Pobierz PDF

prace ORYGINALNE
Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, 233–240
ISSN 2082-9876
© Copyright by Wroclaw Medical University
Marzena Zołoteńka-SynowiecA, C, D, F, G, Beata CałyniukA, C, F,
Ewa MalczykA, E, F, Marta MisiarzE–G, Justyna MaćkówB, C, F, G
Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego
wybranej grupy dorosłych osób
Nutrition Knowledge Related to Dietary Fiber
for a Selected Group of Adults
Instytut Dietetyki, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych;
D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu;
G – inne (opracowanie statystyczne, zebranie piśmiennictwa)
Streszczenie
Wprowadzenie. Błonnik pokarmowy, inaczej włókno pokarmowe, to jeden z naturalnych składników diety, którego brakuje w sposobie żywienia współczesnych populacji. Uważa się, że włókno spełnia korzystną rolę w zapobieganiu i terapii metabolicznych chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, zaparcia, niedokrwienna choroba serca,
cukrzyca typu 2, kamica żółciowa, uchyłkowatość i nowotwory jelita grubego, zaburzona gospodarka lipidowa.
Cel pracy. Zbadanie poziomu wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego wśród dorosłych mieszkańców Nysy oraz ocena zasobu wiedzy ankietowanych z uwzględnieniem takich zmiennych jak: płeć, wiek, wykształcenie, wzbogacanie diety preparatami błonnikowymi.
Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 187 losowo wybranych osób w wieku 18–89 lat. Badania przeprowadzono za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, którego wypełnienie było anonimowe i dobrowolne.
W celu określenia niezależności badanych zmiennych, wykorzystano test niezależności χ2. Za istotne statystycznie
uznano wyniki, w których p ≤ 0,05.
Wyniki. Z przeprowadzonych badań wynika, że ankietowani mieli niski poziom wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego. 28,88% badanych charakteryzowało się bardzo niskim poziomem wiedzy, 24,60% – niskim,
wiedzę 40,64% osób określono jako średnią, a tylko 5,88% zapytanych miało wysoki poziom wiedzy. Badane kobiety miały większą wiedzę o błonniku niż respondenci płci męskiej. Największą wiedzą wykazali się uczestnicy badań
z wyższym wykształceniem oraz spożywający preparaty wysokobłonnikowe.
Wnioski. Płeć, wykształcenie oraz spożywanie preparatów błonnikowych to czynniki istotnie determinujące posiadaną wiedzę żywieniową dotyczącą błonnika. Wiek nie miał istotnego wpływu na poziom posiadanej wiedzy (Piel.
Zdr. Publ. 2013, 3, 3, 233–240).
Słowa kluczowe: błonnik pokarmowy, choroby dietozależne, preparaty błonnikowe, wiedza żywieniowa, żywność
funkcjonalna.
Abstract
Background. Dietary fibre, or nutritional fibre, is one of the natural dietary components, which appears to be deficient in dietary practices of the contemporary population. It is known that fibre is fulfilling the beneficial role in the
prevention and therapy of diseases ranked among metabolic diseases associated with the progress of civilization so
as: obesity, constipations, ischaemic heart disease, type 2 diabetes, cholelithiasis, diverticulosis and cancers of the
large intestine, disturbed lipid management.
Objectives. The purpose of the present paper was the investigation of the level of the dietary knowledge about
the dietary fibre amongst adult residents of Nysa and evaluation of a store of knowledge of the following variables
polled with taking into account: sex, age, education, concentrating the diet with fibre preparations.
Material and Methods. The examination included the group of 187 randomly chosen persons in the age from
18 up to 89 years, in the period from January up to October 2012. The research was conducted with the author’s
234
M. Zołoteńka-Synowiec et al.
questionnaire of which the filling was anonymous and voluntary. In order to determine the independence of examined
variables a test of the χ2 independence was used and statistically essential results were recognised in which p ≤ 0.05.
Result. The results of the conducted examination revealed that respondents presented relatively low level of the
dietary knowledge about the dietary fibre. 28.88% of the examined was characterized by a very low level of knowledge, 24.60% – low, the knowledge of the 40.64% of persons was determined as the average, but only a 5.88% of
the asked demonstrated the level of the knowledge as high. The examined women had a greater store of knowledge
about fibre than respondents of male sex. Participants with the higher education and eating fibre preparations
demonstrated the best knowledge in examination.
Conclusions. The sex, the education and eating preparations of the dietary fibre constitute factors indeed determining the dietary knowledge concerning fibre. Such a trademark as the age remained without the changeable influence
on the level of the possessed knowledge (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, 233–240).
Key words: fibre nutritional, diet dependent illnesses, fibre preparations, dietary knowledge, functional foods.
We współczesnym świecie zagrożenie związane z nieracjonalnym sposobem żywienia, spożywaniem wysoko przetworzonej żywności, jest jedną
z najważniejszych przyczyn zwiększania się ryzyka
zapadalności na różne choroby [1]. Współczesna
„dieta” znacząco odbiega od istniejących zaleceń.
Brakuje w niej naturalnych składników żywności,
do których zalicza się błonnik pokarmowy. Badania epidemiologiczne sposobów odżywiania się
różnych populacji i częstości występowania wśród
nich wielu jednostek chorobowych potwierdziły
znaczący wpływ diety na zachorowalność [2].
Jednym z głównych zaleceń dietetycznych diabetologów, gastroenterologów, kardiologów i dietetyków jest stosowanie w celach prozdrowotnych
diety bogatoresztkowej, czyli zwiększenie spożycia pokarmów zawierających odpowiednie ilości
błonnika [3].
Błonnik pokarmowy, inaczej włókno roślinne, należy do grupy związków chemicznych, stanowiących składnik budulcowy tkanek roślinnych [1]. Jest substancją niejednorodną, w skład
której wchodzą nieulegające trawieniu i wchłonięciu substancje oporne na enzymatyczną hydrolizę
w przewodzie pokarmowym i absorpcję w jelicie
cienkim człowieka oraz częściowo fermentowane
w jelicie grubym. Do uaktywnienia jego funkcji
niezbędna jest woda [4].
Wszędzie, niezależnie od rejonu świata, źródłem włókna pokarmowego w codziennej diecie
człowieka są produkty zbożowe, warzywa, owoce
oraz nasiona roślin strączkowych, które różnią
się nie tylko pod względem jego zawartości, ale
i składem jakościowym [5]. Zboża zawierają głównie błonnik nierozpuszczalny, a warzywa, owoce
i orzechy charakteryzują się większą zawartością
błonnika rozpuszczalnego [6].
Błonnik pokarmowy nie jest materiałem energetycznym, nie dostarcza także składników odżywczych i przez wiele lat był uważany za nieistotny,
obojętny dla organizmu składnik żywności, który
podczas produkcji wyrobów spożywczych najczęściej był z nich usuwany. Zmiany w sposobie odżywiania spowodowały zwiększenie zainteresowania
włóknem pokarmowym, a szczególnie jego właściwościami fizykochemicznymi, udziałem w profilaktyce zdrowotnej oraz zawartością w różnych
produktach spożywczych [7].
Liczne badania potwierdziły, że błonnik pokarmowy pomaga zapobiegać i leczyć wiele dolegliwości i schorzeń określanych mianem metabolicznych chorób cywilizacyjnych, takich jak:
otyłość, zaparcia, choroba niedokrwienna serca,
cukrzyca typu 2, kamica żółciowa, uchyłkowatość
i nowotwory jelita grubego, zaburzona gospodarka
lipidowa [8].
Postęp technologiczny w przetwarzaniu surowców żywnościowych spowodował zubożenie
żywności w substancje biologicznie aktywne, do
których należy błonnik pokarmowy. Złe nawyki
żywieniowe dotyczące spożywania małej liczby
produktów zawierających błonnik pokarmowy,
głównie surowych warzyw i owoców, w połączeniu z małą aktywnością fizyczną przyczyniają się
do rozwoju wyżej wymienionych chorób dietozależnych [9].
Celem pracy było zbadanie poziomu wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego wśród
dorosłych mieszkańców Nysy oraz ocena zasobu
wiedzy respondentów z uwzględnieniem czynników, takich jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz
wzbogacanie diety preparatami błonnikowymi.
Materiały i metody
Badania przeprowadzono za pomocą specjalnie przygotowanego autorskiego kwestionariusza
ankiety. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące struktury socjodemograficznej respondentów, w których zebrano informacje o wieku, płci,
wykształceniu, masie ciała, wzroście, aktywności
fizycznej i aktualnym zajęciu. W drugiej części
znalazły się pytania dotyczące poziomu wiedzy
żywieniowej o błonniku pokarmowym, jego przynależności żywieniowej, naturalnych źródeł, zalecanego dziennego spożycia, funkcji jakie spełnia
w organizmie człowieka i diecie bogatej w ten
Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób
składnik. W ostatnich pytaniach uwzględniono
także informacje o spożywaniu i przyczynie spożywania preparatów błonnika pokarmowego. Pytania w większości miały charakter zamknięty i tylko
jeden wariant odpowiedzi był prawidłowy.
Respondentami była grupa losowo wybranych
osób w wieku 18–89 lat. Grupę wiekową do 35 lat
reprezentowało 39,57% badanych, 36–50 lat było 26,74% ankietowanych, pozostali badani mieli
więcej niż 50 lat. Ogółem w badaniu wzięło udział
187 osób – 50,8% kobiet i 49,2% mężczyzn.
Wśród badanej populacji wykształcenie podstawowe lub zawodowe miało 21,93% respondentów, największy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem średnim – 56,15%, a wyższe miało
21,93% ankietowanych. Wykształcenie wyższe
miało 33,68% kobiet oraz 9,78% mężczyzn.
Większość ankietowanych mężczyzn pracowało – 64,13%, 17,39% studiowało bądź uczyło się,
a 18,48% nie pracowało. Wśród objętych badaniem
kobiet 45,26% pracowało, 27,37% – nie pracowało,
pozostałe – 27,37% studiowały lub uczyły się.
W celu ustalenia stanu wiedzy respondentów na temat błonnika pokarmowego brano pod
uwagę liczbę udzielonych przez nich poprawnych
odpowiedzi. Do określenia poziomu wiedzy przyjęto kryteria: bardzo niskim poziomem wiedzy
wykazały się osoby, które udzieliły poniżej 25%
poprawnych odpowiedzi (0–4 poprawnych odpowiedzi), niskim – 25–49,99% (5–8 poprawnych
odpowiedzi), średni poziom wymagał 50–74,99%
prawidłowych odpowiedzi (9–12 poprawnych odpowiedzi), a wysoki – co najmniej 75% (13–17 poprawnych odpowiedzi).
Do określenia niezależności badanych zmiennych, wykorzystano test niezależności χ2, a w obliczeniach został przyjęty poziom istotności
p ≤ 0,05.
Wyniki
Zebrane dane pozwoliły określić poziom wiedzy respondentów jako: bardzo niski, niski, średni
lub wysoki, w zależności od procentowego udziału
prawidłowych odpowiedzi uczestników badań.
Poziom wiedzy żywieniowej badanych osób
dotyczącej błonnika pokarmowego określono jako niski. Średni odsetek poprawnych odpowiedzi
ogółem wyniósł 43,16%.
Największą wiedzę ankietowani mieli na temat
niezbędnego udziału w diecie błonnika pokarmowego oraz głównych funkcji fizjologicznych, jakie włókno spełnia w przewodzie pokarmowym człowieka.
Wiedzę uczestników badań określoną jako
średnią stwierdzono na podstawie pytań, w których mieli wskazać: najbardziej obfitujące we
235
włókno warzywa i owoce, wpływ zabiegów technologicznych na zawartość błonnika w produktach spożywczych, zalecenia dotyczące wypijanych
płynów w diecie bogatoresztkowej oraz choroby,
którym zapobiega dieta bogata w błonnik.
Niski stan wiedzy wśród respondentów potwierdzono w pytaniach, w których uczestnicy
badań mieli wskazać grupę produktów spożywczych będącą głównym źródłem błonnika w diecie, funkcje, jakie błonnik spełnia w organizmie
diabetyków, skutki nadmiernego spożycia włókna
wraz z dietą, żywieniową przynależność włókna,
narząd, który błonnik ochrania przed procesami
rakotwórczymi oraz produkty zbożowe będące
najbogatszym źródłem włókna.
W pozostałych pytaniach, tj. na temat wpływu
błonnika pokarmowego na układ krążenia, zalecanej do spożycia dziennej ilości błonnika wg WHO
oraz zalecanej dziennej ilości płynów, niezbędnej
do wyzwolenia funkcji włókna w organizmie, wiedza uczestników badań została określona jako bardzo niska.
Następnie dokonano statystycznej analizy poziomu wiedzy badanej próby na temat błonnika
pokarmowego, jego przynależności żywieniowej,
fizjologicznych funkcji w organizmie człowieka,
jego źródeł w diecie i diecie bogatej w ten składnik, w odniesieniu do takich zmiennych, jak: płeć,
wiek, wykształcenie oraz spożywanie bądź nie preparatów błonnikowych.
W tabeli 1 przedstawiono procentowy podział
respondentów z uwzględnieniem ich poziomu
wiedzy żywieniowej, a także płci.
Analiza powyższych wyników pozwoliła
stwierdzić, że ankietowane kobiety wykazały się
większym zasobem wiedzy na temat błonnika pokarmowego niż uczestnicy badań płci męskiej. Odsetek osób, których poziom wiedzy oceniono na co
najmniej średni (średni i wysoki) wyniósł 66,31%
u kobiet i 26,08% u mężczyzn. Analiza statystyczna
wykazała zależność poziomu wiedzy żywieniowej
dotyczącej błonnika od płci ankietowanych.
Przeanalizowano odsetek poprawnie udzielonych odpowiedzi, czyli poziom wiedzy na temat
błonnika pokarmowego w zależności od wieku
ankietowanych osób (tab. 2).
Oceniając poziom wiedzy respondentów
z uwzględnieniem ich wieku, stwierdzono, że
uczestnicy badań znajdujący się w przedziale wiekowym 36–50 lat mieli największą wiedzę, osoby
w wieku powyżej 50 lat, zaliczone do najstarszej
grupy wiekowej, wykazały się trochę gorszym poziomem wiedzy, natomiast najmłodsi ankietowani
w wieku ≤ 35 lat zostali ocenieni jako osoby z najmniejszą wiedzą.
W wyniku analizy statystycznej, w której prawdopodobieństwo niezależności wiedzy żywienio-
236
M. Zołoteńka-Synowiec et al.
Tabela 1. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem płci
Table 1. The Level of respondents’ knowledge by gender
Poziom wiedzy
Ogółem
χ2
Płeć ankietowanych
kobiety
mężczyźni
n
%
n
%
n
%
Bardzo niski
54
28,88
7
7,37
47
51,09
Niski
46
24,60
25
26,32
21
22,83
Średni
76
40,64
54
56,84
22
23,91
Wysoki
11
5,88
9
9,47
2
2,17
Razem
187
199
95
100
92
100
p < 0,000001
IS
IS – zależność istotna statystycznie.
Tabela 2. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wieku
Table 2. The Level of respondents’ knowledge by age
Poziom wiedzy
χ2
Wiek ankietowanych
≤ 35
36–50
> 50
n
%
n
%
n
%
Bardzo niski
21
28,38
14
28,00
19
30,16
Niski
22
29,73
9
18,00
15
23,81
Średni
27
36,49
24
48,00
25
39,68
Wysoki
4
5,40
3
6,00
4
6,35
Razem
74
100
50
100
63
100
p = 0,833929
NIS
NIS – zależność nieistotna statystycznie.
Tabela 3. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wykształcenia
Table 3. The Level of respondents’ knowledge by education
Poziom wiedzy
χ2
Wykształcenie
podstawowe
zawodowe
średnie
wyższe
n
%
n
%
n
%
n
%
Bardzo niski
2
28,57
15
44,12
33
31,43
4
9,76
Niski
2
28,57
9
26,47
27
25,72
8
19,51
Średni
2
28,57
9
26,47
39
37,14
26
63,41
Wysoki
1
14,29
1
2,94
6
5,71
3
7,32
Razem
7
100
34
100
105
100
41
100
p = 0,01139
IS
IS – zależność istotna statystycznie.
wej oraz wieku wyniosło około 83%, odnotowano,
że statystycznie wiek nie miał istotnego wpływu
na poziom posiadanej wiedzy na temat błonnika
pokarmowego.
W tabeli 3 zostały przedstawione dane dotyczące związku wykształcenia respondentów z wiedzą o błonniku pokarmowym.
Oceniając znaczenie zdobytego wykształcenia
dla posiadanego poziomu wiedzy na temat błonnika pokarmowego stwierdzono, że odsetek osób
z wysokim poziomem wiedzy w grupie ankietowanych mających podstawowe wykształcenie był
największy. Należy jednak zwrócić uwagę na małą
liczebność tej grupy (7 osób), a więc nie można po-
237
Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób
Tabela 4. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wzbogacania diety bądź nie w preparaty błonnikowe
Table 4. The Level of respondents’ knowledge considering the diet enrichment or not with fiber preparations
Poziom wiedzy
χ2
Spożywanie preparatów błonnikowych
tak
nie
n
%
n
%
Bardzo niski
4
6,45
50
40,00
Niski
17
27,42
29
23,20
Średni
35
56,45
41
32,80
Wysoki
6
9,68
5
4,00
Razem
62
100
125
100
p = 0,00002
IS
IS – zależność istotna statystycznie.
twierdzić wniosków na temat wiedzy żywieniowej
o włóknie roślinnym osób z wykształceniem podstawowym i grupa ta została pominięta podczas
statystycznej analizy współzależności wykształcenia i posiadanej wiedzy. W pozostałych grupach
najlepszą wiedzę mieli respondenci z wykształceniem wyższym, u których udział osób z wiedzą na
poziomie średnim i wysokim wyniósł odpowiednio 63,41 i 7,32%.
Analiza statystyczna wykazała wpływ wykształcenia na poziom posiadanej przez respondentów
wiedzy na temat błonnika pokarmowego.
Ankietowanych zapytano także czy spożywają
bądź spożywali w swojej diecie preparaty błonnika
pokarmowego. W tabeli 4 przedstawiono podział
procentowy i liczebność osób biorących udział
w badaniu, z uwzględnieniem zależności poziomu
wiedzy od spożywania lub niespożywania przez respondentów preparatów błonnika pokarmowego.
Po przeprowadzonym teście niezależności χ2
stwierdzono, że spożywanie lub niespożywanie
preparatów błonnika pokarmowego statystycznie determinuje poziom wiedzy o tym składniku
wśród uczestników badania.
Omówienie
Liczne badania potwierdziły, że włókno roślinne jest ważnym składnikiem racjonalnego
żywienia. Odgrywa istotną rolę w zapobieganiu
chorobom powstającym z powodu złego żywienia,
określanych mianem cywilizacyjnych [10].
W badaniach przeprowadzonych w grupie losowo wybranych osób stwierdzono, że ponad połowa z nich miała niski bądź bardzo niski poziom
wiedzy żywieniowej dotyczącej tego składnika
diety, mimo że respondenci znali pojęcie błonnika
pokarmowego.
Przeprowadzona analiza pozwoliła dostrzec,
że kobiety charakteryzowały się większym śred-
nim odsetkiem prawidłowych odpowiedzi niż
mężczyźni, a więc wyższym poziomem wiedzy
żywieniowej, co może wynikać z większego zainteresowania respondentek zdrowym odżywianiem
oraz dietami „odchudzającymi”, w których błonnik odgrywa główną rolę.
Należy zaznaczyć istniejącą zależność między
wykształceniem uczestników badań a wykazanym
przez nich poziomem wiedzy. Największy odsetek osób (70,73%) mających średnią i dużą wiedzę
o błonniku pokarmowym, znajdował się w grupie
ankietowanych o wyższym wykształceniu.
W dobie postępu w obróbce technologicznej
żywności zauważa się coraz częstsze korzystanie
przez konsumentów z żywności funkcjonalnej,
do której zalicza się produkty i preparaty wysokobłonnikowe. W związku ze zmniejszającym się
poziomem spożycia błonnika pokarmowego, Górecka et al. [8] uznali za niezbędne działanie wprowadzanie do codziennego żywienia produktów
spożywczych wzbogacanych w różne frakcje błonnika pokarmowego. W badaniach własnych okazało się, że spożywanie preparatów błonnikowych
było determinantem posiadanej wiedzy o włóknie
wśród respondentów. 33,16% osób wzbogacało
swoją dietę w ten składnik i miało istotnie większy
zasób wiedzy o włóknie pokarmowym.
Badanie wpływu czynników dodatkowych, takich jak: płeć, wiek i wykształcenie na spożywanie
preparatów błonnikowych wykazało, iż częściej
wzbogacają swoją dietę w ten składnik kobiety. Jeśli chodzi o wiek, to najczęściej po preparaty sięgały osoby mające powyżej 50 lat i robiły to głównie
w celu poprawy pracy przewodu pokarmowego,
ponieważ u starszych osób, jak powszechnie wiadomo, dochodzi do niekorzystnych zmian w jego
funkcjonowaniu. Większość respondentów spożywających preparaty błonnikowe dowiedziała się
o tej możliwości z gazet, telewizji bądź Internetu,
co świadczy o istotnej roli środków masowego
przekazu dla człowieka. Na drugim miejscu, z po-
238
nad trzykrotnie mniejszym odsetkiem wskazań, był
lekarz, następnie znajomi i przyjaciele oraz fachowa literatura. Schlegel-Zawadzka i Barteczko [11]
oceniając stosowanie suplementów diety pochodzenia naturalnego przez osoby dorosłe, również
wskazały na niefachowe źródła informacji, w tym
popularne czasopisma, reklamę, Internet, jako
podstawę wiedzy o stosowanych suplementach.
Kolejnymi wskazaniami były rozmowa z lekarzem
lub farmaceutą oraz fachowa literatura.
Włókno pokarmowe, stanowiące materiał budulcowy komórek roślinnych, należy do kompleksu polisacharydów, praktycznie nieprzyswajalnych
i niepodlegających trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka [12]. 70,59% uczestników badań
nie znało odpowiedzi na pytanie dotyczące żywieniowej przynależności błonnika pokarmowego.
Błonnik pokarmowy jest nieodzownym elementem racjonalnie komponowanej diety, co od
wielu lat, na podstawie licznych badań klinicznych
i epidemiologicznych, potwierdzają dietetycy oraz
lekarze [7]. Wiedza respondentów na ten temat
okazała się duża. Aż 87,70% ankietowanych potwierdziło, że włókno jest niezbędnym składnikiem pożywienia.
Nie ma ścisłych norm dotyczących zapotrzebowania na błonnik. Istnieją jednakże zalecenia
dziennej ilości do spożycia, optymalnej dla organizmu człowieka [13]. Od 2012 r. w Polsce obowiązuje norma dotycząca błonnika na poziomie
wystarczającego spożycia [14]. W przeprowadzonych badaniach aż 86,10% osób nieprawidłowo
odpowiedziało na pytanie dotyczące zalecanej
do spożycia przez WHO dziennej ilości błonnika
pokarmowego. Hamułka i Wawrzyniak [15] oceniając sposób żywienia z wykorzystaniem metody
4-dniowego bieżącego notowania, uzyskały informację o niedostatecznym wśród młodych kobiet
spożyciu włókna pokarmowego ogółem, wynoszącym średnio 19,9 g dziennie. W innych badaniach,
na grupie studentów, na podstawie oceny sposobu żywienia, wykorzystującej metodę 3-dniowego
bieżącego notowania, Hamułka et al. [16] określili
średnie spożycie włókna pokarmowego ogółem na
poziomie 19,6 g/dzień. Górecka et al. [8] także potwierdzili zmniejszającą się tendencję w spożyciu
tego składnika. Autorzy ci stwierdzili, że w latach
2000–2009 dzienne spożycie błonnika obniżyło
się o 14% z 29,5 do 25,4 g/dobę. Było to wynikiem
zmniejszającej się konsumpcji produktów będących głównym źródłem włókna, a więc być może
niewiedzy na temat zapotrzebowania organizmu
na błonnik pokarmowy.
Otręby pszenne są uzyskiwane jako produkt
uboczny przemiału ziaren zbóż. Zawartość włókna pokarmowego całkowitego wynosi w nich
42,4 g w 100 g [17]. W pytaniu, w którym respon-
M. Zołoteńka-Synowiec et al.
denci mieli wskazać, które produkty, spośród wymienionych produktów zbożowych, najbardziej
obfitują we włókno roślinne, około jedna czwarta
(25,67%) prawidłowo wskazała otręby pszenne.
Banaszkiewicz et al. [18] badając znajomość produktów bogatoresztkowych wśród rodziców dzieci leczonych z powodu zaparcia, także uwidocznili
problem niedostatecznej znajomości produktów
wysokobłonnikowych.
Niezaprzeczalne są korzyści zdrowotne błonnika pokarmowego dla organizmu człowieka.
Jedną z głównych funkcji, wymienianych przez
większość źródeł literaturowych, jest jego wpływ
na przyspieszenie pasażu jelitowego, pęcznienie
w środowisku wodnym jelit oraz kontrola w wydalaniu niestrawionych resztek pokarmowych [3, 7,
8, 10, 18]. Większość respondentów (niemal 76%)
charakteryzowała się znajomością głównej fizjologicznej roli włókna w przewodzie pokarmowym.
Grupa chorób określanych mianem przewlekłych metabolicznych chorób niezakaźnych dotyka coraz większą liczbą osób zamieszkujących
kraje wysoko rozwinięte oraz rozwijające się. Należą do nich: nadwaga i otyłość, zaparcia, miażdżyca, cukrzyca typu 2, nowotwory jelita grubego,
uchyłkowatość jelit, kamica żółciowa. Czynnikiem
sprzyjającym ich powstawaniu jest nieprawidłowy
tryb życia, w tym także sposób odżywiania i podaż błonnika [19–21] Analiza odpowiedzi ankietowanych wykazała, że nieco ponad połowa z nich
(51,87%) wiedziała w profilaktyce jakiej grupy
schorzeń może brać udział dieta będąca źródłem
produktów bogatych w błonnik.
Niektórzy autorzy mówią o „epidemii” cukrzycy w dzisiejszym świecie. Liczba chorych
w większości populacji na świecie nieustannie się
zwiększa [22]. Jednym z głównych zaleceń żywieniowych w diecie diabetyków jest spożywanie
produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG),
dużej zawartości błonnika pokarmowego, powodujących powolne zwiększanie, a później zmniejszanie stężenia glukozy we krwi po posiłku [21].
44,39% respondentów miało wiedzę na ten temat.
Nowotwory jelita grubego są częstą przyczyną
zgonów z powodów onkologicznych. Na uwagę
zasługuje zapobiegawcza rola, jaką włókno roślinne spełnia w etiologii tej choroby oraz występowanie dodatniej korelacji między częstością występowania tych schorzeń a spożywaniem produktów
spożywczych wysoko przetworzonych, ubogich
we włókno lub niezawierających go wcale. Mimo
często kontrowersyjnych i sprzecznych wyników
badań epidemiologicznych na ten temat, nadal potwierdza się korzystne działanie błonnika w przewodzie pokarmowym [23]. Stelmaszuk et al. [24]
oraz Olejnik et al. [25] wymieniają błonnik jako
jeden z wielu naturalnych składników diety mogą-
Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób
cych brać udział w chemioprewencji nowotworów
jelita grubego. Wiedza respondentów na ten temat
była stosunkowo mała – średnio co trzeci badany
(34,76%) wskazał jelito grube jako narząd, który
błonnik chroni przed procesami karcinogenezy.
Duże spożycie błonnika pokarmowego może również skutkować negatywnymi zjawiskami
w organizmie człowieka. Składnik ten hamuje
wchłanianie pewnych witamin, mikro- i makroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka [26]. Wykazuje
zdolność do interakcji z niektórymi składnikami
leków. Niezalecany jest więc w niektórych stanach
chorobowych. Może wywoływać objawy ze strony
przewodu pokarmowego, np. wzdęcia [5]. W tym
zakresie ankietowani wykazali się ograniczoną
wiedzą.
Stan zdrowia i długość życia człowieka są ściśle uzależnione od żywienia, w którym istotną rolę
odgrywa błonnik pokarmowy.
239
Wnioski
Poziom wiedzy żywieniowej dotyczącej błonnika pokarmowego wśród większej części uczestników badań został odnotowany jako relatywnie
niski. U 28,88% badanej próby stwierdzono bardzo
niski stan wiedzy, a 24,60% ankietowanych miało
niski poziom wiedzy.
Płeć, wykształcenie oraz spożywanie preparatów błonnikowych są czynnikami istotnie determinującymi wiedzę na temat włókna pokarmowego.
Badane kobiety, respondenci z wyższym wykształceniem oraz badani spożywający preparaty wysokobłonnikowe, statystycznie wykazali się wyższym
poziomem wiedzy niż badani mężczyźni, uczestnicy badań z niższym niż wyższe wykształcenie
i osoby niewzbogacające swojej diety w preparaty
błonnika pokarmowego.
Wiek nie był czynnikiem warunkującym poziom wiedzy żywieniowej dotyczącej błonnika pokarmowego.
Piśmiennictwo
  [1] Biernat J.: Żywienie, żywność a zdrowie. Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2001.
  [2] Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2007.
  [3] Dembiński Ł., Banaszkiewicz A., Radzikowski A.: Dieta bogatoresztkowa – definicja, korzyści i normy w pediatrii. Pediatr. Współ. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dziecka 2010, 12, 2, 139–145.
  [4] Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2009.
  [5] Hasik J., Bartnikowska E.: Włókno roślinne w żywieniu człowieka. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1987.
  [6] Górecka D.: Błonnik pokarmowy, korzyści zdrowotne i technologiczne. Przem. Spoż. 2009, 63, 12, 16–20.
  [7] Jabłoński E.: Błonnik pokarmowy – niezbędny składnik racjonalnie sporządzanej diety. Przegl. Pediatr. 2005, 35,
3, 162–167.
  [8] Górecka D., Janus P., Borysiak-Marzec P., Dziedzic K.: Analiza spożycia błonnika pokarmowego i jego frakcji
w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu w oparciu o dane GUS. Probl. Hig. Epidemiol. 2011, 92, 4, 705–708.
  [9] Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J.: Ocena częstości spożycia wybranych źródeł błonnika pokarmowego oraz ich związku z masą ciała studentów. Bromat. Chem. Toksykol. 2010,
43, 3, 382–390.
[10] Anderson J.W., Baird P., Davis Jr R.H., Ferreri S., Knudtson M., Koraym A., Waters V., Williams C.L.: Health
benefits of dietary fiber. Nutr. Rev. 2009, 67, 4, 188–205.
[11] Schlegel-Zawadzka M., Barteczko M.: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach
prozdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2009, 4, 65, 375–387.
[12] Sikorski Z.E.: Chemia żywności: odżywcze i zdrowotne właściwości składników żywności. T. 3. Wyd. 5 zm. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2007.
[13] Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2001.
[14] Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
[15] Hamułka J., Wawrzyniak A.: Analiza spożycia głównych źródeł włókna pokarmowego ogółem i jego frakcji w wybranej grupie młodych kobiet. Probl. Hig. Epidemiol. 2011, 92, 4, 792–794.
[16] Hamułka J., Wawrzyniak A., Wacińska E.: Ocena spożycia włókna pokarmowego ogółem i jego frakcji w wybranej grupie studentów. Bromat. Chem. Toksykol. 2011, 44, 1, 61–71.
[17] Paczkowska M., Kunachowicz H.: Zawartość włókna pokarmowego frakcji rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej
w wybranych produktach zbożowych. Żyw. Człow. Metab. 2007, 34, 3/4, 824–827.
[18] Banaszkiewicz A., Topczewska-Cabanek A., Malewicz K., Szajewska H.: Znajomość produktów bogato resztkowych wśród rodziców dzieci z zaparciem: badanie ankietowe. Pediatr. Współ. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dziecka 2005, 7, 1, 33–35.
[19] Jarosz M., Dzieniszewski J.: Zaparcia. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2005.
240
M. Zołoteńka-Synowiec et al.
[20] Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Otyłość. Zapobieganie i leczenie. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
[21] Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
[22] Janeczko D.: Czy rzeczywiście epidemia cukrzycy typu 2? Diabetol. Prakt. 2006, 7, 4, 248–257.
[23] Gałaś A.: Zwyczaje żywieniowe jako element zapobiegania chorobom nowotworowym jelita grubego – trudności
i wyzwania. Probl. Hig. Epidemiol. 2009, 90, 4, 451–458.
[24] Stelmaszuk T., Jałocha Ł., Wojtuń S., Gil J.: Chemoprewencja raka jelita grubego. Pol. Merk. Lek. 2001, 26, 155,
565–568.
[25] Olejnik A., Tomczyk J., Kowalska K., Grajek W.: Rola naturalnych składników diety w chemioprewencji nowotworów jelita grubego. Post. Hig. Med. Dośw. 2010, 64, 175–187.
[26] Grajeta H.: Wpływ składników pokarmowych na wchłanianie żelaza. Bromat. Chem. Toksykol. 2006, 39, 2, 111–119.
Adres do korespondencji:
Marzena Zołoteńka-Synowiec
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
ul. Ujejskiego 12
48-300 Nysa
e-mail: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 14.08.2013 r.
Po recenzji: 3.09.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 17.10.2013 r.
Received: 14.08.2013
Revised: 3.09.2013
Accepted: 17.10.2013