42-51 Hemplowie na Warmii - biografia

"
potrzeba ... yd~ "'ania ksi'łtelr., lwlaS2cza Il:li,ijnyc h. (O ;uuicl
zrealilowal i jd II' roku 1 58~. Trudnoki się pięlJ'Zyły. międz),
inn)'m; 1t "'%ględu na bu k papierni. podczu ,dy .. PruNIc h
Ksi"ięcy<':h było
II . HEMPLOWIE NA WARMll
Kh ju2
driesięł.
PocZlllkO"....o
ulołcn;.
papierni
projrklowano w umym 8noninóie w roku 1635. alc pl'OjCklll
lti0 nit 1I'ulizowano. Dano nalOmiast druhr'Qrn na Wtrmi;
'" roku 1608 (biskup
wa'miński
Rudnkti) ;
w
1622 (biskup
Dzialyńs k i) wył,c.ny
przywilej zbi erania szmat polIZtbnych
do produkcji papieru. Wywotono .te do p11lik ich papi.rni i w za·
I. Warmia walc:'1C1l
Dokona ne prze z Kuimierla He mpla ponukiWllnl. w I rchiwum woj~wbd~kim ,., Olsnyni. ar:,o.l prace hiSlorykbw niemi«ki ch stwierdzają, 'k rodzi .... Hemplów l na n. by ła ze slIej
d%ia łalnoki na Warmii jlli w XVII wi. ku. Żródla mówi,
o wspomnianym JUż ojcu jezuicie Banłomieju Hcmpellu, ,dlortt Kolegium Jezuilow w Rcszlu. zmarłym .. 16$3 rokll w Torunili. W XVIII wiekIl pTl)'Clynili się Hemplowi. do powstania
i I"OzwoJu papiernictwa. klo", ze WzaJęcllI na połokn;. 8"O&'a.
ficme Wannii. l tlkk iti histori~ mialo wlettni. szn<IOIn •.
H,uoria WUIIIH jeIIl jak d<>ląd stosunko"'"(I ma lo mana.
zwłaszcza młodemu pokołeniu ..... ano 'Qlem Ie.. W7J.1ędU choćby
na tick. ~ probl.mlly k~ wyznani.,wą i polil)'C'1"4 1Ii"t."'50.
wat dli".j l"IO ~y\. lnih Iymi zaJadnieni.mi.
!'Ja pods~wie pok oju tormiskiego, zawartelo po wojnie lnynutol . lni.j .... ro ku 1466. w obr(bi. Król .stw. Po lskiego maIllly się tak 210'1". Prusy Krolewskie z Gdański.m i Torunie m
o',,, Warmia l Lid.t>. rki.m (siedzib, biskupó ... wlrmińskich).
Olsztynem. Brlniewem i Fromborkiem. Pod .... Ia~ K... ytakÓw,
· 1 od roku ł S25 ksią,; ,t pruskich. pozostlły Prusy K, i;p.t.·
z Królewam.
.
Warmia. OIOCtOIll przu plnslwo pruskie o SI. k rQl:lln4cel
sile milil unej. byla prowi ncją. ktora najwnd nitj lmllUO nl
byli bronit s"'"Ojej l;temoSc i ! KrólC$l.. em Pols kim pntd .vpIyW/llmi pruskim i, !",buaa protCSl .. nckimi . "" ogimi Pols«.
W t)'Ch ""lIru nh ch $K2CgOlne znamni. mi.b wuelh dl ia:
łalnO« kul".... I"a. I nic:jll~""~ '" Iym zak"'$ie pookJ mu~ bi,kupl
...... ml ... $Cy i kl.r . W rok u 1:565 kardynal HOljU5!. $pro",adzajł·
do Polsk i ukon jcluit ó ..... o~d2.1 ich w Br.nic wie . które wkrotU
staje się o'rodkiem religij nym i ołwiuo ....}m. Poj ..... i. się pilna
•
mian kupo ...'a"o la m papier. W len sposób do rotu 169:7 wy.
drukow~no 188 ksi'itek. Najazdy szwedzti. w 'ala eh od 1626 do
Inl "iumicmi. utrudniały t~ p rac~. a nawct pr.cr)'wały dzia ·
lal no~ j.zui~k kh uczeln; w Branicwi. i parokrotnie mcba było
~qyn .~
od
J)<Xząt ku .
2.
P(lpiv,lI~
.. OJlllfikll i ... Wlldqtll
Mimo trudnok i kapilub katedralna ",e Fromborku . m.jłu
w tej prowin~ji urlęclow~ monopol na ml>·n.. rsl ....o i papie.nictwo. sk iero wuje '" .ok u 1696 s"'oich ..·;zylato!Ów do o kr~,u
Pieniętno (Mehluck). klorzy sł ..·ierd2aj ~ m01łiwoit blldo..'Y
młyn~ papierniczego .... Oset niku (vtl Wotno. niemi.die WUJen)
przez wyk otl)·slanit spad ku potoku Mł}·nska Struga. wpad.·
j~~ego do rzeki Pnłę ki. Jut w roku 1700 zaczęła I!m pracował
papi ... nia . Wyprodukowany .... niej papier odn_lezion}· z<»la ł
w archiwach lit e..... skich pucz li tews kiego historyka, E. lluce.
,·idusI. który zebr.ł olbrzymi zbiór filigranów od XV do XVIII
wieku . w tym dwa ~kie z Osetnika z wieku XVIII . Są 10 znaki
wodne n.a papie rze cu rpanym . uzys ka ne przn poło!.n'. l\lI
!>ic:ie (urpalnym 1)"lUnku $por7ądwncgo Z drucików. W miejscu
drvc ika papier jesl (i."'sly i powstlje, ...~doczna pod 1.... i.. tlo.
jasna lin ia rysunku. Inicjały porhodzą zwy kle od imion i na·
~wis.k. m..jstra papier niCUg<l (wł.łkiciela l ub kielownika mlyna
papicrniCZlClol. Filiarany l ()s.etnika przeds""'l j4 herb kapiwl)· ..... Fromborku , lit ery G GB _ inicjały niur\alltg<l majslra
papie micugo. I lite ra M ozn.acu. Mehlsack, Dokładni data
budo ..... y papi.rni ni. je~t znan a. Nalciala on~ poc~lko .... o do
kapilu ly ....c: Fromborku. a po pie ......,zym rozbiorze do r~4du
prus kie,o. Od roku 1735 do 1803 dzierta .... ili ją Hemp lo..... ie .
.,
H UIOTyk niemiecki HaMhcinricll Tnmz ... cUI$Opiłmie o hQ_
to rii Warmi i, .... yda wa nym w RFN . w roku 1916opubhtoWJII
dane i ..iad<-~( o lym. k picn."U4 pilpicrni, na War mii był
~Inik. Dr ugi m młyne m papi<rniczym Wllmii. uloton)'m na
podu.wic uru,dzcni. h pit uły ...c Fromborku 2 16 ml rel 17 1S
Tok.., b)'ł Wad41- Znajdujc się on nad I2tQk, .ejk nitwy. okolo
Ulcrech t ilomtlrbw M półnoo; od OIntyna , .kgo blKlo l"niCZYIII
i dzicrtaw(~ był Jan Anodn.; HempelI. piu ...n)' lnany I dokumcmó", p r~odtk obcen;" !)j4n'ch Hcmpl 6w z opisyw. ...j
.odzin)' .
W aklach mllSla Olnl}'na 2achowało się ~pol O szcrcSIl/b ..
dOlycZ~cyc h ItIOlI Itchniczn. ,o i finan$OwciO papiern i. które
Kazi miul H.mpol opisał w . Pr:zcglądzie hpicrniclym" , MÓwi
.ię \li nim O pohrach i po ...odziach wyn;ąduj,c)'ch szkody.
Międl)' inn ymi <
b".UwQI parokrotnie prosi kapitułę O ulai
w opłatach dzicrta" l' • po ...udu na p.... yklad Ilkkh Ilud~oki
jak brak naufdti, nil:~kon<lony dom ,l p. Ale In kapilubo
rozumiata Jylu.a~rt dz'~rta ...'CÓw. dając w roku 1711 u zwoIc....
papiem,kowi na hodo ...łę psKlól. pod "'arupkiem . te połowę
miod~ odu.w' do kapiluły.
Z papit rni w W.dt, u polostało 40 r.'igrapów. Tutaj ipicjat) ł A H oznKuj, Jana And rzeja Hempclla, IH _ J6ara Ht m-:
pla. IS _ w, TfJlnu lO kryptOj:ram od l-osephu-S, litem JÓle ra
Hempl •. HAl oru SI lo wyn ik omyt ko ...."BO odwrmnia dr,,·
ci ków ~a IK:ic. Wick m iir~n6 .... jest odbiciem slo$un kOw ad mi.
ni~tr.C)jn)·ch : niekl Ore mają wartość arty 5ły<: zn" . Pierwszy
many fili,ran Z Wad,ga pn:edslawia M a tkę 8osk, z Ozie- ..
dątkiem w aureol i plomieni. Pochod li on z roku ]716. Jut
10 mOlyw lozpowuechniony w Europie, navli,zujący do slOw
Apokilllpry ' w. J.n . 12, ł: ~I ukauł się wielki Cud na niebie:
nil:WLaSI. ubrana w sionce, • uięły<= pod j.j .topa mi . l Mld;Cj
,Iow, koron.a l d .... unaSlu ,wiazd."
fili,lIny Zllwier.j~ I"Ówn;.,ż inicjaly maptra JAH ci.kawie slylizowapc. Ich motywy lo na przykład : ..;e...~6rh . karp,
" " bh pocztowa,
błazna. bldnoU od władzy kokicllKj
prujawi. się ll1OI y.... mi i nfuły bis kupiej .. ~rank. BotelO u '
'
R tandarem Zman W)·chw5tani. .
Jak wyni ka U fr6dc1 dotycz~y<:h probl ematy ki papieminej,
spt"tjali:ki p.lIpiflnicy uważal i .ię r.cnj za arlystO". dł.te,,,
nic isl n;ał cech p.pierni kó ....; midi oni jednak podobn4 do
cec howej swoi , o r,.n i zację i odr~bne lW}'CIlJł;.
"0. ·•
o J anie Andrzej u wiadomo z pewnokią tylko 10. ze nie pny,
węd ro ..... ll NIemiK. onym wspomniano pop rzedn io. Wedlu,
G_ l.(i hrll (Dit R.lt.lornt tks l u :n.m KDilqs /Ił R6sul, .~it _
.d" jft fil , dic Ge~hichle und AllrnulMtunde ErmIlInds", 19 1ł .
I. 18, z. I) był dWUkrOlnie łonaty. Z pitr.. nej lOn)'. Anny
Kr)',ly ny. miall)"n. Kkp r. (ł71J-1 773?). burmistrza OlSZty na.
l d.",i.j. Elzbiety.lyn& Jóufa ( I ).
Jln Andncj zmarł w foku 1133. jeco żona, E]ibi.t., jui
w następn ym fo ku w)szla powtOrn;. za mą~ ~I Ch ri ltia n'
Zan<kra. m~jm3 papiernicz.,o. Po jeco ś mierc i papiern if
pro ..... dziła dalej Elibicta, pod firmą s..... go pil:rw'5lełO mua HcmpeU. Wtcdy pojawiają się znoWu filigrany l inicjałami
JA H . Z roku 17!O pOC hodzi moty .... infuły biskupiej ni papicrze
przetnlC'Zon)'m dla kapituły we Fromborku . W ro ku 1151 ))0jawia si f td orni p.".ki, ZlIpewne dla dru ka rni w Prunch
K ·;ątęc~th .
S}'n J.n. And rn j. _ J Ouf (I ). lIn.rly \II foku 1780, zajmo..,al łię td papie. pict... m, dziertawiąe począlkowo m łyn
p.pi.micry \II Osetnik u, czym tr6dio""" ..marność pochodzi
2. roku ]1)5. w rok u 1760 p,awdopodobnie po 'miem El zbicly
Zlnd.r, pr7tjmujt on młyn \II WlIduu. prukazuj,c pa picrnit
... Osetn iku ' ''''em u ,)·nowi . ,ównid J Ozdowi (II) 11733-1803).
Z C'1asó ...· JÓ7,r:fa (]) nie zachowa ły się żad lK filil1llny. Natomi .SI wspom niI. ny Jut U(7.on)" lilewski odnalnl utłry fiI;Jrlny
jego sy na. JÓnf. ([lJ , l lal ]760--1797. 1 inkj.łami IS
Il-ouphu-Sl. Fili arany le, l roku 1706. przedlt a wi -,ją or ła
pru ski ego na papie rze produko ....anym dl a Królewca. a P<llOSt ~H:
maj. papil: r produko ....any jut po pierwszym rozbiorze. JOzef (Ił)
umic", około roku 180J.
.
G d)' ł~ maja 1780 umarł JÓlef (I) HempelI. lelo piąta (?)
tona. Barbara 7 domu Weinen . urodlib jeszer. ]S li p<_ Ic aoł
roku łyn' Józef. fili) Jakuba. WdoWI prlejęla młyn papiern iczy • • n a5t~pn;. "")lsd. ta ~ t 7.1 papierni k•• Fryderyka Wil ·
helma Fen ll>ora. W rollu 1802 Jó""f ( III ) Jakub wyk upi/lcn
młyn od Fentbo' lI 1lI 12000 tabrów i prowadzi! ' o do l8łJ.
W tym rok u pOWStaje \II Tylły ..,ielkoprn=my$lOWI papiernia,
której konku rencja 1 innym i ml~nami p;ilpierniczymi w P.,,·
Slch P<lwoUujt ich upadek . Totn Józrl (III) lak ub jut " . tr m
roku spTlt<b1 młyn w Wadą8u ..U2. Z pra ..... m polowu "'uor~y
na rleCe Wadąg oru przynakiny mi ,runIami za 40000 IIlarów. Jeao łmiert, 21 aT\ldnia 1814 'oku , to odtjkie ostatnlelo
°
"
... rodne papic. nih. który d ....".. kr<l1o"" produk' lak ",.tny P'''Y
wsKlkiej pracy um )'Slo_j.
Mimo mO(\(ra illcji pap;...nil w Wad~u lOSUje: ztikwido .......
na po roku 18«1 i pm:robiona na mlyn zbotowy. Ten 'a m los
spoIkal papiernię w O$clnitu '" roku 1860. Tat więc Hem.
plows t ie papiunic pTllOOW<l1y około IlU szdćdzitai~u la l.
Ja k z powyUzcIO widać, daM tródl<;>'ft, doty~e Hempl 6",
w XVII i XVIII witku . SIl tarom skll])C i odnouą siC wyłąc:1n i.
do d:r;ierUw.;ó", papiern i w O$ctniku i Wa~lu , n:~1I10 nic
wymi e ni.ją nuwitk lon i imion dzieci. Ni. ma r6wnid tadn)'ch
dokladniejnyeh wiadomości o samych dziertawclch papitrni.
llltumhtn KIKJMr H. mjNll
Pien'1lIl, bardziej ~aną, po.tacią ;c:..t dopiero Iyn Jana
Andruj. _ Kaeper ( 1713-ln4), klóry prut cUtmafcie lal
był picrwuym burmistrzem (_proconsul- ) Olu' yna i sędzią
w sprawach cywIl nych. Był r6wnict członk iem ndy (_vitrn:us
eccltsiae-) puy kokid. !;",. Jakuba w Olmynie. Pon;'wa!
wiemy O nim lylko te tr6do:1 niemieckich, trudno col powied2i~ o jelo po<"ZlłCiu nnodowym. Ale wici. faktów pruml "'iI
Ul Iym, t. był nit-thctny Prurom. Na przykład cI.kawym incydentem . 'wiadeqcym przyoajmniej o loka lnym p.trioly:tmie
rodu . jm sprawa patynki dl a miasta Obzl)'n •• które b)'łQ
zmU510M n ybko upłac ić Prurom kontryb ucję _na (uratowani. -, upc"'n~ pod Irotbq militarną . 110 w roku 1771, a wi~c
~~ttU prud pierwszym roz biorem! Re~nta lny rewers t l li Jtopadil ]771 roku potwierd u odbiÓl" sumy ~ dukuów. kt6r.
potycu mi.ilU brat Kacpno. _ JÓ~.f (I) Hcmpcll, papi.rnik
na WłdtłU. Odbioru dokonu';' burmisln; radny, Pion Poleski.
Oprocentowanie wynosiło Iylko 2 prooeot. W chwili piłIWS2Cło
rozbioru KKpcr H.mpcll ogranicz}"1 się do OJIOt.ttnia ItłO
raktu, bez wyrató", hołdo"'"IIiczycb wobec Ulborcy. Na n utki
n... dłuto trteba było cukać. Oi61 ...·Jr.rÓ!a po uITuie wolności,
14 wndoi. ]77) roku. Kacpra zdjęln ~ IInędll burmistrll
i miano... ano ni jego mi. jllCe Ni.mca _ <>ChrAllnl.
Pierwuą 1on~ Kacpra b,ła Polka, Anna G.nzytJskl. Syna,
Joach.iml Rocha , o którym dalej. rodzi ce wY$lal' po łrednich
Jtudia,h. w Reniu do KrakoWi na Oni"'e"Ylel Jaai.lloń, k~
nald)' podkrdlić - pod bok iem znajdowal się
uniwe",yt~1 w Królcw<:u .
Druai syn. Jakub. odbył $Iudia art)'$l.yemc w Ak~em ii
S.... L\lkasu ... 'bymie. OWIj lil błystlęli potem w ccntra lnej
Polsce jako aKh;tcka i budo.....un:o ...i ...
chot -
er)
4.
Jllklłb
( /762-183 1). D,dtiTCk/
Dotarcie do dan)'<' h o Jakubie J6zefie Hempiu. syn u burmi.
ilru K~cpra , byto skomplikowane. Udalo s i~ je: w końtu uS lalić n. pods" ...·i. ni tej wymicnion)'ch tr6dcl warmińskich.
Tadeuu S. Jarosuwski i Andrzej ROllermund w ks.iątce
Jakub HemjN/. F,ytl,,,k "Ibt" ussd, H'lf'yk 1IIar_ Wi/litlm
HeMyk. Mili/u. ",cłri"k,i p<>Iskkgo kIIlSlC)'UlłJi (Wa rna ....
1974) podaj" te dokładna dala i miej!;« urodtellia J akuba
Hempla nie s~ znane, jak ró.....,id ninnany jest jelo no.iąttk
rodzi nny t Joachimem Roc hem. TC'Q prnbltm ... yja śnia ~
...-spomniancj pt1lt:y Q , U lhr. Otót '" akllch Sodalicji Marian-
•
skicj w
Rc~' u Cl'~am~. Ile
Joachim Roch uro<!>ony ' 4 lief.o
pnia 1745 roku . •yn Klepra. mial n... (pu~« rodl't;ń&c~
J6m. , Ilfo.hon~JO 10 listopada 1742 roku. h nl Nepomu« .....
\1' 00_<", 19 maj;! 1 7~. Annę Dorotę. u rodroną 1 lutecó
11S7 (p6tniej ton. Jana Chmielcwskieto), Jak uW J6zef. urO-
d lOncJ;O n li pca 1762 i An nę Marię urodlOll~ I tt ~ tlnil 1765;
,"'SI)'SCy byli urodzeni w Ol.. ,y",• . Ponadto pOdano ta m , te
Anna Mari. b)'/a c6rkq drugitj tony )(acpr~ . Kltarzy ny Elt~
ly Walk •• ,
l
którq'.nt. ottn,l .i( w OISll)n;' 12 ~iupnia '76)
roku .
Dala urodzenia J akuba j05l zgodna l da1~ ~najduj<l<-'ą si, na
. pitafiu m. umi.UClonym p".z jego dzieci '" kokiel. Ikrn.n;.
dynó .... w Lublini.. R6wni.t Hele na HompIO.. n• • najlepiej
loricntowana .. 8"0<1\108;i rodliny. podaje. Ile Jakub jesl Irnem l d"" i.80 maU.ń.tWll Ka"p.a Hcmp"II • • Pod ...'Ój nc irai;
prry Ch.ICI•. a tyl ko Jakub na epitafium. nic ma ~nan(n ia:
bo P", ... ~ "'u~K"Jo' H~mplo ....;. do,su ....,.li parę imion. a jIO(~1U
utywali t~'lko jcdM'O. z...')'kle pie ....'SZCIO. Tc da ne naj.... idQ!.
C'Z nicj nie b)'~ mane Jaroszewski(1Jl U i Ro ltcrmu ndow1
'1
W na~ic $tudi6w ...· Rzym ic. ... Akademii ~ ..... luhua . Ja kuII
o trzy mal .... ro ku 1789 picr ....~z~ n.grod~ na Konkursi. kkm.nt yńsk i m la projekt .. idkiego tutru. co z~5kalo mu .11"'1.
W tymt. toku po .... rÓC i. , Rzymu. wiadomo boWIem ni ~wno. te
...' p,t~dzicrniku 1789 Ir» 'mal do chm u córkę ~w.go bra tl,
Joachima Ro<:ha. i ZU la nny ,. Hoffmanów - Mar ian n~ Zu~.llnnę.
St050 .... nic do posiadan}"h .... iadomołci pi. rw~l.ym po .... linym
zamó"';cnicm. ktO re Jakub otr7ym al w kraj u. był. kluy<:ySly,,,n. pn.budo ..... palacu Ale ksandra Lubom irskie go ni
placu ... Żclnn~ Oum~ v' Wats,a ...'c w la t. ch 1791- 1793
(proje kty tej prubudo .... y p(l.chow~ ... an. s~ obecni ..... C.binme R)'I;"in Oiblioleki Uniwen;ytctu W.rsza .... skie801. Pał.~
len . mocuo zn;srczony ... okresie miedzy .... o~nn ym. 7O,tal •
.... roku 1970 obrócony o 90 sto pni ; pn~ .... rócony do dawnej
' .. ietnok i. w no'*} m poIokruu stanowi o n ""plIniak . m0nume ntalne za kołtCttni. Osi s..»; iej.
W roku /802 w~konal on db Sla nisla ... a bmoysk icso projekt
pr ~budo\lo'y palx u ... Zamo&ciu oraz pro~k, plI""lon u p~ rto" 'CliO (rO... nid pn:echo ... )'VI·an~ ...· Ga binec ic R~ ci n UWł .
W roku 1812 zajmowałs tano ... i.h budo ... ni(: zet:o Departamcntu Lubel~k;tIlO. Z IC80 o kr.su pochod~~ pr~nłant Kró-
.
Ic..... kiem u TO"'I r1yMwu WI Q,a ...'Skiemu pr1yj~ci6ł Na uk opisy
Jt!o ..')'na l31kO...: prnno!ncgo ,a naku. piły omłu"w~ncJ pn u
jC'd1Ull mobę. ~todoly. sUf>7ami ln u ; konopi. labezp.. cton ~ch
od ognia. OTU dachó"'~ I.
Prttd rok iem IH20 Ja kllb wykonał pełen ro, .... chu projekt
neo~t YC . '.J pflcbudo"")' , .. mku w C n ymalow;e dla Kons ta ncJi
7 Lubomiukich R~c .... ul kiej. klóry jcdnak nic donekal 5",
rtaliza.cji.
Na ,",ulOlną uwagę. ldsnH: m facho ... cO ..... usIUIU). pro~ k ,
Jak uba pr~cbudowy k ośc i ola , klamoru hr mdi,O .... w I.ublinic. Z uwa~\ j(dn~k na lnacmc kou.ta przcbudow. t~'ch bu·
d)'nkó .... na rai u." wcd lug projdtu Jakuba nic 10'!llala uC8!i , owana. lIyt on n.t omi .., kierownikiem rOt>ó1 P")' wykonan 'u
pr..,budo .... ~ ... wlu, l .ń~..,80 proje kl u inn.go .rchu. k'a. dokonal jednak pn.y l'u liucji .... ielu popra....c: k ...·ta lnyc h .... rot·
plano ....,.niu ,,·nętn.
. .
'
. .
Biołrafie Jakuba Hempla po,hJą. u oa:nI RO ,wórn:c«'
je<1 Irudna. ucho ..., lo .tę bo ...... m "I«\...ie dtie5i~ ~'o projekt o .... .... dod.tku Pf1.e"lItnie nic"rtalim .... anyt;h. Właki ",'1r:
1)lko pałac LUbomilskich ... Wanzawie st anowi pełną tU li·
"eję kon«pcJi Jaku!),l Hcmpla. jdl; ni. łiezyt d rohnych ... Lubli nie .
Kariera Jaku!),l .. f'ol~ rozpoclę/a .ię w !),I,dIO nies prl)'jaj~cycli warunh ch. w okrn", u pad ku pańl',,:a !?'lIskiciO.
POle m nic znalul jut. hojne,o mccenasa . a obcJmUJlłc ur7~d
budowni cze~o ~panarrn: ntu lubd,kiego w roku 1812 nic
lrafil do po .... ainicjncgo ośr<>db . Po powsta ni u KrOle" wa
Kon gruoweło nic mia l m o:lliwości rOlwini~d a $ ....~II0 1.I~ntu
na posad!i. r1"dowej . Mimo tO u~ru 8uj(. "bniem sp«jalislO w .
na ,zclegOln ~ UW.ł~ jako a!"'hi l.kl. klóry w Innych .... arunktł( h
ro!win ~Ib y ,;ter7cj ~wojc zdo l ności .
0 )'1 on d"'ukrotn i. 1.onaiy. W rok u 1801 w Puła ...ach ~ Joann,
Midkton . l t eł<' ma/kll'l w. m;~t syna St3ni...a ...,. Kos~. ę·
urodzon. ' o ...• 1802. ochncwrotJo .... e W.osto·... iC'llc.h koło Pulaw.
Po smte1'CI picl ....' ...J tony ohoił się po 13. d~go .~ Ann.' Kuzi flską \",1 K utmin! k~ . , ktÓ' " mial C'Z,,-oro d l":Ct: Slan"bwa
(porucznika woj'J k ro'l)J,kich l. habcUę . Anitl~ ,lamęłn~ Namold:~1 i Emilię (lamcm. Nicrabi l_s k~).
Jakub lmart 10 maja IBl I roku w I.ubl inic. W 1862 dl ie,i
... v,ta ... iły mu skro mne epitafium .... koki.l. IkTnatd~nó ...
w' Lu blini • . Obecni. jc1; t ono 'l8.lonię te oł!ar,e m .
._J.... .
~.
~,
Co pqZMlflło 1/0 WQrmii?
,
Na nkońcl.enie tego rozdziah.l wano dQdat ...·spomnicnie
KQzimierza Hcmpla O jego pobytach w. Olsztynie i ukolic)
w celu odnalezienia śladów rodzinY' LOt.o. co pisze nil ten temat:
"W mglisty poranek 1914 roku id~ samotnie szosą wśród ~"
górków. wypatruj4c •. kiedy się na nich uka~e .rodzinny~
Osetnik. Z emO\:j~ zastanawiam się. cO tet tam znajdę. Groby
papkrników? Mote ich epitafia .... kościele? I chyba remki budynków młyna p;opiemiczcgo? A mote jeszcze.tyje k h polOOlek
czy choć znaj,C)' rodzinę?
Zza pagórka wyłaniają się mur y, kokio/a. z którego zostały
tylko lny osmolone ściany - wewnątrz ani śladu epitafiów.
same gruzy. Ale je.t je4nak jakaś nit łąCZąclI z pm:szlośc i iłj
Jest nią potętna misa wykuta z granitowego głazu. Zapewne
chrzcidnica. MMe lu włunie chl'lC2:onn m.1e HempIątka?
Wch~ na cmentarz. Zanie4bany i nie ma na nim tadnych
staryc h gro\!ów. Jik sit; potem dowiedziałem od profesora Cho.i7
nackie:gq, akta metrykalne były w pobliskich Batynach i zagi.
Iłęły .... odwrocie Niemców w 1945 roku.
.
!
Schod~ do Mlyńskiej Strogi i n.arcszci~ coś zaczyna grat.
Tama ziem".a utrzymuje jezioro zaporowe. Od śluzy o<lcbodzi
hnał" uk zwana młynówka. zbudowany z potętnych głazów.
w d05konalym sunie, 00 dobne ś...iadczy o $Olidnoki dawnlch budowniczyoh. Ale koł~ wodnego oczywiście nk ma . pewno
od dawna. W dutym drewnianym budynku j~t młyn zboiow) ,
poruszany elekuy<;znoici,. Nikt tu nic nie wie o jego pr:r:cszło­
ści. Nie ma ani JedlłCło z przedwojennych mieszkaflców.
1
Ale pozycja młyna zgadza się ' dokładnie: z oznaczeniem
młyn~ na mapie Warmii Endel"$Cha ZJoku 1104! Je~t jeszcze
IMrdzo stary budynek , ale wygląd jego nie zgadza się z opisem
unędowym z roku 1715. jest widać pófniej stawiany.
Wadąg. Na tym samym miejscu 00 na mapie Enderscha
je.t most na ' rzece Wadąg (dziś betonowy). Tam lai, gdzie
na mapie jeSt znak mlyna. jest ziemna zapora i spore jezioro
zaporowe. Na pm:dwojennej pocztówce widać nad wodą nie
ismiej""y dziś budynek z muru S2tachuk:owego. Poza tym
starzy łudzie opowiadali. że na dnie jeziora były pale. Mot<:
stał na nich · młyn papierniczy. Z bud)·nków. prawdopodobn ie
pamiętając)ch tamte lau. zostały tylko ruiny. Budynek runął
w 1914 roku. By! tam niemieoki uyld . że to karcZIlUl. Ot6t
"
w.:dlug spisu r 1772 roku Jan ATfdrzej Iffmpell dziertawił
karczm~ \lIraz z przynależnym gruntem od p.ana von Gromilla
l pobliskiej wsi Nikielkowo za sum~ 100 talarów rocznie ,
Karczma była czynna na podstawie biskupiego przywileju
z 1647 roku. O p;picrni miejscowi powo~nni mi~zkańcy nic
nie wiedzą, podobnie jak \li OsetnIku.
W Olsztynie , ei uległy zniSlCzeniu mal.rialne !Iady Hem-
pl6w. Burmistrz Kacper na pewno mial własny dom. al e stan:
miasto zostało spalone zaraz po wojnie. Siary ratusz r6wn,ct,
a zapewne zawierał pamiątki dawnego Olulyna. Podobni e jak
Osetniku prysła nadzieja znalezienia 5(11)'cll grobó.... czy
epitafiów w katcdrze Sw. Jalr.uln.. Dawny .menlan pod mu\li
rlmi starego miasta zniszczyli Pru~cy \li XIX wieku, wywofąc
nagr<.>bki ; koici zmar/)'ch. Podobno \li tym właśni. miejscu
stoi nowy "'!U$Z. Równie! akta parafialm: Olsztyna uległy
ugubieniu w 1945 roku podczas panieznej ucieczki Niemców.
To. te jednak tak wiele wiemy d7.iś o da .... nych papierniach
i ich t.... órcach. zawdzi,.cumy cichym pracownikom kultury.
Księtom i pisarzom miejskim. archiwistom i bibliotekarzom.
drukuzom. a przede wny.tkim historykom. którzy potrafili
z przeTÓtnyo;h źródeł poznać nie tylko fakty .• Ie i ducha epoki.
SprawdzaM si~ słowa poety Wacława Potockiego ..... idniej4ce
w Muzeum Papiernictwa w Dusmik&ch:
Prób . ofnoót ...... , ..." ••
Pró:tno i "Ol I<le>io.
To ""'" do '~QfI" lwi.",.
Co~.
""pi<>" wln;".-