O kamieniu w dziejach człowieka

O kamieniu w dziejach człowieka
Kamień to pierwszy ważny surowiec w dziejach człowieka. To jednocześnie surowiec
wykorzystywany w całej historii ludzkości, od jej zarania po naszą współczesność.
Co więcej − kamień to suro− tej umiejętności w przeszłość pozostałych skał.
wiec podstawowy i najważniejszy jeszcze bardziej odległą. Kamień
Krzemień to tylko jedna ze
przez długą epokę, zajmującą po− był tylko jednym z surowców skał krzemionkowych. Obok
nad 99 procent czasu, w którym wykorzystywanych do przygo− niego wykorzystywano w pra−
rozegrały się dotychczasowe towywania narzędzi i broni u dziejach również czerty, rogow−
dzieje ludzkości, także przez wię− zarania historii ludzkości, obok ce, radiolaryty oraz wspomnia−
kszość czasu istnienia człowieka drewna i kości, ale jednocześnie ny obsydian. Ponieważ skały te
myślącego, zwanego Homo sa− surowcem najtwardszym. Przed− występują tylko w niektórych
piens sapiens, do którego należy− mioty wykonane z niego prze− rejonach Ziemi, a w innych brak
my i Ty, i ja, drogi Czytelniku, trwały ponadto najlepiej, prak− ich zupełnie, już następca Ho−
niezależnie od różnych głupstw, tycznie niezmienione, do na−
mo habilis, zwany daw−
które zdarza się nam popełniać.
niej pitekantropem, a obe−
Dlatego, gdy poproszono mnie o
cnie Homo erectus − co
ten artykuł, zrozumiałem, iż sta−
oznacza “człowiek wypro−
nęło przede mną zadanie poważne.
stowany”, potrafił niekie−
KAMIEŃ,
dy zaopatrywać się w od−
ARCHEOLOGIA
powiedni surowiec w in−
I PIERWSI LUDZIE
nym miejscu niż zamie−
Pierwszą wielką teorią w
szkiwał.
dziedzinie archeologii był “sy−
W Europie Środkowej
stem trzech epok”, wprowa−
ziemie polskie należą do
dzony na początku XIX w.
najbogatszych w złoża
Stworzył go duński badacz
dobrych gatunków krze−
starożytności z Muzeum Na− Olduvai Gorge (północna Tanzania). Pro− mieni. Kilka ich odmian
rodowego w Kopenhadze, ste narzędzie wczesnych istot człowieko− znanych jest z rejonu Gór
watych z obustronnym, celowym przygo−
Świętokrzyskich. Do naj−
Christian Jürgensen Tho− towaniem krawędzi pracującej
ważniejszych dla człowie−
msen (1788−1865). System
ka prehistorycznego nale−
trzech epok podzielił pradzieje szych czasów. Dlatego są one
żały krzemienie czekoladowe,
według kryterium surowców, tak ważne dla archeologów.
szary biało nakrapiany, zwany
KILKA SŁÓW
służących kolejno ludziom jako
też świeciechowskim oraz krze−
O KRZEMIENIU
podstawowe tworzywo do przy−
Epoka kamienia trwała od mienie pasiaste. Nazwy ich po−
gotowywania narzędzi pracy i
broni. Thomsen podsumował w pojawienia się pierwszych narzę− chodzą od charakterystycznego
nim i uogólnił wieloletnie obse− dzi kamiennych do okresu za− ubarwienia. Bogate złoża krze−
rwacje wskazujące, iż w odległej stępowania ich przez wyroby z mieni, wykorzystywanych w pra−
przeszłości europejskiej, zanim brązu (na terenie ziem Polski dziejach występują na Wyżnie
powstały pierwsze państwa i opa− proces ten rozpoczął się około Krakowsko−Częstochowskiej
nowano sztukę pisania, najważ− 1900−1800 lat p.n.e.). Pierwsze (Jurze Polskiej). W różnych re−
niejszym materiałem do wytwa− społeczności ludzkie wykorzys− jonach naszego kraju, zwłaszcza
rzania narzędzi i broni był począt− tywały początkowo surowce do− na jego północy, występują wię−
kowo kamień, zastąpiony później stępne w najbliższej okolicy miej− ksze nagromadzenia krzemieni
przez brąz, którego miejsce zaję− sca pobytu. Bardzo szybko jed− przetransportowanych przez lo−
ło z kolei żelazo. Jak odległe to nak człowiek przekonał się, iż dowiec, zwane krzemieniami na−
były czasy uczeni nie potrafili niektóre rodzaje kamienia nada− rzutowymi bałtyckimi. Z rzad−
ją się znacznie lepiej do przygo− ka można je też spotkać w oko−
wówczas jeszcze powiedzieć.
Dzisiaj, po dwustu latach ba− towywania narzędzi od innych i licy Biskupina. Wykorzystywa−
dań wiemy, że najwcześniej uży− zaczął tych lepszych poszuki− li je w niewielkim stopniu jesz−
wać kamienia zaczął nasz daleki wać. Najwyżej ceniono różne ro− cze mieszkańcy osady obronnej
przodek Australopitek, gdzieś dzaje krzemienia oraz szkliwo na półwyspie Jeziora Biskupińs−
kiego.
na terenie Afryki, początkowo wulkaniczne − obsydian.
KRÓTKA HISTORIA
Krzemień jest twardą, zwię−
w postaci naturalnej, jako pocis−
NARZĘDZI
ku i tłuka, a obrabiać kamień w złą skałą występującą zwykle w
KAMIENNYCH
celu wytworzenia z niego pierw− konkrecjach kształtu kulistego
Pierwsze narzędzia kamien−
szych, bardzo prymitywnych je− lub nieregularnego, o wyraźnych
szcze narzędzi, rozpoczął także konturach i pokryciu białą wars− ne przygotowywano ze znajdo−
w Afryce Homo habilis czyli twą skały macierzystej z krze− wanych otoczaków, zaostrzając
“człowiek zręczny” lub “czło− mionką, zwanym korą. Dzięki je poprzez odbicie odłupka lub
wiek czynny”, przed około 2,5 dobrej łupliwości i muszlowe− kilku odłupków, które również
mln lat. Nie można wykluczyć, mu przełomowi krzemień nada− wykorzystywano do pracy. Do−
iż dalsze badania cofną początki wał się znacznie lepiej do obrób− minuje opinia, iż twórcy tych
ki metodą łupania niż większość narzędzi z gatunku Homo habi−
na okładce: pracownik działu konserwacji mu−
zealiów PMA w Warszawie Piotr Wilczyński
(z prawej) i student rzeźby na warszawskiej
ASP Radosław Parol (w centrum) gładzą
siekiery kamienne. fot. Dominik Księski
lis mieli już intuicyjne wyczucie karierę w młodszej epoce ka−
głównych zasad obróbki kamie− mienia − neolicie.
nia. Ich następcy z gatunku
W epoce tej wielkie głazy −
Homo erectus − potrafili przy− megality, stały się wyrazem wie−
gotowywać starannie znacznie rzeń religijnych i kultu przod−
doskonalsze narzędzie, określa− ków. Wznoszono z nich różne
ne przez archeologów mianem grobowce i świątynie. W Eu−
pięściaka. Klasyczny pięściak to ropie najsłynniejszą konstrukcją
rodzaj ręcznej siekiery o znacz− megalityczną jest Stonehenge.
nie bardziej przenikliwym, mo−
W neolicie wprowadzono
cnym wierzchołku i krawę− bądź upowszechniono nowe te−
dziach, które mogły służyć do chniki służące obróbce kamie−
cięcia. Narzędzia te wykorzys− nia − szlifowanie i wiercenie. Szli−
tywano do dzielenia tuszy zwie− fowana siekiera kamienna i krze−
rzęcej i kawałkowania mięsa.
mienna była znacznie skutecz−
Człowiek neandertalski roz− niejszym narzędziem w pracy
winął sztukę wytwarzania narzę− niż okazy nieoszlifowane. Szli−
dzi z odłupków. Były to przede fowanie pozwalało również wy−
wszystkim różnego rodzaju no− dobyć właściwości ozdobne nie−
że − zgrzebła oraz ostrza służące których surowców, wykorzys−
za groty oszczepów. Jego następ− tywanych do produkcji narzę−
ca z gatunku Homo sa−
dzi, a nawet ozdób, takich
piens sapiens wprowadził
jak jadeit, nefryt, serpen−
bogaty i zróżnicowany
tynit, a także krzemieni.
zestaw narzędzi wytwa−
Wśród tych ostatnich
rzanych z wiórów krze−
wyjątkową karierę zro−
miennych, to znaczy
biły szlifowane siekie−
odłupków o regular−
ry z krzemienia pa−
nych, równoległych
siastego.
krawędziach i dłu−
Wiercenie
gości co najmniej
otworów umożli−
dwa razy większej
wiło wytwarzanie
od szerokości.
toporów, których
W następującej
oprawianie było
po paleolicie środ−
znacznie prostsze.
kowej epoce ka−
Najstaranniej
miennej − mezolicie,
przygotowane sie−
wspólnoty ludzkie
kiery i topory
na ziemiach pol−
miały w neolicie
skich i rozległych
znaczenie symbo−
obszarach Starego
liczne. Posiadanie
Świata uprawiały
ich stanowiło do−
myślistwo trapers−
wód wyższego sta−
kie, rybołówstwo i
tusu społecznego i
intensywne zbierac−
dlatego były one
two roślin i ich
traktowane jako
owoców. Do polo−
symbole prestiżu.
wań i połowów udo−
Neolityczni rolni−
skonalono broń −
cy wykorzystywa−
groty strzał i róż−
li krzemień do
norodne harpuny, Maszyce, pow. Kraków. przygotowywania
Narzędzie wiórowe −
zbrojąc je malutki−
również wielu na−
nóż Homo sapiens sa−
mi − mikrolityczny−
rzędzi, znanych od
piens sprzed 16 tys. lat
mi wkładkami krze−
górnego paleolitu,
miennymi, zwanymi w archeo− takich jak noże, drapacze, skro−
logii mikrolitami. Ponieważ w bacze, rylce, wiertniki i przekłu−
środkowej epoce kamiennej wacze. Pojawiło się też nowe,
większość Europy porastały la− ważne narzędzie − sierp, z różne−
sy, człowiek wynalazł wówczas go rodzaju wkładkami z krze−
siekierę z krzemienia, która ja− mienia. Ponadto wypracowano
ko narzędzie zrobiła ogromną nowe rodzaje krzemiennych gro−
Gazeta Biskupińska
Biskupińska, Wielkie odkrycia i wynalazki. Wydawca: Wydawnictwo Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki, pismo
lokalne, Żnin, pl. Wolności 7. Naczelny redaktor: Dominik Księski; Anioł stróż: Danuta Piotrowska; Sekretarz redakcji:
Joanna Świder. Skład: Anna Rosińska, Łamanie: Maciej Urbanowski, Reporterzy: Alicja Dużyk, Sylwia Siadak, Paulina Szmyt,
Ilona Spurka, Arkadiusz Majszak, Jacek Mielcarzewicz, Maria Warda. Opracowanie graficzne: Leszek Malak. Adres redakcji i
biura ogłoszeń: Biskupin, budynek muzeum, tel. (0−52) 30−25−026. Naświetlanie: Magraf Bydgoszcz, Druk: Graf−Bog Żnin