Recenzja 2 - BIOL-CHEM UWB - Uniwersytet w Białymstoku

U NN IIW
W AARR SSZZAAW
W SSKKII
W EER
R SSYYTTEETT W
W
W y dd zz ii aa łł C hh ee m
m ii ii
ul . L . Pas teu ra 1 , 0 2-0 9 3 W arszaw a
Pro f. dr ha b. M icha ł K . Cy rań ski
Ocena rozprawy habilitacyjnej i dorobku naukowego dr Aliny Teresy Dubis
Ocena sporządzona jest w odpowiedzi na pismo Pani Dziekan Wydziału Chemii
Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Iwony Ciereszko, prof. UwB z dnia 16 marca 2015r
w związku ze wszczęciem w dniu 15.12.2014r postępowania habilitacyjnego dr Aliny Teresy
Dubis i informacją z dnia 5.03.2015r o powołaniu mnie przez Centralną Komisję ds. Stopni
i Tytułów Naukowych w skład komisji habilitacyjnej jako recenzenta. Sporządzona jest
na podstawie materiałów przygotowanych przez Habilitantkę. Na dokumentację składają się
wniosek z dnia 12.12.2014 o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego w dziedzinie nauk
chemicznych w dyscyplinie chemia, kopia dyplomu doktora nauk chemicznych, autoreferat
w języku polskim oraz angielskim wraz z wykazem innych osiągnięć związanych
z działalnością dydaktyczną, współpracą naukową i popularyzacją nauki, podlegających ocenie
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra NiSzW z dnia 01.09.2011 r. w sprawie oceny
habilitantów, kopie 9 publikacji naukowych wchodzących w skład cyklu publikacji
stanowiącego osiągnięcie habilitacyjne, oświadczenia współautorów publikacji naukowych
dotyczące ich wkładu w powstanie prac stanowiących podstawę osiągnięcia habilitacyjnego,
kopie najważniejszych 5 publikacji naukowych nie wchodzących w skład cyklu publikacji
stanowiącego osiągniecie habilitacyjne, kopie publikacji naukowych, rozdziałów w książkach
i patentów, oraz płytka CD wraz z dokumentacją w formie elektronicznej.
Dane formalne
Kariera naukowa dr Aliny Teresy Dubis związana jest z Instytutem Chemii Uniwersytetu
w Białymstoku (formalnie do 1997, Uniwersytetu Warszawskiego, filii w Białymstoku). Tutaj
w 1980 ukończyła ona studia chemiczne z wyróżnieniem wykonując pracę magisterską
pt. "Studia nad wydzielaniem substancji biologicznie czynnych stonki ziemniaczanej
(Leptinotarsa decemlineata Say). Identyfikacja frakcji wymrożonych w acetonie” pod
kierunkiem dr hab. Janusza Popławskiego a następnie, w 2004r, obroniła pracę doktorską
pt. "Zastosowanie spektroskopii w podczerwieni, obliczeń ab initio i teorii Badera w badaniach
FAX: 48-22 822-28-92
TEL.: 48-22 822-02-11 w. 360
e-mail: [email protected]
konformacji -podstawionych piroli" pod kierunkiem dr hab. Sławomira J. Grabowskiego.
W ramach uzupełnienia swego wykształcenia odbyła ona dodatkowo studia podyplomowe
w zakresie „Zarządzanie badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi” (2010-2011), które
ukończyła z wynikiem bardzo dobrym. Od momentu ukończenia studiów wyższych dr Alina
Teresa Dubis była zatrudniona w Uniwersytecie, początkowo na stanowisku starszego
specjalisty (1980 - 2004) a następnie asystenta (2004-2007) w Zakładzie Chemii Organicznej
Instytutu Chemii. Od 2007r jest zatrudniona na stanowisku adiunkta w Zakładzie Chemii
Produktów Naturalnych Instytutu Chemii. W latach 1990-1991 odbyła 7-miesięczny staż
naukowy w Rutgers University w USA (New Jersey) grupie Prof. Leny B. Brattsten.
Ocena dorobku naukowego
Dr Alina Teresa Dubis jest autorką 39 publikacji naukowych z czego 34 opublikowanych
zostało w czasopismach o zasięgu międzynarodowym notowanych przez bazę Journal Citation
Reports, z określonym współczynnikiem oddziaływania (IF). Są to dobre czasopisma z zakresu
chemii organicznej, fizycznej i strukturalnej. Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowane
zostały 22 prace, z których na szczególną uwagę zasługują 2 prace opublikowane w Chemistry a European Journal (IF=5.476) i Journal of Physical Chemistry B (IF=4.115) oraz prace
w Carbon (IF=5.378), ChemPhysChem (IF=3.412), Journal of Physical Chemistry A (IF=2.639)
i New Journal of Chemistry (IF=2.631). Sumaryczny IF wynosi dla wszystkich prac 72.43,
a uwzględniając jedynie prace opublikowane po obronie doktoratu IF=48.28. Konsekwentnie,
średni IF wynosi ponad 2, co uważam za wynik dobry. Dr Alina Teresa Dubis jest również
autorką 2 rozdziałów w monografiach o zasięgu krajowym oraz 4 patentów. W zdecydowanej
większości (poza 1 pracą oryginalną i 1 rozdziałem w monografii) prace dr Aliny Teresy Dubis
są wieloautorskie. Liczba autorów wynosi do 2 do 9, zaś szacowany udział waha się
w granicach 5-90%. Wskazuje to na łatwość podejmowania współpracy jak również
merytorycznego włączania się w rozwiązywanie problemów związanych z projektami
naukowymi jej współpracowników. Uważam, że jest to ważna umiejętność, biorąc pod uwagę
fakt, iż współczesna nauka ma charakter coraz bardziej multidyscyplinarny. Na podkreślenie
zasługuje współpraca z prof. dr hab. Krzysztofem Winklerem, prof. dr hab. Jackiem Morzyckim
i dr hab. S. Witkowskim (Uniwersytet w Białymstoku), dr hab. Andrzejem Łapińskim (Instytut
Fizyki Molekularnej PAN, Poznań), dr hab. Marcinem Palusiakiem (Wydział Chemii
Uniwersytetu Łódzkiego) oraz z prof. dr hab. Sławomirem J. Grabowskim (Faculty
of Chemistry, University of the Basque Country, Hiszpania). Prace dr Aliny Teresy Dubis
są cytowane 376 razy (336 bez uwzględnienia cytowań własnych), zaś indeks Hirscha wynosi
2
H=12. Według przedstawionych danych aż 17 prac było cytowanych ponad 10 razy (z tego 8
prac z okresu po obronie pracy doktorskiej). Warto zwrócić również uwagę na fakt iż jedna
z nich (Journal of Physical Chemistry A, 2002) była cytowana ponad 50 razy. Uważam
to za wynik bardzo dobry. Habilitantka przedstawiała wyniki swoich badań w formie 38
komunikatów na konferencjach o zasięgu krajowym bądź międzynarodowym (w większości
przypadków były to prezentacje posterowe; jedna z nich została nagrodzona przez
organizatorów konferencji), jak również 4 wykładów w krajowych jednostkach naukowych. Jest
autorską 4 ekspertyz naukowych z użyciem technik spektroskopowych oraz recenzentem 10
prac naukowych przysłanych przez Edytorów czasopism Journal of Molecular Structure oraz
Vibrational Spectroscopy. Była również głównym wykonawcą 3 grantów naukowych z KBN
lub Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (zakończone), zaś obecnie jest członkiem
zespołu grantu OPUS finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Za aktywność naukową
była trzykrotnie nagradzana nagrodą Rektora Uniwersytetu (w 1995, 2004 i 2010r). Pewnym
mankamentem przedstawionego dorobku jest brak kierowania grantem naukowym oraz
prezentacji wyników badań w formie wykładu na poważnej konferencji międzynarodowej.
Podsumowując tę część stwierdzam, iż zarówno całkowity dorobek publikacyjny jak
i związana z nim aktywność naukowa są dobrym poziomie.
Ocena merytoryczna rozprawy habilitacyjnej
Tytuł osiągnięcia naukowego brzmi: "Wpływ konformacji 2-acylopiroli na ich
właściwości spektroskopowe oraz tworzenie wiązań wodorowych". Na rozprawę składa się cykl
9 monotematycznych publikacji naukowych opublikowanych w latach 2004-2014. Są one
łącznie cytowane 80 razy, co wskazuje, iż stanowią ważny wkład w rozwój fizycznej chemii
organicznej. Poza jedną pracą (opublikowaną w Journal of Physical Chemistry and Biophysics,
2014, H9) są to prace wieloautorskie. Liczba autorów waha się w granicach 2-6. Zarówno
Habilitantka, jak i pozostali współautorzy prac przedstawili stosowne oświadczenia, które
w zdecydowanej większości są bardzo spójne. Wynika z nich, iż w przedstawionych pracach
(poza pracą H3) udział dr Aliny Teresy Dubis jest dominujący, nie mniejszy niż pozostałych
współautorów. Jej średni udział wynosi 63%, zaś większość ostatnich prac charakteryzują się
wkładem habilitantki na poziomie 80% lub wyższym. To bardzo dobrze rokuje na przyszłość.
W trzech pracach (Vibrational Spectroscopy, 2009, H5, New Journal of Chemistry, 2010, H7
oraz Journal of Molecular Structure, 2013, H8) jest ona autorem pierwszym i/lub
korespondencyjnym. Prace H1-H8 to prace oryginalne. Podejmują one zagadnienia dotyczące
określenia wpływu konformacji oraz podstawników na właściwości spektroskopowe stabilnych
3
konformerów 2-acylopiroli oraz tworzenie się wiązań wodorowych. Łączą one w spójny sposób
syntezę organiczną [H2, H3, H4, H5, H6, H7, H8] badania spektroskopowe (IR, Raman, NMR)
[H2, H5, H6, H7, H8] oraz obliczenia teoretyczne ab initio, DFT, TD-DFT [H1, H2, H4, H5,
H6, H7, H8, H9] na różnych poziomach teorii, adekwatnych do analizowanych zagadnień,
uwzględniając również stany wzbudzone [H6]. Obejmują one również zagadnienia związane
z oceną stopnia delokalizacji π-elektronowej [H8] i jej wpływu na stabilność poszczególnych
konformerów. Te badania wraz z interpretacją uzyskanych wyników wykonane zostały przez
Habilitantkę i wskazują na bardzo szeroki wachlarz metodologiczny jakim dysponuje. W swych
badaniach dr Alina Teresa Dubis posiłkuje się również danymi strukturalnymi uzyskanymi
w oparciu o metodę dyfrakcji promieni rentgenowskich na monokrysztale [H1, H2, H3, H4,
H5], uzyskanymi w wyniku współpracy. W analizie wiązań wodorowych posiłkuje się (również
we współpracy) bardzo nowoczesnymi narzędziami badawczymi takimi jak QTAIM [H1, H2,
H4, H7] czy NBO [H7]. Praca H9, której Habilitantka jest jedynym autorem stanowi pracę
przeglądową, która jest dojrzałym studium dotyczącym preferencji konformacyjnych
w 2-acylopirolach w świetle badań eksperymentalnych (głównie spektroskopowych, również
rentgenostrukturalnych) oraz teoretycznych z użyciem modelowania komputerowego. Praca
ta w dużym stopniu podsumowuje wyniki badań przedstawionych w pozostałych pracach,
będących
przedmiotem
rozprawy
habilitacyjnej.
Pomimo,
iż
opublikowana
została
w czasopiśmie spoza listy JCR uważam, iż stanowi ona jej ważny element. Na marginesie, nie
jest dla mnie jasne dlaczego bariera rotacji przy przejściu od konformeru syn do anti jest różna
od tej przy przejściu od konformeru anti do syn. Habilitantka wiąże ten efekt z bardziej
efektywną delokalizacją π-elektronową w przypadku konformeru syn, jednak intuicyjnie wydaje
się, iż bariery powinny być takie same. Za najważniejsze osiągnięcia dr Aliny Teresy Dubis
uważam:
1.
Opracowanie metodyki identyfikacji w fazie ciekłej obecności konformerów syn i anti
jak również dimerów cyklicznych przy pomocy metod spektroskopowych oraz obliczeń
kwantowo-chemicznych [H1, H2, H7, H8].
2. Wykazanie większej stabilności (poniżej 10 kcal/mol) oraz bardziej efektywnej cyklicznej
delokalizacji π-elektronowej konformerów syn 2-acylopirolu w porównaniu z konformerami
anti [H1, H2, H7, H8]. Dla modelowych układów wykonano również pełne analizy
konformacyjne, wyznaczając bariery rotacji [H9].
3.
Wykazanie
na
podstawie
badań
spektroskopowych
oraz
rentgenostrukturalnych,
iż konformacja syn jest preferowana w ciele stałym. Oddziaływania międzycząsteczkowe
odgrywają kluczową rolę w stabilizowaniu tej konformacji [H1, H2, H3, H4, H7, H9].
4
4. Przeanalizowanie wpływu podstawników na aromatyczność 2-acylopiroli oraz wykazanie,
iż grupy elektronoakceptorowe we fragmencie acylowym mają charakter stabilizujący pierścień
pirolowy powodując wzrost delokalizacji π -elektronowej w obrębie pierścienia, podczas gdy
grupy elektronodonorowe wykazują efekt przeciwny [H8, H9].
5. Wykazanie dobrych korelacji pomiędzy parametrami spektroskopowymi a aromatycznością
pierścienia reprezentowaną przez geometryczny indeks HOMA, co umożliwia dla tej grupy
układów wnioskowanie na temat efektywności delokalizacji π-elektronowej na podstawie
eksperymentalnych wartości częstości drgań rozciągających C=C w pierścieniu pirolowym [H8].
6. Na podstawie analizy w podczerwieni drgań rozciągających C=C i C=O oraz widm 1H NMR dla
peraminy i jej pochodnych stwierdzono, iż pierścienie pięcio- i sześcioczłonowy są ze sobą
sprzężone [H5, H6].
Nie mam wątpliwości, iż wyniki uzyskane przez dr Alinę Teresę Dubis są ważne,
a przedstawione przez nią prace stanowią znaczący wkład w rozwój badań strukturalnych
grupy związków chemicznych zawierających fragment pirolowy.
Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej
Działalność dydaktyczna Habilitantki jest bardzo bogata. Prowadziła ona szereg zajęć
dydaktycznych - m.in. wykład (30-godzinny) oraz laboratorium ze Spektroskopii Molekularnej
dla studentów Chemii studiów II stopnia, Pracownię Aparaturową, 2 Przedmioty
Specjalizacyjne oraz Pracownię Specjalizacyjną dla studentów Chemii i Ochrony Środowiska
studiów II stopnia, Pracownię Dyplomową dla studentów Chemii i Ochrony Środowiska
studiów I stopnia i przedmioty: Spektroskopowe Metody Analizy oraz laboratorium z Analizy
Chemicznych Zanieczyszczeń Środowiska dla studentów Ochrony Środowiska studiów II
stopnia. Ponadto sprawowała opiekę naukową nad 11 magistrantami na kierunku Chemia
i Ochrona Środowiska jak również nad 1 doktorantem w charakterze opiekuna naukowego oraz
kierowała 8 pracami dyplomowymi. Jej zajęcia były bardzo wysoko oceniane w ankietach przez
studentów. Za działalność dydaktyczną dwukrotnie (w 1997r i 2005r) została nagrodzona
nagrodą Rektora Uniwersytetu w Białymstoku, zaś 2010r otrzymała ona nominację
w plebiscycie „Wykładowca Roku 2010” Kuriera Porannego.
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż Dr Alina Teresa Dubis bardzo aktywnie angażuje się
w pracę na rzecz środowiska naukowego oraz organizacyjną na rzecz Uniwersytetu
w Białymstoku. Brała aktywny udział w pracach komitetu organizacyjnego XXI
Międzynarodowej Konferencji Izoprenoidowej (2005) oraz dwóch dorocznych Zjazdów
Polskiego Towarzystwa Chemicznego - w 1992r oraz 2012r. W tym ostatnim przypadku pełniła
5
niezwykle odpowiedzialną funkcję skarbnika. Jako słowo komentarza, chciałbym dodać, iż sam
byłem uczestnikiem tej konferencji i uważam iż był to jeden z najlepiej zorganizowanych
Zjazdów Polskiego Towarzystwa Chemicznego w ostatnich latach. Wiem, że moja opinia nie
jest odosobniona - Zjazd był znakomicie oceniony również m.in. przez Prezydium i Zarząd
Główny Towarzystwa oraz innych uczestników. Warto dodać, iż Habilitantka od lat jest
aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego i działa w Sekcji Fizykochemii
Organicznej. Odnośnie działalności na rzecz Uniwersytetu brała ona udział w pracach nad
programem studiów z Ochrony Środowiska w ramach programu TEMPUS (1995-1996), była
członkiem zespołu ds. programów studiów Instytutu Chemii UwB (2008-2012) oraz
uczestniczyła w dostosowaniu programów studiów na kierunku Chemia UwB do Krajowych
Ram Kwalifikacji (2011-2012). Od 2012r pełni funkcję zastępcy Dyrektora Instytutu Chemii
UwB do spraw dydaktycznych, jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Chemii UwB oraz
członkiem Komisji Dydaktycznej przy Dziekanie Wydziału Biologiczno-Chemicznego
i przewodniczącą Rady Programowej ds. dydaktycznych Instytutu Chemii. W 2013r była
odpowiedzialna za przygotowanie wniosku do Konkursu na dofinansowanie podstawowych
jednostek organizacyjnych uczelni w zakresie wdrażania systemów poprawy jakości kształcenia
oraz Krajowych Ram Kwalifikacji – KRK2013, MNiSW, zaś w roku kolejnym uczestniczyła
w przygotowaniu raportu samooceny programowej na potrzeby akredytacji kierunku Chemia.
Przytoczone dane wskazują na jej bardzo duże zaangażowanie na rzecz Jednostki macierzystej.
Za pracę organizacyjną otrzymała w 2001r nagrodę Rektora Uniwersytetu w Białymstoku.
Oprócz opisanej powyżej działalności Habilitantka wykazuje również sporą aktywność
w zakresie popularyzacji nauki, w szczególności, w odniesieniu do młodzieży licealnej.
W latach 2001-2010 była członkiem Komitetu Okręgowego Olimpiady Chemicznej PTCh.
Od 2013 roku organizuje spotkania z licealistami w ramach cyklu „Soboty u Chemików” zaś
od ubiegłego roku współorganizuje „Podlaski Konkurs Chemiczny” dla uczniów szkół średnich.
Ponadto w latach 2009-2013 prowadziła zajęcia z kinetyki chemicznej i termochemii w ramach
kursu przygotowawczego do matury dla uczniów klas III szkół ponadgimnazjalnych.
Podsumowując: uważam, iż zaangażowanie dr Aliny Teresy Dubis w pracę dydaktyczną,
organizacyjną na rzecz środowiska naukowego oraz Uniwersytetu jak również
w działalność popularyzatorską jest bardzo duże a zarazem zróżnicowane. Oceniam
je bardzo wysoko.
6
Konkluzja
Prace będące podstawą przewodu habilitacyjnego stanowią cykl monotematyczny.
Wnoszą one istotny wkład w chemię strukturalną pochodnych pirolu w zakresie analizy
konformacyjnej tych układów, cyklicznej delokalizacji π-elektronowej, wpływu efektu
podstawnikowego na właściwości spektroskopowe oraz tworzenie się wiązań wodorowych,
co może być pomocne przy ustalaniu budowy bardziej złożonych układów zawierających ten
fragment molekularny. W badaniach Habilitantka posługuje się nowoczesnymi narzędziami
badawczymi. Z pełnym przekonaniem stwierdzam, iż dorobek naukowy, organizacyjny
i dydaktyczny oraz rozprawa habilitacyjna spełnia wymagania ustawy o tytule naukowym
i stopniach naukowych oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003r (Dz. U.
z 2003r Nr. 65, poz 595 z późn. zm.) i wnioskuję do Rady Wydziału Biologiczno-Chemicznego
Uniwersytetu w Białymstoku o nadanie dr Alinie Teresie Dubis stopnia naukowego doktora
habilitowanego nauk chemicznych.
Michał K. Cyrański
Warszawa dn. 16.04.2015
7