Probl Zarz 1-09.indd - Problemy Zarządzania

Problemy zarządzania, vol. 7, nr 1 (23): 170 – 187
ISSN 1644-9584, © Wydział Zarządzania UW
Systemy płatności w świetle ekonomii sieci
i skali
Jakub Górka
Wprowadzenie na rynek nowego systemu płatności wykorzystującego innowacyjny instrument płatniczy niesie ze sobą znaczące ryzyko fiaska przedsięwzięcia. Nierozpowszechniony system płatności cechują niskie efekty sieci i skali.
Pierwsze związane są z wąską grupą użytkowników, drugie natomiast z wysokimi kosztami stałymi systemu, którego uruchomienie wymaga na ogół wysokich nakładów infrastrukturalnych i marketingowych, zaś liczba transakcji
w początkowej fazie działania bywa niewielka. Ponadto brak przejrzystości
kosztowej instrumentów płatniczych utrudnia nowym systemom płatności konkurowanie z istniejącymi rozwiązaniami płatniczymi. W sytuacji braku bezpośrednich opłat transakcyjnych płatności gotówką lub kartą płatniczą (debetową,
kredytową) uważane są za darmowe.
Artykuł podzielono na dwie części. W pierwszej opisano efekty sieci i skali
oraz teorię rynków dwustronnych. W drugiej znalazła się analiza czynników
sukcesu w przezwyciężaniu problemu masy krytycznej („jajka i kury”) przez
pieniądz sieciowy (głównie na przykładzie systemu PayPal) oraz pieniądz hardwarowy (głównie na przykładzie systemów elektronicznych portmonetek
z Hongkongu i Singapuru).
1. Efekty sieci i skali. Teoria rynków dwustronnych
Systemy płatności charakteryzują zarówno efekty skali (economies of
scale), jak i sieci network externalities, network effects1). Efekty sieci są funkcją liczby użytkowników, podczas gdy efekty skali – rozmiaru produkcji
(wartości obrotów). Efekty sieci mają bardziej charakter popytowy, podczas
gdy efekty skali – podażowy i produkcyjny. Jeżeli koszty jednostkowe maleją
wraz ze wzrostem produkcji, to mamy do czynienia z efektami skali. Wyrazem efektów skali w systemie płatniczym są malejące wraz ze wzrostem
sieci koszty pojedynczej transakcji danym instrumentem płatniczym. Efekty
skali można wyliczyć w jednostkach pieniężnych, efekty sieci raczej w jednostkach abstrakcyjnych (np. liczba połączeń między uczestnikami sieci).
Oba efekty mogą występować równolegle, de facto często tak się dzieje.
Instrument płatniczy staje się użyteczny i wygodny wówczas, gdy posługuje
się nim wielu konsumentów, zaś akceptuje go szeroka rzesza punktów sprzedaży. W parze ze wzrostem sieci płatności danym instrumentem płatniczym
170
Problemy zarządzania