TEKST I

Gimnazjalisto! Proponujemy Ci lekturę trzech tekstów, w których zaprezentowano, jak
w dawnych czasach wyglądała edukacja różnych grup społecznych. W ostatnim zadaniu
możesz napisać o żartobliwych sytuacjach, które zdarzają się w Twojej szkole.
Życzymy powodzenia!
TEKST I
Drzeworyt z końca XV w.
Nauczyciel średniowieczny z czterema uczniami. Dwaj z nich z czarnymi krukami na głowach, dwaj z białymi
gołębiami.
Zadanie 1. (0-1)
Drzeworyt oznacza technikę polegającą na:
A. wyryciu obrazu w drewnie
B. malowaniu rylcem na drewnianej desce
C. wykonaniu obrazu w drewnie przy użyciu drewnianego rylca
D. wyryciu obrazu w drewnie, pomalowaniu części wypukłych i odbiciu wzoru na papierze
Zadanie 2. (0-1)
Aby zaznaczyć szczególną pozycję nauczyciela średniowiecznego, autor drzeworytu:
A. umieścił go na pierwszym planie
B. tylko jego przedstawił z książką i z rózgą
C. ukazał go w pozycji siedzącej, na katedrze
D. przedstawił wszystkich uczniów wpatrzonych w nauczyciela
Zadanie 3. (0-1)
Autor drzeworytu, umieszczając nad głowami uczniów ptaki, chce:
A. poinformować o rodzaju lekcji
1
B. scharakteryzować i ocenić uczniów
C. poinformować o miejscu odbywania zajęć
D. podkreślić niesprawiedliwość ocen nauczyciela
TEKST II
Mały królewicz [Zygmunt August] brał udział we wszystkich ważniejszych ceremoniach, a także przyjęciach gości królewskich. (...) Wiążąca z synem tyle nadziei i planów Bona musiała pomyśleć o jego odpowiedniej edukacji. (...) Zresztą i na dworze jagiellońskim
istniały pewne tradycje i ukształtował się model wychowawczy królewiczów. Nie brakło też i
literatury traktującej o wychowaniu królewskim. W 1502 r. powstał traktat O wychowaniu
królewicza przypisywany w sensie pomysłu królowej Elżbiecie, wdowie po Kazimierzu Jagiellończyku, skierowany do Władysława Jagiellończyka, króla Czech i Węgier.
Pierwszą nauczycielką Zygmunta Augusta była Bona, którą uważano za miłośniczkę
Wergiliusza1 i Petrarki2. Jej wpływ na ukształtowanie osobowości królewicza był bardzo duży, chociaż nie zawsze pozytywny. Była bowiem niestała w swych nastrojach, a przede
wszystkim żądna władzy i niepomiernie ambitna. Nie chciała też tracić wpływu na syna i dlatego opóźniała decyzję przydania królewiczowi nauczyciela, który by zajął się jego wychowaniem. (...) W 1529 r. nauczycielem Zygmunta Augusta został Giovanni Silvio de Mathio,
znany pod nazwiskiem Iohannes Silvius Siculus Amatus, rodem z Palermo na Sycylii. [...]
Dużą rolę w wychowaniu Zygmunta Augusta odegrał jego ochmistrz, którym został w
1529 r. Piotr Opaliński. Był on zaufanym człowiekiem królowej Bony, toteż nie cieszył się
sympatią u szlachty. Jemu to królewicz zawdzięczał dobrą znajomość języka niemieckiego.
(...)
Piotr Tomicki [podkanclerzy i biskup krakowski] usiłował wpłynąć na samego królewicza, którego zdolności wysoko oceniał. Według jego wskazań list do Zygmunta Augusta
napisał Stanisław Hozjusz. List ów jest nader interesującym traktatem pedagogicznym. (…)
Wywody zawarte w liście Tomickiego miały na celu przekonanie królewicza o konieczności
zdobycia obszernej wiedzy niezbędnej przyszłemu monarsze. Wiedza jest trudna do osiągnięcia – czytamy w liście – ale daje prawdziwą przyjemność, gdyż najlepszym i niezawodnym
przyjacielem monarchy jest księga. Ona jedna daje prawdę, bo dwory królewskie aż się roją
od pochlebców. Monarcha winien cechować się wiedzą i cnotą, które stanowią jedność, gdyż
jedna bez drugiej istnieć nie może. Ową jedność wiedzy i cnoty można posiąść przez kontakt
z ludźmi poważnymi i znanymi z rozumu i charakteru. Autorzy listu podnosili też znaczenie
ćwiczeń fizycznych, nieodzownych dla młodego księcia, a więc udziału w zawodach rycer-
2
skich, polowaniach, turniejach i jeździe konnej. W liście zawarto też ostrzeżenie przed rozwiązłością obyczajów, czego przykładem było życie Ludwika Jagiellończyka. Za wzór dobrego monarchy autorzy listu stawiali Zygmunta Starego. (...)
Wbrew zarzutom o zaniedbanie edukacji królewicz posiadał wcale rozległą wiedzę z
zakresu nauk humanistycznych, a także geometrii i przyrody. Świetnie opanował sztukę
przemawiania i pisania listów. Wielokrotnie podkreślano jego dobrą znajomość łaciny oraz
języka włoskiego i niemieckiego. (...) Duży wpływ na rozwój jego zainteresowań intelektualnych miał fakt, że dorastał w atmosferze dworu Zygmunta I i Bony. Widział rozbudowę zamku królewskiego na Wawelu, wznoszenie Kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze. Przy nim toczyły się rozmowy o sztuce i rozwiązaniach architektonicznych. To wszystko musiało wywierać wpływ na jego wrażliwą naturę i budzić zainteresowanie sztuką. (...)
Zygmunt August wyrósł na zdrowego fizycznie i wytrzymałego młodzieńca. Zawdzięczał to przede wszystkim uprawianiu jazdy konnej i częstemu udziałowi w polowaniach, które z czasem stały się jego pasją. (…) Nie zdradzał zamiłowania do sztuki wojennej.
Zamiast zostać wodzem, stał się raczej kolekcjonerem armat i broni. Zaciążył też na nim
wpływ matki, której się po prostu bał. Pozytywną rolę w jego wychowaniu odegrał natomiast
ojciec, którego Zygmunt August darzył niekłamanym uczuciem.
1
2
Wergiliusz – (70 r. p.n.e.-19 r. n.e.), poeta rzymski, autor m.in. Eneidy.
Petrarka – (1304-1374), ur. się we Włoszech, autor m.in. słynnego cyklu Sonety do Laury.
Stanisław Cynarski, Zygmunt August, Wrocław 1988, s. 19-24.
Zadanie 4. (0-1)
Głównym tematem tekstu II jest:
A. edukacja Zygmunta Augusta
B. charakterystyka królowej Bony
C. rozwój szkolnictwa w XVI wieku
D. wpływ dworu królewskiego na myśl renesansu
Zadanie 5. (0-1)
Na tekstu II można wywnioskować, że królowa Bona oswajała syna przede wszystkim z
literaturą:
A. grecką
B. rzymską
C. francuską
D. hiszpańską
Zadanie 6. (0-1)
Według autora tekstu II, Bona opóźniała decyzję przydania królewiczowi nauczyciela,
ponieważ:
A. sama go chciała kształcić
B. bała się utracić wpływ na syna
C. nie mogła znaleźć odpowiedniego wychowawcy
3
D. nie zgadzała się z wyborem wychowawcy przez króla
Zadanie 7. (0-1)
Autorstwo traktatu O wychowaniu królewicza przypisuje się królowej Elżbiecie, która
była dla Zygmunta Augusta:
A. babką
B. ciotką
C. matką
D. siostrą
Zadanie 8. (0-1)
Zygmunt August „darzył niekłamanym uczuciem” swego ojca:
A. Zygmunta Starego
B. Ludwika Jagiellończyka
C. Kazimierza Jagiellończyka
D. Aleksandra Jagiellończyka
Zadanie 9. (0-1)
Zygmunt August był ostatnim władcą z dynastii:
A. Wazów
B. Piastów
C. Wettinów
D. Jagiellonów
Zadanie 10. (0-1)
Przebudowa Wawelu i wzniesienie Kaplicy Zygmuntowskiej to najważniejsze osiągnięcie polskiej architektury:
A. gotyku
B. baroku
C. renesansu
D. klasycyzmu
Zadanie 11. (0-1)
Za panowania Zygmunta Augusta doszło do:
A. podpisania unii w Krewie
B. zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem
C. powstania Rzeczpospolitej Obojga Narodów
D. złożenia hołdu lennego przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego
Zadanie 12. (0-1)
Według autora tekstu II, Zygmunt August nie przejawiał zainteresowań ani chęci, aby:
A. gromadzić oręż i militaria
B. brać udział w polowaniach
C. dowodzić armią i prowadzić wojny
D. występować publicznie i przemawiać
4
TEKST III
Jest druga połowa dwudziestego wieku. Anda, Anna Danuta Szemiot, córka Wandy i Adama
Szemiotów, ma czternaście lat i uczęszcza do warszawskiego liceum. Pewnego dnia za sprawą starego rodzinnego zegara przenosi się prawie o sto lat wstecz. Przeżywa w tamtych czasach wiele przygód. W poniższym fragmencie opisano, co stało się 10 kwietnia podczas jednej z lekcji na warszawskiej pensji panny Klotyldy Kołtasińskiej.
– Ale znów zadźwięczał dzwonek. Dziewczęta, przechadzające się wokoło sali rekreacyjnej, pobiegły do swoich klas. Teresa chwyciła Andę za rękę.
– No chodź już, chodź prędzej!
– A co teraz będzie? – uważała za stosowne poinformować się Anda.
– Jak to co? Co się z tobą dzieje, że nic nie wiesz? Przecież teraz jest kaligrafia!
– Kaligrafia? – Anda nie posiadała się ze zdumienia. Chciała koniecznie powiedzieć Teresie, że przecież nigdy podobnych lekcji w ich klasie nie było, lecz w tejże chwili uprzytomniła sobie, że widać kaligrafia wchodzi w zakres nauki na pensji panny Kołtasińskiej. Ale na
czym właściwie polega lekcja kaligrafii?
O tym miała przekonać się za chwilę. Siedząc w ławkach, panny wyciągnęły teraz zeszyty, a jakaś starsza pani, o bardzo spiczastym nosie, napisała na tablicy zdanie: Kto rano
wstaje, temu Pan Bóg daje.
Proszę to teraz pisać, moje panny, tylko starajcie się, aby pismo wasze było piękne i
czytelne.
No, to akurat coś dla mnie – pomyślała ze zgrozą Anda, która słynęła w klasie z tego, że
bazgrała jak przysłowiowa kura pazurem. Niemniej jednak pochyliła się nad zeszytem i usiłowała pisać, aby nie zwracać na siebie uwagi chudej damy. Ale niestety! Ta niezmiernie koścista osoba opuściła po chwili swoje miejsce na katedrze i zaczęła przechadzać się po klasie.
W pewnej chwili przystanęła nad Andą i jak zahipnotyzowana wpatrywała się w jej zeszyt.
Wreszcie otrząsnąwszy się z tego osłupienia, pochwyciła go i wymachując nim nad głową
zaczęła krzyczeć przeraźliwym głosem:
– To ma być zeszyt z kaligraficznym pismem?! To są ohydne bazgroły! Czy panna
Szemiotówna nie zdaje sobie sprawy, jak wielką rolę w życiu odgrywa kaligrafia? Czy panna
Szemiotówna nie zdaje sobie sprawy z ważności tego przedmiotu? Czy jest do pomyślenia,
aby dobrze wychowana panienka pisała w podobny sposób? Ach! To jest karygodne! Panno
Szemiotówno! Proszę za karę napisać trzydzieści razy zdanie: „Pismo jest zwierciadłem duszy”. Proszę natychmiast zabrać się do pisania! Zrozumiano?
5
– Niezupełnie – odrzekła w miarę możliwości uprzejmie Anda – doprawdy niezupełnie
rozumiem, dlaczego mam pisać takie zdanie, kiedy, proszę pani, ja mam ohydny charakter
pisma i nigdy już nie będę miała innego. A jeśli pismo jest, jak pani sądzi, zwierciadłem duszy – to widać mam brzydką duszę i już. I na to kaligrafia nic nie poradzi! I piórem nie
umiem pisać! Tylko długopisem!
– Co? Co? Co takiego? – chuda dama z trudem wydobywała głos z krtani. Dziewczęta,
przerażone zuchwalstwem Andy, patrzyły z niepokojem, co będzie dalej.
– A więc panna Szemiotówna odmawia pisania zadanego zdania i to w sposób wyjątkowo zuchwały, tak?
– No oczywiście, proszę pani, że odmawiam. I wcale nie jestem zuchwała. Tylko po
prostu uważam, że to na nic się nie przyda. Najlepszy dowód, że w naszym liceum nie ma
mowy o kaligrafii.
Całe szczęście, że dzwonek zagłuszył ostatnie słowa krnąbrnej uczennicy. W rezultacie
sroga i nieubłagana mistrzyni kaligrafii zażądała, aby panna Szemiotówna, za wyjątkowo
zuchwałą odpowiedź, została przykładnie ukarana. Winowajczyni miała, ku przestrodze innych uczennic, stać przez całą pauzę w kącie, z zawieszonym na szyi ogromnym językiem z
czerwonego kartonu, co miało być symbolem jej zuchwalstwa.
– Ani mi się śni stać w kącie i robić z siebie przedstawienie – zdecydowała szybko Anda. – Wszystko mi jedno, co będzie dalej. A swoją drogą to życie w szkole z roku 1880 chwilami nie jest takie łatwe, jak by się zdawało. Cóż z tego, że się mało uczą? Ale co za obyczaje? Mam nadzieję, że mama i ojciec, mimo że odmienieni, też będą oburzeni postępowaniem
tej chudej paniusi i staną po mojej stronie.
I pełna otuchy i wiary w poparcie rodziny, oświadczyła z całym spokojem zbliżającej
się damie klasowej1, czyli Pilulce:
– Proszę pani, ja na żadne stanie w kącie się nie zgadzam. To jest śmieszne i nie dla
mnie. I po co takie przedstawienia?! Już raczej wolę dwóję z tej kaligrafii.
– Panno Szemiotówno – wyjąkała pobladła ze zgrozy dama klasowa – panno Szemiotówno, czy panienka zdaje sobie sprawę z tego, że pani przełożona może wezwać w tej sprawie szanownych rodziców?
– Proszę bardzo – uprzejmie – zgodziła się Anda – moi rodzice są bardzo równi. Oni,
proszę pani, staną murem za mną, zobaczy pani.
– Aaaach! – szepnęły stojące wokoło zdumione i wstrząśnięte uczennice pensji panny
Kołtasińskiej. A Teresa nawet się rozpłakała.
1
dama klasowa – tu: osoba pełniąca funkcję współczesnego wychowawcy.
6
Maria Krüger, Godzina pąsowej róży, Siedmioróg, Wrocław 2005, s. 70-72.
Zadanie 13. (0-1)
Opisana sytuacja rozegrała się w:
A. I połowie wieku XIX
B. II połowie wieku XIX
C. I połowie wieku XX
D. II połowie wieku XX
Zadanie 14. (0-1)
Istotą opisanej lekcji było:
A. ćwiczenie starannego pisma
B. wymyślanie i zapisywanie sentencji
C. uczenie się zasad dobrego wychowania
D. ozdabianie tekstu rozdanego przez nauczyciela
Zadanie 15. (0-1)
Pisać jak kura pazurem oznacza pisać:
A. pięknie i starannie
B. drukowanymi literami
C. nieczytelnie i niestarannie
D. ozdobnie, lecz mało wyraźnie
Zadanie 16. (0-1)
Nauczycielka, aby wyrazić swoje oburzenie efektem pracy Andy, używa:
A. metafor i epitetów
B. powtórzeń i przysłów
C. zwrotów obraźliwych
D. zapytań i wykrzyknień
Zadanie 17. (0-1)
Zdanie: „Pismo jest zwierciadłem duszy” to:
A. epitet
B. przenośnia
C. porównanie
D. onomatopeja
Zadanie 18. (0-1)
Słowo, które dziś ma inne znaczenie, niż użyte we fragmencie tekstu III to:
A. pióro
B. panna
C. pensja
D. kaligrafia
Zadanie 19. (0-1)
Aby uwiarygodnić opisywaną sytuację, narrator między innymi:
A. wprowadza dialogi
B. stylizuje wypowiedź na język dawny
C. informuje o zdarzeniu z pozycji świadka
D. komentuje zdarzenia jako uczestnik zdarzeń
7
Zadanie 20. (0-1)
Z tekstów (I, II, III) zgromadzonych w arkuszu można wywnioskować, że istota edukacji polega na:
A. przekazywaniu wiedzy
B. rozwoju umysłu i kształceniu postaw
C. wpajaniu zasad właściwego zachowania
D. kształtowaniu osobowości młodego człowieka
Zadanie 21. (0-2)
Na podstawie tekstu III napisz, jak na zachowanie Andy wobec nauczycielki kaligrafii
zareagowały:
* inne uczennice - ___________________________________________________________
* dama klasowa - ____________________________________________________________
* nauczycielka - _____________________________________________________________
Zadanie 22. (0-2)
Wypowiedź Andy (tekst III): „[Rodzice], proszę pani, staną murem za mną.”
a) przekształć tak, aby objaśnić znaczenie podkreślonego zwrotu
__________________________________________________________________________
b) przekształć tak, aby podkreślony zwrot zastąpić innym związkiem frazeologicznym
__________________________________________________________________________
Zadanie 23. (0-1)
Uzupełnij poniższą wypowiedź, formułując na podstawie tekstu III opinię oraz argument:
Anda nie uważała swojego zachowania za ___________________________, ponieważ _____
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 24. (0-1)
Na podstawie tekstu I i tekstu III napisz, co służyło do dyscyplinowania uczniów:
tekst I - ____________________________________________________________________
tekst III - ___________________________________________________________________
Zadanie 25. (0-1)
Z tekstu II wypisz trzy umiejętności, aby uzasadnić stwierdzenie, że król Zygmunt August był wszechstronnie wykształconym człowiekiem.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 26. (0-3)
Wykorzystując cytowany w tekście II list biskupa Tomickiego, sformułuj cztery zasady,
o których powinien pamiętać przyszły władca.
8
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 27. (0-5)
Odwołując się do tekstu III zredaguj w imieniu dyrektorki pensji, panny Klotyldy Kołtasińskiej, krótki list, w którym poprosisz rodziców Andy o przybycie do szkoły.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 28. (0-15)
Prowadzisz pamiętnik.
Zredaguj kartkę na temat żartobliwej szkolnej sytuacji, w której udział biorą uczniowie
i nauczyciel. Opisz sytuację i scharakteryzuj osoby biorące w niej udział.
Twoja praca musi mieć co najmniej ¾ strony A4.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10