
Finansową i podatkową pomoc, na przykład do naprawy historycznych budynków albo
upowszechniania tradycyjnych praktyk gospodarowania
Szkolenia profesjonalistów z dziedziny użytkowania ziemi, zarządzania ziemią,
budynkami i polami, żeby oni w pełni rozumieli jak zdobycze dziedzictwa mogą być
wspierane albo dostosowywane, by spełniać nowoczesne potrzeby
Szkolenia i zachęty rzemieślników i rękodzielników do kultywowania tradycyjnych
umiejętności oraz dostawców tradycyjnych materiałów budowlanych, jak również
systemy dla ratowania zabytków i używania tradycyjnych materiałów budowlanych
Wymianę pomysłów między ludźmi zaangażowanymi w te procesy, żeby stymulować
postęp.
Obecnie, działania tego rodzaju skłaniają się do tego, by skupiać się na miejscach
największego zainteresowania dziedzictwem - najpiękniejsze pomniki, najlepiej zachowane
49
starożytne miasta, najbardziej okazałe historyczne krajobrazy. Jednakże należy intensywnie
promować równe znaczenie polityki odniesionej do całości europejskiej wsi, budowane na
doświadczeniu zdobytym w tych miejscach.
4.
Interpretacja i edukacja
Nie wystarcza profesjonalny wysiłek, by chronić dziedzictwo. Cel musi mieć obejmować
zrozumienie, entuzjazm i pozytywne zaangażowanie ludności, szczególnie tych, które żyją w
każdej okolicy, posiadającej własne miejscowe dziedzictwo. Praca wielu społecznych
organizacji, które tłumaczą znaczenie dziedzictwa dla społeczeństwa musi być wspierana.
Ponadto, należy nadać wiodącą rolę przedsięwzięciom edukacyjnym wszelkiego rodzaju,
począwszy od szkół podstawowych i średnich do szkół dla dorosłych, którzy chcą
kontynuować kształcenie. Jest bardzo ważne, aby, na przykład, dzieci uczyły się historii,
przyrody i o nowoczesnym życiu, na przykładzie ich własnej wsi, małego miasta albo
wiejskiego obszaru.
Ważna jest edukacja mieszkańców miast o życiu na wsi i wiejskim dziedzictwie. Występuje
potrzeba wzrostu zrozumienia przez społeczeństwo wartości okolicy. Rekreacyjne
wykorzystanie okolicy i agroturystyka wprowadza miliony mieszkańców miast do w życie na
wsi jak nigdy przedtem. Należy wykorzystać tę okazję i pokazać im życie na wsi
i dziedzictwo wiejskie. Zrozumienie przez ludzi zamieszkujących w miastach
zasygnalizowanych problemów wpłynie ich poparcie (jako obywateli i wyborców) dla
polityki, która wpłynie na rozwój okolicy. Ich zachowanie jako gości poprawi wzrost ich
zrozumienia. Mogą oni nawet przyczynić się jako ochotnicy do realizacji projektów, które
służą wiejskim potrzebom albo ochraniają wiejskie dziedzictwo.
Ochrona i interpretacja cech dziedzictwa powinny raczej być realizowane w miejscu ich
występowania, żeby dać społeczeństwu prawdziwe wrażenie ich początku, kontekstu
i harmonii z krajobrazem. Znana jest edukacyjna wartość muzeów na świeżym powietrzu, do
których budynki i inne obiekty zostały przemieszczone z ich oryginalnych miejsc. Ale takie
muzea nie powinny być używane jako łatwa alternatywa dla zatrzymanie i pokazania
budowli na ich oryginalnych miejscach.
B.
Wiejskie krajobrazy historyczne
Mało jest krajobrazów „zamrożonych” w samą porę. Wiejski historyczny krajobraz nie tylko
reprezentuje integrację człowieka i sił natury, ale też jest połączeniem elementów
krajobrazu z kilku historycznych okresów, zawierając współczesne cechy. Kiedy jakiś wiejski
historyczny krajobraz wyprowadza swoje znaczenie od szczególnego historycznego okresu,
zmian i dodatków, od tego czasu mógł osiągnąć własne znaczenie. Świadomość, że miejsca
reprezentują więcej niż jeden historyczny okres, jest bardzo ważna w zrozumieniu, czym
one są i, że są w stanie wyrażać potrzebę ich utrzymywania.
Dla zrozumienia znaczenia „wiejski historyczny krajobraz”, jest pomocne, aby zdefiniować
inne, związane z nim, określenia.
Kulturalny krajobraz jest naturalnym krajobrazem ukształtowanym i zmodyfikowanym
przez ludzką działalność. Jest związkiem z przeszłością i oddaje sens czasu i miejsca.
Kulturalne krajobrazy są także żywym zapisem reakcji ludzi na siły natury i elementy w
krajobrazie, a także rozmaitych kulturalnych nastawieniach ludzi w stronę do ziemi i
społeczności.
50
Wiejski historyczny krajobraz jest typem kulturalnego krajobrazu, który zawiera, w
geograficznym obszarze, zarówno obiekty naturalne jak i wykonane przez człowieka, które
stanowią rodzaj połączonej działalności, minione wydarzenia albo wzory fizycznego
rozwoju. Cechy takie jak wielkość, kształty i przygotowanie pola, systemy dróg, grupy
budynków, sady, żywopłoty i rośliny dekoracyjne, ogrodzenia i rowy melioracyjne, razem
ilustrują odpowiedź na topografię, klimat i szatę roślinną w danym historycznym okresie.
Wiejska historyczna dzielnica jest to szczególnie zdefiniowany i rozpoznany geograficzny
obszar posiadający powyższe cechy. Zwykle wiejska historyczna dzielnica jest wizualnie,
topograficznie albo historycznie odmienna od swojego otoczenia.
Ocena
•
•
•
•
rodzaju krajobrazu oferuje kilka korzyści. Może one:
Określić charakter miejsca, zapewniając strukturę dla planowania;
Określić zasoby, które stanowią o społeczności albo o regionalnym charakterze;
Przyjąć priorytety dla konserwacji, interpretacji i zarządzania;
Dostarczyć planistom, rządom, właścicielom ziemskim i obywatelom stan odniesienia,
z którym porównuje się zmiany krajobrazu;
• Zwiększać świadomość obywateli na temat środowiska i jego historii.
Celem oceny krajobrazu jest zbieranie informacji potrzebnej do podejmowania decyzji o
konserwacji, interpretacji albo zarządzaniu badanym krajobrazem albo mniejszymi
obszarami. Proces oceny przebiega w następujących krokach:
· Ustalenie kontekstu rozwoju historycznego, dla rozumienia krajobrazu;
· Identyfikacja, zapis i sporządzenie mapy elementów krajobrazu;
· Ocena integralność krajobrazu i jego znaczenia;
· Określenie podstaw fizycznych, komponentów społecznych i ekonomicznych istotnych
dla długowieczności krajobrazu, tj. trasy transportu, topografii, społeczności,
wykorzystania ziemi.
Ocena przygotowana jako część ogólnego albo określonego zasobu inwentarza może się
skupiać na zagadnieniach historycznego znaczenia i integralności. Studia podjęte w celu
przygotowania do zarządzania, planowania albo projektowania mogą kierować uwagę na
takie czynniki jak warunki dla istniejących elementów, widoków, albo ważnych obiektów,
które mogłyby utworzyć podstawę dla wskazówek projektowania. Bez względu na cel,
wszystkie oceny krajobrazu powinny zawierać powyżej naszkicowane kroki. Ostatecznie,
badanie powinno pomóc w określeniu, jakie działania mają być podjęte dla zapewnienia
historycznej ciągłości żywotności krajobrazu.
Praktyka oceny krajobrazu nie jest nowa. Jest to analityczne podejście zbudowane na
ustalonych zasadach, polityce i praktykach stosowanych przez specjalistów w zakresie
geografii kultury, architektury krajobrazu, historii i antropologii.
Podejmowanie się oceny krajobrazu jest procesem złożonym, wymagającym rozległej
wiedzy multidyscyplinarnej i profesjonalnej w zakresie planowania, analizy historycznej,
metod badania historii krajobrazu, procesu rozwoju społeczności i w innych specjalnościach,
zależnych od badanego obszaru.
51
C.
Światowe dziedzictwo
Konwencja w sprawie Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjęta
przez Ogólną Konferencję UNESCO w 1972 roku. Celem konwencji było rozpoznanie
własności o wybitnej i uniwersalnej wartości. Począwszy od 2004 roku 176 krajów – stron
należących do Konwencji i 134 narodów ma swoje obiekty wpisane na Listę Dziedzictwa
Światowego. Ten stopień rozpoznania i współpracy sprawia, że Lista Dziedzictwa
Światowego stała się najbardziej uniwersalnym międzynarodowym instrumentem prawnym
dla globalnej ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.
Są trzy Ciała Doradcze UNESCO do spraw dziedzictwa światowego: (1) Światowa Unia
Konserwacji
(IUCN)
naturalnych
własności,
zawartej
w
Gland,
Szwajcaria,
(2) Międzynarodowa Rada Pomników i Miejsc (ICOMOS) do spraw obiektów kultury,
utworzona w Paryżu (Francja), i (3) Międzynarodowe Centrum Badania Zachowania
i Przywracania Zdobyczy Kultury (ICCROM) dla odnawiania własności kultury i szkolenia,
założone w Rzymie, (Włochy). Nawet struktura tych doradczych ciał wyraża tradycyjne
oddzielenie natury i kultury w rozważaniu globalnie ważnych zasobów.
Globalnie 788 obiektów znajduje się na liście miejsc dziedzictwa światowego, które uznano
jako wartość uniwersalną. Powołując się na szereg kryteriów, które rozwinęły się przez
ostatnie 32 lata, 611 obiektów wprowadzono na listę głównie dla ich wartości kulturalnych,
154 naturalnych obiektów i 23 mieszane albo połączone naturalne i kulturalne wykazy
obiektów. W roku 1973, pierwszym wpisem były Wyspy Galapagos, oparte na naturalnych
wartościach. Włączenie tylko 23 mieszanych miejsc, obejmujących zarówno naturalne jak
i ulturalne wartości, w ciągu 30 lat aplikowania wskazuje, że łączenie naturalnych
i kulturalnych wartości nie zostało dobrze zrozumiane, szeroko przyjęte albo szczególnie
ukierunkowane na wpisanie pod oryginalnymi kryteriami. Najgęstsza koncentracja wpisanych
obiektów jest wśród narodów europejskich.
Kryteria Obiektów Światowego Dziedzictwo Przyrody wskazują, że obiekty przyrodnicze
typowane do zamieszczenia na Liście Dziedzictwa Światowego, będą brane pod uwagę pod
warunkiem, że są to obiekty o wybitnej wartości uniwersalnej oraz jeżeli będą spełniały
kryteria i warunki integralności, na przykład:
• Główne etapy historii ziemi, zapis życia, geologii, form ziemi, fizjografia;
• Bieżące ekologiczne i biologiczne procesy w rozwoju, ziemskich i wodnych
społeczności;
• Najwyższe przyrodnicze zjawisko, wyjątkowe naturalne piękno, estetyczne
znaczenie;
• Znaczące naturalne siedliska in situ dla zachowania biologicznej różnorodności;
Są też kryteria Obiektów Dziedzictwa Światowego wskazujące, że obiekt kultury
wytypowany do umieszczenia na Liście Dziedzictwa Światowego będzie rozważany jako
przedstawiający wybitną wartość uniwersalną, jeżeli spełnia następujące kryteria i test
autentyczności.
• Przedstawia arcydzieło geniusza twórczości ludzkiej;
• Przedstawia ważną wymianę ludzkich wartości ponadczasowych i w obszarze kultury,
w rozwoju architektury albo technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce
albo projektowania krajobrazu;
• Wnosi unikalny albo wyjątkowy wkład do tradycji kultury albo do aktualnej albo
minionej cywilizacji.
• Będzie wybitnym przykładem typu budynku albo architektonicznego albo
52
•
•
technologicznego zespołu albo krajobrazu, który ilustruje znaczący etap ludzkiej
historii
Będzie wybitnym przykładem tradycyjnej ludzkiej osady albo wykorzystania ziemi,
które jest reprezentatywne kultury, specjalnie wtedy, gdy stało to się wrażliwe pod
wpływem nieodwracalnych zmian;
Będzie bezpośrednio albo namacalnie związany z wydarzeniami albo żywej tradycji, z
pomysłami, albo wierzeniami, z artystycznymi i literackimi dziełami o wybitnym
uniwersalnym znaczeniu
Tradycyjne Rolnictwo, Tarasy Ryżowe w Kordylierach Filipińskich
Tarasy Ryżowe w Kordylierach Filipińskich były pierwszym obiektem wpisanym na
listę dziedzictwa światowego jako zachowanie rozwiniętego obszaru na którym żyją
ludzie i oddziałują wzajemnie na co dzień z zasobami dziedzictwa. Piękne
kompozycje małych ryżowych poletek obramowanych przez niskie ściany na stromych
zboczach zostały ukształtowane przez ludzi uprawiających ryż nieprzerwanie od
czasów zamierzchłych, istnieje pogląd, że mają one około 2000 lat. Ten
majestatyczny rolniczy krajobraz z tarasami ryżowymi rozciągają się na ponad 20000
km2, albo 7% terytorium Filipin w prowincjach Kalinga-Apayao, Abra, Benguet i
Ifugao. Konserwacja, użytkowanie albo upraw oraz integralność tych tarasowych
obszarów zmieniają się szeroko.
Gospodarowanie i zarządzanie tarasami ryżowymi jest połączone z zaopatrzeniem w
wodę do podlewania i konserwacji lasu dla ochrony działu wodnego i budowanie
zasobów przy użyciu tradycyjnych plemiennych metod.
Z powodu ograniczonego dostępu przez strome zbocza na małe poletka ryżowe
położone na dużych wysokościach, gospodarowanie wiąże się z ciężką i trudną pracą
fizyczną. Wśród czynników ryzyka dla konserwacji i zrównoważenia zasobów i ich
unikalnego charakteru wymienia się rozłam plemiennych praktyk, emigrację
młodszych ludzi i wprowadzanie nietradycyjnych narzędzi i materiałów.
(Źródło: Nauki od Dziedzictwa Światowego: Lekcje od Międzynarodowego Zachowania i
Zarządzania Kulturalnym & Ekologicznym Krajobrazem Globalnego Znaczenia, 7th US /
ICOMOS Sympozjum Międzynarodowe). [Learning from World Heritage: Lessons from
International Preservation & Stewardship of Cultural & Ecological Landscapes of Global
Significance, 7th US/ICOMOS International Symposium].
53
Wybrana bibliografia i strony internetowe
W językach obcych
Książki
Tytuł: Agrotouristic Partnerships
Podtytuł: ISBN: Autor: Drosopoulos A. S.
Wydawca: Interbooks
Miejsce wydania: Athens
Rok wydania: 1989
Język: Greek
Key words: agrotourism, agrotouristic partnerships, tourism, development
Summary: The term agrotourism is a quite new one, however, it got into our glossary
dynamically during the last years. And even though is a new form of tourism, has been
already showed particular success, despite the short time of its introduction in Greece.
Greece, a purely agricultural country, has associated the partnership movement with the
agricultural partnerships, which are having their roots in the first years of this century.
Simultaneously, Greece after the war managed to develop the tourist sector as a major
economic activity for the balance of payments, where other sectors failed or had limited
development. In our days, tourism has been raised to primary factor of the country’s
economic development. This new activity, which gives a boost to the development of the
agricultural and tourist sectors, got into our lives with the name “agrotourism”.
Tytuł: Ecotourism
Podtytuł: An Introduction
ISBN: 0415303656
Autor: Fennell A. D.
Wydawca: Routledge
Miejsce wydania: Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: ecotourism, environment, environmental management
Streszczenie: As arguably the largest and fastest growing industry, the potential impacts of
tourism are considerable. Devised by ecologists, ecotourism was seen as a way to prevent
the destruction of the environment. Responding to increased interest and global
competition, the tourism industry has quickly appropriated the term to describe a host of
different experiences, markedly different from its origins.
The second edition incorporates new material on eco-labelling, environmental management
and guiding. A new chapter has been added on programme planning and coverage of
environmental impacts and community-based management has been strengthened. The book
also incorporates new developments stemming from the World Ecotourism meeting in
Quebec. New case-studies and examples have been added throughout, as well as annotated
further reading.
54
Tytuł: Vacationscape
Podtytuł: Developing Tourist Areas
ISBN: 1560325194
Autor: Gunn A. C.
Wydawca: Taylor & Francis Inc.
Miejsce wydania: Rok wydania: 1997
Język: English
Słowa kluczowe: tourism, land management, land protection and planning
Streszczenie: All tourism takes place on land, but little attention is paid to protecting,
planning, developing and managing that land. This work discusses what travellers'
perceptions and expectations are of the places they visit, and how designers and planners
can adapt to tourists' interests.
Tytuł: Tourism and Sustainability
ISBN: 041527169X
Autor: Mowforth M., Munt I.
Wydawca: Routledge
Miejsce wydania: Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: tourism, globalization, growth, sustainability
Streszczenie: The book explores and challenges the most significant geopolitical ideas of
the last two decades -sustainability, globalisation and development - and demonstrates their
significance for understanding the emergence, growth and potential of new forms of tourism
in the Third World. This second edition of the book has been extensively updated to firmly
re-situate it in the development literature. Drawing on a wealth of examples from across
the Third World, “Tourism and Sustainability” illustrates the social, economic and
environmental conditions for the growth of new tourism. In assessing the impact and
potential of new forms of tourism the range of activities of those involved is critically
reviewed, from the industry and tourists to governments and global agencies such as the
World Bank. It suggests that while there are grounds for optimism, the faith assigned to new
tourism may be misplaced and the uneven and unequal nature of the development process
seems to be set to undercut its future potential.
Tytuł: Tourism Mobilities
Podtytuł: Places to Play, Places in Play
ISBN: 0415338794
Autor: Urry J., Sheller M.
Wydawca: Routledge
Miejsce wydania: Rok wydania: 2004
Język: English
Słowa kluczowe: tourism, ecotourism, tourist activities
Streszczenie: Many places around the world are being produced and made fit for tourist
consumption. The book analyses tourist performances such as walking, shopping,
sunbathing, photographing, eating, clubbing and why and how some places turn in global
centres but not others. It presents a wide array of innovative international case studies to
illuminate this phenomenon, from Eco-tourism on the beach to shopping in Hong Kong, from
the making of Cool Reykjavik to tourism in high-rise suburbs in Paris from the Inca heritage
55
to medical tourism. The book deploys a range of theories related to the 'mobility turn' in the
social sciences in order to analyse the contingent and networked nature of how places are
stabilised as fit for playful performances.
This book is edited by two world authorities in tourism studies. The wide array of examples
will appeal to academics, students and the general public fascinated by the complex
character of global change.
Tytuł: Political Ecology
Podtytuł: An Integrative Approach to Geography and Environment-Development Studies
ISBN: 1572309164
Editor: Zimmerer S. K., Bassett J. T.
Wydawca: Guilford Press
Miejsce wydania: Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: landscape and resource use and management, environment, development,
ecology
Streszczenie: This volume offers a unique, integrative perspective on the political and
ecological processes shaping landscapes and resource use across the global north and south.
Twelve carefully selected case studies demonstrate how contemporary geographical theories
and methods can contribute to understanding key environment-and-development issues and
working toward effective policies. Topics addressed include water and biodiversity
resources, urban and national resource planning, scientific concepts of resource
management, and ideas of nature and conservation in the context of globalization. Giving
particular attention to evolving conceptions of nature-society interaction and geographical
scale, an introduction and conclusion by the editors provide a clear analytical focus for the
volume and summarize important developments and debates in the field.
Tytuł: The Moralization of Tourism
Podtytuł: Sun, Sand… and Saving the World?
ISBN: 0415296560
Autor: Butcher J.
Wydawca: Routledge
Miejsce wydania: Rok wydania: 2002
Język: English
Słowa kluczowe: tourism, alternative tourism, environment
Streszczenie: Tourism is no longer an innocent pleasure, but has been reinterpreted as
damaging to cultures and to the environment. 'New' forms of tourism, such as ecotourism,
alternative tourism, community tourism and ethical tourism, have been presented as
morally superior alternatives to the package holiday. Ironically though, even advocates of
the new, ethical tourism brands are increasingly subject to criticisms, not dissimilar to those
that they themselves level against package holidays.
Using a host of international examples from the industry, the media and non-governmental
organisations, this book examines what the advocates of 'new tourism' see as being wrong
with mass tourism, looks critically at the claims made for the new alternatives and makes a
case for guilt-free holidays.
Tytuł: The Ethics of Tourism Development
ISBN: 0415266866
56
Autor: Smith M., Duffy R.
Wydawca: Routledge
Miejsce wydania: Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: tourism, ecotourism, culture and environment, sustainable tourism
Streszczenie: This book draws upon a variety of important philosophical traditions to
develop an original perspective on the relations between ethical, economic and aesthetic
values in a tourism context. It considers the ethical/political issues arising in many areas of
tourism development, including the profound cultural and environmental impacts on tourist
destinations; the reciprocity (or lack of) in host-guest relations; the (un)fair distribution of
benefits and revenues; and the moral implications of issues like sex tourism, staged
authenticity and travel to oppressive regimes. The book concludes with a detailed
investigation of the potential and pitfalls of ecotourism, sustainable tourism and community
based tourism, as examples of what is sometimes termed 'ethical tourism.
The authors explain philosophical arguments without the use of excessive jargon. Their
interweaving of theory and practise is facilitated by the use of text boxes to explain key
terms in ethics, politics, and tourism development and by drawing on contemporary case
studies from South Africa, Mexico, Zambia, Honduras, Ethiopia and Madagascar.
Tytuł: The Other Tourism
Podtytuł: The Ecological Channel to the Stalemates of the Conventional Tourism
ISBN: 960-427-055-9
Autor: Schizas J.
Wydawca: Enallaktikes Ekdoseis / Ecotopia
Miejsce wydania: Athens
Rok wydania: 1998
Język: Greek
Słowa kluczowe: tourism, conventional tourism, ecotourism, ecology
Streszczenie: From the premature tourism of the pharaonic Egypt or the Hellinistic and
Roman period, till the religious travel to the Medieval Ages and beyond, till the touristic
“monocultures” of the last decades of the 20th century, the problem of originality of the
tourist area and the productive conduct of the foreign with the domestic element is always
present… Through the History, tourism is donating blood but it also adulterate some
domestic societies, produce knowledge but also wrong information, competition and
creative management of the free time. In this study there is space for Herodotos, for
Pausanias, for the prodromal travel comic, for the torchbearer travel organizer James Cook,
for the post tourism of the “virtual reality”, for the Spielberg and the movie “Jurassic
Park”. There is also space for the economic identity of the contemporary “traveling
revolution”, for the vitiation of the ethics and values that brings, for the marketable and
“minority” erotism that fosters. Conventional tourism is developing in vivid rates, but the
contestant ecotourism is also offering alternative channels.
Tytuł: Is Organic Farming and Alternative for the New Member States?
EEB Publication Number: 2003/016
Editor: Hontelez J.
Wydawca: European Environmental Bureau (EEB)
Miejsce wydania: Brussels
Rok wydania: 2003
Język: English
57
Słowa kluczowe: organic farming, regulations, European Action Plan for Food and Farming
Streszczenie: Increased consumer awareness of food safety issues and environmental
concerns has contributed to the growth in organic farming in recent years. Organic farming
is a part of a sustainable farming system and an alternative to more conventional
approaches to agriculture. It is gaining importance as ten new countries join the European
Union next year. Organic agriculture certainly is an opportunity for the organic producers
from the Accession and Candidate Countries which should be used in order to achieve
sustainable agriculture and efficient management of natural resources. Therefore, it is very
much welcomed that the European Commission is finally working on a European Action Plan
for organic food and farming due to come out in the first half of 2004 and which should give
a new stimulus to further development of sustainable agriculture and rural development in
the European Union.
Tytuł: Ecotourism: A South Australian Design Guide for Sustainable Development
ISBN: 0 7308 0084 9
Autor: Pholeros P., Tawa M., Opie N.
Wydawca: South Australian Tourism Commission
Miejsce wydania: Adelaide
Rok wydania: 1994
Język: English
Słowa kluczowe:
ecotourism development, sustainable development, sustainable
ecotourism, best practices
Streszczenie: This is a simple guide. It aims to insure that ecotourism developments
provide unique experiences for visitors, and most importantly, protect the great unmade
places of Australia.
58
CZASOPISMA
Tytuł: Our Planet: World Heritage and Protected Areas
Podtytuł: ISSN: 1013-7394
Editor: Lean G.
Magazine: Wydawca: UNEP
Volume: 14
Issue: 2
Rok wydania: Język: English
Słowa kluczowe: World Summit, world heritage, protected areas
Streszczenie: This magazine emphasizes the importance of the protected areas, which
promote the cultural heritage of each country.
Tytuł: Several Articles
Podtytuł: ISSN: 1644-3586
Editor: Kurek W.
Magazine: Issues of Tourism and Health Resort Management
Wydawca: Jagiellonian University
Volume: Issue: Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: socio-economic aspects for the tourism development, health resorts
management
Streszczenie: This edition includes a number of articles related to tourism development
and resort management as well as to sustainable development in Poland.
Tytuł: Geographical research on tourism, recreation and leisure: origins, eras and directions
Editor: Butler R.
Magazine: Tourism Geographies
Wydawca: Routledge
Volume: 6
Issue: 2
Rok wydania: 2004
Język: English
Słowa kluczowe: Leisure, recreation, tourism, geographical research, eras, themes
Streszczenie: All subjects need to understand from whence they came and leisure,
recreation and tourism (LRT) are no exceptions. This paper reviews what is felt to be the
past geographical literature in these areas in the English language from a personal
perspective which covers involvement in the field over the past four decades. It adopts an
era approach to identify themes and emphases in the published research and to relate
current research thrusts to past efforts. It comments on the relative status of LRT studies in
geography and of geographical research in the LRT fields, and concludes with some thoughts
on likely future areas of research effort.
Tytuł: Localization in Europe's Periphery: Tourism Development in Sardinia
59
Podtytuł: ISSN: Autor: Hospers Gert - Jan
Magazine: European Planning Studies
Wydawca: Carfax Publishing Company
Volume: 11
Issue: 6
Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: tourism development, ecotourism, environment, culture
Streszczenie: As a part of the south Italian Mezzogiorno the island of Sardinia is one of the
most peripheral and least favoured regions in the European Union (EU). This article deals
with the strategies that have been pursued to restructure the Sardinian economy during the
post-war period. In particular, focus is on experiences with local tourism development. After
a sketch of the key features of Sardinia, the fruitless top-down strategies of the Italian
government to industrialize the island are discussed. After that, the efforts of local parties
to promote tourism that builds upon locality-specific assets are analysed. Furthermore, the
effects of this localized approach for Sardinia have been generally positive. Moreover, the
growing interest among tourists for Sardinia's natural and cultural heritage offers
perspectives for bottom-up tourism development as well. Here, however, it is important to
balance the short-run benefits of tourism with the possible costs of long-term environmental
and socio-cultural degradation. For the future development of Sardinia, therefore, 'ecotourism' might be an additional tool worth considering in the island's present localized
tourism strategy.
Tytuł: Tourism in Cyprus: challenges and opportunities
Podtytuł: ISSN: Autor: Sharpley R.
Magazine: Tourism Geographies
Wydawca: Routledge
Volume: 3
Issue: 1
Rok wydania: 2001
Język: English
Słowa kluczowe: island tourism, dependency, tourism in Cyprus
Streszczenie: Islands have long been popular tourist destinations, their physical and
climatic characteristics combining with the less tangible elements of 'island-ness' to create a
special allure for tourists. As a result, many islands have turned to tourism as a means of
social and economic development, with tourism frequently becoming the dominant
economic sector. However, such a reliance on tourism has proved to be problematic for
many island destinations, frequently reflecting the centre - periphery dependency model of
development. As this paper demonstrates, Cyprus is no exception. Since the 1960s and
despite internal political turmoil, the island has grown into a popular Mediterranean summer
sun destination. At the same time, tourism has provided the foundation for rapid and
successful economic growth, but the island has also become increasingly dependent upon
tourism and upon a small number of major markets and tour operators. Nevertheless, as the
paper argues, significant opportunities exist for the future development of tourism in
Cyprus. In particular, whilst there is an evident need for more effective planning and control
at the national level, it is suggested that, contrary to conventional wisdom (and current
60
Cyprus tourism policy), efforts should be made not to diversify but to consolidate and
strengthen existing core markets.
Tytuł: Routeing Heritage for Tourism: making heritage and cultural tourism networks for
socio-economic development
Podtytuł: ISSN: Autor: Moulin C., Boniface P.
Magazine: International Journal of Heritage Studies
Wydawca: Routledge
Volume: 7
Issue: 3
Rok wydania: 2001
Język: English
Słowa kluczowe: cultural routes, cultural networks, tourism, Europe heritage
Streszczenie: Heritage routes and itineraries are mechanisms being used towards tourism
needs and objectives. This paper defines these routes, reviews their context, and considers
some examples in Europe. It looks at the 'why' and 'how' of heritage routes being
established, and shows the inputs that tourism causes and needs. The particular dimensions
to routes and what they bring and require are discussed. The associated demand of networks
and networking is discussed and the potential beneficial aspects are described. The especial
capacity of itineraries to bring about cross-boundary dialogue and interaction are
highlighted and the wider potential of this feature for global society is alluded to. The need
is suggested for more research into the use, outcomes and effects of routes.
Tytuł: Sustaining Rural Landscapes: the role of integrated tourism
Podtytuł: ISSN: Autor: Oliver T., Jenkins T.
Magazine: Landscape Research
Wydawca: Carfax Publishing Company
Volume: 28
Issue: 3
Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe:
rural landscapes, integrated tourism, rural development, culture
economy, tourism networks
Streszczenie: The aim of a European Union-funded research project entitled 'Supporting
and Promoting Integrated Tourism in Europe's Lagging Rural Regions' (SPRITE) is to analyse
and develop the potential for better-integrated tourism in the rural landscapes of Europe.
Integrated tourism can be defined as that which is explicitly linked to the localities in which
it takes place and, in practical terms, has clear connections with local resources, activities,
products, production and service industries, and a participatory local community. Enhancing
the sustainable economic potential of rural landscapes requires partnerships among rural
people and the sustainable yet productive use of rural resources. A 'culture economy'
approach to integrated tourism is proposed, which emphasizes the importance of local
identity, the strategic commodification of resources and of place, and the importance of
extra-local forces in enabling local activities. It is suggested that this approach may
represent a shift beyond more traditional approaches to rural development.
61
Tytuł: Sustaining Ecotourism: Insights and Implications from Two Successful Case Studies
Podtytuł: ISSN: Autor: Weinberg A., Bellows S., Ekster D.
Magazine: Society & Natural Resources
Wydawca: Taylor & Francis
Volume: 15
Issue: 4
Rok wydania: 2002
Język: English
Słowa kluczowe:
development, ecotourism, environment, sustainable development,
tourism
Streszczenie: We draw on field research from Costa Rica and New Zealand to examine the
potential for sustaining ecotourism projects over time. We find that successful ecotourism
projects exist in a paradoxical or dialectical system with internal dynamics that tend to
speed up the rate of tourism production. This poses a number of ecological, economic, and
social problems. In general, the problems are known to local communities and public
officials. The challenges are also technologically fixable and economically viable. The
obstacles are political. The communities exist in larger political systems that lack the
capacity to control economic action. In other words, the political process is not capable of
keeping the economic system in check.
Tytuł: Concepts of Sustainable Development, Sustainable Tourism, and Ecotourism:
Definitions, Principles, and Linkages
Podtytuł: ISSN: Autor: Christof P.
Magazine: Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism
Wydawca: Taylor & Francis
Volume: 1
Issue: 1
Rok wydania: 2001
Język: English
Słowa kluczowe: sustainable development, sustainable tourism, ecotourism
Streszczenie:
The concepts of sustainable development, sustainable tourism, and
ecotourism all represent relatively recent developments that, particularly since the early
1990s, have been the subject of controversial debate. There is no generally accepted
understanding of their precise meaning and a definitional approach appears problematic.
The aim of this Research Note is therefore to provide a brief overview of their background,
different interpretations, values, and principles as well as the linkages between them. This
should lead to an understanding that implementation of these concepts is not just an
academic and technical discourse but, more so, a socio-political question.
Tytuł: Commentary: practices, problems and principles for ecotourism - a case study
Podtytuł: ISSN: Autor: Twidale C., Bourne A J.
Magazine: Tourism Geographies
Wydawca: Routledge
Volume: 5
62
Issue: 4
Rok wydania: 2003
Język: English
Słowa kluczowe: ecotourism, edutourism, communication, language, acknowledgement
Streszczenie: Though most information presented in tourist signage is sound, some is not
only severely flawed, but also unethical in that false claims are made, language is
ambiguous, interpretations are irrational and explanations are confused and even internally
contradictory. One site, which illustrates these weaknesses, is considered in some detail, as
are efforts to have the signage corrected. It is argued that the touring public should expect
to be presented with the best available information; that most scientific concepts can be
explained accurately and simply; that the normal protocols concerning false advertising, and
full and fair acknowledgement of sources, apply to signage and tourist-related literature;
and that clear, concise language is not only desirable but essential, given the possibly
diverse cultural backgrounds of visitors. The most effective way of ensuring the best
possible result is for all concerned with signage being involved at all stages of the
production from initiation to final printing.
Tytuł: Ethics and ecotourism: connections and conflicts
Podtytuł: ISSN: Autor: Stark C. J.
Magazine: Philosophy & Geography
Wydawca: Carfax Publishing Company
Volume: 5
Issue: 1
Rok wydania: 2002
Język: English
Słowa kluczowe: ecotourism, environmental concern
Streszczenie: In this essay the author examines the burgeoning industry of ecotourism,
analyzing definitions of "ecotourism" and exploring a number of compelling issues raised by
the recent trend in worldwide tourism. She then examines three sample codes of
ecotourism: one site-specific (Antarctic Traveller's Code), one from a major environmental
group (National Audubon Society), and one developed by a consultant for a travel research
firm (Code for Leisure Destination Development). The presuppositions, value, and
limitations of these codes are then analyzed. On the basis of this analysis, the author
proceeds to a discussion of the frameworks for negotiating discourses about ecotourism.
Stark argues that the limitations detected in the sample codes of ethics for ecotourism
would be fruitfully addressed by Jürgen Habermas's discourse ethics augmented by the
feminist ethical and political theories of Seyla Benhabib who draws on the work of Hannah
Arendt. While bracketing the debates surrounding the justification of Habermas's principle
of universalizability, the author argues that the overemphasis on the rational aspects both
of the principle itself and on the notion of "rational trust" stand in need of a corrective if
discourse ethics is to be used successfully in negotiating real-life conflicts. Stark argues for a
kind of "application discourse" using the feminist ethical and political theories of Benhabib
drawn from Arendt's work in which "associational public spaces" are created through
relational processes in the acts themselves of meeting and discourse. The author claims that
Benhabib and Arendt's works contain fruitful theoretical approaches that also leave room to
deal with policies and practical applications as debates about ecotourism increase around
the world. Far from exhausting the possibilities, this essay opens up the connections
63
between these theoretical approaches and a new area of environmental concern-ecotourism.
64
STRONY INTERNETOWE
Ecovillages (18 National Networks in Europe)
http://gen.ecovillage.org/
International Federation of Organic Agriculture Movement - Germany
www.ifoam.org/
EKO Liburnia - Croatia
http://www.eko-liburnia.hr/eko/eko.htm
Cric – Med 2000
http://it.geocities.com/cricmed/
Permaculture Net
http://www.permaculture.net/
Permaculture Magazine
http://www.permaculture.co.uk/
Permaculture Association – Britain
http://www.permaculture.org.uk/
The Natural Way of Farming: Masanobu Fukuoka
http://www.hollowtop.com/cls_html/thestore/Fukuoka.htm
Mediterranean Association of Organic Farming (AMAB)
http://www.amab.it/indexeng.html
Italian Association for Organic Farming
http://www.aiab.it/associazione/system_aiab.shtml
Agrotourism – Holidays in the Cyprus Countryside
http://www.agrotourism.com.cy/
Rural Tourism International
http://www.ruraltourisminternational.org/
The European Union On-Line
http://www.europa.eu.int/
IUCN – The world Conservation Union
http://www.iucn.org/
Mediterranean Environmental Technical Assistance Program
http://www.metap.org/
The International Ecotourism Society
http://www.ecotourism.org/
65
Greenpeace
http://www.greenpeace.org/international_en/
EU Policy Officer - Agriculture, Biodiversity and Soil
www.eeb.org
Federation of Environmental and Ecological Organizations of Cyprus
www.oikologiafeeo.org
Agra Europe
www.agra-net.com
Ecology
www.ecologia.gr
The Greens – European Alliance
www.eat-better.org
Mediterranean Information Office for Environment, Culture and Sustainable Development
(MIO-ECSDE)
www.mio-ecsde.org
League for the Nature Protection (LPN)
www.lpn.pt
Pierres d’ Iris Association
www.pierreseche.net
National Agricultural Research Foundation
www.nagref.gr
Peliti – Alternative Community
http://homepages.pathfinder.gr/peliti/
Sustainable Measures
http://www.sustainablemeasures.com/index.html
Ecovillages
www.cresp.sn, www.livingroutes.org
Resurgence was established in 1966 as an international forum for ecological and spiritual
thinking
www.resurgence.org
Bioneers
www.bioneers.org
Gaia Cooperative
66
www.gaiacooperative.org
Sustainable tourism: Little Earth Tours
www.little-earth.co.uk
Ecology Building Society
www.ecology.co.uk
The Future of Food
www.thefutureoffood.com/index.htm
Genetically Modified Products
http://www.mercola.com/2004/jan/24/gm_foods.htm
Europarc Federation
http://www.europarc.org/
67
W języku polskim
Agroturystyka
Sołowiej P.: Analiza możliwości zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii w
wybranym gospodarstwie agroturystycznym. Analysis of application ability of renewable
energy sources on selected agro-tourist farm. Probl.Inż.Rol., 2003, R.10, nr 1(39), s.57-64,
rys. tab., bibliogr.4 poz., sum.
Słowa kluczowe: energia słoneczna; kolektor słoneczny; energia odnawialna; zastosowanie;
gospodarstwo rodzinne; agroturystyka
Streszczenie: Badania przeprowadzono w wybranym gospodarstwie agroturystycznym
województwa warmińsko-mazurskiego. Określono potrzeby energetyczne oddzielnie dla
części gospodarczej i turystycznej. Przeprowadzono analizę zapotrzebowania na energię
oraz uwarunkowań związanych z zastosowaniem niekonwencjonalnych źródeł energii dla
całego gospodarstwa. Zaproponowano zintegrowany system energetyczny składający się
pompy ciepła oraz zestawu kolektorów słonecznych (w zimie będą służyć tylko jako źródło
wspomagające ze względu na to, że w tym okresie mają najniższą sprawność). Dodatkowym
zabezpieczeniem, w przypadku wyjątkowo mroźnej zimy tego systemu będzie piec
centralnego ogrzewania. Całkowity koszt przedstawionego systemu energetycznego to około
88800 zł. Na tak wysoką cenę wpływa również 22 proc. podatek VAT, którym są obciążone
wszystkie urządzenia przedstawione w systemie. Przy tych cenach, koszt amortyzacji całego
systemu wyniósłby około 24 lata. Ze względu na wielkość inwestycji i trudność w uzyskaniu
środków finansowych (takich jak tanie preferencyjne kredyty) inwestycja ta
najprawdopodobniej nie zostanie zrealizowana.
Kłodziński M.: Wielofunkcyjny rozwój wsi w Polsce a proces modernizacji rolnictwa.
Multifunctional development of rural areas in Poland and the process of agriculture
modernization. Post.Nauk Roln., 2001, 48/53, nr 3/291, s.23-32, bibliogr.6 poz.
Słowa kluczowe: rolnictwo; modernizacja; wpływ; rozwój; wieś; Polska
Streszczenie: Główną bolączką polskiego rolnictwa jest nadmiar zatrudnionej w nim siły
roboczej. Bez rozwiązania tego problemu staje się niemożliwa poprawa wielu wskaźników,
takich jak struktura obszarowa gospodarstw czy wydajność pracy. Polska jest krajem, który
charakteryzuje się wysokim stopniem wiejskości, np. ponad 90 proc. powierzchni kraju
stanowią obszary wiejskie, a 2/3 tej powierzchni związane jest z działalnością rolniczą.
Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich polega na zróżnicowaniu gospodarki wiejskiej, a
więc odejściu od monofunkcyjności, czyli produkcji głównie surowców rolniczych. Rozwoju
wielofunkcyjnego nie możemy traktować jako cudownego lekarstwa, mimo że oferuje
potencjalnie wiele, to musi być spełnionych szereg warunków: przedsiębiorczość ludzka
wspierana przez działania władz lokalnych, kapitał oraz inne czynniki kreujące rozwój
lokalny. Ważną gałęzią rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej jest proces dywersyfikacji
gospodarstw wiejskich, czyli wprowadzenie do gospodarstw dodatkowej, pozarolniczej
działalności bazującej na wolnej sile roboczej rodziny, budynkach itp. Bardzo ważną kwestią
w rozwoju terenów wiejskich jest umiejętność strategicznego planowania. Polityka wiejska
powinna obejmować wiele sektorów - zarówno rolnictwo, jak i przedsiębiorczość
pozarolniczą, gospodarkę zasobami naturalnymi, rozwój kultury, turystykę i rekreację oraz
ochronę środowiska. Przyczynia się to do postrzegania obszarów wiejskich jako dobra
ogólnospołecznego.
68
Burzyński Tadeusz, Łabaj Marek; Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna,
Wyd. Eurecna srl - CNA Veneto International Services, Biuro Ekspertyz Finansowych,
Marketingu i Consultingu Uniconsult s.c., Olimijskie Biuro Podróży Sp. z o.o.,Warszawa,
Streszczenie: Publikacja jest efektem realizacji specjalnego projektu szkoleniowego w
programie SAPARD: Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna FAPA 114401 – w
ramach programu SAPARD PL 06 08/01.
Publikacja łączy w sobie jednocześnie dwie funkcje:
1) Wskazuje na nowe możliwości restrukturyzacji obszarów wiejskich poprzez rozwój
turystyki wiejskiej i towarzyszącej infrastruktury;
2) Przedstawia
warunki
uzupełnienia
dotychczasowej
działalności,
szczególnie
agroturystycznej, o nowe pomysły: różnorodne formy turystyki rekreacyjnej oraz turystki
specjalistycznej.
Propozycja ta wynika z rosnącego zainteresowania ze strony popytu krajowego i
zagranicznego na ten rodzaj uprawiania turystyki i gospodarki.
Działania te wynikają nie tylko z rozwoju rynku, ale również z potrzeby poszukiwania
nowych pomysłów na prowadzenie działalności gospodarczej, która przyniosłaby dochody,
zatrudnienie, a przede wszystkim zainteresowanie ze strony popytu.
Walka z bezrobociem
Kowalik T.: Tworzenie zielonych miejsc pracy. Więcej czystej energii. Energia, 2002, nr
4/5, s.10-11, fot.
Słowa kluczowe: energia odnawialna; wykorzystanie; Polska; dotacja; tendencja rozwoju;
zatrudnienie;
Streszczenie:
Od 1990 r. światowe wykorzystanie energii odnawialnej, a m.in.
promieniowania słonecznego, wzrosło dwukrotnie, a energii wiatru prawie czterokrotnie.
Wyraźny jest postęp w wykorzystaniu innych źródeł energii odnawialnej, np. biomasy,
zwłaszcza na terenach rolniczych, słabo zurbanizowanych, o znacznym stopniu lesistości,
odległych od źródeł zaopatrzenia w energię wytwarzaną z węgla kamiennego czy
brunatnego. Zasoby energii odnawialnej i jej źródła w większości znajdują się na terenach
zamieszkałych przez ludność utrzymującą się głównie z produkcji rolniczej i hodowli, gdzie
jest 15 proc., a w niektórych gminach nawet 30 proc. bezrobocie. Rozwijanie energetyki
odnawialnej w wielu z nich jest bodźcem do tworzenia małych przedsiębiorstw grzewczych i
stanowisk pracy w gminach. W ciągu trzech ostatnich lat powstały firmy zaopatrujące w
paliwo kotłownie na słomę i zrębki drewna. Problem nowych form zatrudnienia i
ograniczania bezrobocia nie tylko na wsi był tematem konferencji "Tworzenie zielonych
miejsc pracy w Polsce". Odbyła się w Ministerstwie Środowiska pod egidą Centrum Prac
Systemowych i Związku Powiatów Polskich. Dyskutowano o rozwoju zatrudnienia w ciągu
najbliższych 25 lat, m.in. w rolnictwie ekologicznym, leśnictwie, agroturystyce, energetyce
wykorzystującej OZE, odzyskiwaniu i przetwórstwie odpadów użytkowych. Polska w
najbliższym czasie będzie poważnym rynkiem inwestycyjnym. Będzie rozbudowywana
infrastruktura ochrony środowiska. Wdrażanie w tym zakresie, tzw. standardów UE będzie
wymagało przeznaczenia 120 mld zł, ze środków krajowych i zagranicznych, z naszych
funduszy ekologicznych, a więc będzie podstawą dla nowych specjalności i stanowisk pracy.
Zrealizowanie tego programu pozwoli na stworzenie około 50 tys. miejsc pracy w sektorze
zwanym umownie ekologicznym. W artykule zamieszczono informacje o inwestycjach
służących ochronie środowiska w Polsce.
69
Wilczyński Ryszard, Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Wyd.
Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddział w Poznaniu.
Fundacja Funduszu Współpracy, Poznań, 2003 r.
Streszczenie: Odnowa wsi to proces kształtowania warunków życia ludzi na obszarach
wiejskich, którego animatorem i podmiotem jest społeczność lokalna. Oddziałuje on na
standard życia i jego jakość oraz źródła utrzymania mieszkańców, jednocześnie zachowując
tożsamość wsi wyrażającą się wartościami życia wiejskiego, wzmacnianiem i rozwojem
dziedzictwa duchowego, kulturowego i materialnego wsi.
Proces ten dostosowuje wieś do wymogów współczesności oraz do pełnienia nowych funkcji
na rzecz całego społeczeństwa. Wywołuje zmiany strukturalne w wymiarze społecznym i
gospodarczym. Dotyczą one miejsca zamieszkania wraz z otoczeniem, infrastrukturą,
organizacją przestrzeni publicznej, usługami, zaspokajaniem potrzeb bytowych i
duchowych, komunikacją i bezpieczeństwem.
Odnowa wsi uaktywnia osobiste zaangażowanie mieszkańców, wypływające z
odpowiedzialności za własną przyszłość. Daje możliwość samorealizacji i poczucia
uczestnictwa we wspólnocie i współtworzeniu, uaktywnia bowiem podstawowy zasób jakim
dysponuje społeczeństwo tj. zaangażowanie ludzi. Mobilizuje siły i zasoby, tworzy warunki i
pozytywne impulsy dla utrzymania dotychczasowych oraz rozwoju nowych dziedzin
gospodarowania.
Praca zbiorowa, Wielofunkcyjny rozwój wsi. Agroserwis, 2000, R.9, nr 15, s.7.
Słowa kluczowe: wieś; rozwój; program; dotacja; UE; zatrudnienie; zmniejszanie; dane
statystyczne; program SAPARD; bezrobocie; wielofunkcyjny rozwój
Streszczenie: Dzięki programowi SAPARD polska wieś może otrzymać szansę na
przyspieszenie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. Szansę tę będą mieć jednak
przede wszystkim regiony silne gospodarczo, które są w stanie spełnić warunki UE.
Wzrostowi różnic między regionami mogłaby zapobiec aktywna polityka ze strony państwa.
Na polskiej wsi jest obecnie około 1,2 mln zarejestrowanych bezrobotnych i około 0,5 mln
ukrytych. W latach 1984 - 1999 samowystarczalność żywnościowa Polski spadła ze 103 proc.
do 93 proc., w wyniku czego liczba bezrobotnych wzrosła o około 300 tys. osób.
Zmniejszenie samowystarczalności żywnościowej o każde 10 proc. będzie powodować
podobny wzrost bezrobocia jak w ubiegłym 15-leciu. Konkurencja ze strony rolników UE
spowoduje konieczność intensywnej i wszechstronnej edukacji naszych producentów
rolnych. Uczelnie rolnicze powinny tworzyć na wsi punkty konsultacyjne.
Marketing
Kania Józef, Doradztwo rolnicze z uwzględnieniem infrastruktury technicznej w świetle
doświadczeń krajów Unii Europejskiej. Materiały Międzynarodowej konferencji naukowotechniczna nt. "Rozwój infrastruktury technicznej wsi w działalności doradztwa rolniczego",
Kielce, 13-14 marca 2003 r., Wyd. IBMER 2003
Słowa kluczowe: wieś; doradztwo rolnicze; wpływ; rozwój; infrastruktura techniczna; UE;
rolnik; szkolenie; technika rolnicza; marketing; zarządzanie; rynek; spółdzielczość rolnicza;
oświata rolnicza.
Streszczenie: Na przykładzie wybranych krajów Unii Europejskiej przedstawiono cztery
główne dziedziny objęte doradztwem rolniczym: technika i technologia produkcji,
organizacja i zarządzanie gospodarstwem (w tym inwestycje kapitałowe), marketing
produktów rolniczych, szkolenia i oświata rolnicza. Omówiono organizację i funkcjonowanie
70
instytucji doradczych oraz rolę i zadania doradztwa rolniczego w dziedzinie rozwoju
infrastruktury technicznej wsi i aktywizacji obszarów wiejskich.(Gutry M./2003.09.02.).
Chotkowski Jacek, Kierunki działalności biznesowej grup producentów ziemniaków.
Zagad. Doradztwa Rol.; 1'02 (31)) 2002.
Słowa kluczowe: ziemniak; zrzeszenie producentów; produkcja rolnicza; gospodarstwo
rolne; marketing; współpraca; zespół rolniczy; ekonomika produkcji; organizacja;
planowanie; produkcja towarowa; program produkcji; nakłady inwestycyjne; zmniejszanie;
koszt ogólny; koszt własny; środek obrotowy; środek trwały; rynek; sprzedaż bezpośrednia;
kontraktacja; grupa producencka; grupa marketingowa.
Streszczenie: Założono, że 20 rolników, gdzie każdy uprawia po 5 ha ziemniaków tworzy
grupę marketingową. Skala współpracy produkcyjnej obejmuje więc 100 ha ziemniaków, a
wspólnej sprzedaży 2000 ton bulw (przy założeniu plonu handlowego 20 ton z 1 ha). Przy
założeniu, że wspólna sprzedaż powoduje zwiększenie ceny zbytu jedynie o 5 proc., wzrost
przychodu z tego tytułu wyniesie 300 zł na 1 ha. Wspólna inwestycja, budowa przechowalni
o pojemności 2000 ton pozwoliła na obniżenie kosztów przechowywania o 24 zł na tonę oraz
480 zł/ha plantacji ziemniaków. Nakłady środków plonotwórczych z zakupu w produkcji
towarowej ziemniaków w przeliczeniu na 1 ha kształtują się następująco: sadzeniaki 1170
zł, nawozy mineralne 550 zł oraz środki ochrony roślin 1050 zł. Oszczędności w kosztach
eksploatacji specjalistycznych maszyn przy rocznym wykorzystaniu ich na powierzchni 15 20 ha wynoszą 224 zł/ha. Łączne korzyści ekonomiczne współpracy w ramach grupy wynoszą
w przytoczonej symulacji 1142,5 zł na 1 ha produkcji towarowej ziemniaków. Powstające
formy zespołowej działalności mają do wyboru różne rodzaje współpracy ekonomicznej i
kierunki rozwoju biznesu. Jednym z celów działań marketingowych jest poszukiwanie i
tworzenie wieloletnich możliwości sprzedaży, w tym poprzez zawieranie kontraktów.
Niezależnie od kierunków zbytu produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy
bardzo istotnym obszarem współpracy są wspólne inwestycje, zakup środków produkcji,
użytkowanie maszyn.
Dywersyfikacja zawodowa
Roszkowski Andrzej, Biomasa roślinna jako szansa dywersyfikacji produkcji roślinnej,
Wyd.IUNG2003, Pamiętnik Puławski; Zeszyt specjalny nr 132
Słowa kluczowe: biomasa; produkcja roślinna; tendencja rozwoju; alkohol etylowy; paliwo
zastępcze; energia odnawialna; olej roślinny; ester; paliwo gazowe; zapotrzebowanie;
rolnictwo; Polska; bezpieczeństwo ekologiczne; dyrektywa UE; bioetanol; biometanol;
biodiesel; bio-olej; olej palmowy.
Streszczenie: Przemiany w produkcji roślinnej w gospodarce krajów rozwiniętych uwarunkowania i perspektywy ekonomiczne. Prognozy i tendencje rozwojowe zmian
zapotrzebowania na energię w gospodarce i rolnictwie - aspekty ilościowe i ekonomiczne.
Technologiczne i techniczne możliwości wytwarzania surowców do przetworzenia ich na
nośniki energii z produktów rolniczych. Ogólne warunki i sposoby przetwarzania biomasy na
bioetanol, biometanol, estry olejów roślinnych, biooleje, paliwa gazowe i inne. Szacunek
możliwości produkcji i zbytu z uwzględnieniem kwantyfikacji ekonomicznej. Perspektywy
wykorzystania tych paliw w gospodarce ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa. Ogólne
aspekty ekologiczne. Związki z przewidywanymi warunkami gospodarowania i
unormowaniami prawnymi w krajach UE.(Kurek J./2003.08.28).
Roszkowski A.: Wczoraj, dziś i jutro inżynierii rolniczej. Wieś Jutra, 2002, nr 10.
Słowa kluczowe: technika rolnicza; rozwój; Polska; rolnictwo ekologiczne; postęp
71
techniczny; tendencja rozwoju; nowoczesność; proces technologiczny; kryteria jakości;
automatyzacja; zaplecze techniczne; system informacyjno-wyszukiwawczy; badanie; UE;
system informacyjny; rolnictwo zrównoważone.
Streszczenie: Brak możliwości konkretnych zastosowań aplikacyjnych w zasadzie wyklucza
możliwość uzyskania środków pozabudżetowych, które są obecnie głównym źródłem
finansowania rozwoju technicznego w znakomitej większości krajów. W 2000 roku w krajach
UE środki te stanowiły przeszło 65 proc. ogólnych nakładów na badania i wdrożenia. Wydaje
się, że przy bardzo "płytkim" rynku i jednoczesnej globalizacji wytwarzania środków techniki
rolniczej właśnie "wejście w nisze" z wykorzystaniem nowych myśli, integrujących dyscypliny
naukowe, a nie będące transferem technologii, stwarza szanse dla współczesnej inżynierii
rolniczej. Proponowane poszerzenie "formalnego" zakresu zainteresowań inżynierii rolniczej
jako nauki interdyscyplinarnej w rzeczywistości, zwłaszcza "literaturowej" już stało się
faktem - ukazuje się coraz więcej prac współautorskich łączących "klasyczną technikę
rolniczą" z dokonaniami tak pozornie odległych specjalności jak chemosensoryka,
olfaktometria, optoelektronika. Dla rolnictwa zrównoważonego, charakteryzującego się
produkcją wielokierunkową, zmierzającego w kierunku rolnictwa ekologicznego,
decydującym nie jest poziom nowoczesności środków technicznych. Wdrażanie zasad i
świadomy rozwój rolnictwa zrównoważonego wymaga dywersyfikacji struktury produkcji
polegającej na ograniczeniu upraw tradycyjnych i równie tradycyjnej hodowli trzody
chlewnej na rzecz wytwarzania produktów spożywczych o wysokich walorach jakościowych.
Marek Gałaj Marek (red.), Różnicowanie produkcji rolniczej ze szczególnym uwzględnieniem
obszarów o trudnych warunkach rolniczych oraz unikatowych walorach przyrodniczych, Wyd.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa,
Warszawa, 2003
Streszczenie: Celem wszelkich działań w dziedzinie dywersyfikacji produkcji oraz
wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest poprawa sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców
wsi, przede wszystkim tworzenie nowych miejsc pracy w środowisku wiejskim poprzez
działania organizacyjne, kulturalne i społeczne. Potrzeba takich działań, realizowanych w
formie przekazu informacji, szkoleń czy wsparcia finansowo-kredytowego jest oczywista.
Formy aktywności proponowane poszczególnym gospodarstwom rolnym dalece odbiegają od
ich dotychczasowej działalności. Dodatkowym problemem często jest fakt, że często nowe
kierunki aktywności dotyczą tylko kobiet na wsi.
Dywersyfikacja nie jest oczywiście cudownym lekiem na wszystkie potrzeby wsi polskiej.
Może ona objąć zaledwie kilka procent gospodarstw, wykorzystujących w ten sposób
nadmiar rąk do pracy w gospodarstwie. Publikacja służy tym wszystkim, którzy myślą o
poszerzeniu swojej aktywności w rolnictwie i o zmianie sposobu pozyskiwania dochodów na
polskim rynku rolnym.
Zatrudnienie
Pawlak J.: Poziom technizacji polskiego rolnictwa w świetle porównań
międzynarodowych. Wieś Jutra, 2002, nr 9 (50)
Słowa kluczowe: rolnictwo; technika rolnicza; mechanizacja; analiza ekonomiczna;
porównanie; poziom; Polska; UE; świat; produkcja rolnicza; środek produkcji; wskaźnik
techniczno-ekonomiczny; zatrudnienie; użytki rolne; wyposażenie; park maszynowy;
wykorzystanie; nawóz mineralny; gospodarstwo rolne; tendencja rozwoju; struktura;
Francja; środek ochrony roślin
Streszczenie: Liczba osób przypadająca na jednostkę powierzchni użytków rolnych jest w
krajach wysokorozwiniętych niższa aniżeli w krajach rozwijających się. Liczba osób
72
czynnych zawodowo w przeliczeniu na 100 ha UR maleje w miarę wzrostu obszaru
gospodarstw. Zróżnicowanie procentowego udziału gruntów ornych i plantacji trwałych w
strukturze użytków rolnych powoduje, że proporcje pomiędzy wartościami wskaźników
liczby osób w przeliczeniu na jednostkę powierzchni użytków rolnych oraz na jednostkę
gruntów ornych i plantacji trwałych są nie jednakowe. Stosunkowo wysokie wartości obu
wskaźników w Polsce są wynikiem nie tylko wysokiego rozdrobnienia gospodarstw rolniczych,
ale i ogólnej sytuacji gospodarczej kraju. Silnie zróżnicowane są także wartości wskaźników
charakteryzujących wyposażenie rolnictwa w środki mechanizacji. Stopa odnawiania parku
ciągnikowego wynosiła w Polsce 0,55, podczas gdy we Francji 2,90, a w Niemczech 2,22.
Niższy poziom intensywności produkcji rolniczej oraz stosunkowo niskie przeciętne roczne
wykorzystanie ciągników i kombajnów zbożowych w Polsce powoduje, że liczba godzin tych
środków mechanizacji w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych w naszym rolnictwie jest
niższa aniżeli w Japonii i Europie Zachodniej. Nakłady środków chemicznych w rolnictwie
polskim są ponad trzykrotnie niższe aniżeli w Japonii i znacznie niższe od średniej dla
krajów UE, jednak wyższe od średniej dla krajów Europy środkowej i Wschodniej.
Łakomiec Ludmiła, Szanse rozwoju rynku pracy dzięki wykorzystaniu odnawialnych
źródeł energii, Materiały Konferencyjne nt. "Odnawialne źródła energii jako element
planowania rozwoju lokalnego", Warszawa, 9-10 maja 2002 r., IBMER W-wa 2002
Słowa kluczowe: źródło energii odnawialnej; wykorzystanie; zatrudnienie; zwiększanie;
energia odnawialna; rozwój; rynek; praca;
Streszczenie: Rynek pracy w energetyce odnawialnej i usługach świadczonych dla tego
sektora dynamicznie się rozwija a szereg instytucji prognozuje długotrwałe utrzymanie tego
rozwoju. Energetyka odnawialna generuje powstawanie nowych stanowisk pracy w znacznie
większym stopniu niż energetyka konwencjonalna czy jądrowa. Wskaźniki zatrudnienia przy
wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii są kilkakrotnie wyższe niż w energetyce
konwencjonalnej i kilkunastokrotnie wyższe niż w jądrowej zarówno w przeliczeniu na
jednostkę mocy zainstalowanej, jak i produkowanej energii. Poszczególne źródła energii
odnawialnej w różnym stopniu stymuluj± rozwój rynku pracy, najwięcej stanowisk pracy
powstaje w sektorze energetycznego wykorzystania biomasy.
Pozarolnicza działalność na obszarach wiejskich
Kuczek l., Żmija J., Finansowa ocena gospodarstw rolniczych dostosowujących
działalność pozarolniczą do lokalnej infrastruktury, Inż.Rol.; nr 1(2) 1998
Słowa kluczowe: gospodarstwo rolne; rolnik; nakłady inwestycyjne; środek trwały;
działalność pozarolnicza; dane statystyczne; kredyt; efektywność; środek produkcji; analiza
ekonomiczna; wartość odtworzeniowa; rentowność
Streszczenie:
Analizowano wpływ działalności pozarolniczej na rentowność i
produktywność oraz na skalę odtworzenia majątku trwałego. Celem pracy jest określenie, w
jakim stopniu działalność pozarolnicza, jako jeden z elementów infrastruktury technicznej,
wpływa na rentowność majątku i kapitału. Przeprowadzono analizę wskaźnikową płynności
finansowej gospodarstw, wypłacalności, sprawności działania i rentowności. Wykazano, że
badane obiekty przy dużym ryzyku finansowym w zakresie płynności zadłużenia, osiągają
względnie wysokie wskaźniki rentowności majątku i stopy zwrotu kapitału własnego. Stopa
odnowy środków trwałych wskazuje na unowocześnienie ich zasobu. W 1996 r. wynosiła ona
11,2 proc. tzn., że na 100 zł wartości majątku trwałego majątek z nowych inwestycji
wynosił 11,2 zł. W latach 95-96 rentowność środków trwałych w grupie badanych obiektów
wzrastała o około 12 proc. Jest to tzw. wzrost netto po skorygowaniu inflacji. Wskaźnik ten
jest funkcją rentowności sprzedaży i produktywności majątku. W wyniku kredytowania
73
gospodarstw i prowadzenia działalności pozagospodarczej zmianie ulega struktura majątku.
Spada udział majątku trwałego w strukturze aktywów, rośnie zaś udział majątku
obrotowego, głównie zapasów. Tendencje te świadczą o poprawie płynności
gospodarowania. Pozytywnie kształtują się również wskaźniki struktury kapitału. Udział
kapitału własnego w pasywach w 1996 r. wzrósł do 66,3 proc., a wskaźnika obciążenia
gospodarstwa zobowiązaniami bieżącymi do 19 proc.
Kosanowski Jerzy, Pęczek Tadeusz, Moja droga do sukcesu. Przedsiębiorczość na terenach
wiejskich. Przewodnik, Wyd. EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego,
Kielce 2003
Streszczenie: Publikacja jest przeznaczona dla osób pragnących rozwinąć swoją aktywność
gospodarczą w warunkach gospodarki wolnorynkowej, w która cechuje się nadwyżką podaży
nad popytem. Wstępne rozdziały poświęcone są przeglądowi warunków prawno-finansowych,
jakie zaistniały dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce dzięki przemianom
gospodarczy i współpracy gospodarczej z krajami Unii Europejskiej. Przewodnik pomaga
dokonać analizy własnych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Stopniowo
czytelnik – przyszły właściciel zapoznaje się z najważniejszymi przepisami prawnymi
dotyczącymi zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej.
Wskazane są najważniejsze elementy zarządzania firmą: rozpoznanie rynku, marketing,
elementy procesu zarządzania, zasady sporządzania biznesplanu,. Przedstawione są zasady
rozliczania działalności, prowadzenia ksiąg podatkowych, rozliczenia z Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych. Przewodni uzupełniają wskazówki dotyczące finansowych
aspektów prowadzenia działalności gospodarczej, dane teleadresowe siedzib oddziałów
regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz siedzib SAPARD.
Istotnym uzupełnieniem przewodnika jest zestaw załączników zawierających przykłady
wypełniania formularzy, druków, wniosków i raportów.
Marek Gałaj M. (red.), Różnicowanie produkcji rolniczej ze szczególnym uwzględnieniem
obszarów o trudnych warunkach rolniczych oraz unikatowych walorach przyrodniczych,
Wyd. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa,
Warszawa, 2003
Streszczenie:
Celem wszelkich działań w dziedzinie dywersyfikacji produkcji oraz
wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest poprawa sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców
wsi, przede wszystkim tworzenie nowych miejsc pracy w środowisku wiejskim poprzez
działania organizacyjne, kulturalne i społeczne. Potrzeba takich działań, realizowanych w
formie przekazu informacji, szkoleń czy wsparcia finansowo-kredytowego jest oczywista.
Formy aktywności proponowane poszczególnym gospodarstwom rolnym dalece odbiegają od
ich dotychczasowej działalności. Dodatkowym problemem często jest fakt, że często nowe
kierunki aktywności dotyczą tylko kobiet na wsi.
Dywersyfikacja nie jest oczywiście cudownym lekiem na wszystkie potrzeby wsi polskiej.
Może ona objąć zaledwie kilka procent gospodarstw, wykorzystujących w ten sposób
nadmiar rąk do pracy w gospodarstwie. Publikacja służy tym wszystkim, którzy myślą o
poszerzeniu swojej aktywności w rolnictwie i o zmianie sposobu pozyskiwania dochodów na
polskim rynku rolnym.
ADuczkowska-Małysz Katarzyna, Kłodziński Marek (red.) Rozwój przedsiębiorczości na
terenach wiejskich. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa
PAN, Wyd.Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, 1994
74
Streszczenie: Publikacja zawiera skróty referatów i głosy w dyskusji z konferencji
„Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich”, która się odbyła 7-8 października 1993.
Konferencja była podsumowaniem tematu badawczego pod nazwą „Regionalny program
ożywienia przedsiębiorczości na wsi i w rolnictwie”, realizowanego pod kierunkiem prof. dr
hab. Katarzyny Duczkowskiej-Małysz. Konferencja spełniła dwa cele:
Umożliwiła zaprezentowanie wyników badania nad regionalnymi programami ożywienia
przedsiębiorczości;
Stworzyła szansę na pokazanie wielu przykładów udanych inicjatyw, dzięki którym powstały
nowe miejsca pracy, zmodernizowano infrastrukturę wiejską, stworzono nowe źródła
dochodów.
Zaproszeni do udziału w obradach przedstawiciele samorządów i administracji terenowej, a
także właściciele, dyrektorzy, menadżerowie funkcjonujących podmiotów gospodarczych
wskazywali na bariery będące hamulcem rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, jak również
przedstawili sukcesy osiągane przez poszczególne firmy czy samorządy.
75