Pobierz - mikroekonomia.net

Iwona Anna Janowska
ROZDZIAŁ 14
KAPITAŁ LUDZKI A STRUKTURA SEKTORA USŁUG
Wprowadzenie
Uznając rozwój sektora usług za decydujący o ogólnym poziomie rozwoju poszczególnych gospodarek narodowych (i jednocześnie, z uwagi na zachodzące między tymi elementami sprzężenie zwrotne, od tego poziomu uzależniony) za stymulujące wzrost gospodarczy uważa się nie tyle usługi w ogóle, co poszczególne ich rodzaje (Evangelista, Savona,
2003).1 W każdym z trzech, wyodrębnianych w literaturze typów społeczeństw: agrarnym,
przemysłowym i postindustrialnym, usługi mają bowiem do spełnienia odmienną rolę. Ich
szczególnie intensywny rozwój, który zapoczątkowany zostaje w społeczeństwie industrialnym, przechodzi przez cztery kolejne fazy, które zdaniem D. Bella charakteryzują się następującymi cechami (za: K. Rogoziński, 1999):
• w fazie pierwszej ma miejsce zanikanie tradycyjnych zawodów usługowych,
• w kolejnej – fazie intensywnej industrializacji – pojawiają się usługi, związane przede
wszystkim z transportem, obrotem towarowym, wspomaganiem materialnych procesów produkcji oraz usługi publiczne, których istnienie i finansowanie związane jest z
instytucją państwa,
• w fazie trzeciej – masowej konsumpcji – rośnie znaczenie handlu (hurtowego i detalicznego) oraz usług związanych z dystrybucją; na szeroką skalę rozwijają się również
usługi finansowe, ubezpieczeniowe oraz związane z obrotem i obsługą nieruchomości,
• w ostatniej fazie – fazie dynamicznego wzrostu PKB i poziomu zamożności społeczeństwa – stałą pozycję w wydatkach ludności zaczynają zajmować dobra i usługi
luksusowe, w związku z czym następuje gwałtowny rozwój tych spośród usług, które
zaspokajają potrzeby realizowane w czasie wolnym.
Wydaje się, że rozwój usług, dokonujący się na przestrzeni ostatnich lat w wysoko
rozwiniętych gospodarkach zachodnioeuropejskich, znajduje się obecnie na przełomie trzeciej
i czwartej fazy. W ramach analizowanego sektora rosną bowiem w krajach wysoko rozwiniętych udziały (zarówno w PKB, jak i w zatrudnieniu) usług najbardziej nowoczesnych (stanowiących „nowe” produkty w gospodarce), opierających się o intensywne wykorzystanie
czynnika wiedzy.
Istotna wydaje się zatem ich identyfikacja, czyli wskazanie tych sekcji usługowych,
które charakteryzują się na rynku światowym szybko rosnącym popytem i w efekcie - dynamicznie zwiększającym się udziałem w wartości dodanej brutto i w zatrudnieniu (sektora
usług dynamicznych) oraz pozostałych, w przypadku których tempo wzrostu popytu, i związane z nim tempo wzrostu udziałów w wartości dodanej brutto i w zatrudnieniu, jest relatywnie niskie (sektora usług niedynamicznych). Konieczne jest przy tym określenie czynników
sprzyjających rozwojowi usług najbardziej dynamicznych, a przez to – przyspieszających
rozwój całej gospodarki narodowej.
1
Niektóre branże usługowe, zwłaszcza te związane z generowaniem i rozprzestrzenianiem informacji oraz innych aktywów wiedzy, są prawdopodobnie najbardziej dynamicznymi branżami w drodze do tak zwanej gospodarki opartej na wiedzy (por. z: R. Evangelista, M. Savona, 2003).
138
Iwona Anna Janowska
Struktura sektora usług w wybranych krajach OECD w latach 1992 – 2005
Sukcesywnie rosnące w poszczególnych gospodarkach znaczenie sektora usług, tworzącego w najwyżej rozwiniętych krajach świata już prawie 80% PKB, jest bezdyskusyjne.
Gwałtowny jego rozwój spowodowany jest przy tym różnego rodzaju czynnikami:
natury demograficznej, społecznej, politycznej i ekonomicznej, które powodują znaczny
wzrost popytu na szeroko rozumiane usługi (M. Peneder, 2003).2
W Stanach Zjednoczonych na przykład, udział wydatków na usługi w wydatkach konsumentów ogółem wzrósł z 40% w 1959 roku do 58% w roku 2000, czyli aż o 18 punktów
procentowych (Moran, McCully, 2001). Oznacza to, że wydatki konsumentów na usługi
wzrosły w analizowanym okresie o 45%.
Związany ze wzrostem znaczenia usług w gospodarce wzrost zainteresowania nimi
znajduje swój wyraz w pojawiających się coraz to nowszych definicjach3 oraz podziałach
klasyfikacyjnych usług, na podstawie których przeprowadzane są różnego rodzaju analizy
strukturalne badanego sektora. W ramach dostępnej literatury przedmiotu: krajowej i zagranicznej, brakuje jednak takiej klasyfikacji4 usług, która grupowałaby je według ich znaczenia
dla kształtowania tempa wzrostu i rozwoju gospodarczego. Proponowane w literaturze podziały pomijają bowiem ważne kryterium klasyfikacyjne, jakim jest dynamika wzrostu poszczególnych sekcji usługowych w wartości dodanej brutto i zatrudnieniu, mająca swoje źródło w zmianach popytu światowego na poszczególne, wyróżniane w ich ramach, rodzaje
usług.
W związku z powyższym w niniejszym opracowaniu, na podstawie zmian udziałów
poszczególnych sekcji usługowych w wartości dodanej brutto oraz w zatrudnieniu ogółem5,
podjęta zostanie próba identyfikacji sektora usług dynamicznych i niedynamicznych.
Tabela 1. Udział i dynamika poszczególnych sekcji sektora usług w tworzeniu wartości dodanej brutto w wybranych krajach OECD w latach 1992 – 2005 oraz poziom PKB per capita w
2005 r..
Wyszczególnienie
AUSTRIA
dynamika
BELGIA
dynamika
DANIA
dynamika
2
Udział usług
ogółem
w
wartości
dodanej brutto
Handel
hurtowy
detaliczny,
restauracje
hotele
(I)
T1*
66,6
101
69,8
104
72,1
102
T1
16,9
104
13,8 a
106,5
14,5
92
T2*
67,5
72,3
73,8
T2
17,6
14,7
13,4
i
i
Transport,
gospodarka
magazynowa
i
łączność
(II)
Administracja
publiczna
i
obrona
(III)
Edukacja,
Usługi finansowe,
ochrona
ubezpieczeniowe
zdrowia,
(V)
opieka socjalna
i inne usługi
(IV)
Usługi związane z obsługą
nieruchomości
i firm (VI)
PKB per capita
w USD w
2005 r. (wg
parytetu siły
nabywczej)
T1
8,4
86
8,2b
100
7,6
116
T1
6,8
85
7,1 a
80
7,0
90
T1
15,5
93
15,2 a
105
20,1
106
T1
12,9
132
19,1 a
115
17,6
106
T2
17,0
2005
33 600
21,9
32 500
18,6
34 400
T2
7,2
8,2
8,8
T2
5,8
5,7 e
6,3
T2
14,4
15,9
21,3
T1
6,1
90
6,4 a
92
5,3
102
T2
5,5
5,9
5,4
Proces wzrostu znaczenia sektora trzeciego w gospodarce jest często tłumaczony względnie wysoką elastycznością dochodową popytu na usługi. (por. z: M. Peneder, 2003).
3
W niniejszym opracowaniu usługi rozumiane są w sensie makroekonomicznym i definiowane jako sektor rezydualny, czyli obejmujący działy gospodarki, nie mieszczące się w pojęciach: rolnictwo i przemysł.
4
W literaturze zachodniej najczęściej przywołuje się klasyfikację usług opracowaną przez C. Lovelocka, dzielącą usługi na podstawie dwóch kryteriów łącznie: kryterium bezpośredniego odbiorcy usługi i kryterium charakteru działalności usługowej (zob. Lovelock, 2001). Ciekawa jest również klasyfikacja usług zaproponowana
przez R. Evangelistę i M. Savonę, która dzieli usługi według kryterium stopnia ich innowacyjności (zob. Evangelista, Savona, 2003). Istnieją również tzw. klasyfikacje systemowe, opracowywane przez urzędy statystyczne.
Klasyfikacja Wyrobów i Usług jest polskim odpowiednikiem ogólnoświatowej: Central Product Classification CPC oraz europejskiej: Classification of Product by Activities - CPA) i jest zharmonizowana z Europejską Klasyfikacją Działalności (EKD). EUROSTAT oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy w swoich analizach
odwołują się z kolei do podziału usług na komercyjne i niekomercyjne (Śmiłowska, 2004 ).
5
Udział usług w tworzeniu wartości dodanej brutto oraz w zatrudnieniu ogółem uznaje się za podstawowe mierniki określające poziom rozwoju sektora usługowego w gospodarce (Peneder, 2003).
139
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
FINLANDIA
dynamika
FRANCJA
dynamika
NIEMCY
dynamika
GRECJA
dynamika
IRLANDIA
dynamika
WŁOCHY
dynamika
JAPONIA
dynamika
LUKSEMBURG
dynamika
HOLANDIA
dynamika
POLSKA
dynamika
PORTUGALIA
dynamika
HISZPANIA
dynamika
SZWECJA
dynamika
WIELKA
BRYTANIA
dynamika
USA
dynamika
Średni udział –
T1 (bez Polski)
Średni udział –
T2 (bez Polski)
Średnia dynamika T1 – T2 (bez
Polski)
62,8
106
70,6
107
65,6
105
67,2
108
55,0
109
65,7
105
56,6
107
76,8
107
68,7
107
56,9a
113
65,1
108
65,8
101
68,6
104
67,4
103
71,8
107,5
66,8
66,4
75,7
69,5
72,3
59,9
69,3
60,6
82,1
73,5
64,5f
70,4
66,4
71,2
73,8
77,2
11,5 a
106
13,3b
98
12,2
102
20,1 a
105
11,9 a
106
17,1
91
14,0
91
13,1 a
93
15,3b
98
19,4a
104
17,7 a
99
18,9b
98
12,3
98
14,0
107
17,7
87
15,0
12,2
13,1
12,4
21,1
12,6
15,5
12,7
12,2
15,0
20,2f
17,5e
18,6
12,1e
15,0
15,4
9,6b
112,5
6,7b
94
5,7
98
6,7b
140
5,5b
98
7,1
108
6,8d
100
8,2b
118
7,2b
104
6,3a
114
6,5b
108
7,5b
98
8,1
101
7,8
92
6,7
91
7,3
10,8
6,3
5,6
9,4
5,4
7,7
6,8
9,7
7,5
7,2f
7,0e
7,4
8,2e
7,2
6,1
5,4 a
94
8,4b
90
6,8
88
7,2 a
103
5,7 a
77
6,4
100
4,9c
112
5,6 a
104
8,8b
83
6,8a
91
8,1 a
112
6,5b
92
6,4
86
6,3
78
8,0
94
6,8
5,1
7,6
6,0
7,4
4,4
6,4
5,5
5,8
7,3
6,2f
9,1e
6,0
5,5e
4,9
7,5
17,6 a
99
14,3 b
121
14,9
110
12,3 a
115
14,6 a
97
13,3
99
15,0
116
10,6 a
107,5
15,4b
110
11,8a
111
12,9 a
124
14,2b
96
18,5
113,5
15,1
111
13,7
115
14,9
17,4
17,3
16,4
14,1
14,1
13,1
17,4
11,4
16,9
13,1f
16,0e
13,6
21,0e
16,7
15,8
4,1 a
63
5,1b
96
4,8
96
4,2 a
133
7,8 a
129
4,8
98
5,5c
119
22,1 a
98
5,4b
137
2,6a
158
6,3 a
105
6,0b
77
5,6
66
6,7
97
6,6
120
6,6
2,6
4,9
4,6
5,6
10,1
4,7
6,5
21,6
7,4
4,1f
6,6e
4,6
3,7e
6,5
7,9
14,6 a
125
22,8b
116
21,2
116
17,0 a
86
9,5 a
140
17,0
129
10,4 c
112,5
17,2 a
124
16,6b
117
10,0 a
137
13,6 a
104
12,7b
128
17,7
117
17,5
134
19,1
128
16,3
18,3
31 400
26,5
30 200
24,5
29 800
14,7
23 200
13,3
39 200
21,9
28 500
11,7
30 500
21,4
67 700
19,4
34 200
13,7f
12 800
14,2e
19 900
16,2
27 300
20,7e
32 700
23,5
32 100
24,5
41 900
-
70,7
14,8
7,6
6,25
16,0
6,7
19,3
33 500
106
98,7
104,1
91,9
107,4
101,5
118,4
-
T1 – okres początkowy (przy danych bez oznaczenia literowego – rok 1994), T2 - okres końcowy (przy danych bez oznaczenia literowego –
rok 2004), * - suma odpowiednich udziałów od I do VI, obejmująca dostępne dane z poszczególnych lat, a – 1995r., b – 1993 r., c – 1996 r.,
d – 1992 r., e – 2003 r., f – 2005 r.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD (2006, s. 12 – 13, 22 – 23) oraz Rocznik Statystyczny RP (2006, s. 677).
Udział i dynamikę poszczególnych sekcji sektora usługowego w tworzeniu wartości
dodanej brutto w wybranych krajach OECD w latach 1992 – 2005 oraz poziom PKB per capita w poszczególnych krajach w 2005 r. przedstawia Tabela 1.
Z danych zawartych w Tabeli 1. wynika, że obecnie (okres T2) największym udziałem
usług w wartości dodanej brutto charakteryzują się takie kraje, jak: Luksemburg (82,1%),
USA (77,2%) i Francja (75,7%), najniższym natomiast: Irlandia (59,9%), Japonia (60,6%) i
Polska (64,5%). Najbardziej dynamicznie swój udział w tworzeniu wartości dodanej brutto
zwiększały w analizowanym okresie usługi w Polsce, Irlandii, Portugalii i Grecji, a więc –
poza Irlandią – w krajach o względnie niskim poziomie rozwoju w ramach UE (relatywnie
najniższy poziom PKB per capita wśród krajów wymienionych w Tabeli 1.). Świadczy to o
znaczeniu, jakie sektor usług odgrywa w dynamizowaniu tempa wzrostu i rozwoju gospodarczego. Średnia dynamika udziałów poszczególnych sekcji usługowych w tworzeniu wartości dodanej brutto wskazuje z kolei, że poza usługami związanymi z obsługą nieruchomości i
firm pozostałe były raczej mało dynamiczne. Obniżyły się średnie udziały usług z grup: handel hurtowy i detaliczny, restauracje i hotele oraz administracja publiczna i obrona, nieznacznie wzrosły natomiast udziały trzech pozostałych grup analizowanego sektora: transportu,
gospodarki magazynowej i łączności, usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz edukacji,
ochrony zdrowia, opieki socjalnej i innych usług. W ich ramach największy spadek udziału
charakterystyczny był: w grupie pierwszej (handel oraz restauracje i hotele) – dla USA, Japonii i Włoch; w grupie drugiej natomiast (transport, gospodarka magazynowa i łączność) – dla
Austrii, USA i Wielkiej Brytanii (przy czym zdecydowanie dynamicznie rozwijała się ta grupa usług w Grecji). W przypadku usług z zakresu edukacji, ochrony zdrowia i opieki socjalnej
największy spadek ich udziału wystąpił w Austrii, Hiszpanii i Irlandii (najwyższy wzrost cha-
140
Iwona Anna Janowska
rakterystyczny był w tym przypadku dla Portugalii, Francji i Japonii), a usługi z zakresu administracji publicznej i obrony w największym stopniu obniżyły swoje udziały w: Irlandii,
Wielkiej Brytanii i Belgii (rozwijając się dynamicznie w Japonii i Portugalii). Usługi finansowe i ubezpieczeniowe w największym stopniu zmniejszyły swoje udziały w Finlandii i
Szwecji, najbardziej dynamicznie wzrosły natomiast w Polsce, Grecji i Irlandii. Najwyższym
udziałem usług związanych z obsługą nieruchomości i firm (najbardziej dynamicznych, jeśli
chodzi o wzrost udziału w tworzeniu wartości dodanej brutto) charakteryzują się z kolei gospodarki: Francji (26,5%), USA (24,5%) i Niemiec (24,5%), najniższym natomiast: Japonia
(11,7%), Irlandia (13,3%) i Polska (13,7%). Dynamika wzrostowa tych usług w analizowanym okresie była szczególnie wysoka w Irlandii (wzrost udziału o 40%), Wielkiej Brytanii
(wzrost o 34%) i Austrii (wzrost o 32%). Najniższą dynamikę odnotowały natomiast: Grecja
(spadek udziału o 14%), Portugalia (wzrost udziału o 4%) i Dania (wzrost udziału o 6%).
Średni udział usług związanych z obsługą nieruchomości i firm stanowił w Polsce w 2005
roku 71% analogicznego udziału właściwego krajom wysoko rozwiniętym. Dynamika w zakresie zwiększania tego udziału w wartości dodanej brutto w Polsce jest natomiast dwukrotnie
wyższa.
Średnia dynamika zmian udziałów pierwszych pięciu sekcji usługowych (sekcje I –
V) w tworzeniu wartości dodanej brutto dla wymienionych w Tabeli 1. krajów była przy tym
niższa lub tylko nieznacznie wyższa od średniej dynamiki wzrostu sektora usług ogółem.
Potwierdza to poczynioną na wstępie hipotezę, że w krajach wysoko rozwiniętych nie
wszystkie usługi dynamizują rozwój sektora usług ogółem i wzrost całej gospodarki narodowej w jednakowym stopniu.
Udział i dynamikę poszczególnych sekcji sektora usług w zatrudnieniu ogółem w wybranych krajach OECD w latach 1993 – 2005 przedstawia Tabela 2.
Tabela 2. Udział i dynamika poszczególnych sekcji sektora usług w zatrudnieniu ogółem w
wybranych krajach wysoko rozwiniętych i w Polsce w latach 1993 - 2005.
Wyszczególnienie
AUSTRIA
dynamika
BELGIA
dynamika
DANIA
dynamika
FINLANDIA
dynamika
FRANCJA
dynamika
NIEMCY
dynamika
GRECJA
dynamika
IRLANDIA
dynamika
WŁOCHY
dynamika
JAPONIA
dynamika
LUKSEMBURG
dynamika
HOLANDIA
dynamika
POLSKA
dynamika
PORTUGALIA
dynamika
HISZPANIA
dynamika
SZWECJA
dynamika
Łączny udział
usług
w
zatrudnieniu
ogółem
Handel hurtowy i
detaliczny,
restauracje
i
hotele
(I)
Transport,
gospodarka
magazynowa
i
łączność
(II)
Administracja
Edukacja, ochrona
publiczna
i zdrowia, opieka Usługi
finansowe,
obrona
socjalna i inne ubezpieczeniowe (V)
(III)
usługi
(IV)
Usługi związane z
obsługą
nieruchomości i firm
(VI)
T1
63,1
109
71,1
106
71,0
105
64,5
106
68,0
106
62,3
112
55,2
111
60,3
109
59,5
105
54,3
109
68,3
109,5
72,9
102
43,4c
129
56,3
98
63,0
98
73,1
102
T1
21,1
104
18,0c
96
17,9
106
14,8c
107
16,0
106
18,8
105
19,3c
106
19,4c
104
20,2
101
17,1a
105
21,1c
88
20,0a
95
13,5c
131
19,3a
114
20,9a
107
15,5
99
T1
7,2
96
7,1c
97
6,6
98
7,7c
93,5
6,1
103
6,0
90
6,6c
98
5,1c
120
6,3
102
5,9d
98
7,0c
107
5,8a
109
5,4c
100
3,5a
109
5,9a
97
6,9
96
T1
7,2
94
9,6c
103
7,1
84,5
7,6c
96
9,5
90,5
8,1
86
7,4c
105
5,6c
89
6,6
86
3,3d
100
5,4c
100
7,0a
104
4,8c
142
8,0a
90
8,8a
86
7,9
78
T1
6,3
152
11,7a
133
7,9
142
7,4c
139
11,7
126
8,0
162,5
4,9c
139
6,0c
142
7,3
152
1,5d
100
9,9c
173
11,5a
138
3,6c
206
5,7a
100
5,7a
149
8,3
141
T2
68,6
75,5
74,9
68,6
72,4
69,6
61,3
65,9
62,7
59,1
74,8
74,7
56,0g
55,2
61,5
74,8
T2
21,9
17,2
19,0
15,8
16,9
19,8
20,5
20,2
20,4
18,0f
18,5
19,0
17,7g
22,0f
22,4
15,4f
T2
6,9
6,9
6,5
7,2
6,3
5,4
6,5
6,1
6,4
5,8
7,5
6,3
5,4g
3,8f
5,7
6,6f
T2
6,8
9,9
6,0
7,3
8,6
7,0
7,8
5,0
5,7
3,3
5,4
7,3
6,8g
7,2e
7,6
6,2f
T1
18,1
112
21,0c
108
28,5
102
24,7c
107
21,5
106
18,0
118
14,7c
116
20,4c
106
16,4
102
23,4a
119
14,6c
105
25,1a
89
14,4c
114
17,2a
85
19,0a
80
32,4
101
T2
20,3
22,6
29,2
26,4
22,7
21,2
17,1
21,6
16,7
27,8f
15,3
22,4
16,4g
14,7e
15,2
32,8f
T1
3,2
97
3,7c
89
3,0
100
2,3c
70
3,2
97
3,4
94
2,3c
113
3,8c
118
2,7
89
3,1d
87
10,3c
107
3,5b
109
1,7c
135
2,6a
69
2,7a
78
2,1
100
T2
3,1
3,3
3,0
1,6
3,1
3,2
2,6
4,5
2,4
2,7
11,0
3,8
2,3g
1,8e
2,1
2,1f
T2
9,6
15,6
11,2
10,3
14,8
13,0
6,8
8,5
11,1
1,5
17,1
15,9
7,4g
5,7e
8,5
11,7f
141
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
WIELKA BRYTANIA
dynamika
USA
dynamika
Średni udział – T1
(bez Polski)
Średni udział – T2
(bez Polski)
Średnia dynamika
T1 – T2 (bez
Polski)
76,6
104
74,5
106
65,5
79,8
78,8
23,1
105
24,1
89
19,2
24,2
21,4
5,8
102
5,0
96
6,1
5,9
4,8
7,1
90
9,1
92
7,4
6,4
8,4
23,8a
100
21,0
118
21,2
23,8f
24,7
4,4
93
4,7
96
3,6
4,1
4,5
12,4
124
10,6
141,5
7,7
69,3
19,6
6,2
6,8
22,0
3,5
11,3
106
102
102
92
104
97
147
15,4
15,0
T1 – okres początkowy (przy danych bez oznaczenia literowego – rok 1994), T2 - okres końcowy (przy danych bez oznaczenia literowego –
rok 2004), * - suma odpowiednich udziałów od I do VI, obejmująca dostępne dane z poszczególnych lat
a – 1993 r., b – 1994 r., c – 1995 r., d – 1996 r., e – 2002 r., f – 2003 r., g – 2005 r..
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD (2006, s. 38 – 39), Rocznik Statystyczny RP (2006, s. 238 – 239).
Z danych zawartych w Tabeli 2. wynika, że w analizowanym okresie jedynymi wyraźnie dynamicznymi usługami były usługi związane z obsługą nieruchomości i firm (sekcja
VI), wszystkie pozostałe sekcje wykazywały natomiast niewielki średni wzrost albo nawet
spadek (administracja publiczna i obrona oraz usługi finansowe i ubezpieczeniowe) udziału w
zatrudnieniu ogółem. Największą dynamiką spadkową charakteryzowały się przy tym: w grupie pierwszej (handel hurtowy i detaliczny, restauracje i hotele) – Luksemburg i USA (najbardziej dynamicznie rósł natomiast udział analizowanej grupy usług w Polsce i Portugalii),
w grupie drugiej (transport, gospodarka magazynowa i łączność) – Niemcy, Finlandia, USA i
Austria (wysoka dynamika wystąpiła w tym przypadku w Irlandii), trzeciej (administracja
publiczna i obrona) – Szwecja i Dania (najwyższa dynamika wystąpiła w Polsce), w czwartej
(edukacja, ochrona zdrowia, opieka socjalna i inne usługi) – Hiszpania, Portugalia i Polska (w
pozostałych krajach udział tej sekcji w zatrudnieniu ogółem rósł, przy czym szczególnie wysoką dynamikę odnotowały w tym zakresie: Japonia, Niemcy i USA, w sekcji piątej zaś
(usługi finansowe i ubezpieczeniowe) – największy spadek analizowanego udziału odnotowały: Portugalia, Finlandia i Hiszpania (dynamicznie usługi te rosły w Polsce, Irlandii i Grecji). W analizowanym okresie usługi związane z obsługą nieruchomości i firm wykazały najwyższą dynamikę rozwojową w: Polsce (wzrost udziału o 106%), Luksemburgu (wzrost o
73%) i Niemczech (wzrost o 62,5%), najniższą natomiast w: Japonii i Portugalii (gdzie ich
udział w zatrudnieniu na przestrzeni analizowanego okresu w ogóle nie uległ zmianie). Najwyższym udziałem usług związanych z obsługą nieruchomości i firm charakteryzują się przy
tym obecnie: Luksemburg (17,1%), Holandia (15,9%), Belgia (15,6%), Wielka Brytania
(15,4%) i USA (15%), najniższym natomiast: Japonia (1,5%), Portugalia (5,7%) i Grecja
(6,8%). Mimo, że dynamika wzrostu udziału usług związanych z obsługą nieruchomości i
firm była w Polsce w badanym okresie najwyższa wśród analizowanych krajów, to ich udział
w zatrudnieniu ogółem stanowi jedynie 60% średniego udziału w analizowanych krajach wysoko rozwiniętych i jest ponad dwukrotnie niższy w porównaniu z gospodarkami o najwyższym poziomie tego wskaźnika.
Średnia dynamika zmian udziałów pierwszych pięciu sekcji usługowych (sekcje I – V)
w zatrudnieniu ogółem była w analizowanych gospodarkach – podobnie jak w przypadku
tworzenia wartości dodanej brutto - niższa lub tylko nieznacznie wyższa od średniej dynamiki wzrostu zatrudnienia w całym sektorze usług. Oznacza to, że w krajach wysoko rozwiniętych nowe miejsca pracy tworzą przede wszystkim usługi związane z obsługą nieruchomości i
firm.
Na podstawie powyższej analizy, do sektora usług niedynamicznych zaliczone zostaną
takie sekcje usługowe, jak: handel i naprawy, hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność; edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna, administracja publiczna i
obrona narodowa oraz usługi finansowe i ubezpieczeniowe. Usługi związane z obsługą nieruchomości i firm stanowić natomiast będą sektor usług dynamicznych.
Udział i dynamikę tak rozumianego sektora usług dynamicznych oraz niedynamicznych w tworzeniu wartości dodanej brutto i w zatrudnieniu w wybranych krajach OECD w
142
Iwona Anna Janowska
latach 1992 – 2005 przedstawia Tabela 3.
Z danych zawartych w Tabeli 3. wynika, że najwyższym udziałem usług dynamicznych w
wartości dodanej brutto cechowały się w analizowanym okresie (T2): Francja (26,5%), Niemcy (24,5%), USA (24,5%) i Wielka Brytania (23,5%), najniższym natomiast: Japonia
(11,7%), Irlandia (13,3%) i Polska (13,7%). W krajach wysoko rozwiniętych średni udział
usług dynamicznych w wartości dodanej brutto w końcowym okresie analizy wynosił 19,3% i
był o 41% wyższy niż w Polsce. W porównaniu z krajami charakteryzującymi się najwyższym udziałem usług dynamicznych w tworzeniu wartości dodanej brutto wskaźnik ten był w
Polsce prawie dwukrotnie niższy. Najwyższy wzrost udziału usług dynamicznych w tworzeniu wartości dodanej brutto odnotowały w analizowanym okresie: Polska, Irlandia i Wielka
Brytania6, najniższy natomiast – Portugalia i Dania7. W Grecji udział analizowanej sektora
uległ natomiast zmniejszeniu. Średnio w krajach wysoko rozwiniętych sektor usług dynamicznych zwiększył swój udział w wartości dodanej brutto o 18,4%.
Jeśli natomiast chodzi o strukturę zatrudnienia, to z danych zawartych w Tabeli 3. wynika, że najwięcej miejsc pracy w okresie T2 tworzyły usługi dynamiczne w Luksemburgu
(17,1%), Belgii (15,6%) i Holandii (15,9%), najmniej natomiast – w Japonii (1,5%), Portugalii (5,7%) i Grecji (6,8%). Dynamika wzrostu udziału sektora usług dynamicznych w zatrudnieniu ogółem była najwyższa w Polsce, Niemczech i Austrii8, najniższa natomiast – w Japonii9 i Portugalii, gdzie analizowany udział na przestrzeni analizowanego okresu nie uległ
zmianie. Średni udział usług dynamicznych w zatrudnieniu ogółem w końcowym okresie
analizy wynosił natomiast 11,3% i był o 53% wyższy niż w Polsce. W porównaniu z krajami
charakteryzującymi się najwyższym udziałem usług dynamicznych w zatrudnieniu wskaźnik
ten był w Polsce ponad dwukrotnie niższy.
Tabela 3. Udział i dynamika sektora usług dynamicznych oraz niedynamicznych w tworzeniu
wartości dodanej brutto i w zatrudnieniu w wybranych krajach OECD w latach 1992 - 2005.
Wyszczególnienie
Zatrudnienie
Wartość dodana brutto
Udział sektora usług niedyna- Udział sektora usług dyna- Udział sektora usług niedy- Udział
sektora
micznych
micznych
namicznych
dynamicznych
AUSTRIA
dynamika
BELGIA
dynamika
DANIA
dynamika
FINLANDIA
dynamika
FRANCJA
dynamika
NIEMCY
dynamika
GRECJA
dynamika
IRLANDIA
dynamika
WŁOCHY
dynamika
JAPONIA
dynamika
LUKSEMBURG
6
T1
56,8
104
59,4
101
63,1
101
57,1
102
56,3
102
54,3
104
50,3
108
54,3
106
52,2
99
52,8
109
58,4
T2
59,0
59,9
63,7
58,3
57,6
56,6
54,5
57,4
51,6
57,6
57,7
T1
6,3
152
11,7a
133
7,9
142
7,4c
139
11,7
126
8,0
162,5
4,9c
139
6,0c
142
7,3
152
1,5d
100
9,9c
T2
9,6
15,6
11,2
10,3
14,8
13,0
6,8
8,5
11,1
1,5
17,1
T1*
53,7
94
50,7
99
54,5
101
48,2
99,8
47,8
103
44,4
101
50,2
115
45,5
102
48,7
97
46,2
106
59,6
T2*
50,5
50,4
55,2
48,1
49,2
45,0
57,6
46,6
47,4
48,9
60,7
T1
12,9
132
19,1a
115
17,6
106
14,6a
125
22,8b
116
21,2
116
17,0a
86
9,5a
140
17,0
129
10,4c
112,5
17,2a
usług
T2
17,0
21,9
18,6
18,3
26,5
24,5
14,7
13,3
21,9
11,7
21,4
W latach 1995 – 2005 średnie roczne tempo wzrostu PKB wynosiło: w Irlandii (7,5% - i była to najwyższa
stopa wzrostu wśród krajów OECD), w Polsce (4%), w Wielkiej Brytanii – 2,8% (OECD, 2006, s. 14 – 15).
7
W latach 1995 – 2005 średnie roczne tempo wzrostu PKB wynosiło w: w Portugalii (2,3%), w Danii (2,1%)
(OECD, 2006, s. 14 – 15).
8
W latach 1995 – 2005 średnie roczne tempo wzrostu PKB wynosiło: w Austrii (2,2%), w Niemczech (1,4%)
(OECD, 2006, s. 14 – 15).
9
W latach 1995 – 2005 średnie roczne tempo wzrostu PKB wynosiło w Japonii 1,2%. (OECD, 2006, s. 14 – 15).
143
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
dynamika
HOLANDIA
dynamika
POLSKA
dynamika
PORTUGALIA
dynamika
HISZPANIA
dynamika
SZWECJA
dynamika
WIELKA BRYTANIA
dynamika
USA
dynamika
Średni udział – T1 (bez
Polski)
Średni udział – T2 (bez
Polski)
Średnia dynamika T1 – T2
(bez Polski)
99
61,4
96
39,8a
122
50,6
98
57,3
92
64,8
97
64,2
100,3
63,9
99,8
51,3
58,8
48,6f
49,5
53,0
63,1
64,4
63,8
173
11,5a
138
3,6a
234
5,7a
100
5,7a
149
8,3
141
12,4
124
10,6
141,5
7,7
15,9
7,4f
5,7e
8,5
11,7f
15,4
15,0
102
52,1
104
46,9a
109
51,5
109
53,1
94,5
50,9
99
49,9
101
52,7
100
50,6
54,1
50,8f
56,2
50,2
50,5
50,3
52,7
124
16,6b
117
10,0a
141
13,6a
104
12,7b
128
17,7
117
17,5
134
19,1
128
16,3
58,0
11,3
51,4
19,3
113
147
101,6
118,4
19,4
13,7f
14,2e
16,2
20,7e
23,5
24,5
T1 – okres początkowy (przy danych bez oznaczenia literowego – rok 1994), T2 - okres końcowy (przy danych bez oznaczenia literowego –
rok 2004), * - suma odpowiednich udziałów od I do V, obejmująca dostępne dane z poszczególnych lat, a – 1995r., b – 1993 r., c – 1996 r.,
d – 1992r., e – 2003 r., f - 2005.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD (2006, s. 22 – 23) oraz Rocznik Statystyczny RP (2006, s. 238 – 239, 677).
Strukturę samego sektora usług oraz dynamikę jej zmian w wybranych krajach OECD
w latach 1992 – 2005 przedstawia Tabela 4.
Dane zawarte w Tabeli 4. wskazują, że najbardziej korzystną strukturą sektora usługowego, z punktu widzenia dynamizowania tempa wzrostu i rozwoju sektora usług w ogóle, a
przez to – dynamizowania tempa wzrostu i rozwoju całej gospodarki narodowej charakteryzowały się w końcowym okresie analizy:
• w zakresie struktury tworzenia wartości dodanej brutto: Francja (35% całej wartości
dodanej brutto wytwarzanej przez sektor usług stanowiła wartość tworzona przez
sektor usług dynamicznych), Niemcy (analogiczny wskaźnik również na poziomie
35%), Wielka Brytania (32%) i USA (32%)
• pod względem struktury zatrudnienia: Luksemburg (zatrudnienie w usługach dynamicznych stanowiło 23% ogólnego zatrudnienia w usługach), Belgia (analogicznie
21%), Holandia (21%) i Francja (20%).
Tabela 4. Struktura sektora usług oraz dynamika jej zmian w wybranych krajach OECD w
latach 1992 – 2005*.
Wyszczególnienie
AUSTRIA
dynamika
BELGIA
dynamika
DANIA
dynamika
FINLANDIA
dynamika
FRANCJA
dynamika
NIEMCY
dynamika
GRECJA
dynamika
IRLANDIA
dynamika
WŁOCHY
dynamika
JAPONIA
dynamika
LUKSEMBURG
dynamika
HOLANDIA
dynamika
POLSKA
dynamika
Udział usług niedynamicznych w usługach ogółem
Wartość dodana brutto
zatrudnienie
Udział usług dynamicznych w usługach ogółem
Wartość dodana brutto
zatrudnienie
T1
0,81
93
0,73
96
0,76
99
0,77
94
0,68
96
0,68
96
0,75
107
0,83
94
0,74
92
0,82
99
0,78
95
0,76
97
0,82
95
T1
0,19
132
0,27
111
0,24
104
0,23
122
0,32
109
0,32
109
0,25
80
0,17
129
0,26
123
0,18
106
0,22
118
0,24
108
0,18
122
T2
0,75
0,70
0,75
0,72
0,65
0,65
0,80
0,78
0,68
0,81
0,74
0,74
0,79
T1
0,90
96
0,84
94
0,89
96
0,89
96
0,83
96
0,87
93
0,91
98
0,90
97
0,88
93
0,97
100
0,86
90
0,84
94
0,92
93
T2
0,86
0,79
0,85
0,85
0,80
0,81
0,89
0,87
0,82
0,97
0,77
0,79
0,87
T2
0,25
0,30
0,25
0,28
0,35
0,35
0,20
0,22
0,32
0,19
0,26
0,26
0,21
T1
0,10
140
0,16
131
0,11
136
0,11
136
0,17
118
0,13
146
0,09
122
0,10
130
0,12
150
0,03
100
0,14
164
0,16
131
0,08
175
T2
0,14
0,21
0,15
0,15
0,20
0,19
0,11
0,13
0,18
0,03
0,23
0,21
0,13
144
Iwona Anna Janowska
PORTUGALIA
dynamika
HISZPANIA
dynamika
SZWECJA
dynamika
WIELKA BRYTANIA
dynamika
USA
dynamika
Średni udział – T1 (bez Polski)
Średni udział – T2 (bez Polski)
Średnia dynamika T1 – T2 (bez
Polski)
0,79
101
0,81
94
0,74
96
0,74
92
0,73
93
0,76
0,73
96
0,80
0,76
0,71
0,68
0,68
0,90
100
0,91
95
0,89
94
0,84
96
0,86
94
0,88
0,84
95
0,90
0,86
0,84
0,81
0,81
0,21
95
0,19
126
0,26
112
0,26
123
0,27
119
0,24
0,27
112,5
0,20
0,24
0,29
0,32
0,32
0,10
100
0,09
156
0,11
145
0,16
119
0,14
136
0,12
0,16
133
0,10
0,14
0,16
0,19
0,19
* - obliczenia na podstawie danych zawartych w Tabelach 1., 2. i 3..
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD (2006, s. 22 – 23, 38 – 39), Rocznik Statystyczny RP (2006, s. 238 – 239, 677).
Najmniej korzystnymi strukturami ze względu na oba analizowane kryteria (wartość
dodaną brutto i zatrudnienie) cechowały się z kolei: Japonia (tylko 19% całej wartości dodanej brutto wytwarzanej przez sektor usług stanowiła wartość tworzona przez sektor usług dynamicznych, a zatrudnienie w usługach dynamicznych kształtowało się na poziomie 3% ogólnego zatrudnienia w usługach), Portugalia (analogiczne wartości wyniosły kolejno: 20% i
10%) oraz Grecja (20% i 11%) (Tabela 4.).
W Polsce, udział usług dynamicznych w usługach ogółem pod względem tworzenia
wartości dodanej brutto był w 2005 r. o 6 punktów procentowych niższy niż średni poziom
tego wskaźnika dla krajów wysoko rozwiniętych. Pod względem struktury zatrudnienia w
usługach wskaźnik udziału różnił się analogicznie o 3 punkty procentowe, na niekorzyść gospodarki polskiej.
Z danych zawartych w Tabeli 4. wyraźnie przy tym wynika, że na przestrzeni analizowanego okresu sektor usług niedynamicznych zmniejszył swój średni udział w sektorze
usług ogółem (zarówno jeśli chodzi o tworzenie wartości dodanej brutto – spadek o 4%, jak i
o zatrudnienie – spadek o 5%). Wzrósł natomiast udział sektora usług dynamicznych w sektorze usług ogółem (o 12,5% - w zakresie wartości dodanej brutto oraz o 33% - w sferze zatrudnienia). Za dynamizowanie tempa serwicyzacji poszczególnych gospodarek narodowych
oraz wynikającego stąd tempa wzrostu gospodarczego odpowiadają zatem przede wszystkim
usługi dynamiczne, czyli usługi związane z obsługą nieruchomości i firm.
Czynniki rozwoju sektora usług dynamicznych – rola kapitału ludzkiego
Przez usługi związane z obsługą nieruchomości i firm (obejmujące wg Polskiej Klasyfikacji Działalności działy 70 - 74 sekcji K: Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność
związana z prowadzeniem interesów10) rozumie się usługi profesjonalne, wspomagające
techniczne i operacyjne procesy w przedsiębiorstwach oraz instytucjach państwowych (Nicholls, 2001). Obejmują one ogół usług świadczonych przez wyspecjalizowane firmy na rzecz
innych przedsiębiorstw w celu zwiększenia ich efektywności, wydajności i konkurencyjności
(za: L. Kuczewska, 1998). Przy tak rozumianych usługach bardzo istotnym czynnikiem decydującym o wyborze ich oferenta jest zaufanie do usługodawcy i jego wysokich kwalifikacji,
zwłaszcza jeśli chodzi o usługi doradztwa prawnego czy finansowego, są to bowiem usługi
10
Do najważniejszych, w ramach sekcji usług związanych z obsługą nieruchomości i firm, zalicza się: usługi
związane z nieruchomościami (dział 70); usługi wynajmu lub dzierżawy maszyn i urządzeń bez obsługi operatorskiej oraz wypożyczanie artykułów użytku osobistego i domowego (dział 71); usługi informatyczne (dział
72); usługi naukowo-badawcze (dział 73); usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej pozostałe
(dział 74), w tym m.in.: usługi w zakresie doradztwa prawnego, usługi rachunkowo-księgowe, usługi projektowania budowlanego, usługi pośrednictwa pracy i dostarczania personelu oraz projekty i rysunki architektoniczne
i inżynierskie (Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług ze stawkami VAT, 2003; Słownik do Listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce..., 2003).
145
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
wymagające posiadania znacznej wiedzy oraz ciągłej aktualizacji informacji na dany temat.
(M. Jerczyńska, K. Sokołowska, 2005) Najbardziej istotną cechą grupy usług profesjonalnych
są zatem wysokie kwalifikacje zawodowe usługodawców, obejmujące ich wykształcenie, doświadczenie zawodowe oraz predyspozycje indywidualne w danej dziedzinie. Specjalistyczna
wiedza profesjonalistów determinuje bowiem sprawne rozwiązywanie zgłaszanych przez
klientów problemów i wątpliwości (Drapińska, 1999). Istotnym czynnikiem determinującym
poziom rozwoju sektora usług dynamicznych wydaje się zatem wyposażenie poszczególnych
gospodarek w zasoby kapitału ludzkiego11. 12
Ranking krajów UE pod względem kryterium zasobów kapitału ludzkiego i intelektualnego (uwzględniający dane za lata 2000 – 2003)13 przedstawia Wykres 1.
1,5
1
0,5
a
sk
a
Po
l
ia
G
re
cj
ga
l
tu
Po
r
Fr
an
cj
Lu
a
ks
em
bu
rg
H
isz
W
pa
ie
ni
lk
a
aB
ry
ta
ni
a
ia
Irl
an
di
a
N
ie
m
cy
A
us
tri
a
Be
lg
-0,5
D
an
ia
N
id
er
la
nd
y
0
Sz
w
ec
ja
Fi
nl
an
di
a
Zasoby kapitału ludzkiego i
intelektualnego (wskaźnik syntetyczny)
Wykres 1. Ranking krajów UE pod względem kryterium zasobów kapitału ludzkiego i intelektualnego (uwzględniający dane za lata 2000 – 2003).
-1
Kraje
Źródło: M. Stec, A. Janas (2005, s. 72).
Jak wynika z rankingu, krajami o relatywnie najniższych zasobach kapitału ludzkiego
i intelektualnego są: Portugalia, Grecja i Polska. Są to jednocześnie kraje, w których udziały
usług dynamicznych w sektorze usług ogółem (zarówno jeśli chodzi o strukturę tworzenia
wartości dodanej brutto, jak również o strukturę zatrudnienia) – są relatywnie najniższe (porównaj z Tabelą 4.). Wykres 1. pokazuje jednak również, że niekoniecznie kraje o najwyższych udziałach usług dynamicznych w usługach ogółem, takie jak: Francja, Niemcy czy
11
Mimo wielu funkcjonujących w nauce definicji kapitału ludzkiego (por. L. Edvinsson i M. S. Malone, L. Białoń, S. R. Domański, D. Romer) współcześnie jest on najczęściej rozumiany jako zasób wiedzy, umiejętności,
zdrowia i energii witalnej.
12
Rozwój sektora usług dynamicznych zdeterminowany jest m. in. poziomem umiejętności, talentów i wiedzy
zatrudnionego w firmach personelu. (por. z: Bouqet, Hebert, Delios, 2004)
13
Badania opierały się na uwzględnieniu 12 zmiennych charakteryzujących kapitał ludzki i intelektualny, takich
jak: przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2003 r., zgony niemowląt na 1 tys. urodzeń żywych w 2002 r., lekarze na 100 tys. ludności w 2001 r., saldo migracji na 1 tys. ludności w 2002 r., ludność w wieku 18 lat kontynuująca naukę (w % ludności tej grupy wiekowej) w 2002 r., odsetek ludności aktywnej zawodowo z wyższym
wykształceniem w 2002 r., pracująca ludność w wieku 25 – 64 lata, biorąca udział w różnych formach edukacji i
szkoleniach (% tej grupy wiekowej) w 2003 r., stopa bezrobocia w % (IX 2004 r.), publiczne wydatki na edukację w % PKB w 2001 r., wydatki na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2002 r., zgłoszone wynalazki na 1 tys. ludności w 2000 r., użytkownicy Internetu na 100 mieszkańców w 2003 r. (Stec, Janas, 2005)
146
Iwona Anna Janowska
Wielka Brytania – przodują pod względem zasobów kapitału ludzkiego i intelektualnego.
Zależność między zasobami kapitału ludzkiego i intelektualnego a strukturą sektora usług w
krajach wysoko rozwiniętych nie jest zatem prostą funkcją rosnącą14.
Ilość i jakość kapitału ludzkiego są pochodną inwestycji w jego rozwój. Na inwestycje te składają się nakłady na edukację narodową, naukę oraz ochronę zdrowia. Ich kształtowanie się w wybranych krajach OECD w latach 2002 i 2004 przedstawia Tabela 5.
Zgodnie z danymi zawartymi w Tabeli 5. najwyższy procent PKB na B+R przeznaczają: Szwecja, Finlandia i Japonia, najniższy zaś – Polska, Grecja, Portugalia i Hiszpania. W
przeliczeniu na 1 mieszkańca najwięcej na B+R wydają: Szwecja, USA, Luksemburg i Finlandia, najmniej natomiast ponownie: Polska, Grecja, Portugalia i Hiszpania. Najwyższe wydatki na edukację, liczone jako %PKB cechowały w 2002 roku: USA, Danię i Szwecję, najniższe zaś: Grecję, Irlandię, Hiszpanię, Japonię i Włochy. W przeliczeniu na 1 ucznia największe nakłady ponosiły: Dania, Szwecja i Austria, najniższe natomiast: Grecja, Portugalia i
Hiszpania. Największy procent PKB na ochronę zdrowia przeznaczały z kolei: USA, Francja i
Belgia, a najmniejszy – Polska i Irlandia. W przeliczeniu na 1 mieszkańca największe wydatki na ochronę zdrowia cechowały: USA i Luksemburg, najniższe natomiast: Polskę, Portugalię, Hiszpanię i Grecję.
Tabela 5. Nakłady na B+R, edukację oraz ochronę zdrowia w wybranych krajach OECD w
latach 2002 i 2004.
Kraj
Nakłady na B+R
2004 r.
Wydatki na
edukację
2002 r.
Wydatki na
ochronę
zdrowia
2004 r.
w % PKB
Na 1 mieszkańca w USD w % PKB
Na 1 ucznia w % PKB
Na 1 mieszw USD
kańca w USD
Szwecja
3,95a
1166a
6,86
30 258
9,1
2825
Finlandia
3,51
1045
6,00
23 976
7,5
2235
Japonia
3,13
924
4,69
24 785
8,0a
2249a
USA
2,68
1063
7,23
37 692
15,3
6102
Niemcy
2,49
717
5,33
22 561
10,9a
3005a
Dania
2,48
802
7,11
30 913
8,9
2881
Austria
2,24
730
5,67
28 350
9,6
3124
Francja
2,16
627
6,07
22 781
10,5
3159
Belgia
1,90
595
6,36
25 956
10,1a
3044a
Wielka Brytania
1,88a
558a
5,90
23 477
8,3
2546
Holandia
1,78
589
5,09
25 482
9,2
3041
Luksemburg
1,75
1055
3,64b
18964b
8,0
5089
Irlandia
1,20
436
4,38
19 714
7,1
2596
Włochy
1,11a
304a
4,91
23 435
8,4
2392
Hiszpania
1,07
276
4,89
18 622
8,1
2094
Portugalia
0,78a
138a
5,80
18 821
10,0
1813
Grecja
0,62a
126a
4,06
12 592
10,0
2162
Polska
0,58
72
6,13
5901bc
6,5
805
a – 2003 r. , b – 2001 r., c - tylko wydatki na szkolnictwo podstawowe i szkolnictwo wyższe (bez ponadpodstawowego)
Źródło: OECD (2006, s. 8 – 9, 42 – 43, 52 – 53), OECD (2005, s. 67).
Zestawienie udziałów usług dynamicznych w usługach ogółem oraz poziomu nakładów na tworzenie kapitału ludzkiego (wraz z poziomem jego zasobów) przedstawia Wykres
2.
14
Jest to prawdopodobnie konsekwencją określonego sposobu mierzenia zasobów kapitału ludzkiego i intelektualnego, uwzględniającego aż 12 różnych zmiennych (porównaj: przypis 13.)
147
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
Wykres 2. Kapitał ludzki a udział usług dynamicznych w usługach ogółem w latach 2003 –
2005.
udział usług dynamicznych w usługach
ogółem (wartość dodana brutto)
Irlandia
Hiszpania
Portugalia
Kraje
Finlandia
Niderlandy
Luksembur
g
Włochy
Niemcy
udział usług dynamicznych w usługach
ogółem (zatrudnienie)
Francja
30
20
10
0
-10
zasoby kapitału ludzkiego i
intelektualnego (miara syntetyczna)
wydatki na B+R (w % PKB)
nakłady na edukację (w % PKB)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: OECD (2006, s. 8 – 9, s. 22 – 23, 38 – 39, 42 – 43, 52 – 53), OECD (2005, s. 67), Rocznik Statystyczny RP (2006, s. 238 – 239, 677).
Z przedstawionego na Wykresie 2. zestawienia wynika, że kraje o najniższych, wśród
analizowanych gospodarek, udziałach usług dynamicznych w usługach ogółem (jeśli chodzi o
strukturę tworzenia wartości dodanej brutto i strukturę zatrudnienia), takie jak: Grecja, Portugalia, Polska czy Irlandia charakteryzują się równocześnie relatywnie najniższym poziomem
nakładów na B+R (badania i rozwój). Grecja, Irlandia, Hiszpania i Japonia – przeznaczają
również najniższy, spośród przedstawionych na Wykresie 2. krajów, odsetek PKB na edukację, a Polska, Irlandia i Hiszpania zajmują ostatnie pozycje jeśli chodzi o udział wydatków na
ochronę zdrowia w PKB. Wymienione kraje – Polska, Grecja, Portugalia czy Hiszpania – to
jednocześnie kraje, w których zasoby kapitału ludzkiego i intelektualnego są relatywnie najniższe.
Generalnie więc, między poziomem inwestycji w kapitał ludzki oraz zasobami tego
kapitału a udziałem usług dynamicznych w usługach ogółem w poszczególnych gospodarkach
narodowych istnieje korelacja pozytywna, chociaż zależność ta nie jest prostą funkcją rosnącą. Luksemburg ma na przykład niższe zasoby kapitału ludzkiego niż Finlandia, a wyższe
udziały usług dynamicznych w usługach ogółem. Na ogół jednak, jak wynika z Wykresu 2.,
inwestowanie w kapitał ludzki „nie przeszkadza” dynamizowaniu rozwoju usług związanych
z obsługą nieruchomości i firm. Ich rozwojowi wyraźnie szkodzą natomiast zbyt małe nakłady na tworzenie zasobu kapitału ludzkiego, o czym świadczą opisane przykłady Grecji, Portugalii, Polski czy Irlandii. Trzeba przy tym również pamiętać o tym, że między obecnymi
nakładami na tworzenie kapitału ludzkiego, a osiąganymi z ich ponoszenia efektami musi
zwykle upłynąć określony czas. Aktualne inwestycje w kapitał ludzki zwrócą się zapewne z
nawiązką dopiero za kilka czy kilkanaście lat. Potrzeba ich dokonywania jest jednak bezdyskusyjna. W gospodarce opartej na wiedzy inwestycje w wiedzę są bowiem już nie tyle alternatywą, co wręcz koniecznością.
Podsumowanie
W najwyżej rozwiniętych gospodarkach sektor usług tworzy obecnie blisko 80% wartości
dodanej brutto i zatrudnia tyleż samo siły roboczej. Współczesna gospodarka jest więc bezsprzecznie gospodarką usługową. Istotne stają się w związku z tym szczegółowe analizy
strukturalne sektora trzeciego. Nie wszystkie usługi przyczyniają się bowiem w jednakowym
stopniu do dynamizowania tempa wzrostu i rozwoju gospodarczego. Szczególne znaczenie
mają w tym względzie usługi, na które popyt światowy dynamicznie rośnie, w związku z
czym sukcesywnie zwiększają one swoje udziały w wartości dodanej brutto i zatrudnieniu. Na
podstawie dynamiki zmian tychże udziałów w latach 1992 – 2005 w wybranych krajach
148
Iwona Anna Janowska
OECD do sektora usług dynamicznych zaliczono w niniejszym opracowaniu usługi związane
z obsługą nieruchomości i firm. Są to usługi wysoce profesjonalne, wymagające szczególnych
kwalifikacji ze strony świadczącego je personelu. W związku z powyższym weryfikacji poddana została hipoteza, zgodnie z którą poziom i tempo rozwoju sektora usług dynamicznych
determinowane są w dużej mierze przez właściwe poszczególnym gospodarkom zasoby kapitału ludzkiego. Przeprowadzona analiza porównawcza udziałów usług dynamicznych w
wartości dodanej brutto i zatrudnieniu oraz zasobów kapitału ludzkiego i poziomu inwestycji
w jego rozwój w wybranych krajach OECD wykazała, że inwestycje w kapitał ludzki są
czynnikiem sprzyjającym rozwojowi usług dynamicznych. Zależność między zasobem kapitału ludzkiego i intelektualnego a strukturą sektora usług nie okazała się jednak zupełnie jednoznaczna. Niewątpliwym pozostaje mimo wszystko fakt, że kraje o relatywnie niskich nakładach na rozwój kapitału ludzkiego i w efekcie – o niskich zasobach tego kapitału charakteryzują się względnie niższym rozwojem i udziałem usług dynamicznych w sektorze usług
ogółem. Biorąc pod uwagę znaczenie usług dynamicznych w kształtowaniu tempa wzrostu i
rozwoju gospodarczego, utrzymywanie inwestycji w kapitał ludzki na zbyt niskim poziomie
wydaje się co najmniej nieostrożne.
BIBLIOGRAFIA:
1. Bell D. (1973), The Comming Postindustrial Society. A Venture in Social Forcesting,
New York.
2. Bouqet C., Hebert L., Delios A. (2004), Foreign Expansion in Service Industries, Journal
of Business Review, Vol. 57, nr 1.
3. Drapińska A. (1999), Marketing usług profesjonalnych, Marketing i Rynek, nr 1.
4. Evangelista R., Savona M. (2003), Innovation, Employment and Skills in Services. Firm
and Sectoral Evidence, Structural Change and Economic Dynamics, Vol. 14, nr 4.
5. Jerczyńska M., Sokołowska K. (2005), Rozwój e – gospodarki w sektorze usług biznesowych w Unii Europejskiej, Handel Wewnętrzny, nr 4 – 5.
6. Kuczewska L. (2003), Możliwości integracji Polski z Unią Europejską w ramach sektora
usług, Marketing i Rynek, nr 2.
7. Lovelock C. (2001), Services Marketing. People, Technology, Strategy, Prentice Hall,
New Jersey.
8. Moran L. R., McCully C. P. (2001), Trends in Consumer Spending, 1959 – 2000, Survey
of Current Business, March 2001.
9. Nicholls R. (2001), Przekształcenia w sektorze usług w Polsce w perspektywie europejskiej [w:] Rogoziński K. (red.), Transformacja w usługach. Sektor usług w Polsce w latach 1990 – 1999, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
10. OECD (2005) OECD in Figures. Statistics on the Member Countries, OECD.
11. OECD (2006), OECD in Figures. Statistics on the Member Countries, OECD.
12. Peneder M. (2003), Industrial Structure and Aggregate Growth, Structural Change and
Economic Dynamics, Vol. 14, nr 4.
13. Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług ze stawkami VAT (2003), Gazeta Prawna, 2003,
18 listopada.
14. Rocznik Statystyczny RP (2006), GUS, Warszawa.
15. Rogoziński K. (1999), Refleksje nad mandalą cywilizacji zachodniej, Przegląd Powszechny, nr 2.
16. Słownik do Listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce, Lista 500. Wyniki w 2002
roku. Największe firmy Rzeczpospolitej (2003), dodatek do: Rzeczpospolita, 7 maja.
17. Stec M., Janas A. (2005), Ranking krajów Unii Europejskiej ze względu na zasoby kapi-
Kapitał ludzki a struktura sektora usług
149
tału ludzkiego i intelektualnego, Wiadomości Statystyczne, nr 9.
18. Śmiłowska T. (2004), Klasyfikacje, nomenklatury i ich harmonizacja, Wiadomości Statystyczne, nr 1.