Nauczanie języka łemkowskiego w polskim systemie

Transkrypt

Slovania: téma aktuálna (Zborník príspevkov z vedeckej konferencie Forum Slavica 2009 v Nitre)
Nauczanie języka łemkowskiego w polskim systemie oświaty
Ewa Pogorzała
Streszczenie: W trakcie Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. narodowość łemkowską
zadeklarowało blisko 6 tys. osób. Zgodnie z ustawą z 6 dn. stycznia 2005 r. o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym społeczność łemkowska uznawana jest za
mniejszość etniczną. Zgodnie z polskim ustawodawstwem osoby naleŜące do mniejszości mają prawo
do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości. Kwestie organizacyjne reguluje szczegółowo
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i
sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umoŜliwiających podtrzymywanie
poczucia toŜsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów naleŜących do mniejszości
narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Według danych
Głównego Urzędu Statystycznego w roku szkolnym 2008/2009 z nauki języka łemkowskiego w
szkołach publicznych korzystało około 250 uczniów.
Słowa kluczowe: mniejszość łemkowska w Polsce, język łemkowski, nauczanie języka
łemkowskiego
1. Status prawny społeczności łemkowskiej w Polsce.
Nauczanie języka łemkowskiego w polskim systemie oświaty odbywa się jako języka
mniejszości etnicznej zgodnie z ustawą z dn. 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych
i etnicznych oraz języku regionalnym1. Według definicji prawnej określonej w rzeczonej
ustawie mniejszością etniczną jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące
warunki: jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; w
sposób istotny odróŜnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; dąŜy do
zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; ma świadomość własnej historycznej
wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyraŜanie i ochronę; jej przodkowie
zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, od co najmniej 100 lat oraz nie
utoŜsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Mimo próby prawnego
uregulowania statusu mniejszości łemkowskiej w polskim ustawodawstwie, wśród
1
„Dziennik Ustaw” (dalej: Dz. U.) Nr 17, poz. 141 i Nr 62, poz. 550.
© Slavica, o.z., Nitra
społeczności łemkowskiej w Polsce brak jest zgodnego stanowiska, co do statusu grupy, a
instytucjonalnym wyrazem tych rozbieŜności jest funkcjonowanie dwóch organizacji:
Stowarzyszenia Łemków oraz Zjednoczenia Łemków, przy czym Stowarzyszenie Łemków
uznaje tę społeczność za odrębny naród, zaś Zjednoczenie Łemków – za grupę etniczną
narodu ukraińskiego.
2. Liczebność mniejszości łemkowskiej w Polsce.
W trakcie Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.
narodowość łemkowską zadeklarowało około 6 tys. osób. W odpowiedzi na pytanie: „Do
jakiej narodowości się Pan(i) zalicza?”, narodowość łemkowską zadeklarowały 5.863 osoby,
natomiast 62 osoby zadeklarowały narodowość rusińską2. Natomiast w odpowiedzi na
pytanie: „W jakim języku (językach) rozmawia Pan(i) najczęściej w domu?”, uŜywanie języka
łemkowskiego w kontaktach domowych zadeklarowało 5.627 osób, wśród których 5.066 osób
zadeklarowało narodowość niepolską, zaś 561 osób narodowość polską3. Wśród 5.627 osób,
które zadeklarowały uŜywanie języka łemkowskiego w kontaktach domowych, narodowość
łemkowską zadeklarowało 4.736 osób4.
Po przeanalizowaniu wyników spisu w kontekście ustawy o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym powyŜsze dane ulec muszą nieznacznym
modyfikacjom, bowiem zgodnie z definicją zawartą w ustawie warunkiem uznania danej
osoby za członka mniejszości etnicznej jest posiadanie obywatelstwa polskiego.
Uwzględniając powyŜsze kryterium liczba obywateli polskich, którzy zadeklarowali w trakcie
spisu narodowość łemkowską, wyniosła według kalkulacji GUS – 5.850 osób5. Natomiast
2
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY (dalej: GUS). Ludność według narodowości, płci i miejsca
zamieszkania w 2002 r. [online]. Dostępny w Internecie:
<http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl1.xls>
3
GUS. Ludność według języka uŜywanego w kontaktach domowych i deklaracji narodowościowej w 2002 roku
[online]. Dostępny w Internecie:
<http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl5.xls>
4
GUS. Ludność według deklarowanej narodowości i języka uŜywanego w kontaktach domowych [online].
Dostępny w Internecie: <http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl9.xls>
5
Niestety w danych prezentowanych na stronie GUS-u na temat liczebności poszczególnych zbiorowości
mniejszościowych, obliczonych na podstawie rezultatów Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i
Mieszkań z 2002 oraz według kryteriów zawartych w ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, nie odniesiono się do kwestii osób, które zadeklarowały
narodowość rusińską. Por.: GUS. Społeczności mniejszościowe w rozumieniu ustawy o mniejszościach
narodowych i etnicznych, wyodrębnione na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i
Mieszkań 2002 [online]. Dostępny w Internecie:
liczba obywateli polskich deklarujących uŜywanie w domu języka łemkowskiego wyniosła
5.605 osób6. NaleŜy równieŜ zaznaczyć, iŜ część społeczności łemkowskiej, reprezentująca
opcję proukraińską i skupiona wokół Zjednoczenia Łemków, w trakcie spisu zadeklarowała
narodowość ukraińską7. TakŜe szacunki badaczy kwestii narodowościowych, traktujący
Łemków jako grupę etniczną w ramach narodu ukraińskiego są wyŜsze niŜ dane spisowe i
oscylują w granicach 10 – 30 tys.8, podobnie estymacje przedstawicieli organizacji
łemkowskich. Zjednoczenie Łemków przed przeprowadzeniem spisu, szacowało liczebność
społeczności ukraińskiej w Polsce na ok. 160 tys. osób, z czego 30 tys. obejmować miało
Łemków, traktowanych jako grupa etniczna9. Natomiast Stowarzyszenia Łemków szacowało
liczbę społeczności łemkowskiej na około 60 tys.10
3. Podstawy prawne nauczania języka łemkowskiego.
Art. 8 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, w
części dotyczącej praw językowych, stanowi, iŜ osoby naleŜące do mniejszości mają w
szczególności prawo do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości. Kwestie
dotyczące oświaty ramowo uregulowane zostały w rozdziale 3 ustawy wspomnianej ustawy,
natomiast szczegółowe zasady i tryb realizacji prawa osób naleŜących do mniejszości do
nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości, a takŜe prawa tych osób do nauki historii
i kultury danej mniejszości, reguluje ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.
Zgodnie z art. 13 tegoŜ aktu szkoły i placówki publiczne umoŜliwiają uczniom
podtrzymywanie poczucia toŜsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w
szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Nauka ta prowadzona jest na
wniosek rodziców w osobnych grupach, oddziałach i szkołach, w grupach, oddziałach lub
<http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl1_mn.xls>
6
GUS. Mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczność posługująca się językiem regionalnym w 2002 roku
[online]. Dostępny w Internecie: <http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl2_mn.xls>
7
Por. opinię w tym zakresie Stefana Hładyka (Prezesa Zarządu Zjednoczenia Łemków), opublikowaną na
łamach „Polskiej Gazety Krakowskiej”: HŁADYK, Stefan. Strach ma wielkie oczy?, Rozmowa ze Stefanem
Hładykiem, prezesem Zarządu Zjednoczenia Łemków w Gorlicach, rozm. przepr. H. Szewczyk [online].
Dostępny w Internecie: <http://krakow.naszemiasto.pl/wydarzenia/153703.html>
8
Porównaj: CHAŁUPCZAK, Henryk. Liczba mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w świetle
powszechnego spisu ludności z 2002 roku oraz badań naukowych. In CHAŁUPCZAK, Henryk, MICHALIK,
ElŜbieta (ed.). Mniejszości narodowe i etniczne w procesach integracji i transformacji. Lublin : Wydawnictwo
UMCS, 2006, s. 268 – 269.
9
HŁADYK, ref. 1.
10
DYBALSKA, Wanda. Dolnośląscy Łemkowie szykują się do Watry [online]. Dostępny w Internecie:
<http://miasta.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,2202596.html>
szkołach z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury lub teŜ w międzyszkolnych
zespołach nauczania.
Kwestie organizacyjne reguluje szczegółowo rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez
szkoły i placówki publiczne zadań umoŜliwiających podtrzymywanie poczucia toŜsamości
narodowej, etnicznej i językowej uczniów naleŜących do mniejszości narodowych i
etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym11
Zgodnie z paragrafem 2 analizowanego rozporządzenia naukę języka mniejszości w
szkole organizuje dyrektor szkoły, na pisemny wniosek rodziców (prawnych opiekunów)
ucznia, składany na zasadzie dobrowolności. Wniosek ten dotyczy całego okresu nauki ucznia
w danej szkole. Formy organizacyjne nauczania języka mniejszości określone zostały w
paragrafie 4 rozporządzenia. Są to: 1) szkoły lub oddziały z językiem mniejszości jako
językiem nauczania; 2) szkoły lub oddziały, w których zajęcia edukacyjne są prowadzone w
dwóch językach: polskim oraz języku mniejszości, będącym drugim językiem nauczania; 3)
szkoły lub oddziały z dodatkową nauką języka mniejszości, prowadzoną w formie odrębnych
zajęć; 4) międzyszkolne zespoły nauczania języka mniejszości lub języka regionalnego.
Równolegle oddziały, w których zajęcia są prowadzone w języku mniejszości, oddziały
w których zajęcia edukacyjne są prowadzone w dwóch językach: polskim oraz języku
mniejszości, będącym drugim językiem nauczania oraz oddziały z dodatkową nauką języka
mniejszości mogą być organizowane, jeŜeli na naukę języka mniejszości zostanie
zgłoszonych na poziomie danej klasy co najmniej 7 uczniów (w szkole podstawowej i
gimnazjum), zaś w szkole ponadgimnazjalnej, równieŜ na poziomie danej klasy, co najmniej
14 uczniów. W przypadku, gdy liczba zgłoszonych uczniów jest mniejsza nauczanie języka
mniejszości w szkołach organizuje się w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych,
przy czym grupa międzyoddziałowa, utworzona z uczniów róŜnych oddziałów na poziomie
danej klasy, nie moŜe liczyć mniej niŜ 7 uczniów w szkole podstawowej i gimnazjum oraz 14
uczniów w szkole ponadgimnazjalnej. Grupa międzyklasowa, utworzona z uczniów róŜnych
klas, w której nauczanie odbywa się według organizacji nauczania w klasach łączonych, nie
moŜe liczyć mniej niŜ 3 i więcej niŜ 14 uczniów. W uzasadnionych przypadkach, za zgodą
organu prowadzącego przedszkole lub szkołę, liczba uczniów w oddziałach, grupach
11
Dz. U. Nr 214, poz. 1579.
międzyoddziałowych lub międzyklasowych moŜe być mniejsza niŜ określona w
rozporządzeniu.
JeŜeli z powodu zbyt małej liczby zgłoszonych uczniów lub braku nauczyciela nie ma
moŜliwości zorganizowania nauczania języka mniejszości w sposób określony w
rozporządzeniu,
organ
prowadzący
szkołę,
uwzględniając
miejscowe
warunki
komunikacyjne, moŜe zorganizować zespoły międzyszkolne. Listę uczniów zgłoszonych na
naukę języka mniejszości organowi prowadzącemu przekazuje dyrektor szkoły, przy czym
liczba uczniów w zespole międzyszkolnym nie moŜe być mniejsza niŜ 3 i większa niŜ 20.
Nauczanie języka mniejszości w zespole międzyszkolnym prowadzi się w wymiarze 3 godzin
tygodniowo. Spośród kilku form organizacyjnych nauczania w języku lub języka mniejszości
przewidzianych w przepisach prawa oświatowego, w praktyce – ze względu na duŜe
rozproszenie mniejszości łemkowskiej – tworzone są jedynie grupy i zespoły nauczania
języka łemkowskiego.
Szczegółowe kwestie dotyczące zasad nauczania języka łemkowskiego, analogicznie
jak w przypadku języków pozostałych mniejszości oraz języka regionalnego, określone
zostały w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o systemie oświaty, a w szczególności
w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie
ramowych planów nauczania w szkołach publicznych12. W przypadku szkół (oddziałów) z
dodatkową nauką języka mniejszości, zarówno na poziomie szkół podstawowych i
gimnazjów, jak równieŜ liceów ogólnokształcących i profilowanych, w planach nauczania
dodatkowo uwzględnia się 3 godziny13 na naukę języka mniejszości14.
12
Dz. U. Nr 15, poz. 142, z późn. zm.
Według informacji przedstawicieli społeczności łemkowskiej, prezentowanych m. in. na forum Komisji
Mniejszości Narodowych i Etnicznych, w praktyce ze względu na liczne trudności język łemkowski nauczany
jest często w mniejszym wymiarze, tj. 1 – 2 godziny tygodniowo. KANCELARIA SEJMU. BIURO
INFORMACYJNE, Biuletyn z posiedzenia Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych (nr 8)
[online]. Dostępny w Internecie:
<http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/6B3B331F873251EAC1257176003EA424/$file/0056405.pdf>
14
PoniewaŜ nauczanie języka łemkowskiego odbywa się tylko w formie nauki dodatkowej, pominięto
informacje na temat wymiaru godzin języków mniejszości w przypadku pozostałych form organizacyjnych. W
tym zakresie patrz szerzej paragraf 4 cytowanego rozporządzenia.
13
4. Nauczanie języka łemkowskiego w ujęciu statystycznym.
Według informacji Stowarzyszenia Łemków nauczanie języka łemkowskiego
wprowadzono do polskiego sytemu oświaty z początkiem roku szkolnego 1991/1992.
Pierwszy punkt nauczania języka łemkowskiego zorganizowany został we wrześniu 1991 r.
przy Szkole Podstawowej w Uściu Gorlickim (Ruskim)15. Po dziesięciu latach, w roku
szkolnym 2000/2001 – według danych M. Chomiak – nauka języka łemkowskiego
prowadzona była na obszarze tzw. etnicznej Łemkowszczyzny w szkołach podstawowych w
Uściu Gorlickim (7 uczniów), Kunkowej (6 uczniów), Bielance (6 uczniów), Gładyszowie
(10 uczniów), Zdyni (12 uczniów), Rozdzielu (8 uczniów), Krygu (7 uczniów), Bodakach i
Bartnem (9 uczniów) oraz Krynicy (12 uczniów). Na poziomie gimnazjalnym nauczanie
prowadzono w Uściu Gorlickim (6 uczniów), Gładyszowie (4 uczniów) oraz Krynicy (5
uczniów), zaś na szczeblu ponadgimnazjalnym w I Liceum Ogólnokształcącym im. M.
Kromera w Gorlicach (31 uczniów). Na terenach, gdzie przesiedlono Łemków w ramach
akcji „Wisła”, nauczanie języka łemkowskiego prowadzono w szkole podstawowej i
gimnazjum w Legnicy (około 30 uczniów), w szkołach podstawowych w Lesznie Górnym
(12 uczniów), w Przemkowie (15 uczniów), w Brzozie (około 25 uczniów) oraz w gimnazjum
w Strzelcach Krajeńskich (7 uczniów)16.
Informacje dotyczące nauczania języka łemkowskiego w polskim systemie oświaty juŜ
w pierwszej połowie lat 90. XX w. nie zostały jednak uwzględnione w danych Głównego
Urzędu Statystycznego, będących próbą całościowego uchwycenia statystycznego obrazu
szkolnictwa dla mniejszości w Polsce. Według danych GUS-u nauczanie języka
łemkowskiego na poziomie szkolnictwa podstawowego rozpoczęto dopiero w roku szkolnym
1997/98 (4 zespoły nauczania, 51 uczniów)17. Dane GUS-u dotyczące nauczania języka
łemkowskiego na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych zaprezentowane zostały w
poniŜszej tabeli.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego język łemkowski nauczany jest
równieŜ na poziomie szkolnictwa ponadgimnazjalnego, ale dopiero w danych za rok szkolny
2003/2004 odnotowano nauczanie tego języka w jednej szkole ponadgimnazjalnej dla 13
15
STOWARZYSZENIE ŁEMKÓW. Kalendarium historyczne [online]. Dostępny w Internecie:
<http://www.stowarzyszenielemkow.pl/modules/sections/index.php?op=viewarticle&artid=60>
16
CHOMIAK, Mirosława. O nauczaniu języka łemkowskiego w Polsce. In Języki Obce w Szkole, 2001, nr 6, s.
165.
17
GUS, Oświata i Wychowanie w roku szkolnym 2002/2003, Warszawa : GUS, 2003, tab. 12, s. L.
uczniów. Natomiast według informacji Stowarzyszenia Łemków nauczanie języka
łemkowskiego na poziomie szkolnictwa ponadgimnazjalnego prowadzone było juŜ w roku
szkolnym 2000/2001 w Liceum Ogólnokształcącym im. Marcina Kromera w Gorlicach18. W
danych GUS-u za rok szkolny 2008/2009 odnotowano jeden zespół nauczania języka
łemkowskiego na poziomie licealnym (10 uczniów).
Tabela. Dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące nauczania języka łemkowskiego
na poziomie szkół podstawowych i gimnazjów.
ROK
SZKOLNY
1997/1998
1998/1999
1999/2000
2000/2001
2001/2002
2002/2003
2003/2004
2004/2005
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009
SZKOŁY
PODSTAWOWE
LICZBA
LICZBA
ZESPOŁÓW
UCZNIÓW
4
51
4
44
8
66
9
98
12
92
14
118
16
180
21
212
20
164
23
231
22
147
23
160
GIMNAZJA*
LICZBA
ZESPOŁÓW
2
5
6
6
8
10
13
12
12
11
LICZBA
UCZNIÓW
14
29
37
32
57
90
109
108
96
81
* W 1999 r. przeprowadzono w Polsce reformę oświaty, której efektem w aspekcie organizacji
szkolnictwa było obniŜenie okresu kształcenia na poziomie szkół podstawowych z 8 do 6 lat oraz wprowadzenie
trzyletnich gimnazjów.
Źródło: GUS. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2007/2008 [online]. Warszawa : GUS, 2008, s. 79,
tabl. 14 Nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w szkołach
podstawowych i w zespołach międzyszkolnych; tabl. 15 Nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych
oraz języka regionalnego w gimnazjach i w zespołach międzyszkolnych; s. 80, tabl. 16. Nauczanie języka
mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w szkołach ponadgimnazjalnych. Dostępny w
Internecie:
<http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_PUBL_wz_oswiata_wychowanie_2007-2008r.pdf>
GUS. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009 r. [online], Warszawa : GUS, 2009, s. 234, tabl. 6(136)
Nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w szkołach dla dzieci i
młodzieŜy. Dostępny w Internecie: <http://www.stat.gov.pl/gus/5840_737_PLK_HTML.htm>
Jak juŜ wstępie zasygnalizowano przytoczone powyŜej dane Głównego Urzędu
Statystycznego nie są w pełni miarodajne. Problem wiarygodności informacji statystycznych
na temat skali nauczania języków mniejszości, w tym języka łemkowskiego, podniesiony
został między innymi w publikacji Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z 2002 r. „Prawo do
18
STOWARZYSZENIE ŁEMKÓW. Kalendarium historyczne [online]. Dostępny w
<http://www.stowarzyszenielemkow.pl/modules/sections/index.php?op=viewarticle&artid=69>
Internecie:
nauki. Raport z monitoringu”19. Trudności z ustaleniem precyzyjnych danych na temat skali
nauczania języka łemkowskiego w polskim systemie oświaty wynikają równieŜ z faktu, iŜ w
początkowym okresie po wprowadzeniu nauczania języka łemkowskiego do szkół
nagminnym było zaliczanie w zestawieniach statystycznych zespołów tego języka do danych
o nauczaniu języka ukraińskiego. Rozdźwięk w tej kwestii widoczny jest szczególnie między
organizacjami łemkowskimi. W dokumentach i publikacjach Zjednoczenia Łemków mówi się
o punktach nauczania języka ukraińskiego z dialektem łemkowskim20.
5. Programy nauczania i podręczniki.
Zgodnie z paragrafem 9 rozporządzenia z 2007 r. nauczanie języka mniejszości, języka
regionalnego, własnej historii i kultury oraz geografii państwa, z którego obszarem
kulturowym utoŜsamia się mniejszość narodowa, odbywa się na podstawie programów
nauczania i podręczników dopuszczonych do uŜytku szkolnego przez ministra właściwego do
spraw oświaty i wychowania. Zakres przedmiotu Język mniejszości narodowej lub etnicznej
oraz język regionalny – język kaszubski określony został w rozporządzeniu Ministerstwa
Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół21. Na
podstawie zawartych tam wytycznych opracowywane są szczegółowe programy nauczania.
Według stanu na koniec 2008 r. obowiązują dwa programy nauczania języka
łemkowskiego autorstwa M. Chomiak, tj. Program do nauki języka łemkowskiego
(rusińskiego) dla szkoły podstawowej i gimnazjum (I, II i III etap edukacyjny) (DKW-4014133/99) oraz Program nauczania języka łemkowskiego (rusińskiego) dla szkół średnich - kurs
podstawowy (DKW-40 15 -7/00).
Na początku lat 90. XX w., kiedy rozpoczęto nauczanie języka łemkowskiego,
korzystano z kserokopii podręczników przedwojennych, wydanych nakładem Państwowego
Wydawnictwa KsiąŜek Szkolnych we Lwowie w latach 1934 – 35. W 1992 r. Stowarzyszenie
Łemków wydało „Gramatykę języka łemkowskiego” oraz „Łemkowską gramatykę dla
19
CIECHANOWSKI, Jacek. CZYś, ElŜbieta. SZEWCZYK, Ewa. Prawo do nauki. Raport z monitoringu
[online] Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa : Nadhi, 2002, s. 135 – 160. Dostępny w Internecie:
<http://www.hfhrpol.waw.pl/index_pliki/Prawo_do-nauki.pdf>
20
Porównaj np.: ZJEDNOCZNE ŁEMKÓW. Troska o szkolnictwo łemkowskie [online]. Dostępny w Internecie:
<http://www.lemkounion.com/szkolnictwo.html>
21
Dz. U. Nr 51, poz. 458.
dzieci” autorstwa M. Chomiak22. Zgodnie z wykazem podręczników i ksiąŜek pomocniczych
przeznaczonych dla mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych oraz społeczności
posługującej się językiem kaszubskim, opublikowanym na stronie MEN23, ogółem – według
stanu na koniec 2008 r. – dopuszczonych zostało do uŜytku szkolnego ponad 20 pozycji do
nauki języka łemkowskiego (wykaz w załączeniu).
Przedstawiciele organizacji łemkowskich generalnie pozytywnie oceniają sytuację w
zakresie podręczników do nauki języka łemkowskiego w aspekcie ilościowym, natomiast
zgłaszane są uwagi krytyczne co do ich strony jakościowej. O ile liczba opracowanych
pozycji podręcznikowych i uzupełniających uznawana jest za zadowalającą, to ich poziom
budzi pewne zastrzeŜenia. Działacze łemkowscy zwracają równieŜ uwagę na brak zaplecza
naukowego, które prowadziłoby prace nad standaryzacją języka łemkowskiego.
6. Kształcenie nauczycieli. Pomoc metodyczna.
Zgodnie z paragrafem 13 rozporządzenia MENiS z dn. 10 września 2002 r. w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków,
w których moŜna zatrudniać nauczycieli niemających wyŜszego wykształcenia lub
ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli24, kwalifikacje do nauczania lub prowadzenia
zajęć w grupach, oddziałach, przedszkolach lub szkołach umoŜliwiających uczniom
podtrzymywanie toŜsamości narodowej, etnicznej i językowej posiada osoba, która ma
kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub
przedszkolu, a ponadto wykazuje się znajomością języka, w którym naucza lub prowadzi
zajęcia. Znajomość języka potwierdza się dyplomem (świadectwem) lub stwierdza ją organ
zatrudniający w porozumieniu z właściwym stowarzyszeniem (związkiem) mniejszościowym
lub etnicznym.
Początkowo języka łemkowskiego nauczali księŜa oraz nauczyciele róŜnych
przedmiotów znający ten język. W lipcu 2000 r. Stowarzyszenie Łemków zorganizowało, we
współpracy
z
Ministerstwem
Edukacji
Narodowej
i
Fundacją
Batorego,
tzw.
kursokonferencję dla nauczycieli języka łemkowskiego. Program szkolenia obejmował
22
M. Chomiak, ref. 1, s. 165.
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ. Wykaz podręczników i ksiąŜek pomocniczych przeznaczonych
dla mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem kaszubskim,
dopuszczonych po 10 marca 1999 r., [online] Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2008. Dostępny w Internecie:
<http://www2.men.gov.pl/content/view/274/>
24
Dz. U. Nr 155, poz. 1288 z późn. zm.
23
wykłady i ćwiczenia z gramatyki języka łemkowskiego, literatury łemkowskiej i metodyki
nauczania. Nauczyciele z przygotowaniem pedagogicznym mieli moŜliwość, po zaliczeniu
kursu w formie kolokwium, otrzymać świadectwa edukacyjne uprawniające do nauczania
języka łemkowskiego. W kursokonferencji udział wzięło blisko 40 osób, między innymi
pracownicy naukowi, nauczyciele, w tym równieŜ języka łemkowskiego, doktoranci, studenci
oraz absolwenci szkół średnich zainteresowani językiem łemkowskim25.
Od roku akademickiego 2001/2002 w Akademii Pedagogicznej w Krakowie (od 2008 r.
Uniwersytecie Pedagogicznym) na kierunku Filologia prowadzone są 5 - letnie studia
magisterskie o specjalności – filologia rosyjska z językiem rusińsko–łemkowskim26. Plan
studiów obejmuje takie przedmioty jak: Praktyczna nauka języka rusińsko – łemkowskiego,
Wiedza o historii i kulturze rusińsko – łemkowskiego obszaru językowego, Gramatyka
opisowa języka rusińsko – łemkowskiego, Gramatyka konfrontatywna polsko-łemkowska i
ukraińsko-łemkowska, Literatura rusińsko – łemkowska, Historia języka rusińsko –
łemkowskiego, Stylistyka języka rusińsko – łemkowskiego, Metodyka nauczania języka
rusińsko – łemkowskiego, Seminarium dyplomowe z języka rusińsko – łemkowskiego oraz
Praktyka przedmiotowa (język rusińsko-łemkowski)27.
Przez długi okres czasu nauczyciele języka łemkowskiego pozbawieni byli pomocy
metodycznej. Postulaty w tym zakresie wielokrotnie zgłaszano na forum organów
zajmujących się sprawami mniejszości. Główną przeszkodą w zakresie zorganizowana
pomocy metodycznej dla nauczycieli była zbyt niska liczba uczniów, która uniemoŜliwiała
zatrudnienie metodyka, nawet w niepełnym wymiarze etatu28. Dopiero w 2008 r. w Ośrodku
Doskonalenia Nauczycieli w Nowym Sączu, działającym w ramach Małopolskiego Centrum
Doskonalenia Nauczycieli, utworzone zostało i obsadzone stanowisko nauczyciela
konsultanta ds. języka łemkowskiego29.
25
STOWARZYSZENIE ŁEMKÓW. Kalendarium historyczne [online] Dostępny w Internecie:
<http://www.stowarzyszenielemkow.pl/modules/sections/index.php?op=viewarticle&artid=69>; M. Chomiak,
ref. 1, s. 165.
26
M. Chomiak, ref. 1. s. 165.
27
UNIWERSYTEWT PEDAGOGICZNY W KRAKOWIE. System informacji dydaktycznej [online]. Dostępny
w Internecie: <http://www.ap.krakow.pl/sid>
28
KANCELARIA SEJMU. BIURO INFORMACYJNE, ref. 1.
29
MAŁOPOLSKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI. Konsultanci [online]. Dostępny w
Internecie: <http://nowysacz.mcdn.edu.pl/Konsultanci>
7. Zakończenie.
Nauczanie języka ojczystego wpływa niewątpliwie na procesy świadomościowe
zachodzące w danej grupie mniejszościowej. Na gruncie etnologii i antropologii analizowany
jest wpływ szkolnictwa na procesy akulturacji, asymilacji i rekulturacji zachodzące w grupach
etnicznych. W kontekście nauczania języka łemkowskiego w polskim systemie oświaty
podkreślić naleŜy wpływ tegoŜ nauczania na procesy rekulturacji wśród mniejszości
łemkowskiej, a więc dąŜenia do powrotu do kultury rodzimej, porzuconej lub przekształconej
w procesach akulturacji i asymilacji30. Język łemkowski nauczany jest w polskim systemie
oświaty od ponad kilkunastu lat, a na przestrzeni lat 90. XX w., moŜna było zaobserwować
tendencje wzrostową w zakresie liczby uczniów korzystających z nauki tego języka.
Podkreślić jednak naleŜy trudności w uzyskaniu wiarygodnych danych na temat nauczania
języka łemkowskiego. Na stronach internetowych organizacji łemkowskich brak jest zarówno
sumarycznych, jak i jednostkowych danych dotyczących nauczania tego języka. RównieŜ
dane Głównego Urzędu Statystycznego, kuratoriów oświaty oraz dane rządowe uznać naleŜy
za nie w pełni miarodajne.
Autorka: Dr. Ewa Pogorzała, Instytut Humanistyczny, Państwowa Wyźsza Szkoła
Zawodowa, Zamość, Poľsko
Resume:
The issues connected with teaching Lemko/ Ruthenian language in polish educational
system are particularly regulated by the Regulation of the Minister of National Education of
14 November 2007 on the conditions and ways of implementing, by public schools and
establishments, tasks enabling to maintain national, ethnic and language identity of pupils
belonging to national and ethnic minorities or community using regional language. According
to Central Statistical Office (GUS) about 250 pupils were learning Lemko language in the
school year 2008/2009.
30
PECUCH, Mirosław. Wpływ szkolnictwa na procesy akulturacji, asymilacji i rekulturacji Łemków. In Rocznik
Lubuski, 2004 T. XXX, cz. 1, s. 132.
Załącznik (Príloha):
Wykaz podręczników i ksiąŜek pomocniczych przeznaczonych dla mniejszości
łemkowskiej
Szkoła podstawowa
Klasa 0
Prokopczak J., Litery malowanki, RUTENIKA31, (408/0332).
Klasy I – III Elementy kształcenia zintegrowanego
1) Chomiak M., Uczymy się i bawimy, RUTENIKA, (280/04).
2) Prokopczak J., Litery malowanki, RUTENIKA, (408/03).
3) Trochanowski P., Elementarz, RUTENIKA, (425/03).
Klasy IV – VI
1) Chomiak M., Mówimy po łemkowsku, RUTENIKA, (274/04).
2) Chomiak M., Mówimy po łemkowsku. Część 2, RUTENIKA, (165/06).
3) Chomiak M., Górska M., Dom, człowiek, przyroda. Słowniczek tematyczny polskołemkowsko-angielski, angielsko-łemkowsko-polski, RUTENIKA, (270/04).
4) Chomiak M., Górska M., Szkoła. Słowniczek tematyczny polsko-łemkowsko-angielski.
Słowniczek tematyczny angielsko-łemkowsko-polski, RUTENIKA, (419/03).
5) Chomiak M., Matała B., Język łemkowski z komputerem (ćwiczenia gramatyczne i
ortograficzne), RUTENIKA, (409/03).
6) Horoszczak J., Słownik łemkowsko-polski, polsko-łemkowski, RUTENIKA, (271/04).
7) Magocsi P. R., Duć-Fajfer H., Kwoka T., Rozmawiajmy po łemkowsku, rozmówki polskołemkowsko-angielskie, RUTENIKA, (140/07).
Gimnazjum
1) Chomiak M., Język łemkowski dla gimnazjum. Część II, RUTENIKA, (176/05).
2) Chomiak M., Język łemkowski. Część 1. Podręcznik dla rozpoczynających naukę w
gimnazjum, liceum, technikum i zasadniczej szkole zawodowej, RUTENIKA, (414/03).
3) Chomiak M., Język łemkowski. Część III dla gimnazjum. RUTENIKA, (220/08).
4) Chomiak M., Fontański H., Gramatyka języka łemkowskiego, RUTENIKA, (273/04).
5) Chomiak M., Górska M, Sandwicz-Bąkowska W., Słowniczek tematyczny angielskołemkowsko-polski i polsko-łemkowsko-angielski. Praca, RUTENIKA, (151/06).
31
32
Wydawnictwo.
Numer zlecenia.
6) Chomiak M., Górska M., Dom, człowiek, przyroda. Słowniczek tematyczny polskołemkowsko-angielski, angielsko-łemkowsko-polski, RUTENIKA, (270/04).
Liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum
1) Chomiak M., Fontański H., Gramatyka języka łemkowskiego, RUTENIKA, (273/04).
Liceum ogólnokształcące
1) Chomiak M., Język łemkowski dla liceum. Część II, RUTENIKA, (177/05).
3) Chomiak M., Górska M, Sandwicz-Bąkowska W., Słowniczek tematyczny angielskołemkowsko-polski i polsko-łemkowsko-angielski. Praca, RUTENIKA, (151/06).
Liceum profilowane
Technikum
Chomiak M., Język łemkowski. Część 1. Podręcznik dla rozpoczynających naukę w
Zasadnicza szkoła zawodowa
Chomiak M., Język łemkowski. Część 1. Podręcznik dla rozpoczynających naukę w

Nauczanie języka łemkowskiego w polskim systemie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wyciąg z Konstytucji RP

Czy moje dziecko może uczyć się w szkole języka mniejszości lub

języka łemkowskiego

Sylabus przedmiotu - Syjon

Co by tu jeszcze zepsuć?

zaproszenie 26 kwietnia 2016

Opole: Warsztaty przygotowujące do gry symulacyjnej

Jak Rada Europy Moze Pomoc Mniejszosciom Narodowym KW