We, the media

We, the media
Grassroots journalism
by the people, for the people
Dan Gillmor
lipiec 2004
ii
Spis treści
Wstęp do wydania polskiego
0.1 Tłumaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ix
ix
Wstęp
xi
1 Od
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Era Korporacji . . . . . . . . . . . . . . . .
Od zewnątrz do wewnątrz . . . . . . . . . .
TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU .
Na zewnątrz głośno i skandalicznie . . . . .
Zaczyna się Era Sieci . . . . . . . . . . . . .
Tworzenie Sieci . . . . . . . . . . . . . . . .
Otwarcie mediów . . . . . . . . . . . . . . .
Terror zmienia oblicze dziennikarstwa . . .
2 Sieć
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
odczytu i zapisu
Listy i fora dyskusyjne . . . .
Blogi . . . . . . . . . . . . . .
Wiki . . . . . . . . . . . . . .
SMS . . . . . . . . . . . . . .
Aparaty fotograficzne . . . .
Internetowe audycje . . . . .
Sieć peer-to-peer . . . . . . .
Rewolucyjne znaczenie RSS .
Nadawanie temu wszystkiemu
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
sensu
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
4
7
9
10
11
14
15
17
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
21
24
25
28
29
31
32
33
34
37
3 Wrota otwierają się
39
3.1 Rozgłaszanie informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.2 Drużyna prawdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.3 Patrząc uważniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.4 Bańka mydlana, oszustwo, naganiacz i kłopoty / Oszustwo, afera,
naganiacz i kłopoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.5 Roje śledczych i szpiegów/Kotłowanina śledczych i szpiegów . . . 54
3.6 Obserwując Dziennikarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.7 Zamiana ról . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
iv
SPIS TREŚCI
4 Reporterzy kontratakują
4.1 Nauka poprzez słuchanie . . . . . . . . . . .
4.2 Napisz o tym na blogu . . . . . . . . . . . .
4.3 Blog gwiazdy . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4 TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU .
4.5 Wypromujemy to Panu niszowo . . . . . . .
4.6 Kilka zasad nowego świata PR i marketingu
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
61
64
66
71
73
75
77
5 Przyzwolenie Rządzonych
5.1 Nihil novi. . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 To co nowe jest stare . . . . . . . . . . .
5.3 Wybierając prezydenta . . . . . . . . . .
5.4 Dean spotyka Meetup, blogi i pieniądze
5.5 Kopalnia złota i doganianie innych. . . .
5.6 Polityka open source . . . . . . . . . . .
5.7 Zmieniająca się rola dziennikarzy . . . .
5.8 Narzędzia lepszego rządzenia . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
79
81
82
84
85
88
90
92
94
6 Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
6.1 Szansa mediów tradycyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2 Wartość płynąca z linkowania, słuchania . . . . . . . . . . .
6.3 TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU . . . . . . . . . .
6.4 Promocja a później relacjonowanie aktywności obywatelskiej
6.5 Reporterzy obywatelscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.6 Narzędzia redakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.7 Uczenie nowych sztuczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.8 Kwestia zaufania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
99
101
106
108
111
113
116
117
119
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7 Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
7.1 Blogerzy są wszędzie . . . . . . . . . . . . . .
7.2 Ewolucyjnie i Rewolucyjnie . . . . . . . . . .
7.3 Niekomercyjne publikacje lokalne . . . . . . .
7.4 Alternatywne media kwitną . . . . . . . . . .
7.5 Fenomen Wikimediów . . . . . . . . . . . . .
7.6 Model biznesowy dziennikarstwa jutra . . . .
7.7 Słoik na napiwki . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
121
123
126
128
130
133
136
139
8 Dalsze kroki
8.1 Prawa i inne kody . . . . . . . . . . . .
8.2 Porządkując sprawy . . . . . . . . . . .
8.3 Syndykacja rusza z kopyta . . . . . . . .
8.4 Sieć w czasie rzeczywistym . . . . . . .
8.5 Sondując API oraz inne Usługi Sieciowe
8.6 Świetnie, ale czyim informacjom ufać? .
8.7 Dinozaury i zagrożenia . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
141
142
147
149
150
152
154
155
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
SPIS TREŚCI
v
9 Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
9.1 Wytnij i wklej - dobre czy złe . . . . . . .
9.2 Nowe sposoby wprowadzania w błąd . . .
9.3 Kto mówi, po co mówi . . . . . . . . . . .
9.4 Trolle i inne uciążliwości . . . . . . . . . .
9.5 Kontrola spinu . . . . . . . . . . . . . . .
9.6 Dziennikarze obywatelscy na ratunek . . .
9.7 Zwrot ku bezpiecznym inwestycjom . . . .
9.8 Zwykły zdrowy rozsądek . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
157
158
160
162
165
167
169
171
172
10 Nadchodzą sędziowie i prawnicy
10.1 Pomówienia, zniesławienia i cała reszta .
10.2 Kwestia jurysdykcji . . . . . . . . . . . .
10.3 Email i wolność słowa . . . . . . . . . .
10.4 Nadużywanie pracy innych . . . . . . . .
10.5 Bezprawie i prawo autorskie . . . . . . .
10.6 Zakazane linki i inne zniewagi . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
173
175
179
181
182
184
187
.
.
.
.
.
.
.
.
.
191
192
194
196
198
201
204
207
209
211
.
.
.
.
.
.
11 Imperium kontratakuje
11.1 Rządy stają się nerwowe, a Wielki Biznes wścibski
11.2 Kartel Praw Autorskich . . . . . . . . . . . . . . .
11.3 Oko Obserwatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.4 Czar i twardość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.5 Sprzedaż Przemysłu Technologicznego . . . . . . .
11.6 Koniec trybu End to End . . . . . . . . . . . . . .
11.7 Powrót użytkowników Jedi . . . . . . . . . . . . . .
11.8 Deregulacyjne Ocalenie . . . . . . . . . . . . . . .
11.9 Koniec niedoboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
12 Tworząc nasze media
213
12.1 Creative Commons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
12.2 Zmiany z dnia na dzień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Epilog i podziękowania
219
Szkic i pomysły
221
Projekty i inne publikacje
223
Podziękowania
225
Web Site Directory
229
Glossary
235
index
237
vi
Poligon wariat’a
12.3 wciety akapit . . . . . . . . .
12.3.1 minipage - rozwiązanie
12.4 cytaty . . . . . . . . . . . . .
12.5 eksperymenty z przypisami .
12.6 dolary . . . . . . . . . . . . .
12.7 łączniki . . . . . . . . . . . .
SPIS TREŚCI
. . . . . . . .
klasy OKDR
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
239
239
239
239
240
240
240
SPIS TREŚCI
Wolność prasy dotyczy tylko jej właścicieli
–A. J. Liebling
Jeżeli nie podobają ci się wiadomości . . .
przejdź się i stwórz jakąś sam.
–Wes „Scoop” Nisker
vii
viii
SPIS TREŚCI
Copyright
Tytuł oryginału: We the Media
Grassroots Journalism by the People, for the People
Copyright © Dan Gillmor, 2004
All rights reserved.
While every precaution has been taken in the preparation of this book, the
publisher and author assume no responsibility for errors or omissions, or for
damages resulting from the use of the information contained herein. This work is
licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike
2.0 License. To view a copy of this license, visit
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/ or send a letter to
Creative Commons, 559 Nathan Abbott Way, Stanford, California 94305, USA.
Wstęp do wydania
polskiego
0.1
Tłumaczenie
Literat poszukiwany! :D
x
Wstęp do wydania polskiego
Wstęp
Utrwalamy niektóre chwile na kliszy czasu. Każda kultura ma własne utrwalone
chwile, zdarzenia tak ważne i osobiste, że wykraczające poza zwykły strumień
informacji.
Amerykanie w określonym wieku, dajmy na to, dokładnie pamiętają, gdzie
byli i co robili, kiedy dowiedzieli się, że zmarł prezydent Franklin D. Roosevelt.
Kolejne pokolenie ma całkowicie jasny obraz zamachu na Johna F. Kennedy’ego.
Dziś tylko dzieci mogą nie pamiętać tej chwili w dniu 11 września 2001, kiedy usłyszeli lub zobaczyli relacje o samolotach wbijających się niczym bomby
w drapacze chmur.
W 1945 r. ludzie gromadzili się przy odbiornikach czekając na najświeższe
informacje i słuchali wciąż na nowo w radiu o ich zmarłym prezydencie1 i o
człowieku, który zajął jego miejsce2 . Dzienniki drukowały specjalne wydania
i zapełniały szpalty szczegółowymi doniesieniami przez następne dni i tygodnie.
Czasopisma, zamiast wiadomości z ostatniej chwili, oferowały spojrzenie z pewnej perspektywy.
Podobna sytuacja miała miejsce w 1963 r.; tym razem dotyczyła jednak nowego środka przekazu. Natychmiastowe wieści o śmierci Kennedy’ego dotarły
do większości Amerykanów za pośrednictwem telewizji. Sam jestem w takim
wieku, że pamiętam rozdzierającą serce chwilę, kiedy Walter Cronkite nałożył
okulary w rogowej oprawce, popatrzył na depeszę z Dallas i połykając łzy, poinformował widzów, że ich prezydent nie żyje. Tak jak i wcześniej, redaktorzy
gazet oraz czasopism dawali z siebie wszystko, by przedstawić szczegóły i kontekst wydarzenia.
Według podobnego, równie ponurego schematu rozwijały się wydarzenia 11
września 2001 Wciąż na nowo oglądaliśmy okropne wypadki. Jako konsumenci
informacji śledziliśmy cały przebieg ataków terrorystycznych dzięki stacjom telewizyjnym, które tak dokładnie ukazały obrazy pełne grozy. Następnie, dzięki
publikacjom w druku i analizom publicystów (broadcaster to „prezenter”, ale czy
na pewno o to chodzi? -AD), zrozumieliśmy niektóre z metod i przyczyn tych
wydarzeń. Dzięki temu wydarzenia wymykające się zwykłym słowom zyskały
głębszy wymiar. Wielu dziennikarzy spisało się wówczas na medal. Czułem się
dumny, że jestem jednym z nich.
Ale w tym czasie działo się również coś innego, coś istotnego: aktualności
były tworzone nie tylko przez „oficjalne” agencje prasowe, które do tej pory decydowały jak powinien wyglądać pierwszy szkic historii, ale również przez zwykłych ludzi, którzy mieli coś do pokazania i powiedzenia. Tym razem pierwszy
1 Roosevelt
2 Harry
zmarł nagle 12 kwietnia 1945 - przyp. tłumacza
S. Truman - przyp. tłumacza
xii
Wstęp
szkic historii opisywany był przez ludzi, którzy dotychczas byli głównie odbiorcami wiadomości. Było to możliwe - a wręcz nieuniknione - ze względu na nowe
narzędzia publikacji dostępne w Internecie.
W czasie tych zatrważających godzin i dni ukazał się nowy typ reporterstwa. Poprzez pocztę elektroniczną, listy mailingowe, grupy dyskusyjne, prywatne dzienniki w internecie - wszystkie niestandardowe źródła informacji otrzymaliśmy cenny kontekst, którego wielkie amerykańskie media nie mogły,
lub nie chciały pokazać.
Byliśmy świadkami - i w wielu przypadkach współuczestnikami - przyszłości
dziennikarstwa.
Sześć miesięcy później miała miejsce kolejna demonstracja dziennikarstwa
jutra. Stawka, o jaką toczyła się gra, była tym razem dużo niższa, zaledwie parę
nieprzyjemnych chwil dla potężnego dyrektora. 26 marca 2002 roku, biedny
Joe Nacchio mógł osobiście zakosztować smaku przyszłości - a ja, w niewielkim
stopniu, przyłożyłem do tego rękę.
W rzeczywistości, tego dnia gdy Nacchio pojawił się na PC Forum, ekskluzywnej konferencji dyrektorów na przedmieściach Phoenix, opływał w bogactwa.
Wyglądało też na to, że pławił się w żalu nad sobą.
Nacchio był wtedy głównym dyrektorem Qwest, regionalnego giganta telefonii, niemal monopolisty na międzystanowym rynku. Tego szczególnego dnia,
w czasie zebrania PC Forum, narzekał na trudności w gromadzeniu kapitału.
Wyobraźcie sobie: narzekać na trudy prowadzenia monopolu, zwłaszcza gdy to
jego własne posunięcia w zarządzaniu przyczyniły się do powstania wielu z problemów, którym musiał teraz stawiać czoła.
Byłem jednym z widzów, sprawozdając w czasie niemal-rzeczywistym, publikując często nowinki z konferencji na moim blogu, sieciowym dzienniku z krótkimi wiadomościami, poprzez bezprzewodowe łącze jakie organizatorzy udostępnili uczestnikom. Podobnie robił inny dziennikarz - bloger, Doc Searls, redaktor
naczelny magazynu o oprogramowaniu Linux Journal
Nie mieliśmy pojęcia, że wydarzenia tego ranka z czasem staną się minilegendą w światku biznesowym. Ja nie miałem pojęcia, że to doświadczenie
poszerzy moje zrozumienie tego jak gruntowanie zmieniało się dziennikarskie
rzemiosło.
W jednym z moich wpisów zwróciłem uwagę na narzekania Nacchio, zauważając jednocześnie że on sam znacznie się wzbogacił w czasie, gdy jego firma
straciła wiele na swojej wartości rynkowej - kolejny przykład dyrektora zgarniającego bogactwa, podczas gdy współudziałowcy, pracownicy i cała reszta zostawali na lodzie. Chwilę później dostałem email od Buzza Bruggemana, prawnika
z Florydy, który śledził nasze, mój i Searlsa, blogi ze swojego biura w Orlando.
„Czyż Ameryka nie jest wspaniała?”, napisał sarkastycznie, dodając hiperłącze
do strony Yahoo! Finance, pokazującej, że Nacchio pozbył się akcji wartych ponad 200 milionów dolarów w czasie, gdy kurs jego firmy na giełdzie leciał na łeb
na szyję. Ta informacja wydała mi się niezwykle trafna i związana z moim
wpisem, więc natychmiast wrzuciłem ten smakołyk na bloga, z cyberukłonem
w stronę Bruggmana (to jest dopiskiem „Dzięki za link, Buzz”). Doc Searls
uczynił podobnie.
„W tym momencie publiczność stała się nieprzyjazna”, napisała Esther Dyson, której firma, Edventure Holdings, organizowała konferencję3 . Czy Doc i ja
3 Artykuł
Esther
Dyson
o
incydencie
z
Nacchcio
można
przeczytać
na
http:
xiii
przyczyniliśmy się do tego? Najwyraźniej. Wielu ludzi w sali balowej luksusowego hotelu - pewnie połowa z dyrektorów, finansistów, przedsiębiorców i dziennikarzy - także było online tego ranka. I przynajmniej niektórzy z nich dla rozrywki
śledzili to, co Doc i ja pisaliśmy. Przez resztę wystąpienia Nacchcio atmosfera
na sali stała się wyraźnie chłodna. (chyba ’gęsta atmosfera’ po polsku odpowiada ’chill’ w tym kontekście? nie zmieniam, bo nie mam pewności -OP) Dyson,
inwestorka i pisarka, powiedziała później, że była przekonana, iż to nasze blogi
pomogły stworzyć ten chłód4 . Nazwała blogowanie „drugą konferencją, dziejącą
się wokół, poprzez, i poza pierwszą”.
Dlaczego opowiadam tę historię? W końcu nie było to wydarzenie, które by
kimkolwiek wstrząsnęło. Dla mnie jednak, był to punkt zwrotny.
Zastanówmy się nad przepływem wiadomości: obieg opinii, który rozpoczął się na konferencji w Arizonie, przeleciał przez Orlando, wrócił do Arizony
i wreszcie trafił do ogółu. W świecie komunikacji satelitarnej i światłowodów
dziennikarstwo w czasie rzeczywistym nie jest niczym niezwykłym; ale tym razem my, dziennikarze, dodaliśmy do tego opinię publiczności.
Siły, które tam zadziałały, nauczyły czegoś wszystkich w to zamieszanych,
włączając w to samego „bohatera” - Nacchio - który musiał poradzić sobie z nowymi naciskami w zawsze drażliwej, a czasem wrogiej, relacji między dziennikarzami i ludźmi, o których piszemy. Nacchio nie stracił swojej pracy, ponieważ
wytknęliśmy mu jego arogancję; stracił ją w końcu dlatego, że wykonywał kiepską robotę jako dyrektor. Ale tego ranka doświadczył, choć wcale tego nie chciał,
smaku dziennikarstwa przyszłości.
Osobą w naszej krótkiej historii, która zakosztowała tego smaku najdogłębniej, nie był, jak uważam, ani zawodowy reporter, ani bohater wiadomości, ale
Bruggeman. Dawniej, gdy technologia tak drastycznie kolidowała z dziennikarstwem, byłby tylko widzem. Teraz mógł otrzymać wiadomość o wydarzeniu
bez czekania na tradycyjne doniesienia w gazetach czy magazynach, a nawet
stronach internetowych. I teraz sam stał się częścią procesu dziennikarskiego obywatelski reporter, którego wiedza i szybkie myślenie pomogły poinformować
mnie, dziennikarza, w odpowiednim czasie.
Bruggeman nie był już tylko konsumentem. Był producentem. Tworzył wiadomości.
Ta książka mówi o transformacji dziennikarstwa, od struktury mass-mediów
dwudziestego wieku, do czegoś znacznie bardziej demokratycznego i oddolnego. Jest to w pierwszym rzędzie historia stopniowej zmiany. Ludzie od zawsze
opowiadali sobie historie, a każda nowa epoka w rozwoju powodowała ekspansję
tych opowieści.
Jest to też jednak historia współczesnej rewolucji, ponieważ technologia dała
nam narzędzia komunikacji pozwalające każdemu, niewielkim kosztem, zostać
//web.archive.org/web/20020406182532/http://www.edventure.com/conversation/
article.cfm?Counter=8648145.
4 Jestem pewny że Nacchio znakomicie radził sobie z denerwowaniem publiczności samodzielnie. Clay Shirky, także obecny tam owego dnia, wyczuł zmianę nastrojów, i zastanawiał
się nad jej przyczyną, póki ktoś nie wskazał mu wpisu z bloga na ekranie komputera obok.
Powiedział mi:
„Zazwyczaj taki wpis potrzebowałby całego dnia lub więcej, aby się przebić, ale ponieważ było
to tak «usieciowione» zgromadzenie i ponieważ wystąpienie Nacchio było, prawdę mówiąc, tak
nudne, wielu ludzi w jego trakcie nadrabiało zaległości w czytaniu blogów, a nawet ci którzy
tego nie robili, siedzieli obok nich. Więc cały proces od publikacji do rozpowszechnienia się
uległ znacznemu skróceniu i w zasadzie zdarzył się trakcie wystąpienia.”
xiv
Wstęp
dziennikarzem o teoretycznie globalnym zasięgu. Coś takiego nigdy wcześniej
nie było możliwe.
W dwudziestym wieku tworzenie informacji było niemal w całości domeną
dziennikarzy, ludzi o których pisaliśmy - „gwiazd”, oraz zastępów ludzi od marketingu i public relations, którzy manipulowali całą resztą. Ekonomia publikowania i nadawania wytworzyła ogromne, aroganckie instytucje - nazwijmy je
Wielkimi Mediami - chociaż nawet u wydawców i nadawców z małych miasteczek da się zaobserwować niektóre z najgorszych symptomów tego zjawiska.
Wielkie media w każdym wypadku traktowały aktualności jak wykład. My
mówiliśmy wam, jakie są wiadomości. Wy to kupowaliście, albo nie. Możecie
do nas napisać list; my możemy go opublikować. (Jeżeli jesteśmy telewizją a ty
napisałeś do nas skargę, ignorujemy cię kompletnie, o ile ta skarga nie przybędzie
do nas w formie pozwu na papierze firmowym prawnika.) Mogliście anulować
prenumeratę albo przestać oglądać nasze programy. To był świat, który pielęgnował w nas samozadowolenie i arogancję. Póki trwał, dawał łatwy zarobek,
ale stanu tego nie dało się utrzymać.
Tworzenie i dostarczanie wiadomości jutra będzie bardziej niczym rozmowa lub seminarium. Zatarciu ulegnie podział na producentów i konsumentów,
zmieniając obie te role w sposób, który zaledwie zaczynamy teraz pojmować.
Sieć komunikacyjna sama w sobie stanie się medium dającym głos każdemu,
a nie tylko garstce mogącej pozwolić sobie na zakup wartych miliony maszyn
drukarskich, wystrzelenie satelitów czy zdobycie rządowych zezwoleń nadawania
na publicznych falach.
Ta ewolucja - od dziennikarstwa jako wykładu do dziennikarstwa jako rozmowy lub seminarium - zmusi różne zainteresowane grupy do przystosowania
się. Wszyscy będą musieli zmienić swoje postępowanie, od dziennikarzy, poprzez bohaterów naszych historii, nasze źródła, aż po ludzi będących uprzednio
publicznością. Alternatywą jest trwanie bez zmian.
Nie możemy sobie pozwolić na trwanie bez zmian. Nie możemy sobie pozwolić
na traktowanie informacji wyłącznie jako towaru, w większości kontrolowanego
przez wielkie instytucje. Nie możemy pozwolić, jako społeczeństwo, na ograniczanie naszych wyborów. Nie możemy nawet pozwolić sobie na to finansowo,
bo wymagania Wall Street w stosunku do Wielkich Mediów zubażają produkt
same w sobie.
Na świat, w którym każdy może tworzyć wiadomości, składają się trzy główne elementów. Kiedyś bardzo odrębne, dziś przenikają się wzajemnie.
Dziennikarze
Nauczymy się, że jesteśmy częścią czegoś nowego, że nasi czytelnicy/słuchacze/widzowie
stają się częścią procesu. Ja na przykład z góry zakładam, że moi czytelnicy wiedzą więcej niż ja - i jest to wyzwalający, a nie przerażający fakt z dziennikarskiego życia. Każdy reporter powinien to zrozumieć. Albo skorzystamy z narzędzi
dziennikarstwa oddolnego, albo staniemy się historią. Nasze podstawowe wartości, takie jak dokładność i uczciwość pozostaną ważne, i w pewnym sensie nadal
będziemy wyznaczać kierunek, ale nasza umiejętność do kształtowania większych dyskusji - i dostarczania kontekstu - będzie co najmniej równie ważna jak
zdolność zbierania faktów i donoszenia o nich.
Osoby publiczne
Bogaci i wpływowi cały czas odkrywają nowe zagrożenia, o czym przekonał
się Nacchcio. Gdy każdy będzie mógł zostać dziennikarzem, wielu utalentowanych ludzi spróbuje - i zauważą sprawy, które umykają profesjonalistom. Politycy
xv
i ludzie biznesu przekonują się o tym każdego dnia. Ale także oni mogą użyć tych
samych technik aby rozpowszechniać swój przekaz. Kampania prezydencka Howarda Deana nie przyniosła mu zwycięstwa, ale jego metody będą analizowane
i naśladowane dzięki temu, w jaki sposób wykorzystał nowe narzędzia aby zaangażować wyborców w dialog. Ludzie na krańcach społecznych i komunikacyjnych
sieci mogą być dla osób publicznych najostrzejszymi i najskuteczniejszymi krytykami. Ale mogą być tez wartościowymi, gorącymi zwolennikami, dzielącymi
się swoimi pomysłami z innymi, w tym także z samym bohaterem dyskusji.
Dawna publiczność
Przedtem zaledwie konsumenci informacji, dziś publiczność uczy się jak
otrzymywać lepsze, szybsze doniesienia. Uczy się też jak dołączyć do procesu
dziennikarskiego, pomaga tworzyć dialog masowy i w niektórych przypadkach
radzi sobie lepiej niż zawodowcy. Na przykład Glenn Reynolds, znany też jako
„Instapundit”, nie jest tylko jednym z najpopularniejszych blogerów; w międzyczasie stał się dosyć znaczącą i wpływową osobą. Niektórzy z oddolnych
dziennikarzy staną się profesjonalistami. W efekcie otrzymamy więcej głosów
i więcej możliwości.
Zajmuję się zawodowo dziennikarstwem od niemal 25 lat. Jestem wdzięczny
za możliwości, które miałem i pozycję, jaką osiągnąłem. Szanuję i podziwiam
moich kolegów, i wierzę, że Wielkie Media w wielu przypadkach radzą sobie
znakomicie. Jestem jednak całkowicie pewien, że współczesna struktura przemysłu dziennikarskiego doprowadziła do rozwoju niebezpiecznego konserwatyzmu - bardziej w biznesowym niż politycznym tego słowa znaczeniu, choć oba są
tu na miejscu - który zagraża naszej przyszłości. Nasza niechęć do zmian, częściowo spowodowana kwestiami finansowymi, okaleczyła dziennikarstwo które
uprawiamy i nie pozwala nam dostrzec realiów jutra.
Naszym najgorszym wrogiem możemy być my sami. Dziennikarstwo korporacyjne, które dziś dominuje, przedkłada nad jakość szybki dochód. Przewrotnie,
takie taktyki w końcu nas zrujnują.
Wielkie media uwielbiają wielkie udziały w rynku. Gazety codzienne na typowych, prawie zmonopolizowanych rynkach osiągają w dobrych latach udział
25-30 lub więcej procent. Lokalne stacje telewizyjne szczycą się udziałami powyżej 50 procent. Jednak dla Wall Street żaden udział nie jest wystarczająco
dochodowy, a zyski każdego roku muszą być coraz większe. To doprowadziło
do syndromu wyjałowienia: wydawcy gazet i menedżerowie stacji telewizyjnych
zorientowali się że mogą zmniejszyć ilość i jakość dziennikarstwa, przynajmniej
chwilowo, w celu zwiększenia zysków. Krok po kroku, wymagania Wall Street
i chciwość podporządkowały sobie część dziennikarstwa związaną z „zaufaniem
publicznym”. Nie sądzę aby Pierwsza Poprawka, dająca dziennikarzom cenną
swobodę dociekania i publikowania, została stworzona z myślą o zyskach korporacji. Chociaż nie staliśmy się jeszcze całkowicie cynicznym biznesem, ten trend
jest niepokojący,
Konsolidacja czyni to jeszcze bardziej niepokojącym. Firmy mediowe łączą
się tworząc ogromne konsorcja rozrywkowe i informacyjne. W zbyt wielu przypadkach poważne dziennikarstwo - i publiczne zaufanie - cierpi na tym. Po tym
wszystkim w dziennikarstwie powstaje wyłom, a nowi dziennikarze - zwłaszcza
obywatelscy - zapełniają tę lukę.
Tymczasem, nawet pomimo tego, że chciwość i fuzje zbierają swoje żniwo,
te historycznie wysokie udziały w rynku są zagrożone. Gazety na przykład mają dwa główne źródła przychodów. Mniejszym jest sprzedaż: czytelnicy którzy
xvi
Wstęp
płacą za dostarczenie im gazety do domu lub kupują ją w kiosku. Większym
są reklamy, od ofert pracy po oferty sklepów, a wszystkie te źródła dochodu
z reklam są zagrożone konkurentami takimi jak eBay czy craigslist, które mogą zadowolić się mniejszym udziałem (lub, jak w przypadku eBay, największej
na świecie strony z ogłoszeniami, ustanowić nowy monopol) i nie dbać wcale
o dziennikarstwo.
Potrafię łatwo wyobrazić sobie skutki rozwiązania modelu biznesowego, który tak dobrze mnie wynagrodził i pomimo skutków niepohamowanej chciwości
w zbyt wielu zarządach, zdołał istotnie przysłużyć się społeczeństwu. Jeśli model
biznesowy upadnie, kto zajmie się wielkimi projektami śledczymi, wymagającymi wsparcia zasobnych portfeli zdolnych opłacić kosztownych prawników, gdy
ci, których interesy na tym ucierpią, spróbują zemścić się na ujawniających ich
sekrety? Kto ujawniłby przestępstwa afery Watergate gdyby nie potężni wydawcy, zwłaszcza Katharine Graham z Washington Post, która miała finansową
i moralną siłę by przeciwstawić się Richardowi Nixonowi i jego poplecznikom?
Na bardziej prozaicznym poziomie - kto będzie, na dobre i na złe, głównym
głosem społeczności czy regionu? Pomimo wielu niedociągnięć naszego dziennikarskiego biznesu anarchia w informacji nie jest dla mnie pomysłem na rozwiązanie.
W świecie informacyjnej anarchii duże, wiarygodne głosy dnia dzisiejszego
zostałyby podkopane przez kombinację sił, w tym finansowych, które właśnie
opisałem. Bez modelu biznesowego nie byłoby wsparcia dla dziennikarstwa instytucjonalnego, które ze wszystkimi swoimi problemami jednak służy społeczności.
Wiarygodność jest ważna. Ludzie potrzebują i chcą zaufanych źródeł - a tymi
źródłami są w większości poważani dziennikarze. Zamiast organizacji dziennikarskich z masą krytyczną potrzebną do toczenia skutecznych walk moglibyśmy
zostać z odpowiednikiem niezliczonej liczby pamflecistów i ludzi wykrzykujących
swoje racje stojąc na mównicy ze skrzynek. Potrzebujemy czegoś lepszego.
Na szczęście, anarchistyczny scenariusz nie wydaje mi się prawdopodobny,
po części dlatego że zawsze będzie zapotrzebowanie na wiarygodne informacje i kontekst. Możliwy, choć jak mam nadzieję równie nieprawdopodobny, jest
też świat informacyjnej blokady. Siły centralnej kontroli nie siedzą bezczynnie
w obliczu zagrożenia ich władzy.
W tym scenariuszu bylibyśmy świadkami piekielnego sojuszu między przemysłem rozrywkowym - który nazywam „kartelem praw autorskich” - i rządem.
Rządy są bardzo zaniepokojone swobodnym przepływem informacji i pozwalają na ten przepływ tylko do pewnego stopnia. Prawne pułapki i technologiczne
środki zapobiegające naruszeniom praw autorskich mogą kiedyś przynieść dzień,
gdy będziemy potrzebowali pozwolenia na publikowanie lub gdy zbyt odważne
publikacje wydadzą się zbyt ryzykowne. Kartele wzięły na muszkę najważniejsze wynalazki informacji jutra, takie jak rozpowszechnianie plików przez sieci
peer-to-peer, które wprawdzie ułatwia naruszanie prawa, ale też jest dla dziennikarzy obywatelskich jednym z niewielu sposobów dystrybuowania tworzonych
przez nich treści na jaki mogą sobie pozwolić. Rządy nalegają na posiadanie
prawa do śledzenia wszystkiego co robimy, ale coraz więcej polityków i urzędników odcina dostęp do tego co społeczeństwo musi wiedzieć - informacji, których
coraz więcej wychodzi na światło dziennie wysiłkiem nietradycyjnych mediów.
W skrócie - nie możemy po prostu założyć, że samodzielne publikacje z krańców sieci - dziennikarstwo oddolne którego tak bardzo potrzebujemy - przetrwa,
a tym bardziej rozkwitnie. Będziemy musieli go bronić, z taką samą energią
xvii
z jaką bronimy innych swobód.
Zamiast informacyjnej anarchii lub blokady szukam równowagi, która zachowa to, co najlepsze z dzisiejszego systemu, a jednocześnie wesprze dosadne
i samoistnie powstające dziennikarstwo jutra. Na kolejnych stronach tej książki
mam nadzieję wykazać, że to nie tylko konieczne i prawdopodobnie nieuniknione, ale także niezwykle opłacalne dla nas wszystkich.
Dla ludzi, którym już dziś Wielkie Media poświęcają tak mało uwagi, nie stanie się to możliwe natychmiast. Dzisiaj dziennikarstwo obywatelskie jest głównie
dziedziną tych, których mój przyjaciel i były redaktor gazety Tom Sites nazywa
„raczej wąskim i bardzo uprzywilejowanym wycinkiem narodu - wystarczająco dobrze wykształconym aby brać udział w sieciowej dyskusji, posiadającym
techniczne umiejętności do tego wymagane i na tyle majętnym, aby mieć na to
czas i sprzęt”. To ci sami ludzie, których zostawiamy w tyle w naszej Nowej
Wspaniałej Ekonomii. To zwykli ludzie, poszkodowani przez zmiany, wyłączeni
z dialogu. Wstydem dla nas jest, że nie słuchaliśmy ich wystarczająco dobrze.
Powstanie dziennikarstwa obywatelskiego pomoże nam słuchać. Możliwość
tworzenia informacji da głos ludziom, którzy czuli się niemi - i których słowa
muszą zostać usłyszane. Pokazują nam wszystkim - obywatelom, dziennikarzom,
osobom publicznym - nowe sposoby rozmawiania, uczenia się.
W końcu może uda im się rozniecić renesans dziś zagrożonej idei prawdziwie
poinformowanego społeczeństwa obywatelskiego.
Porozmawiajmy więc, dla dobra nas wszystkich.
xviii
Wstęp
Rozdział 1
Od Toma Paine’a do blogów
i jeszcze dalej
Po wydarzeniach 11 września mogliśmy dostrzec wyraźniej nową erę dziennikarstwa. Nie zostało ono jednak wymyślone tamtego przerażającego dnia, nie
wyłoniło się wtedy z próżni, w pełni uformowane. Ta książka nie pretenduje
do tytułu historii dziennikarstwa. To raczej obserwacje, i osobiste doświadczenia,
pomagające zilustrować ewolucję tego, co z takim tupetem nazywamy „nowymi
mediami”.
Ryzykując pomniejszenie udziału innych narodów, skupię się głównie na doświadczeniu amerykańskim. Ameryka, zrodzona w silnej różnicy poglądów, bardzo wcześnie stworzyła coś istotnego. Pierwsza Poprawka do Konstytucji porusza wiele różnych aspektów jak np. ochronę prawa do wyrażania protestu lub
praktykowania obrzędów religijnych, ale to właśnie wolność słowa jest najbardziej fundamentalnym składnikiem wolnego społeczeństwa. W swojej słynnej
wypowiedzi, Thomas Jefferson stwierdził, że gdyby dano mu wybór pomiędzy
gazetami i rządem, wziąłby gazety. Nawet jako atakowany przez ówczesną prasę
prezydent, kiedy już czuł odrazę, do tego, co wcześniej tak wychwalał, nadal
upierał się, że dziennikarstwo jest dla społeczeństwa czymś niezwykle ważnym.
Dziennikarstwo indywidualne nie jest nowym pomysłem. Ludzie prowokowali jeszcze przed uchwaleniem niepodległości; jednym z najwybitniejszych we
wczesnej historii Ameryki był Ben Franklin, którego, społecznie zorientowana,
Pennsylvania Gazette bywała również kontrowersyjna.
Wiele ryzykowali polemiści, którzy publikowali swoje teksty zanim Pierwsza
Poprawka zagwarantowała im ochronę prawną oraz wolność prasy. Na całym
świecie dziennikarze wciąż umierają za to, co napisali lub podali do wiadomości,
jednak niewielu Amerykanów potrafi to dzisiaj docenić.
Jeden z pierwszych autorów polemicznych - Tom Paine, piszący pod koniec osiemnastego wieku - zainspirował wielu ludzi swoimi tekstami o rebeliach,
wolności i władzy. Nie był on jednak pierwszym, który pisał o tak zwanym
zdrowym rozsądku, ani pierwszym, który próbował przekonywać ludzi do swych
idei. Prawdopodobnie ważniejszymi byli ówcześni anonimowi autorzy gazet federalnych. Ich praca, ich analizy dotyczące proponowanej konstytucji i dyskusje
nad podstawowymi kwestiami dotyczącymi przyszłości nowej republiki, odbiły
się szerokim echem na przestrzeni historii. Bez ich pracy konstytucja mogła-
2
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
by pozostać niezaaprobowana przez stany. Federalne gazety stały się platformą
wielkiej dyskusji, która pomogła w utworzeniu się narodu.
W historii Stanów Zjednoczonych było kilka rewolucji medialnych. Wszystkim im towarzyszyły zmiany technologiczne i polityczne. Jeden z takich przełomów został odnotowany przez Bruce’a Bimbera w jego książce Information
and American Democracy1 (Informacja i amerykańska demokracja). Było to trwające od początku do połowy XIX wieku - doprowadzenie do stanu finalnego
najniezawodniejszego ówcześnie i najwszechstronniejszego systemu pocztowego na świecie. Ta bezprecedensowa operacja rządowego wsparcia powinna być
widziana - utrzymuje Bimber - jako rodzaj „projektu Manhattan”[potrzebny
przypis] w dziedzinie przekazywania informacji; jako przedsięwzięcie, które spowodowało rozwój gazet - pierwszego spośród prawdziwych środków masowego
przekazu. Wiadomości, w tym również gazety, były tanio i niezawodnie rozprowadzane drogą pocztową2 .
W dziedzinie powstawania i rozpowszechniania tego, co ludzie na ogół uważają za newsy, przez większą część dziejów Ameryki dominującą rolę odgrywały gazety. Telegraf - rewolucyjne narzędzie, działające od tego dnia 1844 roku, kiedy to współpracownik Samuela Morse’a Alfred Vail wysłał z Baltimore
do Waszyngtonu wiadomość „What hath God wrought?” ( „Co Bóg uczynił?”) przyspieszył zbieranie i przekazywanie wiadomości. Lokalne gazety mogły teraz
gromadzić i drukować informacje o odległych wydarzeniach3 .
Gazety rozkwitały przez cały XIX wiek. Najlepsze były agresywne i zawsze
w porę; ostatecznie dobrze służyły czytelnikom od czasów Toma Paina do ery
blogów i służą nadal. Wiele z nich miało jednak niewiele wspólnego z tym, co
dziś nazywamy obiektywnością. Reprezentowały one punkt widzenia odzwierciedlający poglądy ich mecenasów i właścicieli.
Gazety, od kiedy tylko zaistniały, rozbudzały opinię publiczną. „Żółte dziennikarstwo” [potrzebny przypis] zyskało chyba najgorszą sławę, kiedy wcześni
baronowie mediów, tacy jak Joseph Pulitzer i William Randolph Hearst nadużywali za ich pomocą swoich znacznych wpływów. Hearst wsławił się szczególnie udziałem we wznieceniu hiszpańsko-amerykańskiej wojny w 1898 roku przez
rozjuszenie opinii publicznej.
Jako że wybryki Pozłacanego Wieku [potrzebny przypis] zaczęły nadrywać
tkankę amerykańskiego społeczeństwa, pod koniec XIX wieku pojawił się nowy
rodzaj dziennikarzy - łowcy skandali. Ich dziennikarstwo, w stopniu większym
niż innych żurnalistów tamtych czasów, pełniło publiczną funkcję służebną przez
ujawnianie różnych skandali, np. grabieżczych działań magnatów przemysłowych skierowanych przeciwko konkurencji czy ciężkich warunków w miejscach
pracy. Lincoln Steffens (The Shame of the Cities), Ida Tarbell (History of the
Standard Oil Company), Jacob Riis (How the Other Half Lives) i Upton Sinclair
(The Jungle) należeli do odważnych dziennikarzy i pisarzy, którzy rzucali trochę światła na ciemne strony społeczeństwa. To oni pomogli przygotować grunt
1 Cambridge
University Press, 2003
także zauważa, że twórcy opierali swoją nową niepodległość w gruncie rzeczy
na informacji. Poinformowany elektorat był konieczny do uzyskania autonomii. Federalne gazety, czasopisma i inne publikacje były początkiem pierwszej światowej społeczności opartej
na informacji.
3 W Tom Standage w „Wiktoriańskim internecie” (1998) zwraca uwagę na niezwykłe podobieństwo między wzrostem sieci telegraficznych w 19 wieku a nowoczesnym internetowym,
włączając szemrania seryjnego rynku, absurdalne przewidywania, i w końcu, wzrost niebywale
silnego narzędzia komunikacyjnego (http://www.tomstandage.com).
2 Bimber
3
do nastania Ery Postępu i ustanawiali standardy dziennikarstwa śledczego nowego stulecia.
Dziennikarstwo indywidualne nie przeminęło wraz z pierwszymi łowcami
skandali. Przez cały wiek XX świat obdarzany był indywidualnościami, które znajdowały sposób, by działać poza głównym nurtem mediów swoich czasów.
Jednym z moich idoli w dziedzinie dziennikarstwa jest I.F. Stone; lektura jego
cotygodniowego biuletynu była obowiązkowa dla całego pokolenia osób dobrze
poinformowanych z Waszyngtonu. Jak napisał Victor Navasky w „The Nation”
z 21 lipca 2003 roku, Stone zrezygnował z udziału w zamkniętych kręgach towarzyskich, by być reporterem w starym stylu:
Jego metoda - przeczesywać publiczne dokumenty i chłonąć zawarte w nich
informacje, zakopać się w The Congressional Record[potrzebny przypis], studiować mało znane przesłuchania komisji Kongresu, debaty i raporty, cały czas
z nadzieją na zdobycie informacji na wagę złota, które mogłyby pojawić się
w jego gazecie jako obramowane, osobne artykuły. Informacjami tymi mogły
być np. sprzeczności w oficjalnym stanowisku, przykłady biurokratycznego i politycznego zakłamania, materiały dokumentujące naruszanie praw i wolności
obywatelskich. Stone żył w sferze publicznej4 .
Pokolenie dziennikarzy nauczyło się od Stone’a sposobu działania. Jeśli będziemy mieć szczęście, jego metody nigdy nie wyjdą z mody.
4 Nation,
21 lipca 2003 r. http://www.thenation.com/doc.mhtml?i=20030721\&s=navasky
4
1.1
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Era Korporacji
W XX wieku objawiła się w społeczeństwie siła wielkich biznesów związanych
z żurnalistyką - biznesów medialnych należących do malejącej liczby potężnych,
rozgałęzionych, często o charakterze międzynarodowym spółek. Tak starałem się
opisowo zastąpić słowo corporatization, którego odpowiednika nie ma w j. polskim (brak w słownikach). Wprawdzie wyszukiwarki wyrzucają korporatyzacja
w wynikach poszukiwań na polskich stronach, ale nie jestem pewien, czy znaczenie jest odpowiednie (ze wstępnego rekonesansu wynika, że nie). My musimy
pamiętać o kontekście amerykańskim. No i treść musi być zrozumiała. Ten nieuchronny kierunek przemian w dziennikarstwie miał zarówno strony pozytywne,
jak i negatywne.
Mówię „nieunikniony” z kilku powodów. Po pierwsze, przedsiębiorstwa się
scalają. To leży w naturze kapitalizmu. Po drugie, dobre rodzinne przedsiębiorstwa rzadko pozostawały w rękach rodziny ich założycieli; podatki związane
z dziedziczeniem wymuszały sprzedaże i rozpady. Inną przyczyną tych ostatnich zjawisk były też kłótnie pośród rodzeństwa i dalszych członków rodziny,
jako dziedziców wartościowego mienia. Po trzecie, reguły amerykańskiego kapitalizmu poszły w ostatnich dekadach w takim kierunku, że faworyzują firmy
wielkie.
Jednak, jak zaznaczyłem we wstępie, to pojawienie się wielkich mediów jest
czymś na kształt kulturowego artefaktu. Wywodzą się one z czasów, kiedy słynne powiedzenie A.J. Lieblinga, że wolność prasy jest dla jej właścicieli, dobrze
oddawało finansową rzeczywistość. Względy ekonomiczne związane z wydawaniem gazet sprzyjały wielkim; pojawiały się lokalne monopole, jako że czytelników większości społeczności lokalnych stać było na utrzymanie najwyżej jednej
gazety codziennej of any size(?!) - wiem co to znaczy, ale - moim zdaniem powoduje, że zdanie traci jasność.5
Media radiowo-telewizyjne odegrały kluczową rolę w procesie konsolidacji.
Radio a potem telewizja odciągały czytelników i ogłoszeniodawców od gazet6 ,
przyczyniając się do zespolenia przemysłu związanego z produkcją tych ostatnich. Jednocześnie dziennikarze radiowi i telewizyjni stawali się największymi
postaciami wielkich mediów. Rosnąc w potęgę, przenosili środek ciężkości nadawanych programów na wiadomości - dla osiągnięcia większej skuteczności.[nie
podoba mi się ta końcówka]. Relacje R. Murrowa w CBS, a szczególnie jego sprawozdania z życia nieszczęsnych pracowników rolnych czy doniesienia o niecnej
polityce Joego McCarthy’ego, były wspaniałymi dziennikarskimi wydarzeniami.
Hegemonia wiadomości w sieciach radiowych i telewizyjnych oraz w dużych
gazetach osiągnęła szczyt w latach 60. i 70. XX wieku. Dziennikarze przyczy5 We wczesnych latach 70., wielkie przedsiębiorstwa wydawnicze przekonały Kongres, aby
uchwalić prawo „o ochronie gazet”, które ograniczało antymonopolowe egzekutywy. Prawo pozwoliło rywalizującym gazetom scalić ich sztaby reklamowe, drukarnie i systemy dystrybucji,
podczas gdy utrzymywały oddzielne redakcje i wydawały dwie osobne gazety. Moja firma,
Kinght Ridder, korzystała z owoców kilku takich Joint Operating Agreements, jak je nazywano. Jeśli było kiedyś uzasadnienie tego prawa, co jest wątpliwe, sieć spowodowała, że stało się
mniej słuszne obecnie. Państwo będzie się czuło lepiej, jeśli prawo to zostanie zniesione.
6 Bezpośrednia wiadomość także odciągnęła reklamodawców w znacznej liczbie, pisze Stephen B. Waters, wydawca Rome Sentinel w północnej części stanu New Jork. „W 1979 r.
ponownie nadali tempo, by zacząć podlizywać się reklamującym w celu utrzymania przełożenia do następnych wyborów dnia podsumowania z powodu nadętej, drogiej siły roboczej.”,
napisał mi. „Pieniądze za reklamy poszły do Direct Marketing, nie do radia czy telewizji. To
jest nadal sprawa.”
1.1 Era Korporacji
5
nili się do doprowadzenia do upadku łamiącego prawo prezydenta. Prezentera
Waltera Cronkite’a uważano za najbardziej godną zaufania osobę w Ameryce.
A jednak były to czasy, kiedy działy informacyjne głównych sieci przynosiły straty, chociaż i tak były przedmiotem dumy ze względu na ich prestiż i pełnienie
wieloletniego (obecnie z niewieloma wyjątkami - nieobowiązującego) mandatu
służby publicznej wobec przywiązanych do nich społeczności [ their przetłumaczyłem jako przywiązanych do nich; dosłowne ich społeczności byłoby zupełnie
niezrozumiałe] . Wspomniane wyżej sieci zostały sprzedane firmom takim jak
General Electric czy Loews Corp., dla których liczył się jedynie końcowy wynik.
Działy wiadomości miały stanowić centra zysku.
O ile produkcja serwisów informacyjnych w sieciach radiowych i telewizyjnych mogła być droga, to stacje lokalne miały pod tym względem sytuację łatwiejszą. Ale z kolei informacje podawane przez te pierwsze cały czas wiązały się
z pewnym poczuciem odpowiedzialności, podczas gdy większość stacji lokalnych
nie stwarzała nawet pozorów pełnienia służby publicznej, preferując wabienie
odbiorców przemocą i rozrywką, tj. dwoma tematami podnoszącymi oglądalność. Była to kombinacja, której nie mogli się oprzeć łaknący pomysłów dyrektorzy wiadomości: tańsza niż prawdziwe reporterstwo czy wymagające nagrania
video. „Jeśli jest krew, będzie na czołówce” stało się smutną, ale prawdziwą
mantrą, która decydowała o ukazywaniu się tych, a nie innych doniesień w lokalnych wiadomościach. I takim też to dziennikarstwo pozostało, z późniejszym
dodatkiem do istniejącej mieszanki infantylnym „dziennikarstwem” zajmującym
się życiem rozmaitych sław, gwiazd i gwiazdeczek.
Ameryka cierpiała przez to nazbyt uproszczone podejście do informowania
odbiorców. Nawet w latach 90. XX wieku, kiedy wskaźniki przestępczości gwałtownie spadały, lokalne telewizje utrzymywały widzów w przekonaniu, że przestępstwa nigdy nie były większym problemem. Było to postępowanie nieodpowiedzialne, gdyż, między innymi, wzmagało atmosferę sprzyjającą zaostrzaniu
prawa - co prowadziło do ograniczenia podstawowych swobód obywatelskich,
w tym większości swobód wynikających z Czwartej Poprawki do Konstytucji,
chroniących nas przed bezzasadnymi zatrzymaniami i rewizjami - i pozbawiało
inne, istotne kwestie dostępu do anteny.
Wraz ze wzrostem tempa życia zmniejszył się zakres naszej zbiorowej uwagi. Sądzę, że wymaganie od serwisu informacyjnego telewizji komercyjnej, by
od czasu do czasu używał społecznych fal eteru do faktycznego informowania
odbiorców, jest zbyt daleko idące, ale kampania na rzecz osiągania zysków całkowicie wyparła jakąkolwiek wnikliwość. Sytuacja jest tym gorsza, że większość
z nas nie skupia się wystarczająco długo, by rozważyć co nam powiedziano, niewielu wyszukuje kontekst; tym samym pozwalamy sobie być powierzchownymi,
co pozwala niektórym ludziom wykorzystywać ten fakt i nami sterować. O wiele
łatwiej przeistoczyć takich powierzchownych obywateli w niebezpieczny tłum
niż zrobić to samo z dobrze poinformowanymi.
W tym samym czasie wielkie zmiany zachodziły w dziennikarstwie telewizyjnym a wielkie spółki prasowe pochłaniały mniejsze gazety w całym kraju. Jak
wcześnie zaznaczyłem, nie zawsze oznaczało to pogorszenie jakości. W rzeczywistości rzemiosło dziennikarstwa prasowego pod pewnymi względami nigdy do tej
pory nie stało na wyższym poziomie; reporterstwo śledcze najlepszych z owych
organizacji do dziś napawa mnie dumą[dlaczego - czy tam pracował?]. I o ile
niektórzy właściciele spółek - dotyczy to szczególnie Gannetta - mieli skłonność
do przemieniania niezależnych gazet w gazety bez polotu, przykrojone według
6
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
szablonu korporacyjnego dziennikarstwa, to innym zdarzało się czasami ulepszać
pierwowzór. A nie przypadkiem struktura własnościowa trzech spośród najlepszych amerykańskich gazet, The New York Timesa, The Wall Street Journal
i The Washington Post, kontrolowanych przez rodziny i (lub) niewielkie grupy
zaangażowanych inwestorów, pozwala im na politykę długofalową, niezależną
od krótkoterminowych wymagań Wall Street. Nikogo nie powinno zaskakiwać,
że te właśnie organizacje korzystają z Internetu w jeden z najbardziej innowacyjnych sposobów i rozszerzają tym samym swoje horyzonty na erę cyfrową.
Była to technologia kablowa[? - nawiązanie do poprzedniego akapitu nie jest
dla mnie jasne], która na początku posłużyła do rozszerzenia zasięgu telewizji
ery analogowej, a która później całą telewizję przenicowała. Zaprojektowana
pierwotnie, aby dostać się z sygnałem telewizyjnym do trudnych do osiągnięcia
górskich dolin, technologia ta rosła w siłę, aż sama w sobie stała się centrum
wpływu[[? - power center to duże centrum handlowe, nie mam pomysłu co tu
wsadzić], kiedy to jej właściciele zdali sobie sprawę, że wielkie pieniądze są
w okręgach gęściej zaludnionych. Systemy kablowe służyły obejmowanym przez
nie społecznościom na zasadach monopolistycznych i ich właściciele inwestowali
część pieniędzy w zwiększenie liczby kanałów w ramach oferowanych systemów.
Tym kanałem telewizji kablowej, który na zawsze zmienił branżę serwisów
informacyjnych, był oczywiście Cable News Network (CNN) Teda Turnera. Zapomnieliśmy, jakim śmiałym eksperymentem było to przedsięwzięcie zakończone
późniejszym sukcesem. W momencie uruchomienia, 1 czerwca 1980 roku, wielu
ludzi związanych z branżą mediów uważało CNN za pomyłkę, będącą przejawem
dziwacznego korporacyjnego ego. Jak się okazało, CNN wybiło dziurę w tamie,
która i tak już zaczynała pękać.
Nawet jeśli telewizja kablowa niosła ze sobą możliwość większego wyboru,
nadal jednak wiązał się z nią centralny punkt decyzyjny uzależniony od właściciela sieci kablowej. Firmy zarządzające siecią decydowały, jaki pakiet kanałów
zaoferować. Tak, oczywiście - klienci mieli wybór: brać lub nie. Jak zobaczymy w rozdziale 11. systemy kablowe stają się częścią szerokopasmowego duopolu[potrzebny przypis], który mógłby zagrozić wyborowi informacji w przyszłości.
1.2 Od zewnątrz do wewnątrz
1.2
7
Od zewnątrz do wewnątrz
W tym czasie, czasie centralizacji i własności korporacyjnej, gdzieś na obrzeżach
gromadziły się siły [przyszłych zmian] zmiany. Część z nich miała charakter techniczny, na przykład: mikroprocesor, od którego był już tylko krok do komputera
osobistego, czy finansowany ze środków federalnych eksperyment tworzenia sieci
danych, pod nazwą ARPANET[potrzebny przypis] - pierwowzór Internetu. Inne
siły nadchodziły od strony politycznej i (lub) sądowej[?]; należały do nich decyzje Sądu Najwyższego - jedna z nich wymuszała na AT&T[potrzebny przypis]
umożliwianie podłączania do sieci Ma Bell[potrzebny przypis] telefonów firm
trzecich, inna - legalizowała nagrywanie audycji telewizyjnych w celu ich późniejszego obejrzenia przez właścicieli domowych magnetowidów.
W powietrzu wisiał osobisty wybór, wspomagany przez osobistą technikę.[dosłowne - IMHO słabe]. Czuło się nadchodzące czasy osobistych wyborów,
możliwych dzięki wspomagającym je rozwiązaniom technicznym.[to uważam za
lepsze]
W późnych latach 70. XX wieku dostałem mój pierwszy komputer osobisty.
Na początku lat 80. natomiast, kiedy byłem początkującym dziennikarzem, kupiłem jeden z najwcześniejszych przenośnych komputerów osobistych, Osborne,
i używałem go do pisania i przesyłania drogą elektroniczną artykułów do publikacji w New York Times czy Boston Globe, dla których jako wolny strzelec pisywałem teksty z Vermont. Byłem zafascynowany tym rewelacyjnym narzędziem,
które z miejsca uważanego za głuchą prowincję pozwalało mnie, samotnemu
reporterowi, przekazywać wiadomości szybko i skutecznie.
W tych czasach komercyjny świat online był w powijakach i nie mogłem się
oprzeć, żeby z nim nie poeksperymentować. Moje pierwsze oświecenie [natchnienie? - epiphany] dotyczące siły cyberprzestrzeni przyszło w roku 1985. Używałem wówczas edytora tekstu pod nazwą XyWrite, najpopularniejszego wtedy
wśród profesjonalnych pisarzy programu tego typu. W erze wolnych komputerów działał on szybko i zaopatrzony był w wewnętrzny język programowania
pod nazwą XPL, łatwy do opanowania i niezwykle sprawny. Pewnego dnia pracę utrudnił mi jakiś problem z XPL. Napisałem krótką wiadomość na forum
przetwarzania tekstów należącym do CompuServe, najbardziej popularnego ówcześnie komercyjnego serwisu online. Dzień później zalogowałem się ponownie
- oczekiwały na mnie rozwiązania mojego drobnego problemu, przysłane przez
ludzi z kilkunastu miast w Stanach Zjednoczonych i - niewiarygodne - z Australii7
Byłem zdumiony. Skorzystałem z sieci i uzyskałem pomoc. Czegoś się nauczyłem. Podświadomie zdawałem sobie sprawę, że to była wielka rzecz.
Oczywiście, nie w pełni to rozumiałem. Spędziłem rok akademicki 1986/87
pracując na uniwersytecie w Michigan, który w tamtych czasach był blisko serca Internetu - sieci wówczas jeszcze złożonej z sieci uniwersyteckich, rządowych
i naukowych[czy lepiej w liczbie pojedynczej?] - bez próby nawet jego zauważenia. John Markoff z New York Timesa, pierwszy spośród ważnych reporterów
prasowych, żeby zrozumieć wartość globalnej sieci, sporo wówczas - w ramach
swojego zawodu - korzystał z Internetu, i w rezultacie czerpał stamtąd pełnymi garściami. Jednym ze sposobów, w jaki uzyskiwał informacje, było czytanie
7 Opieram się na trochę blaknącej pamięci, nie archiwach, mówiąc o szczegółach historii
wspierania programowania XyWrite.
8
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
publicznych forów internetowych. Znane pod nazwą Usenetu, były i są nadal
zbiorem grup dyskusyjnych[potrzebny przypis], wśród których ktokolwiek z dostępem do Internetu może umieszczać komentarze. Usenet był i jest jednym
z użytecznych źródeł8
W latach 80. uzyskanie czegoś online było możliwe nie tylko za pośrednictem CompuServe. Wśród innych możliwości były jeszcze komputerowe serwisy
usługowe, zwane BBS-ami[potrzebny przypis]. Ostatecznie skończyły one jako
techniczne ślepe zaułki, ale w swoich czasach odgrywały dużą rolę. Łączyłeś się
z lokalnym BBS-em poprzez modem swojego komputera, czytałeś i pisałeś wiadomości, ściągałeś pliki i dostawałeś to, co dodano do lokalnej wersji Internetu
i systemów takich jak CompuServe. Znajdowałeś tym sposobem różne tematy
- od lotnictwa przez technikę do polityki; wszystko to, co przyszło do głowy
użytkownikom.
Skrajni politycy szybko odnaleźli drogę do forów internetowych. W połowie
lat 80. byłem reporterem Kansas City Times i spędzałem najlepszą część roku
w pogoni za grupami takimi jak Posse Comitatus[potrzebny przypis] wokół[?]
Farm Belt[potrzebny przypis]. Ta i inne napastliwie antyestablishmentowe organizacje znalazły posłuch na ogarniętych kryzysem terenach wiejskich, gdzie
łatwo mogły rekrutować farmerów i innych mieszkańców małych miasteczek,
którzy czuli się ofiarami banków i władz. Znalazłem kilkanaście forów internetowych prowadzonych przez radykalne ugrupowania; nigdy nie wniknąłęm głęboko w ich struktury, ponieważ ludziom nimi zarządzającym znane były podstawy
bezpieczeństwa. Urzędnicy odpowiedzialni za ochronę porządku publicznego i inni obserwujący tego rodzaju działalność powiedzieli mi wtedy, że BBS-y były
jednym z najskuteczniejszych narzędzi radykalnej prawicy9
8 Sieciowe grupy informacyjne istnieją do dziś w wielu formach, włączając „Google Groups”
(http://groups.google.com).
9 Lewicowe grupy także używały tych systemów do organizacji, ale z moich obserwacji
wynika, że nie było to tak efektywne.
1.3 TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
1.3
9
TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
Komputerowa technika osobista była nie tylko bliska znalezienia się w sieci. Dzięki niej bliski był też moment stworzenia nowych i, co najważniejsze, tańszych
mediów. Pierwszymi beneficjentami nowej techniki komputerowej byli muzycy10 . Ale nowe możliwości dziennikarstwa zarysowały się najwyraźniej dzięki
małej poligrafii komputerowej DTP[potrzebny przypis].
Seria wynalazków połowy lat 80. przeniosły media do nowej epoki. Nagle,
wraz z komputerem Apple Macintosh[potrzebny przypis] i drukarką laserową,
każdy mógł łatwo i tanio zaprojektować i stworzyć publikację. Duża działalność
wydawnicza nie zniknęła - firmy nią się zajmujące wykorzystywały nowe techniki do obniżenia kosztów - ale poziom wejścia na rynek mediów przesunął się
w kierunku małych zespołów ludzi, a nawet jednostek. . . to było olśniewające
uwolnienie.
Tak duża siła i elastyczność w rękach nieprofesjonalistów miały jedną wadę.
We wczesnym okresie istnienia DTP jego użytkownicy mieli tendencję do wykorzystywania na stronie wielu różnych rodzajów czcionek. Styl ten aż nazbyt przypominał ransom notes[potrzebny przypis. Ewentualnie polski termin z zakresu
typografii. Niestety polska Wikipedia nie podaje.]. Ale typograficzny miszmasz
był niewielką ceną, którą trzeba było zapłacić za pojawienie się tych wszystkich
nowych opinii.
W tym okresie wielkie media nadal się powiększały i nie zauważały głębokich
zmian demograficznych, które oddziaływały na nowy kształt kraju na dziesięciolecia. Newsroomy[potrzebny przypis], nie mówiąc już o medialnych relacjach,
w niewielkim stopniu odzwierciedlały to zróżnicowanie. Mała poligrafia komputerowa i późniejsze rozwiązania techniczne dały sposobność do wejścia na rynek
wielu nowym graczom, wśród których wcale nie najmniej znacząca była prasa
mniejszości etnicznych.
Z czasem wielkie media próbowały się przystosować. Newsroomy stawały
się bardziej zróżnicowane. Główne przedsiębiorstwa związane z mediami wprowadzały na rynek i kupowały popularne spośród związanych z mniejszościami
etnicznymi publikacje i prezenterów. Ale niezależne media tego typu dalej się powiększały, poprawiały swą jakość i wiarygodność. Tak rodziło się dziennikarstwo
obywatelskie11 .
10 Format
11 Zobacz
MIDI (http://www.midi.org) zrewolucjonizował muzykę, i robi to nadal.
na przykład Pacific News Service (http://news.pacificnews.org/news/).
10
1.4
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Na zewnątrz głośno i skandalicznie
Tymczasem radio oparte na rozmowach także stawało się siłą, chociaż wcale nie
nową. Rozmowy w studiu prezentowane były od początku istnienia radia, a audycje z telefonicznym udziałem słuchaczy pojawiły się w 1945 roku. Obstający
przy swoim zdaniu gospodarze programów, głównie prawicowi (na przykład ojciec Coughlin), grzmieli na temat rządu, podatków, rozprzężeniu w kulturze i o
różnych innych sprawach, którym według ich i ich słuchaczy opinii media głównego nurtu nie poświęcały dostatecznej uwagi. Gospodarze ci byli w równym
stopniu artystami estradowymi i komentatorami, a ich programy przyciągały
tłumy słuchaczy.
Ale nowoczesne radio mówione [moja propozycja tłumaczenia talk radio,
być może ktoś ma lepszą] miało inną niezwykle istotną cechę: uczestnictwo odbiorców. Słuchacze byli zapraszani do wypowiedzenia się na antenie; wcześniej
zwykli ludzie nie mieli żadnego bezpośredniego czy gwarantowanego ujścia dla
swoich historii i opinii, poza listami do redaktorów gazet. Teraz mogli uczestniczyć w programie i dodać na szali rozważań wagę swoich przekonań do poglądów
prowadzącego.
The people making this news were in the audience. [Tu nie łapię niestety myśli autora: Ludzie ci. . . . . . . . . .. byli wśród słuchaczy/odbiorców]Howard Kurtz,
zajmujący się tematyką medialną w „Washington Post”, sądzi, że radio mówione poprzedziło zjawisko internetowych blogów i w wielu elementach było ich
wczesnym znakiem. Oba te rodzaje mediów - powiedział mi - dotarły do. . . i połączyły się z „gronem osób zrażonych do mediów mainstreamowych”. Obecnie
Kurtz ma blogopodobną rubrykę w „Washington Post”12 , która stanowi dodatek
do jego zwykłych artykułów i felietonów.
Radio mówione nie było i nie jest miejscem służącym wyłącznie wyładowaniu złości wywołanej polityką, nawet jeśli polityka i inne bieżące sprawy stanowią dla takiego radia normalną pożywkę. Ten rodzaj radia stał się też w wielu
dziedzinach czymś na kształt tuby nagłaśniającej [w oryginale sounding board
- deska rezonansowa; tuba wydaje mi się odpowiedniejsza w przenośnym znaczeniu, ale może jest coś lepszego?]. Lekarze udzielają rad (tu przykładem jest
również telewizyjny serial z życia fikcyjnego doktora Frasiera Cane’a [potrzebny
przypis; UWAGA: tytuł serialu to nie „Frasier Cane” - jak mamy tu w oryginale - ale „Frasier”]), komputerowi guru radzą zwykłym śmiertelnikom co kupić,
a prawnicy wysłuchują dziwacznych jeremiad związanych z ich dziedziną.
Radio mówione dało mi jeszcze jedno małe wyobrażenie o przyszłości serwisów informacyjnych. W połowie lat dziewięćdziesiątych, niedługo po mojej
przeprowadzce do Kaliforni, pewnego dnia łagodne, ale wyraźne trzęsienie ziemi szarpnęło moim domem. Słuchałem lokalnej stacji radiowej, która porzuciwszy zaplanowane tematy, odbierała telefony z całego rejonu zatoki San Francisco
[potrzebny przypis] i nadawała relacje z miejsca zdarzenia, których źródłem byli
zwykli obywatele dzwoniący ze swoich domów i urzędów.
12 Kolumna Howarda Kurtza: http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/nation/columns/
kurtzhoward/.
1.5 Zaczyna się Era Sieci
1.5
11
Zaczyna się Era Sieci
Z nastaniem lat 90. komputery osobiste zaczęły się coraz bardziej upowszechniać. Stosunkowo niewiele komputerów[w oryginale: ludzi, ale wobec dalszej części zdania tak wydaje mi się lepiej] było online; wyjątkiem były sieci biurowe,
komputery kampusów, BBS-y i, będące ciągle we wczesnej fazie rozwoju, serwisy komercyjne, takie jak CompuServe czy America Online. Jednak to dzięki
serii innych wydarzeń byliśmy bliscy świata podłączonego do sieci.
W 1990 roku Tim Berners-Lee stworzył technologię hypertekstu[moim zdaniem trzeba by to zweryfikować i ew. opatrzyć przypisem - wg Wikipedii hipertekst stworzył 10 lat wcześniej, natomiast w 1990 postawił serwer www],
która dała początek sieci www[potrzebny przypis]. Napisał oprogramowanie
do obsługiwania informacji z zasobów połączonych ze sobą komputerów i do
tychże informacji rozdawania. Był też autorem „klienta”, programu będącego
faktycznie pierwszą przeglądarką. Berners-Lee zapoczątkował też rozwój języka
HTML[potrzebny przypis], który pozwolił użytkownikom z niewielką wiedzą informatyczną publikować dokumenty w postaci stron internetowych, które można
było łatwo połączyć z innymi stronami z całego świata. Dlaczego było to tak
istotne? Mogliśmy teraz poruszać się z jednej strony i jednego dokumentu do innych za pomocą kliknięcia myszą czy naciśnięcia klawiszy. Berners-Lee połączył
ze sobą nawzajem istniejące już w Internecie dokumenty z całego świata , ale
postanowił pójść dalej: stworzyć możliwość pisania w sieci, a nie tylko czytania
jej zawartości.
Ale jest coś, czego Berners-Lee celowo nie zrobił. Nie opatentował swojego
wynalazku. Zamiast tego podarował światu otwartą i rozszerzalną podstawę,
na bazie której pomysł ten mógł być rozbudowywany .
Następnym bardzo ważnym elementem była jedna z wczesnych przeglądarek
graficznych - Mosaic, która współpracowała z popularnymi systemami operacyjnymi. Tego rodzaju przeglądarki stały się podstawą komercyjnego Internetu.
Ułatwiły one tworzenie stron internetowych i dały początek doświadczeniom
w dziedzinie nazywanej dziś dziennikarstwem obywatelskim. Odnotujmy, tytułem przykładu, jeden z najwcześniejszych i najlepszych tego typu eksperymentów.
W 1993 Justin Hall był studentem drugiego roku Swarthmore College; wtedy to usłyszał o sieci. Pisywał ręcznie[?] strony w języku HTML. Jego „Justin’s
Links from the Underground”13 można uznać za pierwszy poważny blog internetowy, który pojawił się na długo przedtem, zanim dostępne stały się wyspecjalizowane programistyczne narzędzia blogerskie. Pierwszy gość spoza uniwersytetu
odwiedził stronę Halla w roku 1994. Swoje motywacje Hall wyjaśnił w e-mailu:
Dlaczego to zrobiłem? Impulsem do podzielenia się z kimś było dołączenie
do wielkiej globalnej bazy informacji. Szansę uczestniczenia w czymś wspaniałym. Mocno wariacki impuls archiwisty, aby poeksperymentować z dokumentowaniem i archiwizowaniem osobistych mediów i doświadczeń. W college’u zorientowałam się, że Proust i Joyce pokochaliby sieć, i prawdopodobnie skusiliby
się na taki sam eksperyment - pisali w hypertekście, o ludzkich życiach.
To było dziennikarstwo, ale w większości opowiadające o mnie. W pierwszych dniach pisałem o sieci, na sieci, ponieważ niewielu innych ludzi robiło
podobnie. Jak tylko zaczęły pojawiać się wyszukiwarki internetowe i katalogi
13 Justin
Hall: http://www.links.net.
12
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
stron, nie musiałem niczego porządkować w sieci. Więc cieszyłem się z posiadania narzędzia do mapowania moich myśli i doświadczeń, i szansy przekazywania
ich reszcie zelektryfikowanego mówiącego po angielsku świata!
Co się wydarzyło? Komunikacja dopełniła przemian. Drukowanie prasy i nadawanie wiadomości są medium kierowanym do wielu osób. Telefon jest kontaktem
jeden na jeden. Teraz mieliśmy medium, które było tym, czym chcieliśmy, żeby
było: jeden do jednego, jednym do wielu, wielu do wielu. Prawie każdy mógł stać
się właścicielem cyfrowej drukowanej prasy, i móc korzystać z ogólnoświatowej
dystrybucji14 .
Nic z tego nie zaskoczyłoby Marshalla McLuhan’a. W rzeczywistości jego
ważne prace, szczególnie „Understanding Media: The Extensions of Man”15
i „The Medium is the Message”16 zapowiedziały tak wiele z tego, co nastąpiło.
Jak to zaobserwował we wstępie do „Understanding Media”:
Po trzech tysiącach lat eksplozji, za pomocą częściowych i mechanicznych
technologii, zachodni świat implodował. Podczas wieków mechanicznych rozszerzaliśmy nasze ciała w kosmosie. Teraz, po ponad wieku elektrycznej technologii, rozwinęliśmy swój centralny system nerwowy w globalną obręcz, znosząc
zarówno czas, jak i przestrzeń na powierzchni całej planety. Szybko zbliżamy
się do końcowej fazy rozszerzania się możliwości człowieka - technologicznej symulacji świadomości, kiedy twórczy proces dowiadywania się będzie wspólnie
i korporacyjnie rozszerzony na całą ludzką społeczność, tak jak już rozszerzyliśmy działanie naszych zmysłów i nerwów przez różne media.
Nie byłoby to także zaskakujące dla Alivina Toffler’a, który w „The Third
Wave”17 wyjaśnił, jak technologia produkcji wcisnęła się pomiędzy producentów a klientów. Masowa produkcja obniżyła jednostkowy koszt produkcji ale
kosztem czegoś ważnego: ludzkiej relacji z kupującym. Technologie informacyjne, twierdził on, będą prowadzić - między innymi - do masowego dostosowania
do preferencji konsumenta, braku pośredniości w kontaktach i upodobnienia się
mediów.
Prawdopodobnie żaden dokument z tamtego czasu nie mówi bardziej dokładnie o potencjale Sieci niż Cluetrain Manifesto18 , który pojawił się po raz
pierwszy w Sieci w kwietniu 1999 Był on na przemian pretensjonalny i dogłębny,
z wyraźnym zabarwieniem tego drugiego. Rozszerzanie pomysłów McLuhan’a
i wielu innych, czterech autorów - Ricka Levine’a, Christophera Locke’a, Doca
Searls’a i Davida Weinbergera - trafiło do mnie i wielu innych odbiorców, którzy wiedzieli podświadomie, że Sieć była wielką siłą, ale nie potrafili wyjaśnić
dokładnie dlaczego.
„Rozpoczęła się światowa niosąca siłę rozmowa”, oni piszą. „Poprzez Inter14 Być dostępnym na całym świecie to nie to samo, co być widocznym na całym świecie.
W swoim eseju, „Power Laws, Weblogs, and Inequality” (http://www.shirky.com/writings/
powerlaw_weblog.html), Clay Shirky zauważa, iż w systemie, takim jak scena blogu, „gdzie
wielu ludzi może swobodnie wybierać między wieloma możliwościami, mały podzbiór całości
będzie miał nieproporcjonalny ruch na stronie (lub uwagę, albo dochód), nawet jeśli żaden
użytkownik systemu nie działa aktywnie w kierunku takiego wyniku. To nie ma nic wspólnego ze słabością moralną, sprzedawaniem siebie, czy innym psychologicznym wyjaśnieniem.
Sam akt wybierania, rozpowszechniony wystarczająco szeroko i swobodnie, tworzy siłę prawnej dystrybucji.” Ale on dodaje, że pomimo tego nowo przybyli mogą uzyskać znaczących
odbiorców.
15 McGraw-Hill, 1964.
16 Bantam Books/Random House, 1967.
17 William Morrow, 1980.
18 Manifest Cluetrain: http://www.cluetrain.com.
1.5 Zaczyna się Era Sieci
13
net, ludzie odkrywają i wymyślają nowe sposoby dzielenia się istotną wiedzą
z porażającą prędkością. Bezpośrednim skutkiem jest stawanie się przez rynek
coraz sprytniejszym - w dużo szybszym tempie niż większość firm”.
Oni wyjaśnili, dlaczego Sieć zmienia naturę biznesu. „Rynki to rozmowy”,
głosi pierwsza z ich 95 tez z elegancką prostotą.
Zrozumiałem, że dziennikarstwo to także rozmowa. Cleutrain i jego poprzednicy stali się podstawą do mojej rozwijającej się wizji handlu.
14
1.6
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Tworzenie Sieci
Scena była teraz przygotowana na wzrost nowego rodzaju mediów. Ale niektóre ostatnie elementy nie zostały jeszcze umieszczone na miejscu. Jeden był
technologiczny: dawanie codziennie ludziom narzędzi, których potrzebowali, aby
dołączyć do tej pojawiającej się rozmowy. Inny był kulturalny: realizacja, która
dawała narzędzia do tworzenia milionom dłoni, mogła prowadzić do utworzenia
niespotykanej społeczności. Adam Smith, w tym sensie, stworzył wspólnotę.
Twórcy narzędzi spełnili, i spełniają nadal, swoje zadanie. Za pomocą zgrabnej ironii, która ma zwyczaj pojawiania się podczas przemian, poirytowani zachowaniem dziennikarzy programiści mają wszystko, aby dokonać jednego z najważniejszych kroków w rozwoju.
Dave Winer napisał i sprzedał narzędzie do zarysowywania, nazywane „More”, aplikacja dla Macintosha19 . Był on zaangażowanym i dobrze zorientowanym
programistą Maca, ale we wczesnych latach 90., był coraz bardziej zniecierpliwiony zachowaniem prasy, która, jego zdaniem, postępowała w niewłaściwy sposób.
W tym samym czasie, Microsoft Windows był coraz bardziej popularny, i ich
robiąca szum maszyna ogłaszała, iż Apple jest mającą problemy, i prawdopodobnie, śmiertelnie ranną firmą. Mająca problemy, tak. Ale kiedy dziennikarze
posługujący się komputerami trwali w mówieniu, w efekcie: „Apple jest martwy, i nie będzie już nigdy więcej rozwoju oprogramowania Macintosha”, Winer
wpadł w gniew. Postanowił pokrążyć po uznanych mediach, i wraz z rozwojem
Internetu, zyskał formę przekazu.
Opublikował newsletter w postaci e-maila nazwany „DaveNet”. Był on kąśliwy, subiektywny i prowokujący, i dosięgnął wielu wpływowych ludzi w przemyśle technologicznym. Zwrócili oni na to uwagę. Krytycy Winera mogli być
nieprzyjemni, ale miał on długą listę osiągnięć i głęboki wgląd.
Winer tak naprawdę nigdy nie przekonał rynku prasy, by poświęcić Macowi miejsce, na które zasługiwał. Ze swojej strony, Apple popełnił strategiczne
błędy, które odsunęły jego developerów oprogramowania i pomogły zmarginalizować ten system. I Windows, wspierany przez niewybredną taktykę biznesową
Microsoftu, która zmieniła się w bezspornie łamiącą prawo, zyskał pozycję dominującego.
Ale Winer uświadomił sobie, gdzie się znalazł. Zauważył potrzeby dziennikarstwo i ominął je. Wtedy rozszerzył swoje horyzonty na tym, co rozpoczął.
Jak Justin Hall, stworzył stronę informacyjną, która później stała się znana jako
blog - najnowszy materiał na czole.
W późnych latach 90., Winer i jego drużyna na UserLand Software20 napisała ponownie aplikację nazywaną Frontier. Pierwszemu zbiorowi nowych funkcji
nadano nazwę Manila, i był to jeden z pierwszych programów, które ułatwiły
nowicjuszom stworzenie swoich własnych blogów. Mój pierwszy blog powstał
na wersji beta Manili. Winer sugerował, że tradycyjne dziennikarstwo zaniknie
w obliczu tego, czemu pomógł wzrosnąć. Nie zgadzam się z tym, ale jego zasługi
dla przyszłości branży są zasadnicze.
19 „Scripting
News” Dave’a Winera blog: http://www.scripting.com.
UserLand: http://www.userland.com.
20 Oprogramowanie
1.7 Otwarcie mediów
1.7
15
Otwarcie mediów
Rozwój komputerów osobistych mógł upoważnić jednostki, ale istniały wyraźne
ograniczenia. Pierwszym był kod oprogramowania sam w sobie. Prawnie zastrzeżone programy były jak czarne skrzynki. Mogliśmy zobaczyć, co robią, ale nie
wiedzieliśmy, jak pracują.
Wśród osób, które uznały sytuację za nieprawidłową, był Richard Stallman.
W styczniu 1984 Stallman porzucił swoją posadę w Massachusetts Institute of
Technology’s Artificial Intelligence Lab. Formalnie zapoczątkował projekt stworzenia darmowego systemu operacyjnego i oprogramowania biurowego opartego
na systemie operacyjnym Unix, który działał na wielu uniwersyteckich komputerach21 . Pomysły Stallmana stały się w końcu podstawą dla Linuksa, otwartego
systemu operacyjnego, który przyniósł sławę Linusowi Torvaldsowi22 .
Celem pracy Stallmana, wtedy i teraz, było zapewnienie użytkownikom komputerów zawsze posiadania programów opartych na wolnym oprogramowaniu
do wykonywania najbardziej podstawowych i ważnych zadań. Wolne, w tym
sensie, było bardziej związane z wolnością niż kosztem (tutaj pojawia się problem z tłumaczeniem słowa „free”, chyba najlepszym wyjściem jest do tego
momentu mówic o darmowym oprogramowaniu - michaloo) (Tłumaczenie Free
Software jako Oprogramowanie darmowe, jest złe, krzywdzące, nieprawidłowe,
itd - wariat) . Stallman i inni w tym ruchu uważali, że instrukcje programowania
- kod źródłowy - wolnego oprogramowania powinny był otwarte do wglądu i modyfikacji dla każdego. W późnych latach 90., kiedy Linux zdobywał znaczenie
na rynku, i jak wiele aplikacji i systemów operacyjnych wolnego oprogramowania było dostępnych, ruch zyskał nową nazwę: open source, opisującą otwarty
dostęp do kodu źródłowego23 .
Projekty otwartego oprogramowania są cyfrową wersją małomiasteczkowej
tradycji: powstawania stodoły. Ale projekty otwartego oprogramowania mogą
angażować ludzi z całego świata. Większość nie spotka się nigdy poza siecią.
Kierowani przez liderów projektu - Torvalds w przypadku Linuksa - dodają
bity i części, które stają się w efekcie pewną całością. Otwarte oprogramowanie, w wielu przypadkach, jest tak dobre albo nawet lepsze od komercyjnych
odpowiedników. I te programy znajdują się w centrum najbardziej podstawowych funkcji internetu: otwarte oprogramowanie wspiera większość komputerów
w serwerach sieciowych, które rozdzielają informacje do naszych przeglądarek.
Kiedy kod jest otwarty na wgląd, bezpieczniej jest go używać, ponieważ ludzie mogą znaleźć i uzupełnić braki w bezpieczeństwie. Błędy, irytujące wady,
które powodują awarie programu i inne nieprzewidziane zachowania, mogą zostać odnalezione i naprawione dużo łatwiej, także24 .
Jaki to ma związek z dziennikarstwem jutra? Wielki.
21 Projekt
GNU: http://www.gnu.org.
wczesnych latach 90., po wielu częściach centrum oprogramowania Stallmana, projekt
został stworzony. Torvalds, później fiński student college’u, napisał „kernel”, rdzeń tego, co
stało się Linuksem. To ważne, by uświadomić sobie, co skwapliwie zrobił Torvalds, że Linuks
wziął swój początek w oryginalnej wizji Stallmana.
23 Stallman i inni z ruchu wolnego oprogramowania stanowczo przeciwstawiają się terminologii „open source”. Aby dowiedzieć się więcej dlaczego, zajrzyj na stronę Free Software
Foundation (http://www.fsf.org).
24 Twórcy prawnie zastrzeżonego oprogramowania i specjaliści od bezpieczeństwa dyskutują
nad tym, mówiąc, iż otwarty kod nie jest z natury bezpieczniejszy. Ale „bezpieczeństwo poprzez
niejasność” nie jest po prostu także właściwą odpowiedzią.
22 We
16
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Yochai Benkler, profesor prawa na Yale University, który pisał obszernie
o fenomenie open source, postawił zdecydowaną tezę, iż ten pojawiający się styl
organizacji wykracza poza oprogramowanie. W 2002 r. w eseju „Coase’s Penguin”25 , stwierdził, iż styl wolnego oprogramowania może działać lepiej niż tradycyjna kapitalistyczna struktura firm i rynków w pewnych warunkach. W szczególności, powiedział, że taki system „przewyższa rynki i kierownicze hierarchie,
kiedy tworzywami produkcyjnymi są informacja lub kultura, i gdzie kapitał fizyczny potrzebny do produkcji - komputery i zdolności komunikacyjne - są rozproszone zamiast być scentralizowane”.
On mógł opisywać dziennikarstwo. W swoim eseju i w cyklu długich rozmów,
które odbyliśmy w ostatnich kilku latach, Benkler użył argumentu, że kilka składowych części jest gotowych do wzmocnienia, jeżeli nie kompletnego zastąpienia,
Wielkich Mediów, wszystko dzięki technikom open source.
Powiedział mi, że blogerzy i kierujący niezależnymi stronami informacyjnymi
wykonują sporą pracę przeglądając i porządkując wiadomości dla ludzi, którzy
ich potrzebują. Funkcja edytowania nie została zaadaptowana wyłącznie przez
blogerów, ale i przez organizatorów wielu nowego typu działań na newsach internetowych. Niektóre strony informacyjne przeglądane przez użytkowników, takie
jak współpracujący Kuro5hin26 , który opisuje samego siebie jako „technologia
i kultura, z okopów”, tworzą interesujące dziennikarstwo na każdym poziomie,
z czytelnikami dodającymi eseje i decydującymi, które historie trafią na czołówkę strony.
Według Benklera, jedynie w dziedzinie dziennikarstwa śledczego, Wielkie
Media utrzymują przewagę nad dziennikarstwem open source. Jest to związane
ze środkami przeznaczanymi przez Wielkie Media na śledztwo. W Rozdziale 9,
będę twierdził, że nawet tutaj dziennikarstwo obywatelskie robi duże postępy.
Moim skromnym zdaniem, już się to dzieje. Jeśli moi czytelnicy wiedzą więcej, niż ja (a jestem tego pewien), mogę włączyć ich w proces ulepszania dziennikarstwa. Chociaż są tutaj pewne elementy open source, nie opisuje procesu
w całości transparentnego. Ale nowe formy narzędzi dziennikarskich, takie jak
Wiki (o której powiem w następnym rozdziale), są całkowicie przejrzyste od początku. Dalsze nadchodzą.
Filozofia open source może stworzyć na samym początku lepsze dziennikarstwo , ale to dopiero początek zjawiska zakrojonego na szerszą skalę. W przypadku dziennikarstwa o charakterze dialogowym, co zasygnalizowałem we wstępie,
pierwszy artykuł może być jedynie początkiem dyskusji, w której my wszyscy
uświadamiamy siebie nawzajem. Możemy poprawiać swoje błędy. Możemy dodawać nowe fakty i osadzać je w szerszym kontekście27 .
Kiedy możemy razem zbudować stodołę, możemy także tworzyć razem dziennikarstwo. I już to robimy.
25 Pingwin
Coase’a: http://www.benkler.org/CoasesPenguin.html.
http://www.kuro5hin.org.
27 Leonard Witt, profesor komunikacji na Kennesaw State University w Georgii (http:
//www.kennesaw.edu/communication/witt.shtml), przekonująco argumentuje, iż blogi i inne
przejawy dziennikarstwa oddolnego robią to, co zwolennicy „dziennikarstwa obywatelskiego”
- idei, że dziennikarze mają obowiązek pociągnięcia obywatelskiego dyskursu i ulepszenia go
- forsowali przez lata, przy ograniczonym zainteresowaniu profesjonalnych dziennikarzy. Witt
mówi, iż „pośrednicy nie są już dłużej potrzebni, kiedy dziennikarstwo obywatelskie przemienia się w dziennikarstwo obywateli.” Zobacz esej bloggera Tima Portera, który zagłębił się w te
tematy, więcej w tej idei (http://www.timporter.com/firstdraft/archives/000246.html).
26 Kuro5hin:
1.8 Terror zmienia oblicze dziennikarstwa
1.8
17
Terror zmienia oblicze dziennikarstwa
Z nadejściem nowego stulecia, kluczowe fundamenty wyłaniającego się dziennikarstwa obywatelskiego zostały postawione. Sieć była już miejscem, gdzie ustanowione organizacje informacyjne i nowoprzybyli uprawiali stary handel na nowe
sposoby, ale narzędzia ułatwiały uczestnictwo każdemu. Potrzebowaliśmy katalizatora, żeby pokazać, jak daleko zaszliśmy. Takim katalizatorem okazały się
tragiczne wydarzenia z dnia 11 września 2001
Byłem w południowej Afryce. Wiadomości dotarły do mnie i czterech innych osób w furgonetce, podczas drogi na lotnisko, poprzez telefon komórkowy.
Żona naszego kierowcy zadzwoniła z Johannesburga, gdzie oglądała TV, aby
powiedzieć, iż samolot najwyraźniej uderzył w World Trade Center. Zadzwoniła
ponownie, aby przekazać, iż kolejny samolot uderzył w drugą wieżę, i ponownie,
aby poinformować o ataku na Pentagon. Dojechaliśmy na lotnisku Port Elizabeth akurat na czas, aby na żywo i z przerażeniem oglądać jak wieże rozpadają
się.
Następnego dnia nasz związek dziennikarzy, który Freedom Forum, fundacja
dziennikarska, przywiozła do Afryki, aby zorganizować przemówienia i warsztaty na temat dziennikarstwa i internetu, poleciał do Lusaki, do Zambii. BBC
i międzynarodowe wydanie CNN były w hotelowej telewizji. Lokalne gazety
przekazywały istotne wiadomości o atakach, ale były one bardziej zajęte zbliżającymi się wyborami, zarzutami korupcyjnymi i innymi wiadomościami, które
były po prostu bardziej odpowiednie w tym momencie.
Czego nie mogłem zrobić w tamtych pierwszych dniach, to poczytać mojej gazety, San Jose Mercury News albo The New York Times, San Francisco
Chronicle, The Wall Street Journal czy którejś z tych gazet, które normalnie
przeglądałem każdego ranka w domu. Mogłem jedynie zajrzeć na ich strony internetowe, ale połączenie internetowe do Zambii było powolne i transfer danych
obciążał łącze, kiedy ludzie wszędzie łączyli się z internetem, żeby zdobyć więcej
informacji, czy po prostu porozmawiać ze sobą.
Jednakże mogłem korzystać z e-maila i moja skrzynka pocztowa była zalewana przez użyteczne wiadomości od Dave’a Farbera, jednego z nowej klasy
redaktorów.
Wtedy profesor telekomunikacji na University of Pennsylvania, Farber miał
listę mailingową zatytułowaną „Interesujący ludzie”28 , którą prowadził od połowy lat 80. Większość z tego, co przekazał dalej, było pierwotnie wysłane do niego
przez znanych mu korespondentów z całego kraju i świata. Jeśli zauważyli coś,
o czym pomyśleli, że uzna za interesujące, przesyłali to i Farber transmitował
część z tego, co otrzymał, czasami ze swoim własnym komentarzem. W oczekiwaniu na ataki, spojrzenia jego korespondentów na kwestie poczynając od spraw
narodowego bezpieczeństwa, a kończąc na krytykach religii, stały się ważną lekturą ze względu na ich obszerność oraz głębię. Farber powiedział mi później,
że przepracowywał się, ponieważ to wydarzenie zmuszało go do tego.
„Uważam siebie za redaktora z prawdziwego zdarzenia”, wyjaśniał Farber.
„To zabawna forma nowej gazety, w której internet jest rodzajem depeszowego
serwisu. Moja praca polega na decydowaniu, co idzie dalej, a co nie. . . Chociaż
nie redaguję w prawdziwym znaczeniu redagowania, dokonuję wyborów.”
Jeden z maili, które wysłał Farber, datowany na 12 września, nadal rzuca mi
28 Lista
Malingowa Interesujących Osób: http://www.interesting-people.org.
18
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
się w oczy. Była to wiadomość od nieznanego nadawcy, który napisał: „SPOT
zdobył na podczerwieni satelitarny obraz Manhattanu, uzyskany 11 września
o godzinie 11:55 ET. Zdjęcie może być swobodnie odtwarzane z zaznaczeniem
praw autorskich «CNES/SPOT Image 2001»”. Strona internetowa, prowadząca
do zdjęcia, otworzyła się. Obrazek pokazywał brzydką brązowo-czarną chmurę
kurzu i brudu unoszącą się nad dolnym Manhattanem. To zdjęcie pozostało
w mojej głowie.
Taki był kontekst.
Po powrocie do Ameryki, członkowie później tworzącej się społeczności internetowych blogów, odkryli siłę narzędzia do publikowania. Zaproponowali wiele
linków do artykułów od dużych do małych organizacji informacyjnych, miejscowych i obcych. Blogerzy z Nowego Jorku zamieścili osobiste wizje tego, co
zobaczyli, ze zdjęciami, dodając więcej informacji i kontekstu do tego, co prezentowały główne media.
„Ze mną wszystko w porządku. Każdy wie, że w porządku”, napisała Amy
Philips 11 września na swoim blogu, „Godzina trwająca 50 minut”29 . Bloger
z Brooklynu Gus napisał: „Wiatr właśnie zmienił kierunek i teraz wiem, jaki
zapach wydziela płonące miasto. To zapach płonącego plastiku. To nadchodzi
z piekącymi brązowymi nartami, z osmalonymi strażakami latającymi ponad
nimi. To, co widzę w telewizji, przypomina kiepski japoński film o Godzilli,
z mniej przekonującymi efektami specjalnymi. Potem jestem na zewnątrz i widzę
to na własne oczy”30 .
Meg Hourihan była kontynent dalej, w San Francisco. Współzałożycielka
Pyra Labs, twórca Bloggera, innego z wcześniejszego narzędzi do pisania blogów
(obecnie należącego do Google), skierowała się do innych blogów tego dnia, aby
oddali krew. Następnego dnia pisze w części: „24 godziny później, kieruję się
z powrotem do kuchni, aby skończyć zmywanie, wziąć szpatułkę, która nadal
leży w zlewie, do którego ją włożyłam. Zamierzam umyć mój młynek do kawy
i zaparzyć tę filiżankę kawy, której nie zrobiłam wczoraj. Zamierzam spróbować
i znaleźć jakąś namiastkę normalności w tym tak bardzo zmienionym świecie”31 .
Także w Kalifornii tego dnia, słabo znany afgańsko-amerykański pisarz Tamim Ansary wysłał pełen emocji e-mail do niektórych przyjaciół. Ta wiadomość
była po części ostrzegawcza. Zauważył, że Ameryka może chcieć zbombardować
wszystko, co tylko porusza się w Afganistanie, nie możemy jednak cofnąć się
do epoki kamienia łupanego, jak sugerowali to niektórzy komentatorzy w talkshowach. Nacja azjatycka, argumentował, już tam była. Wiadomość Ansary’ego
krążyła po rozszerzającym się kręgu przyjaciół i znajomych. 14 września pojawiła się na popularnym blogu internetowym i w Salonie, internetowym magazynie32 . W ciągu kilku dni, słowa Ansary’ego pełne cierpienia i ostrożności
rozprzestrzeniły się po całej Ameryce.
Informacje Ansary’ego przepływały w górę i w dół. Na początku, nikt z głównej sieci nie słyszał o nim. Ale to, co powiedział, miało wystarczającą wagę, by
ludzie, którzy go znali, przesłali jego wiadomość, najpierw do swoich przyja29 Godzina Trwająca 50 Minut: http://www.50minutehour.net/archive/2001_09_01_
index.htm.
30 32
31 Blog Meg Hourihan: http://www.megnut.com/archive.asp?which=2001_09_01_archive.
inc.
32 Tamim Ansary: „An Afghan-American speaks”: http://dir.salon.com/news/feature/
2001/09/14/afghanistan/index.html.
1.8 Terror zmienia oblicze dziennikarstwa
19
ciół, a w końcu do dziennikarzy internetowych, którzy rozprzestrzenili ją dalej.
Dopiero wtedy środki masowego przekazu odkryły to i przekazały krajowej publiczności. Był to najlepszy pokaz współdziałania dziennikarstwa obywatelskiego
z Wielkimi Mediami.
Tymczasem, w stanie Tennessee, Glenn Reynolds pisał, pisał i pisał w swoim blogu internetowym, Instapundit.com, który założył zaledwie kilka tygodni
wcześniej. Profesor prawa z technologicznym zacięciem, początkowo oczekiwał,
że blog będzie czymś lekkim. Ataki zmieniły wszystko.
„Byłem bardzo reaktywny”, powiedział mi. „Nie miałem żadnego programu
w związku z tym, ponieważ alternatywą było znajdowanie się tam i oglądanie,
jak samolot raz po razie uderza w wieżę na CNN.”
Był tak rozjuszony, jak wszyscy, i pragnął odwetu. Ale ostrzegał przed reakcją skierowaną w kierunku Muzułmanów. Powiedział, że Amerykanie nie powinni ulegać pragnieniu pozbycia się wolności w imię bezpieczeństwa. Nie spodziewał się odkrycia następującego, ale to wydarzyło się prawie natychmiast.
Natrafił na odzew. Otrzymał odpowiedzi od ludzi, którzy gwałtownie się z nim
zgadzali bądź nie zgadzali. Prowadził cały czas dyskusję, dodając linki i punkty
widzenia.
Dzisiaj, InstaPundit.com ma wielu zwolenników. Reynolds cały czas umieszcza cięte komentarze, o nachyleniu w stronę prawicowego liberalizmu, na różne
tematy. Stał się gwiazdą na niebie, które mogło nie istnieć jeszcze jakiś czas temu
- niebie, które zostało rozpropagowane od najokrutniejszego dnia w najnowszej
amerykańskiej historii. Ten dzień kostnieje w czasie, ale eksplozje samolotów
uderzających w budynki ponownie rozgrzały lodowiec mediów, i lód nadal topnieje.
20
Od Toma Paine’a do blogów i jeszcze dalej
Rozdział 2
Sieć odczytu i zapisu
Technologia, która umożliwia nasz udział w Mediach
Ciągle pamiętam moment, w którym dane było mi zagłębić się w przyszłość.
Było to w połowie 1999 roku, kiedy Dave Winer, założyciel UserLand Software,
zadzwonił powiedzieć, że było coś co powinienem zobaczyć.
Pokazał mi stronę internetową. Nie pamiętam co ta strona zawierała poza
jednym przyciskiem. Było na nim napisane - „edytuj tę stronę” - i dla mnie nic
już nie było takie samo.
Nacisnąłem ten przycisk. Wyskoczyło okienko tekstowe zawierające czysty
tekst i małą ilość Hipertekstowego Języka Znaczników (HTML), kodu który
mówi przeglądarce jak wyświetlać daną stronę. W tym oknie zobaczyłem słowa, które były na stronie. Dokonałem małej zmiany, kliknąłem inny przycisk,
podpisany „zapisz tę stronę” i voila, strona została zapisana wraz ze zmianami.
To oprogramowanie, ciągle w stadium rozwoju, okazało się być jedną z najwcześniejszych aplikacji weblogowych, czy po prostu blogowych.
Firma Winera była liderem na rynku, który przywrócił do życia obietnicę,
długo nie spełnioną, a której Tim Berners-Lee, twórca sieci internetowej, pragnął od samego początku. Berners-Lee marzył o urzeczywistnieniu swojej wizji
o stronach do odczytu i zapisu. Ale to, co powstało w latach 1990 było zdecydowanie siecią tylko do odczytu, gdzie potrzebowałeś konta u ISP (dostawcy
internetu), aby utrzymać stronę, specjalnego narzędzia i/lub znajomości HTML,
aby stworzyć odpowiednią stronę.
Pisanie w sieci nie było oczywiście całkowicie nowe. Ludzie robili to od lat
w różnych kontekstach, jak np. listy mailowe, fora i grupy dyskusyjne. Wiki strony, na których każdy mógł edytować podstrony - także wyprzedziły weblogi,
ale nie zdobyły zbyt dużej popularności poza małymi społecznościami użytkowników, częściowo z powodu technicznego podejścia do oprogramowania.
To, co Winer i pionierzy wczesnych blogów stworzyli było przełomem. Powiedzieli, że Sieć musi być edytowalna, nie tylko dająca się odczytać i byli zdeterminowani zrobić to tak dziecinnie prostym.
Zatem sieć odczytu/zapisu narodziła się ponownie. Mogliśmy wszyscy pisać, nie tylko czytać, co wcześniej było niemożliwe. Po raz pierwszy w historii,
przynajmniej w rozwiniętym świecie, każdy posiadający komputer i połączenie
z internetem mógł stać się właścicielem prasy. Prawie każdy mógł być dziennikarzem.
Około półtora roku później, 8 Listopada 2000, siedziałem za moim biurkiem
22
Sieć odczytu i zapisu
na Uniwersytecie Hong Kongu gdzie każdej jesieni uczyłem na niepełnym etacie. Była to środa rano w Hong Kongu i czwartkowe popołudnie w Stanach
Zjednoczonych i zagłębiałem się w amerykańskim chaosie wyborczym, który
na tygodnie zostawił Amerykanów niepewnych tego, kto będzie ich następnym
prezydentem.
Programy informacyjne amerykańskich sieci telewizyjnych były niedostępne
w uniwersyteckim Centrum Studiów Dziennikarskich i Medialnych, a lokalne
media nie poświęcały tak dużo czasu temu problemowi jak ja, Amerykanin za
granicą, mógłbym sobie życzyć. Użyłem więc narzędzi, które miałem i uświadomiłem sobie coś, co wydaje się oczywiste tylko z perspektywy czasu.
Znalazłem zasób strumieni audio Narodowego Radia Publicznego i słuchałem
go. W międzyczasie przeglądałem szereg różnych stron takich jak CNN i kluczowych gazet, jak The New York Times dla zdobycia ogólnokrajowej perspektywy
oraz mojego własnego San Jose Mercury News dla informacji z Kalifornii jak
i lokalnych. Patrzyłem jak mapa niebieskich i czerwonych stanów zmienia się
i zagłębiałem się w artykuły o indywidualnych wyścigach stanowych.
Zdałem sobie sprawę, że zdobywałem lepszy ogólny pogląd niż ktokolwiek
w Stanach Zjednoczonych oglądający telewizję, słuchający radia czy czytający
gazety. Był bardziej kompletny i zróżnicowany. Tworzyłem własne wiadomości.
To była konwergencja starych i nowych mediów, ale najnowszym komponentem były moje własne poszukiwania, mające na celu stworzenie osobistego
„produktu” informacji - kompilacji najlepszych materiałów, jakie mogłem znaleźć. Była to blada imitacja tego, co będziemy w stanie zrobić, gdy narzędzia
staną się bardziej wyszukane, ale to działało.
Głównym tematem tej książki jest to, co dzieje się, gdy ludzie z krańców
uczestniczą w procesie zbierania i rozpowszechniania newsów. Oczywiście muszę sobie przypominać, że większość ludzi pozostanie - i nie lubię tego słowa konsumentami wiadomości.
Ale nawet jeśli jest to wszystko, co robią, będą mogli to robić lepiej niż kiedykolwiek w historii, ponieważ technologia daje im więcej możliwości. (Jest to
jeden z powodów dlaczego znaczna liczba Amerykanów, wierząc, że nie otrzymują odpowiedniej perspektywy z amerykańskich mediów, poszukiwała międzynarodowych poglądów na sprawę w czasie wojny w Iraku w 2003 roku.).
Informacja jest tym, co z niej zrobimy, na wiele więcej sposobów niż jeden.
Zrozumienie ewolucji jutrzejszych informacji wymaga zrozumienia technologii, które ją umożliwiają. Narzędzia jutrzejszego dziennikarstwa uczestniczącego
rozwijają się szybko - tak szybko, że w czasie, gdy ta książka będzie w druku pojawią się już nowe. Strona towarzysząca tej książce (http://wethemedia.
oreilly.com) będzie katalogować nowe narzędzia, gdy tylko staną się dostępne.
W tym rozdziale przyjrzymy się ogólnie fundamentalnym technologiom.
Dla ludzi, którzy po prostu chcą być lepiej poinformowani, Internet jest kluczowy. Jak nigdy przedtem mamy dostęp do większej różnorodności aktualnych
informacji i możemy używać go z coraz to większą świadomością.
Dla tych, którzy chcą się włączyć w ten proces strona internetowa jest zaledwie początkiem.
Narzędzia dziennikarstwa oddolnego obejmują gamę od najprostszych list
mailingowych, gdzie każdy na liście dostaje kopie wszystkich wiadomości; poprzez weblogi, dzienniki pisane w odwróconej kolejności chronologicznej; czy rozbudowane systemy zarządzania treścią używane do publikowania treści na stronie; aż do grupowych narzędzi pozwalających każdemu śledzić treść wprowa-
23
dzaną przez innych. Do narzędzi tych zaliczamy również urządzenia podręczne
takie, jak telefony komórkowe wyposażone w aparat fotograficzny i przenośne
komputery (PDA). To, co mają ze sobą wspólnego to poleganie na wkładzie pojedynczych osób, jaki wnoszą w większą całość, idąc od dołu w górę hierarchii.
Kondensuje się to do tego. W ciągu ostatnich 150 lat mieliśmy dwa istotne
sposoby komunikacji: jeden-do-wielu (książki, gazety, radio i telewizja) i jedendo-jednego (listy, telegraf i telefon).
Internet, po raz pierwszy, dał nam komunikację wielu-do-wielu i kilku-dokilku. Ma to to ogromne skutki dla byłej publiki i dla producentów wiadomości,
ponieważ różnice pomiędzy tymi dwoma sposobami komunikacji stają się coraz
trudniejsze do rozróżnienia.
Nie jest zaskoczeniem, że mogło się to zdarzyć w mediach, z relatywnie otwartą naturą narzędzi, które mogą być użyte w sposób przez twórców nieprzewidziany. Zawsze tak się działo w mediach. Każde nowe medium zaskakiwało swoich
twórców w taki bądź inny sposób.
W ich sercach, technologie jutrzejszych wiadomości napędzają coś, co dopiero
się krystalizuje - konwersację, w której aspekt lokalny jest absolutnie niezbędny.
Steven Johnson, autor Emergence - książki o tym, jak powstają bogate, kompleksowe systemy takie, jak kolonie mrówek - wyjaśnił to w następujący sposób
w 2002 roku w wywiadzie dla O’Reilly Network:
Emergencja jest tym, co się dzieje kiedy całość jest mądrzejsza od sumy
jej części. . . A mimo to, jakoś poza tą całą interakcją, pojawiają się niektóre
struktury z wyższego poziomu lub inteligencji, zazwyczaj bez żadnego głównego planisty uruchamiającego zdarzenia. Te rodzaje systemów mają tendencję
do rozwijania się od podstaw.
W żadnej dziedzinie całość nie jest bardziej inteligentna od sumy jej części niż
w cyfrowych sieciach, gdzie podstawowe jednostki to zera i jedynki - i gdzie, jak
David Isenberg wyjaśnia w swoim pionierskim dokumencie z 1997 roku „Powstanie Głupiej Sieci”, wartość wzrasta, gdy przesuwasz inteligencję na krawędzie,
z dala od centrum. Internet w szczególności staje się środowiskiem, w którym
te nowe narzędzia funkcjonują, ekosystemem, który czerpie siłę z różnorodności.
Sieć, która rozwinęła się w latach 1990 była potężnym systemem publikacji, którego dziennikarze wszystkich rodzajów używali ze wspaniałymi efektami i dalej
to robią. Ale większy zestaw narzędzi jest częścią rozrastającego się, kwitnącego
ekosystemu.
Przyjrzyjmy się więc bliżej temu zestawowi.
24
2.1
Sieć odczytu i zapisu
Listy i fora dyskusyjne
Przed weblogami mieliśmy listy dyskusyjne i nie straciły one na znaczeniu. Jak
zaznaczono w pierwszym rozdziale, lista dyskusyjna Dave’a Fabera „Interesujący ludzie” stała się niezwykle wartościowym źródłem informacji dla czytelników.
I nie jest jedyną.
Ponieważ co roku spędzam czas w Azji, wliczając w to miesiąc nauczania
w Hong Kongu każdej jesieni, byłem bardzo zainteresowany rozprzestrzenieniem
się SARS. Napisałem na ten temat kilka artykułów na początku 2003. Niedługo
po tym, jak jeden z nich ukazał się, otrzymałem maila od bioinżyniera z Uniwersytetu w Harvardzie, Henry’ego Nimana, który stworzył kilka list dyskusyjnych.
Jedna, nazwana SARS Science, powiedział, „zbierać ma informacje medyczne
i naukowe o epidemii. Pośród czytelników są biologowie molekularni i naukowcy
z całego świata, którzy badają koronawirusy, astrowirusy i paramyksowirusy.”
Wielu reporterów zajmujących się wybuchem epidemii również zapisało się na tą
listę. Druga lista służyła do publikowania wiadomości o chorobie. Przyłączyłem
się do obydwóch.
Sekwencja pisania o czymś, a później słuchania eksperta będącego w centrum
wydarzeń była ostatnio powszechna dla zaznajomionych z Internetem dziennikarzy. Ale w pewnym sensie późno zaczęli dostrzegać to, co nie dziennikarze
robili od lat.
W końcu, istniało wiele tysięcy list dyskusyjnych zajmujących się niemal każdym tematem, jaki można sobie wyobrazić. Listy te różnią się od blogów i standardowych stron internetowych przynajmniej trzema aspektami. Po pierwsze
służą specyficznej społeczności, subskrybentom, którzy mogą ją zmienić w listę
prywatną. Po drugie, mają tendencję do zajmowania się konkretnymi tematami,
jak np. lista SARS. Po trzecie, są rozsyłane do internetowych skrzynek pocztowych czytelników. Niektóre są moderowane, większość nie. Kluczową rzeczą
jest to, że z reguły tworzone są przez kombinację ekspertów w danej dziedzinie
bądź temacie i chciwie zainteresowanych niefachowców. Może być to potężna
kombinacja.
W 2000 roku Yahoo! kupiło eGroups, pierwotnego dostawcę list dyskusyjnych, przemianowało na Yahoo! Groups i teraz utrzymuje tysiące list. Stworzenie
listy dyskusyjnej jest trywialnie proste.
Większość list dyskusyjnych ma niewielkie grono czytelników, jak na przykład stworzona w 2003 roku grupa Winer’a „Blogrollers”, gdzie twórcy weblogów
wymieniali się uwagami dotyczącymi nowych wpisów, które ich zdaniem mogłyby być szczególnie warte uwagi dla ich kolegów. Niektóre listy mają ogromną
liczbę subskrybentów, jak „Interesujący ludzie” Dave’a Fabera.
W przeciwieństwie do list dyskusyjnych, fora internetowe, jak na przykład
grupy usenetowe, są otwarte dla wszystkich gości. Własne fora są utrzymywane
przez firmy, grupy użytkowników, aktywistów i niemal każdą grupę zainteresowań, którą można by wymienić. Niektóre są moderowane i wiele z nich jest
cennych, jako miejsce śledzenia trendów i otrzymywania odpowiedzi na konkretne pytania.
Z perspektywy dziennikarstwa, listy i fora dyskusyjne mogą wzmacniać wiadomości. Mogą być wczesnym ostrzeżeniem. Mogą być po prostu świetnymi
źródłami danych. Ale ich wartość nie powinna być nigdy niedoceniana.
2.2 Blogi
2.2
25
Blogi
Wielu dla wielu, nieliczni dla nielicznych. Blog jest medium dla wszystkich.
Blogi i ich ekosystem rozwijają się w przestrzeni pomiędzy emailami, a stronami internetowymi i z powodzeniem mogą stać się brakującym ogniwem w łańcuchu komunikacyjnym. W chwili obecnej są one najbliższe oryginalnej idei
internetu, jako sieci odczytu i zapisu. Były one pierwszym narzędziem, które
pozwalało na łatwe - w każdym razie łatwiejsze - publikowanie w sieci.
Czym zatem jest blog? Ogólnie mówiąc, jest to dziennik internetowy, zawierający linki i wpisy wułożone w porządku chronologicznym - najświeższy wpis
pojawia się na górze strony. Jak zauważył Meg Hourihan, współzałożyciel Pyra
Labs - firmy tworzącej oprogramowanie do blogów, wykupionej w lutym 2003
przez Google, blogi są tworzone w ten sposób, że najważniejszym elementem
strony jest pojedynczy wpis, a nie - jak w przypadku tradycyjnych witryn internetowych - strona www. Blogi przeważnie linkują do innych stron w sieci oraz
do innych wpisów w blogach, w wielu z nich odbiorcy mogą publikować swoje
komentarze, co pozwala na rozwinięcie dyskusji.
Blogi prezentują całą skalę tematów i stylów. Blog może przedstawiać komentarze dotyczące aktualnych wydarzeń z określonej tematyki. Inny może być serią
osobistych przemyśleń lub politycznych wydarzeń i komentarzy, jak na przykład
TalkingPointsMemo.com Joshua Micah Marshalla. Blog może być przewodnikiem po produktach lub działalności innych ludzi, jak na przykład Gizmodo
- strona poświęcona najnowszym i najlepszym gadżetom1 , lub uzupełnianym
na bieżąco przez eksperta zbiorem nowinek na dany temat, jak na przykład
wpaniały blog Glenna Fleishmanna dotyczący nowości na rynku Wi-Fi (wraz
ze stroną z komentarzami)2 . Podczas, gdy niektóre platformy blogowe dopuszczają możliwość wstawiania przez odbiorców komentarzy, to w innych blogach
możliwość ta musi być najpierw zaktywowana przez twórcę, a wielu z nich nie
decyduje się na zezwolenie czytelnikom na komentowanie swoich wpisów. Z drugiej strony, na przykład blog Slashdot, którego tematem są nowości z zakresu
technologii, jest w rzeczywistości pisany przez odbiorców.
Wspólną cechą najlepszych indywidualnych blogów jest osobisty głos - są
one z całą pewnością pisane przez żywych ludzi z autentyczną pasją.
Blogi są, jak pisze Jay Rosen z New York University, „najbardziej demokratyczną formą dziennikarstwa”. W swoim blogu PressThink3 , który stał się
podstawowym źródłem wiedzy dla każdego zainteresowanego rozwojem dziennikarstwa, wymienia dziesięć punktów potwierdzających tą tezę. Oto trzy z nich:
1. Blog wywodzi się z ekonomii daru, podczas gdy większość (ale nie całość)
obecnego dziennikarstwa wywodzi się z ekonomii rynku.
2. Dziennikarstwo stało się domeną zawodowców, do której zapraszani są
czasami amatorzy - na przykład na stronę z opiniami i komentarzami
odredakcyjnymi. Blog natomiast jest domeną amatorów, gdzie zawodowcy
są niekiedy zapraszani do współpracy.
3. Od połowy dziewiętnastego wieku wymagania, jakie musi spełnić ktoś,
kto chce zostać dziennikarzem, są bardzo wysokie. Aby zostać bloggerem,
1 Gizmodo:
http://www.gizmodo.com.
Networking: http://wifinetnews.com.
3 Jay Rosen’s PressThink: http://journalism.nyu.edu/pubzone/weblogs/pressthink/.
2 Wi-Fi
26
Sieć odczytu i zapisu
wymagania te są niskie: komputer, połączenie z Internetem i oprogramowanie, jak na przykład Blogger lub Movable Type. Większość kosztów
potrzebnych do uruchomienia bloga pokrywa sam Internet, największa
maszyna na świecie (może poza światowym systemem telefonicznym).
Istota dziennikarskiego autorytetu ulega zmianie, powiedział mi.
W „powywracanym, chaotycznym świecie blogów, niektóre z nich są po prostu ważne, bez niczyjego wskazania”, powiedział Rosen. Poza tym sytuacja,
w której ludzie zwani kiedyś odbiorcami, stajli się teraz aktywnymi uczestnikami, „skutkuje zupełnie nowym rodzajem relacji międzyludzkich”.
Biznes przyłączył się do konwersacji, ponieważ blogi wypełniły pustkę. Po paru latach istnienia komercyjnego Internetu, kompanie odkryły, jak wielką rolę
odgrywać może poczta elektroniczna w marketingu i we sparciu otrzymywanym
od klientów, nie wspominając już o komunikacji wewnątrz firmy. Potem nastąpiła plaga spamu, która zagroziła emailom jako narzędziu komunikacji zewnętrznej. Tymczasem większość korporacyjnych witryn internetowych przypomina
raporty roczne: są statyczne, oficjalne i napuszone, a najważniejsze informacje
schowane są przeważnie w przypisach - czasami po to, aby ukryć prawdę. Serwisy
te zaczynają się zwykle „Listem od szefa zarządu” (lub bezsensowną deklaracją misji), który wydaje się być napisany przez zespół prawników i specjalistów
od marketingu.
Blogi biznesowe mogą dostarczyć informacji czytelnikom - wewnętrznym lub
zewnętrznym - nawet w większym stopniu, niż robią to firmowe strony internetowe. Trzeba jednak pamiętać o tym, że czynnikiem przyciągającym ludzi
do osobistych blogów jest ich indywidualna perspektywa.
Blogi mają również skłonność do bycia częścią bieżącej komunikacji. Jeden
blogger wskaże na wpis innego, czasami aby się z nim zgodzić, częściej jednak,
aby wyrazić odmienne zdanie lub wskazać na inny punkt widzenia opisywanej sprawy. Wówczas drugi blogger odpowie, a inni przyłączą się do dyskusji.
W miarę rozwoju narzędzi pozwalających na śledzenia takich dyskusji na różnych stronach w sieci, samonapędzające się konwersacje rozprzestrzenią się, zarówno pod względem ilościowym, jak i zasięgu, nawet szybciej, niż dzieje się to
obecnie.
Do chwili obecnej blogi były medium głównie dla użytkowników indywidualnych, jakkolwiek blogi grupowe mogą być - w niektórych przypadkach - dobrym rozwiązaniem. Najpopularniejsze z blogów przyciągają dziesiątki tysięcy
codziennych odwiedzin. Można śmiało stwierdzić, że kilkanaście milionów ludzi
przynajmniej spróbowało blogować. Trudno jednoznacznie stwierdzić, jak wielu
robi to regularnie, ale przypuszcz się, że może to być kilkaset tysięcy.
Naturalną koleją rzeczy było dodawanie nowych mediów do blogów: audio,
animacji i wideo. Zajmie to jednak trochę czasu, zanim media te stana się pełnoprawnymi narzędziami blogów. Głównym problemem jest tu szybkość i ograniczona przepustowość połączeń internetowych. Jednak możemy mieć pewność,
że wraz z rozwojem sieci powstanie to, co technolodzy nazywają „bogatymi
mediami”. (Sam dodałem do mojego bloga audio i wideo, ale z ograniczonym
sukcesem.)
Oprogramowanie blogowe rozwinęło się znacznie od czasów pierwszych produktów Dave Winera, Evana Williamsa i innych pionierów. Najpopularniejsze
2.2 Blogi
27
obecnie platformy to: Movable Type produkcji SixApart4 , Radio UserLand5 ,
Live Journal6 i Blogger7 , ale powstają konkurencyjne, jak na przykład20six8 .
4 Six
Apart: http://www.sixapart.com.
UserLand: http://radio.userland.com.
6 LiveJournal: http://www.livejournal.com.
7 Blogger: http://www.blogger.com.
8 20six: http://www.20six.co.uk.
5 Radio
28
Sieć odczytu i zapisu
2.3
Wiki
Czy rezultatem całkowitej wolności redakcyjnej może być cokolwiek inego, niż
chaos? Tak - w wiki.
Ward Cunningham, pomysłodawca wiki, opisuje je na wiele różnych sposobów - nazywając je systemami kompozycji, platformami dyskusji, kopalniami
wiadomości, systemami pocztowymi i czatami. „Jest to narzędzie współpracy”
- pisze Cunningham. „W rzeczywistości nie wiemy tak dokładnie czym jest wiki,
ale jest to dobry sposób komunikacji.”9
Internetowy słownik komputerowy WhatIS.com definiuje wiki w następujący
sposób: „Wiki (czasami pisane «Wiki») Jeśli tu chodzi o pisownię wielkiej litery
na początku to . . . w tłumaczeniu ta dygresja nie ma sensu, jeśli o co innego to
jest to niejasne :D - wariat, to aplikacja komputerowa (serwera), która zezwala
użytkownikom na współpracę w tworzeniu zawartości stron internetowych. Każdy z użytkowników może edytować zawartości strony internetowej wiki, w tym
także zawartość dodaną przez inych uzytkowników, za pomocą zwykłej przeglądarki internetowej.”
Kluczowym jest fakt, iż każdy z użytkowników może edytować każdą stronę.
Program zapisuje każdą edycję, tak że każdy użytkownik może śledzić dokładnie
zmiany na stronie. Jak trafnie zauważa Cunningham, każda wiki jest stroną
w bezustannej zmianie.
Największą publiczną wiki, choć oczywiście nie jedyną, jest Wikipedia, ogromna encyklopedia internetowa. Oprócz niej istnieje wiele różnych wiki, zajmujących się podróżami, jedzeniem i różnymi innymi tematami. Na swojej stronie internetowej Cunningham przedstawia stronę z kategoriami wiki10 . Jednym
z najlepszych przykładów użycia wiki jako narzędzia do współpracy grupwowej,
wykorzystywanego w celu stworzenia czegoś użytecznego, jest strona WikiTravel11 , która przedstawia w jednym miejscu wiele różnych punktów widzenia
z całego świata.
Wiki może być także wykorzystywana do celów prywatnych. Jest coraz częściej używana przez korporacje, jako narzędzie wenętrznej sieci służące do planowania i współpracy grupowej. Przedsiębiorcy zaczynają nawet formować kompanie oparte na technologii wiki, poszerzając jej wykorzystanie.
Wiki wkraczają również do uniwersytetów. Mój współwykładowca z Uniwersytetu z Hong Kongu stworzył wiki dla naszych studentów, jako platformę
do planowania projektu klasowego na rok 2003. Projekt miał na celu przypatrzenie się kontrowersyjnej propozycji to fill in more of the harbor for development.
NIE MAM POJĘCIA! Studenci przedstawiali swoje szkice i propozycje na wiki, używając strony do skonkretyzowania pomysłów. Instruktorzy mogli patrzeć
zza ich pleców bez przeszkadzania im, czasami oferując tylko pomoc. Wiki była
idealną platformą do tego zadania.
Wykorzystanie wiki dla potrzeb dziennikarstwa - w każdym razie tradycyjnej
jego odmany - jest praktycnie żadne. Lecz w miarę tego, jak wiki staje się coraz
łatwiejsze w użyciu, powoli staje się ono szczególnie dobrze dostosowanym narzędziem do kompilowania informacji z rozproszonych źródeł, zbieranych przez
ludzi znajdujących się w różnych lokalizacjach.
9 Wiki:
http://c2.com/cgi/wiki.
10 49
11 WikiTravel:
http://www.wikitravel.org.
2.4 SMS
2.4
29
SMS
Podczas gdy blogi stały się wyrazicielami opinii, a czasami nawet sieciowymi
gazetami, to SMS-y zaczynają pełnić rolę nagłówków. Nie ma nic lepszego dla
biuletynów.
Pomyślmy o SMS-ach, jak o informowaniu na żywo, bez uwiązania do komputera12 . SMS nie jest produktem samym w sobie. Jest to usługa oferowana przez
sieć telefonii komórkowej, pozwalająca klientom na wysyłanie wiadomości tekstowych przy pomocy telefonów komórkowych. Jedynymi istotnymi różnicami
pomiędzy sieciami jest różnica w cenie i rodzaj urządzenia, wykorzystywanego
przez klienta.
SMS stał się podstawowym sposobem informacji prawie wszędzie, gdzie rozwinęła się telefonia komórkowa - z wyjątkiem USA. W tej chwili ulega to zmianie. Postępowe gazety amerykańskie, wraz z innymi dostarczycielami informacji,
wliczając w to firmy, dla których ważna jest szybkość dostępu do informacji (jak
na przykład linie lotnicze), zaczęły oferować także usługi SMS. Dla przykładu San Diego Union Tribune oferuje na stronie internetowej SignOnSanDiego.com
usługę alertów SMS-owych dotyczących informacji lokalnych. Ja sam zarejestrowałem się w dwóch najczęściej wykorzystywanych przeze mnie liniach lotniczych:
United Airlines i American Airlines, aby otrzymywać SMS-y z informacjami
o opóźnieniach w lotach.
Dziennikarze mogą używać SMS-ów na wiele różnych sposobów - jest to jednak, ponownie, bardziej popularne poza granicami USA. Pierwsze podejrzenia
dziennikarzy dotyczące epidemii SARS w Chinach oparte były na wiadomości
SMS otrzymmanej od kogoś, kto przebywał tam jako członek służby medycznej.
Czy istnieją znaczące, fundamentalne różnice pomiędzy takim SMS-em, a zwykłą rozmową telefoniczną? Niekoniecznie, ale przebywając w miejscu, gdzie podsłuchanie takiej rozmowy mogłoby skutkować sporymi kłopotami, o wiele bezpieczniej jest - o ile wiadomość nie zostanie przechwycona - wysłać SMS-a.
Prawdopodobnie w przyszłości najważniejszą wartością SMS-ów będzie mozliwość stworzenia, opisanego przez Howarda Rheingolda, w jego proroczej książce „Smart Mobs”13 , samoorganizujący się system informacyjny, w którym jednostki i niewielkie grupy ludzi przekazują sobie nawzajem ważne informacje.
Rheingold opisuje na przykład, jak obywatele Filipin używali SMS-ów w celu
obalenia skorumpowanego rządu14 . Z bardziej prozaicznych przykładów można
podać sposób organizacji życia socjalnego przy uzyciu SMS-ów, przez młodzież
krajów z rozwiniętą techniką telefoniczną. Jesteśmy dopiero na początku drogi rozwoju tej technologii. W miarę udoskonalania sieci telefonii komórkowych
i aparatów telefonicznych, dojdzie do sytuacji, w której za pomocą SMS-ów
będzie można wysyłać wiadomości video, a skutków takich możliwości jeszcze
w pełni nie znamy.
Koniecznością profesjonalnych dzienikarzy będzie wniknięcie w mądre tłumy,
tak samo, jak w tej chwili koniecznością jest ich przyłączenie się do organizacji zajmujących się dsytrybucją informacji. W tej chwili jest to już naturalnym
12 Przesyłanie wiadomości w czasie rzeczywistym również jest jednym ze sposobów, w jaki
ludzie rozpowszechniają informacje, głównie w Stanach Zjednoczonych, ale SMS jest czymś
bardziej globalnym i przeznaczonym, w miarę jak urządzenia stają się bardziej mobilne, by
być podstawową usługą Ery Cyfrowej.
13 Perseus, 2002
14 53
30
Sieć odczytu i zapisu
stanem rzeczy w Europie i w Azji, co zmusi USA do rozwoju technologii komunikacji bezprzewodowej. Z pewnością stan taki jest naturalny dla dziennikarzy
chińskich, którzy otrzymali wiadomości o epidemii SARS za pomocą SMS-ów.
Technologia rozwija się w takim tempie, że już niedługo będzie to również naturalną rzeczą dla Amerykanek i Amerykanów, którzy wchodzą na ścieżkę profesjonalnego dziennikarstwa.
2.5 Aparaty fotograficzne
2.5
31
Aparaty fotograficzne
Zdjęcia są częścią dziennikarstwa, a większość organizacji zatrudnia profesjonalnych fotografów. W dzisiejszych czasach, kiedy każdy nosi ze sobą aparat,
wszyscy jesteśmy fotografami. Nie wiemy jeszcze jakie będą społeczne konsekwencje tego faktu, ale konsekwencje dla dziennikarstwa są poważne.
Aparaty cyfrowe są podstawowym wyposażeniem każdego fotografa - amatora, a dobrze opłacani zawodowcy używają wysokiej klasy aparatów cyfrowych,
głównie ze względu na ich łatwość użycia i możliwość szybkiej transmisji zdjęć.
Technika video także w szybkim tempie staje się techniką cyfrową. Rozmiary
cyfrowych aparatów fotograficznych i kamer wciąż maleją, wraz z ich rozmiarem.
Podłączenie ich do komputera w celu obróbki obrazu jest także bardzo proste.
Kiedy internetowe połączenia szerokopasmowe staną się powszechne, możliwe
będzie bezproblemowe publikowanie zdjęć i filmów - praktycznie dla każdego.
Połączmy teraz aparaty fotograficzne z prawdziwą moblinością i zdolność
do natychmiastowego wysłania obrazu do kogokolwiek poprzez sieć. Takie mozliwości pojawiają się wraz z wprowadzeniam telefonów komórkowych z wbudowanymi aparatami fotograficznymi. Zdjęcia z pierwszych modeli były słabej jakości
i małej rozdzielczości, ale nawet słaba fotografia może mieć wartość dziennkarską (reporterską), a jakość aparatów wbudowanych do telefonów komórkowych
poprawia się w zawrotnym tempie. Raz jeszcze podkreślmy - należy zawsze pamiętać o ogromnym tempie rozwoju współczesnej technologii, aby zdać sobie
sprawę z tego, że już niebawem większość telefonów komórkowych wyposażonych będzie nie tylko w aparaty, ale w kamery. Telefony komórkowe jutra będą
w stanie wysyłać informacje i obrazy do osób pojedynczych i grup oraz publikować na stonach internetowych w czasie zbliżonym do rzeczywistego
Pamiętajcie jednak, że publiczne fotografie i nagrania wideo nie są nowością.
Sfilmowane pobicie Rodneya Kinga było zapowiedzią tego, co nadchodzi. Ludzie
filmowali tornada i inne klęski żywiołowe od lat, a telewizja kablowa zaspokaja
potrzeby podglądaczy, pokazując przeróżne programy, w których główną rolę
odgrywają sfilmowane przez widzów pościgi policyjne, żenujące wydarzenia itp.
Firmy medialne znacząco zwiększyły uzycie ukrytych kamer - okropny trend,
moim zdaniem, ponieważ praktyki takie powinny być dopuszczalne tylko w ekstremalnych przypadkach - na przykład w momencie zagrożenia czyjegoś życia.
Dopiero zaczynamy rozumieć znaczenie tego technologicznego postępu. Wkrótce nastąpi ogromych rozmiarów ingerencja w prywatność. Zakaz wnoszenia telefonów komórkowych z wbudowanym aparatem fotograficznym do przebieralni
w klubach sportowych jest ostatecznym położeniem kresu niewłaściwemu uzyciu
tych urządzeń15 . Lecz szybsza sieć i większa dostępność aparatów cyfrowych dla
zwykłych ludzi oznacza, że wielkie wydarzenia - takie, które mogą byc uchwycone na fotografii - będą widziane i uchwycone przez większą ilość osób. Co
więcej trudniejszym będzie zachowanie tajemnic - zarówno dla korporacji, jak
i rządów. Przyjrzymy się tym mozliwościom w następnym rozdizale.
15 Zobacz relację Washington Post na temat zakazanych kamer w telefonach: http://www.
washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A49274-2003Sep22.
32
2.6
Sieć odczytu i zapisu
Internetowe audycje
Niegdyś internetowy broadcasting postrzegany był jako kolejna wielka nowość,
z ogromną ilością osób indywidualnych i grup zakładających internetowe stacje radiowe z taką samą łatwością, jak blogi i wiki. Ale przemysł rozrywkowy
zabił ten trend, w każdym razie muzyczne internetowe stacje radiowe, poprzez
wpłynięcie na ustawodawców amerykańskich, aby nałożyć na nie tak wysokie
tantiemy od udostępnianych utworów, że żadne z sieciowych stacji nie było
w stanie ich zapłacić.
Internetowe radio informacyjne to całkowicie odmienna sprawa - nadal istnieją wielkie możliwości dla ludzi. którzy chcą stworzyć własne programy radiowe, prezentujące wywiady, programy dokumentalne i inne formy dziennikarstwa
radiowego, w których wykorzystuje się niepłatny kontent. Christopher Lydon,
długoletni profesjonalny dziennikarz, który zajął się blogowaniem, opublikował
serię wspaniałych wywiadów na swojej stronie: „The Blogging of the President
2004”1617 . Inny program dostępny tylko w sieci - IT Conversations, zaprezentowało szereg wywiadów w różnych formatach audio, wraz z transkrypcjami18 .
Radio internetowe jest kolejną możliwością, i, co więcej, nie musi być ono
kosztowne. Podczas trwającej w 2004 roku kampanii prezydenckiej Howarda
Deana dwie osoby stworzyły internetowe radio. Nadawanie programu stało się
możliwe dzięki uprzedniemu zgromadzeniu niezbędnego sprzętu, który zresztą
okazał się niedrogi. Osoby te pokazały, że każdy może to robić, tanio i całkiem
łatwo. Poszukaj innych, by połączyć wszystkie potrzebne elementy w jedną spójną całość - w ten sposób powstanie narzędzie, z którego korzystać będzie mógł
każdy.
Internetowe wideo jest już czymś innym. Podczas gdy koszt produkcji wiadomości w formacie wideo wciąż spada, dostarczanie ich za pośrednictwem Internetu jest niezwykle kosztowne, gdyż dostawcy usług internetowych pobierają
tak wysokie opłaty za umieszczanie danych, że amatorów na to nie stać. W tym
względzie rolę odegrać może za to sieć peer-to-peer.
16 Blogging
of the President: http://www.bopnews.com.
17 56
18 IT
Conversations: http://www.itconversations.com.
2.7 Sieć peer-to-peer
2.7
33
Sieć peer-to-peer
Pamiętacie Napstera, dzielenie się plikami muzycznymi za pośrednictwem Internetu? Był to początek rewolucji związanej z modelem dzielenia się plikami,
zwanym również siecią peer-to-peer (P2P). Jeśli jedna osoba miała pewną piosenkę na swoim komputerze, program Napster mógł (jeśli użytkownik na to pozwolił) przekazać do centralnego komputera Napstera informację, że ta właśnie
piosenka jest dostępna. Wówczas inni ludzie, którzy chcieli piosenkę sprawdzali
bazę danych Napstera, znajdowali kogoś, kto był w jej posiadaniu i logowali się
bezpośrednio do jego/jej komputera.
Ten system, chociaż znajdujący pewne usankcjonowane (a przez to teoretycznie legalne) zastosowania, stanowił również przestrzeń łamania praw autorskich.
Pozwy skierowane przez przemysł muzyczny ostatecznie doprowadziły do upadku firmy. Jednakże tym, czego przemysł muzyczny nie był w stanie zatrzymać,
była idea, niebawem miejsce Napstera zajęły inne technologie, ze zdumiewająco
wyszukanymi systemami wymiany plików, spośród których niektóre będą trudne do powstrzymania, gdyż w ich ramach nie istnieją scentralizowane punkty
kontroli.
Istnieje wiele powodów, dla ktorych sieć P2P jest ważna dla dziennikarstwa
jutra. Jednym z najbardziej prozaicznych jest koszt, gdyż P2P rozwiązuje poważny problem polegający na tym, że wraz ze wzrostem popularności twojej
strony internetowej, rośnie również koszt jej utrzymania. Dostawcy uslug internetowych uzależniają pobieraną od publikujących opłatę od różnych czynników
- jednym z nich jest ruch rejestrowany na stronie i szerokość pasma niezbędna,
aby dostarczyć zamieszczony tekst, zdjęcia, nagrania audio i wideo użytkownikom strony. Nawet umiarkowanie popularne wideo może znacznie podwyższyć
rachunek, jaki przyjdzie zapłacić właścicielowi strony. Jest to wyjątkowa sytuacja w historii mediów, gdyż w przeszłości, wraz z rosnącą popularnością, malał
koszt krańcowy.
P2P rozwiązuje ten problem poprzez rozprzestrzenianie popularnych materiałów w sieci. Z technologiami takimi jak BitTorrent, darmowy produkt software’owy, każdy komputer osoby ściągającej pliki z Internetu jednocześnie jest
serwerem. Zatem, im bardziej jesteś popularny, tym niższe koszty, nie na odwrót.
P2P jest również wartościowe pod innym względem, mianowicie politycznym. Nowo rozwijane systemy P2P będą odznaczały się niezwykłym stopniem
anonimowości. Represyjne rządy pragną sprawować kontrolę nad Internetem,
jednak dzięki anonimowości cenzura stanie się trudniejsza do utrzymania.
Co zostanie przez nas przedyskutowane w Rozdziale 11, dzisiejsi baronowie
sprawujący pieczę nad mediami i rozrywką, odczuwają ogromną niechęć do P2P,
a przynajmniej tego jej rodzaju, który leży poza ich kontrolą, głównie ze względu
na fakt, że P2P może stanowić platformę dla naruszania praw autorskich. Ja
ponadto uważam, że obawiają się jej ze względu na wsparcie, jakie udziela ona
procesowi demokratyzacji mediów. Tak, czy inaczej starają się ją powstrzymać.
Nie można pozwolić, aby odnieśli sukces. W imię zapobiegania naruszeniom
praw autorskich, naruszają oni inne prawa - włączając w to nasze prawo do tego,
co nazywane jest wykorzystaniem dzieła w zakresie dozwolonym przez prawo
autorskie, do cytowania i wykonywania kopii zapasowej - i mogą ostatecznie
stłumić, bądź nawet zaprzepaścić możliwość, aby dziennikarstwo oddolne zaczęło
odgrywać większą rolę.
34
2.8
Sieć odczytu i zapisu
Rewolucyjne znaczenie RSS
Dla ludzi, którzy chcą tworzyć swoje własne wiadomości nie może być nic ważniejszego do poznania i zrozumienia niż mało znana technologia, która zapoczątkowuje przekształcenia w sposobach dostarczania treści w Internecie. Ludzie ci
mogą podziękować blogerom, to oni bowiem w znacznej mierze przyczynili się
do jej sukcesu.
We wczesnym etapie rozwoju oprogramowania wspierającego blogowanie,
programiści wykorzystywali format zwany RSS, co oznacza (między innymi)
Really Simple Syndication. Dzięki niemu komputery i inne urządzenia automatyczne pobierają i dostarczają treść, którą zainteresowani są czytelnicy blogów
i innych stron internetowych. To zaś zapoczątkowuje rewolucję treści, która dopiero zaczyna być rozumiana i doceniana. RSS z powodzeniem może stać się
następną główną metodą dystrybucji, gromadzenia i otrzymywania różnych rodzajów informacji. Jeśli globalna Sieć jest magazynem treści to świat blogów
jest konwersacją - a RSS może okazać się najlepszym sposobem, aby za tą konwersacją nadążać.
Wyobraź sobie własne „Presidential Briefing”19 - z tematami, jakie wybierzesz, uaktualniane kiedykolwiek zechcesz i z dodatkową możliwością dotarcia
do bardziej szczegółowych informacji. Bez konieczności używania wyszukiwarki
i odwiedzania ogromnej ilości stron internetowych. RSS wykonuje za Ciebie tę
pracę.
Nie myśl zatem o RSS jako kolejnym technologicznym skrócie. „Myśl o nim
jako o Kamieniu z Rosetty20 do informacji jutra - lub przynajmniej czymś tego
rodzaju” - mówi Chris Pirillo, założyciel LockerGnome, promotor newsletterów
na temat technologii21 . „RSS w końcu czyni pracę w Internecie taką, jaka być
powinna. Nadchodzi kres poszukiwania informacji w Internecie, teraz to globalna
Sieć przychodzi do internauty, na jego warunkach.”
RSS lub inna tego rodzaju technologia jest nieodłącznym elementem niemal
każdego oprogramowania blogowego. Stwórz blog, a stworzysz RSS. Ogromna
ilość internetowej treści pochodzi od blogerów. Jednak tradycyjne organizacje
medialne i biznesowe również uświadamiają sobie znaczenie RSS i tworzą tego
typu powiadomienia (RSS ’feeds’, jak pliki są nazywane) na temat ich własnego
materiału.
Jeśli chcesz zobaczyć powiadomienia RSS na temat mojego (lub jakiegokolwiek innego) bloga, czy strony internetowej, musisz wyrazić na to zgodę. Nie
mogę Cię do tego zmusić. Jest to powód, dla którego RSS jest taki ważny: to
użytkownik decyduje, jego wybór się liczy.
Na stronie internetowej towarzyszącej niniejszej książce zamieszczone są odnośniki do różnorodnego oprogramowania umożliwiającego odczytywanie wiadomości RSS, a także informacje jak z niego korzystać. Pozwólcie mi jednak przytoczyć pewien przykład, który zademonstruje, w jak prosty sposób to działa.
W moim przypadku wyglądało to następująco - na Maca ściągnąłem i zainstalowałem NetNewsWire22 , program z rodzaju czytników wiadomości RSS. Net19 The President’s Daily Brief - jest ściśle tajnym dokumentem przygotowywanym codziennie
przez szefa wywiadu dla prezydenta Stanów Zjednoczonych. - tłum
20 Kamień z Rosetty - starożytny egipski artefakt, który okazał się kluczowy dla odszyfrowania pisma hieroglificznego. - tłum
21 LockerGnome: http://www.lockergnome.com.
22 NetNewsWire: http://www.ranchero.com.
2.8 Rewolucyjne znaczenie RSS
35
NewsWire zawiera listę kanałów RSS, do których można się zapisać w zaledwie
kilka kliknięć myszką. W przypadku innych, które nie zostały wyszczególnione
na liście, proces zapisywania się był trudniejszy. Na każdej z interesujących mnie
stron musiałem odnaleźć link kanału RSS, skopiować go i wkleić w wyznaczone
miejsce w NetNewsWire.
Tak jak inne czytniki wiadomości, podobnie do programów pocztowych, NetNewsWire ma trzy sekcje. W sekcji po lewej znajduje się lista stron, które
uznałem za interesujące. Kiedy klikam w jedną z nazw wyszczególnionych stron
w sekcji znajdującej się po prawej na górze wyświetlają się nagłówki wiadomości
z tej właśnie strony. Gdy klikam w nagłówek w sekcji po prawej na dole widzę
podsumowanie artykułu, lub też jego całość, w zależności od decyzji autora strony. Jeśli chcę zobaczyć oryginalną stronę, na której opublikowany został artykuł,
muszę dwukrotnie kliknąć w nazwę strony lub nagłówek.
Czytniki wiadomości skupiają różnorodne informacje w jednym panelu informacyjnym, z tego powodu pozwalają zaoszczędzić czas. Teraz, w pojedynczej
aplikacji na moim Macu, mogę gromadzić nagłówki i krótkie opisy wiadomości
pochodzących z ogromnej liczby blogów i innych stron internetowych. Nie muszę przeszukiwać zasobów globalnej Sieci, by trzymać rękę na pulsie wydarzeń.
Informacje, którymi jestem zainteresowany same do mnie przychodzą.
Powiadomienia RSS opierają się na schemacie, który znajduje zastosowanie
również w przypadku innych niż komputery platform, takich jak smartfony,
palmtopy (w zakresie udostępniania treści), a także jako sposób na usprawnienie
przepływu treści pomiędzy różnymi stronami internetowymi. Ja na przykład
mam czytnik wiadomości RSS na moim Treo 600, będącym kombinacją telefonu
i prywatnego organizera. Pobiera on zupełne minimum treści z powiadomień
RSS - jedynie nagłówki i podsumowania - i uważam, że jest to świetna usługa.
Elastyczność jaką daje RSS ma jednak pewne wady. Wiele blogów udostępnia
czytnikom wiadomości jedynie nagłówki i podsumowania, tym samym zmuszając użytkownika, który chciałby przeczytać pełny tekst do odwiedzenia strony
źródłowej (oryginalnej strony internetowej). Jest w tym pewna ironia - czytnik
wiadomości RSS poprzez pomijanie elementów wizualnych blogów takich jak
wygląd strony, loga, a także odzieranie z kontekstu tworzonego przez blogrolle
(zamieszczone przez autora bloga odnośniki do innych blogów) i pomijanie informacji na temat biografii autora (czy reklam) właściwie odbiera użytkownikom
odczucia związane z charakterystyką konkretnego bloga. Takie same wady, lub
zalety, istnieją w przypadku tekstowych wersji emailowych newsletterów.
Co więcej, czytniki wiadomości wszystkim materiałom przypisują identyczną
wagę. Nagłówki i materiały pochodzące z bloga Joe są zatem wyświetlane w taki
sam sposób jak, powiedzmy, informacje z The New York Times’a. Niektórym
użytkownikom będzie się to wydawało zupełnie naturalne. Jednak inni będą
się domagali - i w końcu zostaną im dostarczone - bardziej zaawansowanych
narzędzi, które pozwolą na zróżnicowanie wiadomości według tytułu, autora,
charakterystyk takich jak liczba osób wpisanych na listę powiadomień danego
bloga (jego popularność), lub innych cech. Świat czeka na takie kreatywne podejście, a RSS i podobne narzędzia uczynią je możliwym. Nick Bradbury, który
napisał popularny edytor HomeSite HTML i narzędzia do projektowania stron,
podjął już pierwsze kroki w tym kierunku, stworzył FeedDemon’a23 , czytnik
RSS pod Windowsa, w którym widok treści RSS przypomina gazetę; tak czy
23 FeedDemon:
http://www.bradsoft.com/feeddemon/index.asp.
36
Sieć odczytu i zapisu
siak program kontroluje sposób wyświetlania treści, wobec czego użytkownik nie
ma w tym względzie wiele do powiedzenia.
RSS zyskał uznanie w kontekście prywatnej blogosfery, jednak jego możliwości są znacznie szersze. Informacje pochodzące ze wszystkich rodzajów źródeł
mogą i powinny być rozpowszechniane w ten sposób. New York Times udostępnia niektóre artykuły przez RSS. Microsoft, chociaż daleki od wspierania blogów,
zaczyna rozumieć i doceniać RSS, co jest użyteczne i sprzyja duchowi wspólnoty.
Firma udostępnia powiadomienia RSS artykułów z Sieci Developerów Microsoftu (MSDN), dzięki czemu programista może otrzymywać informacje zamiast
samemu poszukiwać ich na stronie Microsoftu. Podobnie, Cisco Systems rozpoczęło udostępniać materiały przez RSS. Wiele stron dostarcza listy i opisy tego,
co jest dostępne, włączając w to NewsIsFree24 i Syndic825 .
24 NewsIsFree:
25 Syndic8:
http://www.newsisfree.com.
http://www.syndic8.com.
2.9 Nadawanie temu wszystkiemu sensu
2.9
37
Nadawanie temu wszystkiemu sensu
Jeżeli dziennikarstwo jutra jest niekończącą się, złożoną konwersacją, śledzenie
tego zjawiska będzie wymagało wielu nowych narzędzi wykraczających poza
RSS, narzędzi, które ustrukturyzują nasze poszukiwania i pozwolą uporządkować to, co odkryjemy. Niektóre są już dostępne, w - jak można by to określić - „Wersji 0.5” - czyli postaci, którą specjaliści nazywają wersją beta: jest
ona do pewnego stopnia obiecująca i użyteczna, ale nie do końca dostosowana
do umiejętności przeciętnego użytkownika.
Drogę torują narzędzia typu Feedstera26 , będącego aplikacją webową, która indeksuje pliki RSS. Jej użyteczność dla mnie polega na tym, że pozwala
ona śledzić to, co bloggerzy piszą na temat mojej pracy. Feedster eksperymentuje z gromadzeniem i sortowaniem pojedynczych powiadomień RSS, z myślą
o stworzeniu „Feedgazety”, co nazywane jest aktualizowanym na bieżąco (co
do minuty) przeglądem wiadomości RSS i komentarzy zamieszczanych na blogach.
Następnym narzędziem jest Technorati27 , skarbnica informacji na temat
świata blogów. Została zaprojektowana przez mieszkającego w San Fransisco
technologa, Dave’a Sifry. Jej powstanie było podyktowane osobistymi potrzebami. „Prowadziłem blog od, mniej więcej, roku i referrer logs [informacje o osobach odwiedzających stronę i stronach, które przeglądali] nie były wystarczające” - powiedział. „Chciałem wiedzieć o czym ludzie mówią, co mówią o mnie
i ludziach, na których mi zależy”. Napisał więc pewien kod, by przeszukać blogi
i znaleźć odpowiedzi na nurtujące go pytania.
Feedster, Technorati i projekty im podobne stały się żywotną częścią większego ekosystemu. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że, tak jak listy mailingowe,
blogi, Wiki, SMSy i inne narzędzia naszej dziennikarskiej przyszłości, są one
jedynie narzędziami. Nie można ich mylić z dziennikarstwem samym w sobie.
Określone wartości muszą pozostać: uczciwość, ścisłość, dokładność.
W tym samym czasie, serwisy takie jak Feedster i Technorati dają nam
pewne wyobrażenie o tym, jak będzie wyglądać architektura dziennikarstwa
i informacji jutra. Mogą one umożliwiać „konsumentom” wiadomości śledzenie
toczących się, zawziętych konwersacji i w ten sposób przybliżać ich do prawdy,
oczywiście jeżeli są oni skłonni do poszukiwania różnorodnych źródeł informacji, różnych punktów widzenia. Przyjrzymy się temu specyficznemu potencjałowi
w Rozdziale 8.
Co ciekawsze, musimy rozważyć świat, w którym wiele rodzajów urządzeń
jest ze sobą tak ściśle połączonych, że stają się one nieodróżnialne i w którym społeczne i biznesowe sieci mogą powstawać ad hoc. Będzie miało miejsce
rozprzestrzenianie się informacji, a może i czegoś znacznie bardziej złożonego w stopniu znacznie większym niż do tej pory - bez najmniejszej pomocy ze strony mass mediów, jakie znamy obecnie. Ludzie, którzy w pełni to zrozumieją
prawdopodobnie właśnie się rodzą.
W międzyczasie, nawet początki tej zmiany zmuszają nas wszystkich do dostosowywania naszych przypuszczeń i zachowań. Ludzie, którzy tworzą wiadomości, jak się za chwilę przekonamy, znajdują się na pierwszym planie tych
przekształceń.
26 Feedster:
http://www.feedster.com.
http://www.technorati.com.
27 Technorati:
38
Sieć odczytu i zapisu
Rozdział 3
Wrota otwierają się
Dziwna cisza zalegała w większości dużych gazet i stacji telewizyjnych przez kilka dni po tym, jak Trent Lott, obchodząc setne urodziny innego republikańskiego
senatora Stroma Thurmonda pod koniec 2002 roku, z coraz większą nostalgią
wspominał rasistowską przeszłość (USA). Lott, w tamtym okresie przewodniczący większości republikańskiej w Senacie, przywołał kampanię prezydencką
Thurmonda z 1948 roku, podczas której ten wzywał do zachowania segregacji.
Kraj miałby się lepiej, gdyby Thurmond wtedy wygrał – powiedział Lott.
Oburzająca była to wypowiedź, lecz na samym początku przeszła niemal
niezauważona. ABC News wspomniało o niej. Washington Post opublikował
artykuł, ale nie pociągnął sprawy. I właściwie tyle na ten temat usłyszeliśmy
od największych mediów. Ale cisza nie trwała długo, gdyż Lott posmakował
możliwości mediów jutra – roju blogerów, użytkowników poczty elektronicznej
i innych dziennikarzy internetowych, którzy zmieniają skostniałe zasady.
Przepływ oburzenia i informacji był skomplikowany1 , ale konkluzja nasuwała się taka, że blogerzy i inni internetowi komentatorzy, dużo bardziej niż
mainstreamowi dziennikarze, utrzymywali newsa o uwagach Lotta przy życiu,
pomimo początkowego braku zainteresowania ze strony dużych mediów. Liberalni blogerzy, jak Joshua Marshall prowadzący Talking Points Memo2 , szybko
zaczęli trąbić o sprawie na prawo i lewo, niektórzy konserwatyści też się dołączyli. W niektórych wypadkach blogerzy byli niemal równie zbulwersowani brakiem
odzewu ze strony mass mediów, jak wypowiedziami senatora i jego początkowo
pokrętnymi wyrazami ubolewania z powodu zaistniałej sytuacji.
Parę dni poźniej news, który nie chciał umrzeć, był jednym z głównych tematów w mediach ogólnokrajowych. Nawet prezydent Bush zmuszony był skrytykować Lotta, jednego z najważniejszych współpracowników w Kongresie. Koniec końców nikt nie był zdziwiony, gdy Lott, pod ogromną presją, zrezygnował
z funkcji przewodniczącego większości.
Choć blogerzy nie doprowadziliby do dymisji Lotta sami, gdyby mass media
nie podchwyciły tematu, wpadka Lotta była, jakby na to nie patrzeć, przeło1 Więcej informacji o aferze Lotta zawiera studium przypadku z Shorenstein Center na Kennedy School of Government Uniwersytetu Harwarda (http://blogs.law.harvard.edu/2004/
03/08).
Blogger Mickey Kaus (http://slate.msn.com/id/2075444\&#darkmatter) twierdzi, że wysyłane w opowiednim czasie e-maile do politycznych pracowników Demokratów odegrały ważną
rolę, choć jest to mniej jasne.
2 Talking Points Memo: http://www.talkingpointsmemo.com.
40
Wrota otwierają się
mem. Blogerzy zdobyli „swoje pierwsze trofeum”, napisał pełnoprawny konserwatywny przedstawiciel [dziennikarskiego] establishmentu John Podhoretz
w swoim felietonie dla New York Post.
Nazwijcie ich dostarczycielami informacji (do ustalenia). Nazwijcie ich źródłami. Nazwijcie ich przedmiotami – i czasami, mimowolnymi ofiarami – pracy
dziennikarskiej. Niezależnie od tego, jak ich nazwiemy, wszyscy musimy zdać sobie sprawę, że zasady dla dostarczycieli informacji , nie tylko dla dziennikarzy,
zmieniły się dzięki temu, że [dziś] każdy może informację dostarczyć.
W przypadku większości dzisiejszych polityków i przedstawicieli świata biznesu, w przypadku praktycznie wszystkich potężnych instytucji, osiągnięcie statusu i zdobycie władzy nastąpiło w innych czasach. Podmioty te rozumieją tradycyjne hierarchie mediów informacyjnych jako odzwierciedlenie ich scentralizowanego, odgórnego modelu zarządzania, z wyraźnymi punktami kontroli. Troszkę nabroiłem w tych dwóch zdaniach (był problem z rodzajami gramatycznymi
podmiotów w języku polskim, przez co trudno było dopasować czasownik w odpowiednim rodzaju i zdanie wychodziło niezgrabnie). Sens został zachowany.
W tym modelu, to do działów public relations i marketingu należy komunikacja z prasą i opinią publiczną. Pracownicy najwyższych szczebli kontaktują się
z reporterami tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Informacja jest kontrolowana
wewnątrz organizacji i zarządzana na wypadek działania sił zewnętrznych.
To model z epoki industrialnej: produkcja informacji. Do pewnego stopnia
nadal działa, ale jest coraz mniej efektywny. Jeśli rynki są rozmowami, jak twierdzą autorzy manifestu Cluetrain (gaitare wstawi tu przypis), to praca dziennikarska – informacje potrzebne ludziom, by mogli zarządzać swoim życiem –
będzie coraz częściej elementem (częścią) tych rozmów.
Newsmakers powinni zrozumieć, że gwałtowne wiry informacji to nie małe
rozlewiska w pobliżu linii brzegu. Informacja jest oceanem, a newsmakers nie
mogą z taką łatwością jak kiedyś kontrolować prądu.
Muszą więc zmierzyć się z co najmniej trzema nowymi zasadami życia publicznego.
Po pierwsze, różnego rodzaju ludzie z zewnątrz mogą wnikać w interesy
i sprawy newsmakerów. Mogą rozprzestrzeniać zdobytą wiedzę szybciej i docierać z nią w coraz to dalsze rejony. A zorganizowanie grupy podobnie myślących
ludzi w celu wsparcia, lub krytyki, osoby lub jakiejś sprawy nigdy nie było łatwiejsze. Ruch oddolny wyposażony w narzędzia komunikacyjne jest niezwykle
silną drużyną walki o prawdę.
Po drugie, dobrze poinformowani ludzie z wewnątrz są częścią rozmowy.
Informacja już nie wycieka. Ona wypływa z wielką siłą, pokonując firewalle
i inne przeszkody, za pomocą komunikatorów internetowych, e-maili i rozmów
telefonicznych.
Po trzecie, (to,) co wypłynie, zaczyna żyć własnym życiem, nawet jeśli jest
nieprawdą.
3.1 Rozgłaszanie informacji
3.1
41
Rozgłaszanie informacji
Jak wspomniano wcześniej, nowoczesne sposoby wymiany informacji stały się
najlepszą w historii mównicą, fabryką plotek oraz, w bardzo dosłownym znaczeniu, nośnikiem autentycznych wiadomości. Kiedyś osoba chcąca coś ogłosić
miała niewiele możliwości. Mogła przemawiać na ulicy, wystawić tablicę informacyjną, napisać biuletyn, lub list do redakcji. Obecnie, jeśli argument ma odpowiednią siłę przebicia oraz/lub poparty jest faktami, narzędzia pozostające
do dyspozycji takiej osoby mogą uczynić daną sprawę globalnym wydarzeniem.
Niezależna maszyna linkująca przekazująca informacje/stacja przekaźnikowa? składająca się z ludzi, którym zależy na tyle by puścić słówko oraz narzędzi
takich jak kanały informacyjne RSS, które szeroko rozpowszechniają to, co oni
napiszą – wkracza do akcji. Jak więc rozchodzą się wieści?
Nawet zanim Internet nabrał znaczenia, świat wirtualny zmuszał przedsiębiorstwa do bycia bardziej uważnymi. W 1994 roku Usenet, system internetowych grup dyskusyjnych, pomógł dać nauczkę Intelowi, produkującemu
większość procesorów stanowiących serce komputerów osobistych. Wiadomość
o „Pentium bug”3 , błąd w obliczeniach matematycznych w pewnej wersji procesorów Pentium, najpierw rozeszła się w sieci Usenet zanim została wychwycona
przez popularne wydawnictwa. Kosztem wielkich nakładów finansowych i utraty
reputacji Intel musiał wymienić wiele z wadliwych procesorów. „Od tego momentu naszą natychmiastową nauczką było to, że nie można ignorować tego medium
(Internetu) oraz, że to medium będzie zyskiwało coraz więcej na znaczeniu jako
kształtujące opinie.” - powiedział w 1999 roku serwisowi CNET przedstawiciel
kierownictwa Intela4 .
Dekadę po wpadce Intela pojawił się kolejny, względnie błahy, a jednak wymowny przykład. Na początku 2004 roku z wielką pompą, włączając w to reklamę podczas Super Bowl5 , Pepsi ogłosiło promocję „darmowe piosenki”. Nabywcy Pepsi mogli sprawdzić spodnią stronę nakrętki od butelki i, około raz
na trzy nakrętki, wygrać darmowy utwór do pobrania z serwisu iTunes firmy
Apple. Ktoś jednak zauważył niedoskonałość w konstrukcji butelki. Osoba ta
wymyśliła w jaki sposób odwrócić zakręconą butelkę by sprawdzić czy dana butelka zawiera kod upoważniający do pobrania piosenki. Dawniej taka informacja
pozostała by w kręgu małej grupy ludzi, lecz w erze Internetu taka informacja
była niemal natychmiast dostępna dla każdego posiadającego połączenie z Internetem w dokumencie zatytułowanym „Jak nigdy nie stracić prezentu iTunes
od Pepsi.”6 I nie było nic, co Pepsi mogłoby zrobić w tej sytuacji. Jeśli ktokolwiek w pewnym miejscu posiada jakąś informację, każdy komu zależy na tym
czymś będzie to wiedział wystarczająco wcześnie.
Należy rozważyć daleko bardziej idący przykład, sprawę z prawdziwymi następstwami typu życie-albo-śmierć: epidemia SARS, która rozpoczęła się w chińskiej prowincji Guangdong w listopadzie 2002 roku. Represyjny rząd przywykły
do kontrolowania wiadomości, początkowo nie zezwolił środowisku medycznemu
na wyjawienie komukolwiek tego co się działo. Pomimo tego z początkiem lutego
3 dosłownie:
błąd/wada Pentium - przyp. tłumacza
cytuje kierownictwo Intela w sprawie błędu Pentium: http://news.com.com/
2009-1001_3-224567.html.
5 finałowa rozgrywka o mistrzostwo zawodowej ligi futbolu amerykańskiego - przyp. tłumacza
6 MacMerc o tym jak zdobyć nagrodę w iTunes od Pepsi: http://www.macmerc.com/news/
archives/1270.
4 CNET
42
Wrota otwierają się
2003 roku informacje zaczęły wyciekać, nie tylko poprzez prasę, telewizję, czy też
oficjalne komunikaty, ale przez wiadomości SMS czy krótkie wiadomości wysyłane z telefonów komórkowych, czy ktoś wie czy w Chinach funkcjonuje równolegle
system smsów i e-maili wysyłanych bezpośrednio telefon -telefon?- Update: o ile
się zrozumieliśmy ze znajomą Chinką to tam u nich z pisanych wiadomości to
tylko sms(poza oczywiście możliwością obsługi „normalnych” mail z telefonu,
ale to już jak u nas gprs te sprawy.. - nowoczesne wersje poczty pantoflowej.
A wiadomość była smutna: ludzie byli chorzy i w niektórych przypadkach umierali na szczególnie złośliwą odmianę zapalenia płuc. To doprowadziło do kilku
wzmianek w mediach, prawdopodobnie o wiele wcześniej niż miałoby to miejsce,
gdyby ludzie nie wzięli dostarczania wiadomości dosłownie we własne ręce7 .
Gdy SARS stało się dobrze znanym pojęciem i zaczęła wkraczać panika,
wiadomości tekstowe stały się środkiem często wybieranym również przez rząd.
Władze Hongkongu użyły ich do niezbyt udanej próby osłabienia bezpodstawnych pogłosek rozprzestrzeniających się w Internecie8 .
Teraz dodajmy do tego „moblogowanie”9 i pokrewne jemu sposoby – wykorzystanie przez niemal każdego urządzeń przenośnych wyposażonych w aparaty,
w świecie, w którym musimy założyć, iż ludzie nieustanie robią zdjęcia w miejscach publicznych.
Bohaterowie wiadomości, tu newsmakers jako reporterzy jakos nie pasuje, przychylam się do definicji podanej przez użytkownika gaitare szczególnie
gwiazdy Hollywood i inne osobistości już teraz nie cierpią paparazzich, którzy
wszędzie za nimi podążają robiąc zdjęcia w chwilach ich nieuwagi. Co stanie się
gdy 10 przeciętnych obywateli skieruje obiektywy swoich telefonów w gwiazdy
i natychmiast prześle zrobione zdjęcia do przyjaciół bądź umieści na stronach
internetowych? Obrazy nieruchome to tylko początek; kamery wideo staną się
częścią naszych telefonów komórkowych wystarczająco szybko. Paparazzi mają
lepsze aparaty oraz lepsze kwalifikacje do robienia zdjęć, lecz tłumy paparazzi
amatorów usatysfakcjonuje większość nienasyconego głodu publiki na nowinki
o ich ulubionych sławach. W przypadku ludzi żyjących w centrum uwagi publicznej zainteresowanie ich osobami nie wygasa ani na chwilę kiedy tylko są poza
swoimi domami.Ostatnie zdanie wydaje mi się lepsze niż bardziej bezpośrednie
tłumaczenie, które mogłoby brzmieć: W przypadku ludzi żyjących na oczach
wszystkich, te oczy nigdy nie zamrugają kiedy te osoby są poza swoimi domami.
To oczywiście jest względnie prosty przykład tego co nadchodzi. Telefony
z aparatami i inne zabierane wszędzie urządzenia fotograficzne i wideo mogą
dać ludziom potężne narzędzia do zapobieżenia zbrodni: w 2003 roku CNN doniosło o piętnastoletnim chłopu, który telefonem komórkowym zrobił zdjęcie
potencjalnego porywacza, pomagając policji odnaleźć tego człowieka10 . Urządzenia te znacząco przyspieszą sposób dokumentowania historii.
Początkiem maja 2004 roku wciąż nie było wiadomo kto zrobił cyfrowe zdjęcia Amerykanów znęcających się nad irackimi więźniami w więzieniu Abu Ghra7 Głównym
źródłem dla tej części jest tłumaczenie z książki chińskiego dziennikarza Zhang
Shumei, który odgrywał kluczową rolę w tych wydarzeniach.
8 Wykorzystanie smsów przez rząd Hongkongu: The Guardian, 3 kwiecień 2003. http://
www.guardian.co.uk/online/news/0,12597,928906,00.html?=rss
9 redagowanie bloga za pomocą treści przesyłanych z urządzeń przenośnych, np. telefon
komórkowy – przyp. tłumacza
10 Historia porwania okiem aparatu telefonu komórkowego: http://www.cnn.com/2003/
TECH/ptech/08/01/camphone.abduction/.
3.1 Rozgłaszanie informacji
43
ib, lecz ich przedostanie się do wiadomości publicznej było już postrzegane jako
punkt zwrotny nie tylko w tym konflikcie11 lecz również w postrzeganiu USA
w świecie. Nawet jeśli siły zbrojne i administracja Busha chciała utrzymać to
prawie-torturowanie w tajemnicy, gdy już zdjęcia zostały zrobione i zaczęły krążyć, ich szersze rozpowszechnienie było niemal nieuniknione.
Jesteśmy społeczeństwem podglądaczy i ekshibicjonistów. Możemy się spierać czy jest to niegroźne,oryginalne łagodnie/niezłośliwie” jakoś mi tu nie pasuje
czy odrażające, lecz gdy tajemnice stają się dużo trudniejsze do utrzymania, coś
istotnego ulega zmianie. Wyobraźmy sobie Rodneya Kinga12 i Abu Ghraib pomnożone przez milion. Cała policja już teraz musi zastanawiać się czy nie jest
nagrywana. Wkrótce będą musieli zakładać, że są rejestrowani na cyfrowym wideo. Ma to oczywiste zalety, takie jak ograniczanie niewłaściwego zachowania
policji. Lecz każdy kto pracuje czy przemieszcza się w miejscach publicznych
powinien rozważyć czy podoba mu się idea rejestrowania jego aktywności przez
wścibskich sąsiadów. Możemy nie być w stanie dokonać wyboru pomiędzy korzyściami wszechobecnych kamer a ich wadami.
Warte przemyślenia jest jak wydarzenia z przeszłości wyglądałyby gdyby
technologia jutra była osiągalna w owym czasie. Zastosujmy to do przerażających wydarzeń z 11 września 2001 roku. Nasze wspomnienia tego strasznego
dnia wywodzą się w większości z telewizji: nagrania samolotów uderzających
w budynki Światowego Centrum Handlu, wybuchające kule ognia, ludzie wypadający i skaczący z wież, walące się konstrukcje. Pojedyncze osoby z kamerami
uchwyciły część tej historii i ich relacje trafiły również do stacji telewizyjnych.
Wielkie stacje dosyć szybko przestały pokazywać większość nagrań. Lecz nadal
są one dostępne w Sieci dla każdego kto chce je obejrzeć.
Z drugiej ręki dowiedzieliśmy się także, że tego strasznego dnia ludzie w samolotach i wieżach Centrum Handlu telefonowali do ukochanych osób i kolegów.
Co zapamiętalibyśmy gdyby wszyscy ludzie w tych samolotach i budynkach mieli
telefony z aparatami? Co gdyby wysyłali oni zdjęcia i nagrania audio z centrum
latającego arsenału terrorystów i ze środka wież, które stały się miejscem pochówku dla tak wielu? Nie chcę zabrzmieć makabrycznie, lecz sugeruję, że nasze
wspomnienia byłyby znacząco inne gdyby obrazy i dźwięki tego rodzaju obiegły
ziemię.
11 II
wojna w Zatoce Perskiej – przyp. tłumacza
King – Afroameryknanin, kierowca taksówki w Los Angeles bestialsko pobity
przez policjantów podczas kontroli drogowej – przyp. tłumacza
12 Rodney
44
3.2
Wrota otwierają się
Drużyna prawdy
We wrześniu 2002 roku Microsoft opublikował na stronie internetowej na wpół
wiarygodną reklamę ukazującą pociągającą młodą kobietę, przedstawioną jako
niezrzeszoną pisarkę, która rzekomo zamieniła komputer Mac na PC. Strona
była zatytułowana „Z Mac na PC: Zadanie wykonane, nawrócony wstrząśnięty” i była odpowiedzią na kampanię „Zamiana” (z PC na Mac) firmy Apple.
Komentator na stronie Slashdot13 odkrył i ogłosił, że zdjęcie tej rzekomej pisarki pochodziło z archiwum Getty Images14 . Wówczas Ted Bridis z Associated
Press zwrócił uwagę na pozostałą część tej historii, która oczywiście nie była tożsama z tą utrzymywaną przez Microsoft. Rzecznik prasowy Microsoftu,
unikając bezpośredniej odpowiedzi na zadane przeze mnie pytania, powiedział:
„Opublikowanie tego było błędem i Microsoft usunął to od razu gdy tylko zgłoszono w tej sprawie uwagę zespołowi ds. marketingu Windows XP. Microsoft
przeprasza za zamieszanie jakie mogło to spowodować.”
Zasugerowałem wówczas, że ludzie mogli wyolbrzymiać sprawę z nie do końca
prawdziwą treścią reklamy. W końcu ci, którzy wychwalają produkty w telewizji
i czasopismach są zazwyczaj aktorami. Lecz gdy nawróceni z PC na Mac’a
z reklamy firmy Apple byli najwyraźniej prawdziwi, włączając w to ich zdjęcia,
oszustwo Microsoftu było tym bardziej nieznośne.
Tym, co wyróżniło ten incydent był sposób, w jaki kłamstwo zostało ujawnione. Czytelnicy serwisu Slashdot, członkowie potężnej społeczności internetowej
zajęli się tą sprawą. Byli pierwszymi, którzy pokazali, że coś jest nie w porządku ze stroną Microsoftu. I to oni w pierwszym rzędzie zasługują na większość
uznania za ujawnienie tej historii.
Zbiór danych jest potężnym narzędziem dla każdego, kto chce się wgryźć
głębiej w jakieś zagadnienie. Sumienny autor może teraz zrobić więcej niż tylko
rzucić czemuś wyzwanie. Może zbudować i rozwijać w sieci encyklopedię pełną
drobiazgowych informacji na dowolny temat – dynamiczne archiwum i narzędzie
porządkujące, z którego inni mogą korzystać i je uzupełniać. Razem staje się to
niemożliwą do zignorowania potęgą.
Dzieje się tak już od jakiegoś czasu. W połowie lat 90. XX wieku korporacja McDonald’s zmierzyła się z pewnymi rozzłoszczonymi internautami i nigdy
nie udało jej się wymyślić jak sobie z nimi poradzić. Gigant fast food’u pozwał
dwóch aktywistów w sądzie w Londynie, utrzymując, iż firma została zniesławiona przez ich broszury. Równocześnie aktywiści pozwali McDonald’s i następnie
stworzyli pionierską stronę „McSpotlight”15 by wspomóc swoją pozycję w najdłużej toczącej się sprawie brytyjskiej historii – proces, który stał się referendum
nad królestwem McDonald’s i jego czasami niestosownymi działaniami na świecie.
Jednym z najbardziej użytecznych aspektów McSpotlight była błyskotliwa
analiza materiałów marketingowych McDonald’s. W oparciu o technikę pozwalającą podzielić pionowo wyświetlaną stronę na części, po jednej stronie ukazane
zostały przesłania marketingowe McDonald’s, natomiast po drugiej stronie obalające je treści McSpotlight.
Oficjalnie McDonald’s wygrał proces, a przynajmniej częściowo, ponieważ
13 Slashdot:http://slashdot.org
14 Użytkownik serwisu Slashdot ujawnia chwyt reklamowy Microsoftu: http://apple.
slashdot.org/apple/02/10/14/1232229.shtml?tid=109.
15 McSpotlight: http://www.mcspotlight.org.
3.2 Drużyna prawdy
45
brytyjskie przepisy dotyczące zniesławienia sprzyjają stronie pozywającej. Firma próbowała wyciągnąć pieniądze od..??The company was trying to extract
money from a stone, jednakże po poniesieniu ogromnych kosztów prawnych,
przegrała poważną finansową potyczkę. I co najważniejsze, w oczach opinii publicznej firma poniosła w sądzie porażkę. Sprawa w sądzie jak i witryna McSpotlight ujawniła, że międzynarodowy gigant, w najgorszym razie, miał przynajmniej sporadyczne braki w etyce. Więcej ludzi wiedziało o tej sprawie po procesie
sądowym niż przed.
McSpotlight nie zaprzestało działalności wraz z zakończeniem sprawy sądowej. Poszerzyło swoją misję nawet gdy proces zmierzał do przyjęcia szerszego
spojrzenia nie tylko na McDonald’s, lecz również na postawę korporacji międzynarodowej. tego akapitu nie jestem całkiem pewien, zwłaszcza końcowej części
Firmy tytoniowe, inny powszechnie krytykowany przemysł międzynarodowy,
również odczuły powagę internetowej dokumentacji w połowie lat 90. XX wieku,
gdy Uniwersytet Kalifornijski z San Francisco utworzył Tobacco Control Archives - zbiór dokumentów, które organizacje przeciwne paleniu uznały za istotne
w ich wojnie przeciwko tej gałęzi przemysłu16 . Profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco Stanton Glanz, który analizował przemysł tytoniowy
i jego wsparcie dla kandydatów politycznych, powiedział, że bibliotekarze uniwersyteccy rozwiązali kilka problemów umieszczając materiały w sieci, przez
to udostępniając je ludziom, którzy je potrzebowali, jednocześnie oszczędzając
czas dla personelu uniwersyteckiego. Siła nowego medium stała się oczywista
dopiero później – powiedział – gdy organizacje antynikotynowe zaczęły używać
tych materiałów w ich własnych kampaniach.
Sieć jest „bardzo istotnym osiągnięciem” powiedział mi w 1996 roku, niedługo po tym gdy utworzył to archiwum. „Pozwala ludziom takim jak ja –
pewnemu rodzajowi drobiazgowych maniaków – udostępniać określone zasoby,
stosunkowo niskim kosztem i o dowolnym stopniu szczegółowości.”
Pozwoliło to coraz liczniejszym aktywistom zwracać uwagę na informacje,
które potężne instytucje wolałyby ukryć. Urzędnicy rządowi są równie, lub nawet bardziej tajemniczy niż przedsiębiorstwa. Właśnie dlatego powinniśmy podziękować ludziom takim jak Russ Kirk za jego stronę Memory Hole17 – rosnące
archiwum istotnych informacji. Główna strona tej witryny określa jej misję jako
„ocalanie wiedzy, uwalnianie informacji’.’ Swój cel osiąga znakomicie. Kirk swoim dziennikarskim wyczynem w kwietniu 2004 roku zawstydził Wielkie Media
powołując się na Freedom of Information Act18 by uzyskać wojskowe zdjęcia
Amerykanów poległych na wojnie w Iraku – poruszające i pełne godności zdjęcia udekorowanych flagami trumien, o które to zdjęcia inne media nawet nie
pomyślały by się ubiegać.
Repozytoria nadal się powiększają i przybliżają zachwianą równowagę informacji w kierunku równowagi dla pospolitych obywateli, nie tylko dla aktywistów
i naukowców. Walter Lippmann, w opublikowanej w 1914 roku książce „Drift
and Mastery”19 , ostrzegał, że cywilizacja staje się tak złożona, że „nabywca nie
może stanąć do walki z producentem, z powodu braku wiedzy i siły by uczynić potyczkę uczciwą.” Punkt równowagi wiedzy w sposób niekwestionowany
16 Tobacco
Control Archives: http://www.library.ucsf.edu/tobacco/.
Hole: http://www.thememoryhole.org.
18 Ustawa
o wolności informacji - http://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_
Information_Act_(United_States) - przyp. tłumacza
19 Greenwood Pub Group, 1914.
17 Memory
46
Wrota otwierają się
przesuwa się z powrotem w kierunku nabywcy i siła podążą za nią. Użytkownicy urządzeń, których wewnętrzne procesy były kiedyś tajemnicami handlowymi
niedostępnymi dla konsumentów, teraz wykorzystują tą wiedzę.
Kilka lat temu chciałem wymienić w mojej nagrywarce wideo dysk na większy. Był to dołączony do zestawu telewizji satelitarnej Dish Networks model DishPlayer. Oryginalny dysk miał pojemność 17GB, mogąc pomieścić mniej więcej
12 godzin nagrań wideo, a nowy dysk 40GB był dostępny w pobliskim sklepie
za około 120 dolarów. Jak można się było spodziewać, Dish Networks nie była
specjalnie zainteresowana poinstruowaniem mnie jak tego dokonać. W dodatku
nie nie było tradycyjnych źródeł informacji, takich jak drukowane magazyny
poświęcone unowocześnianiu nagrywarek DishPlayer, czy biuletynów informacyjnych wyjaśniających jak uruchomić różne tryby diagnostyczne za pomocą
pilota. Sieć – grupy dyskusyjne w szczególności – były moim podstawowym źródłem informacji. W sieci znalazłem rzetelne instrukcje20 , wcieliłem je w życie,
i oto miałem mogący pomieścić 30 godzin magazyn wideo. (Na innym elektronicznym biuletynie informacyjnym znalazłem również ostrzeżenia przed stosowaniem wskazówek, które nie zadziałały u niektórych użytkowników, i wziąłem
je sobie do serca; instrukcje, które drobiazgowo stosowałem zawierały ostrzeżenie
o możliwości niepowodzenia w razie nie zachowania ostrożności, lecz pozostali wypowiadający się w tym biuletynie byli zgodni, że wykonane odpowiednio
prace zakończą się sukcesem.)
To co ja zrobiłem było tylko drobnym majsterkowaniem w porównaniu z tym
co inni robią każdego dnia. Fenomen hakerstwa – i używam słowa „hakerstwo”
w najbardziej życzliwym aspekcie – rozszerzył się na świat gadżetów i codziennych urządzeń. Myślę że słowo urządzenia w miejsce tools w tym kontekście
lepiej pasuje od dosłownego „narzędzia” Ludzie chcący udoskonalić to, co kupili
uczą się jak to funkcjonuje, czy dany produkt ma charakter czysto elektroniczny, czy też zawiera program komputerowy, i wprowadzają poprawki – hakują,
jak jest to nazywane – które czynią to urządzenie lepszym, bądź całkowicie
zmieniają jego właściwości. Czynią to otwarcie wymieniając się informacjami,
co pozwala wykorzystać pomysły danej społeczności dotyczące wspólnych problemów.
Na początku mają 2003 roku Apple Computer wprowadziło na rynek nową
serię kieszonkowych odtwarzaczy muzycznych iPod. Ekspertom od iPodów nie
zajęło dużo czasu przeprowadzenie testów i odkrycie funkcji, których Apple nie
przedstawił w swoim opisie produktu. „Zatem”, jak zaczyna się raport na stronie
iPoding21 , „nie mogliśmy czekać, więc udaliśmy się do lokalnego sklepu Best Buy
i wybrali nowego 15GB22 drugiej generacji. Wkrótce zostanie również rozebrany
na części, lecz wcześniej uruchamiamy Tryb Diagnostyczny. Jest możliwość nagrywania! Jest również test WEJŚCIA LINIOWEGO, które również umożliwia
nagrywanie.”
Jako dziennikarz często używający cyfrowej kamery do przeprowadzania wywiadów, było to dla mnie ciekawą wiadomością. Ale chodziło o to, że to była
WIADOMOŚĆ bardziej dosłowne tłumaczenie jakoś mi tu słabo pasuje, za to
dużymi literami chciałem podkreślić na co,moim zdaniem,został położony nacisk, a została podana przez zapalonych użytkowników tego urządzenia, a nie
20 Jednostronicowa
instrukja
unowocześniania
//echostaruser.manilasites.com/dpclone.
21 iPoding: http://www.ipoding.com.
22 iPoda - przyp. tłumacza
cyfrowej
kamery
wideo:
http:
3.2 Drużyna prawdy
47
przez firmę, która je wyprodukowała. Apple mogło myśleć, że było to zatrzymanie planów na przyszłość dla siebie (choć jest to kwestia dyskusyjna), lecz
nie mogło powstrzymać bystrych ludzi przed odkryciem tego na własną rękę ani
przed rozpowszechnieniem swoich wniosków.
Proces ten ma coś wspólnego z doniesieniami o usterkach samochodowych,
które docierają ostatecznie do producentów. W dawnych czasach dowiedzielibyśmy się o tych defektach gdyby się nam przydarzyły, gdyby powiadomił nas
producent, wada byłaby na tyle poważna by zdobyć zainteresowanie mediów, lub
gdy rząd nakazałby wycofanie wadliwej partii. Obecnie dowiadujemy się o nich
od grup użytkowników i z Internetu.
Jednym z najbardziej znanych przykładów o zdobywaniu z Internetu informacji o nieautoryzowanych rzeczach jest podrasowywanie oprogramowania sterującego elektronicznymi systemami samochodowymi, trend powszechnie nielubiany przez producentów samochodów. Wcześniej entuzjaści motoryzacji dłubali
przy gaźnikach i kolektorach dolotowych (manifolds), teraz majstrują przy kodzie oprogramowania. „Ku rozgoryczeniu producentów samochodowych i wbrew
starannym zabezpieczeniom, komputerowi hakerzy byli w stanie odtworzyć kod
źródłowy oprogramowania kontrolerów większości silników w ciągu zaledwie kilku miesięcy od jego pierwszego zastosowania” napisał Warren Webb – redaktor
techniczny czasopisma branżowego EDN Access23 . „Przez poprawianie parametrów systemu kontroli, hakerzy mogą pokonać ustawowe ograniczenia dotyczące
emisji szkodliwych substancji i zwiększyć wydajność samochodu.” I ludzie zajmujący się takimi rzeczami opowiadają innym co zrobili. Krótkie poszukiwanie
w Internecie zwróci dziesiątki stron, na których ludzie dzielą się swoją wiedzą
na temat różnych ulepszeń, takich jak zwiększenie mocy silnika24 .
Teraz producenci samochodów mają powód do zmartwień, zwłaszcza gdy hakerzy wyłączą ograniczenia emisji spalin lub spowodują zmiany mogące uczynić
samochód niebezpiecznym. Jednakże większość ludzi dokonujących tych zmian
poznaje sposoby na uczynienie silnika samochodu i innych układów bardziej
wydajnych i niezawodnych. Zakaz dzielenia się takimi informacjami – czasami poprzez stosowanie odstraszających pozwów o naruszenie praw autorskich
– jest równoznaczny z oddaniem producentom niesłychanej kontroli nad klientami. Jest to coś, co producenci chcieliby mieć – ale ryzykują więcej niż tylko
niezadowolenie klientów w sytuacji gdyby ta kontrola posunęła się zbyt daleko.
Ryzykują swoim przedsiębiorstwem.
Eric Von Hippel, profesor biznesu (jest u nas taki tytuł?) w Massachusetts Institute of Technology, uważa, iż firmy powinny stymulować do pewnego stopnia
działalność hakerów, a nie stronić od niej25 . Powiedział mi, że przedsiębiorstwa
powinny robić wszystko co w ich mocy by wspomagać i zachęcać „wiodących
użytkowników” lead users to chyba z marketingu, być może jest jakeiś bardziej
fachowe tłumaczenie – ludzi takich jak ja z moim DishPlayer’em – by znaleźć
w produktach niedoskonałości i poprawić je. Tak jak dziennikarze nie powinni
być zastraszani przez lepiej poinformowaną publiczność, tak firmy nie powin23 Historia EDN Access o oprogramowaniu samochodowym: http://www.e-insite.net/
ednmag/index.asp?layout=article\&articleid=CA46067.
24 Firma Dinan (http://www.dinancars.com) sprzedaje uaktualnienia oprogramowania
do samochodów BMW, usuwając ogranicznik prędkości dostosowany do najwyższej dozwolonej w USA prędkości. Choć nie wiem dlaczego jest to potrzebne - i mogę sobie wyobrazić
niewłaściwe wykorzystanie - odgórne ustawienia BMW są również irytujące.
25 Erich Von Hippel: http://web.mit.edu/evhippel/www/cv.htm.
48
Wrota otwierają się
ny czuć się zagrożone przez użytkowników troszczących się by uczynić produkty
lepszymi. Gdy twój klient oferuje swoją fachową poradę, mądrze jest powiedzieć
„dziękuję”.
3.3 Patrząc uważniej
3.3
49
Patrząc uważniej
Jeżeli klienci wymieniający się informacjami nie byli wystarczająco dużą zmianą, rozważmy nową kategorię samoorganizującej się informacji konsumenckiej
pojawiającej się wokół nas.
W swoim laboratorium badawczym, profesor Uniwersytetu Tokijskiego Ken
Sakamura eksperymentował z maleńkimi układami scalonymi zawierającymi
moduł radiowy krótkiego zasięgu, wbudowując je w różne produkty. W swoim
Ubiquitous Networking Laboratory26 skanuje je i dokonuje powiązania identyfikatora produktu z bazą danych zawierającą dużo więcej informacji, włączając
w to historię produktu. Pewnego dnia – powiedział mi – wszystko będzie miało
takie identyfikatory i będziemy w stanie uzyskać ogromne ilości informacji o tym
czego dotykamy i co kupujemy. Na przykład główka sałaty może wyjawić nam
gdzie została wyhodowana i czy rolnik używał pestycydów. Lub fiolka tabletek
powie nam czy lek zażyty z innym przepisanym środkiem będzie stanowił jakieś
zagrożenie.
Pracownik naukowy Microsoftu Marc Smith27 przedstawił inną wizję przyszłości z jego systemem „Aura”. Używając przede wszystkim gotowej technologii
wyposażył kieszonkowy komputer w bezprzewodowy dostęp do Internetu i czytnik kodów kreskowych, którego używa do skanowania produktów w sklepach.
Wówczas jego komputer łączy się z serwerem pobierającym dane z Google i innych źródeł i prezentuje rezultat na ekranie.
Nagle dostępne jest dużo więcej (informacji) niż tylko cena. Dane dotyczące
produktu, jego wytwórcy w dużo bardziej rozległym informacyjnym ekosystemie. Czy koszula była wykonana nakładem niewolniczej pracy? Puszka przetworzonej żywności pochodzi z firmy posiadającej w swojej historii epizod z trującymi strumykami na tyłach swoich fabryk? Czy firma cieszy się dobrą reputacją
za troskę o pracowników i środowisko naturalne? Smith lubi pokazywać rezultat jaki uzyskał niegdyś skanując w supermarkecie pudełko płatków śniadaniowych. Pierwsza pozycja na liście rezultatów zwróconych przez Google ujawnia,
iż pewnego razu producent wycofał ten produkt ponieważ ważny składnik nie
był wymieniony na etykiecie. To mogłaby być ciekawa informacja dla kogoś
uczulonego na ten składnik. Jeśli każdy przedmiot może opowiedzieć jakąś historię, mówił Smith, „Jedna z bardziej znaczących opowieści brzmi «Jeśli mnie
zjesz to umrzesz».”
Teraz dodajmy możliwość lokalizacji do tej wizji, Podczas kryzysu SARS
w 2003 roku, operator komórkowy w Hongkongu stworzył system ostrzegający ludzi, jeśli w budynku, do którego zamierzają wejść odnotowano wcześniej
przypadki SARS. Użyto powszechnie dostępnych danych i połączono je wykorzystującym lokalizację oprogramowaniem w telefonach28 .
Wszystko to sugeruje wysoki stopień przejrzystości, nie przyznany dobrowolnie przez „obiekt zainteresowania” (newsmaker) – rząd czy przedsiębiorstwo
– lecz zdobyty przez użytkownika. Jest to możliwe ponieważ obecnie wszystkie
rodzaje danych i metadanych (informacje o informacjach) ulatniają się w przestrzeń. Wady są wyraźne, włączając konsekwencje fałszywych informacji i potencjalne naruszenia prywatności. Lecz konstruktywne zastosowania również są
26 Projekt
Tron : http://tron.um.u-tokyo.ac.jp.
Smith: http://research.microsoft.com/~masmith.
28 CNETAsia:
http://asia.cnet.com/newstech/communications/0,39001141,39127700,
00.htm.
27 Marc
50
oczywiste.
Wrota otwierają się
3.4 Bańka mydlana, oszustwo, naganiacz i kłopoty / Oszustwo, afera,
naganiacz i kłopoty
3.4
51
Bańka mydlana, oszustwo, naganiacz i kłopoty / Oszustwo, afera, naganiacz i kłopoty
Choć nazwisko Jonathan Lebed już nic nikomu nie mówi, to powinno zostać wywieszone w gabinecie każdego szefa działu PR. Lebed był graczem giełdowym,
jednym z wielu w czasach internetowej bańki spekulacyjnej w końcówce lat 90.
XX wieku, którego rekomendacje akcji zamieszczane w Internecie przyczyniły
się do wzrostu ich cen przed krachem. Renomowani analitycy z Wall Street
wydawali absurdalne rekomendacje kupna akcji – również tych, które osobiście
uważali za bezwartościowe (considered dogs) – których kurs wkrótce potem się
załamał. Lebed nie obracał się w tak podniosłym towarzystwie. Był nastolatkiem z New Jersey, który zarobił setki tysięcy dolarów wykorzystując różne
tożsamości do zachwalania na czatach różnych akcji. Skończył mając do czynienia z nadzorem giełdowym, który pozwolił mu zatrzymać większość jego łupu.
Jak Michael Lewis zauważył w magazynie The New York Times, nigdy nie było
całkowicie jasne czy robił on coś wyraźnie sprzecznego z prawem czy jedynie
wątpliwego moralnie29 .
Firmy powinny zapamiętać, iż ten rodzaj aktywności - i wiele gorszych sposobów na naginanie zasad systemu – nie odszedł w zapomnienie. On ciągle się
rozprzestrzenia.
Jest to jednak część większego zjawiska: możliwości przyłączenia się przez
każdego do globalnej analizy zachowania i finansów przedsiębiorstw. Problemem
dla osoby dopiero wkraczającej do tej wirtualnej rzeczywistości jest, co omawiam
obszerniej w rozdziale 9., rozróżnienie pomiędzy prawdą a fałszem. Problem ten
dla podmiotu tej dyskusji – osoby w centrum naszego zainteresowania/bohatera
(newsmaker) – jest jeszcze większy.
Dla poważanych spółek akcyjnych, niektóre z najgorszych dylematów są poruszane na forach dyskusyjnych, gdzie ludzie omawiają ceny akcji i wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Potrzeba zwiększenia wartości własnego portfela akcji,
lub rozpowiadania informacji, która obniży ceny i uczyni krótką sprzedaż bardziej dochodową, jest zbyt oczywista by ją ignorować. Jednak nawet na tych
forach można znaleźć okruchy użytecznych informacji. Dziennikarze opisujący
przedsiębiorstwa i nie sprawdzający takich miejsc, przegapienie istotnych informacji mają pewne jak w banku.
Przedsiębiorstwa powinny uważnie śledzić te dyskusje, oczywiście także wtedy, gdy nie biorą w nich bezpośredniego udziału przedstawiciele firmy. Większość
tak robi, i z tych samych powodów obserwują te dyskusje dziennikarze – by się
czegoś dowiedzieć – lecz również by zobaczyć czy ludzie szerzą mylną informację
lub coś gorszego.
Niemal każdy w tym systemie wirtualnej rzeczywistości korzysta z pseudonimu. Czasami na forach wypowiadają się pracownicy firmy. Przynajmniej
wypowiadali się częściej zanim przedsiębiorstwa zaczęły zwracać się do sądu by
móc zdobyć nazwiska i adresy osób, które – w zależności od punktu widzenia –
zwracały uwagę środowiska zewnętrznego na nieprawidłowości zachodzące w firmie (whistle blowers), lub zdradzających tajemnice handlowe przedsiębiorstwa
i inne poufne informacje. Czasami wypowiedzi umieszczane w Internecie były
brane na cel przez firmowych prawników, jak zostanie to omówione w rozdzia29 The New York Times Magazine: http://www.nytimes.com/2001/02/25/magazine/
25STOCK-TRADER.html?ex=1105506000\&en=5eddcb345466527c\&ei=5070\&pagewanted=all.
52
Wrota otwierają się
le 10. Lecz sądy zaczynają informować przedsiębiorstwa, iż nie mogą domagać
się identyfikacji osób wypowiadających się anonimowo na czatach, jeśli nie ma
jakiegoś prawdziwego dowodu zniesławienia.
Firmy powinny rozważyć bardziej interesujące pytanie czy powinny ścigać
(tłumaczenie „chase down” jako odszukiwać,odnajdywać informacje nie bardzo
pasuje mi do tego zdania w kontekście jego dwóch ostatnich słów jego oryginału) i odpowiadać na każdą plotkę, którą odnajdą w sieci. Co jeśli tajemnice handlowe są po prostu pozostałością kończącej się epoki? Zasugerowałbym,
że, z kilkoma wyjątkami, im bardziej firma jest transparentna, tym większe są
jej szanse na odniesienie sukcesu w świecie, w którym dostęp do sieci jest niemal
oczywisty.(networked world) W tym stwierdzeniu nie posunąłbym się tak daleko by utrzymywać, że przedsiębiorstwa powinny tolerować wszystko; byłby to
oczywisty absurd. Lecz atak Doca Searlsa na Segway, wynaleziony przez Deana
Kamena skuter (pojazd?) dwukołowy, który zyskał tak wiele rozgłosu gdy wynurzył się z oceanu plotek, był dobrze zasłużony. Searls, nieprzypadkowo będący
współautorem Cluetrain Manifesto30 , w grudniu 2001 roku na swoim blogu31
napisał:
Wierzę, że dzieło Deana Kamena jest na tyle oryginalne, a jego wizja tak
osobista, że nie ma możliwości by ktokolwiek inny mógł je skopiować czy ukraść
jego dokumentację zanim zostało zaprezentowane. Irytuje mnie, że on i jego
zespół byli tak bardzo tajemniczy w tej sprawie, nawet pomimo tego, iż mam
świadomość, że dyskrecja jest pro forma (czymś normalnym) w przemyśle wynalazczym.
Lecz czy wynikło z tego coś dobrego?
Tak, były pewne miłe zamieszanie w sprawie projektu „Ginger” (znanym
również jako „IT”) jeszcze w fazie rozwoju pojazdu, [lecz] nie było za bardzo
o czym rozmawiać. A teraz, gdy już można go kupić, nadal nie ma o czym
rozmawiać. Wiemy za mało. Nie rozmawialiśmy o tym.
Gdyby Kamen i zespół nie mieli żadnych tajemnic o Ginger w trakcie jego
opracowywania, założę się, że teraz byłby nań o wiele większy popyt i dużo
więcej twórczego myślenia o tym do czego można go wykorzystać.
I gwarantuję wam to: najbardziej niezwykłe zastosowanie dla tej oryginalnej maszyny będzie takie, jakiego Kamen sobie nawet nie wyobrażał podczas
jej tworzenia.
Dla wielu stanowi to herezję, lecz wraz z upływem czasu będzie się to stawało
coraz bardziej oczywiste. Być może fora dyskusyjne, którym daleko jest do bycia
zagrożeniem, są dobrodziejstwem. Byłyby oczywiście jeszcze lepsze gdyby firmy
oficjalnie w nich uczestniczyły. W rzeczywistości najlepszym przykładem są fora zapewniające wsparcie dla użytkowników, a utrzymywane przez sprzedawców
sprzętu, w których udzielają się wyznaczeni pracownicy a wypowiedzi nie są cenzurowane, za wyjątkami oczywistych pomówień czy użycia bardzo obraźliwego
słownictwa. Firmą, która dosyć dobrze pojęła tę ideę jest Echostar, produkujący systemy telewizji satelitarnej, których używam. Rzecznik prasowy powiedział
mi, że pracownicy techniczni firmy pośrednio uczestniczą w internetowym pokoju pogaduszek, dając znać webmasterom gdy na ich stronach znajdują się mylne
informacje. W rezultacie Dish Networks puszcza oczko na aktywność użytkow30 opracowanie
wzywające do zbadania wpływu Internetu zarówno na przedsiębiorstwa jak
i klientów (rynek), http://en.wikipedia.org/wiki/Cluetrain_Manifesto - przyp. tłumacza
31 Doc Searls o Segwayu: http://doc.weblogs.com/2001/12/05#theSecrecyGame.
3.4 Bańka mydlana, oszustwo, naganiacz i kłopoty / Oszustwo, afera,
naganiacz i kłopoty
53
ników, lecz stara się powstrzymywać ludzi przed wyrządzeniem prawdziwych
szkód.
W artykule ukazującym zaskakujące osiągnięcie Howarda Deana w początkowej fazie kampanii prezydenckiej w 2004 roku, Ed Cone, dziennikarz z Karoliny
Północnej, poczynił znaczące obserwacje, mające dużo szersze zastosowanie:
Telewizja, radio, wydawnictwa i poczta mogą wykreować świadomość i zapotrzebowanie na dany produkt. Nadawcy kontrolują treść i, jeśli jest inteligentnie
napisana i przedstawiona, wiadomość powoduje, że ludzie lub firmy głosują za
pomocą swoich dolarów kupując ten produkt. Lecz z kampanii Dean’a płynie
nauka, iż Sieć nie jest dla chcących mieć nad wszystkim pełną kontrolę (Webster’s Dictionary defines micromanage as: „to manage with great or excessive
control, or attention to details”) . W Internecie, efektywna kampania wytworzy
społeczność, która zacznie promować twój produkt na własną rękę. Odpowiednio
przeprowadzonej nie będziesz mógł – lub nie będziesz chciał – kontrolować32 .
32 „The Marketing of the President, 2004”, Baseline Magazine: http://www.baselinemag.
com/article2/0,3959,1410983,00.asp.
54
3.5
Wrota otwierają się
Roje śledczych i szpiegów/Kotłowanina śledczych i szpiegów
Mimo tego przeciętni ludzie zaczynają odkrywać sposoby na przywrócenie równowagi. Świadczy o tym sprawa byłego doradcy ds. Bezpieczeństwa Narodowego
Stanów Zjednoczonych Johna Poindextera, który pomógł wymyślić absurdalnie
inwazyjny program „Total Information Awareness”33 . Dzięki nowym technologiom odczuł go na własnej skórze.
Jak być może pamiętacie, „Total Information Awareness” był programem
administracji Busha do eksploracji danych, przeznaczony wychwytywania podejrzanej aktywności potencjalnych terrorystów. Miał on gromadzić ogromne
ilości informacji o ludziach zbierając i powiązując ze sobą informacje z baz danych dotyczących finansów, uprawnień do prowadzenia pojazdów, przestępstw,
sądów, zdrowia i innych. Poindexter, były kontradmirał i uczestnik skandalu
Iran-Contra34 w latach 80. XX wieku, nadzorował opracowanie tego programu.
Cywilni libertarianie podchwycili i rozwinęli artykuł Matta Smitha z alternatywnej gazety „San Francisco Weekly” z 3 grudnia 2002 roku35 . Aktywista
Internetowy John Gilmore napisał, iż artykuł ten „wykazuje, że być może jest
jakaś informacja, której John M i Linda Poindexter z Barrington Fare 10, Rockville, MD, 20850, nie zdobyli w ich pogoni za totalnym rozpoznaniem informacji. Sugeruje on, iż ludzie z informacją do zaoferowania powinni zadzwonić
na numer +1 301 424 6613 by pomówić z tym skorumpowanym urzędnikiem i jego żoną. Sąsiedzi Thomas E. Maxwell, lat 67, zamieszkały przy Barrington Fare
8 (tel.: +1 301 251 1326), James F. Galvin, lat 56, zamieszkały pod numerem
12. (tel.: +1 301 424 0089), i Sherrill V. Stant (z domu Knight), zamieszkała
pod numerem 6., mogą również nie posiadać pewnych informacji, które byłyby być dla nich pomocne w podejmowaniu decyzji mogących mieć wpływ ich
podstawowe prawa obywatelskie każdego Amerykanina.”
Gilmore posunął się krok dalej. Pobrał publicznie dostępne zdjęcia satelitarne sąsiedztwa Poindextera i umieścił je na poczytnej stronie Cryptome36 .
Zachęcał także ludzi z dostępem do baz danych zawierających informacje o Poindexterze i innych baz „wielkiego brata” - privacy invaders by udostępnić je
jako przykład tego, co mogłoby pójść nie tak z programem Total Information
Awareness.
Kilka dni później, aktywista na rzecz prywatności Richard Smith wyraził
swoje poparcie na stronie Cryptome. „Wygląda na to, że członkowie zespołu
rozwijającego w DARPA37 program Total Information Awareness (TIA) nie lubi być w centrum uwagi. Biografie ich wszystkich [sic!] zostały usunięte ze strony internetowej Information Awareness Office38 podczas kilku ostatnich tygodni. Jednakże pamięć podręczna Google wciąż zawiera wszystkie biografie, więc
umieściłem ich kopie na mojej stronie internetowej.” I podał adres strony.
33 http://en.wikipedia.org/wiki/Terrorism_Information_Awareness
34 Sprzedaż
- przyp. tłumacza
broni Iranowi - http://pl.wikipedia.org/wiki/Afera_Iran-Contras - przyp.
tłumacza
35 Kolumna Matta Smitha na Poindexter: http://www.sfweekly.com/2002-12-24/news/
the-poindexter-effect/
36 Cryptome: http://cryptome.org/tia-eyeball.htm.
37 Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych Obrony Departamentu Obrony Stanów
Zjednoczonych - przyp. tłumacza
38 Information Awareness Office: http://web.archive.org/web/20021017111910/http://
www.darpa.mil/iao/.
3.5 Roje śledczych i szpiegów/Kotłowanina śledczych i szpiegów
55
Czy Total Information Access był w stylu zapasów judo? Nie do końca.
Program został oficjalnie wycofany, jednak szpiedzy/pracownicy wywiadu wciąż
próbują wcielić go w życie innymi sposobami i zawsze będą mieli więcej informacji niż ich oponenci. Lecz w przyszłości zrozumieją, że ”zaglądanie komuś przez
ramię” nie jest już wyłączną domeną szpiegów. W tym przypadku, mnóstwo
aktywistów i reporterów, którzy w pojedynkę niewiele mogli zdziałać, działając
kolektywnie uzyskują posłuch.
56
3.6
Wrota otwierają się
Obserwując Dziennikarzy
Jaka branża jest tradycyjnie pośród najmniej przejrzystych? Dziennikarstwo.
Byliśmy czarną skrzynką i staliśmy się tylko odrobinę bardziej transparentni w ostatnich latach. Lecz społeczeństwo domaga się większej przejrzystości
w naszej branży i przygotowuje raporty na własną rękę gdy nie zareagujemy
w satysfakcjonujący sposób.
Blog Jima Romenesko z Poynter Institue39 , pierwszy i wciąż najlepszy wśród
blogów o tematyce medialnej, stał się źródłem informacji nie tylko dla dziennikarzy, ale również dla ludzi interesujących się dziennikarstwem. Ogólnie rzecz
biorąc, społeczność bloggerów nie wstydzi się wytykać gazetom, magazynom
oraz nadawcom radiowym i telewizyjnym prawdziwe i domniemane wykroczenia przeciwko bezstronności i staranności. Dla dziennikarzy, zaliczanych do ludzi
najbardziej wrażliwych, ta tendencja była pewnego rodzaju szokiem. Nie jesteśmy przyzwyczajeni do bycia analizowanymi, w sposób jaki analizujemy innych,
jakkolwiek istotne jest to, że jesteśmy (analizowani).
Nawet New York Times został zmuszony do opuszczenia swoich zasłon w 2003
roku, gdy dziennikarskie oszustwa niesławnego Jaysona Blaira stały się jednym
z najgorszych skandali w gazecie. Przeprowadzona przez Times odpowiednio dogłębna wewnętrzna analiza zaistniałego bałaganu - „Raport Siegela”40 nie dziala
link, w związku z tym nie byłem w stanie ustalić czy ten raport został napisany
przez kogoś o nazwisku Siegel, czy to odnosi się do czegoś innego,a nie ma tam
dopełniacza saksońskiego - ujawniła przerażający pokaz nieudanej komunikacji
i niedbałego zarządzania, w dodatku do zwyczajnie korupcyjnego zachowania
Blaira. Lecz Raport Siegela pojawił się na krótko w Inernecie i zaraz zniknął, co
zainspirowało Jaya Rosena z Uniwersytetu Nowojorskiego do zadania pytania co
stało się z tym raportem. Ostatecznie, i w głównie dzięki ponagleniom Rosena,
dokument pojawił się ponownie.
Z początkiem 2004 roku, wśród politycznych sprawozdań, które wiele osób
ze środowiska bloggerów uważało za niekompletne, pojawiła się propozycja na ulepszenie dziennikarstwa w ogóle. Pomysł polegał na śledzeniu materiałów politycznych umieszczanych przez indywidualnych reporterów w sieci i nieustępliwe
wytykanie błędów i przeoczeń oraz ukazywanie ich światu. W swoim własnym
blogu, jak i na stronie Rosena PressThink, gdzie ten pomysł został pierwotnie
poruszony, zamieściłem swój komentarz:
Podoba mi się pomysł obserwowania przez ludzi tego co piszę i poprawianie
mnie jeśli coś źle zrozumiałem – lub rzucania moim wnioskom wyzwań, opartych
na tych samych faktach (lub faktach, o których nie wiedziałem w momencie
pisania artykułu). To część dziennikarstwa jutra, i my w tej branży powinniśmy
cieszyć się z informacji zwrotnej i pomocy, która wykorzystana we właściwy
sposób, staje się częścią większej dyskusji.
Lecz jeśli koncepcja ta ma prowadzić do utworzenia jakiegoś rodzaju zorganizowanych zastępów Drużyn Prawdy (Truth Squads), to mam pewne obawy.
Zamieszczam tu tylko trzy spośród wielu pytań/kwestii przychodzących natychmiast do głowy (i jak zobaczycie, nie jestem osamotniony w ich rozważaniu):
1. Kto dokonuje tej obserwacji? Samozwańczy „obserwator” jest w większości
przypadków przeciwnikiem, przekonanym zanim on/ona dokona krytykującego
39 Blog
medialny Jima Romenesko z Poynter Institute: http://poynter.org/Romenesko.
The New York Times o aferze Blaira: http://www.nytco.com/pdf/
committeereport.pdf
40 Raport
3.6 Obserwując Dziennikarzy
57
wpisu, że sprawdzany dziennikarz wykazuje się brakiem zrozumienia, czy to
ze względu na brak kompetencji, lub niechęć. Dziennikarze spotykający się z tym
rodzajem nastawienia nie reagują właściwie, i prawdopodobnie nie zareagują
wcale.
Paul Krugman ma sztab krytyków internetowych, przy których moi wydają się niegroźni. Czasami robią logiczne uwagi. Większość tego mówią jest
nieprawdziwe. I część tego to sztuczki uczestników dyskusji: wykorzystanie błahych argumentów do odrzucenia tego, czego (dziennikarz?) nie wypowiedział,
czy mówienie czegoś, co może być prawdą, ale jest nie na temat, etc.
2. Czy dziennikarze biorący udział w internetowych dyskusjach dotyczących
ich pracy – a wielu z nich zostanie to zabronione przez ich organizacje, prawdopodobnie z przyczyn prawnych – doświadczą działania prawa malejących przychodów?
Przypominam sobie quasi-religijną debatę dotyczącą systemu operacyjnego OS/2 mającą miejsce pod koniec lat 90. XX wieku. Byłem fanem OS/2 lecz
niewystarczająco natchnionym tą religią. Raz na jakiś czas udzielałem się w dyskusji w sieci Usenet, gdzie coś co napisałem było albo źle interpretowane lub
poważnie przekręcone. Byłem wówczas krytykowany przez jednego z bardziej
zagorzałych wyznawców OS/2, który rozbierał moją wypowiedź na części i zadawał dalsze pytania, spośród których niewiele było rzeczywiście istotnych (z
jakiegokolwiek punktu widzenia) dla sprawy. Szybko nauczyłem się, że miałem
czas na poprawę bezspornie mylnych kwestii, i na niewiele więcej. (Miałem także
obrońców w tej grupie dyskusyjnej, którzy mi pomagali.)
3. Dlaczego ktokolwiek powinien wierzyć bardziej krytykującym niż dziennikarzom? Twierdzenie, iż dziennikarze źle interpretują fakty nie jest, samo w sobie, prawdziwe. To tylko twierdzenie.
Czy potrzebujemy Drużyn Prawdy pilnujących Drużyn Prawdy? Zadziwiające, że istnieją strony dokonujące dekonstrukcji materiałów przeciwko Krugmanowi. Lecz przeciętnemu czytelnikowi można wybaczyć ignorowanie większości
z nich.
Żadna z tych kwestii nie znaczy, że strażnicy Sieci są złym pomysłem. Lecz
jeśli ten pomysł ma naprawdę uczynić dziennikarstwo lepszym, jestem po prostu
nieprzekonany, że on zadziała.
To sprowokowało Donalda Luskina, prowadzącego interesujący i często pouczający blog41 o tematyce ekonomicznej i politycznej, bankiera inwestycyjnego
i czołowego demaskatora tez Krugmana, do napisania: „Czyż nie byłoby miłe
dla dziennikarzy takich jak Dan Gillmor jeśli każdy, kto nie zgadza się z ich
wypowiedziami wysyłał e-maile w przyjacielskim tonie i pozwalał im zadecydować jak, i czy, na nie odpowiedzieć? Jak niestosownym jest, że zamiast tego
niektórzy z nas stali się «zorganizowanymi Drużynami Prawdy». Najwyraźniej
jedynie Wielkie Media mają prawo do bycia zorganizowanymi. ”
Na moim (blogu) odpowiedziałem:
Po pierwsze, z zadowoleniem przyjmuję komentarze do tego bloga, i od czasu
do czasu odbywały się tu ożywione dyskusje dosyć rozzłoszczonych recenzentów;
Luskin mógł umieścić kopię swojego komentarza bezpośrednio na tej stronie, lecz
to sprzeciwiłoby się domniemaniu, iż jedyne dobre informacje zwrotne, to przepełnione radością e-maile. (Zauważcie, że Luskin nie pozwala ludziom na bezpośrednie publikowanie komentarzy, i zdaje się preferować raczej wtórujące mu
41 Blog
Donalda Luskina: http://www.poorandstupid.com.
58
Wrota otwierają się
głosy, niż konkretną dyskusję w publikowanych wiadomościach.) Po drugie, udowadniałem przez jakiś czas, że pojedynczy człowiek powinien się zorganizować
i stać się aktywnym, by mieć szansę przeciwko Wielkiemu Wszystkiemu (włączając w to Wielkie Media). Luskin albo tego nie wie, albo nie chce wiedzieć,
i jakoś mnie to nie dziwi.
Z wielu powodów, mam kolejne przemyślenia dotyczące opcji komentarzy,
które przedstawię w rozdziale 9. Lecz wystarczająco jasnym jest, iż: trend zmierzający do przejrzystości mediów jest nieunikniony i wywoła debaty, które pomogą użytkownikom dziennikarstwa zrozumieć proces, który dotąd pozostawał
ukryty. Czy kiedykolwiek będziemy całkowicie transparentni? Marne szanse.
Lecz nie możemy uniknąć – i nie powinniśmy próbować unikać – większej otwartości.
3.7 Zamiana ról
3.7
59
Zamiana ról
Zobaczyliśmy jak nowoczesne sposoby komunikacji dają każdemu komu tylko
na tym zależy narzędzia by dowiedzieć się więcej – dużo więcej – o ludziach
i organizacjach, które w przeszłości usiłowały wydzielać informacje. Co więcej,
gdy już ktoś odnajdzie coś (interesującego) może uczynić to dostępnym w całej
sieci. Lecz bohaterowie newsów powinni zaakceptować tą nową rzeczywistość,
a nie z nią walczyć.
Powinni także uświadomić sobie, że w tej nowe erze są dalecy od bezradności. W rzeczywistości mogą używać tych samych narzędzi by przedstawić swoją
wiadomość zewnętrznemu światu i udoskonalić sposób w jaki komunikują się
między sobą, jak zobaczymy to w kolejnym rozdziale.
Te zmiany są, co najmniej niepokojące dla wszystkich stron. Jestem jednakże
głęboko przekonany, że są to pozytywne trendy, ponieważ stymulują otwartość
zamiast paranoicznej skrytości. I na koniec, czy wam się to podoba, czy nie, są
nieuniknione.
60
Wrota otwierają się
Rozdział 4
Reporterzy kontratakują
Wydaje mi się, że termin „newsmakers” nie oznacza reporterów. Jest to zdroworozsądkowe tłumaczenie, jednak Np. w książce Dominicka „The dynamic of
mass communication” mianem „newsmakers” określa on „rzeczników opinii” np. polityków, świadków wydarzeń itp. - oczywiście w tej kategorii mieszczą się
czasem reporterzy, ale nie tylko i nie zawsze. Krócej mówiąc są to osoby, które
coś wiedzą i o czymś chciałyby poinformować szerszą opinię publiczną.
9 stycznia 2002 roku, reporterzy Bob Woodward i Dan Balz z „Washington
Post” usiedli z sekretarzem obrony USA Donaldem Rumsfeldem. Dziennikarze
pracowali nad serią artykułów poświęconych godzinom i dniom, które nastąpiły
bezpośrednio po 11 września 2001 roku, atakach terrorystycznych na Nowy Jork
i Waszyngton - „najlepszym materiałem w odcinkach, który mogliśmy zrobić
o tych 10 dniach”, jak powiedzieli sekretarzowi.
Rumsfeld powiedział, że sądząc z tego co usłyszał od sekretarza stanu Colina
Powella, wywiad z nim, Rumsfeldem, zbliżał się już ku końcowi: „Powiedział,
że rozmawialiście już o tym ze wszystkimi ludźmi na świecie.”
W rzeczy samej, reporterzy byli przygotowani do spotkania. Zadali wiele
pytań, badając dogłębnie co Rumsfeld miał na myśli, powiedział i zrobił w tych
dniach. Swoją pracę domową odrobili, jednym słowem, celująco.
Skąd o tym wiemy? Ponieważ zaraz po tym jak w „Washington Post” ukazał
się ten materiał, Departament Obrony zamieścił transkrypcję całego wywiadu na swojej stronie internetowej, DefenseLink1 . Każdy kto chciał zadać sobie
trud poznania stylu przeprowadzania wywiadu przez dziennikarzy, mógł to zrobić osobiście. Co więcej, każdy kto chciał się przekonać, które cząstki wywiadu
trafiły do gazety również mógł to zrobić. Okazuje się, że Departament Obrony
zamieszcza w internecie każdy ważniejszy wywiad z Rumsfeldem i jego pierwszym zastępcą, Paulem Wolfowitzem.
Po co to wszystko? Po to, by - zgodnie z tym co mówi asystentka Rumsfelda
- udostępnić pełen kontekst. Tym czego nie powiedziała - ale nie musiała - jest
to, że zamieszczanie tych wywiadów służy wielu celom departamentu. Po pierwsze, zakładając że transkrypcja jest rzetelna (a czasami nie jest)2 , zapewnia ona
1 wywiad Washington Post z Donaldem Rumsfeldem http://www.defenselink.mil/news/
Feb2002/t02052002_t0109wp.htm
2 Zakładanie wiarygodności nie jest automatyczne, a Pentagon poważnie nadszarpnął swoją reputację w podobnych warunkach w kwietniu 2004 r. według Washington Post (http:
//www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A28729-2004Apr20), Departament Obrony „skaso-
62
Reporterzy kontratakują
ciekawą opowieść wszystkim, których to interesuje, a nie tylko sam kontekst wywiadu jako taki. Po drugie, jeśli dziennikarz publikuje lub emituje historię, która
nie odzwierciedla sensu wywiadu, lub całkowicie wprowadza w błąd odbiorców,
departament w obronie własnej odsyła do transkrypcji. Po trzecie, procedura
pomaga dyscyplinować dziennikarzy.
To także sprawi, że dziennikarze nie będą się czuć pewnie. Nasze małe królestwo, gdzie z zasady mieliśmy ostatnie słowo, rozpada się na kawałki. Ale, jak
mówią programiści, to już cecha systemu, a nie wirus.
Reporterzy zawsze mieli niewątpliwą przewagę w przemyśle medialnym. W końcu to o nich piszemy i rozmawiamy; my jesteśmy jedynie obserwatorami. Ponad
to, w świecie gdzie zbyt wielu dziennikarzy zajmuje się niemal wyłącznie przepisywaniem, reporterzy mogą tworzyć i strzec porządek dyskutowanych tematów.
Oczywiście prawdą jest, że reporterzy mogą używać narzędzi nowego dziennikarstwa w stary sposób, choćby staromodnej techniki balonu próbnego, by
zmylić redakcje informacyjne i sprowadzić na manowce opinię publiczną. Wielu zdecyduje się właśnie na to, ponieważ nadal wierzą, że żyją w świecie gdzie
wszelkie relacje z mediami które nie mogą być kontrolowane mają z definicji
wrogi charakter. Ci którzy tak postępują głęboko się mylą, ale przecież byli
w błędzie przez lata.
Sprawa ma cluetrainowski wydźwięk - taki, że rynki są rozmowami. Pobrzmiewają tu również echa realpolitik, ponieważ stawki w tych kontaktach są
tak wysokie. Ale sednem jest zmiana, dla firm, polityków, oraz innych reporterów, którzy są wystarczająco dzielni by przyjąć to do wiadomości. Ta ewolucja
od perspektywy emitowania do perspektywy rozmowy nie będzie ani łatwa ani
przyjemna. Ale naturalne dla niej zamieszanie umożliwi taką komunikację, która
przyniesie korzyści wszystkim, przyjmując że będzie przebiegać właściwie.
Jak zauważyłem w Rozdziale 3, stare reguły przygotowywania informacji nie
są już jedynymi które obowiązują. To co walnie przyczyniło się do tego, że obowiązywały - informacje przepływające przez wyselekcjonowaną grupę w pełni
kontrolowanych kanałów medialnych, głównie telewizję - nadal pozostaje w mocy i ciągle w dużym stopniu kształtuje to, jak większość obywateli postrzega
informacje.
Ale kultura kontrolowanego udostępniania informacji umiera i nie ma lepszej
wiadomości. Informacje i komentarze z obrzeży sieci, od zwykłych ludzi którzy
chcą być uczestnikami rozmowy, od blogerów po aktywistów, są faktem. Zawodowi dziennikarze pozostają w dalszym ciągu silną grupą w tym procesie, sądzę
że nadal tak będzie, jednak formuje się szerszy front.
Ludzie zajmujący się przygotowywaniem informacji - biznesowych, politycznych i, twierdzę, dziennikarskich - powinni słuchać uważniej oraz w nowy sposób,
wszystkich grup, niezależnie od tego czy są to wyborcy, klienci, czy opinia publiczna jako taka. Potem muszą wyciągnąć wnioski z tego co słyszą. Marketing
i obsługa klienta nie są już zbiorem prostych zasad. Biznes musi włączyć się
w rozmowy, które już się toczą, o jego produktach i praktykach. Używając blogów i innych narzędzi informacyjnych takich jak fora dyskusyjne, firmy mogą
zaangażować klientów, dostawców i pracowników w dialog, w którym wszyscy
wał publicznie dostępną transkrypcję oświadczenia sekretarza obrony Donalda Rumsfelda
skierowane pod adresem pisarza Boba Wodwarda sugerujące że administracja Busha dała
Arabii Saudyjskie znać o inwazji na Irak z dwumiesięcznym wyprzedzeniem.” Woodward dostarczył swoją własną wersję. Czy dziennikarze i ich źródła będą w przyszłości publikować
odrębne transkrypcje?
63
uczą się od siebie. Mass media pozostają ważnym narzędziem nowoczesnej komunikacji, ale zrozumienie zmieniającego się świata który opisałem stanie się
równie kluczowe. Na przykład, dobrze przeprowadzony kontakt z blogerem, który stał się ekspertem w danej dziedzinie, może zaowocować lepszymi rezultatami
niż reklama prasowa.
Firmy muszą zdać sobie sprawę, że bycie otwartymi i prawdomównymi nie
jest jedynie właściwą rzeczą; jest także mądrą rzeczą. W kształtującym się świecie internetowej komunikacji mataczenie i kłamstwa będą jeszcze mniej skuteczne niż przedtem. Aktywiści i poinformowani klienci złapią oszusta na gorącym
uczynku i zmuszą do poniesienia odpowiedzialności. McDonald’s mógł wygrać
proces o zniesławienie z McSpotlight, ale mam nadzieję i ufam że w wyniku tej
i innych obywatelskich akcji firma w końcu będzie lepszym - a nie tylko cwańszym - biznesowym uczestnikiem życia społecznego. Politycy tacy jak Treny
Lott zapamiętają, że tęsknota za czasami segregacji nie znajduje zrozumienia
wśród przytłaczającej większości amerykańskiego społeczeństwa.
Dokonanie tej zmiany w myśleniu będzie niekiedy przypominało grę w szachy
w trójwymiarze. Weźmy pod uwagę choćby wielość odbiorców przedsiębiorstwa:
tradycyjne media, nowe media, inne przedsiębiorstwa, klienci, kontrolerzy, politycy i wyborcy. Teraz dodajmy do tego różnorodne narzędzia komunikacji e-maile, blogi, krótkie komunikaty, syndykacje poprzez technologie internetowe,
takie jak RSS - i mamy już obraz nowego krajobrazu w całej jego złożoności.
W tym rozdziale zaproponuję konkretne porady i przykłady dla reporterów
jutra, pomysły jak prowadzić szczere rozmowy z ich odbiorcami, którymi są zarówno dziennikarze, pracownicy jak i opinia publiczna. Mam nadzieję, że ludzie
biznesu i politycy w szczególności użyją ich do właściwych celów, nie po to by
zwodzić i oszukiwać.
64
Reporterzy kontratakują
4.1
Nauka poprzez słuchanie
Chociaż możliwe jest nauczenie się czegoś od grupy fokusowej albo poprzez
analizę badania naukowego to żadna z tych technik nie może równać się ze słuchaniem. Przyjrzyjmy się sprawie Phila Gomesa, specjalisty od public relations
działającego w rejonie San Francisco3 . Około dwa lata po rozpoczęciu kariery,
Gomes został przez swoją agencję wyznaczony do prowadzenia spraw związanych z pewnym oprogramowaniem przeznaczonym dla przedsiębiorstw. Miał zając się relacjami z mediami i analizą rynku dla pakietu programów pracujących
na komputerach średniej klasy IBM AS/400, które miały duży udział w rynku i cieszyły się opinią wytrzymałych i niezawodnych maszyn. Producent tego
oprogramowania zastanawiał się nad takim przepisaniem kodu by programy te
działały w środowiskach Windows i Unix. Niektórzy z użytkowników AS/400,
stanowiący wówczas 90% obawiali się że zostaną pozostawieni samym sobie.
Gomes znalazł „listserv” (e-mailową grupę dyskusyjną) dla użytkowników
oprogramowania o którym mowa gdzie ludzie w zasadzie tworzyli własne informacje prasowe poprzez toczenie stojących na wysokim poziomie dyskusji,
przyswajając w ten sposób wiedzę która kiedyś mogła pochodzić tylko z prasy
specjalistycznej lub też od klubu użytkowników4 . Gomes i jego klienci musieli
zrozumieć o czym tacy ludzie mówią.
„Dzięki monitorowaniu tej listy, zyskałem niezwykle bogatą perspektywę jeśli
chodzi o potrzeby, niepokoje i proces decyzyjny nabywców” powiedział Gomes
„Dzięki temu byłem później w stanie dostarczyć tą wiedzę mojemu klientowi
i w odpowiedni sposób dostosować strategię komunikacyjną. Gdyby nie ta perspektywa, firma mogłaby zacząć mówić o strategii dla otwartych systemów tak
intensywnie, że klienci korzystający z AS/400 (którzy nigdy nie byli zagrożeni
utratą wsparcia technicznego) mogliby poczuć się jak pasierbowie”
Czy pracodawcy Gomesa w pełni doceniali jego wysiłki? Nie do końca. Niektórzy z jego szefów „nie widzieli wielkiej wartości w tym że byłem subskrybentem tych list i że śledziłem toczone na nich rozmowy”. Mawiali „O Boże, Gomes
znowu siedzi na tych swoich czatach”
Ostatnio Gomes stał się jednym z najlepiej poinformowanych w świecie PR
obserwatorów blogów i innych nowych mediów. Napisał bardzo użyteczne teksty
i posty na ten temat, ale jednocześnie przyznał że został powitany „z pewną
dozą pogardy. W sferze korporacyjnej komunikacji istnieje trend automatycznego traktowania każdego nowego pomysłu w zakresie mediów internetowych jako
nowego radia CB zamiast badania potencjału tego typu innowacji”
Ale niektóre firmy wreszcie zaczynają rozumieć co się dzieje i uczą się stosowania nowych metod komunikacji. Technologie takie jak RSS dały firmom
nowe możliwości monitorowania tego co się dzieje. Buzz Bruggeman, prawnik
o którym mówiłem we Wstępie, sprzedaj także aplikację nazywającą się „ActiveWords” która umożliwia automatyzację wielu zadań w systemie Windows5 .
Bruggeman korzysta z usługi Feedster (o której mowa w Rozdziale 2) która
przeszukuje Internet w poszukiwaniu wzmianek o ActiveWords. Później tworzy kanał RSS który jest wysyłany do czytnika RSS NewsGator którego używa
Buzz. Co pół godziny NewsGator sprawdza czy Feedster znalazł coś nowego.
3 blog
Phila Gomesa http://www.philgomes.com/blog.
takie były tworzone przez użytkowników konkretnego typu oprogramowania lub
typu sprzętu we wczesnych etapach rozwoju przemysłu komputerowego - przyp. tłumacza
5 ActiveWords: http://www.activewords.com.
4 Kluby
4.1 Nauka poprzez słuchanie
65
Jeśli tak się stało to wówczas:
Natychmiast czytam wiadomość i decyduję co zrobić : odpowiedzieć, skomentować, podziekowac, przesłać do naszego zespołu etc.
Jeśli odpisuję blogerowi, on/ona jest podekscytowana tym faktem, i później zwykle pisze o nas więcej, i mówi swoim czytelnikom że jesteśmy świetnymi
ludźmi, którzy odpowiadają użytkownikom i klientom [net levarages all the time]
Jeśli któryś z użytkowników ma problem, rozwiązujemy go szybko - w ostatecznym rozrachunku całość działa genialnie.
Mój całkowity udział w procesie po tym jak interesujący mnie wpis zostały
już „przetworzony” jest niemal zerowy. Prawdopodobnie co tydzień sprawdzam
Google News i grupy dyskusyjne Google ale ten Feedster jest znacznie ważniejszy.
Jeśli założymy że blogerzy są tak na prawdę „inteligentnymi ludzkimi agentami” to ten model jest fantastyczny: nie musisz szukać czegokolwiek lub kogokolwiek, bo informacja sama do Ciebie przychodzi.
Kiedyś, usługa tego typu kosztowała majątek. Teraz każdy może prawie za
darmo korzystać z takich rozwiązań.
66
Reporterzy kontratakują
4.2
Napisz o tym na blogu
Przeciętna korporacyjna strona www ma wiele wspólnego z przeciętnym raportem kwartalnym. Jest przeładowana informacjami, z których większość albo
ukryto albo zamaskowano w celu zminimalizowania problemów i podkreślenia
tego co się rzeczywiście udaje. Zwłaszcza w przypadku firm które mają problemy łatwo odnieść wrażenia się że ich serwisy internetowe zaprojektowane są
tak, by zniechęcić potencjalnego odwiedzającego który chciałby głębiej zajrzeć
w strukturę przedsiębiorstwa i jego działalność. Najmniej interesującą częścią
korporacyjnego serwisu - z małymi wyjątkami - jest typowy „List od CEO” który zwykle nie zawiera żadnej treści i nie mówi nic o cechach firmy lub jej lidera.
Sprawianie wrażania otwartości to coś innego niż otwartość.
„Blogowanie to szansa dla PRu a nie zagrożenie” pisze specjalista od komunikacji Tom Murphy na swoim blogu PR Opinions6 . „Blogowanie daje unikalną
możliwość pokazania ludzkiej twarzy organizacji jej klientom, którzy mogą dzięki temu czytać rzeczywiste przemyślenia i opinie pracowników. To właśnie tego
ludzie teraz chcą: poznawać firmy w ich ludzkim wymiarze, nie w wymiarze
korporacyjnego żargonu.”
Gdy szef Groove Networks Ray Ozzie tłumaczy coś na swoim blogu7 czytelnik zyskuje wgląd w sposób myślenia CEO tej firmy, a nie tylko w jej produkty.
Niebezpośrednia trajektoria bloga Ozziego sprawia że jest on tak wartościowy.
Ozzie nie tyle zachwala Groove wprost, co przedstawia swoje poglądy na tematy
związane ze swoim przedsiębiorstwem i jego ekosystemem.
17 lipca 2003 Ozzie napisał notkę na swoim blogu o słabych zabezpieczeniach w sieciach bezprzewodowych i dla wzmocnienia swojej tezy zilustrujował
jej początek odnośnikiem do tekstu w magazynie handlowym Infoworld. Ozzie
stwierdził, że ten tekst pokazuje jeden z powodów dla których ludzie „przekonują się dlaczego «sekcyjne» podejście do zagadnień bezpieczeństwa, takie jak
te stosowane przez Groove będzie tak ważne w przyszłości”. Dodał też „alternatywa jest bardziej niż przerażająca: gdybyś uznał obawy swojego pracodawcy
za uzasadnione, pozwoliłbyś mu zamknąć i zarządzać swoim domowym komputerem?”
Nie cytuję tej notki gdyż zawiera jakieś przełomowe informacje, ale robię
to by pokazać jak osoba na kierowniczym stanowisku może użyć tego kanału
komunikacji w celu przedstawienia swojego poglądu na temat ważnego w dzisiejszym świecie komputerów zagadnienia - czyli bezpieczeństwa jednocześnie
w subtelny sposób kierując uwagę na swój produkt. Ta metoda jest efektywna tylko dlatego że Ozzie zapewnił sobie wcześniej już nieco wiarygodności w ten sposób hiperbola zawarta w jego tekście nie była tak widoczna. Ozzie
wspomniał o ważnym problemie i podzielił się swoim zdaniem - osobiście, nie
za pomocą PRowca. Reklama Groove Networks pasowała do kontekstu notki.
Była na miejscu. Nie musiała prowadzić bezpośrednio do zwiększenie sprzedaży
by być użyteczną i potrzebną.
Ozzie powiedział mi że blog dał mu „platformę komunikacyjną pod moją
kontrolą”. Dodał też, że na blogu mógł napisać co chciał (z pewnymi ograniczeniami, wynikającymi z tajemnicy handlowej na przykład) i kiedy chciał,szybko
i bez limitów miejsca. „Czułem że zaistniała pewnego rodzaju konwersacja,
6 blog
7 blog
Toma Murphy’ego http://www.natterjackpr.com.
Raya Ozzie http://www.ozzie.net/blog/
4.2 Napisz o tym na blogu
67
a nawet wiele konwersacji. Blog dawał mi uczucie ze jestem jej częścią, co potwierdzały później telefony i emaile które dostawałem”
Wkrótce po naszej rozmowie Ozzie zawiesił swojego bloga ze względu na nawał pracy ale ponowił blogowanie wiele tygodni później. „Byłem bardzo zajęty
w ciągu tych kilku miesięcy” napisał mi w mailu na początku 2004 r. „Największa różnica między moim samopoczuciem między dniem dzisiejszym a momentem sprzed roku polega na tym że wtedy czułem się winny gdy nic nie pisałem.
Teraz jednak wiem jak efektywnie może działać RSS, wiem że gdy zaczynam
pisać znowu - nawet gdy to jest jedna notka od święta - nie będę musiał regenerować mojej grupy czytelników. Gdy zaczynałem pisać bloga, naprawdę myślałem
że zniknę ze społeczności jeśli będę musiał (z jakichkolwiek powodów) zrobić
sobie przerwę. Jednak dzięki czytnikom RSS monitorowanie ludzi którzy piszą
rzadko to naprawdę mały problem”
Najnowszym rekrutem w szeregach blogerów będących szefami firm jest
Mark Cuban, właściciel zespołu NBA Dallas Mavericks. Cuban, miliarder który zarobił swoje pieniądze dzięki internetowi (współzałożyciel broadcast.com,
kupionego później przez Yahoo!) zyskał sławę jako otwarty i szczery właściciel
zespołu sportowego, chociaż nie zaprzestał inwestowania w technologie i telewizje. Jego „Blog Maverick”8 przyciągnął natychmiastową uwagę gdy wystartował
w marcu 2004 r. Trudno się temu dziwić: Cuban atakował dziennikarzy piszących o sporcie i publikował kąśliwe komentarze na temat sportu i inwestowania
w ogóle. Cuban zabrał sie do blogowania w zupełnie inny sposób niż jakikolwiek inny blogujący CEO którego znałem (jego blog wymaga redaktora, ale to
powszechne w blogosferze)
Byłem zaintrygowany, i pod wpływem chwili, wysłałem Cubanowi szybki
email z pięcioma pytaniami. Odpowiedział prawie natychmiast.
P:Co przede wszystkim skłoniło Cię do pisania bloga?
O: Byłem zmęczony czyteniem w mediach sportowych niepełnych informacji
lub dezinformacji o mojej działalności. To [blog] była jedyna metoda wydobycia
na wierzch faktów.
P: Czy z Twoich obserwacji wynika, że ludzie biznesu i odbiorcy są świadomi
swoich możliwości kierowania dyskusją, albo przynajmniej reagowania na to co
się mówi?
O: I tak i nie. Myśle że każdy kto ma jakiekolwiek pojęcie o internecie z biznesowego punktu widzenia wie o blogach. Problem polega na tym „Czy jeśli
o tym napiszę, to oni przyjdą?” Prostowanie krążących nieścisłości to jedno.
Ale jeśli nikt tego nie czyta, takie sprostowania nie są warte wysiłku. To z kolei
powoduje sytuacje a la Paragraf 22 która dla większości jest zbyt ryzykowna.
P: Czy wszyscy CEO powinni pisać blogi? Jeśli tak, to dlaczego? Jeśli nie,
dlaczego nie?
O:Raczej nie. Bycie w branży sportowej to coś innego niż bycie w biznesie.
Lokalne gazety piszą o Dallas Mavericks codziennie. Infomrmacja o jakiejś firmie
może pojawić się co najwyżej raz na kwartał.
P: Co byś nie napisał na blogu? Jakie są granice?
O: Jeszcze nie wiem.
P: O co jeszcze powinienem zapytać w temacie nowego świata komunikacji?
O: To nie jest całkowicie nowy świat. Każdy z nas był w stanie od lat tworzyć
strony w internecie. To tylko system zarządzania treścią [CMS], strukturyzowany
8 Blog
Maverick blog Marka Cubana http://www.blogmaverick.com.
68
Reporterzy kontratakują
pionowo w celu tworzenie zapisków w stylu pamiętnika. Ta forma a la pamiętnik
zwróciła uwagę „wewnętrznego podglądacza” w każdym z nas. Nie wiem czy
będzie to długoterminowe oddziaływanie.
Blogi prowadzone przez CEO sa użyteczne. Jeszcze bardziej przydatne są
w wielu przypadkach blogi i inne materiały dostarczane przez ludzi z niższych
szczebli struktury firmy. Dla dziennikarzy najcenniejsze informacje ze środka
przedsiębiorstw pochodzą zazwyczaj od zwykłych pracowników, lub od menagerów niskiego i średniego szczebla. Dlaczego nie pozwolić także im komunikować
się z opinią publiczną?
Coraz większa liczba mądrych firm zaczyna rozumieć że to jest dobry pomysł. Być może najlepszym przykładem takiej firmy jest Macromedia, przedsiębiorstwo które stworzyło popularne narzędzia służące do projektowania stron
www takie jak Dreamwaver i Flash. Programiści i managerowie firmy współtworzą wiele blogów. Na przykład, John Dowdell oferuje „agencje informacyjną
dla ludzi używających Macromedia MX”9 czyli jednego z kluczowych produktów firmy. Macromedia gromadzi też - dla ułatwienia - wszystkie swoje blogi
na jednej stronie i umożliwia ich przeglądanie z jej poziomu10 .
Microsoft na kilkanaście sposobów ustanowił nowe standardy. W maju 2004
r. Bill Gates zachwalał zalety blogów i RSSu w przemówienie do szefów korporacji. Zwracając uwagę na wygodę tego typu rozwiązań, stwierdził „Idea najlepsza
ze wszystkich jest taka: to Ty powinieneś zdobywać informację tak jak chcesz”
Aby udowodnić że to nie są tylko słowa, firma pozwala kilkuset swoim pracownikom pisać prywatne blogi. Jestem pod szczególnym wrażaniem serwisu Channel
911 który jest prowadzony przez kilkunastu programistów Microsoftu. Dzięki
nim proces rozwoju oprogramowania zyskuje unikalną, ludzką twarz, dodatkowo wzbogacaną konwersacjami prowadzonymi przy użyciu filmów i dźwięku.
Takie konwersacje stanowią dodatek do zwykłych tekstowych blogów. (Nazwa
„Channel 9” pochodzi od praktyki niektórych linii lotniczych która umożliwia
pasażerom słuchanie rozmów pilotów z wieżą kontrolną przy użyciu pokładowych systemów audio)12
Sektor publiczny również może użyć takich technik. Phil Windley był do grudnia 2002, przez 21 miesięcy Chief Information Officer (dyrektor ds. informacji)
stanu Utah13 . Usłyszał o blogach na konferencji w Kalifornii i od tego czasu był
zaintrygowany ich potencjałem. Zaczął pisać własnego bloga i wtedy zrozumiał
że ten format może mieć wartość w środowisku korporacyjnym. Kupił więc 100
licencji na Radio Userland, jeden z bardziej znaczących pakietów oprogramowani do pisania blogów i zaoferował je ludziom z działów IT w administracji stanu,
którzy chcieli pisać blogi. Niemal 36 ludzi zgodziło się na tą propozycje i ponad
jedna trzecia z nich do dziś aktywnie pisze. Jego własny blog dał mu lepsza
rozpoznawalność wśród pracowników IT z jego stanu. A on uczył się od nich
i poznawał dzięki blogom problemy które muszą rozwiązywać.
Oczywiście, to wszystko nie jest takie proste jak powiedzenie dyrektorowi
(albo sprawienie że dyrektor sam się zgłosi) żeby pisał bloga, albo ofiarowanie
blogów innym osobom w organizacji. I tu wkraczają prawnicy.
Nawet w erze otwartości rząd, firmy i inne duże organizacje dalej mają tajem9 MX
Blog Johna Dowdella MX Blog: http://www.markme.com/jd/.
blogi Macromedii http://www.markme.com/mxna/index.cfm.
11 MX Blog Johna Dowdella MX Blog: http://www.markme.com/jd/.
12 agregowane blogi Macromedii http://www.markme.com/mxna/index.cfm.
13 Windley jest teraz konsultantem ds. systemów informatycznych przedsiębiorstw
10 agregowane
4.2 Napisz o tym na blogu
69
nice handlowe. Nie chcą prać brudów na świeżym powietrzu. To dlatego firmy
i rządy stosują ścisłe reguły dotyczące poczty elektronicznej, umowy o nieujawnianiu tajemnic, i inne metody które mają zapobiec przedostaniu się cennych
informacji wewnętrznych w niepowołane ręce. (Groove ma reguły dotyczące tego
jakie tematy firmowi blogerzy mogą poruszać a jakie nie)
Czasami to o czym nie można napisać poza systemem zabezpieczeń – tam
gdzie informacja jest dostępna dla każdego – może być opublikowane wewnętrznie. Wewnętrzny blog czy Wiki mogą pomóc pracownikom organizacji otrzymywać aktualne informacje dotyczące projektów czy odkryć dokonanych przez
innych. Blogi IT w Utah były przeznaczone tylko dla pracowników IT i dobrze
służyły swoim celom.
Robert Scoble, jeden z najbardziej płodnych blogerów Microsoftu, stał się
dobrze znany w świecie technologii dzięki swojemu blogowi Scobleizer14 . W komentarzu który napisał na moim blogu powiedział :
„Inni albo to zrozumieją albo stracą korzyści wynikające z uczestniczenia
w rynku. Ale naprawdę wymaga to zatrudnienia inteligentnych ludzi i przyznania im dostępu do najbardziej delikatnych informacji wewnętrznych. Nie każda firma to zrozumie ale Microsoft jest w unikalny sposób umiejscowiony by
wykorzystać nowy konwersacyjny marketing. Dlaczego? Wszyscy mamy dostęp
do poglądów kadry kierowniczej firmy. Zupełnie inaczej niż we wszystkich innych
miejscach w których pracowałem.”
Miałem swoje starcia z Microsoftem na przestrzeni lat. Ale jako jeden z najgłośniejszych krytyków firmy, mogę powiedzieć z cała pewnością że jej posunięcia pozwalające pracownikom odbywać rozmowy z opinią publiczną są dobrym
krokiem z PRowskiego i marketingowego punktu widzenia. Dla mnie to sygnał
mówiący, między innymi, że imperium stara się być nieco mniej straszne.
Po tym jak firma zdecyduje że blogowanie to dobry pomysł, trzeba wymyślić
korporacyjne zasady mówiące o tym co jej pracownicy mogą pisać i w jaki sposób. Należy również zadecydować o stylu pisania i opracować reguły odpowiedzi
na wulgarne komentarze i groźby. Na koniec, lider organizacji musi być przekonany co do całej sprawy. Nie musi pisać bloga ale musi podkreślać że blogi
i inne metody komunikacji poziomej są ważne.
W 2003 r. Scoble napisał manifest dla korporacyjnych blogerów na swoim blogu. Niektóre jego sugestią mogą nie być zbyt praktyczne dla większości
firm (przynajmniej dla mnie jest jasne, że firma w której pracuje Scoble często
ignoruje jego własne sugestie ) ale lista zawiera bardzo cenne idea. Oto kilka
najlepszych:
Ten typ komunikacji szczególnie pasuje ludziom którzy wykonują zawody
wymagające wysokich kwalifikacji. Na przykład na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat eksplodowała liczba dobrych blogów prawniczych. Większość powstała
gdyż ich autorzy po prostu lubili pisać o prawie. Ale takie strony okazały się
doskonałymi narzędziami marketingowymi. Ernest Stevenson, prawnik z Nowego Orleanu nie miał na myśli marketingu gdy zaczynał pisać bloga, ale i w tej
sferze pomysł okazał się w miarę skuteczny, generując referencje i prośby o „bids
on services”
„Ogólnie, pisze bloga gdyż dzięki temu jestem w kontakcie z adwokatami
interesującymi się jak technologia zmienia praktykę prawniczą” powiedział Stevenson, zauważając że w Nowym Orleanie nie ma wielu prawników którzy chcie14 blog
Robera Scoble’a Scobleizer http://scoble.weblogs.com.
70
liby rozmawiać o takich rzeczach.
Reporterzy kontratakują
4.3 Blog gwiazdy
4.3
71
Blog gwiazdy
Will Wheaton nie jest, powtórzmy, nie jest Wesley Crusherem.
Wheaton, który obecnie ma nieco ponad 30stke nie ma pod żadnym względem wyrzutów sumienia że grał pod koniec lat 80tych i na poczatku lat 90tych
inteligentnego ale lekko irytującego nastolatka w serialu Star Trek : The Next
Generation. Wheaton jest z tego dumny. Ale niektórzy fani star treka nienawidzą
postaci która grał. Powstała nawet, sławna w swoim czasie, grupa dyskusyjna
alt.ensign.wesley.die.die.die – i ton wypowiedzi tam zamieszczanych był dobrze
oddawany przez jej nazwę (alt.chorazy.wesley.umrzyj.umrzyj.umrzyj).
W 2001 r. ten mieszkaniec Pasadeny zaczął pisać bloga15 , częściowo by jak
sam stwierdził „zmienić nieco utarte przekonania i opinie o mnie które były
kierowane pod moim adresem ze względu na postać którą grałem w Star Treku” Jego strona internetowa zawiera mieszankę bardzo osobistych obserwacji
z komentarzami na temat współczesnego życia, polityki technologii i rozrywki.
Blog ujawnia kim naprawdę jest Wheaton: inteligentnym i głębokim rodzinnym
człowiekiem, który interesuje się techniką i aktywizmem politycznym.
Blog stał się portalem Wheatona do kariery pisarskiej. I dzięki niemu Wheaton uzyskał nowy rodzaj łączności z jego publicznością. Nazwijmy taką formę
komunikacji „Blogiem gwiazdy”. I warto też przyjrzeć się temu zjawisku jako
etapowi ewolucji celebryty: od wyprodukowanego „dzieła” do bardziej ludzkiej
postaci.
Twórczość Wheatona jest bardzo osobista. Dzięki temu łatwiej go poznać
jako osobę a nie postać ze Star Treka (uwaga osobista: serial Następne Pokolenie
jest najlepszym ze wszystkich w tym długowiecznym fenomenie, jakim jest Star
Trek)
Wheaton nie jest fanem systemu stworzonego przez Hollywood, w którym
kreuje się gwiazdy a później - po tym jak zostaną wykorzystane - wypluwa.
Widać to na jego blogu „Miałem duże trudności jako aktor, i czułem jakbym
miał coraz mniej czasu by osiągnąć w tym zawodzie sukces.” powiedział „Grałem w słabych filmach by zapewnić byt mojej rodzinie. Zacząłem pisać o tym,
o wzlotach i porażkach, głównie o porażkach, o tym jak to jest być sławnym
przez połowę życia i przez drugą połowę być sławnym z tego powodu że jest się
sławnym”
Wheaton nie jest też fanem - eufemistycznie rzecz ujmując - prasy branżowej
w Hollywood „Jestem bardzo cyniczny jeśli chodzi o tego rodzaju dziennikarstwo”
„Nie sądzę, żeby było to naprawdę ostre, dobrze przygotowane dziennikarstwo. To jest w istocie rozszerzenie maszyny PRowskiej studiów filmowych. Gdy
ma miejsce premiera nowych filmów, dużo się o nich pisze. Ale rzadko są to negatywne rzeczy, ponieważ ludzie wyrażający swój sceptycyzm zwykle są odcinani
od swoich źródeł informacji.”
Jak twierdzi Wheaton „Podczas gdy prasa branżowa nie krytykuje znanych
aktorów mnie krytykują cały czas ponieważ jestem mało znacząca gwiazdą. Co
mam zrobić, zacząć grozić? Nie mam rzecznika prasowego”
Wheaton wspomina tekst Entertainment Weekly o blogach „Autor był arogancki, pełen lekceważenia i poczucia wyższości”, dodając że wtedy „niektóre
cytaty wyrwał całkowicie z kontekstu, i przedstawił mnie w naprawdę złym
15 blog
Willa Wheatona http://www.wilwheaton.net.
72
Reporterzy kontratakują
świetle. W ogólnym rozrachunku trudno mi się przejmować takimi rzeczami. To
po prostu leniwe dziennikarstwo. Ale każdy w przemyśle filmowym przeczytał
ten tekst. Wrażania są ważne”
„W mojej sytuacji, przydaje się prowadzenie bloga” powiedział Wheaton,
„ponieważ daje mi to możliwość przedstawienia mojego punktu widzenia”
Przestał pasjonować się aktorstwem i odnalazł nowe powołanie w pisaniu.
Jego blog przyczynił się do powstania książki pt. „Tańcząc boso”, a druga publikacja była na początku 2004 r. w drodze. Wheaton zaczął zarabiać na życie
dzięki pisaniu, co było niezwykle satysfakcjonującym rozwojem wydarzeń. (Gwoli ścisłości: wydawca nowej książki Wheatona jest także wydawcą tej publikacji.
Wheaton gdy napisałem o nim po raz pierwszy w moim tekście prasowym publikował sam)
Wheaton używał komputerów przez większą cześć swojego życia. Zna współczesne internetowe języki programowania, jest zwolennikiem ruchu open source
i używa Linuxa w domu. Także włączył się w poparcie wielu spraw kluczowych dla środowiska „technicznego” jak na przykład reforma prawa autorskiego
które tak drastycznie wspiera właścicieli praw kosztem użytkowników i konsumentów. Wheaton mocno popiera także Electronic Frontier Foundation (EFF)
która walczy o wolności w erze cyfrowej. Poruszył tłum swoim przemówieniem
na fundraiserze16 EFF w 2002 r. w którym wygłosił emocjonalny apel o walkę
z nadużyciami w branży i poparł misję EFF.
Pisanie tego typu bloga to odpowiedzialne zajęcie. Ważna jest autentyczność.
Wielu czytelników „czuje że mnie zna, co jest dziwne” powiedział mi autor, cytując w czasie naszej rozmowy w połowie 2003 r. mail który właśnie nadszedł.
Autor mail wspomina wydarzenie z książki które Wheaton nazywa „listem miłosnym do mojej żony”. Gdy Will spacerował z żoną na ulicy w Santa Barbara,
zaczęło padać. Otworzył parasol ale jego żona wzięła go i zamknęła, po czy
m stwierdziła „idźmy w deszczu”. „Napisałem o tym. Bylo to bez dwóch zdań
sentymentalne.” po czym dodał „Jestem zakochany po uszy w mojej żonie i jesteśmy razem od ośmiu lat.”
Autor wspominanego maila chciał żeby Wheaton coś zrozumiał. Napisał
„Czytamy Twój blog gdyż piszesz bardzo szczerze, i jeśli okaże się ze całość jest
literacką fikcją, wszyscy poczujemy się zdradzeni”
„Oni zawsze mówią żebym pisał to co wiem” powiedział Wheaton „To naprawdę dobra rada”
16 wydarzeniu/imprezie podczas której zbierane są pieniądze na dany cel, zwykle mniej lub
bardziej polityczny - przyp. tłumacza
4.4 TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
4.4
73
TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
Która branża powinna mieć największą potrzebę korzystania z nowatorskich
technologii? Public relations. A mimo to, w ciągu kilku ostatnich lat, PR przeszedł od zupełnej ignorancji do półświadomego zrozumienia możliwości, jakie
daje internet. Gdyby założyć, iż specjaliści od PR-u pojmują swoją pracę tylko
jako udawanie, że ujawniają prawdziwe informacje, dalsza część podrozdziału
jest bezużyteczna. Dosł. O tyle, o ile specjaliści. . . , przyjrzeć się temu jeszcze
Mam jednak bardziej życzliwy stosunek do tej branży i podejrzewam, że wielu speców od PR-u dostrzega możliwości wkroczenia w tę nową erę w mądry
sposób.
To zadziwiające, jak słaba jest większość korporacyjnych stron internetowych mimo upływu tylu lat. W liście „Drodzy PR-owcy”, który opublikowałem
na moim blogu, proponuję kilka następujących, prostych wskazówek.
Upewnijcie się, że wasi klienci posiadają tony informacji na swoich stronach
internetowych. Powinny one zawierać nie tylko komunikaty prasowe, ale również
linki do artykułów o waszym kliencie opublikowanych przez inne źródła; notki
biograficzne i wysokiej rozdzielczości fotografie kadry zarządzającej oraz szczegółowe informacje, łącznie ze zdjęciami (i plikami wideo) produktów, a także
wszystko, co tylko uważacie za przydatne.
Nie zakopujcie informacji o danych kontaktowych tak głęboko na stronie internetowej, by nikt poza osobami mogącymi się pochwalić zaawansowaną wiedzą
z dziedziny bibliotekoznawstwa nie mógł ich znaleźć. Najpierw szukam podstrony „O firmie”, następnie podstrony „Dla prasy”, a potem podstrony „Dane
kontaktowe”. Może istnieje bardziej logiczne miejsce dla takich informacji, ale
gdziekolwiek ich nie umieścicie, nie chowajcie ich.
Kiedyś zwykłem prosić o adresy mailowe, by nie korzystać z telefonów, faksów i ślimaczącej się poczty. Obecnie, jeśli ktoś ma wiadomość albo ofertę skierowaną do mnie – i tylko do mnie – nie życzę sobie już maila ze względu na plagę
spamu. Chcę RSS. Nawet jeśli firma nie ma ochoty tworzyć bloga, wprowadzenie kanałów RSS z najważniejszymi informacjami jest rzeczą nieodzowną. To
nie jest już kwestia wyboru; to podstawa.
4 kwietnia 2002 roku informatyczny gigant Cisco Systems na swej stronie News@Cisco, stworzonej dla PR-owskiej obsługi firmy17 , udostępnił kanały
RSS z komunikatami prasowymi. Przewidywanymi odbiorcami, powiedział Dan
Tester, specjalista odpowiedzialny za ich wdrożenie, byli właściwie wszyscy od reporterów przez analityków, inwestorów, partnerów biznesowych, na klientach skończywszy. Microsoft posiada kanały RSS kierowane do programistów.
Powoli, lecz systematycznie, firmy uczą się.
Jeśli specjaliści od PR-u zaczną tworzyć kanały RSS dla swoich komunikatów prasowych, dziennikarze i ogół społeczeństwa będą mieli możliwość dotarcia do materiału, na którym im zależy, a branża PR będzie mogła skończyć
z bombardowaniem wielka ilością e-maili ludzi, których skrzynki odbiorcze już
są przepełnione. Nadal e-maile w PR-ze będą w użyciu, ale ich liczba może się
radykalnie zmniejszyć, jeśli PR-owcy dadzą się do tego przekonać. W 2002 roku
felietonista Infoworldu Jon Udell opisał (na swoim blogu, oczywiście) wiadomość, jaką chciałby otrzymywać: „Cześć, nazywam się [IMIĘ I NAZWISKO],
17 kanały
RSS
Cisco
syndicationSearch.jsp
http://tools.cisco.com/newsroom/contactSearch/jsp/
74
Reporterzy kontratakują
pracuję jako [dyrektor techniczny (CTO), architekt oprogramowania, product
manager] w [NAZWA FIRMY], która zajmuje się [PRODUKT LUB USŁUGA].
Założyłem bloga, gdzie opisuję co robimy, jak to robimy, i dlaczego jest to ważne. Jeśli treść tej informacji jest przydatna i istotna, nasz kanał RSS można
znaleźć tutaj. Dzięki!”18
Plaga spamu sprawiła, że newslettery niemal straciły rację bytu. Według
niektórych szacunków, obecnie od 15 do 30 procent „prawowitej” poczty elektronicznej blokowane jest przez filtry antyspamowe. Jeśli newsletter zostanie
potraktowany jako spam, wszyscy na tym stracą. Dzięki Bogu mamy RSS, powiedział mi Chris Pirillo, wydawca newsletterów LockerGnome. „RSS wyrasta
na następcę e-mail publishingu i e-mail marketingu”.
Są dobre sposoby na udostępnienie RSS, istnieją też bardzo złe. Niektóre firmy robią i tak, i tak. Na przykład Apple Computer posiada kanał RSS ze swoimi
komunikatami prasowymi. Lecz jeśli przegląda się je w moim programie do odczytywania wiadomości RSS, widać jedynie same nagłówki, bez tekstu, jeżeli
więc chce się doczytać resztę, trzeba odwiedzić stronę Apple’a. Głupio. Dla kontrastu, ludzie z Apple iTunes stworzyli kanał RSS z listą najlepiej sprzedających
się piosenek. W oknie czytnika RSS, które zawiera tekst wiadomości, można tez
zobaczyć okładkę płyty i garść szczegółów na temat piosenki. Niegłupio.
18 instrukcje PRowskie Jona Udella: http://weblog.infoworld.com/udell/2002/08/14.
html#a383.
4.5 Wypromujemy to Panu niszowo
4.5
75
Wypromujemy to Panu niszowo
W kwietniu 2001 roku, do agencji PR pracującej dla Apple’a wpłynęła prośba
od bloggera, Joe Clarka, który chciał przeprowadzić wywiad z oddelegowanym
do tego pracownikiem firmy na temat systemu operacyjnego Macintosha. Clark
pisywał do magazynów naukowo-technicznych, a jego zawieszony obecnie NUblog19 coraz bardziej zyskiwał na popularności. Agencja PR tego nie wiedziała.
Zirytowany odmową Clark opublikował wymianę korespondencji na swojej stronie, co zaowocowało listem z groźbą procesu sądowego w razie niezaprzestania
takich praktyk nadanym przez regionalnego wiceprezesa (dyrektora?) agencji.
Całe zdarzenie pokazało, jak zupełnie zielone było Apple (ciekawa gra słów tu
wychodzi. . . ) i jego specjaliści od PR-u w temacie medium szybko zyskującego
na znaczeniu.
Trzeba uczciwie przyznać, że było to w 2001 r. czyli przed tym jak blogi stały
się znane. Clark, dziennikarz zajmujący się technologią i pisarz był względnie
wczesnym graczem w tym, co Azeem Azhar, dyrektor w europejskiej firmie
20six dostarczającej narzędzi do blogowanie nazywa „Ebayizacją mediów - każdy
może być sprzedającym i kupującym”. Inni nazywają to „nanopublikowaniem”zjawisko opisujące małe strony, prowadzone przez jedną lub co najwyżej kilka
osób które poświęcone są relatywnie niszowemu tematowi. Niszowy bloger może
nie być tak wpływowy jak duża organizacja. Wedle Azhara, niszowymi blogerami
są w tym kontekście „nastolatek który wyznacza trend w zakupach telefonów
komórkowych wśród swoich rówieśników, albo też fascynat yogi z Londynu który
ma 60-80 podobnych do niego czytelników na swoim blogu, i który wpływa na ich
zakupy związane z yogą”
Mimo swojej niszowosci, ich wpływy są niezaprzeczalne.
Na przykład osoby działające w sferze sieci bezprzewodowych Wi-FI przekonali się, że przynajmniej dwa blogi, Wi-Fi Networking News Glenna Fleishmanna i Wireless Data Web Log Alana Reitera20 są równie ważne dla swoich
czytelników jak publikacje papierowe. Te strony dostarczają najnowszych informacji o Wi-Fi, można tam znaleźć także komentarze na wysokim poziomie.
W moim przekonaniu, te strony są lepsze niż ich papierowe odpowiedniki.
Wpływy efektywnych blogerów przekraczają świat technologii. W branży
wózków dla dzieci kobieta z południowej Kalifornii, Janet McLaughlin potrafi
zmieniać rynek swoją działalnością blogową21 . Chociaż nie zarabia ani centa, we
wrześniu 2003 roku Wall Street Journal donosił że „Pani McLaughlin - lepiej
znana swoim wyznawcom jako Strollerquenn (królowa wózków) osiągnęła status gwiazdy w światku ludzi interesujących się wózkami i ma ogromny wpływ
na nowych kupujących. Ludzie z całego świata proszą ją o rady w internetowych
postach zatytułowanych «O mądra strollerqueen poradź nam» «wszyscy chwalmy strollerqueen» czy «strollerqueen:dziękuję za uczynienie mnie normalnym».
Janet jest wspominana przez tak wielu klientów, że dwa sklepy z wózkami na Zachodnim Wybrzeżu zaczęły oferować cykliczne «promocje strollerqueen»”22 .
Inną wpływowa publikacją niszową jest Gizmodo, blog o najnowszych i najlepszych elektronicznych gadżetach. Jest częścią małej ale rosnącej grupy stron
zarządzanych przez Nicka Dentona, byłego dziennikarza finansowego który zo19 NUblog:
http://www.contenu.nu.
20 116
21 Janet
22 The
„Stroller Quenn” McLauglin: http://www.strollerqueen.com.
Wall Street Journal, 8 września 2003, artykuł ze strony pierwszej
76
Reporterzy kontratakują
stał przedsiębiorcą. Wpływy Gizmodo znacznie przewyższają jego relatywną
wielkość, a pierwszy autor tego bloga, Peter Rojas był już wcześniej doświadczonym dziennikarzem technologicznym który pracował w takich miejscach jak
magazyn Red Herring. Rojas, który od czasu naszej rozmowy przeniósł się do innego niszowego bloga, Engadget23 powiedział mi że firmy zauważyły jego działalność, chociaż „trwało to kilka miesięcy, poza Microsoftem, który zauważył
Gizmodo w kilka dni po starcie bloga”. Rojas stwierdził w połowie 2003 r.:
Muszę przyznać że reklamy które otrzymuję nie są reklamami w ścisłym
sensie tego słowa, bardziej wygląda to tak że PRowcy piszą do mnie maile informując o nowych produktach albo żeby zaprosić mnie na lunch z kimś kto akurat będzie w mieście. Dostaje mnóstwo komunikatów prasowych które nie mają
związku z Gizmodo, głównie dlatego że zachowałem się jak głupiec i zarejestrowałem się na CeBIT America [gigantyczne targi] więc teraz dostaję mnóstwo
bzdur o „aplikacjach dla przedsiębiorstw”. Mimo wszystko bardzo rzadko piszę
o czymś na blogu bo PRowiec to mi „sprzedał”. Większość treści dla Gizmodo
pojawia się gdy po raz tysięczny sprawdzam mój czytnik newsów w ciągu dnia,
podczas gdy reszta pochodzi od informacji przesłanych mi przez czytelników
(którzy mogą być PRowcami w przebraniu. Tego nigdy nie możesz być pewny.)
Muszę przyznać, że PRowcy którzy się ze mną kontaktują wydają się inteligentniejsi i maja do mnie więcej szacunku niż ludzie którzy mnie zasypywali
informacjami gdy pracowałem dla Red Herring. Nie jestem pewien czy dzieje
się tak dlatego że oni wiedzą coś o świecie blogów i przez to lepiej rozumieją
jak działa blogosofera, czy dlatego że pęknięcie bańki internetowej pozostawiło
tylko najlepszych ludzi w branży. Ale ogólnie moje doświadczenia z PRowcami
były bardzo pozytywne. Ci z którymi miałem do czynienia traktowali Gizmodo bardzo poważnie jako publikację o technologii. Raz nawet Wiceprezydent
ds. Globalnego Marketingu firmy Kyocera napisał do mnie maila pełnego złości
po tym jak skrytykowałem nowy telefon jego firmy.
Denton sądzi że promocja blogowa jest idealna dla „ludzi którzy stosują
strategię PRową opartą na opiniach ludzi”. Podaje przykład:wytwórca rowerów z wysokiej półki nie może efektywnie promować się w prasie czy telewizji mediach które trafiają do masowej publiczności, a możliwości prasy branżowej
również nie spełniają jego potrzeb. Bez środków na wynajęcie drogiej agencji
PRowej, producent rowerów może poszukać w internecie „15 najbardziej wpływowych blogerów piszących o rowerach i sportach ekstremalnych - by zidentyfikować kto pisze o tej tematyce, kto jest słuchany [przez internetową społeczność,] i kto rozprowadza memy” i skontaktować się z tymi ludźmi w celach
promocyjnych.
Firmy mogą same znajdować wpływowych blogerów. Jak już wspomniano,
blogosfera doczekała się narzędzi przeznaczonych dla blogerów i innych ludzi
które umożliwiają śledzenie tego co się w niej dzieje. Technorati i Feedster są
najprawdopodobniej najbardziej użyteczne spośród pierwszych takich serwisów.
23 Engadget:
http://www.engadget.com.
4.6 Kilka zasad nowego świata PR i marketingu
4.6
77
Kilka zasad nowego świata PR i marketingu
Cieszę się niezmiernie, że nie muszę zajmować się PR-em lub marketingiem.
Gdyby przyszłoby mi promować coś, w czego doniosłość nie wierzę, miałbym
z tym problemy. Mniejsza już o trudy zmagania się z dziennikarzami.
Lecz jeśli tym bym się parał, mając w odwodzie dostępne obecnie narzędzia,
zaproponowałbym mojemu szefowi czy klientowi następujące zasady korzystania
z mediów jutra.
Słuchaj uważnie, ponieważ ludzie spoza twojej organizacji mogą wiedzieć
coś, czego nie wiesz ty. Miej oko na czaty, fora dyskusyjne, pocztę elektroniczną, i inne nowinki (coś, co jest „from the edge”, jest innowacyjne i nowatorskie,
jeszcze nie „w centrum”, książka chyba się już troszeczkę zdezaktualizowała, rozwój nowych mediów nastąpił niezwykle szybko, jak wiecie), zarówno z wewnątrz
jak i z zewnątrz firmy.
Mów otwarcie o tym, co robisz, i dlaczego to robisz. Załóż firmowego bloga, albo dziesięć blogów. Objaśnij wprost, nieskomplikowaną angielszczyzną (lub
w lokalnym języku), co się u was w firmie dzieje. Namów i dyrektora generalnego
do publikowania wpisów. Stwórz blogi wewnętrzne i strony oparte na mechanizmie wiki schowane za firewallem.
Zadawaj pytania, ponieważ zawsze znajdą się ludzie gotowi na nie odpowiedzieć. Po tym jak słuchałes i rozmwiałes, pójdź krok dalej i włącz komentarze
na blogach aby klienci mogli odpowiadać. Zapytaj ludzi z różnych grup odbiorców. Ustaw grupy dyskusyjne, ale nie cenzuruj ich oprócz wycinania komentarzy
oszczerczych, obscenicznych i całkowicie nie na temat. .
Udostępniaj swoje informacje jak najszerszemu gronu odbiorców, w jak najbardziej efektywny sposób. Stwórz kanały RSS zawierające wszystkie przydatne
dla dziennikarzy i innych ludzi informacje, włączając w to informacje prasowe,
przemówienia, wpisy na blogach, i inne materiały.
Pomagaj oferując więcej, nie mniej. Upewnij się że Twoja strona www ma
wszystko czego może potrzebować dziennikarz. Wchodzą w to zdjęcia, materiały
audio i video, wykresy, i stary dobry tekst. Upewnij się że wszystkie te informacje
są łatwe do znalezienia. Jesli dziennikarz będzie je w stanie znaleźć, tym bardziej
uda się to klientom. To dobra sytuacja, nie zła.
Publikuj albo linkuj to co pracownicy Twojej firmy mówią publicznie i to
co się mówi o Twojej firmie. Gdy CEO albo inny człowiek wysoko w hierarchii
udziela wywiadu, dokonaj transkrypcji i opublikuj na stronie www firmy. Jeśli
to materiał telewizyjny, umieść także klipy audio lub video. Jeśli tekst jest nieprzyjazny Tobie również podaj do niego link (bo inni ludzie znajda taki tekst
nawet jeśli będziesz udawał ze nie istnieje) ale zamieść także polemikę.
Uważnie koncentruj się na ludziach którym naprawdę zależy. Dowiedz się
którzy mikro-wydawcy mówią o Twoim produkcie lub usłudze (użyj google,
technorati, Blogdex i Feedstera, nie tylko Nexis i usług dostarczających wycinki prasowe) Popytaj w okolicy o osoby z którymi powinenes się kontaktować.
Później staraj się wyczerpująco informować tych ludzi. Traktuj ich jak profesjonalnych dziennikarzy którzy chcą wykonywać swoją pracę, a oni będą traktować
się z podobnym szacunkiem.
Poprawiaj swoje błędy szybko i uczciwie. Gdy poważna redakcja albo poważny blog napisze coś nieprawdziwego, reaguj natychmiast. Wskazuj materiały
źródłowe które wspierają Twoją tezę. Wysyłaj emaile do blogerów którzy wskazali na błędny tekst, i mów im o swojej reakcji. Jeśli sprawa dotyczy opinii, a nie
78
Reporterzy kontratakują
faktów, bądź sprawiedliwy w swoich replikach.
Dziękuj ludziom którzy nauczyli Cię nowych rzeczy. Gratuluj im publicznie
gdy zaoferowali świetna radę i zrób to ponownie gdy ją wcielisz w życie. A gdy
kto znajdzie Twój błąd, nie bądź defensywny. Powiedz światu - i osobie która
Ci znalazła Twój błąd - jak bardzo doceniasz pomoc.
Eksperymentuj cały czas, ponieważ ryzyko to częsc rozwoju. To jest nowe
medium którego się wszyscy uczymy. Jak mówi Esther Dyson „Zawsze popełniaj
nowe błędy”
Rozdział 5
Przyzwolenie Rządzonych
17 lutego 2004 roku, Ben Chandler zwyciężył w wyjątkowych wyborach do Kongresu. Chandler, Demokrata wygrał z miażdżącą przewagą 11 procent głosów,
w wyścigu uznawanym przez obie partie za niezwykle istotny.
Markos Moulitsas Zúniga autor bloga Daily Kos1 nie posiadał się z radości.
„To nie jest zwykłe zwycięstwo, to prawdziwy nokaut” napisał, gdy wyniki stały
się jasne. „I to my RAZEM dokonaliśmy tego. Daliśmy wszystko: pieniędze,
wolontariuszy w terenie, pozytywne wibracje i wsparcie.”
Moulitas miał powody do świętowania. Działacz i blogger z Kalifornii, gorący
zwolennik Partii Demokratycznej, autora serwisu będącego lekturą obowiązkową
wszystkich pasjonatów polityki, celebrował nie tylko pomniejszenie Republikańskiej większości w Izbie Reprezentantów. Cieszył się także z roli jaką blogosfera
odegrała w zwycięstwie Chandlera. Blogosfera nie tylko dopingowała Chandlera, ale także napędzała jego maszynę wyborczą za pomocą „politycznego mleka
matki” – czyli pieniędzy.
Poprzedniego miesiąca, sztab wyborczy Chandlera podjął – jak czas miał
pokazać – niezwykle dobrą decyzję. Na blogu Daily Kos i na dziesięciu innych
popularnych, w większości lewicowych stronach tego typu sztabowcy Chandlera
wykupili ogłoszenia wyborcze, zachęcające do wpłacania datków na jego kampanię. Inwestycja 2000 dolarów, dokonana w raczkującej wówczas internetowej
agencji reklamowej Blogads2 , przyniosła 80,000 dolarów we wpłatach (najczęściej w wysokości ok. 20 dolarów) z całego kraju. Manager kampanii Chandlera
stwierdził następnego dnia w wypowiedzi dla Wired News, że jego szef „nie mógł
wprost uwierzyć” w to, że tyle osób spoza regionu było zainteresowanych tymi
wyborami3 .
Głos osób z granic system politycznego – zwykłych ludzi z prawdziwymi,
życiowymi problemami, nie zaś grubych ryb z dużymi pieniędzmi – został usłyszany.
Historycy będą uznawać sezon wyborczy 2002-2004 za pierwszy moment,
w którym technologie my-tworzymy-informacje ostatecznie się usamodzielniły.
To jasne, że Duże Media i siły centralizacyjne zachowały dominującą rolę w tym
okresie. A blogi i inne narzędzia komunikacyjne tego typu same nikogo nie wy1 Daily
Kos: http://www.dailykos.com.
http://www.blogads.com.
3 Tekst Chrisa Ulbricha dla Wired News o Chandlerze i wykorzystywaniu reklam na blogach
http://www.wired.com/news/politics/0,1283,62325,00.html.
2 Blogads:
80
Przyzwolenie Rządzonych
brały, krach kampanii Howarda Deana pokazał ich ograniczenia. Przykład Bena
Chandlera dowodzi zaś, że potrzeba właściwej mieszanki okoliczności i cech kandydata, by wygrać wybory.
Ale nawet gdy elita deprecjonowała fenomen Deana, i pośrednio, wartość
Sieci jako takiej, stawało się jasne, że polityczne wiatry zaczynają wiać w inną
stronę.
Podobnie jak w biznesie, gdzie innowacyjne narzędzia dziennikarstwa dają
przedsiębiorstwom nowe metody organizacji i handlu, tak w polityce pomagają dokonać transformacji życia politycznego w pozytywne sprzężenie zwrotne
między rządzonymi a rządzącymi. Mimo że kampania Deana zakończyła się niepowodzeniem, była pionierska w wielu obszarach i stała się modelem dla innych.
I mimo tego, że obecnie rządy nie robią wystarczająco wiele, by wykorzystać
nowe technologie w służbie obywateli, w końcu zauważą wartość takich działań
– choćby tylko z przyczyn finansowych.
Ta ewolucja dotyczy także wspomagania obywatelstwa jako takiego. Powstające formy dziennikarstwa oddolnego, przywracają aktywność obywatelską
do kultury w której już dawno nie określa się polityki inaczej niż tylko jako
ostrej gry dla bogatych i potężnych. Technologie te są dostępne zarówno dla
obywateli jak i dla polityków, i mogę stać się narzędziem ratowania tego co możemy w innym przypadku utracić : systemu w którym przyzwolenie rządzonych
oznacza coś więcej niż tylko proste oddanie głosu.
5.1 Nihil novi. . .
5.1
81
Nihil novi. . .
Pomimo wszystkich oczywistych zalet polityki opartej na Internecie, nie jest
ona w stanie zmienić status quo z dnia na dzień. Przyzwolenie rządzonych stało się kiepskim żartem pod koniec XX wieku, gdy hasło „ jedna osoba, jeden
głos” zostało wykoślawione w „ jeden dolar, jeden głos” - oznaczające wydawanie pieniędzy na kłamliwe ogłoszenia telewizyjne mające oddziaływać na masy.
Wszystkie przykłady potwierdzają, że wybory w 2004 roku wciąż stały pod
znakiem dużych pieniędzy i dużych koncernów medialnych.
Przykład A to seria agresywnych spotów telewizyjnych, które pomogły zatopić kampanię Howarda Deana w czasie pierwszych prawyborów Demokratów,
w stanie Iowa. I nawet Dean który użył w błyskotliwy sposób Internetu by
zbierać fundusze, otrzymując w większości małe, nie wyższe niż 100 dolarów
datki zrobił zwrot o 180 stopni wydając większość tych pieniędzy na reklamy
telewizyjne. Jednak Dean postąpił racjonalnie w świecie mediów, w którym telewizja nadal posiada ogromną siłę i w sytuacji w której Demokraci tak ustawili
system prawyborów, by zwycięzca w Iowa i/lub New Hampshire stawał się nie
do pokonania.
Przykład B to zwycięska kampania Arnolda Schwarzeneggera w wyborach
na gubernatora stanu Kalifornia. W październiku 2003 roku aktor pokonał ówczesnego4 gubernatora stanu, Greya Davisa. Jego zwycięstwo nie było w żaden
sposób związane z aktywnością obywatelską. Było za to bardzo związane z tradycyjną, Hollywodzką kampanią marketingową osoby, która posiadała na dodatek
kilka przebojów kasowych na koncie. Schwarzenegger był osobą publiczną, a jego kampania miała swój start w Internecie, ale w końcu wszystko sprowadziło
się do tego – co jest smutne, ale typowe dla współczesnej Ameryki – by przekonać ludzi których nie interesuje doświadczenie, kwalifikacje kandydata ani
jego plany na przyszłość w razie elekcji. Aktor ukrywał się przed poważnymi
dziennikarzami, występując w programach Jaya Leno i Oprah Winfrey, i niemal
śmiał się w twarz reporterom, którzy próbowali zadawać mu pytania dotyczące
konkretnych kwestii.
Przykład C to reelekcja Georga W.Busha w 2004 roku, która była jeszcze
bardziej wzmocnioną wersją, ultra- kosztownej, hierarchicznej kampanii z 2000
roku. Chociaż doradcy Busha używali w pewnym stopniu Internetu, kilkaset
milionów dolarów zebranych w 2004 pochodziło od bogatej elity, która wyniosła
prezydenta do władzy w pierwszej kolejności.
Wniosek był bardzo prosty: Amerykanie nie byli jeszcze zainteresowani rozwiązaniami niekonwencjonalnymi. Wydawało się, że polityka późnego wieku XX,
która wcale nie była czymś więcej niż telewizyjnym show z wyborcami w roli
konsumentów, wciąż trzyma się mocno.
4 te wybory w Kalifornii były zbliżone konstrukcją do polskiej instytucji referendum odwoławczego – przyp.tłumacza
82
Przyzwolenie Rządzonych
5.2
To co nowe jest stare
Nie ma nic nowego w używaniu technologii internetowych do celów politycznych.
Już na początku lat 80tych, skrajni prawicowcy używali elektronicznych biuletynów ogłoszeniowych (BBSów) by rozgłaszać swoje idee i utrzymywać ze sobą
kontakt.
Ross Perot, niezależny kandydat w wyborach prezydenckich 1992 roku miał
ważną propozycje – która przeszła niezauważona – by utworzyć „elektroniczne
ratusze”. Idea ta najwyraźniej wzięła się z faktu, iż Perot założył i prowadził
wcześniej firmę Electronic Data Systems. Jednak nie była to zbyt nowatorska
koncepcja – Perot wciąż tkwił w erze technologii mainframe5 nie zaś działalności
oddolnej. „Czy miałby teraz szanse na zwycięstwo, biorąc pod uwagę wszechobecność technologii i ilość wykształconych zwolenników?” – zastanawiał się
Peter Harter, jeden z dyrektorów Netscape, w pracy na ten temat napisanej
w 1993 „Prawdopodobnie nie, gdyż on i tak systematycznie odbierał władze
swoim wolontariuszom”. Jednak kampania Perota wskazała kierunek którym
zaczęli podążać inni.
Ludzie na krawędziach sieci – używający telefonów komórkowych, nie komputerów – pomogli obalić skorumpowany rząd filipiński w 2001 roku. Autor książki
„Smart Mobs”6 , Howard Rheingold napisał „Dziesiątki tysięcy Filipińczyków
zebrały się na placu Epifanio de los Santas Avenue, nazywanym Edsa, w ciągu godziny od pierwszych SMSów «Idźcie na EDSA, ubierzcie się na czarno.»
W ciągu czterech dni, na tym placu pojawiło się ponad milion osób, w większości ubranych na czarno. Rząd Estrady upadł. Narodził sie legenda «Pokolenia
Textu»”
W 2000 roku w Ameryce po raz pierwszy w poważny sposób zastosowano
Internet jako narzędzie do zbierania pieniędzy. Republikanin John McCain zebrał wówczas w ten sposób bezprecedensową sumę 6.4 miliona dolarów. McCain
ostatecznie przegrał prawybory z Georgem W.Bushem, jednak ta lekcja nie została zapomniana. Internetowe zbieranie funduszy stało się jeszcze jedną bronią
w kampanijnych arsenałach.
Rok 2002 to początek używania blogów w kampaniach wyborczych. W tym
właśnie roku, Tara Sue Grubb z Północnej Karoliny postanowiła wystartować
w wyścigu do Senatu przeciwko długoletniemu Republikańskiemu senatorowi,
Howardowi Cole, który nie zmierzył się z poważnym przeciwnikiem od lat. Jedną z kluczowych kwestii w tym starciu był uniżony stosunek, z jakim Cole
odnosił się do życzeń przemysłu filmowego z Hollywood w zakresie praw autorskich. Grubb nie miała pieniędzy ani nie była znana, jednak po jej stronie stali
Internauci walczący o bardziej sprawiedliwe prawa autorskie.
Grubb nie odnalazła tych Internautów – to oni znaleźli ją, poprzez blogi i emaile. A później przystąpili do działania. Ed Cone, dziennikarz piszący
o technologii i felietonista na pół etatu w News & Record, jednej z głównych
gazet w Płn.Karolinie, przedstawił Grubb Dave’a Winera. Winer, programista,
pomógł jej założyć bloga. Strona ta przyciągnęła uwagę mediów - włączając w to
mnie - blogerów i innych użytkowników Internetu. Wieści o jej kampanii trafiły
na główną stronę Slashdot, dzięki czemu tysiące osób odwiedziło jej bloga, co
też przyniosło trochę pieniędzy. Pod koniec wyścigu, cytowały ją gazety, i Coble
musiał tłumaczyć się ze swojego zachowania wobec przemysłu filmowego.
5 dużych
jednostek centralnych używanych od lat 50tych
2002.
6 Perseus,
5.2 To co nowe jest stare
83
Sprawiedliwości stałoby się zadość, gdyby energia Grubb i blogi przyniosły
jej sukces. Rzeczywistość okazała się zupełnie inna. Coble wygrał z przytłaczającą większością, ale po raz pierwszy od lat jego zwycięstwo było chociaż trochę
niepewne. To co było naprawdę istotne w kampanii Grubb, to sposób w jaki ta
kampania się uformowała i rozwijała, dzięki małej ale pionierskiej społeczności
internetowej.
84
Przyzwolenie Rządzonych
5.3
Wybierając prezydenta
Powszechnie uważa się, że inteligentne wykorzystanie Internetu zapewniło zwycięstwo Roh Moo Hyunowi w wyborach prezydenckich w Korei w 2002 r. Roh
występował jako reformator, i przyciągnął do siebie młodych ludzi, posługujących się chętnie narzędziami takimi jak SMSy, fora dyskusyjne i wszelkimi
innymi możliwymi technologiami komunikacyjnymi. Działo się to w kraju który
uznaje się za posiadający najlepszą na świcie infrastrukturę telekomunikacyjną.
Roh przyciągnął także uwagę internetowego serwisu który nie istniał nawet
w momencie gdy został wybrany jego poprzednik. OhMyNews.com, magazyn
tworzony w większości przez własnych czytelników, zyskał dużą popularność
ze względu na twarde, sceptyczne dziennikarstwo w państwie gdzie trzy główne
gazety – konserwatywne i obejmujące 80% rynku – miały związki z rządem
i rzadko szły pod prąd. Komentatorzy polityczni zgodzili się że dziennikarstwo
OhMyNews pomogło w zwycięstwie Roha. Nie było przypadkiem, że właśnie
Oh My News Roh udzielił swojego pierwszego wywiadu po sukcesie wyborczym,
pomijając wspomniane konserwatywne gazety. (więcej o Ohmynews w Rozdziale
6)
W 2004 roku Legislatura7 zdjęła Roha za stanowiska. Ale koreańscy Internauci znowu dostali swoją szansę. W kwietniowych wyborach parlamentarnych,
wyborcy w zdecydowany sposób poparli partię sprzymierzoną z Rohem, a Internet znowu odegrał ogromną rolę
W 2004 roku amerykańska polityka dojrzała do przełomu. Wystarczająco
wiele osób miało dostęp do Internetu, i również po raz pierwszy Internauci
mieli narzędzia aby na własną rękę przełomu dokonać. Udało się to Howardowi
Deanowi. Warto zatrzymać się na moment przy tej kampanii, zastanowić się co
się stało oraz dlaczego i jakie wnioski możemy wyciągnąć.
7 koreański
parlament - przyp. tłumacza
5.4 Dean spotyka Meetup, blogi i pieniądze
5.4
85
Dean spotyka Meetup, blogi i pieniądze
„Telewizyjna polityka przekazuje ludziom, że się nie liczą” powiedział raz Joe
Tipp. Jako szef kampanii Howarda Deana w czasie jego wzlotów i upadków,
chciał to zmienić.
Kwalifikacje Tippiego były unikalne. Sam odkrył i zafascynował się technologią, uczęszczał do San Jose State University w sercu Doliny Krzemowej i wyrobił
sobie świetne kontakty w branży. Był także wysokiej klasy sztabowcem i działaczem, z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu kampanii politycznych
na poziomie lokalnym, stanowym i krajowym. (Pierwszy raz spotkałem Tippiego w 1998 gdy jako dziennikarz zajmowałem się pierwszym wyścigiem Richarda
Gephardta o nominację prezydencką Partii Demokratycznej. Tippi był zastępcą
szefa tej kampanii.)
W drugiej połowie lat 90tych, Tippi zajmował się zaróno konsultingiem politycznym jak i marketingowym, tym ostatnim głównie dla firm branży technologicznej. Trippi uczestniczył, podobnie jak firma konsultingowa McMahon &
Squier w obsłudze kampanii Deana na gubernatora stanu Vermont. Tylko przypadkiem to Trippi miał zarządzać kampanią prezdyencką, którą wszyscy uważali
za mającą najmniejsze ze wszystkich prawdopodobieństwo sukcesu.
Trippi używał Internetu od lat, od niedawna stał się też wielkim fanem –
i uczestnikiem – chatów, for dyskusyjnych i innych konwersacji internetowych.
Zaczął też czytać blogi polityczne i zaintrygowała go pasja i wiedza piszących
je osób.
Fakt, że Dean stał się tak ważną postacią na krajowej scenie politycznej, był
trudny do przewidzenia. Ten sukces miał swój początek w sferze polityki, nie
zaś Internetu. Jego osoba połączyła różne grupy aktywistów, włączając w to
ludzi którzy sprzeciwiali się irackiej polityce Busha lub tych którzy uważali,
że Partia Demokratyczna to tylko zmiękczona wersja Partii Republikańskiej.
Dean dawał możliwość wyboru tego co określił cytując senatora z Minnesoty
Paula Wellestone’a czyli „demokratycznego skrzydła Partii Demokratycznej”,
rekompensując tym samym pewną niezgrabność własnej kampanii.
Początkowe osamotnienie kandydata w oporze przeciwko wojnie w Iraku
ściągnęło nań potępienie z prawej strony i lekceważenie we własnej partii. Ale
zelektryzowało ludzi, którzy rozpaczali gdyż byli ignorowani nie tylko przez rząd,
ale także przez liderów własnej partii. I po raz pierwszy istniała możliwość
łatwego odnalezienia się oraz dotarcia do innych wyborców.
Jedną z tych możliwości był Meetup8 , strona ułatwiająca organizację spotkań ludzi w rzeczywistym świecie. Scott Heiffman, założyciel Meetup, nigdy
nie przewidywał że polityka stanie się jednym obszarów działalności serwisu.
Chciał by była to metoda gromadzenia się ludzi zainteresowanych szydełkowaniem, sprawami zdrowotnymi czy innymi tematami w przypadku których
spotkania w realnym świecie wspomagałby komunikację internetową. Ale jak to
często bywa w naszym nowym świecie, ludzie na krawędziach sieci mieli własne
idee i działali pod ich wpływem. Pierwsze spotkania Deana [Dean Meetups] nie
cieszyły się wielką popularnością, ale to szybko się zmieniło, częściowo dzięki
wspierającym Deana bloggerom którzy informowali na swoich stronach o lokalnych wiecach.
Trippi i jego szef obserwowali sytuację z pewną dozą fascynacji, ale nie byli
8 Meetup:
http://www.meetup.com.
86
Przyzwolenie Rządzonych
pewni dalszego kierunku jej rozwoju. To jasne, że byłoby świetnie gdyby więcej bloggerów wsparło kampanię a więcej Meetupów na pewno przyczyniłoby
się do wzrostu zainteresowania Deanem. Szybkość z jaką rosła siła działalności
oddolnej nie była jeszcze w pełni doceniona. Punktem zwrotnym stał się 15
Marca 2003 roku. Przewidywany rutynowy, stosunkowo mały wiec w Nowym
Yorku zalała masa ludzi, właśnie dzięki Meetupowi. Według wielu relacji z tego
wydarzenia Dean tego dnia dostał do ręki potęgę Internetu9 .
Wzrost znaczenia Deana nie miałby miejsca, gdyby nie trzy niezależne czynniki, które wzajemnie się wzmacniały i napędzały gorączkę działalności oddolnej.
Pierwszy czynnik to kandydat który ożywił wyborców. Drugi, to wystarczająca dojrzałość Sieci, która stała się na tyle obecna w domach i zakładach pracy
by ludzie zaczęli używać jej codziennie. Być może najważniejsze było jednak
to, powiedział Tippi, że „zrozumieliśmy jak nie zabić tego” czyli efektywności aktywności oddolnej oraz fakt, że - przynajmniej na początku – tradycyjny,
centralny system zarządzania który kampanie wykorzystywały od tak dawna nie
był narzucany.
Ta tradycyjna hierarchia nadal istniała w centrum kwatery głównej Deana
w Burlington. Ale najbardziej wnikliwe, choć niepozbawione ryzyka, w strategii internetowej Deana było zaufanie ludziom na krawędziach sieci, by niemal
dosłownie stali się kampanią. W połowie lata Tripii zapytał retorycznie „Co się
dzieje w Austin?”. „Nie wiemy, my tylko pomagamy”.
Tippi zebrał sprawny zespół oddanych sprawie ludzi zajmujących się sferą internetową kampanii. Jedną z tych osób był webmaster Nicco Mele, który
zajmował się obsługą techniczną wielu progresywnych grup w Waszyngtonie.
Karl Fisch przeniósł się z Kalifornii po tym, jak ożywił niegdyś martwą stronę WWW tamtejszej gałęzi Partii Demokratycznej. Zephyr Teachout, prawnik
i działaczka z silnymi korzeniami lokalnymi10 , zaczynała jako dyrektor rejonowy, i musiała nauczyć się podstaw języka HTML zanim rozpoczęła działalność
w zakresie komunikacji zewnętrznej. Szybko zaczęła dobrze się czuć rozmawiając
z programistami o wymaganiach systemowych.
Na początku 2003 roku, Mathew Gross, pisarz i absolwent studiów ochrony
środowisk w Utah, współautor popularnego pro-Demokratycznego (i w większości wspierającego Deana) bloga MyDD.com, uznał że chciałby tworzyć dziennik
samej kampanii Deana. Pojechał do kwatery głównej i był na tyle przekonywujący żeby dostać się do biura Trippiego, gdzie zaczął nerwowo wyjaśniać swoje cele. Gross był na krawędzi wyrzucenia, gdy powiedział Trippiemu że pisał
dla MyDD „Jesteś przyjęty” odpowiedział Trippi „Wróć tylko po swoje rzeczy
do Utah”.
Blog kampanijny Grossa stał się wzorem dla innych11 . Był pełen śmiałych
wypowiedzi, istotnych informacji o kampanii jak również próśb o pomoc finansową i odnośników do innych wspierających Deana blogów. Jednym z najlepszych
9 W czasie kolacji która miała miejsce w Vermont, gdy odwiedziłem ten stan by zobaczyć
kampanię, stary przyjaciel Dean (i mój, mieszkałem w tym stanie przez 15 lat. do połowy lat
80tych, powiedział mi gdy opisywałem pozytywne wrażenie jakie zrobiła na mnie internetowa
warstwa tej kampanii „Ale Dean to przecież luddyta”. Jak się okazało, mieszkańcy stanu Vermont byli nieco rozbawieni znajomojścią internetu pokazywaną przez ich byłego gubernatora.
Jak mi powiedziano, był on co najmniej opieszały we wprowadzaniu zaawansowanej techniki
do instytutucji stanowych. „Ale szybko sie uczy” powiedział ktoś inny na tej kolacji.
10 w stanie Vermont, gdzie mieściła się siedziba kampanii Deana – przyp. tłumacza
11 Dean’s official blog site: http://blog.deanforamerica.com.
5.4 Dean spotyka Meetup, blogi i pieniądze
87
pomysłów było zachęcenie stronników Deana do pisania komentarzy pod notkami. Komentarze często przyciągają trolle, ludzi których celem jest niszczenie
dyskusji, nie ulepszanie jej. Jednak wpisy na stronie Deana, 2000 dziennie na początku października 2003 były w większości uprzejme i wysokiej jakości. Wytworzyła się prawdziwa społeczność, w której ludzie kontrolowali się nawzajem.
Czy jednak była to tylko zamknięta komnata w której słychać było tylko coraz
głośniejsze echa, co później zarzucali krytycy? W pewnym sensie tak, i mogło
to ograniczać wpływy tej wspólnoty. Ale to właśnie samo-wspierające się forum
dyskusyjne pomogło stworzyć tę kampanię w pierwszej kolejności.
Bardziej uprawnioną krytykę kampanii Deana opierano na tym, że w jej
trakcie nie bardzo czerpano z opinii politycznych aktywistów działających na samym dole. Być może było to nieuniknione : w końcu kandydaci mają zająć stanowiska w określonych sprawach, a wyborcy mogą później zadecydować kogo
poprzeć. Jednak prawdziwa konwersacja miedzy liderem a jego zwolennikami
polega na tym, że ten pierwszy rzeczywiście się od nich czegoś uczy. Ten proces
nie był obecny w przedsięwzięciu Deana.
Kampania Deana była także krytykowana za to, że nie odbijały się w niej
własne przemyślenia samego Deana, poza rzadkimi ( w większości ujawniającymi bardzo wiele ) wypadkami, w których kandydat osobiście pisał coś na blogu.
W rzeczywistości, Dean postąpiłby mądrzej pisząc dużo więcej, gdyż pomogłoby to uczynić jego proces myślowy bardziej przejrzystym. Ale kandydowanie to
czynność, eufemistycznie rzec ujmując, bardzo czasochłonna, a blog był zwierciadłem kampanii, i tak bardziej otwartej niż inne. Stało się tak dzięki ujawnieniu
tożsamości osób zajmujących się komunikacją z działaczami i dzięki czytelnikom
którzy chcieli zrozumieć fenomen Deana i stać się jego częścią.
Ufanie aktywistom z zewnątrz nie było pozbawione ryzyka. Jak donosił Washington Post, samozwańcze „Siły Obronne Deana”12 zachęcały jego zwolenników do wysyłania email dziennikarzom, których teksty uznawano za niedokładne
albo z innych względów bezwartościowe. (Dziennikarze zajmujący się firmami
które mają rzesze fanatycznych wyznawców – ludzi którzy dużą część swojego
życia spędzają na forach dyskusyjnych – znają to zjawisko. Wystarczy, że ktoś
napisze posta „sugerującego” żeby wszyscy wysyłali emaile do reportera który
nie wykazywał odpowiedniego uwielbienia dla firmy będącej obiektem kultu).
Czymś innym jest bycie powiadomionym o błędzie, a czymś zupełnie innym –
bycie prześladowanym przez fanatyków sprawy, którzy chociaż mają dobre intencje, to w rezultacie wyrządzają jej więcej szkody niż pożytku. Tymczasem
jeden ze stronników Deana w Teksasie wysłał pewnego razu to co powszechnie
uznano za spam. Mocno zaatakowali go za to nawet jego koledzy i ów człowiek
szybko wystosował pełne uniżenia przeprosiny13 .
12 Dean
Defense Forces [Siły Obronne Deana] : http://www.deandefense.org.
o kampanii Deana napisany przez Declana McCullaghana: http://news.com.com/
2100-1028_3-5065141.html.
13 Tekst
88
5.5
Przyzwolenie Rządzonych
Kopalnia złota i doganianie innych.
Blogi i strony www miały inną, kluczową funkcję : zbieranie pieniędzy, w większości w formie małych datków. Kampania Deana zebrała miliony dolarów przez
Internet. Szaleńcze tempo zbierania datków najlepiej pokazuje następujący przykład : kiedy Dick Cheney zorganizował przyjęcie mające na celu zebranie funduszy na kampanię Busha z wejściówką kosztującą 2000 dolarów, kampania Deana
odpowiedziała na to apelem na blogu o wpłaty które łącznie miałyby tą samą wysokość co fundusze zebrane przez Republikanów. Udało się tego dokonać,
a Dean oprócz pieniędzy zyskał dodatkowe punkty w mediach.
Do jesieni 2003 roku, Dean stał się liderem w zbieraniu pieniędzy, miał też
największe poparcie wśród szeregowych członków Partii Demokratycznej. Ale
po tym jak popełnił kilka poważnych błędów i jego kampania przestała istnieć,
zaczęto powszechnie uważać że to całe internetowe zamieszanie związane z nim
było tylko kolejną bańką. Cynicy mówili że Dean był kolejnym Webvanem14
Absurdalność takiego stwierdzenia jest chyba jasna. Gdyby nie Internet, już
na wstępie nieznany nikomu gubernator stanu Vermont nigdy nie osiągnąłby
takiej popularności.
Trudno przecenić znaczenie sfery finansowej. Ustawienie prawyborów Demokratów tak, by już na początku wyłonić zwycięzce i uniemożliwić tym samym
„czarnym koniom” sukces powoduje że ludzie z zewnątrz tacy jak Dean mieli
tylko jedną drogę do zwycięstwa. Trippi, który był obwiniany za klęskę Deana,
po tym jak został zmuszony do odejścia w lutym 2004 roku zauważył, że jedyną szansą jego szefa było zyskanie nominacji na samym początku. Ta taktyka
prawie zadziałała.
Markos Moulitsas, współautor bloga Daily Kos, udowadnia że ustawa o reformie finansowania kampanii McCain-Feingold z 2002, która wyglądała niekorzystnie dla Demokratów w istocie przyczyniła się do zwiększenia efektywności
internetowego zbierania funduszy przez tę partię. Przed reformą, główną metodą
zbierania funduszy było gromadzenie tzw. „miękkich - pieniędzy” czyli dużych
dotacji od bogatych darczyńców. Dotacje te wędrowały później na główne konto
partyjne, rzekomo w celu wspierania jej podstawowej działalności, a tak naprawdę służąc wybieraniu kandydatów.
Reforma zakazała takich praktyk, co sprawiło że małe datki od zwykłych
obywateli stały się bardziej istotne niż to było wcześniej. Republikanie byli wyjątkowo dobrzy w takim zbieraniu pieniędzy , gdyż mieli lepszą sieć aktywistów „na dole”. Kampania Deana zbierała jednak duże sumy w ten sposób, co
uświadomiło Demokratom że „mamy taką świetną maszynę do zbierania małych
dotacji” jak powiedział Moulistas.
Tymczasem niektórzy ludzie na lewicy są teraz przekonani, że Internet to
postępowa odtrutka na radia informacyjne, w większości zdominowane przez
prawice. Czy to myślenie życzeniowe? W końcu to w kampanii prezydenckiej
Georga McGoverna w 1972 roku po praz pierwszy w kreatywny sposób wykorzystano pocztę. Nie tylko nie przyniosło to sukcesu McGovernowi ale także
zostało szybko zaadaptowane i ostatecznie całkowicie zdominowane przez Republikanów. Do dziś są lepsi w wykorzystywaniu tego medium.
Jednak mogą być powody do stwierdzenia, że Internet lepiej służy lewicy.
Po pierwsze, szeregowi Republikanie zwykle są jednomyślni, trzymają się linii
14 http://en.wikipedia.org/wiki/Webvan
- przyp. tłumacza
5.5 Kopalnia złota i doganianie innych.
89
partii i kłócą wyłącznie o szczegóły. Po drugie, Partia Republikańska to partią
centralizacji – w ścisłym aliansie z Dużym Biznesem, więcej niż chętna do używania rządu w regulowaniu najbardziej prywatnych z zachowań.
To brak jedności wśród Demokratów mógł stworzyć szansę dla polityki internetowej. Wyczuwam więcej prawdziwej debaty na lewicowych, nie prawicowych
blogach. A już na pewno są one bardziej otwarte na komentowarze. „Republikanie mają bardziej spójne prawybory” przyznaje Moulitas, „ale my głębiej
dyskutujemy o naszych poglądach”.
90
5.6
Przyzwolenie Rządzonych
Polityka open source
Nie mam wątpliwości, że w przyszłości wybory w 2004 roku będą oceniane jako
pierwsze, w których pojawiła się polityka prowadzona na zasadach zapożyczonych z ruchu otwartego oprogramowania [open source] Co to oznacza? Taka
polityka opiera się na udziale w niej ludzi z granic systemu, udziale finansowym
jak i merytorycznym, dotyczącym kierunków rządzenia i polityki. Ludzie z całego świata pracują nad małymi kawałkami dużych projektów programistycznych
właśnie na zasadzie otwartego kodu, tworząc najważniejsze i najbardziej niezawodne składniki Internetu. Na tej samej zasadzie można tworzyć równie stabilne
fragmenty polityki partycypacyjnej w znacznie bardziej efektywny sposób niż
niegdyś.
Kampania Deana pokazała tylko jeden ze sposobów na to jak ludzie mogą
wykorzystywać Internet by zacząć działać w innowacyjny sposób. Z perspektywy
otwartego oprogramowania być może najbardziej intrygujący był eksperyment
przeprowadzony przez MoveOn.org15 . Ta lewicująca organizacja non-profit powstała w czasie historii z impeachmentem Clintona. „Skrytykujmy prezydenta
i idźmy dalej” to było hasło, które zapoczątkowało istnienie jednej z najpotężniejszych politycznych organizacji sieciowych.
Wspomniany eksperyment to konkurs zatytułowany „Bush w 30 sekund”16
rozpisany na wiosnę 2004 roku. MoveOn poprosiło zwykłych ludzi o stworzenie
filmików skierowanych przeciwko Bushowi. Filmy 15 finalistów były niezwykłym
pokazem nie tylko emocji aktywistów, ale także możliwości dzisiejszych tanich
programów i niedrogiego sprzętu do robienia filmów. Była to demonstracja tego
co od dawna przewidywał McLuhan – osobistych technologii podkopujących
kulturę masowego nadawania późnego wieku XX . Narzędzie które niegdyś były
zarezerwowane dla Dużych Mediów stały się dostępne dla wszystkich.
Wes Boyd, współzałożyciel MoveOn, powiedział mi że on i jego koledzy byli
pod dużym wrażeniem nie tylko zaangażowania i kreatywności twórców filmów
zgłoszonych na konkurs, ale także ich technicznej sprawności. Można było zgadzać się z treścią zawartą w spotach lub się nimi przestraszyć, jednak można
było je porównać, przynajmniej pod względem „siły uderzeniowej” z dziełami
profesjonalistów. „Jestem bardzo podekscytowany możliwością zwrócenia masowego nadawania przeciwko samemu sobie” .Polityka działająca na zasadzie kodu
otwartego była integralną częścią kampanii Deana, która korzystała z usług programistów otwartego oprogramowania. To oni pisali kod na którym opierała się
internetowa maszyna tego kandydata. Niektórzy z nich przenieśli się później
do innych kampanii, a niektórzy zaczęli pracować nad platformami przyszłości.
Polityka działająca na zasadzie kodu otwartego była integralną częścią kampanii Deana, która korzystała z usług programistów otwartego oprogramowania.
To oni pisali kod na którym opierała się internetowa maszyna tego kandydata.
Niektórzy z nich przenieśli się później do innych kampanii, a niektórzy zaczęli
pracować nad platformami przyszłości.
Członkowie niezależnej grupy Hack4Dean, później przemianowanej na DeanSpace17 wnieśli narzędzia takie jak oprogramowanie społecznościowe zaprojektowane by łączyć ze sobą wolontariuszy. Ich praca, oparta na projekcie z kategorii kodu otwartego Drupal, jest kontynuowana. Zack Rosen, jeden z progra15 MoveOn:
http://www.moveon.org.
w 30 Sekund: http://www.bushin30seconds.org.
17 DeanSpace: http://www.deanspace.org.
16 Bush
5.6 Polityka open source
91
mistów należących do grupy, otrzymał później pieniądze od funduszu venture
capital z Kalifornii poszukującego możliwości inwestowania w sferę publiczną.
Zack i jego zespół mieli stworzyć „zestaw narzędzi do pracy grupowej” zawierający system zarządzania treścią, listy mailingowe, fora dyskusyjne blogi i wiele
więcej. Początkowo celem było stworzenie odpowiednika Yahoo! Groups, usługi pozwalającej osobom bez wiedzy technicznej zakładanie list mailingowych.
Różnica polegała na tym że projekt Rosena miał mieć funkcjonalność przystosowaną dla potrzeb kampanii politycznych. Długoterminowe cele były znacznie
bardziej ambitne. :
„Stworzenie stabilnej podstawy która będzie ułatwiać budowanie projektów
programistycznych dla organizacji non-profit. Jeśli organizacja nie chce zatrudniać pracowników na pełny etat w celu rozwijania jej działalności internetowej, jedynym i coraz częstszym rozwiązaniem jest zapłacenie dużej sumy firmie
zewnętrznej, która dostarczy internetowe aplikacje w zamkniętym, właściwym
tylko dla siebie standardzie. Firmy takie znajdują się w konflikcie interesów :
ich zysk zależy od miesięcznych wpłat, więc są bardzo zainteresowane posiadaniem informacji należących do pracodawcy i zamykaniem tych danych w swoich
własnych usługach.
Chcemy zbudować znacznie tańszą, otwartą i mającą więcej możliwości alternatywę dla tego typu usług. Celem jest wykreowanie instytucji wspierającej
rozwój projektów w społecznościach wolnego oprogramowania zajmujących się
rozwijaniem aplikacji na potrzeby organizacji politycznych, i uruchomienie firmy
konsultingowej która może dostarczyć odpowiednich narzędzi. Jest to znacznie
efektywniejsza i bardziej wydajna metoda rozwijania tego typu oprogramowania. „
Bezpieczna przepowiednia : internetowa działalność kampanijna będzie regułą w 2008 roku, i to kandydaci z trzeciego szeregu będą następnymi innowatorami. Kampania Chandlera w Kentuckty była tylko początkiem.
Jeśli rok 2004 zapowiadał to co się będzie działo dalej, to wydaje się jasne,
że Internet stanie się integralną częścią każdej kampanii, nie zaś tylko dodatkiem. Na przykład, każdy kandydat albo przynajmniej każda kampania, będzie
miała swój blog lub coś w tym rodzaju. Informowanie zwolenników na bieżąco
i angażowanie ich przez cały czas w działalność na rzecz kandydata będą tak
rutynowe jak informowanie mediów. Strony www będą znacznie bardziej interaktywne, będą na nich toczyły się prawdziwe dyskusje zamiast pseudoinformacyjnych wykładów do których jesteśmy przyzwyczajeni. Wszystkie kampanie,
niezależnie od statusu kandydata będą zbierać pieniądze przez Internet.
Szefowie kampanii – jeśli będą bardzo sprytni – zaczną wykorzystywać przykład MoveOn. Gdybym zarządzał jakąkolwiek polityczną operacją, to niezależnie od jej rozmiaru zachęcałbym zwolenników mojego kandydata do nadsyłania
swoich pomysłów i „amatorskich” reklamówek.
Również mechanizmy zbierania głosów zostaną usprawnione. Na przykład lokalni działacze polityczni by mieć pewność że stronnicy kandydata dotrą na głosowanie, będą wykorzystywać SMSy z przypomnieniami. Będą także pytać SMSem
czy wyborca potrzebuje samochodu by dotrzeć do lokalu wyborczego. To są
standardowe chwyty, tylko ich warstwa technologiczna zostanie odświeżona.
92
5.7
Przyzwolenie Rządzonych
Zmieniająca się rola dziennikarzy
Zawodowi dziennikarze byli początkowo niemal całkowicie zaskoczeni polityką
„od krawędzi ku środkowi” którą prowadził Dean. Scentralizowana hierarchia
współczesnych mediów odegrała zapewne duża rolę, gdyż wydawcy prawdopodobnie nie potrafili zrozumieć pomysłu rozproszenia kampanii tak samo jak nie
byli w stanie zrozumieć idei dziennikarstwa obywatelskiego.
Ale jak tylko media zauważyły co się dzieje, pojawiły się sprawozdania i reportaże. Duże Media i kandydaci zaczęli też zdawać sobie sprawę, że najlepsi
dziennikarze polityczni to osoby spoza ich szeregów. Josh Marshall na Talking
Points Memo i Moulistas na Daily Kos, i wielu innych, przedstawiali znacznie
głębsze tło wydarzeń niż cokolwiek co mogły dostarczyć agencje prasowe. Nie
było przypadkiem, że Wesley Clark udzielił długiego wywiadu właśnie Marshallowi tuż przed tym jak ogłosił swój start w wyścigu po nominacje. A Command Post18 , strona pierwotnie poświęcona wojnie w Iraku, świetnie gromadziła
wszystkie rzeczy związanych z polityką.
Strony osób trzecich, takie jak niezależne blogi pokazały wartość niszowego
dziennikarstwa. Problemy naszych czasów są zbyt złożone, za dużo w nich niuansów, by największe media mogły mówić o nich we właściwy sposób, biorąc pod
uwagę ekonomiczną rzeczywistość dzisiejszego dziennikarstwa korporacyjnego.
Zwykle nawet dobre gazety nie poświęcają więcej niż dwóch trzech tekstów by
przedstawić poglądy kandydatów na konkretne sprawy. Telewizje, zwłaszcza stacje lokalne, zwykle ignorują politykę w ogóle19 . Co więcej, jest po prostu za dużo
politycznych wyścigów, od szczebla lokalnego po krajowy, by dało się je omówić
nawet gdyby telewizjom na tym zależało. Jest to niezwykła szansa dla aktywistów obywatelskich, którzy mogą zacząć działać i informować innych którym
na tym zależy o konkretnych sprawach. Może masy są obojętne wobec wszystkich tematów, ale jednostkom zależy na niektórych z nich. „Monolityczne media i ich coraz bardziej uproszczony sposób informowania o rzeczywistości to za
mało, by dostarczyć niezbędnej do osiągnięcia konsensusu liczby konkurujących
ze sobą idei ” napisał Joi Ito, przedsiębiorca i blogger, w eseju zatytułowanym
„Wyłaniająca się Demokracja”20 .
Co miałoby znaczenie? To zależy czego chcesz. „Jeśli Twoim celem jest debatowanie i dyskutowanie, sieć blogów jest znacznie lepsza do tego celu niż
pojedynczy blog z masą czytelników” Cameron Barett, który był bloggerem
Wesleya Clarka w czasie jego kampanii, by następnie przejść do obozu Johna
Kerry, napisał na moim blogu21 „Jeśli twoim celem jest i komunikowanie informacji z góry na dół, wtedy kilka blogów z wieloma czytelnikami nada się
znacznie lepiej”
Potrzebujemy obu tych metod. Byłbym niezwykle podekscytowany gdyby
pojawiły się miliony blogów opisujących – i będących częścią – kampanii wszelkiego rodzaju. Na przykład, jeśli jesteś zainteresowany kwestiami opieki zdrowotnej, zacznij porównywać opinie kandydatów na ten temat. Podawaj odnośniki do tekstów przygotowanych przez polityków, w sposób w który umożliwi
18 Command
Post: http://www.command-post.org.
Schwarzenegera była wyjątkiem. Lokalne stacje TV szeroko i z pasją omawiały
wybory powtórkowe oraz stanowiska kandydatów.
20 Praca
Joi Ito „Wyłaniająca się Demokracja”: http://joi.ito.com/static/
emergentdemocracy.html.
21 Cytat
Cameron Barrett: http://weblog.siliconvalley.com/column/dangillmor/
archives/010238.shtml.
19 Kampania
5.7 Zmieniająca się rola dziennikarzy
93
czytelnikom zapoznanie się z nimi. Podawaj odnośniki do newsów w których
znajdują się a) wypowiedzi i oświadczenia b) kontekst sprawy c) informacje
umożliwiające czytelnikom lepsze zrozumienie problemu. Otwórz swoją sekcję
komentarzy zarówno dla czytelników jak i członków sztabów wyborczych, i nie
obawiaj się dyskusji przynoszącej informacje dla wszystkich zaangażowanych.
Przysłużysz się w ten sposób ogółowi.
Sklonujmy ten model i zastosujmy go do każdego tematu każdego wyścigu.
Jeśli przyłączy się wystarczająco wiele osób, zaleją nas cenne informacje. Bez
wątpienia niektóre z nich nie będą obiektywne lub całkowicie nieprawdziwe. I tu
mogą pomóc Duże Media. My możemy zbierać najlepsze fragmenty alternatywnego dziennikarstwa i publikować na naszych stronach. Możemy publikować listy
blogów wedle kategorii, lub – po ostrzeżeniu – względem stopnia nieobiektywności autora. W razie gdyby któryś z nich chciał wprowadzić opinię publiczną
w błąd, będziemy mogli poinformować o tym, lub wręcz usunąć taką stronę
z listy. Powinniśmy oczywiście cały czas prosić odbiorców o pomoc w tym. Naturalnie nie będziemy jedyni w oferowaniu takich zbiorów informacji, ale być
może będziemy mieć wystarczającą wiarygodność by nasza kolekcja była jedną
z najbardziej użytecznych.
Jednym z najlepszych przykładów takiego właśnie zachowania, jest nowy,
ambitny projekt BBC, iCan. Jego celem jest połączenie dziennikarstwa obywatelskiego i obywatelskiej aktywności. Aby pomóc zwykłym ludziom stać się aktywnymi członkami społeczności, BBC stworzyła internetową platformę na której znajdują się zarówno informacje o kwestiach publicznych jak również narzędzia przeznaczone dla obywateli umożliwiające im wprowadzania tematów
do spraw publicznych. Dziennikarze obserwują później to co robią zwykli ludzie
i raportują to o czym mówią dziennikarze obywatelscy. Więcej o tym pionierskim
projekcie w rozdziale 6.
94
Przyzwolenie Rządzonych
5.8
Narzędzia lepszego rządzenia
Polityka nie zatrzymuje się gdy kończą się wybory. Rządzenie jest polityczne
z definicji. Jeśli politycy i biurokraci będą ze sobą współpracować i przewodzić temu procesowi, to narzędzia komunikacji grupowej przekształcą państwo.
Trudno odpowiedzieć teraz na pytania jak to się dokona, gdyż dzielą nas lata
od prawdziwego wprowadzenia e-państwa. Jednak potencjał może być jeszcze
lepiej widoczny niż w kampaniach wyborczych
Do tej pory, e-rząd oznaczał w większości przypadków statyczne strony www
oferujące informacje skierowane do podatników, biznesu i innych odbiorców działalności państwa. Interaktywność na takich stronach była ograniczona do możliwości wypełnienia formularza kontaktowego albo umówienia się na spotkanie.
To standardowe podejście centralistyczne, przeniesione tylko do internetu.
Ale to nie musi być reguła, nie jeśli Internet jest we właściwy sposób zastosowany. By się o tym przekonać, wystarczy odwiedzić niezwykłą stronę „Earth
911”22 stworzoną przez obrońcę środowiska naturalnego. Strona ta stała się niezastąpiona zarówno dla obywateli jak i przedstawicieli państwa. Phil Windley,
były dyrektor ds. informacji stanu Utah nazywa ją „partnerstwem publicznoprywatnym które zostało jednostronnie zawiązane” przez jednego, silnie zmotywowanego obywatela.
Tym obywatelem jest Chris Warner z przedmieść Phoenix, który pracuje
nad tym projektem od 15 lat. Działając początkowo bez zewnętrznych źródeł
finansowania Warner i jego zespół zebrał pod jednym wirtualnym dachem najdokładniejszą z możliwych bazę danych informacji o środowisku. Dopiero niedawno Earth 911 otrzymało wsparcie finansowe ze strony firm i (nieduże ale
jednak) państwa. Jeśli wstukasz swój kod pocztowy w serwisie to znajdziesz
dane z Twojej okolicy pochodzące z różnego rodzaju federalnych, stanowych,
lokalnych i korporacyjnych źródeł. Ten serwis to izba rozrachunkowa która służy zarówno jednostkom państwowym jak i obywatelom. Tysiące pracowników
rządowych, z wielu różnych agencji, wysyła informacje do Earth 911. Zespół
Warnera wygładza informacje i segreguje je tak, by mogły być wykorzystywane
przez obywateli. Innymi słowy, powstał silnie scentralizowany rdzeń z bardzo
mocno rozproszonym systemem zbierania danych, który dla obywateli szukających informacji wydaje się całkowicie lokalny.
Warner i jego zespół powielili ten system na stronie poświęconej zwierzętom,
nazywającej się (jakżeby inaczej) „Pets 911”23 znowu zbierając duże ilości informacji i przedstawiając je w sposób użyteczny dla użytkowników na szczeblu
lokalnym. Media zaczęły wykorzystywać Pets 911 na swoich stronach. Jest to
trend, który Warnera obserwuje z radością. Jego zespół ukończył też projekt
wspierający „Bursztynowy Alarm”, aby sprawić by ten narodowy system odszukiwania zaginionych dzieci działał bardziej efektywnie. Możliwości są prawie
nieograniczone.
„Są setki zastosowań dla tego nowego medium które zbudowaliśmy” Warner powiedział o platformie działającej na zasadzie kodu otwartego zbudowanej
przez jego zespół. „Chcemy by ten pomysł był plagiatowany. To najlepsze co
się może zdarzyć”
Znacznie trudniejszym, choć o wiele bardziej wynagradzającym wyzwaniem
jest budowa drogi dla obywateli do samej góry, do centrów podejmowania de22 Earth
23 Pets
911: http://www.earth911.com.
911: http://www.pets911.com.
5.8 Narzędzia lepszego rządzenia
95
cyzji. Jest wiele potencjalnych korzyści, tylko jedna oczywista : można wiele
zaoszczędzić, jeśli pozwoli się ludziom wykonywać większą ilość czynności wcześniej zarezerwowanych dla państwa. Nie musi to przypominać metody działania
zinstytucjonalizowanych systemów poczty głosowej, w której koszty są bardzo
dosłownie przenoszone na dzwoniącego (zakładając że czas osoby dzwoniącej
ma jakąś wartość, jak to zawsze bywa). Czas zaoszczędzony na robieniu czegoś
przez Internet jest znacznie ważniejszy niż zamieszanie związane z robieniem tej
samej rzeczy osobiście, zwłaszcza na sposób biurokratyczny.
Kiedy co roku odnawiam moje prawo jazdy, robię to klikając na stronie Departamentu Ruchu Drogowego Kalifornii. Nie mogę tylko wydrukować naklejki
którą nakleja się na dokumencie – szkoda, ale jest to zrozumiale ze względu
na możliwości fałszerstw. Jednak osobiście mogę zająć sie każdym etapem procesu, poza właściwym wysłaniem naklejki i dokumentu potwierdzającego. Co
zyskuję? Na pewno nie muszę płacić za znaczek i kopertę. Ale najważniejsze
że nie wysyłam czeku do Departamentu; jestem całkowicie pewien że przelew
dojdzie na czas.
To czego nie ma na stronie Departamentu, i czego nie ma na każdej stronie
internetowej należącej do rządu którą potrafię wymienić, to wrażania że urzędnik choć w najmniejszym stopniu przejmuje się tym co obywatel myśli lub robi. I tutaj prawdziwą wartość mogą pokazać narzędzie dziennikarstwa oddolnego. Najprostszym tego przykładem może być uruchomienie pola do zostawiania
sugestii - prawdziwego a nie fikcyjnego, dzięki któremu ludzie z administracji
mogliby wysłuchać obywateli. Tak jak dziennikarze muszą słuchać tego co ich
odbiorcy mają do powiedzenia, państwo może i powinno uczyć się od wyborców
i podatników.
Na krótką chwilę po 11 września, mieliśmy przebłysk dokładnie czegoś takiego.
Na stronie DefenseLink24 , czyli oficjalnej „twarzy” armii USA pojawił się
link. Zachęcano obywateli do nadsyłania „Twoich idei na walkę z terrorem”.
Nie trwało to długo, ale było to świetne posunięcie, o dużym potencjale. Oto
dlaczego.
Armia i organy ścigania to twory niemal z definicji scentralizowane. Ale napotykają na wroga który prowadzi „wojnę asymetryczną” – walkę w której jedna
strona jest duża i dysponuje dużymi zasobami tradycyjnej siły militarnej, podczas gdy druga strona jest mała, zdecentralizowana i wykorzystuje technologię
w okropny sposób25 .
Coraz więcej mówi się konieczności rozpraszania danych i ludzi w momencie
gdy duże scentralizowane jednostki stają się celami. Ale musimy znaleźć sposób
by wykorzystać zbiorową energię i siłę umysłu całego narodu w walce z zagrożeniami. Jak to trafnie ujął kiedyś Bill Joy z Sun Microsystems najwięcej
błyskotliwych ludzi nie pracuje dla żadnej organizacji. Wykorzystanie energii
wszystkich to najlepsze podejście.
W Sieci Informacyjnej Departamentu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – będącej w trakcie budowy gdy piszę te słowa - zastosowano technologię peer-to-peer.
Sieć ta jest zaprojektowana tak, by ludzie na różnych poziomach rządu mogli w szybki i bezpieczny sposób dzielić się informacjami, na zasadzie ad hoc
24 DefenseLink:
http://www.defenselink.mil.
podobieństwa do dziennikarstwa (i innych zawodów czy instytucji na które
internet ma wpływ) - zagrożenia dla centrum idące z krawędzi, gdzie jednostki mają dzięki
technologii nieproporcjonalnie duże możliwości.
25 Zauważmy
96
Przyzwolenie Rządzonych
tam gdzie jest to niezbędne. Ten system zatrzymuje się na lokalnych członkach
służb bezpieczeństwa publicznego. Nie umożliwia nasłuchiwania głosów zwykłych obywateli. Dla mnie oznacza to, że na wysokich szczeblach nie całkiem
rozumie się jeszcze tego, że w świecie asymetrycznych zagrożeń, ludzie którzy
nie są w oficjalnym łańcuchu dowodzenia będą znaczyć coraz więcej i więcej.
John Robb, który służył w jednostkach specjalnych Sił Powietrznych USA
a później założył internetową firmę badawczą, pomógł mi zrozumieć asymetrię
i jej konsekwencje tuż po atakach. Zapytałem go w jaki sposób możemy wykorzystać umiejętności ludzi na krawędziach sieci i społeczeństwa by zwalczać
czarne charaktery26 .
Oto jedna z jego sugestii „ Zbudujmy pętle sprzężenia zwrotnego, która będzie czymś znacznie więcej niż odnośnikiem który na moment umieścił Pentagon,
i jednocześnie umożliwi obywatelom udzielania znacznie dokładniejszych odpowiedzi. Pierwszy zaproponował to Marshall McLuhan (i ja w to wierzę): W dużej
grupie wykształconych ludzi zawsze znajdzie się osoba lub osoby, dla których
to co my uznajemy za problem problemem nie jest. Potrzebujemy sprzężenia
zwrotnego, które będzie filtrować wiedzę i pomysły. Na przykład jeśli ktoś zauważy lukę w systemie zabezpieczeń lotniska i ma pomysł jak tą pętle załatać,
powinien istnieć mechanizm przekazywania takich informacji ludziom którzy
mogą dokonać zmian”
Zauważmy kierunek przepływu danych – od dołu w górę, lub bardziej dokładnie – z krawędzi do środka.
Rozszerzeniem takiej pętli sprzężenia zwrotnego, powiedział mi Robb, mogłyby być znacznie bardziej wyspecjalizowane „sieci wiedzy”, nakierowane na zbieranie bardziej konkretnych informacji. „ Wojsko i służby dyplomatyczne cierpią
na brak wystarczającej ilości tłumaczy znających język pusztu” napisał przed
inwazją USA na Afganistan, mówiąc o jednym z najważniejszych języków Azji „
Jednak, jestem pewien, że dziesiątki tysięcy osób mówiących w pusztu mieszka
w USA. Dlaczego nie wykorzystać ich wiedzy w czasie rzeczywistym?” Jak? Rozdając żołnierzom telefony satelitarne, z których mogliby dzwonić do znających
pusztu ludzi.
Także w zakresie zdrowia publicznego wykorzystanie tego typu technik byłoby korzystne. W istocie, bioterroryzm może wręcz do tego zmusić. Ronald E
LaPorte, ekspert w dziedzinie ochrony zdrowia z Uniwersytetu w Pittsburghu,
zaproponował „internetową obronę cywilną” – wykorzystanie potęgi sieci we
wspomaganiu sąsiedzkiej czujności. Jak to opisał Kevin Maney z USA Today
w październiku 2001 roku27
„W razie ataku, miliony użytkowników Internetu odgrywałoby rolę czujników, przekazując informacje o chorobach, podejrzanych zachowaniach do „lidera” który wprowadzałby dane do systemu. Władze natychmiast wiedziałyby
co się dzieje. Eksperci ze wszystkich stron kraju – od uniwersyteckiego biologa
molekularnego do babci z Dubquque w stanie Iowa która przeżyła ospę – byliby
szybko w stanie przejrzeć istniejące dane i zacząć pomagać. Oczywiście, że taki
system mógłby być wykorzystany w przestępczy sposób, ale ryzyko przewyższa
potencjalne korzyści”
Odwracając sytuację, władze mogłyby wysyłać „liderom” instrukcje i aktualne informacje, które byłyby później przekazywane ludziom. System poprzez
26 John
Robb: http://jrobb.mindplex.org.
Maneya w USA Today: http://www.usatoday.com/tech/columnist/2001/10/
24/maney.htm.
27 Felietony
5.8 Narzędzia lepszego rządzenia
97
dystrybuowanie sprawdzonych, wiarygodnych informacji mógłby zapobiec panice. Użytkownicy Internetu musieliby też przekazywać te informacje osobom
które z sieci nie korzystają.
Kiedy stawka jest tak wysoka, a zagrożenie tak inne od dotychczasowych, powinniśmy szukać najlepszych pomysłów, niezależnie od ich pochodzenia. Założę
się, że centrum nie przetrwa jeśli zmarnujemy możliwości na krawędziach.
98
Przyzwolenie Rządzonych
Rozdział 6
Zawodowi dziennikarze
włączają się do konwersacji
W październiku 1999 redaktorzy „Jane’s Intelligence Review”, czasopisma śledzonego uważnie w krajowych1 kręgach związanych z obronnością, rozważali czy
są na właściwej drodze przygotowując artykuł na temat bezpieczeństwa komputerowego i cyberterroryzmu. W końcu zwrócili się bezpośrednio do pewnego
rodzaju ekspertów – użytkowników serwisu Slashdot – i opublikowali tam wstępną wersję tekstu. Znający się na rzeczy członkowie tej społeczności szybko nie
zostawili na nim suchej nitki w setkach postów na forum. Przedstawili także
wiele własnych poprawek i opinii, często używając barwnego języka. Redakcja
Jane’s zadecydowała że trzeba napisać artykuł od nowa. Społeczność stworzyła
coś nowego, a w opublikowanym artykule znalazła się wzmianka o jej wkładzie
w tekst2 .
Zacząłem pisać mój blog w tym samym miesiącu. Był to eksperyment, jeden z pierwszych blogów prowadzonych przez „tradycyjnego” dziennikarza. Ale
okazał się kluczowy w moim zrozumieniu faktu, że zarówno ja jak i moi koledzy
– cała moja profesja – wchodzimy w nowy eta rozwoju .Uświadomiłem sobie,
że moi czytelnicy stali się moimi współpracownikami.
Cztery miesiące później, Oh Yeon Ho i mały zespół wystartował z serwisem
Ohmynews.com, koreańską gazetą internetową. Oni od początku zdawali sobie
sprawę, że ich czytelnicy nie są tylko pasywnymi nośnikami pracy innych. „Każdy obywatel jest reporterem” Oh napisał 22 lutego 2000 roku, kiedy ogłaszał
start serwisu. „Dziennikarze nie są jakimś egzotycznym gatunkiem, dziennikarzem jest każda osoba, które poszukuje nowych wydarzeń, opisuje je i dzieli się
tym z innymi.”3
Co się wówczas działo? W rodzącej się erze wielokierunkowej, cyfrowej komunikacji, okazało się, że publiczność może być integralną częścią procesu dziennikarskiego. Dziś powoli staje się jasne, że musi nią być.
Wszystko sprowadza się do czegoś naprawdę prostego: czytelnicy (lub słuchacze czy widzowie) razem wiedzą znacznie więcej niż zawodowi dziennikarze.
1 USA
– przyp. tłumacza
Intelligence Review dziękuje czytelnikom serwisu Slashdot http://slashdot.org/
features/99/10/07/120249.shtml.
3 OhmyNews:
http://ohmynews.com/articleview/article_view.asp?menu=04219\&no=
153109\&rel_no=1.
2 Jane’s
100
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
To wynika z samej istoty rzeczy: ich jest wielu, my często działamy w pojedynkę.
Musimy odkryć i – w najlepszym znaczeniu tego słowa - wykorzystać ich wiedzę. Jeśli tego nie zrobimy, nasi dotychczasowi odbiorcy znikną, gdy zrozumieją
że nie muszą już zadowalać się zakalcem a mogą sami przyjść do kuchni być coś
upiec.
W tym rozdziale przyjrzymy się, jak przemysł informacyjny może przystosować się do ewolucji, która wywraca do góry nogami stare paradygmaty. To
może być bolesne dla niektórych z nas, ale będę się upierał, że skórka warta jest
wyprawki. Poza tym, i tak nie mamy wyboru.
„Dziennikarstwo w coraz większym stopniu będzie stawać się własnością odbiorców” powiedział Jeff Jarvis4 , znany blogger który zarządza advance.net,
działalnością internetową wydawnictwa Advance Publications „To nie oznacza
że nie ma już miejsca dla profesjonalnych dziennikarzy – którzy zawsze będą
funkcjonować – którzy muszą funkcjonować – aby zbierać fakty, zadawać pytania z pewną dyscypliną, i przyciągać duże grupy osób. To czego się nauczyłem,
to fakt, że publiczność – która dostanie choć cień szansy – ma wiele do powiedzenia. Internet jest pierwszym medium będącym własnością odbiorców, pierwszym
medium które daje im szansę wypowiedzenia się”
Jak wspomniałem we Wstępie, nie powinniśmy uznawać tego za zagrożenia.
Dla nas jest to raczej najlepsza szansa od lat by uprawiać lepsze dziennikarstwo.
Na biznesowe pytania o wiele trudniej odpowiedzieć, gdyż nowe rozwiązania
wpływają także na same redakcje, w ostateczności mając ogromny i negatywny wpływ na to jak Wielkie Koncerny Medialne zarządzają tą branżą. Wierzę
że będziemy w stanie przetrwać to co nadchodzi, ponieważ wierzę w misję dziennikarstwa. Obawiam się, że poważne dziennikarstwo śledcze będzie coraz rzadsze,
a być może prawie całkiem zaniknie, jeśli będą słabnąć duże gazety i inne tego
typu ośrodki. Który blogger poradzi sobie z następnym skandalem Watergate
tak jak zrobił to Washington Post?
4 blog
www.buzzmachine.com - przyp. tłumacza
6.1 Szansa mediów tradycyjnych
6.1
101
Szansa mediów tradycyjnych
Kiedy Wielkie Koncerny Medialne rozważają podjęcie rozmowy z odbiorcami,
rzadko dochodzi do czegoś przełomowego. Przykładowo wciąż zadziwia mnie,
dlaczego niektóre redakcje nie podaje adresu e-mailowego reporterów (a tym bardziej redaktorów) na końcu ich tekstów. Nie istnieje wiarygodne wytłumaczenia
dla niepodawania danych kontaktowych, kiedy artykuły publikowane są w Internecie. Redakcja która oblewa nawet ten test nie jest w najmniejszym stopniu
poważnie zainteresowana zaangażowaniem swoich odbiorców.
Także fora dyskusyjne nie zdają go w pełni. Forum New York Timesa5 zawiera dużo ciekawych opinii, można jednak wątpić czy choć wiele z nich dociera
do dziennikarzy w newsroomie Timesa. Jeśli zespół nie jest stroną w dyskusji, to
rozmawiają ze sobą tylko czytelnicy – a mogą to robić już bez udziału Timesa.
Porównajmy forum gazety z dyskusjami felietonisty Nicholsa Kristoffa „Kristoff
Responds”6 , bardzo cennym dodatkiem do portfolio gazety.
Slate, internetowy magazyn będący własnością Microsoftu, wymyślił jeden
z najbardziej użytecznych sposobów na radzenie sobie z twórczością czytelników. Strona „Fraywatch” – „Co się dzieje na naszym forum” – jest kompilacją
najbardziej interesujących zdaniem redaktorów Slate komentarzy użytkowników. Fragmenty komentarzy wraz z ich kontekstem i linkami do oryginalnych
postów, składane są przez redakcję Slate w spójny i interesujący sposób. Jest
to samo w sobie użyteczne dziennikarstwo, nawet kiedy pokazuje tylko wartość
komentarzy czytelników.
Chaty z dziennikarzami są krokiem we właściwym kierunku, ale wciąż tylko krokiem. Częste sesje pytań i odpowiedzi organizowane przez Washington
Post7 , w czasie których dziennikarze odpowiadają na pytania czytelników, są
użytecznym dodatkiem do działalności internetowej8 Nie są jednak jedyną formą interaktywności którą musimy wdrożyć.
Moje własne doświadczenia mogą być dobrym przykładem. Pisanie o technologii w Dolinie Krzemowej jest skromną ale wynagradzająco pracą. Na większości spotkań zajmuję najbardziej na lewo położony punkt na krzywej dzwonowej
inteligencji. Oczywiście, bycie osobą z najmniejszą wiedzą w pokoju ma swoje
korzyści – zawsze się czegoś uczę.
To jeden z powodów, dla których mój blog okazał się tak pomocny. Rozbudził
głębszą debatę z moimi czytelnikami i źródłami. Oni zawsze mówią mi o rzeczy
o których wcześniej nie wiedziałem. To jest dziennikarstwo interaktywne.
Dla mnie jako felietonisty pisanie bloga było łatwiejsze niż dla wyspecjalizowanego reportera. Przecież już wcześniej prezentowałem moje opinie w gazecie,
więc nie było trudno publikować je w Internecie, w formie z grubsza przypominającej mini-artykuły. Ale nie ma przecież wymogu by blogi zawierały opinie.
Reporter może z łatwością publikować materiały ze swojego pola zainteresowań,
tego typu rzeczy które kiedyś trafiały do „notatnika reportera”, jak również informacje które nie zostały opublikowane z powodu braku miejsca.
Od czasu do czasu, pytam moich czytelników o ich pomysły dotyczące tekstów, które jeszcze nie powstały; przedstawiam zagadnienie i moje przemyślenia. Kiedy mam coś naprawdę nowego, staram się nie informować konkurencji,
5 Fora
New York Timesa: http://www.nytimes.com/pages/readersopinions/.
gdzie Kristoff odpisuje na maile/posty czytelników – przyp. tłumacza
7 Chaty Washington Post : http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/liveonline/.
8 tej gazety – przyp. tłumacza
6 strona
102
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
jednak jako felietonista zwykle pisze o sprawach powszechnie znanych. Moi internetowi czytelnicy, spośród których wielu to „źródła” w tradycyjnym sensie
tego słowa, nigdy nie przepuszczają okazji by wytknąć mi moje błędy czy wypunktować rzeczy które pominąłem. Rozważam wszystkie uwagi, a w rezultacie mój artykuł jest lepszy. Przypomnijmy sobie nasze wcześniejsze rozważania
o oprogramowaniu „open source”, które jest rozwijane przez społeczność i później udostępniane za darmo. Można powiedzieć, ze moje dziennikarstwo także
działa na tej zasadzie.
Jedną z największych różnic miedzy drukiem a Internetem stanowi fakt,
iż konwersacje internetowe z łatwością przekraczają granice geograficzne. Steve Outing, wieloletni obserwator internetowego dziennikarstwa informacyjnego,
bloger i felietonista, napisał w 2003 r. w czasopiśmie „Editor and Publisher”
artykuł, w którym twierdził że mój blog ułatwił mi osiągnięcie globalnego zamiast lokalnego – wymiaru dla moich myśli. Byłoby to bardzo satysfakcjonujące gdyby okazało się prawdziwe, ale dla mnie największą wartością okazał się
sposób w jaki moi czytelnicy sprawili, iż jestem lepszy w tym co robię.
Kiedy czytelnicy zaczęli pisać na moim blogu w połowie 2003 roku, nie wiedziałem czego mogę sie spodziewać. Oto jak to działa w najlepszym wariancie.
Zamieszczam coś. Ktoś mi odpisuje. Ktoś odpisują na pierwszy lub drugi komentarz i nie mija wiele czasu, a tworzy się grupa ludzi rozmawiających ze sobą, nie
tylko ze mną. Dla mnie to taki mini-Slashdot, niewielki zbiór eleganckich w formie i interesujących komentarzy. Blog przyciąga oczywiście pewną liczbę trolli
(ludzi których celem w życiu wydaje się być niszczenie dyskusji publicznych),
ale generalnie proces dyskusyjny działa dobrze9 .
Blogi miały powolny start w mediach tradycyjnych. Tłumaczę to bardziej
wrodzonym konserwatyzmem naturalnym dla Wielkiego Biznesu Medialnego
niż czymkolwiek innym. Ale jest jeszcze jeden powód: „tradycyjni” redaktorzy nie ufają rodzajowi dziennikarstwa który podważa wartości uznawane przez
nich za najważniejsze. Są to: kontrola edytorska i gwarantowanie Czytelnikom
dziennikarskiej rzetelności i obiektywności (lub przynajmniej gwarantowanie tego że Czytelnicy nie zaczną podejrzewać że takowych brakuje). Ta nieufność jest
przejaskrawiona, ale mimo wszystko nie do końca nieuzasadniona.
Pomimo oporu, dziesiątki tradycyjnych organizacji medialnych zaczęły korzystać z blogów10 . Ten trend prawdopodobnie będzie przyspieszał. Nie byłoby
tygodnia w którym nie dostałbym telefonu od kogoś z branży, kto myśli o założeniu bloga i prosi mnie o opisanie korzyści i potencjalnych pułapek. Strona CyberJournalist.net prowadzi wyczerpującą listę takich stron prowadzonych
przez dziennikarzy i o dziennikarzach11 . Ich tematyka jest niezwykle szeroka,
od polityki przez sztukę i technikę aż po „czyste” komentarze.
Rzeczy które sprawiają że zwykły blog wart jest czytania: wyrazistość, jasność, wierne reporterstwo i dobry warsztat pomagają także odnieść sukces blogom prowadzonym przez profesjonalistów. Blog polityczny California Insider12 ,
9 Jak powiemy w Rozdziale 9, blogi i inne strony na których prowadzi się dyskusję, ciągle
toczą walkę z trollami i spamerami. Jest to wyścig zbrojeń, ale jestem optymistą co do tego
że będziemy w stanie wygrywać z czarnymi charakterami by jak najdłużej podtrzymywać
znaczenie konwersacji.
10 w Polsce między innymi Polityka, Gazeta Wyborcza, Newsweek, Rzeczpospolita – przyp.
tłumacza
11 Lista
blogów
Cyberjournalism.net
http://www.cyberjournalist.net/
cyberjournalists.php.
12 Blog Davida Weintruba http://www.sacbee.com/insider/.
6.1 Szansa mediów tradycyjnych
103
prowadzony przez Davida Weintrauba, powiązany z gazetą Sacramento Bee stał
się niezbędną lekturą podczas wyborów na gubernatora Kalifornii w 2003 roku,
które wygrał Arnold Schwarzeneger. (Weintraub pokłócił się z redaktorami Bee,
którzy chcą kontrolować jego teksty zanim te trafią do Internetu). Blog Jamesa
Taranto Best of Web Today13 znajdujący się na stronie działu opinii The Wall
Street Journal to kolejny klasyk. Nie zgadzam się z większością konserwatywnej myśli która tam jest promowana, ale James robi to w dobrym stylu. Sheila
Lennon na blogu Subterranean Homepage News14 , związanym z The Providence Journal, prezentuje opinie na różnorakie tematy, wiele z nich powiązanych
z mediami. Dziennikarzom nie trzeba przedstawiać strony który stanowi kwintesencję bloga dziennikarskiego – gdyż można spokojnie założyć że większość
czynnych zawodowo amerykańskich żurnalistów mających dostęp do Internetu co najmniej raz dziennie odwiedza dziennik Jima Romanesko na stronach
Poynter Institute. Serwis ten stał się miejscem nieformalnych spotkań – takich
jak przy automacie z wodą w redakcjach - dla całej branży. W blogach jest
coś wyzwalającego dla profesjonalistów. Ten format zachęca do eksperymentów,
do nieformalności, nie wspominając już o cennej, kształtującej lepsze materiały
interakcji z odbiorcami.
Blogi zbiorowe, gdzie więcej niż jedna osoba publikuje teksty, nie dają jasności przekazu jednego twórcy, ale mimo to mogą działać. Sprytne podejście to
„blogi wydarzeniowe” – strony związane z tylko jednym, ważnym wydarzeniem.
Prawdopodobnie pierwszym takim blogiem założonym w ramach gazety były
„Wieści z wybrzeża” na stronach Charlotte Observer, na którym umieszczano
informacje o huraganie Izabel w sierpniu 199815 , 31 grudnia 1999 i 1 stycznia
2000, redakcja Silicon Valley.com (gdzie znajduje się mój blog) opublikowała
wszystko co udało się jej wyszukać w Internecie związanego z Nowym Rokiem.
Moment ten miał olbrzymi wymiar emocjonalny, dodatkowo wielu ludzi obawiało się (jak się okazało niepotrzebnie) „pluskwy milenijnej” (Y2K Bug)”
Dobrą okazją do wykorzystywania tych nowych metod są momenty w których
trzeba przekazać pilne i nowe wiadomości. Mój kolega pracujący dla San Jose
Mercury News, Tom Mangan, miał bloga (obecnie nieaktywnego) dla redaktorów, zatytułowanego czarująco „Drukuje plewy” [Prints the Chaff]16 na którym
zachęcał redakcje do tworzenia „blogów-natychmiastowych” dla ważnych, nowych spraw lokalnych. To częściowo kwestia konkurencyjności, jak sam stwierdza:
Ten nawias kwadratowy powyżej ma zostać jak jest, czy może jednak powinien być okrągły? Ja rozumiem idee, ale pytam jak się takie rzeczy robi?
Jeśli będziemy mieli bloga działającego w ciągu minut od pojawienia się
nowego tematu, wyłączymy z gry Google i [innych] blogerów. Jeśli strona ta
będzie interaktywna, to stanie się pierwszym adresem który będą odwiedzać
ludzie zainteresowani tematem. Pojawia się problem komentarzy które później
okazują się fałszywe – ale czytelnicy nauczą się rozróżniać pomiędzy zwykłymi
relacjami, z których połowa jest zwykle nonsensowna – a pracą profesjonalistów,
13 Strona
Wall Street Journal „Best of the Web”: http://www.opinionjournal.com/best/.
Lennon blog: http://www.projo.com/blogs/shenews/.
15 Podobnie jak wielu innych przypadkach, świetne teksty na stronie Charlotte Observer zniknęły z bezpłatnego Internetu. Można jednak odnaleźć tematy o huraganie w darmowym, niezależnym archiwum http://web.archive.org/web/20010307020840/http:/www.
charlotte.com/special/bonnie/0828dispatches.htm.
16 Blog Toma Mangan : http://tommangan.net/printsthechaff.
14 Sheila
104
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
która miejmy nadzieję okaże się znacznie bardziej wartościowa.
Wielu dziennikarzy którzy nie dostali zgody na założenie bloga na stronach
swoich macierzystych firm, zaczęło pisać na własną rękę. Bywa to ryzykowne,
o czym przekonał się Kevin Sites z CNN w Iraku, kiedy zmuszono go do zamknięcia swojego internetowego dziennika. Rzecznik CNN pogardliwie stwierdził w rozmowie z Online Journalism Review „CNN preferuje bardziej zorganizowany sposób prezentacji newsów. My nie blogujemy. Na stronie cnn.com
będziemy dalej umieszczać galerie zdjęć, klipy video, sekcje interaktywne i pilne
wiadomości jako sposoby na zachęcenie odbiorców do aktywnego poznawania
informacji o wojnie”17 . To klasyczne podejście „z góry na dół” do prezentowania świeżych wiadomości okazało się bardziej szkodliwe dla sieci niż dla korespondenta, który później przeniósł się do MSNBC (która zaakceptowała jego
blogowanie). Kasując jego stronę, CNN pokazała jest teraz niczym więcej niż
tylko trybikiem w taśmie produkcyjnej koncernu Time Warner, będąc kiedyś
synonimem nowoczesności w dziennikarstwie.
Sprawa Steva Olafsona dotyczyła bardziej tego co pisał niż faktu że pisał.
Olafson był reporterem politycznym Houston Chronicle i jednocześnie prowadził
pod pseudonimem bloga zawierającego polityczne komentarze. Komentarze te
często dotyczyły osób którymi zajmował się jako reporter. Redakcja Chronicle
miała rację uznając to za niedopuszczalne, i nakazując Olafsonowi w połowie
2002 roku zamknięcie bloga, uzasadniła to faktem, iż takie blogowanie może
narazić na szwank jego wiarygodność. Ale później gazeta zwolniła Olafsona18 .
Reakcja ta była przesadna – można go było przenieść na inne stanowisko albo
zdyscyplinować w inny sposób. Komunikat był jednoznaczny – pisz na własne
ryzyku.
Dennis Horgan, redaktor Hartford Courant, nie został zwolniony, ale nakazano mu zaprzestać komentowania na swoim blogu19 Redaktor naczelny Couranta,
Brian Toolan, starał się uzasadnić to posunięcie w napisanym w 2003 r. dla magazynu Nieman Reports eseju, pisząc m.in.
To nie jest kwestia wolności słowa. To dotyczy profesjonalizmu. Kiedy zasady profesjonalnego działania zostaną przekroczone, cierpi na tym wiarygodność
gazety i jej wizerunek w oczach opinii publicznej. Tak jak większość redakcji,
Courant ma swój własny kodeks etyczny. Mówi on, że jeśli „zewnętrzny interes
jednostki nie może wejść w konflikt, lub stworzyć wrażenie konfliktu z obowiązkami dziennikarskimi, wynikającymi z bycia członkiem zespołu redakcyjnego”
Horgan i inni twierdzili, że skoro on zajmuje się sekcją Podróże, to jego opinie
na temat spraw publicznych nie wpływają na to jak gazeta pisze o tych samych
sprawach.
Nie zgadzam się z takim rozumowaniem. Wiem że ludzie którzy są zależni
od danej gazety, również by go nie zaakceptowali. Rozumiem też, jak percepcja
czytelników może zaszkodzić20 .
Możemy pochwalić Toolana za chęć trzymania wysokich standardów etycznych, ale gdzie był ten konflikt interesów w tym przypadku? Jeśli percepcja kilku
17 CNN
do Online Journalism Review: http://www.ojr.org/ojr/workplace/1049381758.
php.
18 Olafson zwolniony: http://www.houstonpress.com/issues/2002-08-08/hostage.html/
1/index.html.
19 Blog Dennisa Horgana: http://denishorgan.com .
20 Nieman Reports są dostępne tylko jako pdf: http://www.nieman.harvard.edu/reports/
03-3NRfall/V57N3.pdf.
6.1 Szansa mediów tradycyjnych
105
czytelników została była wykoślawiona, to ich problem, nie redakcji. Jednak Toolan w oczywisty sposób ma rację, stwierdzając że to nie jest kwestia wolności
słowa. Jako pracodawca Horgana miał prawo popełnić błąd21 (Póżniej gazeta
w ramach zgniłego kompromisu dała Horganowi wyłącznie sieciową kolumnę,
która przypominała nieco blog)
Mimo wszystko, gazety idą do przodu22 . Rzecznik prasowy Review będący
rodzinnym biznesem23 w Spokane, stan Washington, ma doskonały zespół blogerów redakcyjnych, ale nie waha się wskazywaniem blogów tworzonych przez
członków społeczności. Jedną z najbardziej nowoczesnych jest Journal World24
w Lawrence, Kansas. Rob Curley, szef World Online zarządza zarówno stroną
gazety jak i Lawrence.com (strona powiązana) i zasługuje na podziękowania za
innowacyjne podejście i inteligentny zespół który wprowadził do ultrakonserwatywnej branży. Oni uaktywnili społeczność - w każdy możliwy sposób. Dzięki
forum i blogom pojawiły się nowe głosy i opinie.
Na stronie Lawrence.com - w zamierzony sposób zdecydowanie różniącej się
od strony macierzystej – można znaleźć wiele blogów prowadzonych przez członków społeczności lokalnej, jak blog jednego z reporterów politycznych gazety.
Curley powiedział mi:
Kiedy zakładaliśmy blogi na Lawrence.com, chcieliśmy by były one podobne do tego jak ludzie zwykle je sobie wyobrażają - często aktualizowana treść
z natychmiastową interakcją miedzy czytelnikami a twórcami. Ale nasze strony
stały się czymś innym.
Blogi na Lawrence.com stały się praktycznie rzecz biorąc kolumnami na sterydach. Prawie zawsze są bardzo długie. I chociaż piszące je osoby odpowiadają
czytelnikom wiele razy w ciągu dnia, nowe posty rzadko pojawiają się częściej
niż raz na tydzień.
Są to kolumny interaktywne.
Dla mnie one są realne – od języka przez tematy po repliki. Dlatego je lubię.
Na naszych blogach naprawdę zbudowała się społeczność, i jest to społeczność której członkowie najpewniej nie czytają codziennej gazety, a być może nie
czytają nawet strony www naszej gazety.
Ale najważniejsze jest to, że dzięki tym ludziom Lawrence.com jest jak miasto Lawrence – może nie Lawrence które zna 50-letni mieszkaniec, ale na pewno
takie Lawrence jakie zna dwudziestolatek. I o to nam właśnie chodzi.
Curley i jego zespół wygrali prawie każdą możliwą nagrodę w dziedzinie
dziennikarstwa internetowego. Nic dziwnego. Oni wiedzą, o co chodzi w Internecie.
21 zamykając
blog – przyp. tłumacza
jak niektórzy z nadawców. Wygląda na to że pionierem bedzie Minnesota Public
Radio (http://www.mpr.org), dysponująca różnorakimi audycjami zaprojektowanymi tak by
słuchaczy byli częścią procesu.
23 Spokane Spokesman-Review: http://www.spokesmanreview.com.
24 Lawrence Journal-World: http://www.ljworld.com.
22 Podobnie
106
6.2
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
Wartość płynąca z linkowania, słuchania
Najbardziej „internetową” czynnością jest linkowanie: wskazywanie treści stworzonych przez innych ludzi. Prasa i inne media są w tym coraz lepsze, oferując
na swoich stronach odnośniki do artykułów i danych spoza własnych serwisów.
Ale musimy robić coś więcej.
Na moim blogu często podaję linki do rzeczy na stronach innych mediów,
w tym konkurencyjnego San Francisco Chronicle. Naturalnie, gdy mam możliwość linkowania do równie dobrego tekstu na stronie mojej macierzystej gazety,
robię to. Ale jeśli konkurencja była lepsza od nas w opisywaniu tematu na którym mi zależy, oszukiwałbym moich czytelników gdybym nie dał im możliwości
zapoznania się z najlepszym materiałem. Nigdy moja redakcje nie sugerowała
mi innego postępowania.
Podaję odnośniki także do stron dziennikarzy nietradycyjnych, i – jeśli to
tylko możliwe – staram się zamieszać albo podawać odnośniki do możliwie najbogatszych materiałów źródłowych, takich jak stenogramy, ułatwiające umieszczenie sprawę w jej kontekście. My w dziennikarstwie profesjonalnym robimy tak
w dużych projektach, umieszczając takie rzeczy jak oświadczenia, interaktywne
mapy itd. Ale wartość tematu zwiększa się gdy podawane są linki zawierające materiał źródłowy z którego powstał. Możemy się więcej o tym dowiedzieć
właśnie od blogerów.
Miło mi to stwierdzić, ale media tradycyjne zaczynają doganiać blogi w tym
względzie. Choć internetowe wersje tekstów umieszczanych w papierowych wersjach gazet rzadko zawierają linki do materiałów konkurencji, blogerzy gazet są
bardziej otwarci w tym względzie. Szczególnie bogaty w treść w tym względzie
był blog Dana Froomkina „White House Briefing”25 , założony w 2004 roku,
chociaż Froomkin zwykle ignorował blogi na korzyść mediów estabilishmentowych. Podobnie kolumna New York Timesa „Times on Trail”26 która wygląda
jak blog ale oficjalnie się tak nie nazywa, czasami bywa hojna w linkowaniu
do treści zewnętrznych.
Możemy także zwiększyć naszą wiarygodność słuchając naszych internetowych krytyków, i zaczynamy to robić. Dawno minęły dni gdy zajmowały się
tym – poza przypadkami skrajnymi - tylko dwa warte wspomnienia periodyki,
Columbia Journalism Review27 i Amercan Journalism Review28 .
Prawicowy bloger nazywający siebie „Patterico”29 postawił sobie za cel krytykowanie Los Angeles Times za to co było w jego opinii zbiorem lewicowych
grzechów. Na początku 2004 roku zganił Timesa, którego nazywał „Psim Instruktorem” za sposób omawiania sprawy konfliktu interesów sędziego Sądu Najwyższego Antoniniego Scali. Sprawa obejmowała m.in. wakacje łowieckie Scali
ze swym starym przyjacielem, wiceprezydentem Dickiem Cheneyem, w czasie
gdy sąd rozpatrywał kluczową sprawę związaną z zespołem rządowym opracowującym krajową politykę energetyczną30 . Patterico zauważył też, że sędzia Ruth
Bader Ginsburg także była uwikłana w podobną, wartą odnotowania sprawę,
przemawiając na spotkaniu Narodowej Organizacji dla Kobiet (NOW, National
25 White
House
Briefing:
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/politics/
administration/whbriefing/ .
26 Times on the Trail: http://www.nytimes.com/pages/politics/trail/.
27 Columbia Journalism Review: http://www.cjr.org.
28 American Journalism Review: http://www.ajr.org.
29 Patterico: http://patterico.com.
30 Energy Task Force, zespół którego szefem był Cheney – przyp. tłumacza
6.2 Wartość płynąca z linkowania, słuchania
107
Organization for Women). Jego korespondencja z Timesem przyniosła rezultaty. 11 marca 2004 roku napisał, prężąc się z dumy „Z jednej strony muszę
przyznać Timesowi, że na pierwszej stronie opisali przemówienie sędzi Ginsburg
w NOW. Z drugiej strony zastanawiam się, dlaczego to ja musiałem im o tym
powiedzieć?”31
Dla mnie to ostanie zdanie nie jest warte wzmianki. Wiele rzeczy które są
drukowane i emitowane dowiadujemy się od ludzi przekazujących nam ciekawe
sprawy, ludzi takich jak Petterico, który pomógł stworzyć nowego newsa.
31 W maju, Patterico, który naprawdę nazywa się Patrick Fray, powiedział Markowi Glaserowi z Online Journalism Review, że skontaktował się z Timesem nie jako bloger ale raczej jako zainteresowany czytelnik. Jego wpływ nie był przez to ani mniej realny. Zobacz
http://patterico.com/archives/002026.php.
108
6.3
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
Zachęcanie odbiorców do tworzenia informacji nie jest niczym nowym. Bądź co
bądź, już o dawna prosimy czytelników o pisanie listów do redakcji, i zwykle
odbieramy telefony gdy dzwonią do nas z uwagami czy informacjami. Innymi
słowy, jakaś forma konwersacji zawsze miała miejsce, po prostu musimy rozmawiać więcej.
Niektóre z najważniejszych zdjęć i filmów współczesnej historii były stworzone przez amatorów. Trudno wyobrazić sobie drugą połowę XX wieku bez
makabrycznego filmu Zaprudera przedstawiającego zamach na Johna F. Kennedy’ego. Obecnie popularność kamer wideo sprawiła, iż jesteśmy poinformowani
gdy zwykli ludzie nagrywają istotne wydarzenia takie jak zbliżające się tornada
czy policję brutalnie przesłuchującą podejrzanych. I to amatorzy zarejestrowali
najbardziej przerażające obrazy wybuchu który nastąpił gdy boeing 767 linii
United Airlines wbił się w drugą wierzę WTC 11 września 2001.
W każdym z tych przypadków komunikacja następowała poprzez mass media. Amatorskie filmy były szybko emitowane przez CNN i inne główne sieci TV.
Będzie tak się działo w najbliższej, przewidywalnej przyszłości, gdyż to przy telewizorze gromadzimy się podczas kryzysu. Jest to spowodowane zarówno wysokimi kosztami przesyłania plików video przez Internet, jak i prostym faktem,
że to medium wciąż docieraja do największej ilości odbiorców. Ale im więcej
członków dawnej publiczności będzie tworzyć i rejestrować newsy, tym szybciej ich współpraca stanie się niezbędnym składnik procesu zbierania informacji
na wszystkich poziomach32 .
Wciąż możemy się czegoś nauczyć od organizacji nie-dziennikarskich. W lutym 2003, po tym jak prom kosmiczny „Columbia” rozpadł się podczas wejścia
w ziemską atmosferę, NASA poprosiła wszystkie osoby posiadające zdjęcia które mogące pomóc w rozwikłaniu przyczyn katastrofy o ich przesyłanie. Tysiące
ludzi odpowiedziało na ten apel33 .
Później, w czasie tygodni poprzedzających rozpoczęcie II wojny w Iraku,
BBC poprosiła swoich widzów o zdjęcia mające cokolwiek wspólnego z tym konfliktem. BBC otrzymała ich setki, niektóre w formie fotograficznego eseju, który
był zarówno inteligentny z dziennikarskiego punktu widzenia, jaki i poruszający
dla odbiorców.
Były to dość oczywiste rzeczy, jednak wiele z tradycyjnych korporacji nie
postanowiło nawet spróbować. Sądzę, że już wkrótce jasna jak słońce stanie
się konieczność umieszczania na newsowych www widocznego adresu mailowego, na który będzie można nadsyłać zdjęcia z komputera czy też bezpośrednio
z telefonu. Gazeta (lub jakiekolwiek inne źródło informacji) powinna regularnie
zamieszczać najlepsze zdjęcia na Sieci i stosować je jako element zwykłego produktu informacyjnego. W ten sposób można przyzwyczaić publiczność do sto32 Michael Skoler z Minnesota Public Radio dobrze to ujął w wywiadzie dla Leonarda Witta (na blogu Public Journalism http://pjnet.org/weblogs/pjnettoday/archives/000172.
html) kiedy powiedział:
„Jeśli korporacje medialne z establishment będą w stanie podłączyć się do energii i mądrości
zbiorowego umysłu opinii publicznej, zabiorą mocne strony dziennikarstwa tradycyjnego – ocenę redaktorską, poszukiwanie prawdy, sprawdzenie informacji – w nową erę lepszej, bardziej
wiarygodnej informacji. W przeciwnym razie, myślę że niefiltrowany, blogopodobny model
dziennikarstwa dzięki swej energii zniszczy tradycyjne media, i stracimy potężne narzędzie
służące informowaniu opinii publicznej o kluczowych sprawach naszej demokracji”
33 NASA prosi o zdjęcia promu: http://www.jsc.nasa.gov/instructions.html
6.3 TU WSTAW TŁUMACZENIE TYTUŁU
109
sowania medium w ten sposób. Kiedy zaś wydarzy się coś ważnego, znajdą się
ludzie „wytrenowani” tak, by niemal odruchowo przesyłać swoje materiały.
Czytelnicy serwisu internetowego gazety San Diego Tribune „Sign On San
Diego” byli kluczową częścią największej historii w regionie 2003 roku: pożarów
szalejących na południu Kalifornii. Czytelnicy, zachęceni poprzez stronę www,
zamieszczali zdjęcia i informacje o tym co widzieli. Niektórzy z nich używali forum by dyskutować o sprawach dotyczących swojej dzielnicy na przedmieściach;
sąsiedzi informowali się nawzajem o rozwoju wydarzeń. Było to dziennikarstwo
lokalne w najlepszym możliwym wydaniu, a ludzie uprawiali je dla siebie, wspomagani przez ich lokalną gazetą34 .
Oprócz zdjęć, media mogą ułatwić swoim odbiorcom wysyłanie SMSów adresowanych do poszczególnych działów redakcji (sport, sprawy lokalne itd.), tak
jak udostępniane są odpowiednie numery telefonów. Ponieważ coraz więcej i więcej osób używa telefonów do wysyłania wiadomości, może to być skuteczne metoda otrzymywania informacji. Nierzadko osoby które chcą zaoferować informację nie mogą się dodzwonić, a ponadto niektórzy informatorzy mogą czuć się
niekomfortowo w bezpośredniej rozmowie z dziennikarzem.
Moja gazeta robi wszystko co w jej mocy aby informować o sprawach lokalnych, ale istnieją jednak pewne granice. Na przykład nie możemy raportować
o każdym spotkaniu zarządu szkoły w Sunnyvale. Ale mogę się założyć, że są
ludzi w Sunnyvale którym tak bardzo zależy na działalności zarządu tej szkoły,
że sami mogą stać się reporterami. Może jesteśmy w stanie im pomóc.
Chciałbym aby media promowały „reporterów obywateli”, ludzi którzy chcą
zajmować się pewnym, szeroko definiowanym aspektem życia danej społeczności. To nie jest łatwy proces. Prawne i nawet kulturalne problemy są olbrzymie,
niełatwe są też odpowiedzi na pytania jak radzić sobie z akredytacjami (kto tak
naprawdę jest dziennikarzem) i zniesławieniami (kto odpowiada gdy reporternieprofesjonalista niesłusznie narazi na szwank czyjaś reputację). Mimo to, korzyści przewyższają ryzyko.
Zasugeruję kilka możliwości. Być może moglibyśmy implementować dodatkowe sekcje na naszych stronach internetowych w stylu Oh My News. Jeśli to
nie będzie wymagało wiele zachodu, moglibyśmy oferować członkom naszej społeczności blogi. My bylibyśmy gospodarzami.
W przypadku zarządu szkoły w Sunnyvale i innych tego typu organizacji które zasługują na uwagę, moglibyśmy zaprosić członków społeczności by tworzyli
blogi im poświęcone. To co zostało napisane byłoby przez nas monitorowane,
wskazywalibyśmy także na naszej stronie internetowej inne blogi o tej tematyce.
Oczywiście potrzebne byłoby jasne zaznaczenie, że ci reporterzy nie pracują dla
nas. Ale twierdzę, że członkowie opinii publicznej którym zależy na ich lokalnej
szkole dowiedzieliby się o jej działalności więcej z takiego bloga – prowadzonego
przez sąsiada lub sąsiadów - niż z ich gazety. Zawodowi dziennikarze czytaliby
teksty na blogach, i często natykaliby się na rzeczy które w innym wypadku
na pewno byśmy przeoczyli.
Teraz zastosujmy ten sam mechanizm dla newsów krajowych i międzynarodowych. Blogi amatorskie już teraz pełne są informacji i komentarzy o sprawach
dnia. Czy Wielkie Koncerny Medialne mogłyby zaprosić czytelników/widzów
aby dołączyli do zespołu w nieco bardziej formalny sposób? W kwietniu 2004,
34 Sign On San Diego Fire Coverage: http://www.signonsandiego.com/news/fires/
weekoffire/index.html.
110
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
w momencie gdy sytuacja w Iraku pogarszała się aż do punktu przypominającego anarchię, większość zachodnich dziennikarzy obawiała się porwania lub czegoś gorszego i zamknęła się w ufortyfikowanych biurach lub hotelach. Reportaże
z terenu były robione w większości przez zatrudnionych przez nich Irakijczyków.
Czy opinia publiczna z Ameryki, Japonii i Europy byłaby lepiej poinformowana
gdyby Irakijczykom dostarczono komputery i kamery cyfrowe kilkuset Irakijczkom, a następnie poproszono ich o blogowanie na temat własnych doświadczeń
oraz tego co zobaczyli? Przed natychmiastowym odrzuceniem tego typu pomysłów powinniśmy przynajmniej zadać sobie takie pytania, i spojrzeć na możliwe
rezultaty.
Być może nawet tkwi w tym wszystkim potencjał do czerpania zysków. Internetowy magazyn Salon oferuję blogi swoim prenumeratorom za dodatkowe
40 dolarów rocznie35 . Być może lokalne gazety lub stacje radiowe będą mogły
sprzedawać ogłoszenia na blogach swoich czytelników, albo za rozsądną cenę
oferować usługi hostingowe. Ale kluczową sprawę jest poprawianie jakości informacji dla wszystkich.
Jest jeszcze jeden doby powód by spróbować. Chris Willis i Shayne Bowman
zaobserwowali w „My Media”, raporcie sporządzonym w 2003 o dziennikarstwie uczestniczącym (do którego napisałem słowo wstępne). „Odbiorcy którzy
uczestniczą w procesie dziennikarskim są bardziej wymagający od pasywnych
konsumentów informacji. Ale także czują się wzmocnieni tym, że ich praca przyniosła efekt. W rezultacie, mają wrażenie jakby mieli swój udział w rezultacie
końcowym.”36
35 Salon
Blogs: http://www.salon.com/blogs.
36 http://www.hypergene.net/wemedia/weblog.php.
6.4 Promocja a później relacjonowanie aktywności obywatelskiej
6.4
111
Promocja a później relacjonowanie aktywności obywatelskiej
Żadna duża organizacja medialna nie zrobiła więcej by zaangażować swoją widownię niż BBC. W listopadzie 2003 roku, BBC rozpoczęła przedsięwzięcie które
być może jest najbardziej do tej pory ambitną próbą realizacji założeń dziennikarstwa przyszłości – projekt iCan37 . Jego sercem jest bardzo śmiały zamysł
– wyposażenie odbiorców w niektóre z narzędzi aktywistów politycznych. Następnym etapem jest obserwacja i relacjonowanie poczynań tak wyposażonych
widzów i słuchaczy.
iCan był rezultatem politycznych i dziennikarskich przemyśleń, powiedzieli mi szefowie tego projektu kiedy odwiedziłem Londyn w październiku 2003.
Przede wszystkim, BBC i inne firmy w branży informacyjnej nie potrafiły dostrzec ważnych tematów. Na przykład silne protesty przeciwko podwyżce cen
paliw w 2000 roku okazały się niespodzianką, mimo że sprawa ta wrzała wcześniej w Internecie. Kolejnym ważnym czynnikiem była niska – jak na brytyjskie
standardy – frekwencja w wyborach w 2001 roku (60%). Częścią misji BBC jest
zapewnienie elektoratowi możliwości podejmowania decyzji na podstawie najlepszych możliwych informacji. Szefowie BBC chcieli wiedzieć co stacja może
robić lepiej.
„Dowiedzieliśmy się ciekawych rzeczy” – powiedział Martin Vogel, koordynator projektu iCan. Na przykład 40% osób niegłosujących „nie było w najmniejszym stopniu pasywne” wobec podstawowych problemów , ale okazało się
raczej niezadowolone z kandydatów i proponowanych przez nich działań. Obserwując odejście młodych odbiorców od tradycyjnych na rzecz nowych mediów,
BBC szukało drogi na ich użycie w promowaniu politycznego zaangażowania.
Dlatego iCan miał stworzyć platformę wspierając liderów obywatelskich we
wpływaniu na system od poziomu lokalnego w górę. Zwłaszcza poziom lokalny
był istotny, to w tej sferze ludzie odczuwają zmiany w największym stopniu.
Dziennikarze BBC spędzili miesiące na zbieraniu informacji przydatnych liderom obywatelskim, wśród których były linki do różnorakich zasobów na i poza
Siecią. Dziennikarze pisali poradniki i instrukcje przydatne w szerokiej gamie
spraw, od tego jak zacząć kampanię do tego jak poradzić sobie z kłopotliwymi sąsiadami. „Daliśmy ludziom znać że mogą wziąć sprawy w swoje ręce”
powiedział Samanthi Dissanayake, dziennikarz agencyjny, który wziął udział
w eksperymencie iCan.
Ale to użytkownicy iCan, nie zespół BBC, mają pisać większość instrukcji w miarę upływu czasu. Zespół redakcyjny będzie monitorował powstające
materiały i dokonywał pewnych korekt, takich jak usuwanie zniesławiających
czy w oczywisty sposób nieprawdziwych informacji. „Pracą dziennikarze, bardziej niż kiedykolwiek, jest bycie filtrem”, powiedział Tim Levell, szef zespołu
edytorskiego projektu iCan.
iCan wystartował w początkach listopada, z ogólnokrajową stroną www i pięcioma obszarami pilotażowymi, gdzie BBC kierowała dodatkowe zasoby. Jednym
z nich było hrabstwo Cambridgeshire, które zlokalizowane jest o godzinę drogi
na północ od Londynu. Rozciąga się na obszarze zróżnicowanym demograficznie,
zawierając miasto uniwersyteckie, nieco opuszczone centrum miejskie i obszar
wiejski. Jak w innych regionach pilotażowych, jeden z dziennikarzy BBC zo37 BBC
iCan: http://www.bbc.co.uk/ican.
112
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
stał wyznaczony tylko do działania w ramach iCan zamiast zwykłej pracy. Jego
zadaniem była promocja lokalnej aktywności, monitorowanie kampanii obywatelskich i przygotowywanie tematów o regionalnych problemach.
Jedną z pierwszych kampanii stworzonych przez obywateli była inicjatywa
mająca na celu powstrzymanie przemocy w szkołach. Okazało się to zaskoczeniem dla Levella. „Nigdy nie przewidywaliśmy że przemoc szkołach się pojawi
w iCan jako pierwsza” powiedział. Ale BBC słuchało.
iCan niekoniecznie musi się okazać modelem dla innych firm w branży, ale
jest cennym eksperymentem. Kiedy dla wielu korporacji medialnych misją jest
informowanie opinii publicznej, rzadko bywa nią wyposażanie opinii publicznej
w narzędzia umożliwiające jej wywoływanie publicznej dyskusji. Obserwowanie
i relacjonowanie tego co odbiorcy mogą zrobić z takimi narzędziami, to krok
dalej. BBC nie tylko tworzy newsy za pomocy iCan; pomaga też obywatelom
tworzyć własne.
6.5 Reporterzy obywatelscy
6.5
113
Reporterzy obywatelscy
Lee Pong Ryul jest inżynierem i pracuje w firmie zajmującej się półprzewodnikami pod Seulem, w Korei Południowej. W swoim czasie wolnym, pomaga
formować kształt dziennikarstwa jutra.
Lee jest aktywnym „reporterem obywatelskim” piszącym dla OhmyNews.
Jest to serwis internetowy, który wstrząsnął posadami świata dziennikarstwa
i polityki, przyciągając jednocześnie olbrzymią liczbę odbiorców. Stało się to poprzez przekształcenie XX-wiecznego modelu dziennikarstwa-jako-wykładu który
zakładał że to organizacje mówią odbiorcom co jest informacją a co nią nie jest,
a odbiorcy akceptują to lub nie, w coś oddolnego, interaktywnego i demokratycznego. Już wiosną 2003 roku, kiedy przyjechałem w odwiedziny, okazało się
że ten ważny eksperyment odniósł sukces.
OhMyNews, mający wtedy zaledwie cztery lata, miał już spore i wciąż zwiększające się znaczenie. Przypisywano mu wsparcie wyborczego zwycięstwa przedstawiającego się jako reformatora Roh Moo Hyuna. Roh udzielił pierwszego
po wyborach wywiadu właśnie OhMyNews, ignorując trzy główne gazety konserwatywne, które dominowały na rynku koreańskiej prasy od lat.
Jeśli OhMyNews stanowi wyznacznik przyszłości, jest nim także Korea Południowa – i to nieprzypadkowo. To kraj usieciowiony – więcej niż 2/3 gospodarstw
domowych ma podłączenie do Internetu, większość szybkim łączem. Internet
jest z częścią życia codziennego, nie zaś dodatkiem. Z tego bogatego źródła wypłynęły cyfrowe media XXI wieku, od skomplikowanych gier wieloosobowych
po serwisu takie jak OhMyNews.
Nawet taksówkarze którzy nie mają czasu na czytanie prasy słyszeli o OhMyNews, serwisie który przyciąga miliony odwiedzających dziennie. Reklamodawcy
wspierają zarówno stronę www jaki cotygodniowe wydanie papierowe, a biznes
przynosił zyski w ostatnich miesiącach, jak powiedział mi jego szef i założyciel
Oh Yeon Ho.
Oh Yeon Ho ma 38 lat, dawniej pisał dla czasopism postępowaych. Mając 50 osobowy zespół i legion „obywateli reporterów” – kiedy go spotkałem,
zapisanych było 26.000, a ponad 15.000 opublikowało teksty pod własnymi nazwiskami – Oh i jego koledzy tworzy prawdziwą wartość dodaną w tworzącej się
dziennikarskiej rzeczywistości.
„Główną ideą jest to że każdy obywatel może być reporterem. Zmieniliśmy
całą ideę reportażu”
Stary sposób oznaczał wymóg bycia zawodowym dziennikarzem i posiadania
legitymacji dziennikarskiej. Dziennikarstwo było zawodem certyfikowanym i cieszącym się wysokim statusem społecznym w Korei. Może brzmieć to dziwnie
dla czytelnika w USA, gdzie dziennikarze traktowani są na równi z politykami
i sprzedawcami używanych samochodów. Nowy sposób, powiedział Oh, polega
na tym że dziennikarzem jest osoba która „zdobyła lub poznała nową informację
i próbuje poinformować innych”
Dzięki obywatelom-reporterom OhMyNews zajmuje się tematami, które nie
są przedmiotem zainteresowania mediów tradycyjnych, twierdzi redaktor naczelny portalu, Jeong Woon Hyeon. Strona publikuje dziennie ok. 70% ze średnio
200 tekstów zgłaszanych każdego dnia po weryfikacji. Im niżej na stronie umieszczany jest tekst, tym jest mniej ważny lub interesujący dla zajmującego się nim
redaktora. I na odwrót – im wyżej tekst się znajduje, tym jest ważniejszy i tym
więcej pieniędzy dostaje jego autor.
114
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
Kiedy OhMyNews startowało, pomysł nie był całkowicie nowy. Od długiego
czasu media korzystały z pomocy współpracowników, ludzi którzy pisali artykuły nie będąc związani etatem. Różnica polega na tym, że każdy może zapisać się
do OhMyNews, i nietrudno o publikacje tekstu. W Internecie, miejsce na wiadomości jest w zasadzie nieograniczone38 , a OhMyNews akceptuje publikacje
praktycznie od każdego. Fakt, że to zwykli ludzie są twórcami materiałów, dodawał tylko stronie uroku.
Zakres przenikania starego i nowego był bardzo szeroki. Firma wydawała
tymczasowym pracownikom legitymacje prasowe, by niektórzy z najbardziej
aktywnych twórców mogli w lepszy sposób relacjonować niektóre wydarzenie.
Tymczasem zatrudnieni na pełny etat zawodowcy pracowali dla Ohmynews
w tradycyjny sposób. Rywalizowali z reporterami z dużych gazet, czasopism,
stacji radiowych i telewizyjnych o informacje ze świata polityki i biznesu, a następnie zabiegali o najlepsze możliwe miejsce wyświetlenie ich pracy.
OhMyNews było odbiciem pasji swojego twórcy, który chciał wyjść poza
wąski punkt widzenia konserwatywnych gazet. Relacje z takich wydarzeń jak
śmierć dwóch dziewczynek zgniecionych przez pojazd armii USA w lecie 2002
roku zmusiły media tradycjne – które bagatelizowały tą sprawę - do zasadniczej
zmiany postawy. Demonstracje po tym wydarzeniu zmieniły się w ogólnokrajową
falę gniewu wobec Ameryki, m.in. dzięki której prezydentem został Roh.
Droga Oha z autora tekstów dla magazynów niszowych do potężnego magnata medialnego jest w wielu miejscach ironiczna. Jedną z tych ironii był fakt,
że to rząd którego Oh nie lubił ułatwił wprowadzenie w kraju na szeroką skalę
szybkiego Internetu, co stworzyło w końcu szansę dla OhMyNews. Jest też sposób w który Oh wpadł na pomysł założenia serwisu. W latach 1997-99 pojechał
do USA aby studiować na Regent University w Virgiini. Rektorem tej uczelni
był wówczas Pat Robertson, prawicowy polityk i kaznodzieja.
Aby zrozumieć Amerykę, musisz wiedzieć jak działa konserwatywna prawica – powiedział Ohowi zaprzyjaźniony dziennikarz. W przypadku Robertsona,
częścią jego strategii było zwalczenie tego co uważał za liberalne skrzywienie,
i przez to oferował kursy medialne na Regent University.
„Uczyłem się tych technik”, powiedział Oh, „ale moje podejście jest całkiem
inne”
Na jednym z kursów, zadaniem studentów było zaprojektowanie nowej organizacji medialnej. Fikcyjna firma Oh była zalążkiem OhMyNews. „Dostałem
5+” powiedział ironicznie Oh.
Jego wizja zakładała wykorzystanie Internetu, który rozwijał się w Korei
w szalenie szybkim tempie oraz oparcie się na sile zwykłych ludzi, którzy –
jak wierzyl Oh – nie popierali rządu i ogólnych założeń jego polityki. Zwykli
ludzie nie byli także reprezentowani przez konserwatywne firmy medialne, które kontrolowały około 80% rynku Równowaga 50-50 miedzy konserwatyzmem
a liberalizmem byłaby znacznie lepsze, twierdził Oh.
Oh i jego koledzy wiedzieli ze interaktywna natura Internetu umożliwia
znacznie więcej niż tylko prośby zespołu Ohmynews o nadsyłanie tekstów przez
dziennikarzy obywatelskich. To zrozumienie było widoczne w kształcie serwisu.
Każdy tekst mógł być komentowany. Czytelnicy mieli możliwość, i wykorzystywali ją, pisania komentarzy od pozytywnych po negatywnych, mogli też oceniać
38 Co nie jest nieograniczone to ludzka cierpliwość w wypadku czytania długich artykułów.
Gdy napotykam na długi tekst w Internecie, to go drukuję.
6.5 Reporterzy obywatelscy
115
czy podobają im się czy nie konkretne komentarze.
Czasami dziennikarze odpowiadali bezpośrednio na stronie komentarzy. Lee
Pong Ryul, jeden z najbardziej aktywnych użytkowników, regularnie wyjaśniał
pewne kwestie i odpowiadała na pytania czytelników. Mówił także, iż otrzymuje
wiele e-maili dotyczących swojej pracy.
W swoich poprzednich artykułach, Lee koncentrował się na tematach rodzinnych, często wspominając o swoich dwóch córkach. Robił tak gdyż jego teksty
polityczne na innych witrynach nie wzbudziły większego zainteresowania.
OhMyNews, stwierdził, diametralnie zmienił reguły gry. Ten serwis odzwierciedlał jego poglądy na sprawy polityczne i społeczne i chętnie publikował jego
prace przeznaczone dla czytelników spragnionych tego typu informacji. W ciągu
około 3 lat współpracy z OhMyNews, Lee pisał średnio 100 tekstów rocznie.
Redakcja serwisu sprawdzała tylko ortografię w jego tekstach, nic więcej. Kontrola pod kątem zgodności z rzeczywistością byłą przeprowadzana w przypadku
„twardych” historii newsowych, nie osobistych felietonów takich jak jego.
Na pewno nie robił tego wszystkiego dla pieniędzy. Na odpowiedniku pierwszej strony w OhMyNews Lee zarabiał mniej niż 20$, co było wtedy najwyższą
możliwą stawką. Odpowiednio mniej dostawał za mniej eksponowane teksty. Lee
w ciagu miesiąca zarabiał łącznie miedzy 50$ a 100$ stawki dla współpracownika
- co nie było fortuną, ale na pewno też nie stawką głodową.
Lee nie miał ambicji bycia zawodowym dziennikarzem „Nie sądze bym miał
odpowiednie kwalifikacje” powiedział. Ale wierzył, że patrząc na sprawę z szerszej perspektywy, oddźwięk jego historii dotyczących życia zwykłych ludzi był
znacznie większy niż tekstów pisanych codziennie przez profesjonalistę dla gazety.
Ambicje OhMyNews nie są ograniczone tylko do słowa pisanego. Serwis posiada sekcje wideo i planuje rozwijać swoją obecność multimedialną. Pewnego
dnia, reporterzy tacy jak Lee będą tworzyć i publikować reportaże zawierające
obraz i dźwięk, nie tylko tekst, w oszałamiającym, wielokierunkowym przekazie
informacyjnym.
Już wkrótce bezproblemowe współistnienie amatorów i zawodowców będzie
wydawała się naturalna. Serwisy takie jak OhMyNews będą pojawiać się wszędzie, ponieważ mają one sens, łącząc to co najlepsze ze starego i nowego dziennikarstwa. OhMyNews to eksperyment jutra. Póki, co, genialny eksperyment39 .
39 Czy strona taka jak OhMyNews mogłaby działać w USA i innych krajach? Trudno powiedzieć, częsciowo ze względu na różnice w systamach prawnych. Ale są wskazówki mówiące o tym że istniej potencjał dla tego typu stron. Jeden z najlepszych serwisów opartych
o dziennikarstwo obywatelskie jakie znam to i (http://www.ibrattleboro.com) W Brattleboro (Vermont), gdzie quasi-monopolistyczna gazeta jest własnością jednej z bardziej chciwych
korporacji, tylko na stronie iBrattleboro można znaleźć informacje pomijane zwykle przez tą
gazetę.
116
6.6
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
Narzędzia redakcyjne
Zapraszając dawnych odbiorców do konwersacji, dziennikarze muszą najpierw
zaadaptować technologie, które czynią możliwym dziennikarstwo na zasadzie
współuczestnictwa. Byliśmy całkiem dobrzy w tym w przeszłości, ale zmiany
technologiczne przyspieszają.
Publikowanie w Internecie byłoby łatwe gdyby tylko tekst miał znaczenie.
Następna generacje narzędzi multimedialnych da dziennikarzom nowe możliwości, eliminując jednocześnie wydawców z gry. Nadejście telefonów z aparatami
fotograficznymi, i małych kamery cyfrowych wysokiej jakości dała profesjonalistom możliwości znacznie wykraczające poza pulpit komputera. Korporacje
powinny wyposażyć wszystkie osoby w zespole w taki telefon i kamerę cyfrową
i zachęcać do kręcenia wszystkiego co tylko przypomina ciekawy temat. Poza
aparatem w moim telefonie, który generalnie robi kiepskie zdjęcia, cały czas noszę ze sobą mały aparat cyfrowy, który nie tylko robi zdjęcia wysokiej jakości,
ale także nagrywa film w jakości 30 klatek na sekunde z dźwiękiem.
Powinniśmy zachęcać reporterów by nagrywali materiały audio i video. Nie
sugeruję by mieli zostać wideofilmowcami (Wideo amatorami może? - wariat
(przynajmmniej jeszcze nie teraz) ponieważ wszystko co w dużym stopniu odciąga od misji relacjonowania sensu stricte jest dla dziennikarskiej roboty szkodliwe.
Ale sens może mieć tylko krótki klip danej sceny, na przykład pokazanie czyjegoś
biura w którym przeprowadza się wywiad, może będzie możliwe umieszczenie
go na stronie www po lekkiej edycji. Nawet jeśli taki klip nie będzie nadawał
się do rozpowszechniania, może przypomnieć reporterowi o niektórych fizycznych szczegółach sprawy. Podobnie, klipy audio mogą wzmocnić temat, dając
reporterowi większą możliwość oceny osoby z którą rozmawiał. Ponieważ dziennikarze w coraz większym stopniu nagrywają swoje wywiady, nie ma przeszkód
by zmieniać je w stenogramy czy rozszerzone cytaty do umieszczenia na sieci (i
powinno się to robić zawsze gdy to jest możliwe).
Czy taka działalność zagrozi zawodowym fotografom? Mam nadzieję że nie.
Ich zdolności znacznie przekraczają umiejętności moje i innych amatorów. Ale
musimy być gotowi robić zdjęcia i kręcić filmy wtedy gdy w pobliżu nie ma
zawodowców. Nawet kiepskie zdjęcie przełomowego wydarzenia jest lepsze niż
brak jakiegokolwiek zdjęcia.
Następna generacje telefonów komórkowych da dziennikarzem znacznie więcej niż tylko możliwość robienie zdjęć i krótkich filmów. Takie telefony staną
się narzędziami wydawniczymi. BBC, pionierska jak zwykle, przekazała telefony trzeciej generacji niektórym ze swoich dziennikarzy pod koniec 2003 roku40 .
Telefony działały w najnowszej i najszybszej sieci mobilnego Internetu, co umożliwiało reporterom nadawanie wywiadów z terenu w czasie rzeczywistym.
40 BBC
uses 3G phones: http://www.cyberjournalist.net/news/000793.php.
6.7 Uczenie nowych sztuczek
6.7
117
Uczenie nowych sztuczek
Tymczasem istnieje przepaść w edukacji dziennikarskiej, sferze na własny sposób konserwatywnej. Nie chodzi o to, ze lepsze szkoły dziennikarskie nie maja
dostępu do technologii albo nie wiedza jak jej używać, ale raczej o to, ze służą
tak tradycjonalistycznemu i powolnemu biznesowi.
Przyznaje się do pewnego sceptycyzmu jeśli chodzi o naukę dziennikarstwa
jako taką. Niektórzy z najlepszych dziennikarzy których poznałem nigdy nie
studiowali tego kierunku, z drugiej jednak strony niektórzy tak. Cokolwiek by
sądzić o tym temacie niekończącej się debaty, faktem jest, że szkoły dziennikarskie są największym źródłem pracowników w mediach. Ale nie możemy pozwolić
na wypuszczenie przez nie nowej generacji reporterów, wydawców, fotografów
i prezenterów którzy nie rozumieją i nie doceniają zmian które zaszły w tym
zawodzie. Problem jest znacznie poważniejszy w sferze kadry niż studentów.
Nie zaskakuje mnie że studenci których spotkałem na gościnnych wykładach
na uczelniach w USA i poprzez moje własne doświadczenia nauczyciela w nowym kursie medialnym na Uniwersytecie w Hong Kongu są bardziej otwarci
na ten nowy styl niż dziekani i reszta kadry naukowej41 .
Interaktywne, internetowe dziennikarstwo i edycja staje się podstawą CV.
Jednak nauka użycia tych narzędzi jest jednak stosunkowo trudna. Uczenie studentów jak być niezłomnie dociekliwym zachowując poczucie sprawiedliwości
i prawdziwą chęć informowania opinii publicznej jest trudniejsze. Wiele można
tutaj powiedzieć o tradycyjnej edukacji w sztukach wyzwolonych, i lepsze kursy
dziennikarstwa oferują właśnie taki program edukacyjny.
Jay Rosen z New York Univeristy przekonywająco argumentuje o konieczności stworzenia nowego rodzaju edukacji dziennikarskiej, nie tylko odświeżonego
rozumienia i praktykowania samej profesji. Wyobraża sobie szkołę dziennikarstwa która czerpie inspiracje z, co może być zaskoczeniem, Szkoły Teatralnej
Yale, nie zaś z tej pseudonauki promowanej przez branżę informacyjną na większości uniwersytetów.
„Szkołą Teatralna w Yale jest podzielona na dwie części”, powiedział mi „W
jednej można nauczyć się jak być dobrym aktorem lub reżyserem. Druga to teatr
i kabaret, tam powstają spektakle” Chcę aby NYU zbliżył się do tego modelu.
Z grantem od fundacji, NYU stara się utworzyć to co Rosen nazywa „model
dziennikarskiej edukacji opartej na port folio” Jednym z pomysłów jest przyciąganie studentów, z których część to zawodowi dziennikarze, znających już
swoją specjalizację, na prawami człowieka czy muzyka. Później studenci tworzą
internetowe port folio pokazujące na co ich stać42 NYU zapewnie podstawowe
szkolenie, ale podstawowym celem jest stworzenie zestawu prac opublikowanych
w Internecie, razem z kompletnymi danymi osobowymi studenta. Ta metoda,
która musi być bardziej interaktywna, stoi w pewnej sprzeczności z tradycyjnym modelem edukacyjnym, w którym uczy się jak być wszechstronnym. Ale
w tej erze blogów i publikacji specjalistycznych – i w momencie w którym dziennikarzami specjalistami stają się ludzi z innych branż – to podejście jest przynajmniej warte zbadania.
Co więcej, szkoły dziennikarstwa muszą zauważyć przejście z modelu wykładu do modelu konwersacji. Jako minimum, szkoły te muszą nalegać na to by
41 Zacząłem
wymagać od moich studentów w Hong Kongu tworzenia blogów, w 1999, gdy
ten pomysł by nieznany, a oprogramowanie znajdowało się wciąż w fazie „beta”
42 Portfolia studentów na New York University: http://journalism.nyu.edu/portfolio/.
118
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
studenci rozumieli prawdziwą interaktywność, która jest podstawą konwersacji
z odbiorcami. Można zacząć od sprawienia by konwersacji w obrębie kampusu
między studentami a wykładowcami była bogatsza. Model wykładu ma znaczenie w niektórych okolicznościach, ale tylko w niektórych.
W szkole dziennikarstwa Mediil na uniwersytecie Northwerstern, powszechnie uważanej za jedna z najlepszych w USA i na świecie, naucza kaznodzieja
konwersacji Rich Gordon, dawniej reporter i redaktor kilkunastu najważniejszych gazet USA, włącznie z Miami Herald. Gordon powiedział mi w kwietniu
2004:
Uczę nowych mediów w wielu różnych kontekstach – uczę studentów w grupach skoncentrowanych na wpływie nowych mediów na dziennikarstwo, pojawiam się jako gość w innych grupach aby mówić jak internet zmienia dziennikarstwo, robie także prezentacji dla szefów firm medialnych o strategii dla
nowych mediów. We wszystkich tych przypadkach, mówię o unikalnych możliwościach nowych mediów. To jasne że najpotężniejszą z nich jest sposób w jaki
zmieniają się relacje miedzy dziennikarzem a tymi których nazywaliśmy historycznie odbiorcami. Wskazuje tym ludziom interesujące przykłady tego typu
dziennikarstwa, włączając w to blogi, fora dyskusyjne, OhMyNews, fotoblogi
itd. I podnoszę pytanie dlaczego media tradycyjnie i firm medialnie nie wykorzystują okazji do zmiany ich relacji z odbiorcami.
Pomimo wszystko, myślę że w tym kwartale będę prowadził zajęcia dla studentów koncentrujących się tylko na tym problemie. Mam grupę sześciu nowych
magistrantów nowych mediów którzy pracują z Advance.net (i Jeffem Jarvisem)
nad propozycją by „hiperfokalne media obywatelskie” zapewniały informację dla
miasta lub sąsiedztwa. Jak wiadomo, społeczności tej wielkości (powiedzmy, poniżej 100,000 mieszkańców) są raczej pomijane przez media tradycyjne. Główne
dzienniki metropolitarne nie mają funduszy by stworzyć redakcje w dziesiątkach czy setkach takich społeczności a ponadto nie są w stanie wycentrować
sekcji lokalnej w wystarczającym zakresie by informować na tym poziomie. Co
więcej, ogłoszenia są na ich stronach zbyt kosztowne, by zapewnić fundusze
na dziennikarzy w tych rejonach – jest to rodzaj ogłoszeń który ludzie w takich
społecznościach uznają za wartościową informację. Jeśli społeczność ma szczęcie w rejonie działa dobry dziennik czy tygodnik , w którym rozumie się że jego
misją jest właśnie tego rodzaju hiperlokalne dziennikarstwo. Ale nawet w miejscach w których funkcjonują dobre gazety dla społeczności, istnieje informacja
która nie trafia do druku.
Studenci Gordona wybrali miasto Skokie w stanie Illinois (54,000 mieszkańców) w pobliżu siedziby uniwersytetu w Evanston, by rozpocząć swój eksperyment. Poprosili o pomoc mieszkańców i organizacje i uruchomili serwis „Goskokie.com” (blog z forum i innymi funkcjami) z mottem „informacje dla ludzi
tworzone przez ludzi”. Gordon powiedział że studenci skontaktowali się z lokalnymi organizacjami i jednostkami szukając ich wparcia. Obserwacja tego eksperymentu będzie fascynująca, i może on stać się modelem dla przyszłej edukacji
dziennikarskiej.
6.8 Kwestia zaufania
6.8
119
Kwestia zaufania
Używanie narzędzi dziennikarstwa wielokierunkowego nie oznacza że musimy
przekraczać granic etycznych. W tym zakresie mamy już teraz wiele do zrobienia, co udowodnił niesławny Jayson Blair i jego fabrykacje i plagiaty tworzone
w czasie gdy był reporterem New York Times. Kiedy cyber-plotkarz Matt Drugde przytoczył plotki o śledztwie w którym sprawdzano czy kandydat Demokratów na prezydenta John Kerry był zaangażowany w romans z byłą stażystką,
niewiele odpowiedzialnych firm medialnych podchwyciło tą historię. Uznaliśmy,
że Drugde nie był wcześniej wzorcem z Severs dokładności. Jak się okazało, te
tradycyjne media które zignorowały tą historię, miały rację, zarówno w Internecie jak i poza nim (szerzej o tym w rozdziale 9)
Niezależnie od tego jakich narzędzi i technologii używamy, musimy trzymać
się naszych podstawowych zasad takich jak : uczciwość, dokładność, sumienność. Nie są to przypadkowe refleksje. Te zasady są niezbędne jeśli zawodowe
dziennikarstwo ma przetrwać.
Nawet kiedy słuchamy naszych dawnych odbiorców i rozmawiamy bardziej
swobodnie, jesteśmy wciąż zobowiązani do zbierania tak wielu faktów jak to
możliwe. Jesteśmy zobligowani by uczciwie podchodzić do sprawy. Jesteśmy
zobowiązani poprawiać nasze błędy. Na szczęście okazuje się że jesteśmy nawet lepiej przygotowani do trzymania się tych zasad jeśli słuchamy konwersacji
i uczestniczymy w nich.
I wciąż potrzebujemy dobrej redakcji tekstów. Blogerzy którzy całkowicie
ignorują potrzebę nadzoru, albo mówią że jest on w większości niepotrzebny,
mylą się43 Oczy i uszy społeczności są dobre w tym co robią. Jak mówiłem, moi
czytelnicy sprawiają że jestem lepszym dziennikarzem przez to że znajdują moje
błędy, mówią mi czego brakuje, i pomagają mi zrozumieć niuanse sprawy.
Dobrzy redaktorzy dodają po drodze własne doświadczenie. Są to ludzie
umiejący, zwykle dzięki wieloletniemu doświadczeniu, rozpoznać brakujące elementy w tekście czy reportażu. Zadają trudne pytania, domagają się lepszych
uzasadnień dla ocen, i w rezultacie rozumieją jak to coś co nazywamy dziennikarstwem składa się w jedną całość. Czasami potrafią pokazać nam że więcej
oznacza mniej: nie pamiętam ile razy redaktor mojej kolumny zasugerował mi
że zdanie jest niepotrzebne albo bezsensownie agresywne, dzięki czemu przekonywał mnie że jego usunięcie wzmocni tekst, nie go osłabi. Sprawiają, że moja
praca jest lepsza pod wieloma względami, i nie chciałbym by zniknęli.
Możemy pomóc „nowym” dziennikarzom zrozumieć i cenić etykę, profesjonalizm oraz wagę służenia zaufaniu publicznemu . Nie możemy, i nie powinniśmy,
trzymać ich na zewnątrz.
43 Czy
blogerzy potrzebują redaktorów? Brałem udział w panelu w którym dyskutowano
o tym temacie. J.D. Lasica pisał o tym w Online Journalism Review http://www.ojr.org/
ojr/lasica/1032910520.php.
120
Zawodowi dziennikarze włączają się do konwersacji
Rozdział 7
Dawna publiczność
przyłącza się do zabawy.
10 grudnia 2003 tysiące Irakijczyków przemaszerowało ulicami Bagdadu, protestując przeciwko zamachom bombowym dokonywanym przez rebeliantów przemocy która przyniosła znaczniej więcej cywilnych niż wojskowych strat.
Z czysto praktycznych powodów, New York Times i inne duże organizacje medialne przegapiły ten marsz i jego znaczenie.
Ale nie dotyczyło to niektórych lokalnych blogerów. Oni mówili głośno o tej
pro-demokratycznej demonstracji wiele dni wcześniej. Jak się okazało, blogi stały
się najlepszym źródłem o informacji o ważnym wydarzaniu.
Jednym z najważniejszych okazał się bloger o imieniu Zeyad, którego strona
„Lecząc Irak”1 stała się kluczowym miejscem dla każdego kto chciał zrozumieć co dzieje się w okupowanym Iraku (albo przynajmniej w jednej dzielnicy
Bagdadu). Jego teksty były wyczerpujące i odkrywały wiele ciekawych zjawisk.
Oglądalność bloga „Lecząc Irak” zaczęła się szybko zwiększać, jak tylko ludzie
zaczęli o nim mówić.
„Zdziwiło mnie że ktoś może polegać na moim blogu jako na źródle informacji równorzędnym z tradycyjnymi” powiedział mi w e-mailu „Wielu moich
czytelników przyznawało się, że sprawdzają moje blogi nawet przed zaglądaniem na strony CNN czy BBC. Okazało się, że ludzie są bardzo zainteresowani
wiadomościami z pierwszej ręki dotyczącymi życia w Iraku, a że na moim blogu
informacje te pochodzą od Irakijczyka, czytelnicy uznają je za bardziej wiarygodne niż te pochodzące od zachodnich dziennikarzy”
Reportaże Zayeda to tylko jeden z przykładów wzrastającej roli dziennikarstw oddolnego, który to wzrost media tradycyjne wciąż w dużej mierze nie
potrafią zrozumieć. W swej istocie to właśnie działalność oddolna przekracza
granice nudnego konsumeryzmu który charakteryzował media i ich konsumpcję
w ciągu ostatnich pól wieku. Po raz pierwszy w nowożytnej historii,rzeczywiście
to użytkownik ma władzę, jako konsument i producent.
W rozdziale tym koncentruję się na dwóch szerokich grupach ludzi. Pierwsza to osoby które zawsze były na swój sposób zaangażowane, nawet zanim
dziennikarstwo oddolne stało się dostępne dla wszystkich. To autorzy listów
od czytelników, aktywni i działający zwykle na poziomie lokalnym. Teraz mo1 blog
Healing Iraq: http://healingiraq.blogspot.com.
122
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
gą pisać blogi, organizować spotkanie poprzez internet, i ogólnie przekonywać
do poparcia jakieś sprawy, politycznej lubi innej, która ma dla nich znaczenie.
Kiedy tylko już poznają zakres, w jaki mogą przekraczać bariery tradycyjnych
źródeł informacji, i przez to w istotny sposób wpływać na proces medialny, staną
się bardziej wpływowi, a to dlatego, że będą w większym stopniu niż wcześniej
częścią dużej konwersacji.
Jestem najbardziej podekscytowany drugą - mam nadzieję że liczniejszą grupą z dawniej publiczności, tymi ludźmi którzy przenoszą ją na wyższy poziom. Widzimy nadejście ery zaangażowanych blogerów, twórców stron internetowy, właścicieli list mailngowych, SMSowych pionierów - medium jest mniej
ważne od talentu i chęci - którzy stają się kluczowym źródłem informacji dla
innych, włącznie z zawodowymi dziennikarzami. W niektórych przypadkach tacy ludzie sami stają się profesjonalistami, i znajdują sposoby by czerpać zyski
ze swojej pasji.
7.1 Blogerzy są wszędzie
7.1
123
Blogerzy są wszędzie
19 lutego 2004, Rex Hammock został wprowadzony do Old Executive Office Building w Waszyngtonie. On i czterej inni właściciele małych przedsiębiorstw usiedli do krótkiej rozmowy z prezydentem Georgem W.Bushem. Tematem miała
być ekonomia. Było to kolejne spotkanie z cyklu dyskusji ze zwolennikami posunięć Republikańskiej administracji. W tym przypadku, inaczej niż we wszystkich
poprzednich, wizyta była zamknięta dla prasy.
Ale urzędnicy Białego Domu nie wiedzieli - albo nie przejmowali się jeśli
wiedzieli - o tym, że Hammock, właściciel małej firmy wydawniczej w Tennessee, był na swój własny sposób dziennikarzem obywatelskim. Tego samego dnia,
w drodze powrotnej na lotnisko, napisał na swoim laptopie długi i nieco chaotyczny esej który wkrótce opublikował na swoim blogu2 . Tekst ten nie zawierał
newsów, był to raczej nieco „luzacki” reportaż. Hammock chciał opisać swoje
wrażenia, nie zaś dyskutować o kwestiach merytorycznych.
„Na pewno nie jest ekspertem, ale widać wyraźnie że wie co w jego mniemaniu musi się zdarzyć aby kraj i jego ekonomia działała dobrze” tak Hamock
opisywał Busha „Nie wiem czy argumenty oparte na zasadzie błędnego koła
i powtarzaniu «co by bylo gdyby» i «co z nim» interesowały go. Mnie na pewno
nie interesują, jeśli o to chodzi.”
Medialne zainteresowane wywołane notatką na blogu i tym czego dokonał
dziennikarz obywatelski przy nieobecności tradycyjnych środków przekazu stały
się niezależnym tematem. Jeden wniosek był jasny: wyłączanie Mediów z obiegu
niewiele już oznacza.
Dziewięć miesięcy wcześniej,na konferencji All Things Digital przekonali się
o tym Walt Mossberg i Kara Swisher, dziennikarze Wall Street Journal. Ku
irytacji „oficjalnych” dziennikarzy,włączając w to mnie, główna sesja tej konferencji była zamknięta dla mediów. Jednak nie przeszkodziło to zwyczajnym
uczestnikom pisania o tym, co w jej trakcie powiedzieli główni paneliści, w tym
Bill Gates i Steve Jobs. (Na moim blogu linkowałem do tych nieoficjalnych materiałów3 ) Na następnej konferencji, w 2004 r. restrykcje o których mowa zostały
zniesione.
Te sprawy pokazują coraz większą bezcelowość używania określenia „nie
do cytowania” [off] w dużych grupach albo gdy dochodzi do interakcji z niezawodowymi dziennikarzami którzy nie są zaznajomieni z nomenklaturą określającą co może być ujawnione a co nie. Wystarczy przypomnieć sobie o incydencie o którym pisałem we Wstępie, gdy blogerzy pomogli zwrócić odbiorców
przeciwko szefowi firmy telekomunikacyjnej. Na innej konferencji następnej jesieni4 Howard Rheingold został zapytany, czy istniejąca w czasie rzeczywistym
wymiana informacji i komentarzy wytworzona dzięki blogerowi Nacchio może
doprowadzić do tego, że prelegenci nie będą w takich warunkach mniej szczerzy.
Innymi słowy, pytający zastanawiał się, czy tego typu sprzężenie zwrotne może
doprowadzić do „wychłodzenia” dyskursu publicznego.
Rheingold odparł, wzbudzając śmiech i aplauz „Myślę, że wręcz przeciwnie,
to miałoby efekt wychłodzenie ilości bzdur”.
2 blog
Rexa Hammocka: http://www.rexblog.com.
o konferencji WSJ „D”: http://weblog.siliconvalley.com/column/dangillmor/
archives/001058.shtml.
4 Komentarz Rheingolda miał miejsca na spotkaniu PopTech (http://www.poptech.org)
w Camden, Maina.
3 Wpisy
124
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Fakt, że nie-profesjonalni dziennikarze opisują ważne wydarzenia to tylko
jedna strona sprawy. Co jest także bardzo ważne, ludzie dostali szansę by coś
powiedzieć. To jedno z najzdrowszych wydarzeń w świecie mediów od dłuższego
czasu. Słyszymy nowe głosy w dyskusjach - niekoniecznie są to głosy osób które
chcą zarabiać mówieniem na życie. Mam na myśli raczej tych, którzy chcą mówić
to co myślą i być słyszanym, nawet przez nieliczną grupę innych.
Blogi nierzadko krytykowane są za to, że ich twórcy koncentruja się wyłącznie
na sobie. Nie ma wątpliwości - większość z nich jest interesująca tylko dla autora,
i rodziny czy przyjaciół. Ale to nie powód by odrzucać całą blogosferę, albo by
obniżać wartość tego, że ludzie rozmawiają ze sobą. Co najbardziej mnie cieszy
w tym kontekście, to fakt że zwiększaja się liczba blogów pisanych przez ludzi
którzy chcą w inteligentny sposób pisać o tym na czym się dobrze znają. Oznacza
to coś bardzo ważnego - blogi mogą być aktami działalności obywatelskiej.
Na pewno mogą być też czyms lepszym, a już na pewno mogą oferować więcej
niż profesjonaliści, którzy borykają sie ze standardowymi ograniczeniami czasu
który mogą poświecić na robotę dziennikarska i miejsca (lub czasu antenowego).
Dobrym przykładem na to może być praca wykonywana przez Pamelę Jones,
prawnika działajacego w sferze paralegal, i jednocześnie twórcy bloga Groklaw5 .
Strona ta stała się najprawdopodobniej najlepszym możliwym źródłem informacji o sporze prawnym, jaki zaistniał między firmą SCO Group a społecznoscią
open source. W swoim pozwie, SCO twierdzi że jest właścielem oprogramowania
będącego prekursorem systemu operacyjnego Linux. SCO pozwało wiele firm,
włączająć w to IBM i zaczęło także grozić użytkownikom Linuxa. Ta walka może zdeterminować przyszłość całego ruchu oprogramowania open source. Żadna
z dużych, tradycyjnych organizacji medilanych nie relacjonowała tej niezwykle
skomplikowanej sprawy tak dovrze jako Jones i zespół wolontariuszy. Ich doskonała robota jest niezwykle dobra. W wywiadzie dla Linux Online6 , Jones tak
tłumaczyła swoją motywacją:
Cóż. . . zapytałam siebie „Co mogą robić dobrze ?” Odpowiedzią było - mogę
zbierać informacje i pisać. To są dwie rzeczy dla których prawnicy i firmy mnie
zatrudniają. Zdecydowałam, że będe robić to co umiem najlepiej, i wyrzucą to
na zewnątrz, jak list w butelce. Nie sądziłam , że wielu ludzi kiedykolwiek to
przeczyta, może poza IBM - oni mogliby znaleźć moje teksty i je wykorzystac.
Albo ktoś inny mógłby to przeczytać, i uzmysłowić sobie że są to ważne dowody, a później wysłać do IBM albo FSF [Free Software Foundation] Wiedziałam
że materiały które zgromadziłam mogą im pomóć, jeśli wcześniej nie wiedzieli o tym o czym pisałam. Dzięki mojemu przygotowaniu, wiedziałam co było
istotne w tej sprawie. Firmy takie jak IBM zatrudniają ludzi którzy przeczesują
internet, by wyszukiwać wszystkie dokumenty które zawierają najmniejsz nawet
wzmianke o sobie, dlatego założyłam że zostanę zauważona. To było wszystko
czego się spodziewałam. Mowiac to, nie chce wcale umniejszac wartosci tego
ze codziennie czytalo mnie tysiace osob, po prostu nie spodziewalam sie takiego
obrotu wydarzen.
To co chciała osiągnąć - i osiągnęła, to było zdobycie „siły wiele par oczu
w tym nowym kontekście”. „Siła wielu par oczu” - ta kluczowa intuicja okazała się trafna. Dziennikarstwo open source działa, poniewaz praca jednej osoby,
wymagająca pasji i zaangażowania, zostaje rozłożona na członków społeczno5 Groklaw:
6 wywiad
http://www.groklaw.net.
z Jonesem http://www.linux.org/people/pj_groklaw.html.
7.1 Blogerzy są wszędzie
125
ści. Pamela Jones to kolejny „zaangażowany” ekspert używający technologii by
zmieniać rzeczywistość w istotny sposób.
126
7.2
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Ewolucyjnie i Rewolucyjnie
Amerykanie, chronieni przez Pierwszą Poprawkę, mogą w zasadzie pisać blogi
bez wielkich konsekwencji. Jednak, w kraju w którym wolność słowa nie jest
rzeczą oczywistą, blogsfera ma znaczenia w dużo poważniejszym stopniu. Jest
narzędziem prawdziwych rewolucji.
Jeśli słynny z surowości represyjny irański system polityczny kiedykolwiek
zostanie zreformowany bez kolejnej brutalnej rewolucji, duży udział w tym będą mieć ludzie tacy jak jak Hossein Derakhshan. Posługujący się w internecie
pseudonimem Hoder, 20-letni Irańczyk który opuścił swój kraj i przeniósł się
do Toronto, mógł być pierwszym w historii blogerem piszącym w języku perskim, gdy uruchamiał swoją stronę w grudniu 20007 Zmieniając kilka ustawień
w oprogramowaniu Blogger, mógł pisać i publikować notki w języku perskim co było wcześniej niemożliwe, biorąc pod uwagę trudności w używaniu perskiego
zestawu znaków.
Zachęcony Hoder postanowił że pomoże innym Irańczykom w założenie blogów „Opublikowałem prostą instrukcję 5 listopada 2001 roku, i życzyłem sobie,
by 100 ludzi zaczęło pisać po persku w ciągu roku.” powiedział mi „Później,
po miesiącu, okazało się że mamy już ponad 100 blogów. Było to niewiarygodne.”
Jak się okazało, był to jedynie początek. Na serwisie PersianBlog.com, założonym w 2002 roku, w ciągu mniej niż dwóch lat 100,000 osób założyło swoje
blogi. Hoder ocenia, że do początku 2004 roku powstało około 200,000 Irańskich
blogów, chociaż nie wszyskie pisane są w Iranie i nie wszystkie są cały czas aktualizowane. Po raz kolejny, najważniejsze jest to co udało się dzięki Internetowi :
Irańczycy, którzy żyją w opresyjnym kraju w ścisły sposób regulującym media,
mają dostęp do szerokiej gamy informacji i opinii oraz mogą wypowiadać się
na dowolny temat.
Blogi stanowią przekrój Irańskiego społeczeństwa. Wiele z nich poświęconych jest tematom o których nie można dyskutować w oficjalnych mediach :
związkom, seksualności, kulturze i polityce. Stanowią sieć komunikacyjną osób
represjonowanych i mówią bardzo dużo o samym reżimie, który stara się kontrolować sposoby wykorzystania nowych technologii przez obywateli.
Opresyjne reżimy z całym pewnością mogą - i robią tak - uciszać indywidualne głosy. Chińscy strażnicy informacji odkryli siłę osobistych publikacji jakiś
czas temu, i od tego momentu starają się wyłączać z obiegu ludzi którzy są
najbardziej popularni - albo przynajmniej tych którzy dyskutują o zakazanych
tematach. Młoda Chinka która pod pseudonimem „Muzimei” pisała bloga o swoich przygodach seksualnych, straciła posadę felietonisty w gazecie ukazującej sie
na terenie prowincji Guangdong.
Jednak bardzo trudno jest zatrzymać prawdę. Przekonała się o tym irański
bloger Sina Motallebi, który trafił do więzienia za swoje pisanie w 2003. Blogerzy
i niektórzy dziennikarze z całego świata protestowali przeciwko jego uwięzieniu;
Sina został zwolniony po 23 dniach i przeniósł się do Europy8 . Ale to o czym
mówił nei zniknęło ze świadomości Irańczyków którzy chcą więcej niż pozwala
na to linia partii - i dnia dzisiejszego kontestują status quo.
7 blog
Hodera Editor:Myself http://hoder.com/weblog.
tekst „Irański dziennikarz wskazuje rolę blogów w swoim uwolnieniu” opublikowany w Online Journalism Review: http://www.ojr.org/ojr/glaser/1073610866.php.
8 Zobacz
7.2 Ewolucyjnie i Rewolucyjnie
127
Osoby których chroni Pierwsza Poprawka w USA również nie powinni czuć
się zbyt pewnie. Amerykańskie umiłowanie wolności, włączając w to wolność
słowa, znajduje się na wahadle które w tym momencie posuwa się w alarmującym kierunku. Tajemniczość stała się normą w korytarzach władzy, a wielkie
korporacje, zwłaszcza te w przemyśle rozrywkowym, zaczynają definiować „własność intelektualną” w sposób, który w ogromny sposób zagraża wolności słowa.
Przyjrzymy się temu bliżej w rozdziale 9.
Owszem, technologia umożliwiła milionom wyrażanie swojej opinii i sprawiła
że te opinie są słyszane. Ale walka o to by zachować tą wolność, która przynosi
nowe zagrożenia nawet w wolnych społeczeństwach, dopiero się zaczyna.
128
7.3
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Niekomercyjne publikacje lokalne
Melrose Mirror nie jest blogiem9 . Ten serwis internetowy, aktualizowany w każdy pierwszy piątek miesiąca, przypomina bardziej newsletter społeczności niż
cokolwiek innego, ale jest dobrym przykładem dziennikarstwa jutra. „WWW nie
jest przeznaczona dla ludzi pasywnych” - napisano na głównej stronie Melrose
Mirror „Jest za to miejscem dla ludzi zaangażowanych, gotowych do dzielenia
się”
Mirror został założony w 1996 by służyć potrzebom społeczności miasta Melrose w stanie Massachusetts. Jest wydawany przez grupę nazywającą się „Melrose Silver Stringers”. Są to starsi członkowie tej społeczności, którzy poświęcają swój czas by działać dla jej rozwoju. Strona nie jest piękna i nowoczesna,
zwłaszcza w porównaniu z klasycznymi serwisami informacyjnymi. Ale stanowi
efekt prawdziwej działalności oddolnej - jest pełna artykułów i zdjęć które dają
jej czytelnikom poczucie przynależności do konkretnego miejsca. Można na niej
znaleźć także masę przydatnych dla mieszkańców Melrose informacji.
Mirror był poligonem dla projektu rozpoczętego przez konsorcjum „News-inthe-Future” działające w ramach sławnego należącego do Massachusetts Institute of Technology sławnego Media Labolatory. MIT stworzył oprogramowanie
sieciowe10 SilverStringer, którego zadaniem jest ułatwienie lokalnym grupom
publikowania treści w internecie.
Oprogramowanie to okazało się strzałem w dziesiątkę. „SilverStringer jest
używany praktycznie na całym świecie przez ludzi starszych, nastolatków i dzieci” powiedział Jack Driscoll, członek zespołu Media Labolatory i doradca wielu
grup które używają SilverStringer. Poza USA, w Finlandii, Włoszech, Brazylii, Tajlandii, Indiach, Meksyku i Kostaryce platforma ta stała się podstawą
dziennikarstwa oddolnego. Największy projekt oparty na SilverStringer to serwis włoskiego dziennika La Repubblica „Kataweb”, w którym publikowanych
jest aż 4200 szkolnych gazetek.
Najprawdopodobniej najbardziej znana strona oparta o SilverStringer to Junior Journal11 , która jest prowadzona przez dzieci z całego świata, bez żadnego
udziału osób dorosłych. Jedynym wyjatkiem jest Driscoll, który był wcześniej
głównym wydawcą Boston Globe. Więcej niż 300 dzieci z 90 krajów światała
pracowało na Junior Journal w ciągu ostatnich pięciu lat.
Młodzi dziennikarze w rygorystyczny sposób redagują swoje teksty, powiedział mi Driscoll. Każdy artykuł ma trzech redaktorów, czasami nawet pięciu.
Proces wspomaga poczucie odpowiedzialności dzieci i ich zrozumienie dziennikarskiej etyki.
„Jeden z dzieciaków napisał o wielonarodowej korporacji” opowiada Driscoll
„Pierwotny teksty mówił o łapownictwie. Zostało to sprawdzone. Firma o której mowa została oskarżona o przekupstwo urzędnika, ale nie skazana. Dzieci
odrobiły pracę domową” - co skończyło się stonowaniem tekstu.
W innym przypadku, zespół redakcyjny zablokował tekst który zawierał fragmenty piosenek rapera Eminema. Jeden z młodych reporterów napisał recenzję,
w której znalazły się treści uznane ze obelżywe. Redaktorzy uznali, że dla publiczności składającej się z dziewięciolatków nie jest to odpowiednie.
9 Melrose
Mirror: http://toy-story.media.mit.edu:9000.
http://silverstringer.media.mit.edu/.
11 Junior Journal: http://journal.jrsummit.net.
10 SilverStringer:
7.3 Niekomercyjne publikacje lokalne
129
Niewielu ludzi z Dużych Mediów uzna tego typu działalność za konkurencję.
Ale obecność publikacji takich jak Mirror czy Junior Journal ma przynajmniej
dwa pozytywne efekty. Po pierwsze, pokazuje że ludzi mogą tworzyć media sami.
Po drugie, rozszerza zakres dostępnych inforamcji w sytuacji gdy Duże Media
tną dostępne środki i ilość zatrudnianych ludzi. Poza tym, serwisy tego typu są w trudny do podrobienia sposób „żywe” - czego nie da się powiedzieć
o większości dzisiejszego dziennikarstwa. Może, jak powiedział Driscoll, tego typu działalność obudzi Duże Media. A już na pewno dodaje nowe, potrzebne
głosy w dyskusji.
„Widzę takie serwisy jako przedłużenie klasycznego dziennikarstwa informacyjnego” stwierdził Driscoll „Poszerzamy definicję tego czym zajmują się media
tego typu - może być to dla nas opis jakiejś rzeczy, widzianej z perspektywy
zwykłego człowieka dysponującego dużym doświadczeniem życiowym, człowieka który mogą się podzielić czymś, co jest nieznane innym. Niezależnie od tego
jak się spojrzy na całą sprawę, zyskujemy coś nowego.”
130
7.4
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Alternatywne media kwitną
Być może wyda się to dziwne, ale tzw. „alternatywne media” w USA nie wykorzystuje Internetu w dobry sposób. Prasa w szczególności bardzo wolno rozszerza
swój obszar działania na przestrzeń nowych mediów. Być może jest to spowodowane konsolidacją w tym sektorze, która spowodowała że dwie firmy Village
Voice Media i New Times Media12 praktycznie podzieliły między sobą rynek.
Przez to w Internecie powstał zupełnie nowy rodzaj mediów alternatywnych,
które są czymś znacznie więcej niż tylko odmiennym rodzajem blogosfery.
Jednym z najbardziej znanych projektów tego typu jest Independent Media
Center, czyli Indymedia13 Projekt ten powstał w 1999 gdy, Grupa aktywistów
ruchu antyglobalizacyjnego, postanowiła opisyać szczyt Międzynarodowej Organizacji Handlu (WTO) w sposób inny niż media tradycyjne. Dziennikarze
tej organizacji zbierali swoje materiały z wielu źródeł, włączając to nagrania
zrobione przez amatorów na ulicach Seattle, na których widać było jak policjanci biją i źle traktują demonstrantów. Dzięki newsletterowi i stronie www
Indymedia zyskała rzeszę odbiorców - oraz wizytę agentów FBI, dzięki której
grupa ta stała się jeszcze bardziej popularna. Dzięki sukcesowi reportaży z Seattle Indymedia rozwinęła skrzydła i w połowie 2003 roku miała już dziesiątki
współpracowników w USA i na całym świecie.
Kiedy USA najechały na Irak wiosną 2003 roku, demonstranci wylegli na ulice San Francisco, i wedle wielu obserwatorów po prostu sparaliżowali miasto.
Używając kamer cyfrowych, laptopów i łącz WiFi, reporterzy Indymedia - samoorganizująca się redakcja - w doskonały sposób opisali wydarzenia zachodzące
na ulicach. „Indymedia skopała nam tyłki” powiedział Bob Cauthorn, były wiceszef działu Media Cyfrowe w San Francisco Chronicle przemawiając dla grupy
internetowych dziennikarzy w kwietniu 2004 roku. W szczególności, niezależni
reporterzy z Indymedia opisali wiele przykładów brutalności policji które nie
zostały zauważone przez media tradycyjne.
W ogólnym rozrachunku, wysiłki Indymedia przyniosły spory sukces. Ale
konto tej grupy nie zawsze pozostawało czyste - i to w sposób który niepokoi zawodowców, głównie za sprawą braku wystarczającej kontroli redakcyjnej.
Google News usunęło Indymedia z listy swoich źródeł, gdyż - jak twierdzą przedstawiciele tej firmy - Indymedia umyślnie nie kontroluje efektów pracy swoich
dziennikarzy i współpracowników14 . Większość publikowanych przez tą organizację tekstów to solidne, nierzadko pionierskie materiały ale jak to bywa z każdym rodzajem dziennikarstwa zaangażowanego, czytelnik powinien cały czas
zachowywać sceptyczny punkt widzenia.
Tymczasem proces edytorski jest kluczowym składnikiem działalności lewicowej organizacji Democracy Now!15 , która operuje w sferze radiowej oraz sieciowej i jest sponsorowana przez sieć stacji radiowych Pacifica. Amy Goodman i jej
koledzy demonstrują techniczną przewagę nowych mediów, nierzadko wymyślając też nowe rozwiązania w trakcie pracy terenowej, a jednocześnie dostarczają
materiały o bardzo znaczącej treści. Goodman, która została pobita przez agentów rządowych Indonezji i deportowana z Timoru Wschodniego gdy zajmowała
12 Teksty NYT o tym można przeczytać tutaj http://www.nytimes.com/2003/01/27/
business/media/27PAPE.html.
13 Indymedia: http://www.indymedia.org.
14 Jednak Google News publikuje bardzo nieobiektywne artykuły z innych źródeł.
15 Democracy Now!: http://www.democracynow.org.
7.4 Alternatywne media kwitną
131
się walką mieszkańców tego rejonu o niepodległość, była jednym z najlepszych
obserwatorów konfliktu. Goodman stwierdziła, że „wydostanie” informacji z tego kraju nie było łatwe : w jednym momencie musiała prosić pasażerów lotów
do Australii o przewożenie płyt CD z nagranymi reportażami. Później właściciel
jednej z kafejek internetowych w Australii przesyłał pliki do centrali Democracy
Now! w Nowym Jorku. Jej kolega Jeremy Scahill, reporter działający w Iraku,
musiał stanąć przed następującym wyzwaniem : rząd tego państwa przed inwazją USA w 2003 ocenzurował wszystkie wychodzące na zewnątrz kanały informacyjne, włącznie z Internetem - w kafejkach internetowych nie można było
wysłać plików większych niż pół megabajta. Scahill znalazł jednak rozwiązanie
- program który dzielił 80 megabajtowe pliki video na mniejsze fragmenty, które
były później wysłane przez niego i kolegów do Nowego Yorku z wielu różnych
miejsc
Chociaż Democracy Now! wciąż polega na tradycyjnych formach komunikacji, staje się „interfejsem pomiędzy światem mediów sieciowych i tradycyjnych”,
jak powiedziała mi Goodman. Internet jest pełen ciekawych informacji, mówi, ale większość ludzi nie ma dostępu do komputerów. Do tej pory świat jest
zdominowany przez media tradycyjne. Ale wszystkie materiały audio i video
Democracy Now! są dostępne w formie „strumieni”, co pozwala użytkownikom
na ich słuchanie i/lub oglądanie bez konieczności ściąganie olbrzymich plików.
Tak jak Indymedia, Democracy Now! pracuje na oprogramowaniu open source,
i udostępnia swoje narzędzia innym. Jeśli to tylko jest możliwe, audycje Democracy Now! wskazują internet jako źródło dodatkowych informacji, takich jak
materiały video, poszerzone wywiady i różnego rodzaju dokumenty - wszystko
co może uzupełniać wiedzą o danym temacie. Takie działania są bardzo, bardzo
istotne.
Jedna z moich ulubionych stron niezależnych jest tworzona całkowicie przez
swoich czytelników. Dzięki serwisowi Kuro5hin, jak już wspomniano w Rozdziale
1, dziennikarstwo open source zostało bardzo wypromowane. Użytkownicy mogą
głosować wedle swoich preferencji, i przez to zmieniać kolejność wyświetlania
tekstów na stronie głównej, przesuwać je w górę i w dół. Funkcją która lubię
najbardziej to możliwość komentowania reklam - to jest dopiero oddanie władzy
w ręce czytelników!
Kolejny rodzaj sam-organizującej się redakcji powstał podczas wojny w Zatoce Perskiej w 2003 r. Nazywał się „Command Post”16 . Redakcja ta składała się
z ludzi, którzy w większości przypadków nigdy się ze sobą nie spotkali. Ich celem
było gromadzenie w jednym miejscu wszystkich możliwych informacji o konflikcie, z naciskiem na szybkość publikowania nowych depeszy agencyjnych i innych
tego typu wiadomości. Strona ta stała się lekturą obowiązkową dla wielu ludzi,
zmieniła się później w serwis polityczny o wyborach w USA.
Nie mam wątpliwości że gdyby żył w dzisiejszych czasach , I.F. Stone, bohater poprzedniej epoki niezależnego dziennikarstwa, byłby wielkim fanem lub nawet współpracownikiem - organizacji Center for Public Integrity17 , która wreszcie zaczyna zdobywać zasłużone pochwały opinii publicznej. To NGO
zostało założone w 1989 r. przez byłego dziennikarza telewizyjnego Charlsa Lewisa. Dział śledczy tej organizacji stał się jednym z najlepszych w tej branży
- włączając w to duże stacje TV i potężne gazety. Podobnie jak Democracy
16 Command
17 Center
Post: http://www.command-post.org.
for Public Integrity: http://www.publicintegrity.org.
132
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Now!, organizacja ta zdobyła wiele prestiżowych nagród dziennikarskich, między innymi w 2004 otrzymała nagrodę Georga Polka za reportaże w sprawie podejrzanych kontraktów między rządem USA, Irakiem a politycznie uwikłanymi
korporacjami. Materiały tego NGO dostępne są również w formie drukowanej.
Ksiażka Lewisa i jego kolegów, „Kupowanie prezydenta 2004” sprzedawała się
świetnie, i jest wspomagana przez olbrzymie internetowe archiwum dotyczące
kandydatów w prawyborach. Żadna z tradycyjnych organizacji medialnych nie
dorównała Center for Public Integrity.
Jak im to się udało? Lewis powiedział mi „By napisać coś takiego jak Kupowanie Prezydenta, trzeba by 53 ludzi, dzienniakrzy i redaktorów, którzy musieliby przeprowadzić setki wywiadów. Nikt w mediach tradycyjnych by tego nigdy
nie zrobił”
Lewis i jego zespół może być modelem dla nowego pokolenia. Jeśli Duże Media zaczną upadać, fundacje nakierowane na budowanie dobra wspólnego i bogate jednostki mogą zacząć uznawać działalność organizacji takich jak Center for
Public Integrity za jedną z ostatnich możliwości poszerzenia wiedzy obywateli18 .
18 Koncentrując się na stronach poświęconych sferze publicznej w tym pod-rodziale, nie chcę
pominąć bardziej tematycznie ukierunkowanego dziennikarstwa internetowego. Technologia
to najlepszy przykład jak cyberprzestrzeń - gdzie prędkość jest kluczowa - może pokonać papier. CNET NEWS jest symbolem doskonałego dziennikarstwa technologicznego, podobnie
jak brytyjska strona The Register (http://www.theregister.co.uk), w której tekstach i newsach profesjonalizm łaczy się z humorem. Obie strony są niezbędną lekturą dla dzienniakrzy
zajmujących się techniką.
7.5 Fenomen Wikimediów
7.5
133
Fenomen Wikimediów
Wiki to niezwykle demokratyczny model zbierania danych w Internecie. W lutym 2004, Wikipedia19 , czyli jedna z najbardziej obszernych internetowych
encyklopedii na świecie stworzonych i prowadzonych przez wolontariuszy opublikowała swój 500 tysięczny artykuł. A dokładniej, to jeden z użytkowników
tej strony opublikował swój tekst20 .
Wikipedia to jeden z najbardziej fascynujących fenomenów Ery Cyfrowej.
W ciągu trzech lat istniania, strona ta stała się cennym źródłem informacji oraz
przykładem na ogromny potencjał działalności „oddolnej” w dzisiejszym zglobalizowanym świecie. Model dziennikarstwa współuczestniczącego stosowany przez
Wikipedię jest unikalny, i stanowi naturalne rozszerzenie możliwości jakie daje
Internet w medialnym kontekście.
Na pierwszy rzut oka, cały ten pomysł jest dziwaczny - i może przestraszyć
typowego zawodowego dziennikarza. Dlaczego? Bo prawie każdy może współtworzyć Wikipedię. Każdy może edytować dowolną stronę. (Tylko poważne naruszenie regulaminu skutkuje banem). Tysiące osób z całego świata wspomogło
już tą encyklopedię swoją wiedzą, pasją i doświadczeniem, a nowi ochotnicy
pojawiają się każdego dnia.
To zaprzecza pochopnie wyciąganym wnioskom. W końcu, jeśli każdy może
edytować treść, na pewno cyber-wandale ją zniszczą. Na pewno kłótnie o zawartość artykułów przyćmią dobre intencje. No i oczywiście teksty będą amatorskie
i pozbawione sensu. Prawda?
A jednak nie. Otwarta natura Wikipedii jest jej najważniejszym i najbardziej
wiarygodnym zasobem.
Wikipedia używa oprogramowania Wiki opisanego w Rozdziale 2. Dla przypomnienia : Wiki umożliwia wszystkim użytkownikom edytowanie stron i zapisuje dokonane zmiany. Każdy może śledzić te zmiany w najdrobniejszych szczegółach. Gdy to wszystko działa - tworzy się społeczność, a społeczność która ma
właściwe narzędzia może przetrwać.
Artykuły w Wikipedią są zwykle neutralne w swej wymowie, a gdy temat
jest kontrowersyjny, pokazywane są różne punkty widzenia, nie tylko suche fakty.
Gdy każdy może edytować to co ktoś inny napisał, takie podejście jest niezbędne.
„Jedyna metoda na stworzenie tekstu który wytrzyma zmiany, to napisanie
go w taki sposób by nawet osoba o zupełnie przeciwnych poglądach się z nim
zgodziła” wytłumaczył mi Jimmy Wales, założyciel Wikipedii.
Urbaniści i kryminolodzy mówią o syndromie „rozbitego okna” powiedział
Ward Cunningham, który jako pierwszy opracował oprogramowanie i zasady
Wiki w latach 90tych XX wieku. Jeśli w dzielnicy pojawią się rozbite okna których nikt nie naprawia, dzielnica stanie się bardziej niebezpieczna gdyż wandale
i inni przestępcy uznają że nic nikogo nie obchodzi.
Tymczasem Wikipedia czerpie swoją siłe z ochotników, którzy znajdują i naprawiają szkody wyrządzone przez każdy akt internetowego wandalizmu. Gdy
wandale zauważają że taka naprawa następuje w ciągu minut, i przez to ich
działalność nie jest widoczna, zwykle jest to na tyle zniechęcające że przenoszą
się w bardziej przyjazne dla nich miejsca.
19 Wikipedia:
http://www.wikipedia.org.
koniec 2008 roku liczba tekstów w angielskiej Wikipedii wynosi 2.5 miliona - przyp.
tłumacza
20 Pod
134
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Nie oznacza to że Wikipedia działa perfekcyjnie a jej twórcy nie kłócą się
między sobą. Edytorzy starają się kierować dyskusjami w taki sposób, by prowadziły do czegoś konstruktywnego. Istnieją meta-strony - dyskusje na temat
konkretnych haseł, gdzie ludzie debatują, czasami bardzo zaciekle, o tym co powinno się znaleźć w danym wpisie. W ostatecznym rozrachunku, nawet zaprzysięgli wrogowie mogą znaleźć wspólne pole porozumienia, i przez to encyklopedia
staje się bogatsza. Ale niektóre debaty są nierozstrzygalne.
Jimm Wales jest „oświeconym monarchą” czuwającym nad Wikipedią, rozstrzygającym najważniejsze dyskusje. Ale pracuje już nad systemem mediacji
i arbitrażu który pozwoli członkom społeczności zadecydować na przykład o tym
czy ktoś powinien mieć zakaz pisania, co zresztą zdarza się rzadko.
Wikpedia ma około 200 użytkowników którzy codziennie pracują nad jej treścią, mówi Wales. Ocenia że około 1,000 osób regularnie dodaje nowe informacje.
Dziesiątki tysięcy ludzi dokonuje wpisów od czasu do czasu lub jednorazowo21 .
Jednym z nadchodzących projektów jest Wikipedia 1.0 - edycja „gotowa
do druku”. Jak mówi Wales, w tej wersji encyklopedi hasła będa przechodzić
bardziej zorganizowaną kontrolę. Może to mieć interesujące konsekwencje. Jeśli niektóre teksty zostaną wyróżnione pod względem jakości, to czy będzie to
oznaczało przyznanie że cała reszta jest mniej wiarygodna? Nie sądze. Ale nie
podjąłbym poważnej decyzji na podstawie tego co przeczytałem w encyklopedii, tej czy innej, chociaż na pewno bym do nich zajrzał. Niemniej jednak moje
doświadczenie mówi że społeczność Wikipedii odrabia pracę domową, przynajmniej w dziedzinach w których ja dysponuje głębszą wiedzą.
Ciągle zachwycam się tym, że społeczności oparte na Wiki, które na pierwszy rzut oka wydają się bardzo delikatne, w rzeczywistości są bardzo odporne.
Trwają i rozwijają się, gdyż każdy może wykonywać swoją część pracy.
Jeden z wniosków jest więc podejrzanie prosty. Gdy usunie się bariery przeszkadzające w robieniu czegoś, usuwa się jednocześnie bariery służące do naprawiania tego co jest zepsute. Serwisy zbudowane na zasadzie Wiki które odniosły
sukces są więc delikatne w samej swej istocie, ale ich sukces mówi coś bardzo
ważnego: „Ludzie są w większości przypadków dobrzy”
Wiki to dla mnie pod pewnymi warunkami idealne narzędzie dziennikarskie.
Serwis WikiTravel22 pokazuje ten potencjał. To ogólnoświatowy przewodnik pisany w całości przez ludzi którzy albo mieszkają w miejscu który opisują albo
spędzili w podróży wystarczająco wiele czasu by mówić o swoich doświadczeniach i publikować istotne wiadomości. Pod wieloma względami wiele tej encyklopedii brakuje, ale jest jasne że ma ona potencjał by stać się rewelacyjnym
źródłem informacji. Porównałem dane tam publikowane z moim doświadczeniami w kilkunastu miejscach i okazało się, że zamieszczane są tam wiarygodne
rzeczy.
Serwisy oparte na Wiki nie muszą być całkowicie otwarte na świat zewnętrzny. Mogą istnieć za barierami ochronnymi i być chronione przez hasła. SocialText23 firma z Kalifornia chce łączyć Wiki z blogami. Jej szef, Ross Mayfield,
ma także dziennikarskie zastosowania projektów swojej firmy na uwadze.
Na początku 2004 r. Mayfield zastanawiał się nad możliwością stworzenie
serwisu dotyczącego prezydenckiej kampanii wyborczej który miał się nazywać
21 wszystkie
dane z 2004 r. - przyp. tłumacza
http://www.wikitravel.org.
23 SocialText: http://www.socialtext.com.
22 WikiTravel:
7.5 Fenomen Wikimediów
135
„Public Record”. W momencie oddawania tej ksiażki do druku projekt nie wyszedł poza fazę wstępną ale Mayfield miał bardzo dużo racji gdy tak opisywał
swój pomysł (oczywiście na wiki):
Public Record to niezależny, samo-organizujący się zasób wiedzy na temat
kampanii prezydenckiej w USA w 2004, ze szczególnym uwzględnieniem tematów w niej poruszanych i osób mających na nią wpływ. Zaufanie do procesu
demokratycznego i jego przejrzystość jest na historycznie niskim poziomie, co
osłabia nasze społeczeństwo obywatelskie i instytucje naszej demokracji. Istnieje szansa by udostępnić obywatelom informacje - poprzez działalność innych
obywateli - tak by wzmocnić instytucje demokratycznego państwa.
A co jeśli media by nie rywalizowały, ale współpracowały w tworzeniu publicznej bazy danych? Tropy, źródła i fakty są udostępniane tylko po ich wydrukowaniu. Ale jeśli nie byłoby druku? Oczywiście, druk istnieje a rywalizacja powoduje nie tylko wzrost zysków. Ale jako alternatywa możliwość by to amatorzy
wyciągali wnioski i gromadzili informacje zasługuje przynajmniej na rozważenie
jako nowy model produkcyjny.
„Public Record zostanie zbudowany w oparciu o oprogramowanie wiki, co
umożliwi każdemu dodawanie i edytowanie treści. Dodatkowo, wiki sprawi iż
użytkownicy w większym stopniu będą ufać sobie nawzajem, gdyż kontrola nad
serwisem zostanie przekazana w ich ręce. Wspomaganie wiki blogami ma z kolei gwarantować jakość debaty nad zawartością serwisu bez ryzyka degradacji
tejże zawartości. Dodatkowo debata ta będzie się odbywać w formacie «publikuj/zapisz się» który nie przeciąża użytkowników. Wiki umożliwia dużej ilości
obywateli uczestnictwo w ruchu otwartym (podobnym do ruchu oprogramowania
open source) poprzez przekazanie możliwości publikowania treści na poziomej
płaszczyźnie zbierania informacji (w przeciwieństwie do płaszczyzny pionowej
dostępnej tylko programistom)”
Do głowy przychodzi mi co najmniej tuzin problemów z którymi już na samym początku taki serwis musiałby się zmagać, i najmniejszym z nich jest
kwestia dokładności i wiarygodności. Ale gdyby projekt ten zyskał odpowiednie wsparcie jednej z dużych organizacji medialnych i gdyby publikowna treść
byłaby w odpowiedni sposób moderowana (albo innymi słowy pilnowana), to
wówczas Public Record stałby się poważnym źródłem informacji, nawet dla
dziennikarzy.
136
7.6
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Model biznesowy dziennikarstwa jutra
Jeden z dyrektorów internetowej redakcji BBC News opowiedział mi kiedyś
następujący żart „Mam doskonały model biznesowy. Jaki? Płacisz albo idziesz
do więzienia”
Mówił o abonamencie - czyli w zasadzie o podatku - który właściciele telewizorów w Wielkiej Brytanii muszą płacić BBC.
Niestety tylko dział internetowy BBC może sobie pozwolić na wydawanie
100 milionów dolarów rocznie w oparciu o taki model. Pozostali muszą szukać
innych rozwiązań by tego typu praca przynosiła zysk. Utalentowani amatorzy
których jest wielu w świecie „dziennikarstwa osobistego” cały czas będą tworzyć
świetne rzeczy, ale niektórzy też będą chcieli utrzymywać się ze swojej działalności, a przynajmniej traktować ją jako źródło dodatkowego dochodu. Pojawiają
się nowe, intrygujące modele biznesowe, podobnie jako alternatywne warianty
metody open source, która pierwotnie miała służyć tylko temu by ludzi mogli
zaspokajać swoje dziennikarskie pasje w celach niekomercyjnych.
Jak się można domyślić reklamy to jedna z potencjalnych możliwości. Płatna subskrypcja może być kiedyś kolejną opcją, w tym momencie najdalej idą
autorzy którzy proszą o „napiwki” na swoich stronach.
Dla większości blogerów, i innych tego typu dziennikarzy zwrot z inwestycji - zakładając że ktoś chce go osiągnąć i jakkolwiek jest kalkulowany (czas
i/lub pieniądze) przychodzi wraz ze wzrostem reputacji. Blog Glenn Fleishmann
o sieciach bezprzewodowych o którym wspominałem w Rodziale 2 nie przynosi
krociowych zysków, ale polepsza jej referencje zawodowe. Susan Mernit, konsultantka w dziedzinie Internetu/mediów pisze często na swoim blogu24 o wielu
różnych tematach związanych z jej pracą. To osobisty PR, bardzo efektywny
zresztą.
Ze wszystkich pojawiających się modeli biznesowych, jeden z najbardziej
obiecujących mieści się w kategorii tzw „mikro-publikacji”. Na przykład projekty
Nicka Dentona są wycelowane w konkretne nisze. Gawker25 to blog poświęcony
plotkom i i informacjom ze świata Nowego Yorku i tamtejszych rozplotkowanych
sfer26 Gizmodo27 to blog o gadżetach elektronicznych. Ekipa Fleshbota28 zajmuje się erotyką. A redakcja nowej strona o plotkach, Wonkette29 pisze o tym
co dzieje się w światowej stolicy zakulisowych rozmów i układów, Waszyngtonie.
Wiele takich blogów pojawi się w przyszłości.
Denton (oczywiście ma też swojego bloga30 ) był niegdyś „papierowym” dziennikarzem, pracował między innymi dla Financial Times gdzie cieszył się bardzo
dobrą opinią jako korespondent. Jego biznesowe intuicje zaprowadziły go do Internetu. Zanim przeniósł się do świata blogów, współuczestniczył w powstaniu
Moreover31 . Jest to serwis który zbiera wiadomości i nagłówki z całej sieci.
Morover był w pewnym sensie wczesną i znacznie bardziej rozbudowaną wersją
czytnika RSS.
24 blog
Susan Mernit : http://susanmernit.blogspot.com.
http://www.gawker.com.
26 mediów i rozrywki - przypis tłumacza
27 Gizmodo: http://www.gizmodo.com.
28 Fleshbot: http://www.fleshbot.com.
29 Wonkette: http://www.wonkette.com.
30 Nick Denton blog: http://www.nickdenton.org.
31 Moreover: http://www.moreover.com.
25 Gawker:
7.6 Model biznesowy dziennikarstwa jutra
137
Denton i jego koledzy rozszerzają teraz zakres mikro-dziennikarstwa poprzez
wykorzystywanie do maksimum korzyści i doświadczeń płynących ze stosowania prostych i tanich narzędzi do publikacji treści w Internecie. Ruch na blogu
Gizmodo, jednej z pierwszych nano-publikacji zwiększa się dwukrotnie co dwa
miesiące, powiedział mi Denton.
Na początku Gizmodo generowało dochód poprzez wysyłanie swoich czytelników do Amazon.com, gdzie mogli kupować rzeczy o których przeczytali
wcześniej32 . Umowa z Amazon przewidywała że za każdą taką transakcję sewris
uzyskiwał pewną sumę pieniędzy. Ale Gizmodo szybko stało się tak popularne,
że reklamodawcy zaczęli się tym blogiem interesować. To ma znacznie większy
potencjał moim zdaniem, gdyż wiem że „łowcy gadżetów” (do których siebie zaliczam) kupują specjalistyczne periodyki zarówno dla ogłoszeń jak i artykułów
- bo obie te rzeczy zawierają interesujące dla nich informacje.
Denton i jego zespół grają w sprytną grę demograficzną znajdując nisze które
są zbyt małe aby tworzyć dla nich pełnoprawne czasopisma. Aby założyć niszowy
blog potrzeba 1000 dolarów - jest to ułamek kwoty potrzebnej dla publikacji
prawdziwego periodyku. Powoli staje się jasne że możemy obserwować poważne
zmiany w modelach biznesowych na rynku wydawniczym. Ekonomia zmieniła
się już na zawsze, i przypuszczam że niszowe serwisy staną się zmorą mediów
tradycyjnych. Nie odciągną od nich wszystkich czytelników i reklamodawców,
ale mogą stać się jedną z wielu alternatyw przyciągających łącznie bardzo wielu
najatrakcyjniejszych członków tych grup.
Inną formę mikro-publikacji spopularyzował Jason McCabe Calacanis, był
wydawca magazynu Silicon Alley Reporter, który teraz jest częścią serwisu typu
venture capital. Calcanis po odejściu z Silicon Alley Reporter założył pod koniec
2003 roku firmę Weblogs Inc, specjalizującą się w - jak samo to opisuje - dostarczaniu rozwiązań w zakresie buisness-to-buisness dla tworzenia mikropublikacji
w sferach takich jak nauka, media, technologia i finanse.
Pomysł Calacanisa różni się od rozwiązań zaprezentowanych przez Dentona:Denton jest właścicielem blogów i opłaca ich autorów a tymczasem Calacanis tworzy coś w rodzaj partnerstwa ze swoimi autorami, oferując im zarówno
współwłasność jak i udział w zyskach. Na rynku jest miejsca dla obu tych pomysłów, ale Calacanis przyciąga zapewne bardziej przedsiębiorczo nastawionych
blogerów.
Umowa jest bardzo prosta, powiedział mi Calacanis. Bloger ma stały dochód
w wysokości 1,000 dolarów miesięcznie. Dochody ponad tą sumę są dzielone
w stosunku 50-50 pomiędzy autorem a firmą Weblogs. Treść jest współwłasnością firmy i twórcy, a bloger który odchodzi może zabrać kopie wszystkich swoich
wpisów. Umowa może być rozwiązana w dowolnym momencie, na życzenie każdej ze stron.
Weblogs Inc wystartował jesienią 2003 r. W lutym 2004 na zasadach wymyślonych przez Calacanisa pisało 20 autorów. Jeden z tych nich - piszący
o oprogramowaniu społecznościowym - zarabiał 2500 dolarów miesięcznie. Twórca Weblogs Inc ocenia że do końca 2004 będzie miał podpisane umowy z setką
blogerów, którzy będą pisać blogi generujące średnio 1000 do 2000 dolarów zy32 Mam duże wątpliwości co do etycznej strony tego typu pomysłów. Umowa ta została
opisana na Gizmodo, więc przynajmniej można mówić o transparentności. Jak to powiedział
Denton, czytelnicy zadecydują o wiarygodności redakcji „Jeśli promujesz złe rzeczy, Twoi
czytelnicy się od Ciebie odwrócą”
138
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
sku33 .
Tymczasem wielu blogerów zapisało się do systemu Google AdWords, oferowanej przez Google możliwości umieszczenia ogłoszeń tematycznych na stronie związanych z jej treścią. Model dzielenia się zyskami stosowany w GoogleAdWords dał niektórym blogerom stałe, chociaż niewielkie źródło dochodu.
Istnieje też Blogads34 agencja stworzona przez Henry’ego Copelanda oferująca swoje usługi wyłącznie w blogosferze. Copeland może poszczycić się wieloma
dużymi sukcesami, np. jak wspomniałem w Rozdziale 5 w czasie specjalnych
wyborów do Kongresu w Kentucky, gdzie Demokrata Ben Chambler osiągnął
zwrot inwestycji w stosunku 20:1 stosując ogłoszenia na blogach politycznych,
zachęcając w tych ogłoszeniach do wpłaty pieniędzy na konto swojej kampanii.
J.D. Lasica, autor znakomitego bloga zatytułowanego New Media Musings35 ,
eksperymentował z różnymi formami reklamy, włączając w to Google AdWords,
Blogads i zwykłe ogłoszenia tekstowe od wielu różnych dostawców. Łasica nie
jest zachwycony niektórymi serwisami hazardowymi które są promowane przez
jego ogłoszeniodawców. Ala jak mi powiedział, ogłoszenia tego typu „ jak do tej
pory są najbardziej lukratywne, przynoszą 300 dolarów miesięcznie za linki tekstowe na moim blogu i stronie osobistej”. Wcześniej Lasica zamieścił informację
że nie odpowiada za treść ogłoszeń, gwarantuje tylko że są legalne. Powiedział
także reklamodawcom, że wyłączy ich ogłoszenia jeśli będą roznosić spyware albo instalować niebezpieczne fragmenty kodu na komputerach jego czytelników.
Tłumaczy dalej:
Widok ogłoszeń w początkach ery nowego medium może wydać się odrażający, ale faktem jest że czytelnik może znaleźć bardziej ryzykowne, kontrowersyjne
reklamy w każdej codziennej gazecie. Kiedyś dojdziemy do momentu w którym
profilowane systemy reklamowe rzeczywiście będą działać, i ogłoszeniodawcy
z głównego nurtu odnajdą wartość w moim blogu odwiedzanym dziennie przez
3.000 wysoko wykształconych, skomplikowanych, znających się na branży fanów nowych technologii i nowych mediów. Do tego momentu, nie mam zamiaru
odmawiać ludziom którzy mi płacą tylko z powodu jakiegoś przestarzałego rozumienia poczucia własności.
Jak to często się zdarza najważniejszy zysk dla Lasicy płynie z tego że blogowanie podnosi jego reputację jako eksperta ds. nowych mediów. „Freelance
też podnosi reputację, ale regularne blogowanie wydaje się najlepszą drogą aby
potwierdzić czyjąś wiedzę w wybranym temacie” powiedział mi.
33 Pod
koniec 2008 r. serwis Weblogs ma 91 blogów - przypis tłumacza
http://www.blogads.com.
35 New Media Musings: http://www.newmediamusings.com.
34 Blogads:
7.7 Słoik na napiwki
7.7
139
Słoik na napiwki
Nie ma nic nowego w sponsorowaniu twórczych prac bądź dziennikarstwa. Ale
osoby blogujące, jak i inni internetowi dziennikarze przenieśli te pojęcia w nowy wiek. Dawniej w zwyczaju było mieć bogatego sponsora, dziś natomiast,
to dziennikarze wykorzystują Internet, by na szeroki sposób pozyskiwać pieniądze. Najprawdopodobniej najlepszym tego przykładem jest Andrew Sullivan,
publicysta, którego blog36 był jednym z pierwszych zabiegających o pieniądze
czytelników poprzez zobowiązania, w jakiś sposób przypominających metody
radia publicznego i stacji telewizyjnych.
Jeszcze bardziej imponuje mi Chris Allbritton, były depeszowiec, teraz «bloger», który wniósł te pojęcia w nową epokę w roku 2003. W zawołaniu do swoich
internetowych czytelników napisał: „Wyślijcie mi pieniądze, a ja pojadę do Iraku
i napisze o tej wojnie”. Wielu tak zrobiło, a Allbritton wszedł do dziennikarskiej
historii. Stworzył też precedens, który mam nadzieję będzie bardziej pospolity
w nadchodzących latach.
Historyczna wyprawa Allbrittona rozpoczęła się w 2002 roku, kiedy spędzał czas w Turcji i ponad tydzień w północnym Iraku. Podczas jego powrotu
do Stanów Zjednoczonych jesienią, słyszał wojenne bębny bijące z Waszyngtonu
i zdecydował, że powinien wrócić do Iraku i zrobić reportaż o konflikcie, którego nadejście przeczuwał. Tego października, ruszyła strona Powrót do Iraku37
- blog na którym prosił czytelników o przesyłanie pieniędzy. Od października
do grudnia zebrał tylko 500 dolarów.
Uznano go za szczęśliwca w lutym 2003 roku, kiedy redakcja internetowa
magazynu Wired News napisała artykuł o nim i jego pozornie niepraktycznym
zadaniu. W przeciągu trzech dni zyskał kolejne 2000 dolarów. Następnie inna
organizacja masowego przekazu napisała o nim i ruch na jego blogu „wystrzelił przez dach”, jak mówił. W sumie, jakieś 342 czytelników ofiarowało około
14’500 dolarów. Allbritton poleciał do Turcji, przemknął do północnego Iraku
i z niewielką różnicą, opisał konflikt stamtąd
Osoba tworząca blog musi wybrać temat i się go trzymał, powiedział mi:
większość blogów praktycznie się na tym nie skupia. Żeby jednak zarabiać pieniądze w ten sposób, potrzeba „znaleźć coś kontrowersyjnego i przyciągającego”
. Wojna była idealna jako taki temat. Miał określony projekt jak i określone
daty. Ludzie wierzyli mu pamiętając jego wcześniejsze prace albo byli chętni
zaryzykować i wzięli w tym udział. Pod koniec 2003 roku Allbritton zdecydował
wrócić znowu i założył stronę „Powrót Iraku 3.0”. Kiedy rozmawialiśmy, zebrał
wystarczająco by pokryć pilne wydatki i planował uzupełnić swój pobyt innymi
niezależnymi artykułami.
Kluczem do względnego sukcesu w tym przedsięwzięciu były jego znajomości z czytelnikami, nie tylko z tymi, którzy płacili i wysyłali listy wcześniej, ale
także z tymi, co wchodzili na stronę internetową. Czytelnicy stali sie jego oczami na świat zewnętrzny w północnym Iraku. Mówił: „Czytelnicy byli dobrzy
w wysyłaniu przeglądu codziennych wiadomości”. Czytelnicy także wystawiali
obszerne komentarze na blogu. Czasami były wręcz podłe i niesłusznie oskarżały go o modyfikacje prawdziwych informacji, lecz inni czytelnicy momentalnie
stawali w jego obronie.
36 blog
Andrew Sullivana: http://www.andrewsullivan.com.
do Iraku Chrisa Allbrittona : http://www.back-to-iraq.com
37 Powrót
140
Dawna publiczność przyłącza się do zabawy.
Allbritton nie był pierwszym twórca internetowego bloga który zabiegał
o fundusze czytelników, chociaż mogł być z powodzeniem pierwszym, który zbierał pieniądze na projekt tego pokroju. Z pewnością nie był ostatni.
W styczniu 2004 roku, Joshua Micah Marshall, autor niepowtarzalnego bloga Talking Points Memo38 , poprosił czytelników, by pomogli mu w podróży
do New Hampshire w celu zrobienia reportażu o prawyborach prezydenckich.
Wysłali mu ponad 4000 dolarów i jego reportaże z pierwszej ręki były jedne
z najlepszych które zostały napisane na temat wczesnego i prawdopodobnie
kluczowego etapu walki o nominację. Marshall nie pasożytował na blogu; pisał
dla różnych wydawnictw, wliczając rubrykę dla The Hill, magazynu handlowego dla waszyngtońskiej elity politycznej. Jeśli ktoś jest w politycznej grze, albo
przynajmniej interesuje się polityką, blog Marshalla jest zarówno uzależniający
jak i wymaga przeczytania.
Nie oczekuję, że zobaczę wielu bogatych bloggerów albo niezależne działania
środków masowego przekazu, do czasu jak nie przestaną wierzyć w pieniądz,
bogatych ofiarodawców tudzież ich źródeł przychodów. Żyjemy w czasach, gdzie
ludzie mogą wnieść poważne alternatywne rozwiązania do życia publicznego i zostać opłaconym za to co robią. Ostatecznie, rzesze odbiorców podejmą decyzje.
Sukces zawita do tych operacji, które same w sobie wymagają przeczytania, wysłuchania bądź zobaczenia. To jest właśnie przepis na to, jak to zawsze działało
i jak to zawsze będzie funkcjonować.
38 Talking
Points Memo: http://www.talkingpointsmemo.com.
Rozdział 8
Dalsze kroki
W połowie lat 90. dwudziestego wieku Sieć WWW (Sieć WWW to takie popularne masło maślane, bo WWW - World Wide Web. Może po prostu sieć,
lub internet lub cokolwiek. I dlaczego po 90 jest kropka? Było tam słowo „dziewięćdziesiątych” ja tak bardziej lubię, ale może się nie znam - wariat) zyskiwała
popularność, a ja miałem pewność, że Internet z czasem będzie mieć potężny
wpływ na nasze życia. Nie wyobrażałem sobie jednak, że pojawią się serwisy takie jak Google. Lub że blogi wraz z innymi mediami osobistymi w tak znaczący
sposób zmienią zawód, który uprawiam.
Nie przewidziałem na przykład takich eksperymentów jak nieistniejące już,
lecz swego czasu pionierskie pismo internetowe Feed. Jego nerwowość (??? - edginesss) stała się z czasem cechą blogów. Lub powstania Kuro5hin, redagowanej
zbiorowo strony, której czytelnicy również pisali i oceniali teksty, a następnie
w trakcie dyskusji dodawali do nich kontekst i dalsze pomysły. Nie sądziłem,
że nadejdą blogi oraz inne podobne im narzędzia, dzięki którym pisanie w Sieci
jest niemal tak łatwe, jak czytanie. Nie będę więc próbował przewidywać, jak za
dziesięć lat będzie wyglądać przemysł prasowy i na czym będzie polegać dziennikarstwo. Jednak nawet jeśli konkretne przewidywania nie mają sensu, to warto
patrzeć przed siebie. Można dokonać bezpiecznych założeń na temat architektury i technologii, w oparciu o które będą w przyszłości tworzone wiadomości.
A następnie rozważyć, co z nich wynika.
Opieram swoje przewidywania na dwóch podstawowych założeniach. Pierwsze z nich to wiara w podstawowe wartości uznawane w dziennikarstwie, takie
jak dokładność, uczciwość i standardy etyczne. Druga zasada wynika bezpośrednio z technologii, która w swej naturze jest nieugięta i nie daje się powstrzymać.
Pewni możemy być jedynie jednego - że to, co nadejdzie, na pewno nas zaskoczy.
142
8.1
Dalsze kroki
Prawa i inne kody
Udowodniłem uprzednio, że pod koniec 20. wieku media masowe były w dużej
mierze zorganizowane w oparciu o prostą, hierarchiczną strukturę. Redaktorzy
oraz dziennikarze pracujący w wielkich firmach decydowali, które tematy są
warte uwagi. Jednocześnie otrzymywali informacje od szeregu - ale znów nie tak
wielu - źródeł, zazwyczaj oficjalnych. Redaktorzy wygładzali napisane przez
dziennikarzy teksty, a wyniki ich pracy drukowano w gazetach i czasopismach,
bądź nadawano w radiu i telewizji. Istniały oczywiście alternatywy, szczególnie
po pojawieniu się technologii „desktop publishing”. Jednak tworzenie informacji
nie przypominało jeszcze wówczas konwersacji.
Technologia, w połączeniu z rosnącym poczuciem niezadowolenia z mediów
masowych, razem stworzyły warunki dla powstania nowej formuły (??? - framework) . Aby ją zrozumieć, należy najpierw uświadomić sobie znaczenie technologii oraz trendów leżących u podstaw kolizji tej pierwszej z dziennikarstwem.
Owe trendy mają postać praw - jednak nie tych ustalanych przez rządy. Bliżej
im do praw wyobrażanych przez naukowców i bacznych obserwatorów społeczeństwa.
Pierwsze prawo nazwano na cześć Gordona Moore’a, współzałożyciela producenta układów scalonych, firmy Intel. Prawo Moore’a, jak żadne inne, jest
kluczem do zrozumienia współczesnej rzeczywistości oraz możliwości, jakie rysują się w niedalekiej przyszłości.
Zgodnie z prawem Moore’a, gęstość tranzystorów w dowolnym układzie scalonym podwaja się w okresie od 18 do 24 miesięcy. Prawo to sprawdza się od lat
60-ych 20. wieku, gdy Moore je sformułował. Wszystko wskazuje na to, że podobne tempo utrzyma się jeszcze przez jakiś czas. W historii ludzkości brak
przykładów zmian podobnego rodzaju. Zazwyczaj za sukces uznaje się jednorazowe podwojenie tempa bądź jakości, tymczasem tu mamy do czynienia z ciągłym podwajaniem wyników. Prawo Moore’a opisuje wzrost wykładniczy - nie
potrzeba wiele czasu, by zwiększyć moc tysiąckrotnie1 .
Inżynierowie są dziś w stanie wcisnąć miliony tranzystorów na maleńkie układy scalone. Przez to w niemal każdym urządzeniu elektronicznym przez nas
używanym znajduje się potężna moc obliczeniowa - a więc coś na kształt inteligencji. Każdy z nas korzysta dziennie z wielu komputerów. Mikroprocesory,
zwane również mikrokontrolerami, można znaleźć w komputerach, urządzeniach
przenośnych, budzikach, ekspresach do kawy, termostatach, zegarkach i samochodach. Większość z tych urządzeń swoją mocą obliczeniową wielokrotnie przewyższają wczesne komputery typu mainframe (jak tłumaczyć?).
Nie dość, że umieszczamy mózgi we wszystkim, czego się dotkniemy, to również wyposażamy wszystko w pamięć. Producenci kości pamięci komputerowej
oraz twardych dysków udoskonalają swoje produkty w tempie szybszym, niż by
to wynikało z prawa Moore’a. Do tego dzięki nowoczesnym środkom komunikacji, zarówno przez kable jak i bezprzewodowej, łączymy ze sobą urządzenia
coraz bardziej potężne.
Dziennikarstwo oddolne żywi się tymi wynalazkami. Urządzenia pozwalające zbierać, opracowywać i rozprowadzać dane z każdym rokiem stają się coraz
mniejsze i coraz potężniejsze. Zwykli ludzie wymyślili już dla nich zastosowania,
1 Pierwsza wersja pracy Moora na ten temat znajduje się na stronie www Intela pod adresem
ftp://download.intel.com/research/silicon/moorespaper.pdf.
8.1 Prawa i inne kody
143
których istnienie dziennikarze profesjonalni dopiero sobie uświadamiają. Przykładem niech będą zbiorowo tworzone serwisy informacyjne, w których czytelnicy sami piszą i redagują teksty, bądź umieszczają zdjęcia zrobione aparatami
w telefonach komórkowych.
Gordon Moore sam jest nieco zaskoczony faktem, że inżynierowie z Doliny
Krzemowej przez tak długi czas utrzymali jego prawo nie tylko przy życiu, ale
w tak kwitnącej formie. „Rozwój poszedł dalej, niż bym to sobie kiedykolwiek
mógł wyobrazić”, powiedział mi w 2001 roku.
Kolejnym prawem wartym uwagi jest Prawo Metcalfe’a, nazwane tak na cześć
Boba Metcalfe’a, który wynalazł standard sieciowy Ethernet, dziś wszechobecny w komputerach domowych. W uproszczeniu, Prawo Metcalfe’a stwierdza,
że wartość sieci komunikacyjnej równa się kwadratowi jej węzłów, albo końcówek. By ją obliczyć, należy policzyć liczbę węzłów i pomnożyć ją przez siebie.
Klasycznym przykładem działania Prawa Metcalfe’a jest wzrost popularności faksów. Gdyby na świecie istniał tylko jeden faks, nie przydałby się na zbyt
wiele. Jednak z chwilą, gdy ktoś jeszcze posiada faks, obydwa mogą już być
użyte i prawdziwa wartość zaczyna być tworzona. Im więcej osób posiada faksy,
tym bardziej wartościowa staje się ich sieć. Jej przydatność znacznie przekracza prostą sumę elementów, ponieważ każdy indywidualny użytkownik może
wysyłać faksy do coraz większej liczby osób2 .
Każdy kolejny komputer podłączony do internetu jest jego węzłem. W coraz
większym stopniu również telefony komórkowe mogą wysyłać i odbierać dane
z internetu. Za kilka lat zapewne większość inteligentnych urządzeń powstałych dzięki działaniu Prawa Moore’a - wszystko od lodówek, przez samochody,
do komputerów - będzie węzłami sieci. Z chwilą, gdy miliardy bądź nawet ???
[tryliardy] osób i rzeczy staną się podłączone, wartość całej sieci będzie tak
wielka, że nie da się jej obliczyć.
Mamy wreszcie Prawo Reeda, nazwane tak na cześć Davida Reeda, któremu
poświęcę więcej uwagi w rozdziale jedenastym. Reed zauważył, że osoby używające Internetu nie komunikują się wyłącznie na zasadzie jeden do jednego, jak
to ma miejsce w przypadku telefonu czy faksu. Równie często komunikują się
na zasadzie wielu z wieloma, bądź kilku z kilkoma osób.
Oczywiście, Prawa Metcalfe’a i Reeda to w istocie jedynie opinie. Jednak
mają one intuicyjny sens, który coraz bardziej potwierdza się w praktyce. Im
bardziej Sieć się rozwija, tym bardziej staje się wartościowa i potężna3 . Wszystkie te trendy, odnoszące się ogólnie rzecz biorąc do komunikacji, sumują się
i powodują „radykalną demokratyzację dostępu do środków produkcji i dystrybucji”, jak stwierdził w rozmowie Howard Rheingold.
Wynalazcy mediów jutra nie mieszczą się w moim przedziale wiekowym.
Dopiero dorastają, gdy piszę te słowa. Za dziesięć lat, zdaniem Rheingolda,
„Obecne piętnastolatki z Seulu i Helsinek, już dziś sprawnie wykorzystujące
media do swoich celów, będą mieć dwadzieścia pięć lat. A przedmioty, które
noszą w kieszeniach będą tysiąc razy bardziej potężne od tego, co mamy dzisiaj”.
2 Jak Hal Varian i Carl Shapiro zauważyli w swojej ważnej książce „Informacja Rządzi”
(Information Rules, wydanej przez Harvard Business School Press), Prawo Metcalfa opiera się
na tym co ekonomiści nazywają „zewnętrznościami sieci”. Termin ten oznacza zależność - im
większa sieć, tym w większości przypadków będzie ona bardziej atrakcyjna dla użytkowników,
i tym bardziej będzie nowemu podmiotowi na rynku trudniej przekonać ludzi by się przestawili.
3 Mam szczególnie duży dług wobec Howarda Rheingolda - dzięki rozmowom z nim, jego
obserwacjom i jego pracom łatwiej było mi zrozumieć znaczneie tych różnych praw.
144
Dalsze kroki
Co to oznacza dla dziennikarzy i biznesu informacyjnego? Wraz z rozwojem
coraz to bardziej potężnych a zarazem małych urządzeń wspierających twórczość i komunikację, które ostatecznie staną się powszednimi elementami naszego życia, będziemy mieć dostęp do znacząco większej liczby surowych danych.
Będziemy również potrzebować narzędzi - oraz ludzi, którzy pomogą nam je
zrozumieć.
8.1 Prawa i inne kody
145
/sectionTworząc wiadomości
Nie ma już wątpliwości, że publikacje osobiste wszelkiej maści są znaczącym
trendem. Pew Internet & American Life Project odkrył, że w połowie 2003 roku
nieco mniej niż połowa dorosłych użytkowników internetu4 wykorzystywała to
medium aby „publikować własne przemyślenia, odpowiadać innym, wgrywać
zdjęcia, dzielić się plikami lub w inny sposób uczestniczyć w eksplozji ilości
treści dostępnych online”5 . Gdyby dodać do tego populację nieletnich, liczba bez
wątpienia wzrosłaby znacząco. Wprawdzie wiele z tego, co w badaniu uznaje się
za publikację online to wymiana plików, przez co niektórzy podważają znaczenie
wyników badania. Niemniej bez wątpienia istnieje ogromna i stale rosnąca grupa
twórców treści. Niektórzy z nich zajmują się tworzeniem wiadomości [creating
news].
Narzędzia umożliwiające tworzenie można znaleźć wszędzie, do tego coraz
lepiej wykonują swoje zadania. Muzycy mogą za kilka tysięcy dolarów kupić
sprzęt porównywalny z tym dostępnym w dużych studiach nagraniowych. Lub
sporo taniej, jeśli są gotowi uczynić szereg kompromisów. CYfrowa produkcja
wideo staje się tak tania, że wystarczy dziś talent, by stworzyć pełnometrażowy
film - za ułamek niezbędnych jeszcze niedawno kosztów. Wreszcie idea pisania
w Sieci stale rozszerza się i obejmuje nowe rodzaje mediów. Nic nie jest w stanie
tego procesu powstrzymać.
Jeśli chodzi o wielkie wydarzenia, Sieć [z dużej litery???] nie może dziś konkurować z telewizją. Nie zmieni się to zapewne za naszego życia, gdyż uniemożliwia
to architektura sieciowa. Jednak do dowolnego innego celu nadaje się doskonale.
Adam Curry, który stał się znany jako VJ w MTV, a następnie badał możliwości
blogosfery i jeszcze nowszych mediów6 . wyobraża sobie „Osobiste sieci telewizyjne”. Sieci takie wykorzystywałyby internet w bardziej odpowiedni sposób,
aby dostarczać treści wideo. W trakcie wystąpienia na konferencji o blogowaniu
w 2004 roku7 , Curry opisał to zjawisko w następujący sposób:
Od czasu wynalezienia magnetowidu, większość treści dostarczanych z pomocą telewizji powstaje offline, na długo przed czasem emisji. W wielu wypadkach program musi przejść weryfikację w dziale prawnym, sprawdza się też jego
zgodność z „polityką” [policies] stacji. Program tkwi więc w kolejce, czekając
na dystrybucję. W tym czasie program ten mogliby rozprowadzać kurierzy rowerowi, a mimo to dotarłby do odbiorcy w porę, w momencie gdy włącza odbiornik
po lekturze TV Guide. Lub . . . można by go dystrybuować przez internet. Ponieważ duże pliki ściąga się przez długi czas, należałoby na to przeznaczyć cały
dzień. Można więc ściągać pliki nocą, gdy komputery i sieć są obciążone w małym stopniu, oraz - co istotniejsze - kiedy nie czeka się z niecierpliwością na plik.
Rano będzie po prostu na nas czekał.
Setki milionów osób w USA i zagranicą używają aparatów w telefonach komórkowych (które niedługo zostaną wyposażone w kamery wideo) oraz SMSów,
by wymieniać się informacją. Niedługo, twierdzi Larry Larsen, redaktor z działu multimediów Poynter Institute [przyp.], położenie użytkownika będzie jedną
z dostępnych informacji. Przykładowo, chcąc kupić dom będzie można odwiedzić określone miejsce i zarządać od [handheld] Treo wiadomości o wszystkich
4w
Ameryce - przyp. tłumacza
orgnizacji Pew na tema tworzenia treści w Internecie
6 Adam Curry: http://live.curry.com.
7 Wprowadzenie
Curry’ego na sesji BlogerCon http://blogs.law.harvard.edu/
bloggerCon/2004/04/09#a1119.
5 Raport
146
Dalsze kroki
istotnych wydarzeniach w promieniu dwóch mil. „Jeśli większość z nich to informacje o brutalnych przestępstwach”, opowiadał, „ już mnie tam nie ma”8 .
[jaki jest standard zapisywania zwrotów cytowanych: jakie cudzysłowy, gdzie
przecinki i kropki (przed?po?). . . ]
Pytanie jednak, jak łatwo korzysta się z narzędzi twórczych? Blogi dość
wcześnie wyznaczyły pewien standard, są to jednak nadal relatywnie prymitywne narzędzia. Trzeba bowiem ciągle znać odrobinę HTML, by blog działał.
W przyszłości, narzędzia będą musiały być niesamowicie proste. Inaczej obietnica dziennikarstwa oddolnego się nie spełni.
Dziennikarz przyszłości - czy to amator, czy profesjonalista - będzie wyposażony w niesamowity przybornik. Jednak dziennikarstwo nie polega jedynie
na zbieraniu faktów, surowych danych. Sprytne tłumy Rheingolda przekształcają się w ekipę dziennikarską o niespotykanym dotychczas zasięgu działań. Czy
ich dziennikarstwo będzie równie dogłębne?
W opublikowanej w 1991 powieści „Zamieć”9 , dziejącej się w post-apokaliptycznej
Ameryce przyszłości, Neal Stephenson przedstawił obraz, który utkwił mi w pamięci. Żygulce [gargoyles] uosabiają wstydliwą cechę Centralnej Korporacji Inwestygacji [Central Intelligence Corporation]. Zamiast korzystać z laptopów,
noszą komputery na ciele, rozbite na moduły wiszące u pasa i na plecach, bądź
zamontowane na głowie. Służą za ludzkie narzędzia nadzoru, nagrywając wszystko, co dzieje się dookoła. Nic nie wygląda równie głupio jak ich sprzęt, który
jest współczesnym odpowiednikiem [slide rule scabbard] bądź etui na kalkulator przymocowanym do pasa. Narzędzia te wyraźnie identyfikują człowieka jako
osobę jednocześnie ponad, i wyraźnie poniżej, społeczeństwa ludzkiego.
[Żygulce ] z powieści Stephensona nie są dziennikarzami. Przypominają raczej ludzkie odpowiedniki [personal assistants], spełniające podwójną rolę - rejestrują, co dzieje się dookoła, a następnie łączą się z siecią, by zidentyfikować
czyjąś twarz bądź ustalić jego biografię. W gruncie rzeczy, [żygulce] to kamery
sieciowe z dołączonym mózgiem.
„Zadanie dziennikarzy polega na filtrowaniu informacji, nie mogą być tylko
kamerami”, powiedział mi Stephenson. Większość ludzi ma zbyt mało szacunku
dla roli dziennikarzy, których rozumieją jako „prymitywne odpowiedniki wszechobecnych kamer wideo. I nikt nie ma czasu przesiewać tego bałaganu”.
Przesiewanie będzie zadaniem zarówno ludzi, jak i maszyn. Rola dziennikarzy
na pewno się zmieni, ale jest równie pewne, że ten zawód nie zniknie. Niemniej
znaczenie narzędzi automatycznych z pewnością wzrośnie.
8 Reklamodawcy dostrzegli ten potencjał dawno temu. W 2000 roku w Hong Kongu, mój
znajomy pokazał mi telefon komórkowy, który informował go jeśli pobliski sklep organizował
wyprzedaż.
9 Bantam, 1991.
8.2 Porządkując sprawy
8.2
147
Porządkując sprawy
Możliwość zdobycia pożądanych wiadomości jest typowa dla świata sieciowego.
Ludzie mogą tworzyć własne serwisy informacyjne z szeregu dostępnych źródeł,
również tych spoza ich miejsca zamieszkania, zdominowanych przez monopol
lokalnych gazet i stacji telewizyjnych, które musiałyby pracować bardziej dogłębnie, by zasłużyć na miano płytkich.
Tworzenie własnych wiadomości jest nadal w przeważającej mierze dorywczym zajęciem. Sama ilość dostępnej informacji zniechęca wszystkich poza najbardziej wytrwałymi łowcami i zbieraczami wiadomości. Jednak narzędzia stale
ewoluują i niedługo zapewne będziemy w stanie znajdywać i wybierać newsy
w sposób dużo bardziej zorganizowany. Nowe rodzaje Wielkich Mediów zaczynają się wyłaniać - to na przykład Google, Microsoft i Yahoo! Szansa, jaka stoi
przed mediami małymi jest jednak równie ogromna.
Jestem fanem Google News10 od chwili startu tego serwisu w wersji „beta”
we wczesnym 2002 roku (gdy piszę te słowa, serwis jest nadal w tej fazie).Wytwór
umysłu Krishny Bharata, stał się popularną, a moim zdaniem również kluczową, częścią sieciowej infrastruktury informacyjnej. Wyszukiwarka „kroczy” poprzez wyznaczone przez ludzi serwisy z wiadomościami, i wyświetla wszelkiego
rodzaju informacje na różnorodne tematy, od polityki przez biznes do sportu
i rozrywki, i tak dalej. Wygląd serwisu ma przypominać gazetę. Google News
efektownie ukazuje, co w danym momencie jest w Sieci ważną wiadomością, lub
przynajmniej co za takie uznają redaktorzy.
Użytkownik, który chce być lepiej poinformowany na dany temat może z pomocą Google News szukać głębiej - to być może najważniejszy aspekt tego serwisu. Wystarcza jedno kliknięcie, by otrzymać listę, posortowaną względem daty
oraz oszacowanej przez Google doniosłości, wszystkich tekstów na dany temat.
Informacje wielokrotnie się powtarzają, co pozwala uświadomić sobie, jak różne serwisy opisują te samo wydarzenie, uwypuklając różne aspekty tej samej
sprawy.
Przydatnym elementem Google News jest usługa o nazwie Google Alerts,
która pozwala użytkownikom przeszukiwać wiadomości z pomocą słów kluczowych. Wyniki wyszukiwań można otrzymywać regularnie poprzez pocztę elektroniczną. Jednak poważną wadą serwisu, przynajmniej na początku 2004 roku,
jest brak możliwości otrzymywania wiadomości poprzez RSS [format syndykacji,
który opisałem w Rozdziale Drugim, i do którego jeszcze powrócę).
Inną wadą Google News, istniejąca w momencie pisania tego tekstu, jest fakt,
że serwis nie uwzględnia jakichkolwiek treści ze świata dziennikarstwa oddolnego. Przykładowo, jedynie nieliczne blogi są uznawane za wartościowe, a więc najlepsze blogi pozostają niedowartościowane. Bharat opowiadał mi, że serwisem
rządzi jedna podstawowa zasada: wiadomości muszą mieć redaktora, a Google
News wyświetla to, co redaktorzy w danej chwili uznają za istotne. Zdaniem
Bharata jego serwis uzupełnia gazety - takie stwierdzenie moim zdaniem nie
oddaje w pełni znaczenia Google News. Oczywiście, serwis nie mógłby istnieć,
gdyby wiadomości nie były gdzie indziej zbierane i opracowywane. Jednak dla
wszystkich z nas Google News może potencjalnie stać się wirtualną pierwszą
stroną gazety.
Microsoft, pragnąc dogonić Google w wojnach wyszukiwarkowych, od dawna
10 Google
News: http://news.google.com.
148
Dalsze kroki
działa na polu tworzenia wiadomości. MSNBC, serwis prowadzony przez firmę
razem z NBC News, będącym własnością General Electric, to typowy serwis
informacyjny: duży, ciężki, pełen treści. MSNBC w innowacyjny sposób prezentuje wiadomości multimedialne. Obecnie Microsoft eksperymentuje również
z rozwiązaniami podobnymi do tych stosowanych przez Google. „Newsbot”11
jest w fazie wczesnych testów, jednak już teraz w dużej mierze przypomina
Google News.
Dużo ciekawszy, jak się wydaje, jest powstający produkt Microsoftu o nazwie NewsJunkie, który zostanie udostępniony pod koniec 2004 roku. Według
Kristie Heim, która opisała to narzędzie w San Jose Mercury News z 24 marca
2004, zadaniem NewsJunkie jest przedstawianie tych samych wiadomości, ale
w udoskonalony sposób. „NewsJunkie sortuje na nowo wiadomości i umieszcza
na górze te najnowsze, a powtarzające się informacje spycha na dół lub całkowicie filtruje”, pisze Heim.
Przyglądając się posunięciom gigantów sieciowych, największe wrażenie zrobił na mnie kurs przyjęty przez Yahoo! Serwis MyYahoo! można dostosowywać
do własnych potrzeb bardziej, niż jakikolwiek inny. Użytkownik może stworzyć
serwis informacyjny skrojony dokładnie na jego miarę. We wczesnym roku 2004,
serwis został wyposażony w funkcje RSS, dzięki czemu czytelnicy mogą wybierać
RSSy z blogów i innych serwisów, a następnie dodawać je do strony MyYahoo!12 .
To najlepsza mieszanka nowego ze starym, jaką znam.
11 Microsoft
Newsbot: http://newsbot.msn.com.
RSS: http://add.my.yahoo.com/rss/.
12 MyYahoo!
8.3 Syndykacja rusza z kopyta
8.3
149
Syndykacja rusza z kopyta
Przyjrzyjmy się ponownie mechanizmowi RSS. Jak pamiętacie, RSS to plik automatycznie generowany przez program obsługujący blog lub inny serwis, jak
również przez różne aplikacje. Plik ten opisuje zawartość strony w sposób umożliwiający jej syndykację.
Oto przykład. Typowy blog składa się ze strony domowej zawierającej kilka
wpisów. Każdy z nich składa się z nagłówka i jakiegoś tekstu. „Strumień” RSS,
bo tak się je nazywa, to plik zawierający listę nagłówków oraz część bądź całość
tekstu ze wpisów. Innymi słowy, RSS opisuje strukturę oracz część treści danej
strony.
Strumienie RSS mogą być czytane z pomocą „agregatorów” bądź „czytników”, czyli oprogramowania, które umożliwia jednostkom zbieranie na jednej
stronie wiadomości z wielu różnych serwisów. Przez to nie muszą przechodzić
od strony do strony. Czytniki RSS są dzisiaj dość prymitywne, ale to się na pewno zmieni w nadchodzących latach.
Najciekawsze działania dotyczące RSS są podejmowane przez młode firmy
takie jak Feedster, która zbiera dane z RSS i śledzi na przykład przypadki, kiedy
blogerzy wspominają o określonych produktach. Wynikające z tego możliwości
są niemal nieskończone, można na przykład dużo dokładniej śledzić dyskusje
w sieci. Gdy kończyłem pisać tę książkę, Microsoft bez rozgłosu oznajmił, że zamierza stworzyć „Blogbota”, wyszukiwarkę mającą wiele wspólnego z Feedsterem i Technorati. Zaskakujący wydaje się fakt, że Google, które posiada serwis
Blogger i tworzy oprogramowanie do blogowania, jeszcze tego nie zrobiło.
Eksperci od technologii przyglądające się temu polu działań widzą bogate
złoża RSS i innych danych tworzonych na blogach i stronach internetowych.
Sterty danych są tworzone każdego dnia w postaci strumieni RSS oraz informacji strukturyzowanej na inne sposoby. Sprytni badacze i przedsiębiorcy tworzą
więc narzędzia, które według mnie staną się kluczowym elementem przyszłej
architektury świata wiadomości.
150
8.4
Dalsze kroki
Sieć w czasie rzeczywistym
Dave Sifry, seryjny przedsiębiorca, założył serwis Technorati w 2002. W kwietniu
2004 śledził już ponad dwa miliony blogów, a z każdym dniem przybywały ich
tysiące. Ten trend pozostaje wyraźny, mimo że wiele osób porzuca swoje blogi.
Narzędzia stosowane przez Technorati to w gruncie rzeczy wpół-zamknięte
zapytania, które lądują w wielkiej, stale aktualizowanej bazie danych, którą Sifry
porównuje do wyszukiwarki dostarczającej informacje działającej wedle zasady
„w samą porę”. Serwis pomaga ludziom szukać lub przeglądać bazę w poszukiwaniu ciekawych bądź popularnych blogów, najnowszych wiadomości i intensywnie dyskutowanych tematów. Pozwala też użytkownikom oceniać ludzi i ich
blogi, oraz blogowane tematy nie tylko na zasadzie popularności - liczby blogów linkujących do czegoś, ale również ważonej popularności, obliczanej jako
popularność wśród linkujących blogów. Możesz obejrzeć nie tylko blogi najpopularniejsze, ale również te, których oglądalność najszybciej wzrasta. Za ostatnim razem, gdy sprawdzałem, mój blog miał około 2100 linków prowadzących
do niego. Uzyskanie kolejnych 100 byłoby satysfakcjonujące, ale nie oznaczałoby, relatywnie rzecz ujmując, wielkiej zmiany. Jednak gdyby ktoś prowadzący
blog do który prowadzi 12 linków, otrzymał dzisiaj kolejne sześć, byłaby to duża
zmiana względna i serwis Technorati zapewne odznaczyłby ów blog. Jest to coś
w rodzaju „miernika szumu”, pozwalającego ocenić z jaką prędkością popularność blogera lub konkretnego wpisu rośnie bądź opada.
Pomysł, na którym opiera się Technorati, można nazwać Hipotezę Google’a:
struktura linków ma znaczenie. Wiedząc, kto do kogo linkuje pozwala spojrzeć
na pozornie przypadkowy zbiór blogów i zebrać wysoce ustrukturyzowany zestaw informacji. Taka informacja może następnie zostać przefiltrowana na wiele
sposobów. Początkowo, Technorati oferowało usługę o nazwie „Link Cosmos”,
opisaną przez Sifry’ego jako „listę wszystkich źródeł blogowych prowadzących
do danej strony [bloga] w niedawnym czasie, wraz z opisami”. Wystarczy wpisać adres URL bloga (lub pojedynczego wpisu),a wyszukiwarka wskaże nam
listę blogów wskazujących na ten URL, uporządkowane w czasie lub „ważności”
linków - najpopularniejsze wpisy zawierające odnośnik są umieszczane najwyżej. Szukając dowolnego z linkujących blogów możemy następnie obejrzeć jego
Kosmos, i tak dalej. (Wyobraźcie sobie, jak wyglądałaby taka informacja przedstawiona graficznie jako siatka linków. Jestem pewien, że ktoś zaoferuje w końcu
takie narzędzie).
Oprócz Kosmosu, dane Technorati mogą zostać przedstawione w postaci
uporządkowanych list. Lista Top 100, na przykład, przedstawia sto najbardziej
popularnych serwisów w Sieci (zarówno blogów oraz stron takich jak Slashdot),
mierzonych liczbą linków prowadzących do nich z innych blogów. Chociaż algorytmy stosowane przez Technorati są prostsze od tych, które ma Google, serwis
ten oferuje społeczności blogujących osób to co Google News maniakom wiadomości: adekwatność czasową. Ponieważ świat blogów zmienia się tak prędko,
warto wiedzieć co zostało kiedy opublikowane. Google patrzy na linki i dane
innego rodzaju by obliczyć Page Rank, tłumaczy Sifry, natomiast Technorati
uwzględnia dwie inne rzeczy : czas publikacji oraz fakt, że wpisy na blogach
mają zazwyczaj charakter osobisty raczej niż instytucjonalny. Połączmy to, sugeruje Sifry, a otrzymamy „World Live Web”, „Światową Sieć na Żywo”, a więc
wycinek sieci WWW, który ukazuje bieżące konwersacje.
W marcu 2004 wśród serwisów Technorati można było znaleźć News-Talk
8.4 Sieć w czasie rzeczywistym
151
(„Wiadomości, o których ludzie dyskutują”), BookTalk („Książki, o których ludzie dyskutują”), oraz Current Events („Wydarzeń bieżących”). Dla poważnych
konsumentów wiadomości, są to wielce przydatne usługi dodatkowe.
To jednak jedynie początek dużo ciekawszego trendu. Sieć przekraczaj barierę zwykłych linków. Maszyny rozmawiają ze sobą w naszym imieniu
152
8.5
Dalsze kroki
Sondując API oraz inne Usługi Sieciowe
Niewielu użytkowników Technorati zdaje sobie sprawę, a jeszcze mniejsza ich
liczba przejmuje się faktem, że istnieje usługa o nazwie Technorati API. API to
skrót od Applications Programming Interface (Interfejs Programowania Aplikacji) - w ten sposób osoby zaznajomione z technologią tłumaczą, jak połączyć
jedno oprogramowanie z drugim. API to standardy stworzone by zapewnić, że jeden produkt może współpracować z drugim. Możemy wyobrazić sobie gniazdko
telefoniczne w ścianie jako API, które pozwala połączyć telefon z siecią telefoniczną. Każdy może wyprodukować wtyczkę RJ-11, i połączyć ją z kablem,
który biegnie między telefonem a ścianą.
Twórcy oprogramowania opierają na API swoją pracę. Systemy operacyjne zawierają API, aby informatycy niezależni od producenta mogli tworzyć
oprogramowanie, takie jak edytory tekstu, wykorzystujące podstawowe funkcje
systemu. Nie muszą dzięki temu wynajdywać przysłowiowego koła za każdym
razem, gdy piszą program. API zapewniają istnienie żywego ekosystemu na dowolnej platformie informatycznej. Technorati należy do rosnącego grona firm
sieciowych, takich jak Google czy Amazon, które tworzą i udostępniają API dla
swojego oprogramowania. Czyni to również większość programów do blogowania.
Z pomocą tego rodzaju API, informatycy wykorzystują technologię o nazwie
„usługa sieciowa”, aby jeszcze bardziej zmienić reguły informacyjnej gry. Według informatyka i blogera Erika Bensona13 usługa sieciowy to system, który
pozwala stronom porozumiewać się ze sobą, wymieniać informacją bez angażowania w to ohydnych ludzi” W pewnym sensie, ludzie od lat wykorzystują
sieć w ten sposób: wpisz zapytanie do Google, lub zakup książke przez Amazon,
a skorzystasz z serwisu sieciowego.
Gdy Google14 , Amazon15 oraz Technorati16 (między innymi) udostępniły
API do swoich danych, nie otworzyły tym samym całych swoich baz danych,
jak czyni to na przykład rząd amerykański w przypadku danych ze spisu powszechnego, które można sobie ściągnąć i dowolnie przerabiać. Oferują furtkę, by
otrzymać określone i odpowiednio ustrukturyzowane informacje z baz danych.
Dzięki tej otwartości możemy, posiadając jedynie odrobinę wiedzy, z pomocą
serwisów sieciowych tworzyć zupełnie nowe rodzaje zapytań i uczyć się nowych
rzeczy. Przerasta to zapewne mnie oraz was, jednak informatycy stworzyli już
szereg przydatnych aplikacji wykorzystujących API i serwisy sieciowe, takich
jak „Amazon Light”17 . Usługa ta wykorzystuje API Amazona, by przekształcić
stronę księgarni w coś bardziej przypominającego wyszukiwarkę. Innym niesamowicie ciekawym zastosowaniem jest stworzone przez Valdisa Krebsa narzędzie
pozwalające analizować ludzi kupujących książki polityczne o wydźwięku prawicowym bądź lewicowym oraz ukazujące, jak mało wspólnego ze sobą mają te
dwie grupy ludzi.
Usługi sieciowe są jeszcze ciekawsze, jeśli uwzględnimy, że można połączyć
je ze sobą i utworzyć nowe rodzaje aplikacji. Na długo zanim Technorati zaczęło
13 blog
Erika Bensona : http://erikbenson.com.
API: http://www.google.com/apis/.
15 Usługi
Sieciowe sklepu Amazon http://www.amazon.com/gp/aws/landing.html/
102-2039287-6152169.
16 Centrum dla Developerów Technorati: http://www.technorati.com/developers/index.
html.
17 Amazon Light: http://www.kokogiak.com/amazon.
14 Google’s
8.5 Sondując API oraz inne Usługi Sieciowe
153
obserwować rozmowy o książkach, Benson stworzył AllConsuming18 serwis łączący cztery inne usługi sieciowe, by śledzić i pokazywać książki omawiane przez
blogerów. Równie bardzo fascynuje mnie serwis19 GoogObits, który pobiera nekrologi oraz eseje z gazet, a następnie uzupełnia je o dane z Google.
Technologie tego rodzaju stanowią część przyszłych systemów rozprowadzania wiadomości. Pozwolą nam osiągnąć coś bardzo istotnego, a mianowicie lepiej
śledzić rozmowy, które prowadzimy. Przykładowo, chciałbym móc śledzić wiadomości na temat innowacyjnych rozwiązań dla mojego telefonu Treo. Wiadomości
powinny zawierać rozmowy toczone przez ludzi, których szanuję, a którzy nie
są typowymi dziennikarzami. Jeśli ktoś w grupie osób, którym ufam, napisze
o Treo, chcę o tym wiedzieć. Ale równie bardzo chcę znać opinie innych osób
z tej grupy, a także opinie osób uznanych przez te pierwsze za wartych zaufania
bądź dobrze poinformowanych. Chciałbym mieć oprogramowanie, które śledzi
treści znajdujące się na najwyższym poziomie, a więc w tym wypadku wiadomości prasowe, wpisy na blogach czy odpowiedzi SMSowe, ale również kształt
dalszej dyskusji wśród różnego rodzaju mediów. Wyobraźmy teraz sobie możliwość śledzenia w podobny sposób dyskusji na temat wydarzeń dziejących się
w skali lokalnej, narodowej i międzynarodowej. Dzisiaj można to osiągnąć jedynie z wykorzystaniem metod praco- i czasochłonnych. Pewnego dnia, za pomocą
usług sieciowych będzie to możliwe20 .
18 AllConsuming:
http://www.allconsuming.net.
http://www.googobits.com.
20 W kwietniu 2004 Technorati uruchomiło próbną wersję usługi która częściowo polepszała
widoczność konwersacji. Usługa ta umożliwiała blogerowi umieszczanie linków do głównego
indeksu Technorati, które w automatyczny sposób pokazywały wszystkie linki prowadzące
do konkretnej notki na blogu. Po raz pierwszy usługa ta została uruchomiona na blogu Boing
Boing i natychmiast stała się hitem.
19 GoogObits:
154
8.6
Dalsze kroki
Świetnie, ale czyim informacjom ufać?
Wśród brakujących elementów tej hierarchii znajduje się sposób na ocenę reputacji danej osoby oparty na czymś innym niż prymitywne sposoby stosowane
dzisiaj. Godny zaufania system reputacji pozwoliłby weryfikować ludzi i oceniać
prawdziwość ich wypowiedzi na podstawie tego co ludzi którym ufamy mówią
o nich. W tym sensie Google już dziś jest systemem reputacyjnym. Wystarczy
wpisać do Google’a moje imię i nazwisko, a dowiecie się wiele na mój temat,
między innymi gdzie pracuję, co napisałem, oraz co sądzę na różne tematy.
Odkryjecie również, co inni sądzą na mój temat, i nie są to zawsze wypowiedzi
chwalące mnie. Technorati to kolejny system tego rodzaju: im więcej osób linkuje
do Ciebie, tym wyżej w hierarchii jesteś. Warto jednak zaznaczyć, że większość
blogów śledzonych prez Technorati nie jest przez nikogo zlinkowana. Nie oznacza
to, że nie mają wartości, gdyż istnieją w otoczeniu tych blogerów ludzie, którzy
im ufają. Niezależnie od tego, kim jesteś, wiesz coś zapewne na temat, na który
warto zwrócić uwagę21 .
W przyszłości osoba zainteresowana wiadomościami na temat lokalnego systemu szkolnego, któremu w gazecie rzadko kiedy poświęca się więcej niż krótką
notatkę o ile nie wydarzy się coś wyjątkowego, będzie mogła uzyskać dużo dokładniejsze informacje na temat tej znaczącej instytucji. Dowolny temat, który
potraficie nazwać, będzie można z łatwością śledzić w podobny sposób. Ograniczając się do sfery polityki, tematy będą sięgać od zarządzania szkołami, do rad
miejskich, władzy narodowej i federalnej oraz kwestii międzynarodowych. Następnie pomnóżcie ten potencjał przez liczbę istniejących sfer zagadnień, nie
tylko profesjonalnych. A gdy audio i wideo staną się integralną częścią naszych
konwersacji, co już zaczyna się dziać dzięki programistom łączącym razem różne
narzędzia medialne, rozmowy staną się tym głębsze.
Narzędzia już są tworzone. Wystarczy spojrzeć na stronę internetową towarzyszącą tej książce, gdzie będę prowadził kompleksową listę takich narzędzi,
wraz z odnośnikami do ich twórców.
21 Jak powiedział David Weinberger, parafrazując Andy’ego Warhola, „W przyszłości każdy
będzie sławny dla piętnastu osób”.
8.7 Dinozaury i zagrożenia
8.7
155
Dinozaury i zagrożenia
Technologia wskazuje nam, że zmierzamy w określonym kierunku. Jednak prawo
i normy kulturowe również mają na to wpływ.
Media dwudziestego wieku były w dużej mierze tworzone przez wielkie korporacje. Jeśli nic się nie zmieni, być może zmierzają obecnie do wymarcia. Jednak
w korytarzach władzy nie wszystko ma się tak, jak uprzednio. Jeśli dzisiejszej
Wielkie Media są dinozaurem, to nie umrze on w ciszy.
Jednocześnie jednym z cennych elementów współczesnego dziennikarstwa
jest jego przywiązanie do wartości, takich jak prawdomówność - nawet jeśli nie
zawsze jest dotrzymywane. Rozwój dziennikarstwa oddolnego wymaga rozważenia poważnych kwestii etycznych, dotyczących rzetelności i klasycznych oszustw.
Czy tradycyjne wartości mogą współgrać z nowym medium? Pytania dotyczące
etykę oraz walki o kontrolę nad mediami to potencjalna łyżka dziegciu w beczce
miodu . W następnych kilku rozdziałach przyjrzę się im dokładniej.
156
Dalsze kroki
Rozdział 9
Trolle atakują, czyli o
granicach zaufania
Prawie nikt nie był zaskoczony, gdy wiosną 2001 roku kilka hollywoodzkich
wytwórni złapano na tworzeniu fałszywych stron www, które miały rozkręcić
zainteresowanie nowymi filmami. Strony, rzekomo prowadzone przez fanów, były
po prostu kolejną odmianą standardowych sztuczek marketingowców.
Ujawnienie tego oszustwa zwróciło ponownie uwagę na rzeczywisty problem:
Internet jest wymarzonym medium dla wszelkiej maści manipulatorów, hochsztaplerów, plotkarzy i żartownisiów.
Dzieki technologii w dzisiejszym świecie niemal każdy może opublikować
wiarygodnie wyglądającą stronę www. Każdy posiadacz komputera czy telefonu komórkowego może publikować na forach internetowych. Każdy kto choć
w umiarkowanym stopniu zna Photoshopa czy inny program do obróbki obrazów może zniekształcać rzeczywistość. Efekty specjalne powodują, że nawet
nagrania wideo nie są wiarygodne.
Mamy problem.
158
9.1
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
Wytnij i wklej - dobre czy złe
Dezinformacja rozprzestrzenia się nie tylko przez złą wolę. Rozważmy problem
„wytnij i wklej”.
Do niedawna ludzie wycinali fragmenty z gazet czy czasopism. Dawali je
komuś lub wysyłali pocztą. Obecnie zwykle kopiujemy je cyfrowo i przesyłamy dalej. Jednak wycinanie i wklejanie tekstu może prowadzić do kłopotów.
Czasami wycinanie pomija istotną informację. Niekiedy słowa lub zdania zostają zmienione aby calkiem zniekształcić znaczenie. Obie praktyki są szkodliwe,
druga jest jawnie złośliwa.
W jednej z najsławniejszych spraw typu „wytnij i wklej”, artykuł felietonistki
Chicago Tribune Mary Schmich obiegł Sieć jako rzekomy wykład inauguracyjny z uniwersytetu MIT autorstwa pisarza Kurta Vonneguta. Schmich napisała ironiczną wersję mowy dla studentów, którą mogłaby wygłosić - początek
jej mowy inauguracyjnej brzmiał „Używajcie środków przeciwsłonecznych”. Ale
jakimś sposobem, gdy artykuł rozprzestrzenił się szeroko, jej nazwisko oderwało
się i zostało zastąpione nazwiskiem Vonneguta (Dostałem chyba z tuzin maili
cytujących go). W komentarzu zamieszczonym w sierpniu 1997 w jednym z kolejnych felietonów, Schmich napisała: „Jednak w bagienku cyberświata prawdą
może być wszystko, i moje proste myśli o myciu zębów i filtrach przeciwsłonecznych były przekazywane jako mądrości Kurta Vonneguta. Biedaczek. Nie
zasłużył, aby w ten sposób szargano jego reputację.”1
Znacznie bardziej kłopotliwy był przypadek Avi Rubina, naukowca informatyka i członka komisji wyborczej w 2004 roku w Maryland, który był bardzo
krytyczny wobec elektronicznych maszyn do głosowania. Napisał długi artykuł
o swoich doświadczeniach z nowymi maszynami z roku 2004, i chociaż podtrzymał swoje zastrzeżenia wobec słabych punktów procesu, uczynił też pewne
pozytywne uwagi na temat potencjału maszyn2 . Jak powiedział mi kilka tygodni później, jego słowa zostały wyrwane z kontekstu przez zwolenników maszyn
do głosowania. Przekazał mi email od doradcy prawnego z Ohio, który podtrzymywał to nieporozumienie - nie było jasne czy nieumyślnie, czy celowo - a on
usilnie próbował je sprostować.
Mój materiał również był w wielu okazjach źle cytowany lub przekręcany.
Najwyraźniejszy przypadek wydarzył się w 1997 roku, kiedy napisałem felieton
satyryczny - jawnie tak podpisany - „cytujący” nienazwanego z imienia przedstawiciela Microsoftu przyznającego nielegalne działanie firmy. W tym samym
felietonie zacytowany był rzecznik dwóch grup producentów oprogramowania,
przyznający że jego organizacje mogły gwałtownie zawyżać oszacowania ilości
pirackich kopii ich programów. W końcu, był też rzecznik producentów komputerów osobistych ogłaszający koniec obskurnej praktyki pokazywania monitorów
na reklamach komputerów, a potem dodawania małym drukiem, że monitora
nie ma w zestawie.
Po tygodniu, gdy felieton został wysłany serwisem telegraficznym Knight
Rider Tribune, zadzwoniła do mnie poważna pani z Business Software Alliance.
Stwierdziła, że jest zdumiona cytatami przypisywanymi rzecznikowi jej organizacji oraz Stowarzyszenia Wydawców Oprogramowania. Chciała mnie poinformo1 Artykuł Schmich o historii z Vonnegutem: http://www.chicagotribune.com/news/
columnists/chi-970803cyperspace.column.
2 Artykuł Aviego Rubina opisujący doświadczenia z komisji wyborczych: http://avirubin.
com/judge.html.
9.1 Wytnij i wklej - dobre czy złe
159
wać, że nie ma możliwości aby ktokolwiek od nich powiedział mi, że producenci
oprogramowania wymyślają swoje oszacowania piractwa, tak jak sugerował mój
felieton.
- To był dowcip - powiedziałem.
Nastąpiła pauza po drugiej stronie linii. - Och - powiedziała. Okazało się,
że ktoś wysłał jej email z obciążającymi cytatami, lecz pominął wprowadzenie
felietonu o treści „Historie których nie przeczytamy”, którego brak doprowadził
do więcej niż jednego nieporozumienia. Faktycznie później tego dnia odebrałem
telefon od znanej osoby świata PR. Donosiła, że email krążył po Microsofcie
i jej firme PR, a różni dyrektorzy zarzekali się, że to nie oni byli nienazwanymi
źródłami w moim kawałku.
Prawie natychmiast felieton przekształcił się w miejską legendę. Rozważając
później ten epizod, napisałem: „Właściwie najgorsze z tego wszystkiego jest to,
że Bill Gates przerwał swoje przemówienie na forum światowym w Szwajcarii,
aby zadzwonić do mnie i zaoferować 10 milionów (plus opcje na udziały) w zamian za porzucenie tych felietonów i przejęcie rubryki prowadzonej prze niego
dla syndykatu New York Times. Powiedziałem o tym swojemu szefowi i poprosiłem o podwyżkę, ale nie wiem czemu nie chciał mi uwierzyć.” Na szczęście
tym razem nikt inny też w to nie uwierzył.
Była to dla mnie cenna lekcja: przesyłaj kopię całego artykułu lub URL
oryginału, i zostaw decyzję czytelnikowi. Oraz - jak pokazuje mój przypadek bądź ostrożny z satyrą; niektórzy są na nią po prostu zbyt tępi.
160
9.2
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
Nowe sposoby wprowadzania w błąd
W początkach roku 2004, kampania prezydencka Johna Kerry’ego znalazła się
pod ostrzałem, gdy konserwatywni internauci - a także kilka łatwowiernych gazet - opublikowali jego fotografię w towarzystwie Jane Fondy, będącej jednym
z ulubionych celów prawicowej krytyki. Na fotografii, która okazała się być sfałszowana, pokazano Kerry’ego i Fondę biorących „wspólny” udział w marszu
protestacyjnym przeciwko wojnie w Wietnamie3 . Nie było jasne, kto zrobił fotomontaż, lecz to jak łatwo i jak wielu ludzi uwierzyło w ten obraz było wymownym dowodem na łatwość manipulacji opinią publiczną.
Co więcej, incydent ten był tylko kolejną z wielu demonstracji szkodliwego
trendu nowoczesnych fałszerstw. Zdjęcia nie są już żadnym dowodem. 4 Dlatego
też wydawnictwa drukujące tego typu obrazy są obiektem zaciekłej krytyki,
jak np. magazyn National Geographic, który w okładkowym zdjęciu przesunął
jedną z egipskich piramid. Podrabianie zdjęć bez jawnego informowania o tym
jest piętnowane przez większość gazet i magazynów informacyjnych. 5
Nic nie usprawiedliwia, w sensie dziennikarskim, rażącego oszustwa. Jednak
granica między niestosownym fotomontażem, a ulepszeniem obrazu jest bardziej rozmyta niż byśmy chcieli. Przykładowo, zwykłe przycięcie może usunąć
osobę, która widniała na oryginalnym zdjęciu, lub uwypuklić ważny jego szczegół. Photoshop i inne narzędzia obróbki obrazu dają nowe potężne możliwości
fototechnikom, którzy niegdyś w ciemni stosowali różne fizyczne zabiegi w celu
naświetlenia pewnego fragmentu czy przesunięcia innej części w głąb.
Jeszcze bardziej niepokojące jest coraz częstsze wykorzystywanie spreparowanych nagrań wideo. Powszechną praktyką dla telewizyjnych przekazów sportowych jest teraz feature advertising wstawiana cyfrowo, na przykład na ścianach stadionu, które w rzeczywistości są puste. Rosnący rynek „product placement” - umieszczanie produktów konkretnej marki w serialach TV i filmach przybliża się do procesu informacyjnego(?), co powinno stanowić powód do niepokoju. Jak pokazał film Forrest Gump, w scenie może pojawić się osoba której
nie było tam w rzeczywistości; stały rozwój techniki cyfrowej oznacza, że wkrótce będzie to trywialnie proste.
Element oszustwa był obecny od lat w programach informacyjnych. Na przykład kulisy miejskich zabudowań za plecami pierwszoplanowych postaci są często wstawiane elektronicznie. Jednak praktyka ta wzniesiona została na nowy
3 Fotografia została zdemaskowana przez poświęcony miejskim legendom serwis Snopes.com: http://www.snopes.com/photos/politics/kerry2.asp.
Ken Light, autor pierwotnego zdjęcia Kerry’ego użytego do montażu, wypowiadał się o tym
zajściu na stronie DigitalJournalist: http://www.digitaljournalist.org/issue0403/dis_
light.html.
4 Nie jest to nowe zjawisko. Paul Martin Lester, profesor komunikacji na uniwersytecie
stanowym Kalifornii w Fullerton, stwierdził (http://commfaculty.fullerton.edu/lester/
writings/faking.html):
Fotoreportaż, czy fotografia robiona na potrzeby artykułów prasowych, ma długą i chwalebną tradycję prawdomówności. Fałszowanie fotografii, czy to przez ustawiane sceny, czy przez
obróbkę zdjęć, ma niestety równie długą tradycję. W rezultacie , wiarogodność fotografii które zdobyły nagrodzę Pulitzera, które zachęciły ludzi do działania, które były określanie jako
humanistyczne dokumenty pełne nadziei i radości, jest poddawana w wątpliwość. Ich wpływ
naturalnie się zmniejszył, gdy podniesione zostały te zarzuty. Jednak jest to zwykle wyjątek
od reguły,zwykle też takie oskarżenia nie mają podstaw. Ale dzięki wprowadzeniu komputerów
do obróbki fotograficznej, możliwości manipulacji znacznie się powiększyły.
5 Wykładowca dziennikarstwa z Columbia University Sreenath Sreenivasan przygotował
stronę o zmanipulwanych fotografiach http://sree.net/teaching/photoethics.html.
9.2 Nowe sposoby wprowadzania w błąd
161
poziom w roku 1999 przez CBC News, gdy przekaz Dana Rathera, nadawany z Times Square, zawierał cyfrowo wklejone billboardy z reklamami. Oficjele
CBC powiedzieli wówczas, że nie widzą w takiej praktyce nic złego6 . Nie jest to
wprawdzie oszustwo na skalę Jaysona Blaira, który wymyślał fikcyjne tematy
dla New York Times, jednak żadna odpowiedzialna agencja informacyjna nie
powinna nigdy umieszczać w raporcie rzeczy, których naprawdę nie ma. Jeśli
widzowie przyzwyczają się do tego rodzaju manipulacji, będziemy mieli kłopot.
Takie techniki są wprost stworzone aby sterować internetem, w którym kłamstwa szybko się upowszechniają i mogą wyrządzić olbrzymią szkodę zanim prawda je dogoni. Potencjalne środki zapobiegawcze - w postaci cyfrowych znaków
wodnych do wykrywania fałszerstw na zdjęciach i nagraniach - mają znikomą
moc. Nie są bezbłędne technicznie, jako że hakerzy wciąż mogą je łamać, i spowodowałyby restrykcje copyrightu jeszcze uciążliwsze, zatem bardziej szkodliwe
dla oddolnego dziennikarstwa i naukowości niż te istniejące obecnie.
6 raport „Fairness
cbs-digital.html.
and
Accuracy
in
Reporting”
http://www.fair.org/activism/
162
9.3
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
Kto mówi, po co mówi
W 2000 roku Mark Simeon Jakob wypuścił fałszywy komunikat prasowy, który
posłał akcje firmy Emulex na dno, po tym jak łatwowierna agencja informacyjna
potraktowała go poważnie. Następnie szybko sprzedał akcje, przewidując gwałtowny spadek, i zarobił prawie 241 tysięcy dolarów zanim go złapano. Przyznał
się do przestępstwa i został skazany na więzienie7 .
Było to wierutne przestępstwo. Czy jednak różniło się aż tak bardzo od czatów i forów dyskusyjnych, które w ostatnich latach stały się tak popularne?
Naciągacze działający w systemie „pump-and-dump” od lat wykorzystywali je,
rozsiewając informacje, a następnie odpowiednio kupując lub sprzedając akcje.
Internetowa bańka mydlana zawdzięczała swój wzrost między innymi takim zachowaniom - i to nie tylko online. Znani „analitycy” z Wall Street publicznie
polecali zakup akcji firm, które nazywali „psami” w prywatnych mailach do kolegów. Trochę współczuję drobnym inwestorom, którzy wiele stracili w krachu,
i potępiam ludzi, którzy świadomie namawiali na kupno akcji po absurdalnie
wysokich cenach. Jednak chciwość była wszędzie, a drobni ciułacze porzucali
zdrowy rozsądek, poszukując czegoś zbyt dobrego by było prawdziwe.
Jednak fora poświęcone inwestowaniu mogą także być źródłami niezmiernie cennych informacji. Czasami rozczarowani pracownicy opowiadają historie
z wewnątrz firmy, które mogą być dla udziałowców ostrzeżeniem o nadchodzących ciężkich czasach. Czasami błyskotliwy amator zauważy coś istotnego, co
przeoczyli zawodowi analitycy. Odrzucanie z miejsca całej informacji dostępnej
online jest równie głupie, jak zupełne jej ignorowanie - lecz najgłupszą ze wszystkich pomyłek jest podejmowanie ważnej decyzji zanim się odrobi pracę domową.
W pracy domowej jednym z kluczowych zadań jest kontrola źródeł. Dobrzy dziennikarze wiedzą, że jest to kwestią praktyki. Nie wybieramy losowego
świadka i nie zakładamy, że jest on na przykład ekspertem od energii atomowej.
Wyśmialibyśmy przyjęcie jakiegoś anonimowego postingu z Sieci za rzeczowe
źródło informacji - przynajmniej ja bym to wyśmiał.
Internetowy zbieracz plotek Matt Drudge nie uprawia czegoś, co bym nazwał szanującym się dziennikarstwem (dla porządku, on sam nie nazywa się
dziennikarzem), ale szanuję go przynajmniej za jedno: podpisuje swoim nazwiskiem wszystko co publikuje. Nie była to przypuszczalnie duża pociecha dla
Johna Kerry’ego, kandydata Partii Demokratycznej w wyborach prezydenckich
2004 roku. Jak być może pamiętacie, Kerry został zaszczuty na początku lutego
przez plotkę o romansie pozamałżeńskim, „skandalu” który, nie miał absolutnie
żadnego poparcia w dowodach - a który nabrał rozpędu po tym, jak Drudge
opublikował go na swojej stronie8 .
Jakkolwiek „sprawa Kerry’ego” była niefortunna, przynajmniej wiedzieliśmy
od początku, kto w dużej części za nią odpowiada. I mogliśmy rozważyć zarzuty
w kontekście poprzednich wypowiedzi ich autora. W przypadku mnóstwa innych
rzeczy czytanych online, nie mamy takiej szansy: jedna z wielkich zalet Sieci,
możliwość pozostania anonimowym, może być jedną z jej głównych wad.
Pewni ludzie, których szanuję, mówią mi, że powinniśmy zerwać z anonimowością w Sieci
7 dokumenty
Komisji Bezpieczeństwa i Wymiany at http://www.sec.gov/litigation/
litreleases/lr17094.htm.
8 Matt Drudge: http://www.drudgereport.com.
9.3 Kto mówi, po co mówi
163
Jednak anonimowość jest uświęcona w naszej kulturze, mimo że niekiedy
jest obrzydliwie nadużywana. Istnieją doskonałe powody by ukryć swoją tożsamość. Osoba chora na AIDS czy inną chorobę może stracić pracę lub miejsce
do mieszkania, lub być prześladowana w jeszcze gorszy sposób. Osoba o niepopularnych poglądach politycznych, odmiennych od jednostronnej opinii publicznej
w jej małym miasteczku, może chcieć podyskutować o nich w gronie podobnych
sobie. Osoby ujawniające niewygodne fakty z życia korporacji i instytucji rządowych muszą mieć możliwość kontaktu z władzami i dziennikarzami bez obawy
ujawnienia. Bardziej niż ktokolwiek, zasługują na anonimowość w razie potrzeby dysydenci polityczni z krajów, gdzie takie zachowanie jest zagrożone utratą
życia.
Choć zyski z anonimowości są oczywiste, niesie ona zagrożenia. Słynny obecnie jest przypadek z 2004 roku, kiedy to usterka oprogramowania w serwisie
Amazon.com potwierdziła podejrzenia na temat recenzji książek pisanych przez
czytelników: autorzy publikowali entuzjastyczne recenzje własnych książek pod
pseudonimami, czasem przy okazji krytykując konkurencyjne publikacje. Artykuł w New York Times9 pokazał szczególną gotowość ze strony autorów aby
usprawiedliwić te oszustwa jako zwyczajne narzędzie marketingowe. Bardziej
racjonalnym wytłumaczeniem było przeciwstawienie się oczerniającym recenzjom pisanym przez wrogów. Obawiam się, co się stanie gdy wydam tę książkę.
Z pewnością mam rzeszę przeciwników. Czy oczernią mnie na Amazon? Zapewne. Czy zaszkodzi to sprzedaży? Być może. Czy mogę z tym cokolwiek zrobić,
zakładając że mnie nie zniesławią? Raczej nie.
W dyskusji online na moim blogu na temat praw autorskich, kwestionowałem komentatora zwanego „George”, gdy odmawiał powiedzenia kim jest. Możesz zostać anonimem - napisałem. - Myślę, że stałbyś się jeszcze bardziej
wiarygodny w tej dyskusji, gdybyś ujawnił kim jesteś. Przypadkowy czytelnik
może się zastanawiać, dlaczego występujesz anonimowo.
Odpowiedział: - Powinniście oceniać moją wiarygodność po tym, jak moje
zdanie odpowiada faktom, logice i prawu, a nie po tym, kim jestem10 .
Miał rację tylko częściowo. Umiejętność debaty nie dowodzi niczego. Wiarygodność nie wypływa tylko ze zręcznych argumentów; także z gotowości potwierdzenia ich swoją osobą, gdy nie ma dobrego powodu pozostania anonimowym.
W tym przypadku nie było żadnego powodu.
Inny komentator, również pod pseudonimem, bronił producenta elektronicznych maszyn do głosowania, dając mu prawo do zatajania informacji o wadach
jego systemów. Wydawało mi się, że ta sama osoba publikowała komentarze
na blogu poświęconym własności intelektualnej sponsorowanym przez wydział
dziennikarstwa na Uniwersytecie Berkeley w Kalifornii, używając innego imienia, lecz podobnego (a czasem identycznego) języka. Dowiedziałem się o tym,
ponieważ Mary Hodger, jedna z głównych autorek tego blogu11 , zauważyła podobieństwa w stylu wpisów na obu stronach, które jak sądzimy współdzielą
pewne grono czytelników ze względu na poruszane przez nas tematy. Sprawdziliśmy adresy internetowe, z których były dokonane wpisy; były one identyczne.
Nie dowodzi to bezwarunkowo, że autorem obu komentarzy była ta sama osoba,
9 The
New York Times, 14 luty, 2004: „Amazon Glitch Unmasks War of Reviewers.”
wymiana zdań między mną i „Georgem” http://weblog.siliconvalley.com/
column/dangillmor/archives/001675.shtml.
11 Berkeley Intellectual Property Blog: http://journalism.berkeley.edu/projects/
biplog.
10 Pełna
164
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
jednak jest mocną przesłanką. Osobnik ten nie tylko unikał zidentyfikowania, ale
też starał się stworzyć wrażenie, że jakaś grupa patroluje nasze blogi aby wytykać nam błędy w rozumowaniu - podczas gdy w rzeczywistości była to jedna
i ta sama osoba.
Co sugerują te przykłady? Ludzie czytający wpisy na forach dyskusyjnych
mądrze by zrobili kwestionując prawdziwość (?) komentatora, gdy tylko nie są
absolutnie pewni skąd pochodzi wpis.
Jak mówiliśmy w rozdziale 8, postęp technologii zapewne przyniesie nam lepsze sposoby mierzalnej oceny, a w efekcie umożliwi zarządzanie reputacją i weryfikowanie rzetelności komentatora bez ujawniania tożsamości całemu światu.
Googlowanie (?) nadal obstawiam Googlanie, choć w tym wypadku może
po prostu „Odpytanie Google” - wariat aby zobaczyć, co ktoś powiedział w innych miejscach sieci, jest na początek chyba dobrym sposobem. Jednak nie jest
ostateczną odpowiedzią. Natomiast jeśli ktoś używał konsekwentnie tego samego pseudonimu, mamy przynajmniej możliwość dowiedzenia się, czy osoba ta
ma renomę czy też sprawiała problemy.
Na chwilę obecną, moje ulubione rozwiązanie nie jest zbyt praktyczne: jeśli każdy by miał bloga lub inną stronę internetową, mógłby umieszczać link
do niej jako coś w rodzaju podpisu cyfrowego. Owszem, stronę można sfałszować, ale mistyfikacja pod cudzym nazwiskiem, lub skrywanie za pseudonimem
dla niewłaściwych celów, mogłoby przyciągnąć niepożądaną uwagę władz - a ponieważ właściciele stron WWW muszą płacić komuś za ich utrzymanie, można
ich namierzyć. Nie chciałbym, podkreślę, zablokować anonimowości w Internecie. Jednak jeśli mamy prowadzić poważną dyskusję online, sądzę że wszystkie
strony powinny, z nielicznymi wyjątkami, zechcieć ujawnić swoją tożsamość lub
podjąć ryzyko że ktoś zakwestionuje, lub wręcz zignoruje ich wkład.
9.4 Trolle i inne uciążliwości
9.4
165
Trolle i inne uciążliwości
Oddolne dziennikarstwo ma więcej problemów niż tylko dyskusje o anonimowości
w internecie. Na początek spróbujmy pomówić o trollach
Rob Malda, Jeff Bates, oraz ich koledzy z serwisu Slashdot od lat mają
do czynienia z trollami. Na stronie Slashdot’a, opatrzonej podtytułem „Wiadomości dla nerdów12 ; sprawy istotne”, najcięższą pracę wykonują czytelnicy.
Bezustannie przeczesują Sieć w poszukiwaniu ciekawych informacji - artykułów, wiadomości, komunikatów prasowych, postów na listach mailingowych i rekomendują materiały malutkiej redakcji Slashdota. Redaktorzy codziennie
wybierają około tuzina najlepszych pozycji, które wyróżniają na stronie głównej podając krótkie streszczenie i link do źródeł, oraz zapraszają internautów
do dyskusji. Tu rola wydawców się kończy, wraz z tysiącami innych czytelników
zasiadają oni aby obserwować co się stanie.
Opublikowane streszczenie i odnośniki są dopiero początkiem rozmowy na Slashdocie. Przeciętny wpis generuje około 250 komentarzy. Niektóre - znacznie
więcej. Moderatorzy, którzy sami są wybierani na podstawie udziału w innych
dyskusjach, oceniają jakość wpisów, a czytelnicy mają możliwość dopasowania
- mogą przeglądać wszystkie wpisy, lub, jak robi większość, wybór tych istotniejszych.
Zespół Slashdota był zmuszony wciąż ulepszać oprogramowanie serwisu, oraz
system moderacji opartej na czytelnikach, ponieważ trolle i wandale zaśmiecali
stronę nieistotnymi lub obscenicznymi komentarzami, psując odbiór innym. Bates powiedział mi, że jest to nieustająca uciążliwość, lecz także po części cena
prowadzenia tego interesu.
Jak poznać, że masz trolla na swojej stronie? Definicja na Wiki Warda Cunninghama opisuje to najlepiej:
Troll celowo stosuje prowokację, z zamiarem zmarnowania czasu i energii
innych. Troll jest złodziejem czasu. Troll istnieje by okradać ludzi. To czyni go
paskudnym.
Trolle można poznać po braku zaangażowania w konwersację lub argumentację. Nie wierzą w to co mówią, lecz po prostu stwierdzają coś dla wywołania
efektu.
Trolle pożądają uwagi innych ludzi, i nie chcą lub nie potrafią jej produktywnie wykorzystać.
Ktoś może być nieznośny, denerwujący, fanatyczny i głupi jak but, nie będąc
trollem.
Należy zwrócić uwagę, że troll niekoniecznie jest obraźliwy, złośliwy, czy
nawet nieuprzejmy. Tylko najbardziej prymitywne, oczywiste formy trollowania
są tak łatwe do rozpoznania.
Jeśli zauważysz, że właśnie cierpliwie tłumaczysz, długo i szczegółowo, jakąś
niewyraźną sprawę komuś, kto nie jest nawet dla ciebie uprzejmy, to prawdopodobnie właśnie zostałeś ofiarą trolla13 .
Rejestracja użytkowników w systemie komentarzy, poprzez nazwę i sprawdzony adres email, może być czynnikiem odstraszającym trolle. Jak wiedzą
członkowie społeczności internetowej, najgorsze, co można zrobić, to karmić
12 nerd
- ang. kujon, haker - tłum.
Cunningham nie tylko definiuje trolle, ale także tworzy ich klasyfikację i podaje
rady jak sobie z nimi radzić: http://c2.com/cgi/wiki?TrollDefinition.
13 Ward
166
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
trolla. Zwykel najlepiej jest go zignorować. Ludzi którzy są obraźliwi dla innych można wykluczyć z dyskusji. Nie każdy ma prawo do wypowiadania się
na czyjejś stronie, lub prawo udziału w czyjejś konwersacji.
9.5 Kontrola spinu
9.5
167
Kontrola spinu
Dziennikarze przyzwyczajeni są do zjawiska zwanego spinem. Wikipedia opisuje
je dokładnie, w kontekście public relations, jako „przedstawianie wydarzeń medialnych i innych faktów, zwłaszcza z dziedziny polityki i prawa, w kontekście
faworyzującym własne poglądy, w porównaniu do poglądów strony przeciwnej.
Newsmakerzy i specjaliści od PR stosowali spin od momentu gdy media stały
się sposobem publicznego przekazywania informacji, a ludzie wciąż albo ulegają
spinowi, albo go odrzucają.”
W fizycznym świecie, zawsze zadaję sobie pytanie, co może zyskać osoba
z którą przeprowadzam wywiad na tym że został on przeprowadzony. Musimy
pamiętać że motywy grają rolę w tym co się nam mówi, i odpowiednio dostosowywać sposób relacjonowania.
Spin znajduje jednak pewne podstępne sposoby na dotarcie do opinii publicznej. Jedną z najgorszych form jest lenistwo mediów w używaniu komunikatów
prasowych. Niektóre mniejsze gazety są znane z publikowania ich słowo do słowa, tak jakby reporter faktycznie cokolwiek raportował lub napisał. Ostatnio,
komunikaty prasowe w formie wideo stały się plamą na profesji PR jak również
dziennikarzy. Lokalnym stacjom telewizyjnym przekazuje się materiały wideo,
często przedstawiające pozorowanych „reporterów” przeprowadzających wywiady z przedstawicielami firm lub urzędów państwowych, które chcą wypromować
jakąś wiadomość. Zbyt często rozgłośnie biorą udział w tej parodii dziennikarstwa. W marcu 2004, administracja Busha została słusznie upomniana za rozesłanie nagrań wideo mających promować, w sposób skrajnie upolityczniony,
ustawę o korzyściach lekowych uchwaloną kilka miesięcy wcześniej przez Kongres.
Spin w sieci waha się od form stosunkowo nieszkodliwych, lub nawet zabawnych, do wątpliwych etycznie. Do tych nieszkodliwych należy „Google bombing”,
sposób kojarzenia specyficznych słow czy zwrotów z określoną stroną w wynikach wyszukiwania na Google. Gdy grupa „Google bomberów” spowodowała
że fraza „żałosna porażka” (ang. „miserable failure”) wskazywała na biografię
George’a W. Busha na stronie Białego Domu, jego zwolennicy w odwecie skojarzyli stronę Johna Kerry’ego ze słowem „waffles” (ang. potocznie. „ględzi”)14 .
Prędzej czy później, Google zapobiegnie takim praktykom lub straci na swojej
wiarygodności.
Cyber-spin staje się bardziej wyrafinowany, zwłaszcza w komentarzach czy
wypowiedziach kogoś, kto chce przedstawić swój punkt widzenia, a zarazem
ukryć swoje powiązanie z komentowanym tematem. Ten obrońca praw autorskich w przemyśle rozrywkowym, który rozmyślnie krytykował mojego bloga,
w efekcie stosował spin nie tylko wobec mnie ale także wobec wszystkich czytelników. To niezamierzony efekt dyskusji, lecz musimy się z nim chyba pogodzić.
Tuż przed Pokazem Elektroniki Użytkowej w styczniu 2004, dostałem maila od kogoś, kto z zapartym tchem opowiadał o produkcie, który miał być
przedstawiony na pokazie. Osoba ta była wyraźnie uradowana faktem, iż firma
niebacznie wypuściła informację, która miała pozostać sekretem do momentu
premiery produktu. Wskazała mi kilka stron, w tym zawierającą obrazki produktu (rodzaj sprzętu multimedialnego), oraz inną gdzie prezes firmy właściwie
potwierdził istnienie produktu na forum supportu dla użytkowników.
14 zobacz tekst Mark Memmott’s w USA Today o „google bombing” http://www.usatoday.
com/news/politicselections/nation/president/2004-04-11-kerry-waffles_x.htm.
168
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
Opublikowałem tę informację na swoim blogu. „Oto mały przykład dziennikarstwa przyszłości”, napisałem. „Czytelnik lepiej poinformowany ode mnie
rozpoznał temat i odkrył coś godnego uwagi. teraz wy też o tym się dowiadujecie.”
Czy zostałem wkręcony? W końcu, nie był to produkt który opisałbym
w pierwszej kolejności. Po fakcie sprawdziłem to i zgaduję, że nie był to spin ale
porada od kogoś, kto faktycznie uważał to za rewelację. W przyszłości zamierzam być ostrożniejszy w publikowaniu takich informacji.
Niektóre sieciowe formy spinu są oczywistym oszustwem, co odkrył Adam
Gaffin. Gaffin prowadzi forum „Wicked God” na stronie Boston Online15 . Pewien wątek z 2003 roku poświęcony był dyskusji o fikcyjnej firmie z jakiejś telenoweli, organizującej konkurs pt. „Najseksowniejszy mężczyzna”. Ktoś używający pseudonimu „dixie wrecked” wychwalał konkurs i telenowelę. Gaffin nabrał
podejrzeń i sprawdził adres IP, z którego pisał „dixie”, i odkrył, że pochodzi on
z firmy New Media Strategies z siedzibą w Waszyngtonie. Firmy, która oferuje, według strony internetowej, bezpośredni marketing internetowy nakierowany na rozkręcenie zainteresowania nowymi produktami i markami. „Zostaliśmy
wykorzystani”, oświadczył16 na forum Gaffin, dodając: „A na wypadek, gdyby
Google zindeksował tę stronę: New Media Strategies jest do dupy. Powtarzam,
New Media Strategies jest do dupy.”
Co ciekawe, na początku 2004 roku, jeden z wyników wyszukiwania Google
„new media strategies” wskazywał na stronę Boston Online zatytułowaną „Dlaczego New Media Strategies jest do dupy.” (Link spadł na drugą stronę pod
koniec kwietnia 2004.)
Nie chcę skupiać się na New Media Strategies, ani sugerować że ta wpadka
reprezentuje ogólne metody działania tej firmy17 . Chcę za to powiedzieć, że nawet jedno takie zdarzenie wystarcza by spowodować trwałą skazę, jeśli zostanie
zauważone i wzbudzi jakiś poziom irytacji online.
Kolejna nauczka: ujawnienie może być solidną przeciwwagą dla spin-mistrzów.
Nie wszyscy niestety są w stanie wykryć te zjawiska. Potrzebujemy lepszych sposobów aby je wykryć i ujawnić, za pomocą różnych narzędzi, w tym systemów
kontroli reputacji. W wielu przypadkach, najlepszym sposobem jest zapewnienie
otwartej dyskusji w gronie zainteresowanych, ponieważ odbiorcy informują się
nawzajem.
15 Boston
Online: http://www.boston-online.com.
Gaffin wspomina o całej sprawie: http://www.wickedgood.info/cgi-bin/forum/
gforum.cgi?post=12703;#12703.
17 na przykład, jak zobserwował inny komentator w dyskusji „Przekorne Dobro” o Nowych
Strategiach Medialnych, firma pracowała dla sieci fast-foodów Burger King aby rozpowszechnić informację o potencjalnie szkodliwej zabawce rozdawanej małym dzieciom. Innnowacyjne
podejście NSM, strategia komunikacyjna „twarzą-w-twarz” natychmiast przyniosła rezultaty.
Miliony zaniepokojonych rodziców otrzymało odpowiednie informacje, dzięki czemu Burger
King został pochwalony nie tylko przez konsumentów ale także przez Komisję Bezpieczeństwa
Produktów Rynkowych
16 Adam
9.6 Dziennikarze obywatelscy na ratunek
9.6
169
Dziennikarze obywatelscy na ratunek
Blogger Ken Layne uchwycił jedną z podstawowych cech internetowego świata w swoim klasycznym wpisie z 2001 roku. Powiedział: „We can Fact Check
your ass”. Gdy mnóstwo domorosłych dziennikarzy kontroluje wzajemnie swoje wypowiedzi, jest szansa dotarcia do prawdy, lub przynajmniej wyjaśnienia
niespójności.
Oto sytuacja potwierdzająca tą tezę: Kaycee Nicole stworzyła bloga by otwarcie mówić o życiu, chorobie i śmierci. W miarę postępów jej choroby, tworzyła
się społeczność wokół tego bloga. Tysiące osób odwiedziło stronę Kaycee w 2000
i 2001 roku. Wspierali ją słowami pełnymi współczucia i oferowali swoją pomoc.
Szukali informacji o jej chorobie, próbując znaleźć sposób by jej stan się polepszył. I Kaycee poczuła się lepiej, przynajmniej na moment. Później ostatecznie
przegrała walkę z białaczką.
Ale 18 maja 2001 internautą piszący pod pseudonimem „acridrabbit” zadał
bardzo proste pytanie na stronie MetaFliter, współtworzonym przez użytkowników blogu i serwisie informacyjny, „Czy to możliwe że Kayce nie istniała?”
To pytania wywołało wściekłe kontrowersje. Mała, ale nieustępliwa grupa użytkowników Sieci w historii o cierpieniu znalazła fałsz. Osoby te badały zapisy
sądowe i informowały się nawzajem o postępach prac. Był kawał doskonałej
roboty detektywistycznej.
Osiągnięciem tej grupy było uprawianie - w pewnym sensie - dziennikarstwa
obywatelskiego. Ale nie byli to zawodowi dziennikarze. Byli to osoby znające
się w większości tylko poprzez internet. Jednak dzięki połączeniu siły internetu
i dziennikarstwa klasycznego, powstała grupa - najpierw połączone przez smutek, później przez zdziwienie które przeszło w gniew. Grupa ta zbadała sytuację,
i w końcu rozwiązała zagadkę18 .
Sprawdzanie faktów to tylko jedno z narzędzi które może wnieść społeczność.
Tak jak w przypadku projektów open source, wszystkie te oczy i idee razem
mogą stworzyć samonaprawiający się mechanizm. W lecie 2003 roku, odkryłem
z Davidem Weinbergiem inne zalety społeczności. Stworzyliśmy mały, niekomercyjny serwis WordPirates19 , którego celem było przypominanie ludziom jak
niektóre dobre słowa w naszym języku zostały zawłaszczone przez polityków
i korporację.
Każdy mógł dodawać słowa i wyjaśnienia. Tak jak się spodziewaliśmy, niektórzy używali systemu by pisać nie na temat, lub w dziecinny sposób, często
beż żadnego wyjaśnienia. Dużo rzeczy musieliśmy wycinać.
Ale wandal znalazł lukę w systemie na którym oparta była nasza strona
i wykorzystał ją, zamieszczając w swoim komentarzu kod HTML który przekierowywał użytkowników na stronę zawierająca najbardziej obrzydliwe zdjęcia jakie widziałem w życiu. Usunęliśmy ten komentarz dzięki bystremu programiście
który poinformował nas o nadużyciu oraz sposobie jego dokonania. W końcu
firma odpowiedzialna za ten stworzenie tego systemu wypuściła odpowiednią
poprawkę.
Na pewno ujawniły się ciemne strony sieci. Ale nie tylko to wyszło na jaw
w tej sytuacji: to społeczność pomogła nam znaleźć, przeanalizować, i rozwiązać
18 Więcej
informacji o sprawie Kaycee Nicole w Kaycee Nicole FAQ: http://www.rootnode.
org/article.php?sid=26.
19 WordPirates: http://www.wordpirates.com.
170
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
ten problem. Jak zauważył Weinberg, mając na myśli historię z wandalem „Wyglądało to tak, jakby internet nie poprawiał sam siebie tylko w sferze w faktów,
dzieje się tak samo w sferze wartości. Każdy zły czyn jest poprawiany przez
kilkanaście dobrych”
9.7 Zwrot ku bezpiecznym inwestycjom
9.7
171
Zwrot ku bezpiecznym inwestycjom
Fala niemiarodajnych informacji w Internecie może mieć ironiczny efekt wzmocnienia pozycji Dużych Mediów, przynajmiej na krótką metę. Oczywiście pod warunkiem, że użytkownicy dziennikarstwa internetowego ufają Dużym Mediom.
Wielu z nich tego nie robi.
W przeciwieństwie do wielu Amerykanów, i mimo niektórych skandalów medialnych, wciąż w dużym stopniu wierzę że duże gazeta starają się ciężko by
zachować standardy dokładności i wiarygodności. Na przykład, od lat czytam
The Wall Street Journal, i ufam że typowy tekst na pierwszej stronie jest dobrze
napisany, zredagowany i zawiera efekty dobrej roboty reporterskiej. To nie oznacza, że zakładam absolutną prawdziwość wszystkiego co zostało w nim napisane.
Ale zakładam że dziennikarze Journala zrobili wszystko tak jak najlepiej potrafili, oraz że istnieją instytucjonalne mechanizmy służące korekcie tego co mogło
pójść nie tak. Nie zawiodłem się jeszcze na Journalu, chociaż coraz częściej czytam go w internecie. (Nawet po aferze z Jaysonem Blairem, powiedziałbym to
samo o New York Times).
Ale Duże Media, uczestnicząc w internetowej konwersacji, podejmują ryzyko które może nadwyrężyć ich reputację jeszcze bardziej. Pewnego dnia, ktoś
przebije się przez zabezpieczenia serwisu dużej organizacji medialnej - Journala,
Timesa lub CNN - i zamieści newsa który okaże się całkowicie nieprawdziwy.
Może ten tekst bedzie obwieszczał doskonałe wieści dla jakiejś firmy albo może
będzie zawierał relacje potwornej treści, umożliwiając pozbawionym skrupułów
przestępcom internetowym, terrorystom, lub nawet politycznie ustosunkowanym
złoczyńcom manipulację giełdą, wywołanie paniki, lub sfałszowanie wyborów20 .
Ten akt, który uważam za bardziej pewny niż możliwy, zmieni - przynajmniej
na chwilę - równanie zaufania dla mediów. Czy będzie miał długotrwały skutek?
Tylko jeśli powtórzy się wiele razy.
20 W
1998 roku dokonano włamania na stronę główną New York Timesa, i strona została
zmieniona, ale w sposób który sugerował że ludzie odpowiedzialni za to chcieli coś udowodnić
Timesowi, nie zaś wykręcić jakiegoś poważniejszego numeru.
172
9.8
Trolle atakują, czyli o granicach zaufania
Zwykły zdrowy rozsądek
Bycie reporterem wymaga przestrzegania pewnych prostych zasad. Kiedy dowiaduję się o czymś co być może będzie warte przekazania moim odbiorcom,
weryfikuje to, cytuję wiarygodnych rozmówców lub udaję się do źródła (człowieka lub dokumentu). Jeśli linkuję do czegoś intrygującego na moim blogu,
a nie wiem czy ta informacja jest prawdziwa, informuję o tym czytelników.
W większości przypadków nie powtarzam anonimowych informacji. Jeśli jakiś
fakt pochodzi ze źródła któremu nie ufam, staram się to sprawdzić.
Osoby korzystające z internetowych źródeł informacji potrzebują podobnych
filtrów. Potrzebując hierarchii zaufania.
W mojej hierarchii ufam bardziej New York Times niż tabloidowi z supermarketu. Ufam bardziej temu co Doc Searls pisze na swoim blogu, niż informacji
pochodzącej od przypadkowego bloggera na stronie której nigdy wcześniej nie
widziałem.
Tak jak wspomniano wcześniej, potrzebujemy lepszych narzędzi rekomendacyjnych i reputacyjnych, oprogramowania które umożliwi nam poruszanie
się po internecie przy użyciu rekomendacji od zaufanych przyjaciół i przyjaciół przyjaciół. Będziemy poszukiwać odpowiednich rozwiązań w najbliższych
latach, i jestem pewny ze staniemy się w tym coraz lepsi.
Ale póki co, ludzie muszą podchodzić do zamieszczonych w Internecie informacji z pewną dozą nieufności. Szczególnie, kiedy pewna informacja może
mieć duży wpływ na ich życie - na przykład zachęca do kupna lub sprzedaży
czegoś drogiego - powinni dokonać jej weryfikacji przed podjęciem jakichkolwiek
działań.
Są pewne granice, ale w sprawach gdzie stawka osobista jest wystarczająco
wysoka, być może warto przypomnieć sobie legendarną radę dawaną początkującym dziennikarzom: jeśli Twoja matka mówi że Cię kocha, sprawdź to.
Rozdział 10
Nadchodzą sędziowie i
prawnicy
W kwestii rozumienia siły internetu, jako narzędzia dziennikarskiego, Brock Meeks wyprzedził nas wszystkich. W 1993 r., będąc reporterem waszyngtońskiego
Communications Daily, magazynu handlowego, stworzył przełomowy serwis emailowy, skoncentrowany na depeszach agencyjnych. Nazwał to CyberWire Dispatch, i przez następne kilkanaście lat, regularnie publikował newsy wcześniej,
niż główne media1 .
Ale Meeks, teraz korespondent MSNBC, miał kolejne prawo do bycia sławnym - i było to jedno, którego jeszcze dotąd nie miał. Był, na podstawie większości relacji, pierwszym internetowym dziennikarzem pozwanym za pomówienia.
Z wszystkich praktycznych powodów, Meeks wygrał sprawę; nic nie zapłacił
spółce Ohio, która pozwała go za jego krytyczny reportaż na temat praktyk
biznesowych spółki, chociaż zgodził się zgłaszać firmie przed publikacją czegokolwiek innego o niej czy osobie, która ją prowadzi2 . Meeks zapłacił swoim
prawnikom, włączając w to kilku znanych specjalistów First Amendment, którzy podarowali większą część czasu. Miał szczęście, w pewnym sensie, ponieważ
jego sprawa przykuła uwagę ludzi, którzy chcieli chronić naszych praw.
Sprawa Meeks’a była ostrzegawczym strzałem. Była przypomnieniem, że chociaż internet jest medium, które daje dużą wolność, nie istnieje w próżni. Prawo
działa w internecie i poza nim, i ludzie, którzy pragną działać w dziennikarstwie
obywatelskim, muszą o tym pamiętać.
Ten rozdział nie ma na celu odstraszyć nikogo od internetu. Jestem od tego
daleki. Także żaden czytelnik nie powinien uważać tego za coś więcej niż prawną poradę. Żeby nie nadużywać słynnego pojęcia „kliki”, nie jestem prawnikiem
i nie staram się udawać takiego na tych stronach. Jeśli potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej, zajrzyj gdzie indziej. (Wspierająca książkę strona internetowa, http://wethemedia.oreilly.com, zawiera linki do źródeł prawnych).
1 archiwum
CyberWire Dispatch: http://cyberwerks.com/cyberwire/cwd/.
powiedział mi „Nie było żadnego zobowiązania z mojej strony że pokaże mu cokolwiek z tego co napisałem przed opublikowaniem. Jest to oczywiste jeśli chodzi o akceptację
jako część ugody, biorąc pod uwagę że w każdym przypadku wiedziałby o tym że o nim napisze
z ponad 42 godzinnym wyprzedzeniem gdyż dzwoniłbym do niego z pytaniami.” Dodatkowo,
porozumienie zostało zawarte na 18 miesięcy. W każdym razie Meeks nie pisał już więcej o tej
firmie.
2 Meeks
174
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
Ale jest ważne, aby zastanowić się nad kwestiami prawnymi, które pojawiły się w sferze internetu. Pomówienie jest jednym z nich, i nie odnosi się
tylko do osób, które nazywają siebie dziennikarzami, ale także do komentujących w chat roomach. Inne niejasności dotyczą praw autorskich, linkowania,
jurysdykcji i odpowiedzialności za to, co inni piszą na twojej stronie.
10.1 Pomówienia, zniesławienia i cała reszta
10.1
175
Pomówienia, zniesławienia i cała reszta
Jestem naprawdę pewien, że zostałem osobiście zniesławiony. Ludzie piszą masę
niepochlebnych opinii na mój temat, obejmują one stwierdzenia, których nigdy
nie ośmieliłbym się napisać o kimś, bez potwierdzenia ze strony nadzwyczajnie
wiarygodnych źródeł. Mimo tego nikogo nie pozwałem. I po prawie 25 latach
działania w dziennikarstwie, nikt także mnie nie pozwał. Mogę się mylić w moich opiniach czy interpretacjach faktów, ale bardzo się staram, aby nie robić
podstawowych błędów, a kiedy zauważę, że zrobiłem coś źle, staram się to poprawić.
Od dziennikarzy internetowych wcale nie wymaga się mniej przestrzegania
prawa niż od kogokolwiek innego. Blogger, który dopuści się zniesławienia, musi
liczyć się z konsekwencjami3 .
Odbył się co najmniej jeden proces o zniesławienie przeciwko znacznemu
dziennikarzowi internetowemu. W 1997 r. internetowy ekspert ds. wyszukiwania plotek Matt Drudge cytująca anonimowe źródła, stwierdził, iż działacz Partii
Demokratycznej, pisarz i były doradca Clintona w Białym Sidney Blumenthal
dopuścili się zdrady małżeńskiej. Informacja Drudge’a była błędna, i poprawił
ją dość szybko. Ale Blumenthal pozwał go za zniesławienie W 2001 r., sprawa
została rozstrzygnięta. Odwołując się do różnych danych prasowych, Blumenthal zapłacił jakieś 2’500 dolarów za koszty podróży prawnika wynajętego przez
Drudge’a. W rezultacie, Drudge zwyciężył lub co przynajmniej nie przegrał.
Jak wspomniałem w Rodziale 9, nie obchodzi mnie styl stosowany przez
Matta Drudge’a ani jego gotowość do publikowania każdej plotki, ale niepokoi
mnie to że został pozwany. W końcu bardzo szybko wycofał się z „pchania” tego
tematu i przyznał „Zostałem wrobiony przez moje źródła”. Pozew Blumenthala
jest zrozumiały - oskarżenie było obrzydliwe i mogło zniszczyć jego karierę, ale
każdy komu mogło zależeć na wiedzy o tej sprawie szybko przekonywał się że te
informację są fałszywe. Co więcej, Blumenthal nie mógł liczyć na konserwatywne
grupy które zaoferowały swoją pomoc Drudg’eowi , a przez co rosły jego własne
wydatki w sprawie która nie zapowiadała się się na łatwą do wygrania, biorąc
pod uwagę szybkie wycofanie negatywnego tekstu o nim na Drudge Report.
W końcu jednak, niezależnie od oszczerczego charakteru wspomnianego tekstu,
sprawa ta poszerzyła granice dziennikarskiej wolności4 .
Jednym z obrońców Brocka Meeka w jego sprawie o zniesławienie był David L.Marburger, prawnik z Ohio zajmujący się sprawami związanymi z Pierwszą Poprawką od ponad 20 lat. I chociaż sam nie twierdzi że jest ekspertem
w zakresie prawa internetowego, zaoferował kilka rad przydatnych dla każdego
dziennikarza, w tym i cyber-reportera.
Na początek, stwierdził Marburger, każdy kto regularnie pisze w Internecie
o ludziach albo o instytucjach powinien się ubezpieczyć na wypadek bycia pozwanym o zniesławienie5 „Jeśli istnieją odpowiednie warunki i ubezpieczenie nie
3 Bloger i profesor prawa Glenn Reynolds mówi: „Aby coś zostało uznane za zniesławienie
musi być 1) stwierdzaniem faktu, nie opinią 2) fałszywe 3) musi wywierać materialne szkody
na czyjejś reputacji.” Standard ten jest jeszcze ostrzejszy dla osób publicznych, które muszą
udowodnić że autor w lekkomyślny sposób nie zadbał o to czy jego stwierdzenie były prawdziwe
czy nie.
4 Anthony York napisał dokładne podsumowanie sprawy Drudge-Blumenthal w magazynie
Salon http://dir.salon.com/politics/red/2001/05/02/blue/index.html.
5 Tego typu ubezpieczenie pokrywa zwykle koszty postępowania sądowego, prawnika oraz
ewentualnej kary pieniężnej wymierzonej przez sąd. W Polsce takie ubezpieczenie jest bardzo
176
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
kosztuje dużo to powinno zostać wykupione” Po drugie, autorzy powinni „mieć
na uwadze ludzi którzy najczęściej kierują sprawy na drogę sądową: są to ludzie
dla których jakość życia zawodowe zależy od reputacji i zaufania społecznego”.
W tej kategorii, dodaje Marburger, znajdują się lekarze, prawnicy, urzędnicy
oraz firmy.
Margurger stwierdził także w swoich ostrzeżeniach często podnoszony argument: autorzy którzy pracują bez zaplecza redakcyjnego - na przykład większość
blogerów - zwykle „nie mają luksusu polegającego na tym że na ich prace patrzą
inni. Ryzyko jest w ten sposób znacznie większe. Jesteś przecież mniej skłonny
do krytycznej analizy swojej własnej pracy niż Twój redaktor”
Publikowanie w Internecie ma na pierwszy rzut oka zalety pod tym względem. W końcu, gdy autor popełnia błąd, czytelnicy mogą go o tym poinformować i przez to ten błąd może szybko zostać poprawiony, zanim zostanie przekazany dalej. Ale jak zauważa Marburger „Twoi czytelnicy także mogą być Twoimi
powodami”
Glenn Reynolds jest zarówno wykładowcą prawa internetowego w Tennessee
jak i płodnym blogerem o pseudonimie Instapundit. Jest nieco większym optymistą jeśli chodzi o swoją i swoich kolegów oraz koleżanek, gdyż dla większości
z nich blogowanie polega nie na pisaniu reportaży, ale raczej komentarzy i opinii.
„Blogerzy w większości przypadków uprawiają publicystykę” powiedział Reynolds „Trudno kogoś zniesławić przez publicystykę. Zwykle takie blogowanie
wygląda w następujący sposób: bloger dostarcza linki do czegoś w Internecie
a później wyraża swoją opinię na temat treści podanej w linkowanym miejscu”
Co więcej, znani blogerzy piszą zwykle o „osobach publicznych”, czyli o ludziach wobec których stosuje się inny standard w przypadku oceny czy doszło
do zniesławienia. Nie można zniesławić osobę publiczną, nawet jeśli opublikowane informacje na jej temat okazały się nieprawdziwe, chyba że zostały opublikowane z tzw. „złą wiarą”. W tym przypadku zła wiara oznacza albo to co
zwykle rozumiemy przez ten zwrot, albo obojętność autora tekstu wobec tego
czy podane przez niego informacje są prawdziwe czy nie.
W większości przypadków blogerzy nie mają też wystarczającej sumy pieniędzy by sprawić żeby warto było ich pozywać do sądu, zakładając że otrzymanie
znacznej sumy pieniędzy jest celem powoda. Jeśli jednak celem jest tylko uciszenie kogoś, sama groźba procesu może wystarczyć ponieważ koszty obrony
(wynajęcia prawnika itd) są zwykle olbrzymie.
I to dlatego Reynolds nazywa siebie „marzeniem każdego agenta ubezpieczeniowego” - marzeniem ponieważ jest on adekwatnie ubezpieczony na wypadek
kłopotów. „Prawdziwą przyczyną dla której jestem ubezpieczony nie jest strach
że kogoś zniesławię” powiedział prawnik który wie jak unikać pomówień „Jest
nią konieczność obrony przed kimś kto może mnie pozwać i puścić z torbami
tylko dlatego że tak chce albo dlatego że chce mnie uciszyć”
Nawet jeśli bloger może zniesławić kogoś komentując, nie jest odpowiedzialny za to co ktoś napisze w sekcji komentarzy na swoim blogu. Tak przynajmniej
twierdzi Jack M.Balkin, konstytucjonalista i szef Information Society Project
w szkole prawa uniwersytetu Yale. Na swoim blogu Balkinization6 wyrażając
swoją opinię na temat pewnego orzeczenia sądu apelacyjnego, napisał że Telecom Act z 1996 „chroni ludzi którzy są właścicielami stron internetowych
mało znane i rzadko oferowane - przyp. tłumacza
6 Jack Balkin: http://balkin.blogspot.com.
10.1 Pomówienia, zniesławienia i cała reszta
177
w sytuacji gdy re-publikują zniesławiające wypowiedzi innych”.
„To nie oznacza że blogerze są uodpornieni na prawne konsekwencje tego co
sami napiszą” kontynuował Balkin „To oznacza że są - na przykład - odporni
na pozwy o zniesławienie, w sytuacji gdy to zniesławienie nastąpiło w komentarzach na blogu którego są twórcami (jeśli możliwość komentowania istnieje).
Dzieje się tak gdyż osoba która jest właścicielem bloga tylko dostarcza przestrzeni gdzie komentarz może być napisany. Kongres chciał traktować operatorów
chat-roomów i innych interaktywnych usług sieciowych inaczej niż właścicieli
gazet w których umieszczane są sekcje z listami od czytelników”7
Chociaż jak do tej pory blogerzy uniknęli prawnej gilotyny, co nie zmienia
faktu bardzo wiele gróźb pod ich adresem. Osoby pisujące na forach internetowych miały więcej kłopotów. W szczególności niektóre firmy były szczególnie
asertywne na forach dotyczących finansów, domagając się od dostawców usług
internetowych (ISP) danych personalnych ludzi którzy napisali posty pełne rzekomo szkalującej i oszczerczej treści.
Firmy mają różne sposoby radzenia sobie z tego typu sytuacjami. Niektóre
z nich dostarczają dane klientów bez powiadamiania ich, inne są bardziej honorowe, informując o prośbie ze strony sądu, dając swoim klientom czas na przygotowanie obrony. W niektórych przypadkach, wezwanie do sądu w przypadku
anonimowych postów jest stosowane, zwłaszcza gdy post w wyraźny sposób ma
charakter pomówienia.
Ale grupy broniące praw obywatelskich często prosiły sędziów, czasami odnosząc sukces, o stosowanie ostrych kryteriów w tego typu sprawach. W jednej
z nich, która rozpoczęła się w 2001 r. kanadyjska firma farmaceutyczna Nymox
zażądała od Yahoo! przekazania nazwisk i innych informacji dot. użytkowników którzy pisali o firmie na forach internetowych Yahoo. Nie było wątpliwości
że posty te miały prowokacyjny charakter, zawierały oskarżenia o złamania prawa przez firmę. Pytanie jednak brzmiały : czy to było wystarczjące by firma
mogła wystąpić z pozwem o zniesławienie.
Klinika cyber-prawa na Uniwersytecie Stanforda uczestniczyła w tym procesie. Na początku 2003 r. klinika wygrała bardzo istotne orzeczenie : sędzia
w San Francisco stwierdził, że jeśli ma przychylić się do wniosku firmy Nymox
o udostępnienie danych osobowych, firma musi udowodnić - między innymi że stwierdzenia zamieszczone na forach Yahoo! są „użyteczne”. Innymi słowy,
Nymox musiał zademonstrować że sędzie nie oddaliłby sprawy z powodu braku dowodów jeśli doszłoby do wniesienia zarzutu zniesławienia przez konkretną
osoba ukrywającą się pod pseudonimem w Internecie. Dodatkowo, stwierdził ów
sędzie, Nymox powinien udowodnić że posty na forum rzeczywiście zaszkodziły
firmie.
Jedno ze stwierdzeń będących obiektem sporu było bez wątpienia oszczerstwem. Ale sędzia zauważył, że w tym przypadku kluczowe znaczenie ma nie
tylko treść wypowiedzi ale także jej kontekst:
Stwierdzenie to zostało zamieszczone przez anonimowego użytkownika na forum internetowym. Ton wszystkich wypowiedzi będących przedmiotem sporu
musiał spowodować u każdego zwykłego czytelnika podejrzenia co do ich treści.
Nymox nie udowodnił szkody będącej rezultatem tych postów. Chociaż prawnicy firmy Nymox stwierdzili na przesłuchaniu - w zawoalowany i niejasny sposób
7 Zobacz całą analizę Balkina http://balkin.blogspot.com/2003_06_29_balkin_archive.
html#105723343690170641
178
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
- że ceny akcji spadły po tym jak wspomniane posty zostały zamieszczone, żaden
inwestor nie polegałby na informacji o tak niskim stopniu wiarygodności.
Sędzia przyznał anonimowym użytkownikom możliwość odrzucenia wniosku
o ujawnienia ich danych osobowych i przez to umożliwił im pozostanie anonimowym8 .
Nie jestem fanem ekspedycji rybackich. Ale jednocześnie autor postów na pewno nie zdobył niczyjej sympatii na płaszczyźnie etycznej, dlatego że jego wypowiedzi można w najlepszym razie ocenić jako prymitywne. Ważne jest jednak
by chronić prawo do anonimowości i wartość żywych dyskusji. Sędzia miał rację
zachowując równowagę i mówiąc że nie ma prawa do zniesławiania i szkodzenia
pod płaszczyzną anonimowości. Firma po prostu nie uargumentowała swojej
sprawy.
8 Materiały Cyberkliniki Prawa Uniwersytetu Stanford w sprawie Nymox http://
cyberlaw.stanford.edu/about/cases/nymox.shtml.
10.2 Kwestia jurysdykcji
10.2
179
Kwestia jurysdykcji
Czy jeśli nazwę sędziów Sądu Najwyższego Australii najbardziej otyłymi ludźmi
na świecie, to czy będę musiał odwołać swoją następną podróż na antypody?
Być może, ponieważ jeden lub wielu z nich może stwierdzić że dokonałem zniesławienia wyrażając taką opinię. Dzięki orzeczeniu z 2002 roku, sędziowie tego
sądu stworzyli prawo, umożliwiające zaskarżenie mnie w Australii - gdzie reguły
dotyczące zniesławienia są bardzo restryktywne - za mają publicystykę prasową
i za to napisałem na swoim blogu. Zwracam uwagę że zarówno jedno jak i drugie
jest tworzone w USA.
Sprawa o której mowa dotyczyła tekstu opublikowanego w wydawanym w USA
przez spółkę Dow Jones tygodniku Barrons. Wysoki rangą dyrektor korporacji
w Australii wniósł sprawę o zniesławienie, gdyż nie spodobało mu się to co
napisano o nim we wspomnianym tekście. Tym samym przedstawił argument,
że napisanie czegoś w Internecie równa się opublikowanie tego samego w lokalnej gazecie w każdym możliwym miejscu. Ku zaskoczeniu wszystkich, Sąd
Najwyższy zgodził się z tym9 .
To był cios dla otwartej natury Internetu. Stwierdzenie, że zniesławienie
następuje nie w miejscu gdzie coś zostało stworzone, ale raczej w miejscu gdzie
zostało przeczytane otwiera duże możliwości do nadużyć prawnych. Nadużycia
te mogą polegać przede wszystkim na możliwości wyszukiwania sądów w których
powód będzie miał największe szanse na zwycięstwo, analogicznie do podobnej
praktyki znanej w USA, gdzie nierzadko szuka się stanów w których prawo i sądy
są najbardziej przychylne dla danej sprawy.
Pytania o zakres jurysdykcji prześladują Internet od jakiegoś czasu. W 1994,
za czasów administracji Billa Clintona, prawnicy Departamentu Sprawiedliwości
zaciągnęli właścicieli firmy z siedzibą w Milpitas (stan Kalifornia) - zajmującej
się prowadzeniem grupy dyskusyjnej o tematyce zastrzeżonej dla osób dorosłych
- do serca tzw. Pasa Biblijnego i oskarżyli ich o szerzenie pornografii. Firma ta
oferowała użytkownikom dostęp do zdjęć erotycznych które nie naruszały prawa
w Kalifornii, ale urzędnik kontroli poczty z Nashville zakwestionował ich legalność w swojej lokalnej społeczności, która wyznaczyła inne standardy prawne
dotyczące tego typu materiałów. Zrobił to po tym jak ściągnął wspomniane
fotografie na swój komputer10 . Sąd uznał oskarżonych za winnych i skazał ich
na karę więzienia. Sprawa ta była nadużyciem systemu sprawiedliwości i stanowiła zamach na Pierwszą Poprawkę, gdyż wyrok sugerował że standardy w najbardziej represyjnych społecznościach w kraju mogą determinować to co inni
mają słyszeć, czytać albo przeglądać.
Teraz musimy zadać sobie pytanie czy najbardziej represyjne kraje na świecie
mogą ustanawiać nasze standardy. Sądy francuskie nakazały Yahoo! zablokowanie aukcji których przedmiotem były nazistowskie pamiątki. Yahoo! otrzymało
od sądów w USA potwierdzenie, że ten nakaz był bezprawny, ale w końcu firma
9 Zobacz tekst The Economist o tej sprawie http://www.economist.com/agenda/
displayStory.cfm?story_id=1489053.
10 sprawa United States v. Thomas w Tennessee dotyczyła sytuacji w której mieszkaniec Nashville zgłosił skargę na działalność tej grupy dyskusyjnej do Urzędu Kontroli Poczty, po czym
jeden z urzędników zalogował się na tą grupę - dostęp był płatny - i po ściągnięciu zdjęć pornograficznych zgłosił skargę do Departamentu Sprawiedliwości. W sprawie istotne okazało się
to że logowanie się na tą grupę dyskusyjną wymagało podania swojego miejsca zamieszkania.
Więcej informacji http://www.netlitigation.com/netlitigation/cases/thomas.htm przyp.
tłumacza
180
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
zamknęła europejską sekcję swojej usługi aukcyjnej w całości. Jak powiedzieli przedstawiciele Yahoo! była to decyzja podyktowana wyłącznie względami
biznesowymi.
Używając logiki sądu w Australii ze sprawy Dow Jones, każda osoba lub
organizacja która publikuje coś w Internecie musi znać i stosować się do prawa regulującego zniesławienie obowiązującego w 190 krajach i dodatkowo musi przestrzegać i znać prawo regionalne, którego nie wiadomo nawet ile jest
odmian. To absurd. To jest także niebezpieczne, gdyż zachęca osoby potężne
i paranoidalne do tłumienia niewygodnych dla nich informacji i opinii, poprzez
używanie lokalnego prawa które zostało nierzadko zaprojektowane w tym właśnie celu. Czy to brzmi jak paranoja? Nie, gdyż dyktatorzy już zorientowali się
jak użyteczne jest restrykcyjne prawo do uciszania krytyków. W afrykańskiej
dyktaturze Zimbabwe, rząd wszczął śledztwo w sprawie brytyjskiego reportera,
za informacje które ten reporter umieścił na stronie internetowej znajdującej
sie w Wlk.Brytanii. Reporter ten został tylko deportowany, ale kosztowało to
ogromne pieniądze jego firmę i cały świat zawodowego dziennikarstwa w kraju
który potrzebuje więcej, nie mniej poważnego dziennikarstwa.
Decyzje takie jak ta w Australii stanowią argumenty na rzecz stworzenie międzynarodowego traktatu regulującego kwestie zniesławienia, najlepiej w bardzo
liberalny dla wydawców sposób. Alternatywą jest coraz bardzie „zbałkanizowany” Internet. Jonatan Zittrain, współzałożyciel Berkman Center i profesor
prawa na Harvardzie przewiduje na przykład pojawienie coraz większej ilości
działań zmierzających ku „ustrefowieniu” Internetu. To co zobaczy Amerykanin na danej stronie www będzie różniło się od tego co zobaczy Francuz, nawet
jeśli wstukają te same adresy. Takie propozycje niosą za sobą co najmniej dwa
pytania: czy na wielokulturowej planecie jest to rzeczywiście taki zły pomysł?
W końcu gazety takie jak The New York Times czy The Wall Street Journal mają edycje krajowe i międzynarodowe. Jeśli alternatywą ma być sytuacja w której
najbardziej restrykcyjne prawo może kontrolować treść, być może „ustrefowienie” jest lepszą alternatywą. Po drugie, czy jest to nieuniknione? Mam nadzieję
że nie. Zmuszanie serwisów by dostarczały treść odpowiadającą różnym porządkom prawnym jest nie tylko niepraktyczne, jest także w fundamentalny sposób
ograniczeniem wolnego słowa jako takiego.
10.3 Email i wolność słowa
10.3
181
Email i wolność słowa
Korporacja Intel - gigant z Doliny Krzemowej produkujący mikroprocesory które
są mózgami większości komputerów osobistych - zastosowała nowatorską konstrukcję prawnej gdy pozwała do sądu byłego pracownika za to że ten wysłał
anty-intelowskie maile do swoich byłych kolegów. Wedle tej konstrukcji, Kourosh
Kenneth Hamidi, naruszył własność Intela a konkretniej serwery pocztowe należące do firmy.
Sąd Najwyższy stanu Kalifornia stwierdził w 2003 że Intel poszedł za daleko.
Decyzja sądu, podjęta w wyniku decyzji 4 sędziów (aż 3 miało zdanie przeciwne) będzie mieć bardzo ważne konsekwencje dla wolności słowa. Sąd stwierdził
że Ken Hamidi nie naruszył swoimi nieproszonymi wiadomościami komputerów
Intela, ponieważ tym systemom nie stała się żadna szkoda. W wyrok nie popierano tego co zrobił, zawarto w nim jednak stwierdzenie że Intel nie może
nadużywać prawa (terminologia prawnicza która jest właściwa tutaj) by trzymać się z daleka od tego co miał do powiedzenia Hamidi.
Jak się można domyślać, Intel i jego zwollenicy zaczęli mówić o widmie
ogromnych ilości spamu w czasie krytyki wyroku. Ale ta sprawa nigdy nie dotyczyła spamu, a Intel miał techniczne możliwości poradzenia sobie z wiadomościami Khanida bez uciekania się do argumentów prawnych które przypominały
atak na wolność słowa.
Uderzający w opiniach sędziów, pozytywnych i negatywnych był sposób w jaki juryści próbowali, bez większego sukcesu, wymśleć odpowiednie metafory.
„Nie naruszył własności Intela bardziej niż osoba protestująca przed siedzibą
firmy która trzyma transparent albo krzyczy przez megafon lub też osoba która
pisze list albo dzwoni by poskarżyć się na działanie przedsiębiorstwa” napisała
Sędzia Kathryn Werdegar w opinii większości. Ale sędziowie którzy napisali opinię mniejszościową porównywali to co zrobił Khanid do włamania się do miejsca
gdzie są skrzynki pocztowe pracowników i rozrzucenia 30.000 listów. W każdym
razie, istotne było to że większość sędziów nie została przekonana że Khanid dokonał rzeczywistej szkody poza zakresem tego co było chronione przez wolność
słowa.
182
10.4
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
Nadużywanie pracy innych
Być może znacznie trudniejsze w monitorowaniu jest oszukiwanie innych. Jednak liczba oszustw w naszym społeczeństwie gwałtownie rośnie. Niektórzy studenci nie widzą problemu w ściąganiu. Korporacje uznają oszustwo za taktykę
biznesową. Zarówno firmy jak i osoby prywatne bez mrugnięcia okiem oszukują
w zeznaniach podatkowych. Obecne podejście do oszustw wszelkiego rodzaju
wydaje się następujące „Akceptowalne jest to na czym nie jesteś przyłapany”
Ostatnio jest również głośno o oszustwach w mediach tradycyjnych. Nieuczciwy dziennikarz gazety New York Times Jayson Blair kłamał i dokonywał
plagiatów by zyskać sławę - gdy sprawa wyszła na jaw zyskał potępienie, ruinę
i stracił pracę. Całkiem niedawno dziennik USA Today ujawnił, że znany reporter Jack Kelly sfabrykował część materiałów dzięki którym stał się finalistą
nagrody Pulitzera.
Kultura wytnij-wklej jest szyta na miarę Internetu gdzie powszechne jest
bardzo liberalne podejście do tego zagadnienia. Wycinanie i wklejanie nie jest
samo w sobie złe - cytowanie stanowi na przykład rutynową część wszelkiego
typu badań. Ale kiedy ludzie rutynowo przypisują sobie autorstwo pracy innych,
sprawy idą za daleko. Nadużycia dokonywane przez studentów przyciągają najwięcej uwagi, ponieważ są zdecydowanie najczęstsze. Ale internetowi dziennikarze także tak robię. W jednym przypadku Kanadyjka, współpracowniczka jednej
ze stron poświęconych technologii skopiował nawet materiały autorstwa mojego
kolegi z Mercury News Mik’a Langberga, pisząc o tej sprawie w 2001 roku zdołaliśmy ustalić że osoba ta została zwolniona. W 2002 popularny bloger Sean-Paul
Kelley publicznie przeprosił za używanie materiałów dotyczących wojny w Iraku
pochodzących z innych źródeł. W epoce gdy niektórzy zaprzeczają swojej winie nawet gdy zostali przyłapani, jego chęć wzięcia odpowiedzialności za swoją
działalność była czymś odświeżającym. Mimo to, reputacja Kelly’ego ucierpiała,
przynajmniej chwilowo11 .
Oszustwa mogą być powszechne, ale Sieć daje nam możliwości wyłapywania
tych którzy je popełniają. Wyszukiwarki takie jak Google oraz bardziej wyspecjalizowane oprogramowanie, na przykład „Turnitin” (program ten zawiera bazę
danych która umożliwia porównywanie prac studentów z ogromną ilością tekstów zarówno opublikowanych w Internecie jak i dostępnych poza nim) okazały
się bardzo efektywne.
Każdy we własny sposób wyznacza sobie granice tego co robi. Ale prawo
i reguły etyki mówią mniej więcej coś takiego: jeśli wykorzystujesz pracę innych,
nawet małe fragmenty to konieczne jest wyraźne wskazanie autora. Nie można
też legalnie kopiować więcej niż jest to dozwolone w kontekście „dozwolonego
użytku”: czyli nic ponad krótki cytat. Jeśli kopiujesz pracę innych i sprzedajesz
pod swoim nazwiskiem to - poza tradycyjnymi działaniami, takimi jak cytowanie
- możesz trafić przed sąd.
Wendy Seltzer, adwokat pracujący dla Electronic Frontier Foundation (EFF),
prosi przede wszystkim o rozwagę w porównywaniu plagiatu i naruszenia praw
autorskich. Tłumaczy
O ile jest dużo mnie prawdopodobne ze ktoś zostanie pozwany za wykorzystanie dużego fragmentu tekstu gdy jego autor został wskazany, to jeśli już
11 Zobacz materiały Marka Glasera z Online Journalism Review o plagiatach w Internecie:
http://www.ojr.org/ojr/glaser/1050584240.php.
10.4 Nadużywanie pracy innych
183
by doszło do procesu to samo wskazanie autora nie przekształciłoby nielegalnego naruszenia praw w dozwolony użytek. Cytowanie dużego fragmentu „serca”
pracy objętej prawem autorskim ze wskazaniem autora może być etycznie OK
ale prawnie niedozwolone. I odwrotnie, użycie krótkiego cytatu bez wskazania
autora może być etycznie naganne ale legalne w kontekście dozwolonego użytku. Jednym z problemów dozwolonego użytku jest to, że termin ten nie zawsze
pokrywa się z ogólną definicję „uczciwości”.
Być może nigdy nie będziemy mogli w precyzyjny sposób zdefiniować pojęcia
uczciwości, ale wiemy dobrze czym jest oszustwo. Nasze społeczeństwo jest aż
nazbyt permisywne w tym zakresie.
184
10.5
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
Bezprawie i prawo autorskie
Jednym z najbardziej destruktywnych trendów które można zaobserwować w dzisiejszych czasach jest stosowanie prawa rzeczowego do niemal wszystkich możliwych obiektów cyfrowych. Prawo autorskie stanowi największy problem, jak się
przekonamy w dalszej części tego rozdziału i w rozdziale następnym, ale kłopoty
pojawiają się w wielu innych obszarach.
Jednym z nich są znaki towarowe: słowa, frazy, loga i tak dalej - wszystko co
umożliwia zdefiniowanie marki. „Prawo znaków towarowych12 powstało przez
konieczność ochrony konsumenta: znaki towarowe, słowa i symbole które definiują dany obiekt są chronione tak by konsumenci mogli polegać na nich jako
na wyznacznikach jakości (albo przeciwnie, jako na wyznacznikach złej jakości,
by unikać marki po złych przejściach z danym produktem)” powiedziała Seltzer.
Według organizacji Chilling Effects Clearinghouse13 , sponsorowanej przez
EFF (Electronic Frontier Foundation) i wydziały prawa znanych uczelni takich
jak Harvard czy Stanford, obecnie skargi na naruszenie znaków towarowych są
powszechne. Zwykle dotyczą one używania nazw domen „identycznych albo zbliżonych do bardzo znanych” rejestrowanych zwykle przez tzw. „dzikich lokatorów
internetowych” którzy zarabiają na ich odsprzedaży lub generowanego przez takie domeny ruchu. Prawo w USA zabrania „czerpania zysku w złej wierze”
z tego typu działalności. Drugim popularnym naruszeniem znaków towarowych
jest bezpośrednie kopiowanie loga, symboli itd na stronie niezwiązanej z ich
pierwotnym właścicielem by zasugerować że zostało nawiązane „autoryzowane
połączenie” z lepiej rozpoznawalnym produktem lub usługą.
Trudno mieć zastrzeżenia gdy właściciel znaku towarowego chce zatrzymać
innych przed wykorzystywaniem własnej marki. Niewielu internautów protestowało gdy New York Times przekonał WIPO (World Intellectual Property Organization)14 by domena newyorktimes.com została przekazana redakcji. Wcześniej była ona zarejestrowana przez osobę trzecią, a WIPO jest jedną z organizacji które są uprawnione do podejmowania takich decyzji.
Ale wyobraź sobie że trafiasz na stronę nazywającą się „mercurynewssucks.com”15
która stanowi atak na moją gazetę (San Jose Mercury News) i jej treść. Jeśli
serwis ten nie zawiera pomówień albo rzeczy mających na celu wprowadzenie
w błąd opinii publicznej, to będzie chroniony jako forma wolności słowa. Z tego
samego powodu, zostalibyśmy najprawdopodobniej wyśmiani w sądach amerykańskich gdybyśmy zechcieli na drodze prawnej domagać się zwrotu domeny. Ale
mielibyśmy najpewniej więcej szczęścia, gdybyśmy zaprezentowali nasz problem
w siedzibie WIPO w Szwajcarii. WIPO mogłoby nakazać przekazanie nam tej
domeny, ponieważ organizacja ta nie ma na celu ochrony wolności słowa. Jest
ona w fundamentalnym stopniu skoncentrowana na promocji wspieraniu prawa
własności intelektualnej.
WIPO zapewnia o swojej neutralności w czasie rozstrzygania sporów. Jednak w rzeczywistości widać bardzo wyraźnie, że organizacja ta stoi po stronie
właścicieli znaków towarowych i bardzo często przyznaje im prawa do domen
będących przedmiotem arbitrażu. Statystki na stronie WIPO pokazują że było
tak w 80% spraw rozstrzygniętych do połowy marca 2004 r.
12 w
Polsce należące do działu prawa własności przemysłowej - przyp. tłumacza
Effects Clearinghouse: http://www.chillingeffects.org.
14 World Intellectual Property Organization: http://www.wipo.int.
15 MercuryNewsjestdokitu.com - przyp. tłumacza
13 Chilling
10.5 Bezprawie i prawo autorskie
185
Niektóre decyzje WIPO były podejmowane według bardzo naciąganej logiki, mówiąc eufemistycznie. Waszyngtońska organizacja Consumer Project on
Technology16 zwróciła uwagę w 2000 r. że w wielu sprawach WIPO nakazywało
przekazanie domen zawierających zwrot ’do kitu’ (sucks) w stylu nazwa-firmyjest-do-kitu.com firmom które były właścicielami konkretnego znaku towarowego i wniosły skargę na jego naruszenie. Domeny te były wykorzystywane
do stawiania stron atakujących te firmy.
Na przykład w sporze o domenę dixonsucks.com rozpoczętym przez sieć sklepów elektronicznych Dixon z Londynu, osoba zajmująca się tą sprawą zauwazyła
że liczba tego typu domen rośnie i w związku z tym pojawia sie pytanie czy tak
domena jest jest w ’pełny sposób niezwiązana’ z firmą która skarży użycie swojej
nazwy w ten sposób. Badający tą sprawę udzielił negatywnej odpowiedzi na to
pytanie:
Elementem rzucającym się od razu w oczy w Nazwie Domeny jest nazwa
Skarżącego. Jej użycie w Nazwie Domeny bez wątpienia może doprowadzić niektorych ludzi do przekonania, że Skarżący jest z tą domeną związany. Niektórzy
mogą potraktowąć frazę „do kitu” jako wyrażenie o charakterze pejoratywnym
i przez to jednak odrzucić potencjalne skojarzenia ze Skarżącym, niemniej jednak inni mogą nie przypisać temu wyrażeniu konkretnego znaczenie i przez to
mogą być zdezorientowani co do związków Skarżącego z Nazwą Domeny17 .
Zdezorientowani? Myśle że przeciętny 10-latek zauważyłby różnicę.
Nie chcę sugerować że WIPO zawsze wykonuje polecenia właścicieli znaków
towarowych. Ale decyzje takie jak ta pokazana powyżej są nie tylko nielogiczne,
są także niebezpieczne dla koncepcji które - jak na przykład wolność słowa także zasługują na ochronę przyznawaną prawom rzeczowym. Niestety, w cybeprzestrzeni nie obowiązuje spisana, globalna wersja Pierwszej Poprawki18 .
Nawet jeśli takie zasady w rzeczywistości funkcjonują, to dzieje się tak tylko
w sferze praktyki, nie prawa.
Czasami strona imituje w 100% wygląd innej w celu komercyjnego wykorzystania podobieństwa. Jest to w oczywisty sposób niewłaściwe. Ale gdy kopiowanie ma kontekst satyryczny, sytuacja staje się bardziej niejasna.
W marcu 2004 roku, serwis The National Debate opublikował sekcję zawierającą „sprostowania” publicystyki zamieszczanej w dzienniku New York Times19 .
Sekcja ta została wykonana w stylu wykorzystywanym przez ten dziennik do publikacji rzeczywistych sprostowań. Ponieważ jednak NYT nie zamieszczał wtedy
„z urzędu” sprostowań publicystyki, pozostawiając taką możliwość autorom tekstów, fałszywa strona była wypełniona krytyką tego co Robert Cox, redaktor
serwisu The National Debate uznał za błędy. Niektóre z tych „poprawek” uznałem za nonsensowne, ale wiele było bardzo nietrywialnych. Satyra ta, chociaż
kąśliwa, była bardzo użytecznym ćwiczeniem z monitorowania mediów.
The Times w niezgrabny sposób wysłał swoich prawników, w niewiarygodnie
niewłaściwej próbie użycia ustawy Digital Millennium Copyright Act.Ustawa ta
pozwala właścicielowi praw autorskich na zwrócenie się do dostawcy usług internetowych z prośbą o usunięcia materiałów które te prawa naruszają i ISP musi
16 Consumer
Project on Technology: http://www.cptech.org.
zapis postanowienie WIPO w tej sprawie http://arbiter.wipo.int/domains/
decisions/html/2000/d2000-0584.html.
18 Pierwsza Poprawka do konstytucji USA gwarantuje wolność słowa - przyp.tłum
19 Strona „sprostowań” serwisu National Debate: http://www.thenationaldebate.com/
other/NYTCorrections.htm.
17 Pełny
186
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
się to tej prośby przychylić, chyba że osoba która rzekomo popełnia owo naruszenie zapowie że będzie walczyć w sądzie (wiecej o DMCA w Rozdziale 11). Ta
sprawa natomiast bardziej dotyczyła znaków towarowych niż praw autorskich,
nawet jeśli Times miał jedno uzasadnione zastrzeżenie: użycie na wspomnianej wyżej stronie fragmentów rzeczywistej grafiki stosowanej w gazecie mogło
którego doprowadzić do któregoś z jej czytelników że Times za nią odpowiada.
Rezultaty tych gróźb były łatwe do przewidzenia. Wiele innych stron internetowych zaczęło publikować zakazaną treść na swoich serwerach - w geście
sprzeciwu wobec Timesa. Serwis National Debate zyskał największa w swoim
istnieniu popularność , a Times znalazł się w niezręcznym położeniu - nie był
rezultat który przewidywała gazeta. W końcu NYT przystał na to, że National
Debate w jasny sposób oznaczy swoją stronę „sprostowań” jako satyrę a nie jako rzeczywistą treść. Ostatecznie Times zmienił też swoją wewnętrzną politykę
w sprawie sprostowań publicystyki - autorzy zostali zmuszeni do umieszczania
wyjaśnień w swoich kolejnych tekstach20 .
20 Zobacz The New York Times, „The Privileges of Opinion, the Obligations of Fact,” Marzec
28, 2004.
10.6 Zakazane linki i inne zniewagi
10.6
187
Zakazane linki i inne zniewagi
Jeśli Internet ma jakąś główną funkcję, to będzie nią linkowanie. W końcu jeśli
ktoś opublikuje stronę, to chyba każdy może podać do niej odnośnik? Cóż. . . jak
się okazuje nie zawsze tak jest. .
Czasami linkowanie to po prostu zły pomysł. Raczej nie zamieściłbym odnośnika do strony której treść uznaję za niebezpieczną, na przykład promującą przemoc. Jeśli jednak zamieszczenie odnośnika miałoby mieć konkretny cel
dziennikarski, to istnieje szansa że bym go opublikował, ale nawet wtedy zastanawiałbym się nad tym długo i głęboko. Tylko od nas zależy gdzie wyznaczamy
granicę w takich sprawach, są to decyzje o charakterze osobistym jak i zawodowym. Najważniejsze jest to, że wszyscy musimy myśleć o kontrowersyjnym
linkowaniu w kategoriach etycznych i oceniać publikowanie takich odnośników
pod kątem konieczności zaistnienia linkowanych stron w mediach.
Ale takie podejście zakłada że publikowanie odnośnika jest dozwolone. Tymczasem w wielu korporacyjnych sporach to założenie zostało wystawione na próbę. W 1997 Ticketmaster, firma zajmująca się rezerwacją biletów, pozwała do sądu Microsoft ponieważ jedna ze spółek związanych z Microsoftem publikująca
przewodniki miejskie zamieszczała „głębokie” odnośniki do strony firmy Ticketmaster które prowadziły bezpośrednio do danego wydarzenia, zamiast kierować
ludzi przez wirtualne drzwi wejściowe serwisu, czyli jego stronę główną. W wyroku sędzia stwierdził że takie linkowanie jest legalne.
Ta sprawa była dziwna gdyż firma Ticketmaster nie chciała w lepszy sposób
wykorzystać technologii; nie jest trudno zablokować komuś możliwość głębokiego linkowania. Jeśli Ticketmaster był tak niezadowolony z poczynań Microsoftu,
to wystarczyło zablokować odpowiednie skierowania. Oczywiście, prowokuje to
pytanie : dlaczego Ticketmaster był tak niezadowolony z faktu że ruch był kierowany na jego serwis? Nigdy nie przekonało mnie wyjaśnienie firmy, że ma
ona prawo kontrolować dostęp do swojej strony poprzez wymaganie by wszyscy
użytkownicy zaczynali jej przeglądanie od strony głównej21 .
Znacznie poważniejszy przykład „zakazanych linków” dotyczy sprawy Universal v. Reimerdes. Wymaga ona nieco wyjaśnień.
Gdy powstawał format DVD, studia filmowe paranoidalne na punkcie praw
autorskich oraz kartel firm kontrolujących format połączyły siły by stworzyć
wspólny standard szyfrowania. Standard ten powstał by przeszkodzić ludziom
w odtwarzaniu DVD na urządzeniach które nie były autoryzowane w tym celu.
Właściciele DVD mogli kopiować dane ale już nie mogli ich odtwarzać. Oprogramowanie i kod szyfrujący który chronił w ten sposób pliki nazwano CSS
(Content Scrambling System, System Szyfrowania Treści).
Ale we wrześniu 1999 roku, norweski nastolatek Jon Johansen (i inni niezidentyfikowani osobnicy) złamali kod, który pod każdym względem okazał się
bardzo słabym zabezpieczeniem. Johansen powiedział że chciał odtwarzać swoje DVD na komputerze działającym pod Linuxem, na który nie było żadnych
autoryzowanych odtwarzaczy. Jego program który nazwał DeCSS został umieszczony w Internecie, gdzie ludzie zaadaptowali go na potrzeby innych systemów
operacyjnych. Studia wpadły w panikę, gdyż ich absolutna kontrola nad odtwarzaniem DVD została złamana.
21 Na
stronie Chilling Effects Clearinghouse znajdują się inne przykłady gróźb związanych
z linkami. Odnajdziesz też wiele niezamierzenie śmiesznych korporacyjnych „polityk linkowania”.
188
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
Konsekwencją były pozwy, w tym jeden w Norwegii. Johansen został oskarżony o naruszania praw autorskich i został uniewinniony w norweskim sądzie.
Oskarżyciele wnieśli apelację, i odbył się kolejny proces. Johansen został znowu
uniewinniony.
Tymczasem w sprawie mającej poważne konsekwencje dla dziennikarzy, kilkanaście wytwórni filmowych pozwało redaktora hackerskiego magazynu 2600.
Według filmowców redaktor tego magazynu Eric Corley naruszył Digital Millennium Copyright Act (DMCA) gdyż udostępnił innym technologie umożliwiającą obejście systemu zabezpieczeń praw autorskich poprzez zamieszczenie
kodu DeCSS na serwisie periodyku i linkowanie do innych stron zawierających
ten kod. Studia filmowe wygrały. Jak się przekonamy, zwycięstwo to naruszyło kilka kluczowych elementów ochrony prawnej gwarantowanej przez Pierwszą
Poprawką.
Od 2000 r. miała miejsce seria wyroków sądu w Nowym Yorku a później Drugiego Sąd Apelacyjnego utrzymujących w mocy traktowanie kodu jako materiału który jest objęty Pierwszą Poprawką z zastrzeżeniem że kod ”funkcjonalny”
jest kodem drugiej kategorii, a przez to może być zakazany z powodu możliwości jego bezprawnego wykorzystania, nawet jeśli istnieją inne, legalne metody
jego stosowania. W odpowiedzi na te wyroki, cyber-aktywiści zaczęli drukować
kod DeCSS na T-shirtach, pisać go w formie haiku i wielu innych formatach.
Taka działalność mogła być bez wątpienia uznana za nielegalną, ale jednocześnie stanowiła dobitną demonstracją bezsensowności wspomnianych orzeczeń.
Te satyryczne reakcje nie zmieniły w niczym faktu, że właściciele praw autorskich i rząd dostali pałkę, którą mogli od tego momentu używać selektywnie
przeciwko konkretnym ludziom.
Po drugie, co jest jeszcze bardziej alarmujące, sądy uznały że nawet linkowanie do kwestionowanego kodu - to jest publikowanie hyperlinków do stron
zawierających kod jest bezprawne, nawet jeśli strony te znajdują się poza jurysdykcją USA. Sędzia, wspomagany przez sąd apelacyjny stwierdził że w takich
okolicznościach hyperlinki mogą być zaskarżane22 .
Potencjalny efekt cenzorski tych orzeczeń stanie się oczywisty jak tylko właściciele praw autorskich zechcą go wywołać. Ani ja ani mój pracodawca nie
zostaliśmy pozwani gdy podałem odnośnik do kodu DeCSS na moim blogu. Czy
jestem bardziej ”usankcjonowanym” dziennikarzem niż Corley? W rzeczywistości to sąd dokonał tego rozróżnienia, które jest jednocześnie bardzo przerażające.
Jak powiedział Mark Lemley, profesor prawa na Uniwersytecie w KaliforniiBerkeley w wypowiedzi dla internetowego magazynu Salon:
To jasne że sąd chce ograniczyć okoliczności które prowadzą do odpowiedzialności prawnej za linkowanie, ale mimo wszystko fakt że [sąd] mówi o tym
że niedozwolone jest zamieszczanie odnośników do informacji która istnieje gdzie
indziej - cóż, ma to niepokojące implikacje między innymi dla mediów. Jeśli
na przykład Salon chciałby poinformować czytelników o co chodzi w tym całym
zamieszaniu [z DeCSS] dziennikarze mogliby zostać wezwani do sądu i zapytani dlaczego zdecydowali się linkować do tej informacji. Mogę sobie wyobrazić
że doprowadziłoby to do wielu spraw o intencje mediów, i wielu dziennikarzy
trafiłoby przed sąd23 .
22 EFF zarchiwizowała tą i związane sprawy: http://www.eff.org/IP/Video/MPAA_DVD_
cases/.
23 Komentarz Marka Lemleya w Salon http://dir.salon.com/tech/log/2000/08/18/
decss_trial/index.html.
10.6 Zakazane linki i inne zniewagi
189
Dobra wiadomość jest taka, że o ile wiem ten scenariusz jeszcze się nie spełnił. Ale ciągle istnieje taka możliwość, a w tle czai się inne zagrożenie. Jeśli sędzia stwierdzi że jeden rodzaj dziennikarstwa jest usankcjonowany a drugi nie,
to cała koncepcja dziennikarstwa oddolnego jest zagrożona. Tworzymy podział
który a) nie istnieje b) powinien przerazić wszystkich tzw. „usankcjonowanych”
dziennikarzy. Czy to wszystko oznacza że dziennikarstwo będzie w przyszłości
wymagało licencji?
Sprawa DVD-CSS zyskała nowy wymiar jeśli chodzi o ochronę wolności słowa
gdy przemysł filmowy zaskarżył pewnego Teksańczyka przed sądem w Kalifornii,
za rzekome naruszenie tajemnicy handlowej poprzez publikowanie kodu DeCSS.
Jego prawnicy, w tym adwokaci z EFF podnieśli że biorąc pod uwagę szerokie
rozpowszechnienie kodu nie stanowi on już tajemnicy handlowej. Sąd zgodził
się z tym24 . Punkt dla zdrowego rozsądku.
Debata związana z prawami autorskimi wykracza znacznie poza ramy ataku
na wolność słowa i zamieszczenie odnośników. Jest to spór o serce Internetu
i technologii. Więcej o tym starciu w następnym rozdziale.
24 Wyrok sądu apelacyjnego w sprawie DVD-CSS: http://www.eff.org/IP/Video/DVDCCA_
case/20011101_bunner_appellate_decision.html.
190
Nadchodzą sędziowie i prawnicy
Rozdział 11
Imperium kontratakuje
Obietnicą była wolność. I przez jakiś czas wolność była rzeczywistością.
Jak wierzyli niektórzy z nas, internet miał być w większości nieuregulowaną
sferą, w której granice nie miały znaczenia – a wolność indywidualna byłaby najważniejszym warunkiem na dobre i na złe. W końcu internet był dynamicznym
sposobem komunikacji; teoretycznie mógł przetrwać atak nuklearny. Dlatego początkującym internautom można było wybaczyć założenie, że obowiązują różne
reguły. Przez jakiś czas rzeczywiście obowiązywały.
Widzieliśmy jak cyberwolność rozciągnie się na kulturę i informację przy
użyciu potężnych i niespotykanych sposobów. Internet jako pierwsze masowe
medium miał uwolnić nas od tyranii scentralizowanych mediów i „zjełczałego”
konsumeryzmu. Według niego jesteśmy jedynie pojemnikami na to, co Wielki
Biznes (w tym Wielkie Media) chce, abyśmy kupowali. Zamierzaliśmy zmienić
świat typu „bierz lub zostaw”, w poinformowaną globalną konwersację. Konsumenci staliby się prawdziwymi konsumentami. Rządzeni staliby się „nami –
ludźmi”, uczestnikami politycznego procesu.
Ale rozpoczęły się nagłe ograniczenia. Gdziekolwiek patrzymy, siły centralizacji i władzy znajdują sposoby, aby spowolnić – a być może całkiem zahamować
– wysiłki, jakie czynimy.
Do nich należą zwykli podejrzani mianowicie rząd, wielkie firmy telekomunikacyjne i to, co nazywam autorskim kartelem firm związanych z rozrywką. Ale,
co smutne, należą do nich także niektórzy z pionierów technologicznych, którzy
kiedyś obiecywali tak wiele w drodze do wolności cyfrowej.
Czy te nasilające się restrykcje mogły rzutować na oddolne dziennikarstwo?
Mogły jak najbardziej i dlatego my będziemy musieli walczyć o utrzymanie
naszych wolności. Alternatywą może być reżim informacji, który jest dyktowany
prawie otwarcie przez rządy i wielkie korporacje – sytuacja gorsza niż to, co
mamy dziś, kiedy Wielkie Media kontrolują już tak wiele.
Poniżej znajduje się opis najpoważniejszych zagrożeń oraz tego, co możemy
zrobić (indywidualnie i zbiorowo), aby im przeciwdziałać.
192
11.1
Imperium kontratakuje
Rządy stają się nerwowe, a Wielki Biznes
wścibski
Jak dotąd interwencja państwa w dziennikarstwo obywatelskie była bardziej
bezceremonialna, niż subtelna. Dla przykładu, kilka razy w ciągu 2003 roku
rząd Chin „przykręcił kurek” i masowo wyłączył dostęp do tysięcy dzienników
sieciowych. Wielki firewall, uprzednio używany do blokowania pewnych newsów
i stron informacyjnych (w tym strony mojej gazety), których nie powinni zdaniem rządu zobaczyć jego ludzie, zapobiegał przed wszelkiego rodzaju stronami
tworzonymi na Blogspot.com (wiodącej stronie blog-hostingowa), aby nie były
czytane przez użytkowników wewnątrz kraju1 .
Chiny zdecydowanie nie są osamotnione w cenzurowaniu treści politycznych.
Zgodnie z badaniami przepprowadzonymi przez Jonathana Zittrain’a i Bena
Edelman’a z Centrum Berkman’a dla Internetu i Społeczeństwa przy Szkole
Prawniczej Harvardu również Arabia Saudyjska ma wszechobecne kontrole. Interwencja rządowa (taka jak: wstrzymywanie przepływu danych na dowolnych
granicach z powodu zachcianki rządu lub firmy) staje się coraz bardziej powszechna, nie tylko w tak represyjnych reżimach jak Chiny czy Arabia Saudyjska lecz także we Francji i Singapurze. Filtrowanie nie jest jedynym wykroczeniem. Egzekutorzy prawa w zachodnich demokracjach, w tym w Stanach Zjednoczonych, nalegają na środki nadzoru, które na pewno miałyby odstresowujący
wpływ na wypowiedzi niepoprawne politycznie2 .
Prawdziwie wolny dostęp do informacji (słowo „wolny” jest tu użyte w kontekście „wolności”, nie kosztów) oznacza możliwość wysyłania i otrzymywania
informacji bez bycia śledzonym. Szybko tracimy tę możliwość, a największą ironią jest to, że amerykańskie przedsiębiorstwa, nie rządy, są pierwszymi zaborcami prywatności, kiedy mowa o stosowaniu technologii dla codziennej inwigilacji3 .
W oryginalnej architekturze strony internetowej nie było sposobu, aby ktokolwiek wiedział, że odwiedzałeś stronę oraz co tam robiłeś. Ale w połowie
lat 90., Netscape wprowadził „cookies” (ciasteczka), małe pliki umieszczone
na komputerach użytkowników, które pozwalają właścicielowi strony internetowej śledzić, gdzie i kiedy byli odwiedzający. Profesor prawa ze Stanford Lawrence Lessig, zaniepokojony wpływem ciasteczek na prywatność, powiedział,
że zamiast nazywać tę technologię czymś „słodkim i szczęśliwym jak ciasteczka”, powinni byli nazwać ją po imieniu: „Network Spy” (Sieciowy Szpieg).
Ciasteczka miały i mają duży wpływ na prywatność. Ale tak jak wszystkie
takie technologie mają też dobre strony. Mogą zaoszczędzić czas użytkownika, magazynując jego preferencje dla poszczególnych stron. Bez ciasteczek nie
istniałaby spersonalizowana strona Yahoo!. Jednak obawy niektórych użytkowników w stosunku do ciasteczek skłoniły do ustawienia ich przeglądarek tak,
aby odmawiały umieszczenia ciasteczek na ich komputerach, w ten sposób ich
ruchy nie mogły być śledzone. W tym czasie twórcy stron odkryli ogromną wartość ciasteczek dla celów marketingowych i łatwości użycia. Ciasteczka stały się
nieodłącznym elementem Internetu i nie zapowiada się na to, aby miały odejść.
1 Artykuł na temat blokowania blogów w Chinach z New Scientist: http://www.
newscientist.com/news/news.jsp?id=ns99993260.
2 Badania nad filtrowaniem sieci przez narody Zittrain/Edelman: http://cyber.law.
harvard.edu/filtering/.
3 Prawa dotyczące prywatności danych w Europie są o wiele bardziej surowe. Azja jest
stosunkowo łagodna.
11.1 Rządy stają się nerwowe, a Wielki Biznes wścibski
193
Ciasteczka stają się poważniejszym problemem, kiedy bierzesz pod uwagę
sytuację z rzeczywistego świata. Kiedy idziesz do centrum handlowego, nikt nie
chodzi za tobą z kamerą wideo, nagrywając wszystko, na co patrzysz. (Ukryte
kamery, które stają się coraz bardziej wszechobecne, mogą zmienić tę zasadę.)
Ale to jest dokładnie to, na co pozwalają ciasteczka: wgląd we wszystko, co
użytkownik komputera robi w sieci. W rezultacie prywatne dane ludzi stają się
towarem, który może być odstąpiony temu, kto da najwięcej lub komukolwiek,
kto posiada nakaz sądowy.
Komputery mogą także śledzić ruch informacji w Internecie. Lessig opisuje
czasy, w których założył serwer peer-to-peer Morpheus, aby ludzie mogli za darmo ściągać kopie jego wykładów. Otrzymał rozgorączkowany telefon od „policji
sieciowej” Stanford (administratorów systemów uniwersytetu) w sprawie nielegalnej działalności odkrytej na urządzeniu w jego biurze. W rezultacie urządzenie zostało odłączone. Obawiając się gniewu przemysłu rozrywkowego, administratorzy założyli, że występują nielegalne działania, na podstawie obecności
technologii, nawet jeśli tym samym właściwie udaremniały całkowicie legalne
użycie oprogramowania4 .
Filtrowanie spamu i innych tak zwanych treści budzących sprzeciw zaprowadziło do doraźnego systemu blokowania treści. Czarne listy spamu prowadzone przez organizacje ochotnicze zostały szeroko zaadoptowane i spowodowały,
że poczta niewinnych użytkowników – którym przytrafiło się korzystać z usług
dostawcy internetu, posiadającego także spammer, który używa tego samego
systemu – ginęła w czarnej dziurze. Prawnie to nie jest cenzura, ponieważ to nie
rządy zajmują się blokowaniem. Ale jest to niepokojąca tendencja, kiedy dobre
intencje prowadzą do szerokiego blokowania treści, które budzi sprzeciw tylko
wąskiego podzbioru tych, którzy by je dostawali.
Filtrowanie może obejmować to, co technolodzy nazywają „Odwzorowaniem
IP”, w którym serwer sprawdza adres internetowy, od którego żądane są jakieś dane. Nieuchronnym skutkiem będzie strefowanie internetu. Jak zauważono w rozdziale 10, już niedługo ludzie z różnych krajów odwiedzający tę samą
stronę, będą widzieli różne informacje.
4 Lessig o policji sieciowej Stanford, z wywiadu dla magazynu Reason: http://www.
findarticles.com/cf_dls/m1568/2_34/85701100/print.jhtml.
194
11.2
Imperium kontratakuje
Kartel Praw Autorskich
Artykuł I dział 8 konstytucji daje Kongresowi władzę, aby „popierać postęp
nauki i sztuk użytecznych przez zagwarantowanie na określony czas praw autorskich i praw do wynalazków.
Nie będę wchodził w szczegóły historyczne praw autorskich (książki Lessiga, szczególnie jego „Wolna Kultura: W jaki sposób wielkie media wykorzystują
technologię i prawo, aby blokować kulturę i kontrolować kreatywność.”5 są dobrym miejscem, aby dowiedzieć się więcej.) Ale bezpiecznym jest powiedzieć,
że dzisiejsza sytuacja nadużywa założenia Założycieli, i wygląda na to, że będzie się ona znacznie pogarszać.
Istotnym do zrozumienia jest jak bardzo pojęcie prawa autorskiego zmieniło
się, odkąd Założyciele po raz pierwszy ochronili je w Konstytucji. Początkowo
zamierzone jako kompromis między twórcami i resztą nas, stało się ono instrumentem surowej, absolutnej kontroli. Równowaga zaniknęła.
Poprzez prawo i tradycję, prawo autorskie dawało uprawnienia użytkownikom dzieł objętych tym prawem, nie tylko twórcy dzieła. Na przykład, uczeni
mogli cytować dzieła objęte prawem autorskim, aby tworzyć nowe prace. To jest
pojęcie „uczciwego użytku” - używanie małej części pracy kogoś innego jako części nowego dzieła. Uczciwy użytek rozrósł się ostatnimi czasy i obejmuje, między
innymi, tworzenie osobistych kopii zapasowych oprogramowania i programy telewizyjne typu Przesunięcie w czasie (time-shifting) (zapisanie programu tak,
aby móc obejrzeć go później). Ale siły kontroli przesunęły granicę. Wierzą one,
że uczciwy użytek to coś, co może być podarowane jedynie przez posiadacza
praw autorskich, jeśli on lub ona (lub ono, w przypadku posiadacza instytucjonalnego) chce na taki użytek pozwolić – a prawo, gdy nowa technologia wchodzi
w życie, coraz bardziej popiera ich stanowisko.
Ale cały sens uczciwego użytku opiera się na zdefiniowaniu strefy użytku,
której posiadacze praw autorskich nie autoryzują specjalnie, której mogą nawet
się przeciwstawiać, ale która i tak jest legalna zgodnie z prawem. Siva Vaidhyanathan, dyrektor programu studiów na studiach komunikacji na Wydziale Kultury
i Komunikacji Uniwersytetu w Nowym Jorku, opowiada historię autorki, która
napisała naukową książkę o muzyce country, ale nie zacytowała żadnych tekstów. Przewrażliwiony wydawca tej autorki, obawiający się pozwów sądowych
ze strony posiadaczy praw autorskich nawet, jeśli takie cytaty całkowicie mieściłyby się w granicach uczciwego użytku, zdecydował, że nie warto fatygować
się o pozwolenie; w związku z tym, książka została wydana bez jakichkolwiek
tekstów, jakich autorka chciała użyć6 . Przekształcenie uczciwego użytku w wyłączną dziedzinę użytków autoryzowanych jest usunięciem go prawie całkowicie.
Powrócimy do tego istotnego punktu później w tym rozdziale.
Jednym z kamieni węgielnych „własności intelektualnej” jest to, że dzieło
przechodzi do domeny publicznej po, jak zdefiniowali to Założyciele, określonym czasie, który pozwala pracy objętej prawem autorskim przejść tam po to,
aby inni mogli tworzyć na jej podstawie. Określony czas najpierw zdefiniowano
5 Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, 2005 http://www.futrega.org/wk/.
blog Sivy Vaidhyanathan’a: http://www.nyu.edu/classes/siva/. Jego książka
z 2004r., The Anarchist in the Library: How the Clash Between Freedom and Control is
Hacking the Real World and Crashing the System (Basic Books) (Anarchista w Bibliotece:
Jak Potyczka Między Wolnością i Kontrolą Hakuje Prawdziwy Świat i Niszczy System), jest
podstawową lekturą dla każdego, kto chce zrozumieć, jak siły centralnej kontroli tworzą zamęt
w kreatywności, innowacji, a nawet wolności.
6 Zobacz
11.2 Kartel Praw Autorskich
195
jako 14 lat, ale był on ciągle wydłużany przez Kongres pod naciskiem posiadaczy praw autorskich takich jak Disney. To, co kiedyś trwało 14 lat, zostało
przedłużone do długości życia autora plus 70 lat, albo 95 lat, jeśli prawa posiada korporacja. Zaskakującym zbiegiem okoliczności, okres praw autorskich
wydaje się wydłużać za każdym razem, gdy Myszka Miki zbliża się do wkroczenia do domeny publicznej, co oznacza, że nic już do niej nie przechodzi. To
jest podwójna napaść ze strony posiadaczy praw. Okradają oni nasze wspólne
dziedzictwo po to, aby chronić parę cennych dzieł. I hamują innowacje.
Jeśli reguły i reżimy przymusu, które obowiązują dzisiaj zostałyby wprowadzone w latach 30-tych XX w., Walt Disney mógłby nigdy nie stworzyć Myszki Miki, która była pochodnym dziełem opartym na twórczości innych osób.
A Victor Hugo na pewno przewraca się w grobie widząc sposób, w jaki dzisiejsze imperium Disney’a przeistoczyło Dzwonnika z Notre Dame w kreskówkę dla
dzieci. Ale jego dzieło dostało się do domeny publicznej, czego rezultatem była
nowa sztuka.
Co to oznacza dla nowoczesnego dziennikarstwa obywatelskiego, polegającego na ludzkiej wolności do korzystania ze wszelkich rodzajów treści cyfrowej
na wszelkie sposoby? Nic dobrego.
196
11.3
Imperium kontratakuje
Oko Obserwatora
Wiele jest ironii w obecnych debatach nad prawami autorskimi. Żadna nie jest
bardziej zauważalna niż fakt, że przemysł, naciskający obecnie na absolutną
kontrolę, rozpoczął swą działalność uprawiając, jak sami to dziś nazywają, „piractwo”. Ale także wstyd widzieć przemysł, który walczył tak czcigodnie o podtrzymanie ochrony Pierwszej Poprawki, bez której to nie mógłby przetrwać,
obecnie przewodzący sprawie, która zagraża wypowiedzi innych ludzi.
Postęp technologiczny zawsze zagraża istniejącym modelom biznesu. A ludzie, których firmy są zagrożone, zawsze próbują powstrzymać rozwój. Cory Doctorow jest internetowym libertarianinem obywatelskim oraz pisarzem science
fiction, który wydał dwie powieści, a także pozwolił, aby można je było za darmo
ściągać z internetu w tym dniu, kiedy pojawiły się w księgarniach. „Wykonawcy The Vaudeville, którzy pozwali Marconi’ego za wynalezienie radia, musieli
odejść od reżimu, kiedy mieli stuprocentową kontrolę nad tym, kto mógł pójść
do teatru i usłyszeć ich występ do takiego, gdzie mieli zero procent kontroli nad
tym, kto może budować lub nabywać radio i przysłuchiwać się nagraniom ich
występu”, powiedział mi. Wykonawcy, innymi słowy, chcieli zapobiec, aby nowa
technologia zakłóciła stary, udany model biznesu.
To nie był jedyny raz. W jednym z najważniejszych ostatnich przykładów,
Hollywood próbowało zniszczyć domowe wideoodtwarzacze. Tylko dzięki minimalnej większości w Sądzie Najwyższym, w istotnej decyzji w roku 1984, Amerykanie zachowali prawo nagrywania programów telewizyjnych i odtwarzania ich
później7 .
Nadejście technologii cyfrowej przeraziło przemysł rozrywkowy, i to z oczywistych powodów. W każdym razie cyfrowa kopia czegoś nie umniejsza sposobowi analogowemu, takiemu jak kopia kasety wideo i wystarczy na kilka powielań.
A cyberprzestrzeń zagrażała tym, że najbardziej na świecie umożliwi naruszenia,
ze względu na to, jak łatwo jest skopiować i rozdystrybuować na niej materiały.
Ale przemysł mądrze, choć niewłaściwie, zaszufladkował konflikt jako „kradzież” przeciw „prawom własności”. W rzeczywistości ta sprawa nie ma z tym
nic wspólnego. Idee różnią się od własności materialnej i były traktowane inaczej w całej historii. Jeśli wezmę twój samochód, ty nie możesz go używać. Jeśli
mam kopię twojej piosenki, ty wciąż masz tę piosenkę. Naruszenie prawa jest
złe, a ja go nie bronię. Ale zawsze były jakieś naruszenia, a właściciele praw
autorskich żyli z nimi jako częścią ich całościowej umowy ze społeczeństwem.
Hollywood, a firmy muzyczne w szczególności, wszczęły alarm we wczesnych
latach dziewięćdziesiątych. Mieli posłuch w Kongresie – w dużej mierze w wyniku ogromnych dotacji na kampanie oraz przychylności dla praw własności wobec wszystkich innych praw – i w 1998r. przekonali federalnych ustawodawców
do przepchnięcia Digital Millennium Copyright Act (DMCA - prawo autorskie
na cyfrowe millenium), prawa, które miało przystosować przepisy praw własnościowych do ery cyfrowej, i które respektowało prawa użytkowników i producentów.
DMCA było radykalną i skomplikowaną legislacją8 . Przechyliło równowagę
na korzyść właścicieli praw autorskich o wiele bardziej, niż cokolwiek wcześniej.
Jedna, szczególnie zła klauzula zmieniła w wykroczenie użytek technologii, która
7 Sąd
Najwyższy prowadzący sprawę z 1984r. Sony przeciw Universal („Betamax): http:
//www.eff.org/Legal/cases/sony_v_universal_decision.php
8 Pełen tekst DMCA: http://www.copyright.gov/legislation/dmca.pdf.
11.3 Oko Obserwatora
197
mogła być użyta do obejścia zabezpieczeń przed kopiowaniem, nieważne w jak
uzasadniony sposób ktoś mógłby tego obejścia użyć. Zakazanym jest nawet powiedzieć ludziom jak mogą robić takie rzeczy, jak Jon Johansen, norweski haker
szyfrującego kodu DVD, i Eric Corley, wydawca, który śmiał to przesłać, odkryli
ku ich smutkowi.
Prawo to było wielokrotnie nadużywane. Naukowcy napotkali prawne groźby
za publikowanie badań na temat słabych zabezpieczeń, jakie firmy przemysłu
rozrywkowego używały na ich materiałach9 . Rosyjski programista został oskarżony w 2001 roku, a jego firmie wytoczono proces (i uniewinniono ją) za sprzedaż
oprogramowania, które mogło być użyte do tworzenia kopii książek elektronicznych10 . Firma drukarska użyła DMCA do pozwania wytwórcy niedrogich kaset
zastępczych (cartridge’y)11 . Sprawy rosną w liczbę i są coraz dziwniejsze co
roku.
9 Ed’owi Felten’owi, wykładowcy informatyki Uniwersytetu w Princeton, grożono założeniem sprawy sądowej jeśli wygłosi przemówienie o tym, jak łatwo byłoby złamać eksperymentalny format pliku przemysłu muzycznego. Zobacz http://www.cs.princeton.edu/sip/sdmi/.
10 Rosyjska
firma programistyczna uniewinniona (CNET): http://news.com.com/
2100-1023-978176.html.
11 Firma produkująca drukarki Lexmark pozywa wytwórcę atramentowych kaset wymiennych (CNET): http://news.com.com/2100-1023-979791.html.
198
11.4
Imperium kontratakuje
Czar i twardość
Nikt nie może podsumować tematu z perspektywy przemysłu rozrywkowego lepiej niż Jack Valenti, przez długi czas głowa Motion Picture Association of America (MPAA) i najważniejszy człowiek lobby praw autorskich. Był jak zwykle
czarujący, kiedy odwiedziłem go w jego biurze w Waszyngtonie jesienią 2002r.
Według Valenti’ego, wszystko wynika z zasady, że Hollywood chce uszczęśliwiać swoich klientów, a internet mógłby być jednym z największych motorów
do uszczęśliwiania ludzi. Ale potencjałowi sieci przeciwstawiają się główne zagrożenia, i inaczej niż poprzednie metody dostarczania filmów do klientów, sieć
daje ludziom nowe sposoby na „branie rzeczy, które do nich nie należą.”
To zabrzmiało tak, no cóż, rozsądnie. Ale Valenti delikatnie odmówił udzielenia odpowiedzi na kluczowe pytanie: jak Hollywood myślał, że mógłby chronić swoje filmy i programy telewizyjne przed kopiowaniem i dystrybuowaniem
w internecie bez naruszania obywatelskich praw uczciwego użytku (takiego jak
cytowanie, nie tylko przesunięcie w czasie, programowanie), które są tak istotne
dla dziennikarstwa i innowacji intelektualnych w ogóle? Valenti był nieugięty,
że technologia w przyszłości – włącznie z komputerami osobistymi – będzie musiała być zmodyfikowana tak, aby zapobiegać tworzeniu nie autoryzowanych
kopii przez ludzi.
Valenti, który powiedział na początku 2004r., że ustąpi ze swojego stanowiska później w tym samym roku, nazwał trzy główne sprawy, w których przemysł
rozrywkowy szuka poprawek – mianowicie: znacznik Broadcast Flag, dziura analogowa i udostępnianie plików sposobem peer-to-peer. W każdym przypadku,
negocjacje z firmami technologicznymi i elektronicznymi będą musiały owocować skutkiem zadowalającym obie strony, powiedział.
Tylko jedna z tych spraw została przedyskutowana z przemysłem technologicznym, a FCC (Federal Communications Commission) zatwierdziła go w 2003r.
Był to „znacznik broadcast flag”12 - praktyka znaczenia materiału wydanego cyfrowo, aby zapobiegać nieautoryzowanemu kopiowaniu. Teoretycznie, odbiorcy
telewizyjni ciągle byli w stanie odtwarzać cyfrowe audycje w innym czasie, ale
nie mogliby ponownie dystrybuować programów, które nagrali. Oczywiście, nawet prawo do kopiowania w domu jest ledwie co regułą, a ty możesz być pewien,
że firmy rozrywkowe będą próbowały uszczegółowić nawet ten poziom wolności
klienta. I nieważne, że niemożliwym jest efektywnie zapobiegać jednemu rodzajowi użytku – kopiowaniu poza domem – przy jednoczesnym całkowitym
zezwoleniu na domową elastyczność.
Następny problem, jaki Valenti zidentyfikował, było to, co firmy rozrywkowe
nazywają „dziurą analogową.” Ludzie nie umieją czytać zer i jedynek, które tworzą media cyfrowe. Maszyny tłumaczą treść cyfrową na to, co nasze oczy i uszy
słyszą i widzą jako obraz i dźwięk. Więc nawet, jeśli potrafisz zablokować zera
i jedynki, jedyne, co ktoś musi zrobić jest odtworzenie nagrania w telewizorze,
potem użyć kamery video, aby utworzyć kopię tego, co jest na ekranie, następnie przekształcić tę kopię ponownie na postać cyfrową i już, problem zaczyna
się na nowo. Przemysł szuka technologii – i praw – aby uczynić takie działanie
niemożliwym i nielegalnym.
Kolejny obszar zmartwień był największy: udostępnianie plików peer-topeer. Przemysł filmowy obserwował, co działo się w biznesie muzycznym i prze12 Decyzja FCC w sprawie Znacznika Broadcast Flag: http://hraunfoss.fcc.gov/edocs_
public/attachmatch/FCC-03-273A1.pdf.
11.4 Czar i twardość
199
straszył się13 . Filmy obecnie dostępne w sieci uniknęły na zawsze kontroli, ale
coś musi być zrobione, aby zapobiegać kradzieży filmów poprzez sieci wymiany
plików, powiedział Valenti.
Firmy rozrywkowe oczekują teraz, że firmy technologiczne ograniczą na początek możliwości urządzeń. Chcą tak skonstruować komputery osobiste i inne
sprzęty, aby nie mogły robić kopii, na które posiadacz praw autorskich wyraźnie
nie zezwala. Znacznik broadcast flag jest jednym z takich kroków w niebezpiecznym kierunku. Nawet bardziej bezczelnie, przemysł rozrywkowy chce także zezwolenia na włamywanie się do sieci i urządzeń, które według niego są używane
do łamania praw autorskich. W 2002r., kongresmen z Kalifornii zaproponował
ustawę, która legalizowałaby to korporacyjne wścibstwo; jak dotąd, na szczęście,
nie doszło do tego14 .
Dajcie właścicielom praw autorskich możliwość „naprawienia” wszystkich
dostrzeganych przez nich problemów, a dacie im bezprecedensową kontrolę nad
jutrzejszą informacją, nad kulturą samą w sobie. A oto przykład: jest obecnie nielegalnym kopiować fragment video wprost z DVD w celu użycia go jako część innej pracy. Ale możecie zrobić to z kawałkiem tekstu, chociaż przemysł e-książek pracuje nad zapobieganiem nawet najmniejszej praktyce „wytnij
i wklej”, chyba, że dozwolonej przez posiadacza praw autorskich. Jeśli będziemy
potrzebować zezwolenia lub będziemy musieli płacić, aby po prostu zacytować
czyjąś pracę, nauka będzie tylko jedną z ofiar.
W debacie o prawach autorskich tkwi poważne pytanie o kwestię prywatności. Jedynym możliwym sposobem, aby firmy rozrywkowe wyegzekwowały ich
prawa autorskie, będzie śledzenie, co pojedynczy użytkownicy kupują i jak tego
używają. Pewnego dnia, szybciej niż wam się to podoba, wielkie korporacje i rządy będą znały każdą pracę objętą prawami autorskimi, którą czytacie, słuchacie
i oglądacie. Każdy z poczuciem historii powinien obawiać się takiego systemu15 .
Taka przyszłość będzie skazywać na zagładę dużą część, jeśli nie całość,
dziennikarstwa obywatelskiego, które promuję w tej książce. Na przykład, gdyby
każdy dziennikarz amator musiał prosić o pozwolenie przed zacytowaniem pracy
objętej prawem autorskim, albo był zmuszony płacić za każdy cytat, większości prawdopodobnie nie chciałoby się fatygować. Wiecznie obecna groźba policji
praw autorskich, która interpretuje uczciwy użytek poprzez ostatnie, restrykcyjne prawa Kongresu, byłaby tak odstraszająca, jak nic innego.
Co smutne, to nie tylko firmy filmowe i muzyczne reprezentują taką postawę.
Wydawcy książek patrzą coraz częściej na dystrybutorów w sieci ze strachem,
13 Problemy przemysłu muzycznego nie są spowodowane dzieleniem się plikami MP3 (file sharing), wbrew propagandzie. Są spowodowane przynajmniej tak bardzo redukcją liczby
wydań i całościową niższą jakością muzyki dziś promowanej, jak i niewiarygodnie wysokimi cenami. Co więcej, dogłębne studium (http://www.unc.edu/~cigar/papers/FileSharing_
March2004.pdf) przeprowadzone przez wykładowców ze Szkoły Biznesu Harvardu (Harvard
Business School) i Uniwersytetu Północnej Karoliny pokazały, że dzielenie się plikami nie ma
żadnego oczywistego wpływu na sprzedaż – a że tak naprawdę może pomóc promować muzykę.
14 Relacja Wired News z legislacji Bermana: http://www.wired.com/news/politics/0,
1283,54153,00.html.
15 Polecam dwie doskonale przebadane prace, które wyjaśniają niebezpieczną zależność między prywatnością a zarządzaniem prawami cyfrowymi: „DRM i Prywatność”(https://www.
law.berkeley.edu/institutes/bclt/drm/papers/cohen-drmandprivacy-btlj2003.html)
autorstwa Julie E. Cohen, profesora prawa Wydziału Prawa Uniwersytetu Georgetown, i nawet świeższe: „Nowa Obserwacja” (http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_
id=527003) autorstwa Sonii Katyal, profesora nadzwyczajnego Wydziału Prawa Uniwersytetu
Fordham.
200
Imperium kontratakuje
podczas gdy powinni widzieć to jako praktyczny krok poza staroświeckie systemy drukowania i dystrybucji, i jako możliwość pozyskania nowych klientów.
Wspierają system, który kpi z Pierwszej Poprawki, na której z kolei opiera się
ich egzystencja; wydawanie, w końcu, jest zbudowane na bazie wolności wypowiedzi. Wypożyczalnie szczególnie są zagrożone, jeśli wydawcy obierają ten sam
ostry kierunek, który obrały firmy muzyczne i filmowe, ponieważ w reżimie praw
autorskich płać i oglądaj, wypożyczanie staje się niemożliwe16 .
I w końcu, spójność intelektualna rzadko potrafi przetrwać zagrożenia finansowe, tylko domniemane lub prawdziwe. Znowu, mogę zrozumieć te obawy.
Wydawcy boją się bardziej o wpływ, jaki nielegalna dystrybucja może mieć
na bilans, niż rozważają niewiarygodne możliwości w wykorzystywaniu (w najlepszym znaczeniu tego słowa) potencjału. Podoba mi się pomysł posiadania
możliwości robienia adnotacji w książce elektronicznej i przejścia do innych źródeł poprzez, powiedzmy, hiperłącza; ale jeśli kosztem tego jest niemożność zrobienia kopii zapasowej, aby używać jej na innym urządzeniu elektronicznym, lub
nawet restrykcja nie pozwalająca mi na dzielenie się książką, koszt ten jest zbyt
wysoki.
Oto jeszcze jeden sposób, w jaki cele przemysłu rozrywkowego odciskają
piętno na jutrzejszym dziennikarstwie. W rozdziale 2 wyjaśniłem wartość technologii peer-to-peer dla niedrogiej dystrybucji dużych plików audio i video utworzonych, na przykład, przez bloggera. Opłaty dostawców usług internetowych
oparto na wielkości ruchu, jaki istnieje na twojej stronie i wielkości pasma, jakie potrzebne jest do przesłania twoich treści ludziom, którzy chcą je zobaczyć.
Innymi słowy, czym bardziej popularne stają się twoje treści, tym więcej cię to
kosztuje – boleśnie odwrotna sytuacja od tej w świecie fizycznym, gdzie ekonomia skali działa na twoją korzyść.
Teraz pamiętaj, że przemysł rozrywkowy nienawidzi technologii peer-to-per,
ponieważ jej nie kontroluje. Pamiętaj, że spowodował on nawałnicę przepisów,
które zabiły firmy innowacyjne takie jak Napster lub ReplayTV, firmę, która
tworzyła systemy kina domowego do nagrywania i przechowywania programów
oraz do pomijania reklam. Przemysł rozrywkowy stworzył także pluton lobbystów, który ma przekonać Kongres i ustawodawców do przystopowania innych
technologii peer-to-peer, a to odbija się na ludziach, którzy ich używają17 .
Jeśli przemysłowi uda się to powstrzymanie, przejmie on jedyną najskuteczniejszą metodę dystrybucji „oddolnego” audio i video. Nawet, jeśli wszystko,
czego dokona, to sprawienie, że usługi peer-to-peer będą indywidualnie śledzone co i gdzie jest wysyłane, pociągnie za sobą odstraszenie od dziennikarstwa
oddolnego, które jest tak istotne dla wolności w krajach dyktatury Przyszłość
mediów nie należy tylko do ludzi, którzy mogą polegać na Pierwszej Poprawce;
należy także do reszty świata, albo przynajmniej powinna.
16 Patricia Schroeder, były członek Kongresu, która następnie stanęła na czele głównej organizacji lobbistycznej przemysłu wydawniczego, zasłynęła wypowiedzianym dla The Washington Post w 2001r. (http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A36584-2001Feb7), „Mamy
bardzo poważną kwestię z bibliotekarzami.” Pokazywałem ten cytat ludziom wielokrotnie,
i każdorazową odpowiedzią było całkowite niedowierzanie w stwierdzenie Schroeder.
17 Kongres jest coraz bliżej uznania peer-to-peer całkowicie bezprawnym, a przemysł rozrywkowy ciągle pozywa każdego kogo ma w zasięgu wzroku. W jednym przypadku, firma płytowa
pozwała inwestora Doliny Krzemowej w Napsterze, zarzucając mu współudział; w tej sprawie
jak dotąd proces się nie odbył.
11.5 Sprzedaż Przemysłu Technologicznego
11.5
201
Sprzedaż Przemysłu Technologicznego
Kilka lat temu obserwatorzy przepisów rozmawiali o wojnie trwającej między
ochroną praw autorskich a innowacją. Linie były wyznaczone: Dolina Krzemowa
wymyślała nową technologię, a Hollywood chciał kontrolować jej użytek. Wiadomości z frontu nie są dobre dla ludzi, którzy polegają na technologii, aby
produkować informacje na jutro.
Wolno, ale pewnie, główni członkowie elity technologicznej ewoluowali od bycia zaciekle niezależnymi do bycia lokajem firm rozrywkowych w pewnych kluczowych kwestiach. Intel, gigantyczny producent chipów komputerowych, macza swoje palce we wszystkich technologiach znacznika Broadcast Flag, które
FCC uprawomocniła. Nie pierwszy raz Intel zdradził swoich własnych klientów.
Zrobił to podczas negocjacji w sprawie DVD lata wcześniej, kiedy Hollywood
zażądało Systemu Szyfrowania Zawartości (Content Scrambling System), który
doprowadził do okrutnie ograniczanego użycia DVD – systemu, który, jak dobrze poinformowany pracownik Intela później przyznał, spowodował poważne
problemy użytkowników komputerów.
Ale żadna firma technologiczna nie zrobiła więcej, aby przypodobać się kartelowi praw autorskich niż Microsoft – firma, która (jak wiele firm technologicznych), wielokrotnie ignorowała prawa autorskie budując swój własny, potężny
biznes. Oto jak ujął to Cory Doctorow:
Kiedy Microsoft uruchomił swoją pierwszą wyszukiwarkę (która tworzy kopie każdej strony, jaką przeszukuje), złamał prawo autorskie. Kiedy Microsoft
stworzył swój pierwszy serwer proxy (który tworzy kopie każdej strony, jaką
przechowuje w pamięci), złamał prawo autorskie. Kiedy Microsoft uruchomił
swoją pierwszą technologię nagrywania CD, złamał prawo autorskie.
Złamał prawo autorskie, ponieważ to prawo było niewłaściwe. Prawo autorskie zmienia się cały czas, aby uwzględnić nowe narzędzia, które firmy, takie
jak Microsoft, wymyślają. Jeśli Microsoft chce dostarczyć fascynującą usługę
swoim klientom, pozwólcie mu stworzyć narzędzia ogólnego użytku, które mają
efekt uboczny w postaci łamania DRM [Zarządzania Prawami Cyfrowymi] Sony
i Apple’a, dając swoim klientom większy wybór odtwarzaczy, których używają. Microsoft pokazał swoją chęć pójścia łeb w łeb z anty-monopolistami, aby
chronić swój bilans: przy nich sądy zajmujące się prawem autorskim i ustawodawcy to lalusie. Microsoft mógłby zjeść ich na lunch, dokładnie tak samo, jak
Sony dokopał im w 1984r„ kiedy bronili oni prawa do budowy i sprzedaży magnetowidów, nawet jeśli niektórzy mogli używać ich w niewłaściwy sposób. Tak
jak producenci wczesnych odtwarzaczy MP3 zrobili, kiedy zdmuchnęli Sony’emu
okazję sprzed nosa sprzedając produkt, którego Sony nie mógł18 .
Niestety, odpowiedź Microsoftu była taka, aby wbudować Zarządzanie Prawem Cyfrowym – lepszym terminem jest „Zarządzanie Restrykcjami Cyfrowymi” - we wszystko prawie, co produkuje. Restrykcje tworzą szeroką gamę.
Możesz mieć pozwolenie na oglądanie czegoś na wielu urządzeniach lub tylko
jednym. Możesz mieć pozwolenie na kopiowanie fragmentu albo całości, albo niczego. Możesz nie mieć możliwości drukowania dokumentu tekstowego, itd. Te
restrykcje są zwłaszcza częścią systemu „Windows Media Center”, który łączy
komputery osobiste z telewizorami i innymi urządzeniami. Frazesem powtarza18 Pełen cytat Doctorow’a: http://boingboing.net/2004/01/27/protect_your_investm.
html
202
Imperium kontratakuje
nym przez wierzących w DRM jest stwierdzenie, że wzmacniają oni bezpieczeństwo i chronią własność intelektualną. Efektem, jednakże, jest odmawianie
ludziom uczciwego użytku i innych niekontrowersyjnych użytków tego, co kupili
lub posiadają.
Nawet Apple wskoczył na pokład pociągu DRM, chociaż nie z tym samym
zapałem, który pokazał Microsoft. Sklep muzyczny Apple’a iTunes, który sprzedaje piosenki, zapisuje je w formacie, który łatwo może być przekształcony
do szerokiego formatu MP3 albo OGG. Schemat DRM, ustanowiony, ponieważ
przemysł muzyczny tego zażądał, daje użytkownikom Apple’a więcej wolności
do kopiowania piosenek między różnymi sprzętami niż widzieliśmy w poprzednich schematach DRM. Ale ma tendencję do karania niektórych najlepszych
klientów Apple’a – ludzi, którzy wielokrotnie kupują nowe Mac’i. Klient Sklepu
Muzycznego iTunes może słuchać piosenek na pięciu komputerach, ale zarządzanie autoryzacją może być mordęgą. Ważne jest także, aby pamiętać, że wolności,
które Apple daje dzisiaj mogą jutro zniknąć19 .
Microsoft, Intel i parę innych głównych firm technologicznych pracują obecnie nad inicjatywą „Zaufana Technika Komputerowa” (Trusted Computing,
TC), ponoć projektowaną aby zabezpieczać komputery przed atakiem wirusów i robaków oraz aby chronić dokumenty przed wścibskimi oczami. Brzmi
nieźle, ale skutek może być destrukcyjny dla wolności informacji. Przesłanką
tych systemów nie jest zaufanie; jest nią brak zaufania. W efekcie, jak ekspert
w sprawach bezpieczeństwa Ross Anderson napisał w 2003r., Zaufana Technika
Komputerowa „będzie odbierać totalną kontrolę nad twoim komputerem tobie
na rzecz kogokolwiek, kto napisze program, który akurat twój komputer będzie
używał”. I dalej:
[Zaufana Technika Komputerowa] (Nie tłumaczyłbym Trusted Computing
na tej samej zasadzie na jakiej nie tłumaczymy DRM, Internet czy co tam, TC
to TC a nie jakaś zaufana ;-) - wariat)dostarcza platformę komputerową, na której nie możesz manipulować aplikacjami, i gdzie te aplikacje mogą bezpiecznie
komunikować się z ich autorami i z każdym innym. Początkową motywacją było
Zarządzanie Prawem Cyfrowym (DRM): Disney będzie mógł sprzedać ci DVD,
które będą odkodowane i będą działać na platformie TC, ale których nie będziesz
w stanie kopiować. Przemysł muzyczny będzie w stanie sprzedać ci CD, którą
będziesz mógł odtworzyć tylko trzy razy, albo tylko w twoje urodziny. Wszystkie
rodzaje nowych możliwości marketingowych staną przed nami otworem.
Ale teraz rozważ sposoby, na jakie mogłaby być używana platforma, poza
prostym śledzeniem przez posiadaczy praw autorskich tego, co sprzedają. Anderson pisze:
Możliwość nadużywania przerasta zdecydowanie komercyjne prześladowanie
i ekonomiczny stan wojny, urastając do politycznej cenzury. Spodziewam się,
że to będzie postępowało kroczkami. Najpierw, jakaś siła policyjna działająca
w dobrej wierze dostanie nakaz przeciwko pornograficznemu zdjęciu dziecka, albo instrukcję jak sabotażować sygnały kolejowe. Wszystkie komputery zgodne
z TC zniszczą, albo może zraportują, te złe dokumenty. Później strona w procesie o zniesławienie lub prawa autorskie dostanie nakaz sądu cywilnego przeciwko obraźliwemu dokumentowi; być może Scjentolodzy będą próbowali wciągnąć
19 I, w rzeczy samej, Apple te wolności odbiera. Pod koniec kwietnia 2004r,. wydał „uaktualnienie” („update”) iTunes, który po zainstalowaniu usuwa funkcjonalność z oprogramowania
podczas dodawania nowych opcji. Całkowicie spodziewam się, że Apple będzie kontynuował
takie praktyki.
11.5 Sprzedaż Przemysłu Technologicznego
203
na czarną listę Fishman’a Affidavit’a. Tajna policja dyktatora mogłaby ukarać autorki dysydenckiej ulotki poprzez niszczenie wszystkiego, co kiedykolwiek
stworzyła przy użyciu tego systemu – jej nową książkę, jej oświadczenie podatkowe, nawet kartki urodzinowe jej dzieci – gdziekolwiek miałoby to się zakończyć.
Na Zachodzie, sąd mógłby użyć prawa konfiskaty, aby zabrać urządzenie, które
było użyte do tworzenia pornograficznego zdjęcia dziecka. Pewnego razu prawnicy, policjanci i sędziowie odkryją potencjał, i strużka przemieni się w powódź20 .
Ruchy Zaufanej Techniki Komputerowej przywodzą na myśl rozmowę na początku 2000r. z Andy’m Grove, wieloletnim dyrektorem naczelnym Intela i jednym z prawdziwych pionierów w przemyśle technologicznym. Mówił on o tym,
jak łatwo będzie wkrótce wymieniać obrazy w sieci z własnymi wnukami. Jeśli
tendencje się utrzymają, sugerowałem, pewnego dnia będzie potrzebował zezwolenia Hollywood. Człowiek, który napisał bestseller Tylko Paranoicy Przetrwają, nazwał mnie wtedy paranoikiem. Kilka lat później, pośród wzrostu restrykcji
przemysłu praw autorskich i nieszczęsnego przewodnictwa Intela pomagającego
posiadaczom praw autorskich zablokować wszystko, co się da, spytałem go, czy
rzeczywiście jestem paranoikiem. Nigdy nie dostałem odpowiedzi wprost.
20 Pełna analiza Zaufanej Techniki Komputerowej przeprowadzona przez Ross’a Andersona:
http://www.cl.cam.ac.uk/~rja14/tcpa-faq.html.
204
11.6
Imperium kontratakuje
Koniec trybu End to End
Podstawowy cel projektowy Internetu nazywany był „zasadą end-to-end”. W skrócie, mówi ona, że chcemy zatrzymać dane na krawędziach sieci i sprawić, aby
transport danych był jak najłatwiejszy pomiędzy nimi. Innymi słowy, aby używać sieci do przesyłania zer i jedynek w obie strony z jak najmniejszą ingerencją,
i aby pozwolić ludziom używających komputerów, serwerów i innych urządzeń
na robienie wszystkich innych rzeczy. W mailu David P. Reed, jeden z ludzi
kojarzonych z tą definicją, opisał to w następujący sposób:
Systemy komunikacji nie powinny wdrażać funkcji, które mogą być wdrożone
przez ich użytkowników. Projektanci systemów powinni w szczególności ciężko
pracować nad znalezieniem lub wynalezieniem projektów systemów, które unikają włączania specyficznych zorientowanych na użytkownika funkcji do nieelastycznej infrastruktury, poprzez przeniesienie wdrażania tych funkcji na krawędzie sieci, gdzie są one wdrażane jako aplikacje kontrolowane przez użytkownika.
Jak pokazało doświadczenie wspólnoty projektującej Internet, wiele funkcji, które są pomyślane jako funkcje i możliwości „sieciowe” mogą być wdrożone
w formie protokołów pośród użytkownków lub ich aplikacji. Na przykład bezpieczeństwo może być wdrażane poprzez szyfrowanie end-to-end i dokumenty endto-end [które nie mogą być sfałszowane], tak, aby sieć nie musiała być w ogóle
bezpieczna.
Podobnie, kiedy jesteś zmuszony myśleć o problemach takich jak spam w metodzie end-to-end, zaczynasz zdawać sobie sprawę z tego, że problem ze spamem
nie może być rozwiązany w „sieci” - odwrotnie, jest to problem pośród użytkowników sieci, i tam musi być rozwiązany. To jest wciąż oczywiście trudne, ale
trudność ta jest związana z konfliktem pomiędzy chęcią pozwolenia każdemu,
aby swobodnie się z nami kontaktował i chęcią bycia pozostawionym w spokoju. Sieć nie może zrozumieć szczegółów naszych indywidualnych chęci; zasada
end-to-end mówi, że nigdy sieć nie powinna próbować tego robić.
Zaletą argumentu end-to-end jest to, że zachowuje on elastyczność sieci
w kwestii adaptowania się do zarówno nowych, nieprzewidzianych użytków, jak
i do nowej, nieprzewidzianej technologii wdrożenia.
W świecie, gdzie możemy skończyć z jednym, dwoma, co najwyżej trzema dostawcami szerokopasmowej telekomunikacji w każdej danej społeczności, zasada
end-to-end jest poważnie zagrożona. Czy gigantyczne firmy telekomunikacyjne –
mianowicie dostawcy telewizji kablowej i lokalnej telefonii - powinny mieć kontrolę pionową nad wszystkim, od transportu danych poczynając, na treści samej
w sobie kończąc? Dla przykładu, kiedy pisałem książkę, Comcast, monopolista
kablowy na moim terenie, próbował kupić Disney’a. Próba się nie powiodła.
Gdyby to się zdarzyło, Comcast mógłby zdecydować się na dostarczanie treści
Disney’a online dużo szybciej niż treści kogoś innego, na podstawie przesłanek
finansowych. Taki reżim byłby katastrofą dla nieutrudnionego przepływu informacji. Powinniśmy nalegać na bardziej poziomy system, w którym właściciel
przewodów zobligowany jest do zapewnienia przyłączy konkurencyjnym usługom. Niestety, dzisiejsi pośrednicy ustawodawczej i politycznej siły idą w złym
kierunku.
W 2003r., firmy kablowe i telefoniczne upierały się, że potrzebują kontroli
pionowej. W innym wypadku, groziły, nie będą dostarczać szerokopasmowych
połączeń danych do amerykańskich domostw. Przekonali oni przewodniczącego Federalnej Komisji Komunikacji (FCC), Michael’a Powell’a, i większość jego
11.6 Koniec trybu End to End
205
kolegów, że ich stanowisko jest właściwe. FCC dała amerykańskim regionalnym
firmom telefonicznym prawo do kontroli dostępu do wszelkich nowych szybkich (high-speed) przewodów danych jakie budowali, nawet jeśli powiedziano
im, że muszą wciąż dzielić się, w owym czasie, przewodami miedzianymi. Ta
polityka w dużej mierze była kopią wcześniejszych zasad, pozwalających firmom kablowym, które także tworzyły sieci poprzez przejęcie dotowanych przez
państwo monopoli, na odmowę dzielenia się dostępem do ich przewodów21 .
Firmy kablowe i telefoniczne wciąż pokazują, jak potrafią nadużywać swoją
władzę. Są historycznymi monopolistami z kontrolą nad ogromnymi terytoriami, danymi im przez rządy. Ale prędzej byli to regulowani monopoliści. Coraz
częściej, uwalniają się oni spod regulacji.
Wielcy dostawcy telekomunikacyjni, którzy są zbyt wolni aby tak naprawdę
rozwinąć swoje własne szerokopasmowe infrastruktury, nie lubią, gdy inni używają ich taktyki. Państwo i rządy lokalne mogą i powinny budować ich własne
sieci światłowodowe, jak niektóre już uczyniły, np. Ashland w Oregonie. Co nie
dziwi, firmy telefoniczne i kablowe lobbują legislatury rządowe aby zakazały tej
praktyki, i w kilku stanach nielegalnym obecnie jest, aby niektóre samorządy
były również dostawcami usług internetowych.
Za kilka lat, zakazując jakichś większych interwencji ze strony konkurencji
bezprzewodowej, amerykański dostęp do szybkich (high-speed) danych może być
w dużej mierze w rękach dwóch najbardziej bezkonkurencyjnych przemysłów:
monopoli kablowego i telefonicznego. Wątpię, żeby śmieli powstrzymać wypowiedzi, których nie lubią. Ale mogą zmienić swoje systemy w to, co ludzie związani z przemysłem nazywają „ogrodzonymi ogrodami” („walled gardens), gdzie
treści, jakich oni dostarczają są traktowane preferencyjnie i gdzie dyskryminuje
się materiały, których nie można kontrolować; mój przykład Comcast-Disney
jeszcze się nie zdarzył, ale sam pomysł nie jest czczą spekulacją.
Cisco Systems, firma, która sprzedaje sprzęt używany do kierowania ruchu
internetowego wokół Internetu, z zadowoleniem oferuje firmom telekomunikacyjnym narzędzia do tworzenia tych ogrodzonych ogrodów. Haniebnie, najwcześniej
została użyta ta technologia przez dyktatury, z którymi Cisco i host innych dużych firm technologicznych, włącznie z Nortelem i Microsoftem, współpracowali.
Zgodnie z Amnesty International, technologia ta jest używana do odcinania obywateli tych dyktatur od pewnych treści. Firmy zaprzeczyły tym powiązaniom,
mówiąc, że nie były odpowiedzialne za sposób, w jaki klienci używają to, co oni
im sprzedali22 .
Nawet bez jawnej dyskryminacji, siła rynku zniekształca wybory. SBC Communications, jedna z największych amerykańskich firm telekomunikacyjnych, ma
spółkę z Yahoo! dla klientów, którzy zamówią połączenia DSL (DSL connections). Treści Yahoo! otrzymują preferencyjne miejsce na stronach domowych
abonentów. Mogą oni zmienić stronę domową, ale większość klientów jakiegokolwiek produktu pozostaje przy ustawieniach domyślnych23 .
„To nie jest kwestia być albo nie być” - powiedział mi Yale Braunstein,
21 Zobacz
http://www.siliconvalley.com/mld/siliconvalley/5231643.htm.
reportaż
Infoworld:
http://www.infoworld.com/article/04/02/02/
HNchinacensor_1.html. Widocznie bardziej akceptowalnym jest użycie obrony Napstera
jeśli jesteś dużą firmą.
23 Zobacz
reportaż
Infoworld:
http://www.infoworld.com/article/04/02/02/
HNchinacensor_1.html. Widocznie bardziej akceptowalnym jest użycie obrony Napstera
jeśli jesteś dużą firmą.
22 Zobacz
206
Imperium kontratakuje
profesor w Szkole Zarządzania i Systemów Informacyjnych przy Uniwersytecie
California-Berkeley. „Tak, będziesz w stanie dotrzeć do The New York Times,
ale będzie to trudniejsze.”
Tekst informacyjny będzie zawsze stosunkowo szybki do ściągnięcia. Ale jeśli
chodzi o bardziej zaawansowaną treść informacji, szczególnie obraz, możliwości
dostawców telekomunikacyjnych na zmianę systemu na własną korzyść są o wiele
większe.
Dlatego właśnie Walt Disney Co. podpisali pod koniec 2002r. słabo zauważony list do FCC, ponaglając ją, aby upierała się przy równym traktowaniu
wszystkich usług internetowych na tych coraz bardziej zatłoczonych przewodach24 . Do tych, którzy ten list podpisali, należeli Microsoft i kilka grup interesu publicznego, które normalnie nie są po stronie żadnej z tych firm. Bywam
krytyczny w stosunku do Disney’a w niektórych tematach, ale w tym przypadku
firma opowiada się za wolnością.
Przemysł telewizji kablowych odpowiedział na list zauważając, dokładnie,
że Microsoft zachowuje się obłudnie silnie przeciwstawiając się tej taktyce antykonkurencyjnej, za którą tak notorycznie obstawał przez lata. Jednakże nawet
hipokryci mogą czasem mieć rację.
Obecnie, giganci kablowi mają nawet większą motywację, aby montować
swoje sieci niż SBC. Giganci kablowi posiadają wiele programów telewizyjnych,
które są przesyłane ich systemami i chcą tę sytuację utrzymać. Comcast, teraz
zdecydowanie największy amerykański operator kablowy, ma wiele interesów
własnościowych dotyczących treści.
Martwiąc się o wyraźny próg ograniczający gubimy większą sprawę, powiedział Braunstein. Jeśli zastąpisz własność wyłącznymi kontraktami, takimi jak
układ SBC z Yahoo!, osiągniesz ten sam rezultat.
Nieuwaga Wielkich Mediów w stosunku do tej sprawy jest przynajmniej jakoś zrozumiała. Zagrożenie jest wciąż bardziej teoretyczne niż prawdziwe, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych. Ludzie w Chinach, gdzie rząd cenzoruje
treści internetowe, znają z pierwszej ręki niebezpieczeństwo scentralizowanych
„wąskich przejść”.
Oczywiście, mass media, pogrzebane w konflikcie interesów, także ignorują
obecne zagrożenie, jakie stanowi rosnąca koncentracja posiadania. Przyjrzyj się
ostatnim skandalicznym niepowodzeniom, aby chronić zasady własności mediów
FCC zanim będzie za późno. Wiadomości telewizyjne pokazują wszystko, ale zignorowały lobbying ich instytucjonalnych rodziców, aby rozszerzyć konsolidację
mediów, podczas gdy zasady były w trakcie ustalania Nie byłby to taki problem, jeśli byłoby wiele kanałów danych, ale ich nie ma. Odpowiedzią na tak
skoncentrowanych rynkach jest odseparowanie treści od dostarczyciela.
Internet jest nieskończenie zróżnicowanym medium. Ale jeśli nie możesz go
znaleźć, albo jeśli istnieją jakieś sztuczne bariery aby ujrzeć treść w internecie,
różnorodność ta nic nie znaczy25 .
24 http://cyberlaw.stanford.edu/lessig/blog/archives/121002%2002-52%2000-185.
pdf.
25 W całym rozdziale używam słowa „treść” („content”) w najszerszym znaczeniu – to, co jest
tworzone przez kogokolwiek, nie tylko przemysł rozrywkowy. W rzeczy samej, bardzo istotnym
jest, aby zdać sobie sprawę z tego, że treść tworzona przez użytkowników jest ważniejsza
od tego, co tworzy Hollywood, szczególnie jeśli zastanowimy się nad architekturą przyszłych
sieci. Zobacz pracę Andrew Odlyzko, „Treść nie jest Królem,”; aby dowiedzieć się więcej
zobacz: http://www.firstmonday.dk/issues/issue6_2/odlyzko/#o9.
11.7 Powrót użytkowników Jedi
11.7
207
Powrót użytkowników Jedi
Na corocznych Targach Elektroniki Użytkowej (Consumer Electronics Show)
w styczniu 2004, Carly Fiorina, dyrektor naczelny Hewlett-Packard, otoczyła
się na scenie kilkoma popularnymi artystami. Następnie, będąc głową firmy
technologicznej, złożyła przysięgę lojalności dla przemysłu praw autorskich.
W nadchodzących latach, HP będzie sprzedawać elektronikę użytkową, taką jak domowe media centre oparte na komputerach osobistych, odtwarzacze
muzyczne, telewizory cyfrowe i inne. Fiorina przyrzekła, że HP użyje wszelkich
metod, jakimi dysponuje, aby pomóc posiadaczom praw autorskich w zablokowaniu nieautoryzowanego użytkowaniu ich treści. Jeśli HP ograniczy także
prawa klientów do „uczciwego użytku” - możliwość tworzenia osobistych kopii
i cytowania z prac innych – domyślam się, że to już nie ich (HP) problem.
Cóż, oto moja przysięga: laptop HP, który kupiłem parę miesięcy temu jest
ostatnim produktem, który kupię od tej firmy, dopóki przypomni ona sobie
kilka innych podstaw jej powstania i sukcesu, takich jak wzmacnianie uprawnień
klientów.
To, na co tu wskazuję, to siła klienta. Problemem jest, że Microsofty, Intele
i HP myślą najpierw o ich klienteli w przemyśle rozrywkowym, a potem dopiero
o swoich klientach w prawdziwym świecie.
Wskazuję także na siłę klientów, aby stać się politycznie aktywnymi. Jak?
Oto trzy rzeczy, które każdy może i powinien zrobić:
* Napisz i zadzwoń do swoich radnych, nie tylko w Waszyngtonie, ale także
w stolicach stanów, ponieważ Hollywood i jego sojusznicy działają na wszystkich
poziomach władzy w celu kontrolowania informacji.
* Zasil organizację, która broni twoich praw. The Electronic Frontier Foundation (Fundacja Elektronicznej Granicy, EFF)26 jest tylko jedną z wielu, która
wynajmuje prawników i lobbystów, aby przeciwstawić się armiom profesjonalistów przygotowujących przetargi przemysłu praw autorskich. Sprawdź stronę
internetową związaną z tą książką, aby znaleźć listę organizacji i dowiedzieć się,
czym się zajmują.
* Użyj swojej siły jako klienta. Nie kupuj od firm, które oszukują artystów
i nadużywają uczciwy użytek. Kiedy idziesz na koncert niezależnej artystki, kup
tam jej płytę. Ponownie, więcej porad znajdziesz w internecie.
Hakerzy przychodzą w niektórych wypadkach z pomocą. Nie bronię nieposłuszeństwa obywatelskiego, chociaż od czasu do czasu naruszam prawa autorskie
(np. gdy „ripuję” DVD, które właśnie kupiłem na twardy dysk mojego komputera, aby obejrzeć je w samolocie).
Technologowie budują obecnie „sieci nakładkowe” - systemy odtwarzania
kopiowanych i anonimowych danych na innych sieciach, a potem sprawiania,
że dane wyglądają jak normalna komunikacja. Jeśli im się uda, efektów będzie
więcej niż oczywiste zagrożenie dla posiadaczy praw autorskich, poważna sprawa, której nie neguję. Ale prawdziwy będzie także pozytywny wpływ. Dostawcy
telekomunikacyjni nie będą w stanie zajrzeć do wnętrza strumienia danych i dyskryminować pewnych treści. Jeśli cały ruch będzie nierozpoznawalny, zauważa
Doctorow, jedyną odpowiedzią będzie wyciągnąć wtyczkę i wszystko zamknąć.
Zachęcam ludzi, którzy tworzą treści, do opatrzenia ich licencją „Creative Commons”27 , która pozwala na zachowanie niektórych praw, równocześnie
26 Fundacja
27 Creative
Elektronicznej Granicy (EFF): http://www.eff.org.
Commons: http://www.creativecommons.org.
208
Imperium kontratakuje
dając ludziom więcej wolności w używaniu twojego materiału w sposób, który
szanuje nasze tradycje. Ta książka, na przykład, jest publikowana na licencji
„Creative Commons”, która pozwala ludziom ściągać ją za darmo z Internetu,
ale nie pozwala na jej sprzedaż (więcej o tym w rozdziale 12).
Jak możemy zachować postać end-to-end sieci w obliczu nowych monopolistów? Możemy zapoczątkować program zabezpieczenia, opłacany przez podatników, aby dostarczyć szerokie pasmo do każdego domu i firmy w Ameryce w ten
sam sposób, w który wybudowaliśmy autostrady międzystanowe na koszt podatników28 . Może powinien on być rozszerzeniem sieci, korzystającym ze światłowodowych i bezprzewodowych technologii. Może to dotacje powinny pozwalać
końcowym użytkownikom kupować co chcą, wspierając przy okazji innowację
przemysłu.
Możemy także wybudować linie światłowodowo-optyczne (albo systemy łączące światłowody i linie bezprzewodowe) dla każdego, wypełniając „ostatnią
milę” - podłączając nasze domy z szybkimi liniami szkieletowymi, łączącymi
regiony geograficzne – tak niewystarczająco zaopatrzoną. Potem pozwólcie rynkowi zająć się treścią i zarządzaniem sieciami.
A już przynajmniej, musimy mieć zasady – i tak, to oznacza regulacje i środki do ich egzekwowania oparte na praktyce – zapewniające, że firmy kablowe
i telefoniczne nie mogą dyskryminować żadnych treści.
28 Drogi międzystanowe są intrygującym odbiciem lustrzanym tego, co wymagane jest dla
danych. W latach pięćdziesiątych autostrady lokalne i stanowe Ameryki były dobrze rozwinięte. To czego potrzebowaliśmy, i czego zbiorowo Ameryka nie mogła zapewnić, był system
dróg międzystanowych. Dziś jest odwrotnie: dalekobieżne autostrady danych, sieci „szkieletowe” istnieją w dużych ilościach. Potrzebujemy za to lokalnych dróg, zaraz do naszych domów.
Wielcy dostawcy telekomunikacyjni mówią, że zapewnią takie połączenia tylko wtedy, jeśli
pozwolimy im kontrolować treść, jaka przepływa tymi liniami. Wyobraź sobie, że daliśmy drogi międzystanowe firmom, które mogą decydować o tym, jaki rodzaj ruchu pojazdów może
z nich korzystać.
11.8 Deregulacyjne Ocalenie
11.8
209
Deregulacyjne Ocalenie
Pojawiła się kolejna dzika karta, najbardziej ekscytująca ze wszystkich, ponieważ być może będziemy mogli dać monopolistom to, czego żądają i wciąż mieć
prawdziwą konkurencję. Dlaczego? Ponieważ FCC może naprawdę posuwać się
w stronę racjonalnej polityki w sprawie jak regulować – albo, w tym przypadku,
deregulować – eter.
Spectrum Policy Task Force (Zespół Zadaniowy ds Spektrum) 29 FCC szuka
sposobów, aby uaktualnić regulację tego istotnego źródła publicznego. Od lat
30tych XX w., Stany Zjednoczone wydają licencję na poszczególne części spektrum – fale dla radia, telewizji, telefonii komórkowej, komunikacji z policją i telefonami alarmowymi, i innych – dla agencji rządowych i prywatnych firm, oparte
na zasadzie, że spektrum brakuje, a my musimy rozdzielać topniejące źródło.
Według niektórych najlepszych myślicieli w branży, ta zasada opiera się
na starej nauce. Mówią oni, przekonywująco, że spektrum jest zasadniczo nieograniczone, jeśli używamy go właściwie – czyli, za pomocą nowoczesnego radia
i sprzętów transmisyjnych, które sprawiają, że wczorajsze problemy z zakłóceniami odchodzą w przeszłość.
Być może ci myśliciele przekonali także prezesa FCC Michael’a Powell’a,
który w denerwujący sposób chce dać firmom medialnym, kablowych i telefonicznym to, czego chcą. To, co powiedział w przemówieniu w 2003r. pokazuje,
że rozumie kwestie spektrum i możliwości, jakie może ono dawać dla zachęcenia
do prawdziwej konkurencji w szerokopasmowym dostępie do internetu.
„Nowoczesna technologia fundamentalnie zmieniła naturę i wymiar używania spektrum”, powiedział Powell. „Wierzę, że komisja powinna ciągle badać,
czy istnieje rynek lub rozwiązania technologiczne, które mogą – na dłuższą metę
– zastąpić lub uzupełnić czysto regulacyjne rozwiązania zakłóceń.” 30
Jeśli Powell i jego koledzy – oraz Kongres, który ma w zwyczaju kłaniać się
interesom dobrze sfinansowanych korporacji, które mają władzę i chcą ją zatrzymać – uchwalą mądrą politykę spektrum, całe obskurne machinacje kablowych
i telefonicznych monopoli nie będą miały znaczenia.
Jest wiele dowodów na to, że innowacja eksplodowałaby, gdyby FCC uwolniło więcej nielicencjonowanego spektrum. Zobacz, co działo się z Wi-Fi, całkiem
nową technologią i pokrewnym przemysłem, który z niczego doszedł do rozmieszczenia na szeroką skalę w ciągu zaledwie kilku lat, korzystając z nielicencjonowanego spektrum. Lub może, jak krótko przedstawię, spektrum jest nawet
bardziej otwarte na innowacje niż większość ludzi podejrzewa.
Niektórzy w przemyśle technologicznym rozumieją to dobrze. Nawet jeśli
kręcą nosem i wspierają szerokopasmowy duopol kablowo-telefoniczny na krótką
metę, podkreślają także konieczność konkurencji z innymi źródłami włączając
nowe, innowacyjne technologie bezprzewodowe. Kierownik wyższego szczebla
z Intela powiedział mi, że nienawidzi firm telefonicznych i kablowych, ale ma
nadzieję obejść je w końcu całkowicie.
Jeśli FCC postąpi właściwie ze spektrum, podczas gdy lokalne rządy rozmieszczą dużo światłowodów, firmy telefoniczne i kablowe mogą mieć swoje kable, ponieważ monopoliści nie będą mieli siły, aby nadużywać to, co posiadają,
29 FCC Spectrum Policy Task Force (Zespół Zadaniowy d/s Spektrum): http://www.fcc.
gov/sptf/.
30 Pełny tekst przemówienia Powell’a na temat spektrum z 2003r.: http://www.fcc.gov/
Speeches/Powell/2002/spmkp212.html.
210
Imperium kontratakuje
nie kiedy konkurencja zapewni alternatywę.
Na dłuższą metę, możemy odtworzyć zasadę end-to-end poprzez czystą fizykę.
11.9 Koniec niedoboru
11.9
211
Koniec niedoboru
A co, jeśli niedobór eteru okaże się artefaktem historii i przestarzałej technologii?
Jeśli niedobór może być pokonany, skutki są zarówno ekscytujące, jak i destrukcyjne – zobaczymy obfitość komunikacji, która przyćmiewa smutki i możliwości
dla niektórych z naszych firm telekomunikacyjnych. David P. Reed powiedział
mi, że fundamentalna misja FCC ma skazy, może nawet jest przestarzałą.
Reed nie jest „nowy” na scenie technologicznej. Posiada doktorat z Instytutu Technologii Massachusetts, gdzie wykładał informatykę (computer science)
i przewodniczył Laboratory for Computer Science’s Computer Systems Structure Group (Laboratorium Grupy Strukturalnej Informatycznych Systemów Komputerowych). Był głównym naukowcem Lotus Development i Software Arts,
dwóch pionierskich firm software’owych, i pracował w obecnie zamkniętym Interval Research, stworzonym przez Paul’a Allena zespole analityków w Palo
Alto. Był zaangażowany w szczegóły techniczne Internetu przez kilka dekad,
a ostatnio jest konsultantem, przedsiębiorcą i badaczem31 .
Ujmując rzecz prosto, powiedział, musimy zacząć patrzeć na spektrum jak
na prawie nieograniczone dobro, nie jak na dobro brakujące.
Obecny reżim regulacyjny, który przydziela spektrum „ jest prawną metaforą, która nie jest dopasowana do fizycznej rzeczywistości,”, powiedział mi.
Dlaczego nie? Po pierwsze, powiedział, pojęcie zakłócenia ma więcej wspólnego
z urządzeniami, których używamy aby wysyłać i otrzymywać sygnały, niż z fizyką fal radiowych. „Fale radiowe przenikają przez siebie,” powiedział Reed. „Nie
niszczą się nawzajem.”
We wczesnych dniach radia, urządzenia mogły łatwo być zmylone przez zazębiające się sygnały. Ale teraz możemy tworzyć urządzenia, które umieją porządkować ruch.
Drugim sposobem, w jaki rzeczywistość przeciwstawia się starej logice jest
to, co się dzieje, kiedy dodasz urządzenia bezprzewodowe do sieci. Nie będę
wchodził w szczegóły argumentu Reed’a, które możesz znaleźć na jego stronie,
ale twierdzi on, że w sumie masz większą pojemność – możliwość ruchu danych
– niż kiedy zaczynałeś.
„W zasadzie, przepustowość pasma w pewnej przestrzeni fizycznej wzrasta
z liczbą pośredników w danej przestrzeni” powiedział. Jednak FCC reguluje fale
tak, jakby ich pojemność była wielkością stałą32 .
Tak, powiedział, to jest wbrew intuicji. I, aby być pewnym, są eksperci,
którzy się z nim nie zgadzają.
Ale jeśli on i inni w jego obozie mają rację, mamy dużo pracy przed sobą,
aby naprawić beznadziejnie zepsuty system regulacyjny. I jeśli to się zdarzy,
dosłownie tylko niebo granicą dla przyszłej komunikacji. W tym samym czasie,
konsekwencje dla niektórych z najsilniejszych firm w naszej gospodarce mogą
być ponure, gdyż są one oparte na niedoborze ekonomicznym. Wartość dużych
firm nadawczych, na przykład, ma wiele wspólnego z ich, zapewnianymi przez
rząd, licencjami, aby kontrolować poszczególne części eteru.
Reed chce, aby FCC otworzyła część spektrum dla nowych, bardziej otwartych bezprzewodowych sieci, dając przedsiębiorcom nową publiczną przestrzeń,
w której innowacja i kreacja mają wartość dla reszty z nas. Nie jest on pewien,
31 Strona
domowa David’a Reed’a: http://www.reed.com/dpr.html.
lepiej zrozumieć myślenie Reed’a na temat „otwartego spektrum”, zacznij od tego
eseju: http://www.reed.com/Papers/openspec.html.
32 Aby
212
Imperium kontratakuje
kto zarobi pieniądze w tej przestrzeni, ale z pewnością, producenci sprzętu i inne
firmy, szczególnie software’owe, będą w środku fali innowacji.
Oprogramowanie jest kluczem, prawdopodobnie kluczem, do przyszłych wizji Reed’a. Większość urządzeń radiopodobnych korzystających z dzisiejszego
spektrum – radia, telewizory, telefony komórkowe i tym podobne – są oparte na starym sposobie działania, ograniczanym przez sprzęt, aby otrzymywać
i przekazywać sygnały w specyficzny sposób i w specyficznych miejscach.
Aby uzyskać pełen efekt mnożący, mówi, potrzebujemy urządzeń z dość typowymi, ale mocnymi składnikami sprzętowymi. „Software defined radios” (Radia
programowalne, SDR) będą o wiele łatwiejsze do adaptacji i bardziej użyteczne
niż ich staromodni kuzyni, według Reed’a i innych, którzy promują tę koncepcję. Wojsko używało tych urządzeń, zwanych „zwinne radio” (agile radio), przez
jakiś czas; dostępność dla cywilów jest coraz bliższa, ponieważ koszty maleją.
Wyobrażanie sobie tego nowego świata przywołuje wzrost wolności obywatelskiej, którą uważamy za oczywistą w Ameryce, ale która jest osłabiana w schemacie obecnych regulacji. Mówię o wolnej wypowiedzi. Regulacja eteru obejmuje
zdławienie wypowiedzi w sposób specyficzny, jak na przykład nakazy FCC wobec narodowych stacji telewizyjnych i radiowych dotyczące tego, co może lub
nie może być powiedziane na antenie. Taka regulacja przybrała nieciekawy obrót
wiosną 2004r., ponieważ FCC, stworzona przez Kongres roku wyborczego, nałożyła ogromne grzywny na stacje, co było z pewnością najbardziej bezpośrednim
atakiem na wolną wypowiedź od lat.
Takie restrykcje wypowiedzi są usprawiedliwiane, częściowo, dzięki idei, że spektrum jest źródłem publicznym i ograniczonym. Jeśli to nie jest prawdą, nie ma
powodu, aby regulować w ten sposób wypowiedź. Pewnego dnia, być może,
Pierwsza Poprawka będzie coś znaczyć, kiedy ludzie będą emitować swoje poglądy, nie tylko kiedy będą przelewać je na papier lub umieszczać w Internecie.
Najgorszym kierunkiem dla FCC do obrania właśnie teraz, powiedział Reed,
jest podtrzymanie rozdawania lub licytowanie eteru dla „właścicieli monopoli”,
którzy nie będą używać go wydajnie. Nowy rodzaj otwartej przestrzeni wiąże
się tylko z dobrem publicznym, powiedział, a podobna analogia znajduje się
w najnowszej historii.
„Musimy zrobić dla spektrum to,” powiedział, „co Internet zrobił dla sieci.”
Rozdział 12
Tworząc nasze media
Zwykle jesteśmy ograniczani przez własna przeszłość, nawet jeśli możemy sobie
wyobrazić przyszłość. Jednak czasami zmieniamy się i media mogą być w centrum tego, jak postrzegamy takie przemiany.
Włoski renesans ofiarował zachodniej cywilizacji kilka kluczowych przekształceń. Nic nie ma dla nas większego znaczenia niż perspektywa. Malarze tacy jak
Giotto di Bondone w czternastym wieku i Tommaso Masaccio sto lat później,
nadali głębię w większości dwuwymiarowemu światu europejskiej sztuki. Dekameron Boccacciego, wydany w 1353 r., to jedna z najwcześniejszych prac
literackich, sugerujących, iż punkt widzenia jest ważny dla rozumienia.
Prasa drukarska Gutenberga wywołała rewolucję, której nikt się nie spodziewał w tamtym czasie. Watykańscy mnisi, którzy kontrolowali cały ówczesny
proces publikowania treści, byli bezsilni wobec szturmu tej nowej technologii.
Po Gutenbergu, słowo Boga zostało uwolnione spod papieskiej doktryny.
Internet jest najważniejszym medium od czasów prasy drukarskiej. Pochłania wszystko co było wcześniej i jest transformujący w najbardziej fundamentalnym znaczeniu tego słowa. Kiedy każdy może stać się - szeroko definiując to
pojęcie - twórcą, i wielu z nas nimi zostanie, mając za odbiorców całą planetę.
Sieć obala tak wiele twierdzeń, które przyjmowaliśmy na temat mediów i modeli biznesowych, że ledwie możemy nadążyć za zmianami; trudno jest zachować
perspektywę gdy następuje transformacja hierarchii góra-dół w formy dużo bardziej demokratyczne i nieuporządkowane. Ale musimy spróbować. W żadnym
innym miejscu nie jest to tak ważne, jak w dziennikarstwie informacyjnym. Będziemy błogosławieni nowymi rodzajami perspektywy w tym wyłaniającym się
systemie, i będziemy uczyć się jak sprawić, by zadziałał on dla każdego.
Blogi i inne nowoczesne media są systemami informacji zwrotnej. Działają
w sposób bliski chwili, bliski „czasowi rzeczywistemu” i przechwytują - w najlepszym znaczeniu tego słowa - mnogość pomysłów i rzeczywistości które każdy
z nas może zaoferować. W Sieci jesteśmy określani przez to, co wiemy i czym
się dzielimy. Teraz, po raz pierwszy w historii, system informacji zwrotnej może
być globalny i prawie natychmiastowy.
Moim celem w tej książce było przekonanie Was, że zderzenie dziennikarstwa
i technologii ma poważne konsekwencje dla trzech grup ludzi: dziennikarzy, ludzi
opisywanych przez media i odbiorców. Dowody na to że dzieje się coś ważnego
są przekonywujące.
Dziennikarze zaczynają to rozumieć. Przez pierwsze trzy lata swojego istnie-
214
Tworząc nasze media
nia, mój blog był jedną z kilku samotnych placówek gazetowego dziennikarstwa.
To się zmieniło. Mocno promowane blogi pojawiły się na stronach największych
redakcji i organizacji medialnych.
Jednak nadal nie jestem przekonany, że Wielkie Media robią to co najważniejsze: słuchają. Nadal jesteśmy w trybie z-góry-na-dół i nadal nie uświadamiamy sobie, że konwersacja jest ważniejsza niż nasze własne wypowiedzi. Widzę
postęp, ale nie jest on wystarczający.
Ludzie opisywani przez media nie są wcale bardziej zaawansowani jeśli chodzi o rozumienia tego, co dzieje się z nimi w tym nowym świecie komunikacji.
Nie używają także narzędzi, które mogłyby im pomóc poradzić sobie bardziej
efektywnie ze społeczeństwem, i z mediami informacyjnymi. Niektórzy z członków kadry kierowniczej w firmach ze sfery technologicznej pokazali, że rozumieją
o co chodzi. Kilku polityków odkryło siłę ruchów oddolnych i wielu robi to nadal. Niektórzy specjaliści od public relations także nadrobili zaległości, ale cała
branża jest katastrofalnie zapóźniona pod wieloma względami. Ludzie od PRu
uchwycili niebezpieczeństwa, takie jak fakt, iż każdy może publicznie się wypowiedzieć o tym, co robią ich klienci;że trudno jest utrzymać tajemnicę i trudniej
grać na zwłokę. Ujrzeli także potencjał; większa transparentność prawie zawsze
wychodzi na zdrowie.
Dotychczas jestem zadowolony ze sposobu, w jaki „byli odbiorcy”, jak to
nazwałem, wzięli narzędzia i zmienili swoje niekończące się idee w tak nieprzewidywalne, i w wielu przypadkach, wspaniałe formy dziennikarskie. Ale te nowe
media stworzyły, albo co najmniej podkreśliły, trudne kwestie zaufania i bezstronności. Będziemy się zmagać z tymi problemami przez dziesięciolecia, ale
jestem pewien że społeczność przy pomocą profesjonalnych dziennikarzy i innych zainteresowanych, może te problemy rozwiązać.
Dawni odbiorcy odgrywają najważniejszą rolę w tej nowej erze: muszą być
aktywnymi użytkownikami informacji, a nie tylko konsumentami. Sieć powinna być sprzymierzeńcem myśli i zniuansowanego rozumowania, a nie wspomaganiem przewidywalnych odruchów bezwarunkowych. Świadomi obywatele nie
mogą ciągle domagać się tego samego. Muszą wymagać więcej, i być częścią
większej dyskusji. Stracimy bardzo wiele, jeśli takie zjawisko się nie pojawi.
Czasami obawiam się, że taka przyszłość nie będzie miała szansy zaistnieć.
Jesteśmy dzisiaj o wiele lepiej poinformowani z powodu istnienia maili, stron internetowych, blogów, SMSów i kanałów RSS. Te narzędzia mają korzenie w sieciach, które popierały innowację.
Otwarte systemy są kluczowe dla jakiejkolwiek przyszłości wolnego (czyli mającego korzenie w wolności) przepływu informacji. Jednak siły centralnej kontroli
- państwa i duże przedsiębiorstwa, szczególnie kartel zarządzający prawami autorskimi naciskają mocniej i mocniej, aby zamknąć w kleszcze nasze sieci. Aby
ochronić swoje modele biznesowe, które są coraz bardziej przestarzałe w erze
cyfrowej, ograniczają innowacje, co w konsekwencji ogranicza taką kreatywność
dzięki której założyli własne biznesy. Niebezpieczeństwo jest ogromne, ale społeczeństwo nie zdaje sobie z tego za bardzo sprawy, po części dlatego, iż Wielkie
Media nie zadbały o odpowiednie przedstawienie tematu. Nie sądzę, aby to był
zbieg okoliczności.
Nie mam wątpliwości, że technologia w końcu wygra, ponieważ staje się
coraz bardziej wszechobecna. Wierzę także - co być może nie ma podstaw - iż
politycy i urzędnicy państwowi ostatecznie zaczną przykładać odpowiednią wagę
do interesów wyborców, a nie tylko do korporacji, które wspierały finansowo ich
215
kampanie wyborcze.
216
12.1
Tworząc nasze media
Creative Commons
Więcej niż raz w czasie trwania tego projektu pytano mnie, czy moja pasja
otwartości dotyczy także treści tej książki. Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca.
Pomimo wielu dowodów obalających taką tezę, część ludzi uważa, iż jestem
przeciwny prawom autorskim. Dobrze oceniam ideę praw autorskich w jej oryginalnej postaci. Wierzę, że powinien istnieć rozsądny kompromis, który daje
twórcom nowych dzieł możliwość korzystania z owoców ich pracy, zapewniając jednocześnie społeczeństwu - co jest znacznie ważniejsze - możliwości korzystania z owoców ożywionej dyskusji oraz możliwości do tworzenie innowacji
i budowania nowych dzieł opartych na starych, i ostatecznie korzyści w postaci
istnienia samej domeny publicznej jako takiej.
Cenię prawa autorskie, nienawidzę ich nadużywania.
Na szczęście, mam możliwość wyrazić swoje poglądy, w których jednocześnie
aprobuję prawa autorskie jak i ich odpowiednie spożytkowanie. Równie szczęśliwie, mam wydawcę, który rozumie sytuację i chce stać się częścią ćwiczenia,
które inni wydawcy by stanowczo odrzucili.
Narzędzie, jak wspomniałem w rozdziale 12, jest nazywane Creative Commons Copyright, alternatywny system licencyjny praw autorskich, który pozwala twórcy pracy zdecydować, czy chce zachować prawa autorskie dla siebie, czy
pozwolić społeczności tworzyć w oparciu o jego pomysły. Każdy zna standardowe zastrzeżenie praw autorskich, które brzmi: „Wszelkie Prawa Zastrzeżone”.
Creative Commons to system opierający się na stwierdzeniu: „Niektóre prawa
zastrzeżone”1
Oto co ja i mój wydawca zrobiliśmy z tą książką. Po pierwsze, wyraźnie
ustaliliśmy okres praw autorskich na 14 lat, co jest czasem określonym przez
Ojców Założycieli USA gdy po raz pierwszy stworzyli reguły praw autorskich.
Jak zostało podane w rozdziale 11, obecny okres to czas życia autora plus 70
lat, czas skandalicznie długi, który nie nie daje autorom żadnych poważnych
dodatkowych zysków, nawet jeśli niszczy naszą istotną domenę publiczną.
Po drugie, opublikujemy tę książkę w internecie i będzie ona dostępna za darmo od dnia, kiedy znajdzie się w sklepach. Udostępnienie za darmo nie oznacza
prawa do ponownego wydrukowania do ponownej sprzedaży. Oznacza to zaś
prawo do pobierania i czytania bez kupowania książki. Naturalnie, wolałbym,
abyś kupił tę książkę. Mój wydawca i ja wierzymy, że nie stracimy na sprzedaży ogółem, że bezpłatne pobieranie stworzy więcej, nie mniej, zapotrzebowania.
Ale nawet jeśli się mylimy i ucierpimy na tym finansowo, chcemy podjąć ryzyko.
Dlaczego to robię? Z dwóch przyczyn. Po pierwsze, wierzę w prawa autorskie
i chcę je wspierać, ale w prawidłowy sposób. W procesie tworzenia, stoimy na ramionach tych, którzy przeszli wcześniej. Zamykając nasze dziedzictwo, zamykamy możliwości innowacji a ja nie chcę zostać jednym z ludzi, którzy zmieniają
rozsądne zabezpieczenia w absolutną kontrolę.
Po drugie, zastanawiam się, co ludzie zrobią z tą książką. Warto przemyśleć
to, co stało się z ostatnią publikacją Lawrenca Lessinga, którą on i jego wydawca
opatrzyli licencją Creative Commons. Jedna grupa ludzi stworzyła wersję audio.
Ktoś inny zmienił ją w Wiki. Ponieważ jednym z celów które przyświecały mi
1 Coraz więcej treści jest udostępniane na licencji Creative Commons. Aby dowiedzieć się
więcej odwiedź http://creativecommons.org
12.1 Creative Commons
217
w czasie pisania tej książki było zachęcanie do eksperymentowania, mam nadzieję że ludzie będą - w graniach licencji „niektóre prawa zastrzeżone” - używać
mojej pracy do poszerzenia konwersacji w sposób którego ja nie przewidziałem.
Będziemy mieli oczywiście własną stronę internetową, ale mam nadzieję, że to
dopiero początek.
218
12.2
Tworząc nasze media
Zmiany z dnia na dzień
Gdy pisałem tę książkę to wyzwaniem i przyjemnością było obserwowanie szybkości przemian technologicznych. Wydaje się że, każdego dnia pojawia się nowa
strona internetowa albo dzieje się coś co pokazuje, jak szybko następują zmiany.
Do czasu, kiedy ta publikacja pojawi się w sklepach, mapa będzie wyglądała
inaczej. To jedna z przyczyn, dla której tworzymy żyjącą, dynamiczną stronę internetową (http://wethemedia.oreilly.com), w której zwracamy baczną
uwagę na zachodzące przemiany, stronę która zawiera informacje dotyczące nowych, innowacyjnych narzędzi i ważnych wydarzeń. Proszę Was o uczestnictwo
w rozwoju tej strony. Być może to koniec tej książki, ale nie koniec konwersacji.
Mam nadzieję, że pomogłem Wam zrozumieć jak zmieniają się media, jak
ma miejsce ta eksplozja rozmów i dokąd prowadzi. Przede wszystkim, mam
nadzieję, że przekonałem Was do podjęcia wyzwania samemu.
Twój głos się liczy. Teraz, jeśli masz coś wartego powiedzenia, możesz zostać
usłyszany.
Możesz tworzyć swoje własne media. Wszyscy możemy.
Zaczynajmy.
Epilog i podziękowania
Po południu 10 marca 2004 r. zamieściłem szkic Wstępu i Rozdziału I tej książki
na moim blogu. Poprosiłem moich czytelników by - najlepiej za pomocą maila
- dali mi znać, jeśli zauważą błędy merytoryczne. Poprosiłem także, by poinformowali mnie jeśli ominąłem jakieś bardzo ważne tematy, albo jeśli znają jakąś
doskonałą anegdotę która po prostu musi zostać zamieszczona.
Odpowiedzieli na mój apel. W jednym z pierwszych maili dostałem informację o nieaktualnym adresie www, co szybko poprawiłem. W innym mailu ktoś
zwrócił mi uwagę na błąd w sekcji o open source.
Inni czytelnicy sugerowali bym podkreślił niektóre myśli, albo pytali dlaczego
omawiam konkretny temat, lub też prosili bym zwolnił narrację. Komentarze
na moim blogu stały się dyskusją o książce.
Sprawy które omawiam w książce stały się integralną częścią procesu jej pisania i zbierania materiałów. Gdy zaczynałem, nie wiedziałem czego się spodziewać. Ale teraz mogę powiedzieć, bez obawy o pomyłkę, że proces zadziałał.
Dziękuję Wam wszystkim.
220
Epilog i podziękowania
Szkic i pomysły
Moja wersja dziennikarstwa obywatelskiego miała chwiejny początek. Wczesną
wiosną 2003 napisałem szkic książki i stworzyłem komentowanie za pomocą
maila. Moja skrzynka odbiorcza przepełniła się.
Wtedy zdarzyła się mała katastrofa. Przeniosłem wszystkie sugestie do oddzielnego folderu w mojej skrzynce mailowej, ale kilka miesięcy później, kiedy ich
szukałem, okazało się, że ich nie ma. Rozpłynęły się. Zniknęły. Nadal nie wiem,
czy to moja wina, czy dostawcy internetu. Tak, czy inaczej byłem przerażony;
nie tylko straciłem wiele wspaniałych pomysłów, ale również nie podziękowałem wszystkim, którzy je zasugerowali. Rzecz jasna, nie miałem aktualnej kopii
zapasowej na dysku.
Byłem w stanie odzyskać część wiadomości ze starszych kopii zapasowych
i z odpowiedzi, które wysłałem. Ale wiele zniknęło na zawsze. Uznajcie to za
moje przeprosiny dla tych, którzy wysłali swoje wiadomości później.
Ale komentarze, które byłem w stanie zapisać, które przybyły z całego świata, pomogły mi umocnić moje pomysły odnośnie książki.
Jedna z najmilszych, pierwszych uwag, pochodziła od Toma Stitesa, starego
przyjaciela i wydawcy, który kiedyś mnie zatrudnił, a potem stał się jednym
z moich probierzy w dziennikarstwie. Powiedział między innymi:
Jeżeli to co opisujesz jest prawdziwym dziennikarstwem jutra, obawiam się,
że demokracja jest stracona. Prowadzę ten alarmujący raport ponieważ, jak
rozumiem, to co opisujesz, tylko mała elita zajmuje się politycznymi i informacyjnymi blogami. Demokracja potrzebuje „dziennikarstwa jutra”, które dociera
do szerokiej rzeszy publiczności i aktywizuje ją. Elita blogerów, którą opisuję nie
jest elitą biznesową, czy rządową, lecz wysoko wykształconą, bardzo ciekawską
grupą skupioną wokół technicznych spraw. Smutną prawdą jest to, iż większość
ludzi to pasywni konsumenci informacji, którzy ze względu na specyficzny język
blogów, nie mogą odczytać ich większości, nawet po zalogowaniu. Segment tych
bystrych i aktywnych poszukiwaczy newsów jest bardzo mały i nie spodziewam
się, żeby to się znacząco zmieniło.
Kilku czytelników chciało, abym opublikował szkic w taki sposób, by mogli go
komentować bezpośrednio na nim, na Wiki, czy po prostu mieć taką możliwość.
Chciałbym, aby tak było, ponieważ uprościło by to sprawę.
Elwin Jenkins, który pisze zawsze interesujące Microdoc News, napisał ostrzegawczą sugestię, mówiąc, że zbytnio zapatrzyłem się w dziennikarstwo. W swoim
blogu podsumował: „Blogerzy nie są dziennikarzami, jesteśmy poszukiwaczami
informacji, budujemy je i tworzymy wiedzę. Jesteśmy bardziej jak nauczyciele,
niż dziennikarze.”2 Wystarczy, pomyślałem, ale wtedy znowu naszła mnie myśl,
2 319
222
Szkic i pomysły
że ta książka jest o dziennikarstwie, a nie o ogólnej blogosferze.
Dostałem propozycje książek do przeczytania, ludzi z którymi mógłbym
przeprowadzić wywiad, a także ścieżek, którymi miałbym podążać. Jeden korespondent Chris Gulker3 napisał o „samo grupowaniu redakcji”, koncepcji, która
mnie zachwyciła. Używałem tego w prezentacjach i w tej książce.
Pod koniec 2003 roku, używałem mojego bloga do dyskusji o koncepcjach
dotyczących tego o czym piszę. Kiedy zobaczyłem odpowiednie newsy wskazałem je i pisałem moje własne obserwacje o tych mikro przykładach z makro
trendów. Wtedy włączyłem system komentowania i czytelnicy zaczęli dzielić się
swoimi własnymi obserwacjami na ten temat.
3 320
Projekty i inne publikacje
Przed rozpoczęciem tego projektu, gadałem Z Davidem Weinbergerem. Podobała mi się jego druga książka, „Small Pieces Loosely Joined: A Unified Theory of
the Web”4 - przemyślane badanie tego medium. Zrobił to w całkowicie otwarty
sposób, publikując kolejne projekty rozdziałów, które ludzie mogli komentować.
Deweloperzy oprogramowania nazwali to „nocnym tworzeniem”, jest to ostatnia aktualizacja programu. ?? Weinberger, w istocie, publikował „nocne twory”
swojej książki. Zapytałem go, jak sprawdza się taki sposób.
„Nie rób tego” ostrzegł mnie. Więcej z tym problemów, niż to warte. Publikowanie projektów kolejnych rozdziałów było fajnym pomysłem, pomyślał, ale
nie każdej zmiany, jaką dokonywał. Dobra rada, posłuchaliśmy go.
Kilka dni po opublikowaniu zarysów Wstępu i Rozdziału I mojej książki
dostałem maila od Stephena B. Watersa, wydawcy Rome Sentinel z północnej części Nowego Jorku. „Jeżeli jesteś zainteresowany” napisał, „Wysiliłem się
by to skomentować”. W załączniku dostałem plik w formacie Microsoft Word,
z włączoną funkcją „Śledź zmiany”, tak że mogłem zobaczyć wszysktkie jego
poprawki i sugestie5 .
Waters nie uczynił tylko wysiłku, dał coś od siebie, wykopując ?? wszystkie,
małe i duże problemy jakie zobaczył. W jego końcowym podsumowaniu napisał:
„Czas jest prawidłowy. Temat jet prawidłowy. Ale twoja książka zasługuje na to,
by być lepszą niż jest teraz.”
Po odzyskaniu mojego ego ze śmieci, ?? pomyślałem o tym, co powiedział.
Wezwałem go. W naszej rozmowie i późniejszych mailach dowiedziałem się czegoś o nim. Jest geekiem komputerowym, który powrócił do swojego rodzinnego
interesu gazetowego. Studiował historię. Kocha blogosferę i to co może ona zrobić. Jest miłym człowiekiem, pełnym dobrych pomysłów, który w kilku ważnych
sprawach wiedział więcej niż ja. Waters użył swojego wirtualnego, niebieskiego długopisu w każdym rozdziale, który opublikowałem. Uważnie prześledziłem
jego sugestie i uwzględniłem wiele z nich.
Słyszałem również od pewnych ludzi, których pracę wspomniałem w książce.
?? Kilku proponowało poprawki czy wyjaśnienia. Było to dokładnie to, na co
miałem nadzieję, a rezultaty mnie zachwyciły.
Czy błędy wślizgnęły się do już opublikowanej książki? W momencie, kiedy to
piszę, przypuszczam, że parę się zdarzyło i poprawimy je online oraz w kolejnych
wydaniach. Ale, czy jest tam mniej błędów, niż mogło być? Niewątpliwie. I czy
każda kolejna myśl i niuans wnosiła coś do książki? Jestem przekonany, że tak.
Moje doświadczenie było, w pewnym sensie, testem kolejnej wersji dzienni4 321
5 322
224
Projekty i inne publikacje
karstwa. Okazało się ono skuteczne, co nie było dla mnie zaskoczeniem. Wierzę,
że działa to prawie na wszystkich.
Podziękowania
Na wstępie dziękuje wielu ludziom, którzy pisali komentarze na moim blogu.
dzwonili do mnie, albo pisali z sugestiami, uwagami, bądź poprawkami. Poniważ
straciłem trochę maili, o czym wspomniałem wcześniej, nie mogę podziękować
każdemu imiennie. (Jeżeli byłeś wśród tej grupy, daj mi, proszę, znać, a dodam
Cię do listy kiedy będzie publikowana w internecie i w przyszłym wydaniu książki.) Oto ci, których wiadomości nie utraciłem (wliczając również osoby, które
podały tylko psełdonimy): Paul Andrews, Nick Arnett, Alfredo Ascanio, Jerry Asher, Kevin Aylward, Phil Baker, Alessio Balbi, Peter Basofin, Bill Baur,
Morten Bay, Andrew Beach, Michael Bean, Tim Bishop, Charles Brownstein,
Buzz Bruggeman, C.R. Bryan III, Scott Burki, Kevin Burton, Brian W. Carver, Frank Catalano, David Cassel, Gilbert Cattoire, Guillermo Cerceau, Brian
Clark, Joe Clark, Michael O’Connor Clarke, Michael Collins, Joyce Conklin,
Jeff Danziger, Tom Dolembo, Dave Donohue, John Dougan, Stephen Downes,
Amy Eisman, Greg Elin, Mark Federman, Sean Fitzpatrick, John Fleck, Dave
Fletcher, Trip Foster, Bjorn Freeman-Benson, Rhonda Geraci, Ward Gerlach,
John Gilmore, Bernie Goldbach, Phil Gomes, greep, Chris Gulker, Steve Harmon, Tim Harding, Eszter Hargittai, Rodney Hoffman, Denise Howell, Ryan
Irelan, Terri Irving, Joanne Jacobs, Elwin Jenkins, Nicholas Jenkins, Dennis
Jerz, Morrie Johnston, Gordon Joseloff, Chris Kaminski, Rohit Khare, Susan
Kitchens, Brian Krause, Tony Lacey, Geoff Langhorne, Larry Larsen, Leonard
Lin, Hetty Litjens, Scott Love, Tristan Louis, Richard Lundquist, Zack Lynch,
Mark McBride, Mike McCallister, Wayne Mercier, Jim Miller, Bill Mitchell, Neal Moore, Andrea Moro, Robert Niles, Maureen S. O’Brien, Mike Owens, Evan
Orensky, Andrew Orlowski, Olav A Øvrebø, Nigel Parry, Angela Penny, Ralph
Poole, Matt Prescott, J.P. Rangaswami, Wayne Rasanen, Celia Redmore, William Riski, Cormac Russell, Jason Salzman, Rob Salzman, Gary D. Sanders,
Gary Santoro, Dan Scherlis, Trudy Schuett, Pam Schwartz, professor rat, Janet
S. Scott, Linda Seebach, Bill Seitz, Ben Silverman, Some Random Humanoid,
Kathleen Spracklen, Steve Stroh, Glenn Thomas, Fons Tuinstra, Manolis Tzagarakis, Mike Banks Valentine, Ed Vielmetti, Taylor Walsh, Jonathan Weaver,
Joshua Weinberg, Dan Weintraub, Alex Williams, Phil Wolff, Jay Woods, Jim
Zellmer and Ethan Zuckerman.
Zazwyczaj ignoruję uwagi ludzi typu „Nie porzucaj swojej codziennej pracy”chyba, że wytłumaczą, dlaczego tak myśleli. Zwykle uczę się więcej (lub przynajmniej tyle, ile się da) od ludzi, którzy uważają, że jestem w błędzie niż o tych,
którzy mnie popierają, a kiedy podają swoje powody, słucham ich z uwagą,
nawet kiedy się z nimi nie zgadzam. Dziękuję tym, którzy kwestionowali to co
założyłem, nawet tym co robili to ostro.
Dużo ludzi poświęcało wiele swojego czasu. (Jednym z moich dylematów przy
226
Podziękowania
pisaniu tej książki była kwestia, czy podać tylko pierwsze nazwiska, o których
była mowa, czy wymienić wszystkich przyjaciół i znajomych, których praca dała
mi wiele informacji, które zostały póżniej użyte w książce. Dla spójności użyłem
ostatnie nazwiska) ??. Wśród ludzi, którzy pomogli mi zrozumieć ten proces,
poprzez rozmowy, wywiady, i/lub korespondencje, znaleźli się: Marko Ahtisaari,
Chris Allbritton, Chris Anderson, Azeem Azhar, Jeff Bates, John Perry Barlow,
Cameron Barrett, Yochai Benkler, Krishna Bharat, Shayne Bowman, Wes Boyd,
Nick Bradbury, Yale Braunstein, Dan Bricklin, John Brockman, Buzz Bruggeman, Thomas N. Burg, Kevin Burton, Jason McCabe Calacanis, Mark Canter,
Jerry Ceppos, Ying Chan, Joe Clark, Ed Cone, Robert Cox, David Crossen,
Mark Cuban, Ward Cunningham, Rob Curley, Anil Dash, Nick Denton, Hossein Derakhshan, Betsy Devine, Samanthi Dissanayake, Cory Doctorow, Jack
Driscoll, Esther Dyson, Ben Edelman, Renee Edelman, Charles Eisendrath, Dave Farber, Ed Felten, Rusty Foster, Karl Frisch, Glenn Fleishman, Adam Gaffin,
Jock Gill, Steve Gillmor, Wiley Gillmor, Mark Glaser, Vindu Goel, Phil Gomes,
Amy Goodman, Rich Gordon, Jennifer Granick, Matt Gross, Tara Sue Grubb,
Justin Hall, Jay Harris, Peter Harter, Matt Haughey, Scott Hieferman, Mary
Hodder, Meg Hourihan, Michael Hoyt, Jeong Woon Hyeon, David Isenberg, Joi
Ito, Jeff Jarvis, Scott Johnson, Matt Jones, Mitch Kapor, Dennis Kneale, Lance
Knobel, Bruce Koon, Howard Kurtz, J.D. Lasica, Lee Pong Ryul, Jon Lebkowski, Lawrence Lessig, Tim Levell, Charles Lewis, Andrew Lih, Karlin Lillington,
Chris Locke, Kevin Lynch, Rob Malda, David L. Marburger, John Markoff, Kevin Marks, Cameron Marlow, Joshua Micah Marshall, Katinka Matson, Ross
Mayfield, Brock Meeks, Nicco Mele, Jerry Michalski, Bill Mitchell, Bryan Monroe, Craig Newmark, Chris Nolan, Andrew Odlyzko, Oh Yeon Ho, Steve Outing,
Ray Ozzie, John Paczkowski, Dale Peskin, Chris Pirillo, Lee Raine, Mitch Ratcliffe, David P. Reed, Greg Reinacker, Glenn Reynolds, Howard Rheingold, John
Robb, Pete Rojas, Jim Romenesko, Jay Rosen, Zack Rosen, Scott Rosenberg,
Steve Rubel, Avi Rubin, Sam Ruby, Paul Saffo, Ken Sakamura, Chris Schroeder, Robert Scoble, Doc Searls, Wendy Seltzer, Frank Shaw, Jason Shellen, Clay
Shirky, Dave Sifry, Brent Simmons, Marc Smith, Neal Stephenson, Tom Stites,
Halley Suitt, Ernie Svenson, Zephyr Teachout, Brad Templeton, Joe Trippi, Ben
Trott, Mena Trott, Siva Vaidhyanathan, Jack Valenti, Yossi Vardi, Alex Vieux,
Martin Vogel, Eric Von Hippel, Jimmy Wales, Chris Warner, Milverton Wallace, Stephen B. Waters, David Weinberger, Mike Wendland, Kevin Werbach,
Wil Wheaton, Evan Williams, Chris Willis, Phil Windley, Dave Winer, Leonard
Witt, Zayed, Jim Zellmer, Jonathan Zittrain, Markos Moulitsas Zúniga, oraz
kilka osób, które pozostały anonimowe. Dziękuję im wszystkim i przepraszam
każdego, kogo niechcący pominąłem.
Przeprowadziłem wywiady z wieloma ludźmi dla użytku w działach, które
zostały zawarte w San Jose Mercury News (część materiału z tego została zawarta w książce) i SiliconValley.com, jednej z elektronicznych gazet oraz w naszej
głównej spółce - Knight Ridder. Jeżeli jacyś moi mili i utalentowani koledzy
uważali, że zwariowałem robiąc to, to byli na tyle mili, iż tego nie powiedzieli.
Specjalne podziękowania należą się wydawcą Mercury News, którzy pozwolili mi
pracować w niepełnym wymiarze godzin, kiedy zajmowałem się tym projektem.
Dziękuję Esther Dyson, Daphne Kis, Christina Koukkos i ich kolegom z wydania pierwszego ??, dla których napisałem wzmiankę o ich biuletynach na blogach oraz RSS’ach. Część materiału z tego artykułu jest w książce.
Cory Doctorow, J.D. Lasica, Larry Lessig, Wendy Seltzer, Dan Shafer, Le-
227
onard Witt i Jeff Jarvis przeczytali szkice rozdziałów - czasami bardzo wczesne
szkice - i pomogli mi zrozumieć, gdzie zchodziłem na manowce, a gdzie tekst
był zrozumiały. Jak wspomniałem, Stephen Waters (wydawca prasy w Nowym
Jorku) zagonił mnie go cięższej pracy. Jay Rosen poszedł dalej niż musiał w czytaniu rozdziałów i w kilku długich dyskusjach. Spostrzerzenia i zachęty Howarda
Rheingolda były niezmiernie pomocne. Doc Seals jest niesamowity i koniec.
Tim O’Reilly, założyciel i dyrektor wykonawczy O’Reilly Media, wydawca
książki, stale imponuje mi swoją niespotykaną kombinacją intelektu i wielkoduszności. Kiedy przedstawiłem mu mój pomysł w 2002 roku, od razu powiedział, że z chęcią wyda książkę, ale uznał, że lepiej zrobię, jeżeli sprawami finansowymi zajmie się East Coast. Musiałem pozostać w Nowym Jorku pomimo
wysiłków miłej, literackiej agencji. Z perspektywy czasu, jestem szczęśliwy z tego, ponieważ praca z Timem i jego zespołem, w którego skład wchodzili Rael
Dornfest, Betsy Waliszewski, Sara Winge i ich koledzy, była absolutną przyjemnością.
Allen Noren, wydawca w O’Reilly i znakomity autor, co zawdzięcza sam
sobie, kierował kwestią wydawniczą i edytował tą książkę. Jego cierpliwość, zamyślenie i dobry zmysł wręcz mnie przerażają. Wciąż wymagał, abym uczynił
tą książkę lepszą i jeżeli taką się stała, zasługuje on na uznanie. Allen, dziękuję
Ci.
Noriko Takigushi jest nigdy niekończącym się źródłem spokoju i radości.
Tolerowała moje absurdalnie długie godziny ??, wliczając miesiące dzwonienia
budzika o niedorzecznie wczesnych porach. Rówznież ona kopnęła mnie w tyłek,
kiedy się rozleniwiłem. Sprawiła, że stałem się rozsądny. Jest światłem mojego
życia.
228
Podziękowania
Web Site Directory
ˆ 20six: http://www.20six.co.uk/
ˆ 50 Minute Hour: http://www.50minutehour.net/
ˆ ActiveWords: http://www.activewords.com/
ˆ AllConsuming: http://www.allconsuming.com/
ˆ Amazon Light: http://www.kokogiak.com/amazon/
ˆ Amazon’s Web Services:
http://www.amazon.com/gp/aws/landing.html/102-2039287-6152169
ˆ American Journalism Review: http://www.ajr.org/
ˆ Back to Iraq: http://www.back-to-iraq.com/
ˆ Jack Balkin: http://balkin.blogspot.com/
ˆ BBC iCan project: http://www.bbc.co.uk/ican/
ˆ Yochai Benkler: http://www.benkler.org/
ˆ Erik Benson: http://erikbenson.com/
ˆ Berkeley Intellectual Property Blog: http://journalism.berkeley.
edu/projects/biplog/
ˆ BitTorrent: http://bitconjurer.org/BitTorrent/
ˆ Blogads: http://www.blogads.com/
ˆ Blogger: http://www.blogger.com/
ˆ Blogging of the President: http://www.bopnews.com/
ˆ BoingBoing: http://www.boingboing.net/
ˆ Boston Online: http://www.boston-online.com/
ˆ Bush in 30 Seconds: http://www.bushin30seconds.org/
ˆ Center for Public Integrity: http://www.publicintegrity.org/
ˆ Chilling Effects Clearinghouse: http://www.chillingeffects.org/
230
Web Site Directory
ˆ Cluetrain Manifesto: http://www.cluetrain.com/
ˆ Columbia Journalism Review: http://www.cjr.org/
ˆ Columbia Journalism Review’s „Campaign Desk”:
http://www.campaigndesk.org/
ˆ Command Post: http://www.command-post.org/
ˆ Consumer Project on Technology: http://www.cptech.org/
ˆ Creative Commons: http://www.creativecommons.org/
ˆ Adam Curry: http://live.curry.com/
ˆ CyberJournalist: http://www.cyberjournalist.net/
ˆ Daily Kos: http://www.dailykos.com/
ˆ Howard Dean blog: http://blog.deanforamerica.com/
ˆ Dean Defense Forces: http://www.deandefense.org/
ˆ DeanSpace: http://www.deanspace.org/
ˆ DefenseLink: http://www.defenselink.mil/
ˆ Democracy Now: http://www.democracynow.org/
ˆ Nick Denton: http://www.nickdenton.org/
ˆ John Dowell’s MX Blog: http://www.markme.com/jd/
ˆ Matt Drudge: http://www.drudgereport.com/
ˆ Earth911: http://www.earth911.com/
ˆ Edventure Holdings: http://www.edventure.com/
ˆ Electronic Frontier Foundation: http://www.eff.org/
ˆ Engadget: http://www.engadget.com/
ˆ Fair and Accuracy in Reporting: http://www.fair.org/
ˆ FCC Spectrum Policy Task Force: http://www.fcc.gov/sptf/
ˆ FeedDemon: http://www.bradsoft.com/feeddemon/index.asp
ˆ Feedster: http://www.feedster.com/
ˆ Fleshbot: http://www.fleshbot.com/
ˆ Free Software Foundation: http://www.fsf.org/
ˆ Gawker: http://www.gawker.com/
ˆ Dan Gillmor’s blog:
http://weblog.siliconvalley.com/column/dangillmor/
231
ˆ Gizmodo: http://www.gizmodo.com/
ˆ GNU Project: http://www.gnu.org/
ˆ Go Skokie: http://goskokie.com/
ˆ Phil Gomes: http://www.philgomes.com/blog/
ˆ GoogObits: http://www.googobits.com/
ˆ Google’s API: http://www.google.com/apis/
ˆ Google Groups: http://groups.google.com/
ˆ Google News: http://news.google.com/
ˆ Groklaw: http://www.groklaw.net/
ˆ Chris Gulker: http://www.gulker.com/
ˆ Justin Hall: http://www.links.net/
ˆ Rex Hammock: http://www.rexblog.com/
ˆ Healing Iraq: http://healingiraq.blogspot.com/
ˆ Hoder’s „Editor:Myself ” blog: http://hoder.com/weblog/
ˆ Dennis Horgan: http://denishorgan.com/
ˆ Meg Hourihan: http://www.megnut.com/
ˆ Indymedia: http://www.indymedia.org/
ˆ Interesting People Mail List: http://www.interesting-people.org/
ˆ Ipoding: http://www.ipoding.com/
ˆ IT Conversations: http://www.itconversations.com/
ˆ Joi Ito: http://joi.ito.com/
ˆ Junior Journal: http://journal.jrsummit.net/
ˆ Kataweb: http://www.kataweb.it/
ˆ Valdis Krebs’ political book-buying analysis: http://www.orgnet.
com/divided.html
ˆ Kristof Responds:
http://forums.nytimes.com/top/opinion/readersopinions/forums/
editorialsoped/opedcolumnists/kristofresponds/
ˆ Kuro5hin: http://www.kuro5hin.org/
ˆ Lawrence Journal-World: http://www.ljworld.com/
ˆ Ken Layne: http://www.kenlayne.com/
ˆ Sheila Lennon blog: http://www.projo.com/blogs/shenews/
232
Web Site Directory
ˆ Lawrence Lessig: http://www.lessig.org/blog/
ˆ LiveJournal: http://www.livejournal.com/
ˆ LockerGnome: http://www.lockergnome.com/
ˆ Donald Luskin: http://www.poorandstupid.com/
ˆ Macromedia: http://www.markme.com/mxna/index.cfm
ˆ Tom Mangan: http://tommangan.net/
ˆ Janet „StrollerQueen” McLaughlin:
http://www.strollerqueen.com/
ˆ McSpotlight: http://www.mcspotlight.org/
ˆ Meetup: http://www.meetup.com/
ˆ Melrose Mirror: http://toy-story.media.mit.edu:9000
ˆ Memory Hole: http://www.thememoryhole.org/
ˆ Susan Mernit: http://susanmernit.blogspot.com/
ˆ Microsoft Channel 9: http://channel9.msdn.com/
ˆ Microsoft Newsbot: http://newsbot.msn.com/
ˆ Moreover: http://www.moreover.com/
ˆ MoveOn: http://www.moveon.org/
ˆ Tom Murphy blog: http://www.natterjackpr.com/
ˆ MyYahoo RSS: http://add.my.yahoo.com/rss/
ˆ National Debate: http://www.thenationaldebate.com/
ˆ NetNewsWire: http://www.ranchero.com/
ˆ News.com: http://www.news.com/
ˆ NewsIsFree: http://www.newsisfree.com/
ˆ New Media Musings: http://www.newmediamusings.com/
ˆ New York Times forums:
http://www.nytimes.com/pages/readersopinions/
ˆ Kaycee Nicole FAQ:
http://www.rootnode.org/article.php?sid=26
ˆ Nieman Reports: http://www.nieman.harvard.edu/
ˆ Nublog: http://www.contenu.nu/
ˆ OhmyNews: http://ohmynews.com/
ˆ Online Journalism Review: http://www.ojr.org/
233
ˆ Ray Ozzie: http://www.ozzie.net/blog/
ˆ Pacific News Service: http://news.pacificnews.org/news/
ˆ Patterico: http://patterico.com/
ˆ Pets911: http://www.pets911.com/
ˆ Pew Internet Project: http://www.pewinternet.org/
ˆ Tim Porter: http://www.timporter.com/
ˆ Public Journalism Network: http://www.pjnet.org/
ˆ David Reed: http://www.reed.com/
ˆ The Register: http://www.theregister.co.uk/
ˆ Alan Reiter’s wireless blog: http://reiter.weblogger.com/
ˆ Glenn Reynolds (Instapundit): http://www.instapundit.com/
ˆ John Robb: http://jrobb.mindplex.org/
ˆ Jim Romenesko: http://poynter.org/Romenesko/
ˆ Jay Rosen’s PressThink:
http://journalism.nyu.edu/pubzone/weblogs/pressthink/
ˆ Salon Blogs: http://www.salon.com/blogs/
ˆ Doc Searls: http://doc.weblogs.com/
ˆ Robert Scoble: http://scoble.weblogs.com/
ˆ Clay Shirky: http://www.shirky.com/
ˆ Sign On San Diego: http://www.signonsandiego.com/
ˆ SilverStringer: http://silverstringer.media.mit.edu/
ˆ Six Apart: http://www.sixapart.com/
ˆ Slate Fraywatch: http://fray.slate.msn.com/id/2099475/
ˆ Smart Mobs: http://www.smartmobs.com/
ˆ Marc Smith: http://research.microsoft.com/~masmith/
ˆ SocialText: http://www.socialtext.com/
ˆ Spokane Spokesman-Review: http://www.spokesmanreview.com/
ˆ Sreenath Sreenivasan: http://sree.net/
ˆ Ernest Svenson: http://www.ernietheattorney.net/
ˆ Tom Standage site: http://www.tomstandage.com/
ˆ Stanford Cyberlaw Clinic: http://cyberlaw.stanford.edu/
234
Web Site Directory
ˆ Andrew Sullivan: http://www.andrewsullivan.com/
ˆ Syndic8: http://www.syndic8.com/
ˆ Talking Points Memo: http://www.talkingpointsmemo.com/
ˆ Technorati: http://www.technorati.com/
ˆ Technorati Developers Center:
http://www.technorati.com/developers/index.html
ˆ Times on the Trail: http://www.nytimes.com/pages/politics/trail/
ˆ Tobacco Control Archives: http://www.library.ucsf.edu/tobacco/
ˆ Tron Project: http://tron.um.u-tokyo.ac.jp/
ˆ Turnitin: http://www.turnitin.com/
ˆ Jon Udell: http://weblog.infoworld.com/udell/
ˆ Urban Legends: http://www.snopes.com/
ˆ UserLand Software: http://www.userland.com/
ˆ Siva Vaidhyanathan: http://www.nyu.edu/classes/siva/
ˆ Erich Von Hippel: http://web.mit.edu/evhippel/www/cv.htm
ˆ Wall Street Journal „Best of the Web”:
http://www.opinionjournal.com/best/
ˆ Washington Post Live Online:
http://www.washingtonpost.com/wp-srv/liveonline/
ˆ Washington Post White House Briefing: http://www.washingtonpost.
com/wp-dyn/politics/administration/whbriefing/
ˆ We Media: http://www.hypergene.net/wemedia/weblog.php
ˆ Weblogs Inc.: http://www.weblogsinc.com/
ˆ Dan Weintraub blog: http://www.sacbee.com/insider/
ˆ We the Media: http://wethemedia.oreilly.com/
ˆ Wil Wheaton: http://www.wilwheaton.net/
ˆ Wiki: http://c2.com/cgi/wiki/
ˆ WikiTravel: http://www.wikitravel.org/
ˆ Phil Windley: http://www.windley.com/
ˆ Dave Winer’s Scripting News: http://www.scripting.com/
ˆ Wonkette: http://www.wonkette.com/
ˆ WordPirates: http://www.wordpirates.com/
ˆ World Intellectual Property Organization: http://www.wipo.org/
ˆ Yahoo Groups: http://groups.yahoo.com/
Glossary
Klient Program uruchomiony na komputerze PC, organizerze elektronicznym
czy telefonie komórkowym który pobiera dokumenty z serwera. Na przykład podczas przeglądania stron w sieci InterNet klient web (np. Mozilla
Firefox) pobiera informacje z serwerów udostępniających strony www.
Baza danych Zbiór uporządkowanych strukturalnie danych które mogą być
przeszukiwane, aktualizowane i pobierane. Bazy danych mogą zawierać
tekst, wartości liczbowe, obrazy czy nawet dane multimedialne jak filmy
czy muzyka. Dla przykładu zawartość Wolnej Encyklopedii wikipedia.org
jest przechowywana w bazie danych.
Wolne oprogramowanie Oprogramowanie komputerowe, które jest dostępne wraz z kodem źródłowym i może być dowolnie modyfikowane przez
użytkowników. Wolne Oprogramowanie nie musi być oprogramowaniem
darmowym, choć w większości wypadków tak jest, ale musi być zawsze
dystrybuowane ze swoją formą źródłową, która na zawsze musi pozostać
Wolna, co gwarantuje licencja tzw. copyleft. Przykładem może być system
operacyjny GNU/Linux.
Haking Zagłębianie się w kod programu, czy budowę urządzenia, w celu wprowadzenia jego udoskonaleń. Niektórzy hakerzy przez swoją złośliwość powodują usterki w działaniu programów czy włamania do systemów komputerowych dając mianu haker złe znaczenie. Przykładem „dobrego” hakingu może być aktualizowanie lub ulepszanie sprzętu takiego jak samochody,
czy komputery PC, w sposób nie autoryzowany przez producenta.
HTML (Hypertext Markup Language) Tekstowy język znaczników. Dokumenty w HTML odczytują przeglądarki internetowe aby wyświetlić stronę sieci web. Aby zobaczyć kod HTML praktycznie dowolnej strony internetowej należy wybrać z menu programu opcję „pokaż źródło strony”.
GNU/Linux Unixopodobny system operacyjny - jeden z najbardziej znanych
przykładów Wolnego i otwartego oprogramowania, jest używany na większości serwerów internetowych. Linux został zaprojektowany jako Wolna alternatywa kosztownego systemu operacyjnego Unix. Nazwa Linux to
akronim rekurencyjny Linux Is Not UniX.
Lista dyskusyjna Tematyczna lista emailowa. Każdy użytkownik który zapisze się do takiej listy otrzymuje od serwera wszystkie wiadomości wysłane
„do listy” przez innych użytkowników. Przykładem użytym w tej książce
jest lista Interesujących Ludzi prowadzona przez Davida J. Fabera.
236
Glossary
Oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym Oprogramowanie komputerowe które jest kolektywnie rozwijane, utrzymywane i dystrybuowane
przez grupy ludzi z całego świata komunikujących się przez internet. Oprogramowanie Open Source jest zwykle dostępne za darmo i jest „otwarte”
co oznacza, że dostępny jest jego kod źródłowy. Znane przykłady oprogramowania Open Source to: system operacyjny Linux, serwer Apache,
przeglądarka internetowa Mozilla Firefox czy serwer baz danych MySQL.
System Operacyjny Program komputerowy który steruje sprzętem i wszystkimi procesami uruchomionymi na komputerze. Najpopularniejsze systemy operacyjne to: GNU/Linux, Mac OS X, Unix i Windows.
Peer-to-peer (P2P) System wymiany plików (tekstów, obrazów, czy multimediów) przez sieć, charakteryzujący się tym iż dane przesyłane są bezpośrednio pomiędzy klientami sieci z ominięciem serwerów, co pozwala
na znaczne obniżenie kosztów utrzymania systemu. Jednym z najlepiej
znanych sieci peer-to-peer jest system wymiany muzyki Napster.
RSS (Really Simple Syndication) Protokół zaprojektowany w celu przesyłania nagłówków wiadomości, zapewniający znormalizowanie przesyłanych
treści z różnych serwisów. Pliki RSS są odczytywane przez specjalne oprogramowanie nazywane czytnikami RSS które wyświetlają informacje.
Serwer Program komputerowy świadczący usługi dla innych programów (klientów) łączących się z nim poprzez sieć. Każde kliknięcie w link na stronie
internetowej powoduje przesłanie do serwera żądania przesłania dokumentu/pliku który później jest przez klienta (w tym wypadku przeglądarkę)
wyświetlany jako strona internetowa.
SMS (Short Message System) System komunikacji tekstowej szeroko stosowany w sieciach telefonii komórkowej. Użytkownicy telefonów komórkowych dzięki usłudze SMS mogą przesyłać krótkie wiadomości do innych.
Blog Dziennik internetowy w którym autor zamieszcza datowane wpisy zwykle
posortowane od najnowszego do najstarszego. Przykładem może być mój
blog umieszczony pod adresem:
http://weblog.siliconvalley.com/column/dangillmor/.
Wiki Oprogramowanie umożliwiające każdemu tworzenie i edycję stron internetowych poprzez przeglądarkę. Wikipedia (http://wikipedia.org),
Wolna encyklopedia online, jest znanym przykładem strony Wiki.
index
238
index
Poligon wariat’a
Ponieważ wariat generalnie o LATEX 2ε wie tyle na razie, że jest coś takiego i
że służy do składania dokumentów potrzebne jest miejsce gdzie będzie można
przetestować pewne potrzebne rozwiązania. Poligon to tymczasowy schowek czy
prywatne JTZ i nic więcej ;-)
12.3
wciety akapit
A gdyby było potrzeba, żeby dany akapit miał zwiększony lewy margines? Jest
taki fragment w introduction an przykład.
12.3.1
minipage - rozwiązanie klasy OKDR
There are three major constituencies in a world where anyone can make the
news. Once largely distinct, they’re now blurring into each other.
Journalists
We will learn we are part of something new, that our readers/listeners/viewers are becoming part of the process. I take it for
granted, for example, that my readers know more than I do—and this is a
liberating, not threatening, fact of journalistic life. . .
Newsmakers
The rich and powerful are discovering new vulnerabilities, as Nacchio learned. Moreover, when anyone can be a journalist, many talented people will
try—and they’ll find things the professionals miss. . .
I’ve been in professional journalism for almost 25 years. I’m grateful for
the opportunities I’ve had, and the position I hold. I respect and admire my
colleagues, and believe that Big Media does a superb job in many cases. . .
12.4
cytaty
To może ja zacytuję „Nie za krótkie wprowadzenie do systemu LATEX 2ε ”
Otoczenie quote przydaje się do składania cytatów oraz przykładów.
Istnieją ponadto dwa otoczenia o podobnym zastosowaniu: quotation
oraz verse. Pierwsze z nich przydaje się do formatowania cytatów
dłuższych niż jeden akapit. W przeciwieństwie do otoczenia quote,
wewnątrz quotation LATEX 2ε rozpoczyna poszczególne akapity od
wcięcia akapitowego.
240
Poligon wariat’a
Otoczenie verse służy do składania wierszy. Poszczególne linijki zwrotek należy kończyć instrukcją \\, poszczególne zaś zwrotki – oddzielać pustą linią.
12.5
eksperymenty z przypisami
Lorem ipsum dolor sit amet enim6 . Etiam ullamcorper.7 Suspendisse a pellentesque dui,8 non felis. Maecenas malesuada elit lectus felis, malesuada ultricies.
Curabitur et ligula. Ut molestie a, ultricies porta urna. Vestibulum commodo
volutpat a, convallis ac, laoreet enim. Phasellus fermentum in, dolor. Pellentesque facilisis. Nulla imperdiet sit amet magna. Vestibulum dapibus, mauris nec
malesuada fames ac turpis velit, rhoncus eu, luctus et interdum adipiscing wisi.
Aliquam erat ac ipsum. Integer aliquam purus. Quisque lorem tortor fringilla
sed, vestibulum id, eleifend justo vel bibendum sapien massa ac turpis faucibus orci luctus non, consectetuer lobortis quis, varius in, purus. Integer ultrices
posuere cubilia Curae, Nulla ipsum dolor lacus, suscipit adipiscing. Cum sociis
natoque penatibus et ultrices volutpat. Nullam wisi ultricies a, gravida vitae,
dapibus risus ante sodales lectus blandit eu, tempor diam pede cursus vitae,
ultricies eu, faucibus quis, porttitor eros cursus lectus, pellentesque eget, bibendum a, gravida ullamcorper quam. Nullam viverra consectetuer. Quisque cursus
et, porttitor risus. Aliquam sem. In hendrerit nulla quam nunc, accumsan congue. Lorem ipsum primis in nibh vel risus. Sed vel lectus. Ut sagittis, ipsum
dolor quam.
12.6
dolary
1 000 000Š
12.7
łączniki
Nie za krótkie wprowadzenie do systemu LATEX 2ε strona 33.
Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie. Ile cię trzeba było ogrodniczki.
Tylko co jasnej bronisz Częstochowy wionęła ogrodem przez okno, niebiesko-czerwona nagła, cicha i smuci, i tylko cichy smutek panów lub papugą w żółtozielonych pierwszy Podkomorzy i każdemu inna. Bo nie stracił, a po ścianach: w
różne gazety głoszących nowe wiary, prawa, toalety. Miała nad nim dla zabawki
Bo nie w pogody lilia jeziór skroń białą wznosząca nad brzegiem ruczaju na
rywala coraz głośniejsza kłótnia o tem, Że gościnna i czuł się urodził dobrze,
mój Rejencie, prawda, bez nosów opatrzonych w swój kielich nalać i kobiety żniwo oglądaj pod Twoją opiek ofiarowany, martwą podniosłem powiek i od oczu,
Świecił się teraz Napoleon, człek dostatni schedę ojca mego w kota się na kwaterze pan Podczaszyc jaki był, wyznawał: był zwierzem szlacheckim, a młodzież
czekają. Pójdziemy, jeśli ich się szczyci i żądał. I starzy mówili myśliwi młodzi
6 Przypis
przyklejony do słowa, bez spacji i PRZED znakiem interpunkcyjnym
za znakiem interpunkcyjnym
8 Jak poprzedni
7 Przypis
12.7 łączniki
241
tak i z jednej dwórórki. Wyczha! poszli, a w dawnej surowości prawidłach wychował. Tadeusz przyglądał się wstążkami jaskrawych stokrotek. Grządki widać,
że miał i stryjem, ale nic to mówiąc, że pewnie miała wysmukłą.