Bezradnośc intelektualna

Bezradność intelektualna
w szkole
Aneta Brzezicka i Sylwia Bedyńska
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Instytut Psychologii PAN
Czy problem bezradności
intelektualnej dotyczy polskich
szkół?
• Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów
OECD PISA
• „Rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia,
rozumowania naukowego, modelowania i rozumowania
matematycznego, formułowania hipotez, zwięzłego
zapisania wniosków, dostrzegania alternatywnych
rozwiązań problemu, stanowi piętę achillesową polskiej
oświaty”
• System kształcenia promujący odtwórcze podejście do
przyswajania wiedzy, bez nacisku na rozwój różnych form
myślenia (rozumowania) to doskonała pożywka dla
syndromu bezradności intelektualnej
www.ifispan.waw.pl/ifis/badania/program_pisa/
Kiedy uczniowie „opowiadają
dyrdymały” - ćwiczenie
Uczniowskie strategie…
przetrwalnikowe
• Unikanie wzroku nauczyciela
• Bezmyślne potakiwanie
• Ściągawki, podpowiedzi
• Słowotok
• Udawanie (choroby), kłamstwo (na temat np.
pogrzebu)
Symptomy bezradności intelektualnej
(wyczerpanie poznawcze)
Emocjonalne:
złość, smutek,
zniechęcenie,
przygnębienie,
brak radości z
uczenia się
przedmiotu
Motywacyjne:
Poznawcze:
zanik motywacji
wewnętrznej
(nie lubię tego
przedmiotu)
mniejsza liczba
generowanych
pomysłów jak
rozwiązać zadanie,
odczucie pustki w
głowie, niepewność co
do rozwiązania
sytuacyjne „zawieszenie
się” myślenia
Wyuczona bezradność.. początki
• Martin Seligman i współpracownicy (lata 70 XX
wieku)
– Eksperymenty „z klatką” na psach
– Przypadkowe odkrycie psiej „bezmyślności” i
trudności w jej pokonaniu
Wyuczona bezradność
• Wyuczona bezradność (learned helplessness)
to utrwalenie przekonań o braku związku
przyczynowego między własnym działaniem
(reakcją), a jego konsekwencjami (wzmocnieniem)
• Uprzedni kontakt z nierozwiązywalną
(niekontrolowalną) sytuacją prowadzi do
pojawienia się (w nowej sytuacji zadaniowej)
deficytów:
– Poznawczych (oczekiwanie braku kontroli)
– Motywacyjnych (spadek zainteresowania i
zaangażowania)
– Emocjonalnych (obniżenie nastroju)
Bezradność intelektualna poczucie braku kontroli
• Wypalenie zawodowe („nie rozumiem co mam
robić, żeby byli ze mnie zadowoleni”)
• Bezrobocie („nie wiem jakie mam spełniać
warunki, żeby dostać pracę”; „nawet jak na
głowie stanę, to i tak nic się nie zmieni”)
• Depresja („te myśli same przychodzą mi do
głowy i nie mogę ich odsunąć”)
Bezradność - przyczyny
• Uczenie się braku zależności między własnym
działaniem a otrzymywanym rezultatem zostało
nazwane treningiem bezradności
• Powtarzające się sytuacje treningu bezradności
prowadzić mogą nie tylko do zaniku inicjatywy
(bezrobotni), ale także do rozwinięcia się depresji
• Pesymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń jako
czynnik ryzyka dla wystąpienia wyuczonej
bezradności
– trudności w działaniu przypisujemy czynnikom stałym,
wewnętrznym i ogólnym, np. brakowi zdolności
• Trening bezradności - przykład
Warunek 1
r
Tak
Warunek 1
r
Nie
Warunek 1
r
Tak
Wybierz odpowiedź
1.
2.
3.
4.
5.
Litera r
Brak litery r
Mały trójkąt
Biały trójkąt
Szary trójkąt
Warunek 2
r
Tak
Warunek 2
r
Nie
Warunek 2
r
Nie
Wybierz odpowiedź
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Litera r
Brak litery r
Mały trójkąt
Duży trójkąt
Biały trójkąt
Szary trójkąt
Trening bezradności
Zadania z warunku 1 są rozwiązywalne.
W warunku 2 mimo intensywnego wysiłku nie
można znaleźć rozwiązania.
Osoba badane nie wie, że zadania są
nierozwiązywalne co powoduje, że testuje
hipotezy intensywnie ale bez zysku
poznawczego w postaci znalezienia
rozwiązania.
Informacyjny model wyuczonej
bezradności (Kofta i Sędek, 1983)
• Kluczowe dla powstania syndromu wyuczonej
bezradności – brak postępu poznawczego w
rozwiązywaniu problemu pomimo intensywnego
wysiłku intelektualnego (a nie jedynie dostrzeżenie braku
zależności między reakcją i wzmocnieniem)
• Przedłużające się „walenie głową w mur” doprowadza do
wyczerpania poznawczego
• Wyczerpanie = demobilizacja poznawcza
– Pogorszenie wykonywania złożonych zadań („pustka w głowie”)
– Zanik kreatywności, generowania nowych sposobów
rozwiązania zadania
– Zanik motywacji wewnętrznej
Bezradność intelektualna w szkole
• Model Kofty i Sędka w zastosowaniu do warunków
szkolnych postuluje, że także w trakcie lekcji może
odbywać się trening bezradności
• Wtedy gdy uczeń ponawia wysiłki mające na celu
opanowanie nowego materiału, lecz jest to bezoowocne
• Jeśli uczeń w pewnym momencie swojej kariery szkolnej
zostanie zniechęcony do aktywnego i twórczego
myślenia w danym obszarze wiedzy – może to być
przyczyną częściowego (swoistego) „ogłupienia” (Sędek,
1995)
Błędne koło bezradności
Nowy, trudny
materiał
Zmotywowany uczeń
próbuje zrozumieć
Sposób podawania nowej wiedzy,
„aktywne” strategie przyswajania
wiedzy
Brak zrozumienia
materiału
Uczeń o
pesymistycznym
stylu wyjaśniania
Uczeń o
optymistycznym
stylu wyjaśniania
Wyczulenie na sygnały
niezrozumienia, zadawanie
pytań wymagających
manipulacji wiedzą a nie jej
odtwarzania, promowanie
myślenia itp.
Brak wsparcia ze
strony nauczyciela/
bliskich
Nie umiem, bo nie
mam zdolności
Brak motywacji do
dalszej nauki,
stosowanie strategii
obronnych
Nie umiem, ale się
nauczę
Kolejny materiał,
nawet prosty, trudny
do przyswojenia
Uczeń bezradny intelektualnie
– leń?
• Uczeń bezradny intelektualnie
– Nie tyle opanowuje materiał wolniej niż
uczniowie osiągający dobre wyniki w danym
przedmiocie
– Co przestaje używać swoich „normalnych”
możliwości poznawczych do rozwiązywania
problemów w danej dziedzinie
Jak rozpoznać ucznia
bezradnego intelektualnie
• Jeśli uczeń:
– Nie zna odpowiedzi na pytanie, w którym
miesiącu wybuchło Powstanie Listopadowe
– Bez wahania podaje na fizyce jako prawidłową
odpowiedź ujemy czas
– Zgaduje podczas odpowiedzi
– Wiernie odtwarza materiał (bez jego zrozumienia)
– Osiąga znacznie gorsze wyniki z jednego
przedmiotu (np. matematyki)
• Prawdopodobnie cierpi na syndrom parcjalnej
bezradności intelektualnej
Bezradność – jak ją zmierzyć?
• Skala Bezradności Intelektualnej (Sędek,
1995)
Czy bezradny z polskiego jest też
bezradny z matematyki?
Bezradność
z
matematyki
Bezradność
z fizyki
Bezradność z
fizyki
Bezradność z
polskiego
.36*
.09.
.14
Bezradność intelektualna jako predyktor
osiągnięć szkolnych
Bezradność
intelektualna
.74***
.64
Poczucie
zagrożenia
***
-.47***
-.11
-.10
-.28**
Osiągnięcia
.65
.65f
Oceny
E
f
Matematyka
D
.24
Polski
*
.57***
Test
E
Rola stylów nauczania
• Nauczyciel – ważna postać
Jak zapobiegać?
• Promowanie rozumienia
• Zakaz „wkuwania”
• Uważna obserwacja i wychwytywanie
symptomów bezradności
• Zachęcanie do „aktywnych” strategii
przyswajania wiedzy
– Pytania w trakcie wykładu
– Samodzielne studiowanie zagadnienia
– Prośby o dodatkowe tłumaczenie (koledzy,
rodzice)
Skala Promowania
Rozumienia przez Nauczyciela
• Przykładowe pozycje w trakcie
wprowadzania materiału
– Uczula na miejsca, w których łatwo o
pomyłkę, błąd w interpretacji
– Przy wprowadzaniu nowych pojęć dokładnie
je tłumaczy
– Wspólnie z uczniami analizuje błędy
popełniane przy początkowych próbach
opanowania materiału
– Pozwala na przerywanie, zadawanie pytań
Przy odpytywaniu
• Nauczyciel
– Wymaga samodzielnego myślenia,
– Nie promuje dosłownego odtwarzania
materiału
– Prosi, by uczeń własnymi słowami przekazał,
co rozumie przez dane pojęcie lub określenie
Styl nauczania a symptomy
bezradności intelektualnej
Styl nauczania
bezradność
Matematy
ka
Polski
-.75***
-.74**
-.62*
-.57*
-.65**
-.71**
-.68**
-.63*
-.69**
-.51*
n.s
n.s.
Promowanie rozumienia
Stymulacja kreatywnego myślenia:
Stymulacja aktywności ucznia
Sprawdzanie zrozumienia
Pozwalanie uczniom na wygłaszanie własnych opinii
Każdy nauczyciel świetny
jest?
• W swoim mniemaniu…
Intellectual Helplessness Scale (classes' means)
Poziom bezradności intelektualnej (średnia klasowa)
R correlation:
T eachers)
Współczynnik
korelacji r = ,69; p < 0.01 (n=14
14 nauczycieli
72
66
60
54
48
42
0
2
4
6
8
10
12
"Promotion of Understanding"
„Promowanie rozumienie
Diff. between
T eachers
Self-Evaluations
anduczniami
Students iEvaluations
Różnice
w ocenie
nauczyciela
pomiędzy
nauczycielem
14
16
Super robota 