Materiały konkursowe

TWÓRCZOŚĆ BŁOGOSŁAWIONEGO JANA PAWŁA II
Karol Wojtyła dał się poznać jako papież niezwykły, bijący wszelkie rekordy. Tysiące
przemówień i audiencji, miliony przebytych kilometrów, wielka liczba ogłoszonych dokumentów,
a także osób beatyfikowanych i kanonizowanych, obalone pod wpływem jego słów reżimy
polityczne – to tylko niektóre z jego dokonań.
Celem konkursu jest przybliżenie postaci i nauki Ojca Świętego, upowszechnienie wiedzy
na temat szeroko pojętej twórczości bł. Jana Pawła II (dokumenty papieskie: encykliki, adhortacje,
listy apostolskie i inne formy przekazu: modlitwy, rozważania, homilie, książki; a także teksty,
utwory napisane przez Karola Wojtyłę w okresie poprzedzającym jego wybór na Stolicę Piotrową,
można w nich bowiem odnaleźć intelektualne i duchowe podstawy nauczania Jana Pawła II.)
Konkurs ma na celu zachęcenie jak najszerszego grona osób do czytania i rozważania tekstów
Papieża - Polaka, a także rozwijanie wyobraźni i twórczego myślenia uczestników konkursu.
W załączeniu zbiór wybranych informacji ukazujących owoc pracy, głębokich przemyśleń
papieża Jana Pawła II oraz przedstawiających wybrane pozycje szeroko pojętej twórczości Karola
Wojtyły jako studenta, księdza, biskupa, kardynała.
I. DOKUMENTY PAPIESKIE
i INNE TEKSTY:
1) ENCYKLIKI PAPIESKIE
•
Encyklika to najważniejsze i podstawowe dokumenty papieskie. Jan Paweł II pisał je po
polsku, jednak oficjalny charakter miała zawsze wersja łacińska tekstu, która służyła do
dalszych przekładów na języki nowożytne. Zgodnie z tradycją kościelną tytuł encykliki
tworzą pierwsze słowa jej oficjalnego tekstu. Poniżej podano w nawiasie tłumaczenie tytułu
na podstawie polskiego tekstu. Niekiedy Jan Paweł II nadawał encyklice także podtytuł.
•
Encyklika to pismo w formie listu papieża do biskupów i wiernych całego świata. Porusza
najistotniejsze problemy z zakresu doktryny wiary, organizacji Kościoła, życia
chrześcijańskiego, kultu oraz w kwestiach społecznych.
Początkami sięga czasów apostolskich, gdy Piotr, Paweł, Jakub czy Jan kierowali swoje listy
do poszczególnych Kościołów lokalnych. Z czasem szczególna rola przypadła listom
Biskupa Rzymu, wyjaśniającego kwestie dyskusyjne. Po raz pierwszy terminu "encyklika"
użył papież Marcin I w VII wieku. Natomiast od czasów Benedykta XIV tytuły encyklik
wyznaczają pierwsze słowa tekstu, które zapowiadają podjętą problematykę.
•
Fundamentem dla encyklik papieskich Jana Pawła II jest nauczanie Soboru Watykańskiego
II, którego realizację Ojciec Święty uczynił naczelnym zadaniem swojej posługi
apostolskiej.
•
Jan Paweł II napisał 14 encyklik. Encykliki te można podzielić na kilka grup, według ich
tematyki:
- tryptyk trynitarny z lat 1979–1986. Obejmuje on encykliki: Redemptor hominis (Odkupiciel
człowieka), Dives in misericordia (Bogaty w Miłosierdziu) i Dominum et Vivificantem (Pana i
Ożywiciela). Cały ten tryptyk odpowiada w istocie trynitarnej tajemnicy Boga.
- Dekada 1981–1991 to przede wszystkim trzy encykliki społeczne: Laborem exercens (Z pracy),
Sollicitudo rei socialis (Społeczna troska), Centesimus annus ( Stulecie).
- encykliki poświęcone problematyce eklezjologicznej (eklezjologia – nauka o Kościele; nauka
o genezie, istocie, cechach, strukturach, zadaniach i celach Kościoła): Slavorum Apostoli
(Apostołowie Słowian), Redemptoris missio (Misja Odkupiciela), Ut unum sint (Aby byli jedno). Do
eklezjologicznych możemy włączyć również ostatnią encyklikę Ecclesia de Eucharistia (Kościół
dzięki Eucharystii), a także, w pewnym sensie, maryjną encyklikę Redemptoris Mater (Matka
Odkupiciela).
- wreszcie trzy wielkie teksty doktrynalne, które można zaliczyć do antropologicznych: Veritatis
splendor (Blask prawdy), Evangelium vitae (Ewangelia życia) i Fides et ratio (Wiara i rozum).
1) REDEMPTOR HOMINIS (Odkupiciel człowieka) / 4 marca 1979 r.
W swojej ostatniej książce (Pamięć i tożsamość) Papież napisał o tej encyklice, że „przywiózł ją [do
Rzymu] z Polski”. To znaczy, że ona dojrzewała w nim już w czasie krakowskim, że była
„karmiona” polskim niebem i polskim doświadczeniem. Uważny czytelnik odnajdzie wiele myśli,
zawartych na jej kartach, już w tekście rekolekcji wygłoszonych przez kardynała Karola Wojtyłę na
Watykanie w marcu 1976 roku.
Jest to pierwsza encyklika Jana Pawła II w ogóle, a jednocześnie pierwsza z cyklu trynitarnego,
podejmującego nową interpretację Boga jako Trójcy Świętej. Temat: Jezus Chrystus jako Syn Boży.
Analiza „Boskiego” oraz „ludzkiego wymiaru Odkupienia”, w tym ofiary Chrystusa na krzyżu jako
przejawu miłości do każdej osoby, co ukazuje godność ludzką. Słynne zdanie: „Człowiek nie może
żyć bez miłości” (a jest nią finalnie Bóg).
Dokument zawiera tak ważne dla całego pontyfikatu papieskiego wezwanie do powszechnej
ewangelizacji i dialogu zarówno z innymi wyznaniami chrześcijańskimi jak też z religiami
niechrześcijańskimi.
2) DIVES IN MISERICORDIA (Bogaty w Miłosierdziu; podtytuł: O Bożym Miłosierdziu) / 30
listopada 1980 r.
Druga encyklika trynitarna. Temat: Bóg-Ojciec. Poświęcona jest ona w głównej mierze
problematyce miłosierdzia Bożego i jego znaczenia w moralności chrześcijańskiej. W swojej
drugiej encyklice papież przypominał, że Miłość jest większa niż grzech. Mówiąc o dramacie
współczesnego człowieka Jan Paweł II wielokrotnie podkreśla, że nie ma sytuacji bez wyjścia i że
w każdym czasie, w każdej epoce Bóg przychodzi człowiekowi z pomocą. Podkreśla rolę
miłosierdzia Bożego w życiu chrześcijanina.
3) LABOREM EXERCENS (Z pracy; podtytuł: O pracy ludzkiej) / 14 września 1981 r.
Jedna z najbardziej znanych encyklik, w której Jan Paweł II przeprowadził analizę problematyki
pracy ludzkiej w warunkach współczesnego świata. Papież wskazuje że najważniejsza jest osoba
ludzka, a praca powinna być środkiem utrzymania i pomnażania dobrobytu kraju oraz
samorealizacji człowieka a nie celem samym w sobie. Dokument mówi także o uprawnieniach
pracowników, o roli i zadaniach związków zawodowych oraz o godności człowieka w stosunkach
zawodowych.
W Polsce jej ukazanie, opóźnione zamachem na życie papieża, zbiegło się z powstaniem
„Solidarności”, stanem wojennym, likwidacją związku zawodowego i walką społęczeństwa o
solidarne wyzwolenie z totalitaryzmu.
4) SLAVORUM APOSTOLI (Apostołowie Słowian), podtytuł: Na 1100 rocznicę dzieła
ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego / 2 czerwca 1985 r.
Encyklika wydana w tysiącsetną rocznicę dzieła ewangelizacji świętych Cyryla i Metodego
i poświęcona misyjnym dziełom Kościoła. Papież przywołuje postaci misjonarzy Europy, by
pokazać aktualne problemy związane z misjami, też na konieczność pokonywania podziałów
między narodami, jak również między Kościołami chrześcijańskimi. Rysuje w niej wizję
powszechności Kościoła, obejmującego różne tradycje kulturowe z poszanowaniem ich odrębności.
5) DOMINUM ET VIVIFICANTEM (Pana i Ożywiciela, podtytuł: O Duchu Świętym w życiu
Kościoła i świata) / maj 1986 r.
Trzecia encyklika trynitarna. Dokument dotyczy roli trzeciej Osoby Trójcy Świętej - Ducha
Świętego. Papież skupia się na jego zasadniczej roli w życiu zarówno wspólnoty ludzi wierzących
jak i w istnieniu całego świata. Jan Paweł II wskazuje na starożytność wiary w osobę Ducha
Świętego, sformułowanej na Soborze Powszechnym w Konstantynopolu w 381 r. i wyznawanej do
dzisiaj w Credo: "Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela". Jest on dopełnieniem Ojca i Syna.
Przypomina też jaką misję ma Duch w Kościele i świecie - ma on przekonywać o grzechu,
umacniać Kościół i ożywiać wierzących.
6) REDEMPTORIS MATER (Matka Odkupiciela; podtytuł: Błogosławiona Maryja Dziewica
w życiu pielgrzymującego Kościoła) / marzec 1987 r.
Encyklika poświęcona Marii, matce Jezusa. Papież który w szczególny sposób odnosił się do
Bogarodzicy, ukazuje centralne miejsce i rolę Matki Jezusa w Kościele, podkreślając jej wynikające
z jej podwójnego związku z Chrystusem i Kościołem macierzyńskie pośrednictwo. Ukazuje też
Marię jako wyjątkowy wzór do naśladowania przez jej posłuszeństwo Bożemu słowu. Uwzględnia
również bogactwo związków maryjnych w liturgiach Wschodu, zwłaszcza bizantyjskiej.
W encyklice tej papież wskazał na znaczącą rolę kobiety w Kościele.
7) SOLLICITUDO REI SOCIALIS (Społeczna troska)/ 30 grudnia 1987 r.
Papież wskazuje na społeczne problemy współczesnego świata. Ostrzega, że istnieją w nim tak
poważne problemy jak ciągłe zagrożenie życia i poczucia bezpieczeństwa niemal na całym globie.
Wykazuje też ogromną troskę o ubogich, na którą składa się nie tylko materialne wsparcie, ale też
duchowa pomoc. Nawiązując do jedynej dotychczas społecznej encykliki Pawła VI, "Populorum
progresio", Jan Paweł II podsumowuje 20 lat społecznych działań Kościoła po tej encyklice.
8) REDEMPTORIS MISSIO (Misja Odkupiciela, podtytuł: O stałej aktualności posłania
misyjnego ) / 7 grudnia 1990 r.
Encyklika dotyczy ewangelizacji i misji, która jest podstawowym powołaniem Kościoła.
Charakteryzuje współczesną działalność misyjną, wskazuje jako jej obszar takie środowiska jak
imigranci, młodzież, skupiska biedy, wielkie miasta, jak również cały obszar stosunków
międzynarodowych.
Papież wskazuje, że powinna być ona realizowana z tym samym zapałem jak to działo się
w czasach apostolskich. Przypomina też, że mimo istnienia licznych organizacji misyjnych, każdy
chrześcijanin jest zobowiązany do ewangelizacji - do bycia misjonarzem w swoim środowisku.
9) CENTESIMUS ANNUS (Stulecie); podtytuł: W stulecie encykliki Leona XIII „Rerum
Novarum” –) / 1 maja 1991 r.
Dokument wyjaśnia podstawy katolickiej nauki społecznej w świetle współczesnych doświadczeń
historycznych, skupiając się szczególnie na załamaniu się idei marksistowskich, skompromitowaniu
komunizmu jako systemu oraz upadku reżimów na tym systemie budowanych.
Papież uznając osiągnięcia gospodarcze kapitalizmu, zwraca jednak uwagę na niebezpieczeństwa
jakie niesie ze sobą liberalizm nie wsparty wartościami etycznymi.
10) VERITATIS SPLENDOR (Blask prawdy; podtytuł: Podstawowe problemy nauczania
moralnego Kościoła) / 6 sierpnia 1993 r.
Jan Paweł II wskazuje na zawarte w słowach Jezusa odpowiedzi na jedno z zasadniczych pytań
każdego człowieka "Co mam czynić?". Wskazuje na zawsze istniejącą relację między wiarą
a moralnością i pisze o świadectwie moralnego chrześcijańskiego życia, które może stanowić
doskonałe narzędzie ewangelizacyjne.
11) EVANGELIUM VITAE (Ewangelia życia; podtytuł: O wartości i nienaruszalności życia
ludzkiego) / 25 marca 1995 r.
Papież w tym dokumencie daje wyraz swojej twardej postawie w zakresie nienaruszalności życia
ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci. Wykłada, rozwija i tłumaczy negatywne stanowisko
Kościoła w sprawie aborcji i eutanazji. Wykłada w niej i rozwija znane stanowisko Kościoła
w sprawie aborcji i eutanazji oraz zajmuje się szczegółowo naturalnymi metodami planowania
rodziny, zachęcając do ich stosowania. Występuje przeciwko eksperymentom biologicznym
i genetycznym na człowieku, sprzecznym z "Bożym zamysłem".
12) UT UNUM SINT (tytuł zachowany w tekście polskim w wersji łacińskiej; sens: Aby byli
jedno; podtytuł: O działalności ekumenicznej) / 25 maja 1995 r.
Encyklika poświęcona działalności ekumenicznej. Papież omawia w niej zagadnienia dialogu
katolików z chrześcijanami prawosławnymi i protestanckimi na temat zjednoczenia Kościoła
chrześcijańskiego. Wskazuje na wagę działań na rzecz jedności chrześcijan i na korzyści jakie
z niego wynikają dla wszystkich wyznawców Chrystusa. Jednocześnie przestrzega przed
"fałszywym ekumenizmem", który polega na negowaniu wiary iż to w kościele katolickim jest
pełnia środków zbawczych.
13) FIDES ET RATIO (Wiara i rozum; podtytuł: O relacjach między wiarą a rozumem) /
14 września 1998 r.
Jakie są relacje między wiarą a rozumem? Encyklika dotyczy między innymi filozofii, którą papież
ukazuje jako wysiłek ludzkiego intelektu zmierzającego do odkrycia odpowiedzi na pytania, które
nigdy nie przestaną niepokoić człowieka - "Kim jestem", "Skąd przychodzę i dokąd zmierzam?",
"Dlaczego istnieje zło?", "Co czeka mnie po tym życiu?". Mówi też, że nie ma sprzeczności między
wiarą a rozumem, że "są one jak dwa skrzydła wznoszące człowieka do Boga".
14) ECCLESIA DE EUCHARISTIA (Kościół dzięki Eucharystii, podtytuł: O Eucharystii w życiu
Kościoła) / 17 kwietnia 2003 r.
Ostatnia encyklika ogłoszona przez Jana Pawła w kwietniu 2003. Dokument w całości skupiony na
Eucharystii. Ojciec Święty podkreśla w niej, że "Kościół żyje dzięki Eucharystii. Ta prawda wyraża
nie tylko doświadczenie wiary, ale zawiera w sobie istotę tajemnicy Kościoła". Jan Paweł II
wyjaśnia znaczenie Eucharystii, odnosząc się do krzyżowej śmierci Jezusa, jego zmartwychwstania
i związanej z tym realnej obecności w ciele (która właśnie przez Eucharystię może być
doświadczana).
2) ADHORTACJE APOSTOLSKIE
•
Adhortacja (łac. adhortatio – upomnienie, napomnienie, zachęta) – dokument zwyczajnego
nauczania papieskiego o charakterze duszpasterskim, adresowany do określonej grupy osób
(na przykład zakonników, rodzin) albo do całego Kościoła. Najczęściej stanowi
podsumowanie Synodu Biskupów i zestawienie wniosków, jakie wypływają z synodu.
Adhortacje wydawane są co kilka lat po zakończeniu danego synodu.
•
Adhortacje apostolskie zajmują ważne miejsce w nauczycielskim i duszpasterskim dorobku
Jana Pawła II.
•
Warto zauważyć, że jeśli encykliki są przede wszystkim (choć nie wyłącznie) panoramą
papieskiego myślenia, to adhortacje – wiążąc to myślenie z działaniem – kładą bardziej
nacisk na praktykę życia chrześcijańskiego, ale nie tracąc jednak wyrazu teoretycznodoktrynalnego.
•
Należy pamiętać, że poza dwoma adhortacjami: Redemptionis donum i Redemptoris Custos,
których autorem jest wyłącznie Jan Paweł II, pozostałe dokumenty są przygotowane przez
Papieża i przez synody biskupów; materiał treściowy był owocem pracy synodów,
a ostateczna redakcja należała do Ojca Świętego.
•
Adhortacje w istotny sposób regulują rytm życia religijnego Kościoła. Z jednej strony dają
one wgląd w to, czym żyje Kościół w terenie (w powstaniu tych dokumentów uczestniczą
przecież przedstawiciele światowego episkopatu), z drugiej zaś – stają się okazją do
ojcowskiego kontaktu papieża z wiernymi. Każda z adhortacji - jak i cały tom - poprzedzona
jest wstępem, który objaśnia i przybliża myśl przewodnią dokumentu.
Adhortacje apostolskie:
(1) CATECHESI TRADENDAE (O katechizacji w naszych czasach) / - ogłoszona przez Jana Pawła II
16 października 1979 r., dokładnie w pierwszą rocznicę jego wyboru na Stolicę Piotrową.
(2) FAMILIARIS CONSORTIO (O zadaniach rodziny chrześcijańskiej) / 22 listopada 1981 r.
(3) REDEMPTIONIS DONUM (O konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy odkupienia) / 25 marca
1984 r.
(4) RECONCILIATIO ET PAENITENTIA (O pojednaniu i pokucie) / 2 grudnia 1984 r.
(5) CHRISTIFIDELES LAICI (O powołaniu i misji świeckich w Kościele i świecie) / 30 grudnia 1988
(6) REDEMPTORIS CUSTOS (Opiekun Zbawiciela) / 15 sierpnia 1989
(7) PASTORES DABO VOBIS (O formacji kapłanów we współczesnym świecie) / 25 marca 1992 r.
(8) ECCLESIA IN AFRICA (Kościół w Afryce/ O Kościele w Afryce)/ 14 września 1995 r.
(9) VITA CONSECRATA (O życiu konsekrowanym i jego roli w Kościele i świecie) / 25 marca 1996 r.
(10)
1999 r.
ECCLESIA IN AMERICA (Kościół w Ameryce/ O Kościele w Ameryce)/ 22 stycznia
(11) ECCLESIA IN ASIA (Kościół w Azji/ O Kościele w Azji/ 6 listopada 1999 r.
(12) ECCLESIA IN OCEANIA (Kościół w Oceanii/ O Kościele w Oceanii)/ 22 listopada 2001 r.
(13) ECCLESIA IN EUROPA (Kościół w Europie/ O Kościele w Europie) / 28 czerwca 2003 r.
(14) PASTORES GREGIS (Pasterze owczarni) / O biskupie, słudze Ewangelii Jezusa Chrystusa dla
nadziei świata / 16 października 2003 r.
3) LISTY PAPIESKIE
•
Listy podejmują ważne zagadnienia ogólnokościelne i ogólnoludzkie. Są dowodem żarliwej
troski Papieża o współczesny Kościół.
•
Papieskie listy:
1/ poruszające sprawy wiary i życia chrześcijańskiego:
Przykładowe listy:
•
•
listy skierowane do różnych grup społecznych: List apostolski do młodych (1985), List
Mulieris dignitatem (1988) – w obronie godności kobiety, List do rodzin (1994), List do
dzieci (1994), i List do osób w podeszłym wieku (1999), List do artystów (1999).
seria wielkoczwartkowych listów do kapłanów (1979-2005).
2/ dotyczące problemów współczesnego świata:
Przykładowe listy:
•
•
listy poruszające kwestię pokoju i wyrażające sprzeciw Jana Pawła II wobec wojen i
konfliktów militarnych;
List do muzułmanów w sprawie Libanu.
3/ o treści ekumenicznej i międzyreligijnej
Przykładowe listy:
•
•
List „z okazji 500 rocznicy urodzin Marcina Lutra” (1983)
List do Kościoła w Jerozolimie
4/ z okazji rocznic wydarzeń historycznych i poświęcone postaciom świętych (np. dokumenty
ogłoszone z okazji rocznic wydarzeń takich jak sobory, unie czy początki chrześcijaństwa w
dziejach poszczególnych narodów. Jubileuszowo-rocznicowy charakter mają również listy
poświęcone postaciom świętych. Teksty te są dla Papieża dobrą okazją do pogłębionej refleksji
teologicznej na tematy dotyczące życia wewnętrznego.)
Przykładowe listy:
•
•
List na tysiąclecie chrześcijaństwa na Rusi–Ukrainie
List na 150-lecie urodzin św. Brata Alberta
5/ do Kościoła w Polsce (choć konkretne teksty mają charakter okazjonalny, czasem rocznicowy, to
jednak cała ta kategoria stanowi cenny przyczynek do dziejów Kościoła w Polsce. Listy te mówią
wiele o naszym kraju i narodzie oraz, co ważne dla polskiego czytelnika, przypominają o głębokich
i serdecznych więzach, które łączyły Ojca Świętego z Ojczyzną).
Przykładowe listy:
•
•
List Zachowajcie wierność Chrystusowi, Jego Krzyżowi, Kościołowi do Polaków, po
wyborze na Stolicę Piotrową w Rzymie
List Słowa nad trumną prymasa Polski do Polaków z okazji uroczystości pogrzebowych
prymasa Stefana Wyszyńskiego
6/ listy dotyczące problemów wewnątrzkościelnych:
Przykładowe listy:
•
•
4)
List do biskupów Stanów Zjednoczonych na temat życia zakonnego
List apostolski Ordinatio sacerdotalis o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie
mężczyznom
KONSTYTUCJE APOSTOLSKIE,
PROPRIO I BULLE
LISTY MOTU
Wśród pism Jana Pawła II są również dokumenty o charakterze prawnym. Warto wiedzieć, że
prawo kanoniczne, które pozostaje w służbie zbawczej misji Kościoła, w znaczącej części
zreformowano podczas pontyfikatu tego papieża.
1. Konstytucje apostolskie
•
Konstytucja apostolska to dekret najwyższej rangi, wydawany przez papieży i określający
kwestie, które stają się częścią nauczania Kościoła. Konstytucje mogą mieć charakter
zarówno dogmatyczny, jak i prawny.
•
Czternaście konstytucji ogłoszonych przez Jana Pawła II ma w zasadzie charakter prawny,
regulujący wewnętrzne życie Kościoła. Są to dokumenty, które określają i wprowadzają
normy prawne, jak na przykład konstytucja apostolska ogłoszona z okazji wprowadzenia
nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, czy też Konstytucja apostolska o procedurze spraw
kanonizacyjnych.
•
Kilka konstytucji traktuje o problemach nauki i instytucjach zajmujących się kształceniem,
np. o uniwersytetach katolickich.
•
Nie sposób pominąć dwóch konstytucji odnoszących się do dokumentów mających
ogromne znaczenie dla całego Kościoła. Pierwsza z nich to Fidei depositum, napisana
z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego, druga – Scripturarum thesaurus,
ogłaszająca typiczne wydanie Biblii.
2. Listy motu proprio i bulle
•
Listy motu proprio to szczególna kategoria listów papieskich, pisanych – jak mówi
przytoczone w ich nazwie łacińskie wyrażenie – z „własnej inicjatywy”. Dokumenty te
posiadają szczególny status, normy przez nie ustanawiane nie są zależne od okoliczności
zewnętrznych, a udzielone przywileje i dyspensy są ważne nawet wówczas, gdy odbiegają
od innych norm prawa kanonicznego.
Przykładowe listy motu proprio:
- ustanawiające instytucje kościelne (Papieską Radę ds. Rodziny, czy Papieską Akademię
Teologiczną w Krakowie);
- ustanawiające patronów (np. List apostolski motu proprio Egregiae virtutis ogłaszający świętych
Cyryla i Metodego współpatronami Europy).
•
Bullą nazywano okrągłą, złotą lub ołowianą, pieczęć urzędu papieskiego z podobiznami
świętych Piotra i Pawła z jednej strony i imieniem papieża z drugiej, zawieszaną na
sznurkach jedwabnych.
Z czasem tak też zaczęto nazywać każdy dokument papieski opatrzony tą pieczęcią (np. bulla Totus
tuus Poloniae populus – wprowadza nowy podział administracyjny Kościoła katolickiego
w Polsce).
Warto przypomnieć, że podział formalny papieskich tekstów nie zawsze jest klarowny;
w zależności od źródła publikacji ten sam dokument jest określany w różny sposób.
5) ORĘDZIA, PRZESŁANIA I PRZEMÓWIENIA PAPIEŻA
1. Orędzia świąteczne - w większości związane z praktyką udzielania przez papieża
błogosławieństwa Urbi et orbi („miastu i światu”) m.in. w Boże Narodzenie
i w Wielkanoc. Do religijnej tradycji, głęboko zakorzenionej zarówno w Biblii, jak
i w liturgii, należy udzielanie błogosławieństwa. Szczególnym jego rodzajem jest
błogosławieństwo Urbi et orbi (,,miastu i światu”) udzielane przez papieża, który obejmuje
nim miasto Rzym i cały świat. Ojciec Święty błogosławi ,,miastu i światu” między innymi
w dniu inauguracji swego pontyfikatu oraz w największe uroczystości roku kościelnego –
w Boże Narodzenie i w Wielkanoc.
•
Przed świątecznym błogosławieństwem Urbi et orbi papież wygłasza specjalne orędzie,
a potem w wielu językach pozdrawia wiernych na całym świecie. Orędzia Urbi et orbi,
osadzone w aktualnej rzeczywistości Kościoła i świata, są w pewnym sensie
odzwierciedleniem problemów, którymi żyje lud Boży, kroniką i świadectwem
duszpasterskiej troski Papieża o wszystkich wierzących, jak i o dobro całej ludzkości.
•
Jednym z charakterystycznych elementów tych przemówień jest to, że często prezentują one
komentarz do jednego tylko zdania biblijnego związanego z daną uroczystością czy też do
jednego wybranego aspektu omawianego misterium. I tak na przykład w orędziu na Boże
Narodzenie z 1997 roku całe rozważanie opiera się na zdaniu zaczerpniętym z Księgi
Izajasza: „Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany” (Iz 9,5).
•
Orędzia Jana Pawła II na Wielki Post stanowią głęboką katechezę na temat ducha pokuty.
Ukazują sens modlitwy, postu i jałmużny. Podejmują wielkie tematy dotyczące nawrócenia,
przemiany i zarazem są wezwaniem do ofiarnej miłości drugiego człowieka.
Przykładowe orędzia:
- Orędzie Urbi et orbi na Boże Narodzenie – 1980 r. Emmanuel – Bóg jest wśród nas
- Orędzie na Wielki Post – 1985 r. Pomóżmy tym, którzy cierpią głód
- Orędzie Urbi et orbi na Wielkanoc – 1996 r. Miłość zwyciężyła nienawiść
2. Orędzia i przesłania okolicznościowe
Przykładowe orędzia i przesłania zgrupowane według wybranych tematów:
-
Sakramenty Eucharystii i pokuty – np. Przesłanie Niezastąpiona wartość sakramentu pokuty
do spowiedników
-
Postacie świętych i rocznice religijne – np. Przesłanie z okazji 80 rocznicy ostatniego
objawienia Matki Boskiej Fatimskiej
-
Chrześcijaństwo a judaizm – np. Przesłanie Jesteśmy zobowiązani do współpracy do
przedstawicieli międzynarodowych organizacji żydowskich
-
Prawa człowieka – np. Przesłanie z okazji 50 rocznicy Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka
-
Wiara, nauka, kultura – np. Przesłanie Kultura odpowiedzialnego rodzicielstwa do
uczestników międzynarodowego sympozjum pt. „Naturalne metody regulowania poczęć
i kultura życia”
-
Zbrojne konflikty, rozbrojenie, pokój – np. Orędzie na otwarcie Nadzwyczajnej Sesji
Zgromadzenia Ogólnego ONZ
-
Współczesne zagrożenia człowieka – np. Przesłanie Wobec epidemii HIV/AIDS do Kofiego
Annana, sekretarza generalnego ONZ
-
Rocznice wydarzeń historycznych – np. Przesłanie z okazji 50 rocznicy zakończenia
w Europie drugiej wojny światowej, Przesłanie w związku z 50 rocznicą zrzucenia bomby
atomowej na Hiroszimę i Nagasaki
3. Orędzia m.in. na światowe dni: Chorego, Migranta, Misyjny, Młodzieży, Modlitw
o Powołania, Pokoju, Środków Społecznego Przekazu, Turystyki, Wyżywienia i Życia
Konsekrowanego, ... Są to dokumenty adresowane do wiernych Kościoła i do wszystkich ludzi
dobrej woli.
4. Przemówienia papieskie m.in. do:
• korpusu dyplomatycznego, Kolegium Kardynałów i Kurii Rzymskiej - przemówienia
Papieża do najbliższych współpracowników.
Teksty ukazują, jak wielkie znaczenie przywiązywał Ojciec Święty do dobrej współpracy
z centralnym instytucjami Kościoła. W czasie regularnych spotkań podsumowywał każdy
miniony rok pontyfikatu, relacjonował odbyte podróże oraz ważne wystąpienia. Jego
przemówienia pozwalają lepiej zrozumieć wiele wydarzeń i pokazują, jak rozumiał świat
i Kościół.
• organizacji międzynarodowych. Przemówienia do różnych instytucji Unii Europejskiej
nawiązują do fundamentów, na których powinno się budować „europejski dom”.
6) HOMILIE PAPIEŻA
7) KATECHEZY
•
Katechezy Ojca Świętego, czyli wystąpienia podczas środowych audiencji generalnych,
stanowią bardzo ważny element papieskiego nauczania.
Ojciec Święty niemal przez cały swój długi pontyfikat, jeśli tylko był w Watykanie, regularnie co
środę spotykał się z wiernymi i głosił katechezę, którą uważał za jedno z najważniejszych zadań
Kościoła.
•
Wystąpienia te mają swoisty charakter - w odróżnieniu od encyklik, adhortacji czy listów
apostolskich są krótkie, a ich styl i treść są dostosowane do mentalności i wiedzy religijnej
uczestników cotygodniowych audiencji generalnych.
•
Celem katechez jest zachęcenie słuchaczy do głębszego przemyślenia podstawowych
zagadnień wiary oraz pobudzenie do refleksji nad prawdami życia chrześcijańskiego.
•
Tematyka tych rozważań bywała różna - przykłady:
- Cykl katechez maryjnych.
- Cykl katechez poruszających zagadnienia teologii ciała w odniesieniu do sakramentu
małżeństwa. Rozważania te złożyły się na całość zatytułowaną: „Mężczyzną i niewiastą
stworzył ich” - pełna, książkowa (i opatrzona przypisami) wersja środowych wykładów do
wiernych (Watykan 1986);
- Tematem katechez były poszczególne artykuły katolickiego Credo, ich owocem zaś są cztery
obszerne tomy poświęcone wierze w Boga Ojca, Syna Bożego, Ducha Świętego oraz
w Kościół.
- Katechezy, których celem było przypomnienie i pogłębienie podstawowych prawd wiary oraz
ich znaczenie w życiu katolików (np. rozważania na temat cnót, jakie powinny znamionować
wyznawcę Chrystusa, oraz wartości, jakie winien on w swym życiu kultywować; cnót
teologicznych: wiary, nadziei i miłości; cnót kardynalnych: roztropności, sprawiedliwości,
męstwa i umiarkowania).
- Katechezy okolicznościowe - w szeregu katechez środowych Papież poświęcał uwagę różnym
tematom związanym z życiem Kościoła (Jubileuszowy Rok Odkupienia, Wielki Jubileusz Roku
2000, inne ważne rocznice lub wydarzenia międzynarodowe czy kościelne). Kilka z nich
zawiera odniesienia do zdarzeń z życia Papieża, takich jak np. chrzest, udział w Soborze,
zamach z 13 maja 1981 roku, pobyt w szpitalu.
8) MODLITWY I ROZWAŻANIA
•
Rozważania Papieża wygłaszane przed niedzielną modlitwą maryjną. Zwyczaj tej
modlitwy, odmawianej wspólnie z wiernymi, wprowadził Paweł VI w 1965 roku.
•
Jan Paweł II przez cały pontyfikat przywiązywał wielką wagę do tej praktyki. Rozważania,
jak i sama niedzielna modlitwa, wpisywały się w jego maryjną duchowość. Były przejawem
Jego głębokiej wiary w opiekę i wstawiennictwo Maryi.
•
Z tekstów rozważań możemy odczytać rytm życia Kościoła, refleksje z pielgrzymek, troski
i inicjatywy duszpasterskie, ślady ważnych wydarzeń i istotnych procesów dokonujących się
w świecie. Swoista kronika pontyfikatu, zapisana w modlitewnych rozważaniach, stanowi
świadectwo wiary, miłości i nadziei Jana Pawła II.
II. POEZJA, DRAMAT, FILOZOFIA,
PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE
W twórczości poetyckiej Karola Wojtyły, zakończonej w chwili wyboru na Stolice Piotrową, tkwią
zalążki myśli i postawy filozoficznej Jana Pawła II.
1. POEZJA
Przykładowe utwory:
•
Renesansowy psałterz - młodzieńczy zbiór wierszy powstałych w latach 1938-1939,
wydany dopiero w 1999 r.
•
Poematy Pieśń o Bogu ukrytym (1946 r.) i Pieśń o blasku wody (1950 r.) skupiają się
wokół doświadczeń wewnętrznych człowieka w jego obcowaniu z naturą, tajemnicą bytu, a
w końcu z Bogiem.
Poemat Kamieniołom (1956 r.) - opublikowany w 1957 r. pod pseudonimem Andrzej
Jawień) rozważa moc osoby ludzkiej, jej pracę, budowanie wspólnoty z naturą i ludźmi, jest
pełen refleksji z lat okupacyjnych.
Poemat Rozważania o śmierci (1975 r.)
•
•
•
Wczesne utwory publikował od roku 1950 w prasie katolickiej pod pseudonimami
literackimi Andrzej Jawień, AJ i Piotr Jasień, a po 1961 roku – Stanisław Andrzej
Gruda.
•
Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym” i miesięcznikiem „Znak”
•
Działalność artystyczna (wcześniej aktorstwo, później twórczość literacka) zakończyła się
z chwilą jego wyboru na papieża. Wyjątkiem jest jednak wydany 6 marca 2003 r. Tryptyk
rzymski, który sygnował już jako Jan Paweł II.
•
W roku 1999 z udziałem Jana Pawła II ukazała się płyta kompaktowa Abbà Pater,
z fragmentami recytowanymi i śpiewanymi przez Jana Pawła II w muzycznym opracowaniu
Leonarda de Amicis oraz Stefano Mainettiego. To wydawnictwo muzyczne powstało dla
uczczenia oficjalnych obchodów 2000-lecia chrześcijaństwa oraz jubileuszu
dwudziestolecia pontyfikatu. Jest ono pierwszym w historii wydawnictwem muzycznym
z udziałem papieża. Powstało przy udziale Radia Watykańskiego i pod patronatem nuncjatur
apostolskich w kilku krajach. Utwór Pater Noster pochodzący z płyty, ukazał się również
w wersji wideo.
2. DRAMATURGIA, TEATR
•
Mimo że Karol Wojtyła w latach 40-tych wybrał drogę kapłaństwa, nie zerwał swoich
związków z teatrem – był dramaturgiem i krytykiem teatralnym. Napisał kilka dramatów.
•
Wczesne sztuki teatralne Wojtyły to Hiob (utwór osnuty wokół biblijnej Księgi Hioba)
i Jeremiasz, także o tematyce biblijnej – oba z 1940 r. Uważa się, że jedna ze sztuk
o tematyce starotestamentowej zaginęła w czasie wojny.
•
Sztuka Brat naszego Boga (powst. 1944–1950) została zainspirowana postacią żyjącego na
przełomie XIX i XX wieku św. Adama Chmielowskiego, znanego jako Brat Albert. Adam
Chmielowski, malarz i teoretyk sztuki, stał się założycielem zgromadzenia albertynów,
zajmował się w Krakowie pomocą biednym, upośledzonym i chorym. Utwór Wojtyły
przedstawia dylematy moralne artysty, który porzuca malarstwo, by służyć biednym. W
roku 1989 Adam Chmielowski został przez Jana Pawła II kanonizowany.
•
Przed sklepem jubilera (powst. 1960) to najbardziej znana sztuka Wojtyły (ukazała się pod
pseudonimem Andrzej Jawień), wielokrotnie wystawiana w teatrze. Karol Wojtyła
wykorzystał w niej liczne doświadczenia własne: kapłańskie, pedagogiczne, psychologiczne
i moralne. "Przed sklepem jubilera" to utwór poświęcony problemom miłości małżeńskiej.
Tematem jest miłość między ludźmi: jako nadzieja lub rozczarowanie, jako uczucie i więź
intymna, a w końcu jako uświęcający sakrament.
•
Ostatni dramat Wojtyły, Promieniowanie ojcostwa (powst. 1964), określony został w
podtytule jako „misterium”. Dotyczy podmiotowości ludzkiej, fenomenu miłości, także
Boga jako tajemnicy metafizycznej. Człowiek od samoświadomości przechodzi do czynu,
spełnia się poprzez miłość, czując się zarazem jak dziecko, rozpozna istotę Boga jako
miłującego Ojca („Powraca się do ojca przez dziecko”).
3. FILOZOFIA
•
Karol Wojtyła zetknął się z filozofią w czasie studiów seminaryjnych.
•
Praca habilitacyjna księdza doktora Wojtyły pt. "System etyczny M. Schelera jako środek
do opracowania etyki chrześcijańskiej" (1953 r.)
• Miłość i odpowiedzialność (studium etyczne )– książka biskupa Karola Wojtyły ukazała się
w 1960 r.; monografia stanowiąca wynik wielu lat pracy i dyskusji z młodzieżą,
przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości;
wielokrotnie wznawiana; liczne przekłady na języki obce
• Najważniejszym wkładem Wojtyły w filozofię jest dzieło Osoba i czyn (1969 r.).
Wychodząc z kategorii czynu ludzkiego i analizy świadomości człowieka kardynał Wojtyła
szkicuje główne rysy swojej antropologii: człowiek jest osobą, to znaczy świadomym
sprawcą swoich czynów, przez które sam stanowi o sobie, posiada siebie i panuje nad sobą.
• Publikacja Wykłady lubelskie (1986); zapis wykładów Karola Wojtyły
z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1954–1956.
4. KSIĄŻKI, Z OSOBISTYMI WYPOWIEDZIAMI JANA
PAWŁA II W FORMIE WYWIADÓW ALBO WYZNAŃ
• Przekroczyć próg nadziei – 1994 (wywiad - rzeka udzielony włoskiemu dziennikarzowi
Vittorio Massoriemu)
• Dar i Tajemnica to książka napisana w 1996 roku z okazji pięćdziesiątej rocznicy święceń
kapłańskich Ojca Świętego. Autor odsłonił przed czytelnikami przeżycia dotyczące jego
kapłaństwa. Opowiedział o dzieciństwie i szkole w Wadowicach, o studiach na
Uniwersytecie Jagiellońskim i w Seminarium Duchownym w Krakowie, o radościach życia
kapłańskiego i wyzwaniach stojących przed współczesnymi kapłanami. Wspomina w niej
ludzi i środowiska w których dojrzewało i rozwijało się jego powołanie. Pisze o swoich
rozterkach w wyborze drogi życiowej. Wspomina również pierwszy okres swojej pracy
duszpasterskiej. W ostatnich trzech rozdziałach snuje refleksje na temat istoty powołania
kapłańskiego. Książka jak i inne dzieła Papieża stała się bestselerem. Wydano ją
w kilkunastu językach świata.
• Wstańcie Chodźmy (2004) to książka poświęcona jest biskupiej posłudze Karola Wojtyły
w Krakowie i stanowi kontynuację książki "Dar i Tajemnica". Powstawała od marca do
września 2003 roku, głównie w Castel Gandolfo. Papież dyktował po polsku swoim
współpracownikom swoje przemyślenia i refleksje. Następnie przystąpiono do prac
redakcyjnych. Wspomnienia traktują między innymi o powołaniu, obowiązkach naukowych
i duszpasterskich biskupów. Jan Paweł II kreślił także sylwetki nieomal stu znanych osób,
które wywarły na niego znaczny wpływ. Ogólnie jest to refleksja o posłudze biskupiej
opartej na wydarzeniach, jakie miały miejsce w życiu biskupa Karola Wojtyły, począwszy
od 1958 r. Nie brak w niej także odniesień do czasów po 1978 roku, w których Ojciec
Święty nawiązuje do swojej posługi apostolskiej.
• Pamięć i tożsamość (2005). Pisząc tą książkę, Jan Paweł II powrócił do najważniejszych
tematów rozmowy, jaka miała miejsce w 1993 r. w Castel Gandolfo. Dwaj polscy
filozofowie, ks. profesor. Józef. Tischner oraz profesor Krzysztof Michalski, założyciele
Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu, zaproponowali mu przeprowadzenie krytycznej
analizy historycznej i filozoficznej dwóch dyktatur, które naznaczyły piętnem dwudzieste
stulecie: nazizmu i komunizmu. Nagrane wówczas rozmowy zostały potem spisane. Papież
postanowił rozwinąć poruszane w rozmowie tematy i zawrzeć w książce.
Tematem książki jest współczesny człowiek stający wobec zła XX wieku i szukający swej
tożsamości w spotkaniu z Bogiem. Papież zastanawia się nad takimi pojęciami jak: naród,
ojczyzna, Europa. Książkę zamyka rozmowa poświęcona zamachowi z maja 1981 roku, w
której Jan Paweł II ujawnia między innymi to o co pytał go w więzieniu Ali Agca. Tematem
książki jest właśnie człowiek zanurzony w historii, stojący naprzeciwko przyszłości.
Źródło:
http://www.vatican.va/
http://beta.dzielazebrane.pl/
http://www.watykan.ovh.org/
http://papiez.polska.pl/dokumenty/
http://www.opoka.org.pl/
http://pl.wikipedia.org/
http://www.nauczaniejp2.pl/ (Zintegrowana baza tekstów papieskich)
Skwarnicki Marek, Jan Paweł II, Wrocław 2002.
Bujak Adam, Michał Rożek, Karol Wojtyła, Wrocław 1997.
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005 (cyt. słowa Od redakcji)