Problematyka zakazen w Klinice Otolaryngologii i Onkologii

358
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Problematyka zakażeń w Klinice Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
na podstawie analizy lat 2006-2007
Problem of infections at ENT Department of Poznan University of Medical Sciences based
on the material from 2006-2007 years
Małgorzata Wierzbicka1, Hanna Tomczak 2, Witold Szyfter 1, Anna Bartochowska1, Kacper Judka 3
Otolaryngol Pol 2009;
63 (4): 358-363
SUMMARY
Introduction: Infections at ENT wards constitute an essential clinical, organizational and economic issue.
Aim: The purpose of this work was to present the problem of infections at
ENT Clinic of Poznan University of Medical Sciences based on the material
from 2006-2007 years.
Material and methods: In 2006-2007 in The Department of Otolaryngology
in Poznan there were treated 7052 patients. During that time 476 biological
samples were taken to carry out a bacteriological examination. They came
from: 74 postoperative wounds, 43 tracheotomy areas, 29 tracheoesophageal
fistulas, 9 salivary fistulas, 105 ears, 71 noses, pharynxes and oral cavities, 44
body fluids, 18 paranasal sinuses, 11 central venous catheter areas, 23 urine
samples, some constituted BAL, sputum, cyst content, materials from decubitus
ulcer and gastrostomies areas. 21 materials were taken from abscesses and
phlegmons, 32 from patients with purulent complications of chronic otitis
media, 18 from patients with complications of chronic sinusitis and in 1 case
there was taken in hospital conditions peritonsillar abscess content.
Results: 119 biological samples were aseptic, in 43 samples there were no
pathological cultures, in 314 samples pathological bacterial flora was found.
The most often isolated pathogens constituted: in postoperative woundsStaphylococcus epidermidis, in tracheotomy areas-Enterococcus faecalis,
in tracheoesophagal fistulas-Streptococcus viridans, in ears-Pseudomonas
aeruginosa, in materials from noses, pharynxes and oral cavities-Staphylococcus aureus, while in materials from abscesses, paranasal sinuses and central
venous catheter areas-Staphylococcus epidermidis.
Conclusions: All cases were analyzed in detail. There was made a correlation
between isolated pathogens and: a kind of pathology, surgical procedure,
general patient condition, length of hospitalization.
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów
– Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
28.06.2009
Zaakceptowano do druku/Accepted:
12.07.2009
1
Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej UM w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. med. W. Szyfter
2
Centralne Laboratorium Mikrobiologiczne
Szpitala Klinicznego im. H. Święcickiego
UM w Poznaniu
Kierownik: dr Hanna Tomczak
3
Studenckie Koło Naukowe przy Klinice
Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej
UM w Poznaniu
Opiekun Koła: dr hab. med. M. Wierzbicka
Wkład pracy autorów/Authors contribution:
według kolejności
Konflikt interesu/Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Adres do korespondencji/
Address for correspondence:
imię i nazwisko: Małgorzata Wierzbicka
adres pocztowy:
ul. Przybyszewskiego 49
60-355 Poznań
tel. 0-61 869 13 87
fax 061 8691 690
Hasła indeksowe: zakażenie, zakażenie szpitalne
Key words: infection, nosocomial infection
Wstęp
Zakażenia na oddziałach laryngologii, chirurgii głowy
i szyi stanowią istotny problem kliniczny, organizacyjny i ekonomiczny [7]. Ich występowanie wiąże się ze
stosowaniem inwazyjnych procedur diagnostycznych
i terapeutycznych. Na ich częstość wpływa również
specyfika jednostek chorobowych leczonych w oddziałach o tym profilu. Ryzyko zakażenia jest szczególnie
wysokie u chorych operowanych z powodu nowotworów
głowy i szyi. W czasie postępowania diagnostycznego
oraz zabiegów operacyjnych dochodzi do przerwania
ciągłości skóry i błony śluzowej. Uszkodzeniu ulega
naturalna anatomiczna bariera ochronna. Jama ustna
to rezerwuar bakterii, któremu wciąż poświęca się zbyt
mało uwagi a u pacjentów szpitalnych stanowi źródło
potencjalnego zakażenia [5]. U zdrowego człowieka
osiedlenie się na śluzówkach i skórze potencjalnie
patogennych drobnoustrojów doprowadza do kolonizacji i stanu bezobjawowego nosicielstwa, natomiast
u chorych ze spadkiem odporności w wyniku choroby
podstawowej, stresu, znieczulenia ogólnego i operacji,
może spowodować bardzo poważne następstwa – zakażenia miejscowe lub nawet układowe [1].
Zakażenie szpitalne to według definicji zakażenie,
które nie występowało ani nie znajdowało się w okresie
wylęgania w momencie, gdy chory był przyjmowany do
szpitala a nastąpiło podczas jego pobytu w szpitalu.
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Może się ono ujawnić podczas hospitalizacji, ale także
po wypisaniu chorego do domu w okresie wylęgania
choroby. Przyjęto umownie, że zakażenia występujące
po 48 godzinach od momentu przyjęcia do szpitala są
zakażeniami szpitalnymi. Środowisko szpitalne jest
miejscem, w którym występują sprzyjające warunki
do występowania zakażeń oraz selekcjonowania drobnoustrojów: pacjent wnosi własną florę bakteryjną,
a równocześnie jest podatny na spadek odporności, na
oddziale stosowana jest antybiotykoterapia okołooperacyjna, wielu pacjentów używa tych samych urządzeń,
a w procesie diagnostyki i leczenia obecny jest personel,
który mimo stosowania odpowiednich procedur staje się
przenosicielem bakterii wśród pacjentów. W celu ograniczenia zakażeń szpitalnych od personelu wymagać się
powinno znajomości i przestrzegania standardowych
procedur postępowania [4].
Cel
Celem pracy było przedstawienie problematyki zakażeń
w Klinice Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu na podstawie
analizy lat 2006-2007:
1. Wyodrębnienie 2 zasadniczych grup chorych:
przyjętych do kliniki z ropniami i ropowicami lub innymi ewidentnymi ropnymi zakażeniami, które stanowią
istotę przyjęcia (leczenie zachowawcze lub operacje
w polu brudnym) oraz zakażeń szpitalnych w grupach
zabiegów w polu czystym lub czystych z możliwością
nadkażenia.
2. Analiza patogenów izolowanych w u chorych
poddanych operacjom w polu czystym lub czystym
z możliwością nadkażenia.
3. Wyróżnienie grupy chorych szczególnie podatnej
na zakażenie, związane z pierwotnym rozpoznaniem
lub rodzajem zabiegu operacyjnego.
4. Ocena wpływu długości hospitalizacji na częstość
występowania zakażeń u chorych operowanych.
Materiał i metody
W Klinice Otolaryngologii w Poznaniu w latach 20062007 leczono 7052 chorych: 5513 operacyjnie, 1539
zachowawczo. Wśród pacjentów leczonych operacyjnie
1155 chorych stanowili pacjenci onkologiczni, 816 chorych – pacjenci otologiczni, a 632 pacjentów – chorzy
z patologią w obrębie zatok przynosowych.
Łącznie w tym okresie pobrano do badania bakteriologicznego 476 materiałów (365 u chorych operowanych, a 111 u chorych leczonych zachowawczo); w tym:
74 z ran pooperacyjnych, 43 z okolicy tracheostomy, 29
z przetok przełykowo-tchawiczych, 9 z przetok ślinowych, 105 z ucha, 71 z nosa, z gardła oraz jamy ustnej,
44 z płynów z jam ciała (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn z jamy opłucnej), 18 z zatok przynosowych,
11 z okolic kontaktu centralnego, 23 materiały stanowił mocz, pojedyncze natomiast BAL, plwocina, treść
torbieli, materiał z odleżyny czy z okolicy gastrostomii
(tab. I). W ogólnej liczbie 476 materiałów 21 pobrano
z ropni i ropowic. 32 materiały pochodziły od pacjentów przyjętych na oddział z powodu ropnych powikłań
Tabela I. Materiały pobrane do badania bakteriologicznego
Miejsce pobrania materiału
Liczba
materiałów
476
Zabiegi czyste i czyste
z możliwością nadkażenia
54
Zabiegi
brudne
286
Leczenie
zachowawcze
136
Rana pooperacyjna
74
11
56
7
Okolice tracheostomy
43
5
30
8
Przetoki przełykowo-tchawicze
29
3
20
6
9
0
6
3
105
4
55
46
Nos, gardło, jama ustna
71
8
40
23
Zatoki przynosowe
18
6
10
2
Płyny z jam ciała (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn z j. opłucnej)
44
3
26
15
Okolice kontaktu centralnego
11
2
7
2
Mocz
23
6
11
6
BAL, plwocina, treść torbieli, mat.
z odleżyny, mat. z ok. gastrostomii
28
6
7
15
Ropnie, ropowice
21
0
18
3
Przetoki ślinowe
Ucho
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
359
360
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela II. Charakterystyka pacjentów
Przyczyna hospitalizacji
Liczba pacjentów (%)
Nowotwory krtani i krtaniowej części gardła
18
Nowotwory jamy ustnej
9
Przerzuty nowotworowe zlokalizowane na szyi
4
Przewlekłe zapalenie ucha środkowego
24
Zapalenie ucha zewnętrznego
3
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
10
Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych
2
przewlekłego zapalenia ucha środkowego, 18 od pacjentów z powikłanym przewlekłym zapaleniem zatok
przynosowych, a w 1 przypadku pobrano w warunkach
szpitalnych treść z ropnia okołomigdałkowego.
Diagnostykę mikrobiologiczną przeprowadzono
w Centralnym Laboratorium Mikrobiologicznym SK
im. H. Święcickiego UM w Poznaniu. Wszystkie materiały były diagnozowane rutynowo w kierunku grzybów i bakterii. Materiał kliniczny po rejestracji został
posiany na specjalne podłoża, prowadzono hodowlę
w odpowiednim czasie i w odpowiednich warunkach. Po
wyhodowaniu drobnoustroje zostały izolowane i dalej
identyfikowane w automatycznych systemach firmy bioMerieux (ATB i VITEK). Oceniano także wrażliwość na
antybiotyki oraz ewentualny mechanizm oporności.
Wyniki
Uzyskano 119 wyników jałowych, w 43 przypadkach
nie izolowano patogenów, natomiast w 314 przypad-
kach wyniki były klinicznie istotne – wyhodowano
florę patogenną.
Najliczniejsze grupy chorych, u których pobrano materiały do badań mikrobiologicznych stanowili
chorzy z nowotworami głowy i szyi (93) i z patologią
ucha (89). Pacjentów onkologicznych stanowili chorzy
operowani z powodu nowotworu krtani i krtaniowej
części gardła – 56, nowotworu zlokalizowanego w jamie
ustnej w obrębie języka, migdałka podniebiennego,
dna jamy ustnej – 26, z przerzutami na szyi – 11. Kolejna grupa to 74 pacjentów z przewlekłym zapaleniem
ucha środkowego i jego powikłaniami, 10 chorych
leczonych z powodu zapalenia ucha zewnętrznego,
26 z powodu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, 8 z powodu przewlekłego zapalenia migdałków
podniebiennych, 8 z ropowicą szyi (Tab. II). Pojedyncze
materiały do badania bakteriologicznego, pobrano od
chorych hospitalizowanych z powodu: pourazowego
zwężenia krtani i tchawicy, przetoki przedusznej, guza
ślinianki przyusznej, kamicy ślinianki podżuchwowej,
otosklerozy, tympanosklerozy, guza małżowiny usznej, nosa, zatoki szczękowej, podstawy czaszki, wargi
dolnej, parezy fałdów głosowych, przerostu migdałka
gardłowego, perforacji błony bębenkowej, przewlekłego
zapalenia krtani, nawracających krwawień z nosa,
ropnia przegrody nosa.
Szczegółowej analizie poddano wszystkie przypadki
zakażeń. Dokonano korelacji pomiędzy patogenem a rodzajem zabiegu operacyjnego, stanem ogólnym chorego
(cukrzyca), długością czasu hospitalizacji.
Na potrzebę analizy wyodrębniono wśród wszystkich pacjentów trzy duże grupy, z których każda ma
swoją specyfikę z punktu widzenia zakażeń: chorych
onkologicznych, pacjentów z chorobami zatok oraz
pacjentów z chorobami uszu. Wykazano, iż w grupie
Tabela III. Najczęściej izolowane patogeny
Miejsce pobrania
materiału
Patogen
Zabiegi czyste i czyste Zabiegi
z możliwością
brudne
nadkażenia
Leczenie
zachowawcze
Rana pooperacyjna
Staphylococcus
epidermidis
Acinetobacter
Staphylococcus
calcoaceticus-bauman- epidermidis
nii complex
Streptococcus
Staphylococcus
Okolice tracheostomy
Enterococcus faecalis
Staphylococcus
epidermidis
Enterococcus
faecalis
Enterococcus
faecalis
Przetoki przełykowo-tchawicze
Streptococcus
viridans
Streptococcus
Streptococcus
viridans
Staphylococcus
aureus
Ucho
Pseudomonas
aeruginosa
Escherichia coli
Staphylococcus
aureus
Pseudomonas
aeruginosa
Nos, gardło, jama ustna
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus
aureus
Ropnie, ropowice
Staphylococcus
epidermidis
Staphylococcus
epidermidis
Staphylococcus
epidermidis
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela IV. Patogeny najczęściej izolowane u chorych po różnych typach zabiegów
Leczenie
Liczba posiewów/
u ilu pacjentów
Patogeny
Ogółem
jałowych
Laryngektomia rekonstrukcyjna
przezgłośniowa m. Calearo
3/3
1/1
Grzyby = Camamonas testosteroni
Laryngektomia rekonstrukcyjna
nadpierścienna z CHEP
11/8
1/1
Enterococcus faecalis (3) = Candidia albicans (3)
Laryngofissura
2/2
1/1
Proteus mirabilis – Citrobacter braakii
Laryngektomia całkowita
58/34
13/12
Streptococcus viridans (9) > Staphyloccus epidermidis (7) >
Candida albicans (6)
Operacja ucha
50/37
20/15
MSSA (10) > Pseudomonas aeruginosa (4) > Escherichia
coli (3)
Reoperacja ucha
18/15
4/3
MSSA (2) = Enterococcus faecalis (2) = Pseudomonas aeruginosa (2)
Usuniecie guza języka
(+ ew. Częściowa resekcja żuchwy)
54/20
14/10
Enterococcus faecalis (12) > Acinetobacter calcoaceticusbaumannii complex (9) > Proteus mirabilis (7) = Staphyloccus epidermidis (7) = MSSA (7)
FESS operacja Caldwell-Luca
43/25
31/19
MSSA (4) = Staphyloccus epidermidis (4) > Pseudomonas
aeruginosa (3) = Proteus mirabilis (3)
Operacja węzłowa (przerzuty
nowotworowe)(+ ew. częściowa
resekcja żuchwy)
18/11
6/5
Acinetobacter calcoaceticus-baumannii complex (4) >
Enterococcus faecalis (3) + Candida albicans (3)
Opreacyjne zamknięcie przetok
przełykowo-tchawiczych
12/3
7/1
MSSA (3)
18/13
9/8
Staphyloccus epidermidis (4)
Nacięcie ropnia / ropowicy
chorych otologicznych i onkologicznych zakażenia
występowały istotnie częściej niż w grupie chorych
przyjętych do Kliniki z patologią w obrębie zatok przynosowych (p<0,05).
W kolejnym etapie dokonano próby wskazania
czynników wpływających bezpośrednio na prawdopodobieństwo zakażenia poszczególnymi patogenami.
Wnikliwa analiza statystyczna pozwoliła jedynie na
wykazanie słabej korelacji pomiędzy ryzykiem zakażenia paciorkowcem a długością hospitalizacji przed
zabiegiem operacyjnym (p=0,01).
Najczęstszymi patogenami izolowanymi z ran pooperacyjnych był Staphylococcus epidermidis, z okolicy tracheostomy – Enterococcus faecalis, z przetok
przełykowo-tchawiczych – paciorkowce zieleniejące,
z ucha – Pseudomonas aeruginosa, z nosa, z gardła
oraz jamy ustnej – Staphylococcus aureus, z ropni, z zatok przynosowych oraz z okolic kontaktu centralnego
– Staphylococcus epidermidis (tab. III).
11 pacjentów chorowało na cukrzycę (w tym 4
chorych z nowotworami); patogenami dominującymi w posiewach pobranych od tych pacjentów były
Staphylococcus aureus (MRSA i MSSA) i Enterococcus
faecalis.
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
U 33% pacjentów hospitalizowanych z powodu
przewlekłego zapalenia ucha środkowego stwierdzono
w posiewach Pseudomonas aeruginosa.
Tabela IV przedstawia wyniki uzyskane w pobranych materiałach w zależności od sposobu wdrożonego
leczenia. U pacjentów laryngektomowanych, w zależności od rozległości zabiegu operacyjnego, w posiewach
dominowały odpowiednio: w przypadku laryngektomii
całkowitych – paciorkowce zieleniejące, w laryngektomiach rekonstrukcyjnych – grzyby i Enterococcus
faecalis. U chorych operowanych z powodu nowotworu
zlokalizowanego w jamie ustnej najczęściej spotykano w posiewach Enterococcus faecalis, a u pacjentów
operowanych z powodu przerzutów nowotworowych
na szyi – bakterie z grupy Acinetobacter calcoaceticus-baumannii complex. Nie wykazano statystycznie
istotnej różnicy w częstości zakażeń w wyżej wymienionych grupach pacjentów onkologicznych. W większości materiałów pobranych w przebiegu nacięcia
ropni / ropowic uzyskano Staphylococcus epidermidis.
U chorych operowanych / reoperowanych z powodu
przewlekłego zapalenia ucha środkowego i przewlekłego
zapalenia zatok przynosowych patogenem dominującym w posiewach był Staphylococcus aureus (MSSA);
361
362
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela V. Patogeny izolowane w zależności od czasu oczekiwania na zabieg operacyjny
Patogen (%)
1 grupa
(pacjenci oczekujący
na zabieg 0-4 dni)
71% pacjentów
2 grupa
(pacjenci oczekujący
na zabieg 5-9 dni)
20% pacjentów
3 grupa
(pacjenci oczekujący
na zabieg > 9 dni)
9% pacjentów
23
12
19
Pseudomonas aeruginosa
9
6
5
Staphylococcus epidermidis
15
12
19
Enterococcus faecalis
12
14
19
Candida albicans
11
10
10
Acinetobacter calcoaceticus-baumannii complex
7
18
10
Staphylococcus haemolyticus
11
12
5
Klebsiella pneumoniae
3
6
10
Escherichia coli
1
10
5
MSSA
podobnie u pacjentów operowanych z powodu przetok
przełykowo-tchawiczych.
W tabeli V zebrano wyniki wskazujące na typ patogenów izolowanych w zależności od czasu oczekiwania
na zabieg operacyjny. W grupie pacjentów najkrócej
oczekujących na zabieg operacyjny (0-4 dni) w posiewach najczęściej izolowano Staphylococcus aureus
(MSSA); w grupie chorych, u których hospitalizacja
poprzedzała zabieg operacyjny o ok. tydzień patogenem
dominującym były bakterie z grupy Acinetobacter calcoaceticus-baumannii complex; w materiałach pobranych
od chorych oczekujących na zabieg powyżej 9 dni
– MSSA, Staphylococcus epidermidis i Enterococcus
faecalis. Wykazano, iż czas hospitalizacji przed zabiegiem operacyjnym wpływał na zwiększenie ryzyka
zakażenia u chorych, u których planowane były zabiegi
czyste lub zabiegi czyste z możliwością nadkażenia
(słaba zależność, p=0,01).
Omówienie
Zakażenia szpitalne to coraz częstsze powikłanie,
zwłaszcza na oddziałach zabiegowych (w tym laryngologicznych) i na oddziałach intensywnej opieki
medycznej. Wynika to z dużej inwazyjności wdrażanych na tych oddziałach działań diagnostycznych
i terapeutycznych oraz ze specyfiki leczonych tam
pacjentów, których stan zdrowia jest zwykle bardzo
ciężki [10, 11].
Wśród czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zakażenia w szpitalu należy wymienić: zaawansowany wiek pacjenta, długi czas oczekiwania w szpitalu
na zabieg operacyjny, długi czas zabiegu, rozległość
zabiegu, drenaż centralnych naczyń żylnych, ciała obce
(rurki tracheotomijne), choroby towarzyszące (cukrzyca) lub inne schorzenia podstawowe, np. nowotwory
[9]. Większość z tych elementów dotyczy analizowanej
przez nas grupy pacjentów.
Ogólna częstość zakażeń szpitalnych waha się
od 3-21% [12], przeważnie w granicach 6,9-10% [10].
W analizowanych przez nas dwóch latach (2006-2007)
częstość zakażeń na naszym oddziale kształtowała się
na poziomie 3,2%, tak więc w odniesieniu do danych
z piśmiennictwa odsetek ten był bardzo niski. Fakt ten
wynikać może z rzetelnego przestrzegania w naszej
Klinice zasad polityki antybiotykowej (profilaktyka
okołooperacyjna, prowadzenie antybiotykoterapii pod
pełną kontrolą, po dokładnym zdefiniowaniu wskazań
na podstawie znajomości najczęściej występujących
patogenów i ich wrażliwości), stosowania się do zasad
aseptyki na bloku operacyjnym, skrócenia czasu hospitalizacji pacjentów przed zabiegiem operacyjnym,
sprawnie funkcjonującego systemu kontroli zakażeń
szpitalnych.
Zakażenia na oddziałach zabiegowych najczęściej
dotyczą okolicy miejsca operowanego [13]. Wg National
Nosocomial Infection Surveillance System ich częstość
dotyczy 2,6-38% operowanych pacjentów, w tym 3,5% po
planowanym zabiegu operacyjnym, 6,7% po operacjach
nagłych, a aż do 24,9% po wypisaniu ze szpitala. W grupie pacjentów poddanych naszej analizie tylko 0,7%
ran pooperacyjnych uległo nadkażeniu. W materiałach
pobranych do badania bakteriologicznego z tej okolicy
najczęściej izolowano gronkowce (w 37% przypadków)
oraz pałeczki Gram (-) (w 30% posiewów) (z podobnymi
danymi spotykamy się w piśmiennictwie [13]).
Obecnie coraz większym problemem w zakażeniach są bakterie Gram(+) [1]. Wynika to z szerokiego
stosowania cewników naczyniowych, profilaktycznego
stosowania na oddziałach chinolonów, nieuniknionego
na oddziałach zabiegowych uszkodzenia barier śluzówkowych. Wyraźnie wzrasta również częstość zakażeń
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
grzybiczych [13]. W materiale własnym uwagę zwraca
przewaga zakażeń szczepami Gram-dodatnimi nad
tymi o etiologii bakteryjnej Gram-ujemnej (53% versus
35%), jak również wysoki odsetek zakażeń grzybiczych
– 12% wszystkich zakażeń.
Nadzór nad zakażeniami oraz racjonalne stosowanie antybiotyków przyczynia się do redukcji oporności,
poprawienia opieki nad chorym i obniżenia kosztów
leczenia [6, 8].
5.
Szreter T. Wpływ bakterii jamy ustnej na zakażenia szpitalne. Zakażenia 2007, 7 (6), 94-97.
6.
Krčmery W., Beno P. Guidelines for national antibiotic
therapy. Zakażenia 2007, 7 (6), 27-30.
7.
Kilgore, Meredith L. PhD; Ghosh, Kathakali MS; Beavers,
C Martin BS; Wong, Daisy Y. PhD; Hymel, Patrick A. Jr
MD; Brossette, Stephen E. MD, PhD The Costs of Nosocomial Infections. Medical Care 2008. 46(1): 101-104.
8.
Kollef, Marin H. MD; Ward, Suzanne RN; Sherman, Glenda
RN; Prentice, Donna MSN; Schaiff, Robyn PharmD; Huey,
Way PharmD; Fraser, Victoria J. MD Inadequate treat-
Wnioski
Wykazano, iż w grupie chorych onkologicznych i otologicznych zakażenia występowały istotnie częściej
niż w grupie pacjentów hospitalizowanych z powodu
patologii w obrębie zatok przynosowych.
Wykazano, iż czas hospitalizacji przed zabiegiem
operacyjnym wpływał na zwiększenie ryzyka zakażenia
u chorych, u których planowane były zabiegi czyste lub
zabiegi czyste z możliwością nadkażenia.
ment of nosocomial infections is associated with certain
empiric antibiotic choices. Critical Care Medicine 2000.
28(10): 3456-3464.
9.
Clark, Angela P. PhD, RN, CS, FAAN Nosocomial Infections: An Issue of Patient Safety, Part 1. Clinical Nurse
Specialist 2003. 17(6): 284-285.
10. Przondo-Mordarska A. Częstość występowania i koszty leczenia zakażeń. Zakażenia szpitalne. Etiologia i przebieg.
Continuo Wrocław 1999; 11-13.
11. Skalska A., Fedyk-Łukasik M., Kocemba J. Zakażenia
PIŚMIENNICTWO
1.
Dzierżanowska D.,Postacie kliniczne zakażeń szpitalnych.
Alfa-medica Press Bielsko Biała 2007; 81-93.
2.
Dzierżanowska D. Antybiotykoterapia praktyczna. Alfamedica Press Bielsko Biała 2001; 223.
3.
Zaremba M.L. Borowski J. Mikrobiologia lekarska. PZWL
Warszawa 1997; 216-219.
4.
Hryniewicz W.,Mészáros J. Antybiotyki w profilaktyce i leczeniu. PZWL Warszawa 2001, 2002; 891-908.
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 4, lipiec– sierpień 20 0 9
szpitalne u osób w wieku podeszłym. Przewodnik Lekarza.
2002, 5(1/2): 63-67.
12. Mayon-White R., Ducel GI, Kereselidge T., Ticomirov E. An
international survey of prevalence of hospital acquired infection (1983-85). J Hosp Infect 1988; 11 Suppl: A 43-8.
13. Dzierżanowska D. Patogeny zakażeń szpitalnych. Alfa-medica Press Bielsko Biała 2007.
363