docEtyka inżyniera - Polska Izba Inżynierów Budownictwa
download 
Reklamacja Transkrypt
Etyka inżyniera - Polska Izba Inżynierów Budownictwa
3 MARZEC 2017 PL ISSN 1732-3428 MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA Odwrócony VAT Pokrycia z płyt warstwowych Etyka inżyniera f o tostr ona NASZA KONFERENCJA Z OKAZJI 15-LECIA POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa – fundamentem zaufania społecznego” – 16 marca 2017 r. – Polska Izba Inżynierów Budownictwa chce wspierać taki rynek usług budowlanych, w którym zasady etyczne będą stosowane zarówno przez nas, inżynierów jako wykonawców, ale i przez wszystkich zleceniodawców. Chcemy, aby naszymi partnerami w przekształceniach i działaniach na rzecz takiego rynku były również inne zawody zaufania publicznego, a także organizacje pracodawców i samorządu terytorialnego. Liczymy na aktywną współpracę ze strony rządu oraz parlamentu. Konferencja o lepszych warunkach dla działania inżynierów budownictwa jako zawodu zaufania publicznego pt. „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa – fundamentem zaufania społecznego” pozwoli nam przedstawić nasze osiągnięcia i pokazać, co jeszcze możemy razem zrobić! Służyć temu mają też wyniki największego w Europie sondażu skierowanego do ponad 100 tysięcy członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa na temat: „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa w czasach złożonych przemian politycznych i gospodarczych”. Jego celem było poznanie opinii i poglądów środowiska oraz wzmacnianie i pogłębianie zaufania społecznego stanowiącego podstawę nowoczesnej i efektywnej współpracy w naszej branży ze wszystkimi osobami oraz instytucjami zaangażowanymi w procesy związane z działalnością inżynierów budownictwa. Referaty wprowadzające do naszej konferencji wygłoszą: prof. Irena Lipowicz z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, prof. dr hab. Hubert Izdebski z SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego i prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga z Politechniki Krakowskiej. Tematami ich wystąpień będą: „Powinności prawne a etyczne zawodów regulowanych”, „Zakres i formy odpowiedzialności w zawodach regulowanych” oraz „Praktyczny wymiar etyki i odpowiedzialności inżyniera budownictwa”. Przygotowaliśmy cztery sesje panelowe, które będą przebiegały pod hasłami: 1. Usytuowanie problematyki etyki w odniesieniu do zawodów regulowanych, w tym zawodu inżyniera budownictwa. 2. Normy etyczne w odpowiedzialności zawodowej. 3. Postępowanie dyscyplinarne na straży etyki i zaufania do zawodu inżyniera budownictwa – egzekwowanie odpowiedzialności. 4. Etyka współpracy inżynierowie/zawody regulowane a zleceniodawcy dla budowania relacji na rynku w standardzie społecznej gospodarki rynkowej. Moderatorami sesji panelowych będą: dr psychologii Leszek Mellibruda, visiting profesor Centrum Studiów Zaawansowanych Politechniki Warszawskiej, dr Barbara Pawlak z SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego oraz prof. dr hab. Zygmunt Meyer, przewodniczący Zachodniopomorskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa i prof. zwyczajny w Katedrze Geotechniki Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Panelistami będą przedstawiciele zarówno świata nauki, biznesu, administracji rządowej, nasi koledzy z Izby, jak i nasi partnerzy z innych samorządów zawodów zaufania publicznego. Porozmawiajmy razem o lepszym rynku dla nas wszystkich, dla inżynierów budownictwa, pracodawców, samorządu terytorialnego oraz innych zawodów zaufania publicznego i zleceniodawców! Obrady zaczynamy 16 marca 2017 r. o godz. 10.30 w Warszawskim Domu Technika NOT w Warszawie przy ul. Czackiego 3/5, sala A PATRONAT MEDIALNY: Szczegółowe informacje dotyczące konferencji znajdują się na stronie internetowej PIIB – www.piib.org.pl Do zobaczenia 16 marca 2017 r. na konferencji „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa – fundamentem zaufania społecznego”. marzec 2017 [148] 3 spis tr e ści 3 2017 10 Na Prezydium KR PIIB o konferencji PIIB i Dniach Inżyniera Budownictwa na MTP Budma Urszula Kieller-Zawisza 12 Inżynierska postawa Andrzej Bratkowski 16 Nadaliśmy 5512 uprawnień budowlanych w roku 2016 Urszula Kieller-Zawisza 17 XXVI targi BUDMA Krystyna Wiśniewska 21 Złote Laury Umiejętności i Kompetencji dla izb dolnośląskiej oraz opolskiej 22 Odwrotne obciążenie VAT w budownictwie 2017 Piotr Magda 26 W sprawie łączenia Eurokodów z Polskimi Normami własnymi Witold Ciołek ODPOWIEDZI NA PYTANIA 30 Projekt modernizacji instalacji Rafał Golat 32 Remont i przebudowa szopy Anna Sas-Micuń 34 Pomieszczenie kotłowni a moc kotła Anna Sas-Micuń 36 Koszty budowy w minionym roku trochę wyższe Mariola Gala-de Vacqueret 40 Kalendarium Aneta Malan-Wijata 41 Normalizacja i normy Małgorzata Pogorzelska 44 Poprawa klimatu akustycznego w otoczeniu autostrad i dróg szybkiego ruchu Wiesław Dąbrowski 52 Świeże powietrze w hotelu Maria Kostka MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA Okładka: Drapacze chmur w Tokio. W stolicy Japonii jest ponad 120 budynków o wysokości przekraczającej 150 m. Do ich zbudowania wykorzystywane są skomplikowane technologie, zapewniające bardzo sztywną i odpowiednio elastyczną konstrukcję. Najnowocześniejsze drapacze chmur w Tokio potrafią przetrwać nawet bardzo silne wstrząsy sejsmiczne, w 2011 r. najwyższe budynki w Tokio przetrwały trzęsienie ziemi o sile 9 st. w skali Richtera. Budynki drgają ruchem wężowym: gdy góra idzie w prawo, to środek w lewo. Elastycznie odchylają się od pionu, a potem wracają do poprzedniej pozycji. Fot.: bosanza – Fotolia.com 4 Inżynier budownictwa spis tr e ści 59 DODATEK SPECJALNY: IZOLACJE 60 Ceramiczne izolacje z Leca® KERAMZYTU 62 Iniekcja Krystaliczna®. 30 lat doświadczenia w osuszaniu obiektów budowlanych 68 Bicycle paths Magdalena Marcinkowska 70 Lekkie pokrycia z płyt warstwowych Dariusz Kowalski Elżbieta Urbańska-Galewska 78 Moderne Fassaden Inessa Czerwińska Ołeksij Kopyłow 80 Naprawa konstrukcji betonowych i żelbetowych w świetle wymagań pakietu norm PN-EN 1504 Maciej Gruszczyński 92 Nawierzchnie syntetyczne na niekryte obiekty sportowe – wybrane problemy Dorota Piętka 96 Rekuperacja powietrza w układach wentylacji Piotr Owczarz 102 Największy generator w Polsce 103 Tradycyjne więźby dachowe domów jednorodzinnych Agnieszka Jankowska 108 Czy tylko nawierzchnie asfaltowe sprzyjają aktywnemu wypoczynkowi na rowerze? Grzegorz Śmiertka 114 Analiza przyczyn katastrofy budowlanej konstrukcji dachowej zespołu pałacowego w Gorzanowie Daniel Wałach Piotr Dybeł Justyna Jaskowska-Lemańska Joanna Czaja 120 W biuletynach izbowych... marzec 2017 [148] 5 3 2017 Barbara Mikulicz-Traczyk redaktor naczelna Porządkowanie nauczania i kompetencji – tak najprościej można zdefiniować Zintegrowany System Kwalifikacji, który ma być odpowiedzią na zmiany zachodzące na rynku pracy i w gospodarce. W tym systemie większego znaczenia nabierają konkretne efekty uczenia się, czyli to, co wiemy, jakie umiejętności i kompetencje posiadamy oraz jak potrafimy je wykorzystać w życiu zawodowym i społecznym. W Polsce kwalifikacje nadawane są w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, ale także przez stowarzyszenia i organizacje branżowe, w tym również PIIB. Zatem ustawowy postulat ustawicznego kształcenia członków naszego samorządu znakomicie uzupełnia się z rosnącą wciąż liczbą osób zainteresowanych formalnym uznawaniem kompetencji i podnoszeniem kwalifikacji, co w korzystny sposób wpływa nie tylko na sytuację zawodową ludzi, lecz także na ich poczucie bezpieczeństwa na rynku pracy. 6 Inżynier budownictwa f o tostr ona Modernizacja zbiornika wodnego Nysa Inwestor: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Wykonawca: konsorcjum PORR Polska Infrastructure SA (lider) i Metrostav a.s. (partner) Projekt: Hydroprojekt Kraków Sp. z o.o. Powierzchnia: ok. 2080 ha Pojemność: 123 mln m3 Lata realizacji: 2013–2016 Zdjęcia: Metrostav a.s. marzec 2017 [148] 7 pr enumer a ta PRENUMERATA W ■ prenumerata roczna od dowolnie wybranego numeru na terenie Polski w cenie 99 zł (11 numerów w cenie 10) + 27,06 zł koszt wysyłki z VAT 2 prenumeracie 2017 TANIEJ LUTY ■ prenumerata roczna studencka od dowolnie wybranego numeru w cenie 54,45 zł (50% taniej)* + 27,06 zł koszt wysyłki z VAT PL ISSN 1732-3428 MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA ■ numery archiwalne w cenie 9,90 zł + 2,46 zł koszt wysyłki z VAT za egzemplarz Przy zakupie jednorazowym więcej niż jednego egzemplarza, koszt wysyłki ustalany jest indywidualnie 1 12 2017 PL ISSN 1732-3428 PL ISSN 1732-3428 MIESIĘCZNIK Projektowanie bez architekta POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA PL ISSN 1732-3428 MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA Instalacje telekomunikacyjne Wiatr a wentylacja mieszkań Ocieplenie a akustyka Zmiany w zawieraniu umów Łódź Fabryczna Rozdzielnice elektryczne Projekty w cyklu inwestycyjnym Uwagi do projektu kodeksu IB_12_2016_okladka.indd 1 IB_01_2017_okladka.indd 1 IB_02_2017_okladka.indd 1 2016 GRUDZIEŃ STYCZEŃ Ciśnienie w sieci wodociągowej 11 2016 L I S T O PA D Chłodne dachy Ruchome podesty 2016-11-17 10:56:04 IB_11_2016_okladka.indd 1 2016-10-20 11:41:11 2016-12-23 13:26:38 2017-01-25 11:40:26 Wyliczoną kwotę prosimy przekazać na konto: 54 1160 2202 0000 0000 9849 4699 Imię: ....................................................................................................................................................................... Prenumerata będzie realizowana po otrzymaniu należności. Nazwisko: ........................................................................................................................................................... Z pierwszym egzemplarzem otrzymają Państwo fakturę. Numer NIP: ........................................................................................................................................................ Nazwa firmy: ..................................................................................................................................................... Ulica: ........................................................................................................... nr: .................................................... Miejscowość: ......................................................................................... Kod: ............................................... zamów na www.inzynierbudownictwa.pl/prenumerata zamów mailem [email protected] Telefon kontaktowy: .................................................................................................................................... e-mail: ................................................................................................................................................................... Adres do wysyłki egzemplarzy: ............................................................................................................ ................................................................................................................................................................................... ZAMAWIAM prenumerata wyślij faksem 48 22 551 56 01 8 Oświadczam, że jestem płatnikiem VAT i upoważniam Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. do wys tawienia faktury bez podpisu. Oświadczam, że wyrażam zgodę na przetwarzanie mo ich danych osobowych przez Wydawnic two Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. dla potrzeb niezbędnych do realizacji niniejszego zamówienia zgod nie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926). Inżynier budownictwa roczna od zeszytu ........................................................................................ prenumerata roczna studencka od zeszytu............................................................ numery archiwalne............................................................................................................................ prezent dla zamawiających roczną prenumeratę * Warunkiem realizacji prenumeraty studenckiej jest przesłanie na numer faksu 22 551 56 01 lub e-mailem ([email protected]) kopii legitymacji studenckiej luty 2014 [114] 8 Fot. Paweł Baldwin samor z ąd z awodow y Na tegoroczną „Budmę” wiele osób związanych z branżą budowlaną oczekiwało z niecierpliwością. Dlaczego? Dlatego że Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa zapowiadało, że właśnie na niej przedstawi ostateczną wersję Kodeksu urbanistyczno-budowlanego, uwzględniającą uwagi oraz sugestie zebrane podczas ubiegłorocznych konsultacji publicznych i po uzgodnieniach międzyresortowych. Przypomnę, że PIIB przekazała do ministerstwa bardzo dużą ilość uwag i postulatów. Prezentacja Kodeksu urbanistyczno-budowlanego odbyła się w czasie trwania Dni Inżyniera Budownictwa, które zostały zorganizowane przez Wielkopolską OIIB we współpracy z PIIB, MTP Budma i Instytutem Techniki Budowlanej. Ministerstwo, a dokładnie Tomasz Żuchowski, wiceminister w MIiB, który prezentował projekt Kodeksu urbanistyczno-budowlanego, przypomniał harmonogram najbliższych prac i najważniejsze jego założenia. Zapowiedział, że MIiB opublikuje nową wersję kodeksu jeszcze w pierwszym kwartale br., zaś w kwietniu – przepisy wprowadzające kodeks i projekty ustaw okołokodeksowych. Co czeka inżynierów budownictwa oraz nasz samorząd? Wprawdzie wiceminister T. Żuchowski podkreślał potrzebę istnienia samorządów zawodowych i współpracy, ale nie sprecyzował, na jakich zasadach oraz warunkach. O szczegółach pewnie przekonamy się już niedługo. Należy dodać, że Dni Inżyniera Budownictwa były też okazją do wymiany uwag i opinii dotyczących sytuacji polskiego budownictwa, funkcjonowania inżynierów jak i oczekiwań branży budowlanej. Skoro zaś wspominam o oczekiwaniach oraz pracy naszych koleżanek i kolegów, to trudno nie zauważyć organizowanej z okazji 15-lecia funkcjonowania naszego samorządu konferencji pt. „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa – funda- mentem zaufania publicznego”. Jej celem jest poznanie opinii i poglądów środowiska oraz wzmacnianie zaufania społecznego, stanowiącego podstawę efektywnej współpracy w naszej branży ze wszystkimi osobami oraz instytucjami związanymi z działalnością inżynierów budownictwa. Z kolei funkcjonowanie okręgowych władz i ich organów będzie oceniane na rozpoczynających się w marcu okręgowych zjazdach sprawozdawczych. Są to ostatnie zjazdy sprawozdawcze w tej kadencji i chciałbym, abyśmy zastanowili się, co jeszcze możemy zmienić w wykonywaniu naszego zawodu, żeby zawsze identyfikowany był z odpowiedzialnością, rzetelnością i prestiżem. Jest to niezmiernie ważne oraz ma znaczenie priorytetowe. Życzę owocnych obrad i konstruktywnych wniosków. Andrzej Roch Dobrucki Prezes Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa marzec 2017 [148] 9 samor z ąd z awodow y Na Prezydium KR PIIB o konferencji PIIB i Dniach Inżyniera Budownictwa na MTP Budma Urszula Kieller-Zawisza 15 lutego br. w siedzibie PIIB w Warszawie obradowało Prezydium Krajowej Rady Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa. P rzygotowania do konferencji „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa – fundamentem zaufania społecznego”, organizowanej z okazji 15-lecia samorządu zawodowego inżynierów budownictwa, zreferował Andrzej Roch Dobrucki, prezes PIIB. Konferencja odbędzie się 16 marca 2017 r. w Warszawskim Domu Technika NOT. Referaty wprowadzające wygłoszą: prof. Irena Lipowicz z UKSW, prof. dr hab. Hubert Izdebski z SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego i prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga z Politechniki Krakowskiej. Przybliżą oni zagadnienia dotyczące m.in. za- Zbigniew Grabowski, Zbigniew Kledyński 10 Inżynier budownictwa kresu i form odpowiedzialności w zawodach regulowanych oraz powinności prawne i etyczne. Zaplanowano 4 sesje panelowe, w czasie których ich uczestnicy omówią m.in. usytuowanie problematyki etyki w odniesieniu do zawodów regulowanych, w tym zawodu inżyniera budownictwa, oraz normy etyczne w odpowiedzialności zawodowej. Po raz pierwszy zostaną przedstawione wyniki ankiety „Etyka i odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa w czasach złożonych przemian politycznych i gospodarczych”, przeprowadzonej w środowisku zawodowym inżynierów budownic- twa i inwestorów. Stanowić one będą podstawę do poznania relacji panujących pomiędzy wszystkimi osobami i instytucjami w branży budowlanej oraz poznania opinii o inżynierach budownictwa wykonujących zawód zaufania publicznego. W dalszej części posiedzenia Andrzej R. Dobrucki omówił przebieg Dni Inżyniera Budownictwa obchodzonych na MTP BUDMA 2017. Zostały one zorganizowane przez Wielkopolską Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa, Polską Izbę Inżynierów Budownictwa, Międzynarodowe Targi Poznańskie i Instytut Techniki Budowlanej. Po raz pierwszy odbywały się w ramach I Forum Gospodarczego. W czasie ich trwania można było zapoznać się z ciekawymi referatami, wziąć udział w dyskusjach oraz spotkać się z koleżankami i kolegami, inżynierami budownictwa. Tomasz Żuchowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa, omówił propozycję Kodeksu urbanistyczno-budowlanego opracowaną po przeprowadzonych w ubiegłym roku konsultacjach. Podczas swojej prezentacji przypomniał harmonogram najbliższych prac nad kodeksem i najważniejsze założenia projektu. Zapowiedział, że MIiB opublikuje nową wersję kodeksu jeszcze w pierwszym kwartale br., zaś w kwietniu – przepisy wprowadzające kodeks i projekty ustaw okołokodeksowych. Podkreślił, że autorzy chcą samor z ąd z awodow y w lipcu skierować wszystkie projekty aktów prawnych do Sejmu RP. W czasie Dni Inżyniera Budownictwa można było także zapoznać się z tematem „Mieszkanie +” w budownictwie, możliwościami i potrzebami szkolnictwa zawodowego, nadawaniem uprawnień zawodowych oraz z zamówieniami publicznymi w kontrakcie „projektuj i buduj”. Prezes PIIB serdecznie podziękował kolegom Włodzimierzowi Draberowi i Jerzemu Strońskiemu z Wielkopolskiej OIIB za interesujące oraz profesjonalne przygotowanie Dni Inżyniera Budownictwa na MTP BUDMA. W czasie obrad Danuta Gawęcka, sekretarz Krajowej Rady PIIB, poinformowała członków Prezydium KR PIIB o postępie prac zespołu do spraw przebudowy i modernizacji budynku przeznaczonego na siedzibę PIIB przy ul. Kujawskiej 1 w Warszawie. Tadeusz Durak REKLAMA marzec 2017 [148] 11 samor z ąd z awodow y Inżynierska postawa Andrzej Bratkowski O ludzkich postawach mówi się różnie. Na ogół wymieniane są postawy życiowe, moralne, ideologiczne, filozoficzne, polityczne itp. Zawsze jednak – wg Słownika Języka Polskiego – chodzi o stosunek człowieka do życia lub do pewnej wyróżnionej sfery zjawisk; ustosunkowanie się do czegoś, czyjeś nastawienie, poglądy. Nigdzie jednak nie trafiłem, by czyjąś postawę określano jako „inżynierską”, czyli w moim rozumieniu łączącą wiedzę techniczną nie tylko z ludzką przyzwoitością, ale także z wszechstronnym, otwartym, żywym i konstruktywnym podejściem do otaczających zjawisk życia społecznego. Postawę daleko odbiegającą od technokratycznego zaślepienia będącego pożywką dla złośliwych o nas opinii, jakoby inteligencja dzieliła się na wrodzoną, nabytą i... techniczną. Podnoszę tę kwestię, bowiem chciałem naszym P.T. Czytelnikom tu przypomnieć i podkreślić, że taką właśnie pozytywnie inżynierską postawę z pewnością wykazywali założyciele „Przeglądu Budowlanego” i to w całym okresie działalności ich Stowarzyszenia Zawodowego Przemysłowców Budowlanych. Postawę szczególnie wyrazistą w czasie wojny, gdyż w obliczu olbrzymich strat wojennych w budownictwie, a w trosce o rozwój i należyte ujęcie zagadnień budownictwa Stowarzyszenie Zawodowe Przemysłowców Budowlanych od pierwszej chwili okupacji zorganizowało na swoim terenie pracę – o charakterze naukowym przez przygotowanie literatury zawodowej oraz o charakterze społeczno-gospodarczym, aby przygotować zawód do sprostania powojennym potrzebom przy odbudowie kraju. Temu, co ta prawdziwie inżynierska postawa przyniosła w postaci kon- 12 Inżynier budownictwa kretnych rezultatów, które w istocie są dowodem tejże właśnie inżynierskiej postawy, poświęcone jest powojenne sprawozdanie pt. „Nasze prace z okresu okupacji” opublikowane w „Przeglądzie Budowlanym”, w pierwszych numerach wydanych po sześcioletniej przerwie. W ślad za tym sprawozdaniem przypomnijmy, że niestety – prace o charakterze naukowym zaginęły podczas powstania warszawskiego. Szczęśliwie uratowały się jednak opracowane podczas okupacji niemieckiej, na zlecenie i kosztem Stowarzyszenia Zawodowego Przemysłowców Budowlanych RP podręczniki. Łącznie 37 pozycji, w tym wykorzystywane do dzisiaj książki autorstwa profesorów Wierzbickiego, Żenczykowskiego czy Tołwińskiego. Na marginesie dodam tu, że autorem jednej z tych książek był prof. Lalewicz, z którym razem kryliśmy się w piwnicy w czasie walk powstańczych, ale, gdy Niemcy nas ogarnęli, jego – jako starszego człowieka – na miejscu rozstrzelali, nas młodszych natomiast oszczędzili i pogonili do obozu w Pruszkowie. Prace społeczno-gospodarcze zachowały się w pełni (…) i złożyło się nań 14 prac, jako rezultat zespołowych narad i dyskusji. Pracowały nad tym 22 osoby, w tym m.in. takie tuzy myśli inżynierskiej, jak profesorowie Paszkowski, Nechay czy Dyżewski. Wynikiem były następujące prace: 1. Tezy generalne i ogólne; 2. W sprawie Najwyższej Rady Gospodarczej; 3. Organizacja Naczelnych Organów Państwowych; 4. Samorząd Gospodarczy; 5. Projekt nowej Ustawy Budowlanej; 6. Zagadnienie materiałów budowlanych; 7. Program Odbudowy; 8. Zagadnienie Robót Publicznych; 9. Przemysł budowlany i wojna; 10. Wytyczne kształcenia pracowników w zawodzie budowlanym; 11. Kodeks etyki zawodowej Przemysłowców Budowlanych; 12. Naczelna Izba Własności; 13. Warunki ogólne, obowiązujące przy robotach budowlanych; 14. Uwagi w sprawie struktury Organów Administracyjnych. Zadziwia wręcz, jak rozległą tematyką zajmowało się tak szczupłe grono osób. Praktycznie o każdym z tematów tych opracowań warto by było dzisiaj podyskutować, niektóre bowiem nic nie straciły na aktualności. Weźmy choćby postulat dotyczący utworzenia w strukturze sądownictwa wyspecjalizowanej izby zobowiązanej do rozstrzygania powojennych kwestii własnościowych. W związku z komplikacjami, jakie zrodziła na terenie własności osób prawnych i fizycznych okupacja niemiecka, w celu ułatwienia powrotu do praworządnych stosunków, proponuje się powołanie do życia Naczelnej Izby Własności dla rozpatrywania wszelkich spraw, powstałych w związku ze zmianami w tym zakresie. Naczelna Izba Własności miałaby charakter instytucji sądowej z prawem orzecznictwa w ostatniej instancji, jedynie z prawem kasacji przez Sąd Najwyższy. Nie miejsce tu zresztą, by szerzej przybliżać P.T. Czytelnikom – historyczny, choć wciąż dla nas wartościowy – dorobek dawnego Stowarzyszenia Zawodowego Przemysłowców Budowlanych. Mam nadzieję, że znajdzie się miejsce na łamach dzisiejszego „Przeglądu Budowlanego”, by w przyszłości wrócić przynajmniej do pewnych spraw, które były w nim kiedyś przedmiotem publikacji. Ja przy okazji mogę tylko zdradzić, że podejmując przed ćwierćwieczem swą misję ministerialną, związaną też ze zmianą ustroju w odniesieniu do budownictwa, spenetrowałem stare roczniki właśnie „Przeglądu Budowlanego”, by zorientować się samor z ąd z awodow y w problematyce naszego zawodu uprawianego w warunkach gospodarki rynkowej. Wtedy też trafiłem na „Kodeks etyki zawodowej przed- siębiorców budowlanych”, coś, co w pełni wyraża prawdziwie inżynierską postawę jego autorów i czego w swym życiu dali przykład następ- nym pokoleniom inżynierów budownictwa. Kilkadziesiąt lat zanim zaistniały konstytucyjne prawa i obowiązki zawodu zaufania publicznego. marzec 2017 [148] 13 samor z ąd z awodow y 14 Inżynier budownictwa samor z ąd z awodow y Czy obecna młodzież inżynierska przyjmie to za swoje, czy jest to możliwe? Może natchnie nas optymizmem dość wyjątkowy epizod z 1984 roku. Wtedy dziś już nieżyjący prof. Klemens Szaniawski, z którym zresztą wcześniej miałem zaszczyt i przyjemność współpracować w „Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość”, skądinąd internowany w stanie wojennym, został demokratycznie wybrany na stanowisko rektora Uniwersytetu Warszawskiego. W reakcji zaś na to jakiś wysoko postawiony towarzysz partyjny zapytał go ze złością: jak pan będąc rektorem socjalistycznej uczelni zapewni socjalistyczne wychowanie młodzieży studenckiej? Szaniawski krótko odpowiedział: własnym przykładem! – co oczywiście nie zmieniło faktu, że władza, socjalistyczna tylko w gębie, nie dopuściła do objęcia przez profesora Szaniawskiego urzędu rektora UW. Historia ta jest wyzwaniem nie tylko dla moich rówie- śników (80+), ale i wszystkich młodszych profesjonalistów budowlanych, by inżynierska postawa starszych była zachęcającym przykładem i wzorem dla inżynierskiej młodzieży, by w końcu ta właśnie postawa samorzutnie budziła zaufanie publiczne wobec zawodu inżyniera budownictwa. Uwaga: artykuł został za zgodą autora przedrukowany z nr. 3/2017 „Przeglądu Budowlanego”. krótko Nowy standard w przetargach na S61 6 lutego br. ogłoszono przetarg na projekt i budowę dwóch odcinków drogi ekspresowej S61 w woj. podlaskim. Obejmuje on odcinki na północ od Łomży: od węzła Kolno do Stawisk (16,4 km) i od Stawisk do Szczuczyna (18 km). Prace budowlane mają trwać od 2019 r. do połowy 2021 r. Po raz pierwszy przy ocenie ofert kryteria pozacenowe będą uwzględniane w tak dużej skali – za ich spełnienie wykonawcy będą mogli otrzymać 40 punktów na 100 możliwych. Nowa formuła przetargów i wyboru najkorzystniejszej oferty to wynik prac działającej przy Ministrze Infrastruktury i Budownictwa Rady Ekspertów. Zamawiający (GDDKiA) stosować będzie następujące kryteria oceny ofert: – jakościowe (właściwości przeciwpoślizgowe nawierzchni, równość podłużna nawierzchni); Mapa S61 Ostrów Mazowiecka–Szczuczyn – organizacyjne (personel wykonawcy, termin realizacji kontraktu); – środowiskowe (zagospodarowanie gruntu rodzimego). Źródło: MIiB marzec 2017 [148] 15 samor z ąd z awodow y Nadaliśmy 5512 uprawnień budowlanych w roku 2016 Urszula Kieller-Zawisza 2694 osoby uzyskały uprawnienia budowlane w rezultacie przeprowadzenia XXVIII sesji egzaminacyjnej. W większości okręgowych izb odbyły się już uroczystości wręczenia decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych. D o testu XXVIII sesji egzaminacyjnej zostało dopuszczonych 3689 kandydatów ubiegających się o uprawnienia budowlane, natomiast zdawało 3259 osób, w tym 456 w trybie poprawkowym. Należy zauważyć, że do tej sesji złożono 3026 nowych wniosków. Do ustnej części egzaminu przystąpiło natomiast 3547 osób, w tym 758 w trybie poprawkowym. Średnia zdawalność egzaminu pisemnego wyniosła 86,5%, a ustnego – 75,9%. W wyniku przeprowadzonego egzaminu 2694 osoby uzyskały uprawnienia budowlane. Najwięcej uprawnień uzyskali w XXVIII sesji egzaminacyjnej inżynierowie w specjalności: konstrukcyjno-budowlanej – 1269, instalacyjnej sanitarnej – 541, instalacyjnej elektrycznej – 375 oraz inżynieryjnej drogowej – 271. Pozostałe specjalności prezentowały się następująco: inżynieryjna mostowa – 92, inżynieryjna kolejowa obiekty – 57, inżynieryjna kolejowa sterowanie ruchem kolejowym – 14, inżynieryjna hydrotechniczna – 35 i instalacyjna telekomunikacyjna – 40. Patrząc na liczbę uprawnień nadanych w poszczególnych okręgowych izbach inżynierów budownictwa, najwięcej decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych przyznano w Mazowieckiej OIIB 16 Inżynier budownictwa (423), potem w Śląskiej OIIB (294), następnie w Małopolskiej OIIB (278) i Wielkopolskiej OIIB (206). W 2016 r. w wyniku przeprowadzenia dwóch sesji egzaminacyjnych nadano 5512 uprawnień budowlanych. Najwięcej w Mazowieckiej (812), Małopolskiej (625) i Śląskiej (541) OIIB. Na następnych miejscach uplasowały się Pomorska (470), Wielkopolska (445), Dolnośląska (395), Lubelska (360), Podkarpacka (315), Łódzka (267), Zachodniopomorska (263), Świętokrzyska (250), Kujawsko-Pomorska (196), Warmińsko-Mazurska (194), Podlaska (171), Opolska (111) i Lubuska (97) OIIB. Należy podkreślić, że w latach 2003 –2016 do okręgowych komisji kwalifikacyjnych złożono 70 228 wniosków i nadano już 58 289 uprawnień budowlanych. Postępowanie o nadanie uprawnień budowlanych prowadzone przez Polską Izbę Inżynierów Budownictwa jest ściśle podporządkowane przepisom prawa. Regulacje prawne sankcjonują fakt, iż nadanie określonej osobie uprawnień budowlanych jest gwarancją i świadectwem, że posiada ona odpowiednie kwalifikacje zawodowe i, co za tym idzie, ponosi pełną odpowiedzialność za wykonywaną pracę. w y dar zenia XXVI targi BUDMA Krystyna Wiśniewska Zdjęcia autorki M iędzynarodowe Targi Budownictwa i Architektury Budma 2017 odbyły się 7–10 lutego br. pod hasłem „Inspiracje, Wiedza, Biznes”. Jak zwykle na tych największych w Europie Środkowo-Wschodniej targach budowlanych zaprezentowało się kilkuset wystawców, pokazano setki nowości produktowych, były rynkowe premiery i ważne, merytoryczne spotkania. Budmie towarzyszyły targi Windoor-Tech. Gośćmi otwarcia Budmy 2017 byli m.in. Andrzej Adamczyk, minister infrastruktury i budownictwa, Tomasz Żuchowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa, Jacek Szer, główny inspektor nadzoru budowlanego, Andrzej Roch Dobrucki, prezes Krajowej Rady Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, Ryszard Gruda, prezes Izby Tomasz Żuchowski, Andrzej Adamczyk Architektów RP, Ryszard Trykosko, przewodniczący PZITB, Ksawery Krassowski, prezes Izby Projektowania Budowlanego, Mariusz Ścisło, prezes SARP, Włodzimierz Draber, przewodniczący Wielkopolskiej OIIB, Zbigniew Hoffmann, wojewoda wielkopolski. Andrzej Dobrucki w powitalnym wystąpieniu podkreślił, że bez inżynierów nie ma lepszego jutra i że obecnie szczególną bolączką inżynierów budownictwa są przepisy. Wyraził nadzieję, że zmiany prawne, nad którymi pracuje resort, spełnią nadzieje środowiska. Minister Adamczyk zapewniał, że zostaną wypracowane i przyjęte dobre rozwiązania, zapowiedział dyskusję podsumowującą konsultacje projektu kodeksu urbanistyczno-budowlanego. Zwrócił uwagę na wyzwania w zakresie budowy infrastruktu- ry kolejowej oraz realizacji programu Mieszkanie Plus. Po kilkuletniej przerwie wręczono Nagrodę Ministra Infrastruktury i Budownictwa. W kapitule konkursu zasiada prezes PIIB. Tegoroczną nagrodę przyznano za „Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego terenu Nowego Centrum Usługowego przy ul. Wojska Polskiego w Tczewie wraz z Koncepcją Zagospodarowania Przestrzennego Nowego Centrum Usługowego w Tczewie na obszarze po byłej jednostce wojskowej” przygotowany przez Biuro Projektów Urbanistyki i Architektury. Nagrodę odebrał główny projektant Michał Stangel (patrz str. 20). Uroczystość rozpoczęcia targów wieńczyło wręczenie Złotych Medali Międzynarodowych Targów Poznańskich (lista nagrodzonych produktów na str. 19). Tegoroczna Budma oferowała przybyłym wiele interesujących wydarzeń. Jednym z najciekawszych było trzydniowe I Forum Gospodarcze Budownictwa i Architektury, zorganizowane z inicjatywy Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa. Współorganizatorami były Polska Izba Inżynierów Budownictwa oraz Wielkopolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa. Drugi i trzeci dzień forum stanowiły Dni Inżyniera Budownictwa. Wydarzenie stało się okazją do przedstawienia najważniejszych obecnie dla branży problemów i dyskusji nad nimi. Przebiegało pod hasłem „Uczciwe budowanie – utopia czy społeczny obowiązek”. Otworzył je minister Andrzej Adamczyk, następnie o uczciwym marzec 2017 [148] 17 w y dar zenia Debata podczas forum budowaniu w kontekście ustawy o wyrobach budowlanych, a w szczególności o kontrolach tych wyrobów mówił Jacek Szer. O tym, że budownictwo jest i będzie kołem zamachowym polskiej gospodarki przekonywał Tomasz Żuchowski. Nakreślił ogólny plan wspierania polskiego budownictwa poprzez: zmiany w legislacji (Kodeks urbanistyczno-budowlany), doskonalenie szkolnictwa zawodowego, efektywne wykorzystanie środków unijnych, dążenie do stabilnej sytuacji gospodarczej, zapewnienie dobrych warunków ekspansji polskich firm i wyrobów budowlanych na rynki zagraniczne, program Mieszkanie Plus. Minister Żuchowski zapowiedział, że jeszcze w pierwszym kwartale br. MIiB opublikuje nową wersję kodeksu – uwzględniającą uwagi zgłoszone podczas konsultacji – zaś w kwietniu – przepisy wprowadzające kodeks i projekty ustaw okołokodeksowych. Najpóźniej we wrześniu Kodeks urbanistyczno-budowlany powinien być skierowany do sejmu. Minister Żuchowski jest przekonany, że kodeks będzie w sposób kompleksowy regulował proces inwestycyjny, sprzyjał ładowi przestrzennemu, szczególnie lepszej koor- 18 Inżynier budownictwa dynacji realizacji inwestycji publicznych z planowaniem przestrzennym. Poruszona została także kwestia dedykowanej ulgi budowlano-montażowej jako sposobu na ożywienie budownictwa. Podczas debaty panelowej – z udziałem m.in. Jerzego Strońskiego z Wielkopolskiej OIIB, Konrada Płochockiego z Polskiego Związku Firm Deweloperskich, Waldemara Izdebskiego z Politechniki Warszawskiej – Tomasz Żuchowski wskazał, że zgodnie z filozofią kodeksu „prawo zabudowy nie jest elementem prawa własności”, a wolność budowlana powinna być rozumiana w ten sposób, że „każdy może realizować inwestycję zgodnie z przepisami miejscowymi, z poszanowaniem interesów osób trzecich”. Minister mówił m.in. o uproszczeniu przepisów dla małych inwestycji, zmianach w planowaniu projektowania przestrzennego, o nowym systemie teleinformatycznym – rejestrze urbanistyczno-budowlanym, który miałby zapewnić dostęp do informacji o nieruchomościach, realizacji inwestycji i o polityce przestrzennej. Ważną nowością ma być wprowadzenie zgody inwestycyjnej zamiast pozwolenia na budowę. Podstawą udzielenia zgody inwestycyjnej będzie projekt inwestycyjny dotyczący usytuowania inwestycji i bryły obiektu architektonicznego. Projekt budowlany składałby się z projektu inwestycyjnego (usytuowanie i forma architektoniczna obiektu) oraz technicznego (wykonawczego). Projekt techniczny przewiduje możliwość wprowadzania w nim zmian w czasie wykonywania robót budowlanych bez konieczności przedkładania do organów Daniel Pawlicki w y dar zenia administracyjnych. Zwiększona ma być odpowiedzialność projektanta. Uregulowanie zawodów nastąpi w nowej ustawie o architektach, inżynierach budownictwa oraz urbanistach. Kolejna zmiana, którą wprowadzi kodeks, to uproszczenie zasad dotyczących zacieniania i przesłaniania. Minimalna odległość budynku od granicy działki będzie ustalana w zależności od wysokości budynku oraz określona w przepisach. Ostatni dzień forum przyniósł zmianę tematyki. Zebrani wysłuchali ciekawych referatów na temat realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Ponadto została zorganizowana debata dotycząca kwalifikacji zawodowych w budownictwie, na którą m.in. interesujące wystąpie- nie przygotował dr Daniel Pawlicki z Komisji Kwalifikacyjnej WOIIB. Uczestniczący w debacie prezes PIIB ubolewał, że programy nauczania uczelni są często dopasowywane do możliwości uczelnianej kadry, a nie do potrzeb przyszłych inżynierów, a także nad zbyt krótkimi okresami praktyk, gdyż „zawód inżyniera budownictwa łączy rzemiosło z tworzeniem; wymaga i głębokiej wiedzy, i praktyki”. Warto wspomnieć o innych interesujących wydarzeniach targowych, takich jak konferencja „Dachy i fasady – projektowanie i wykonanie lekkiej obudowy”, VIII Forum Budownictwa Pasywnego i Efektywności Energetycznej czy spotkanie z Fernando Menisem, wybitnym hiszpańskim architektem. Andrzej R. Dobrucki Laureaci konkursu o Złoty Medal MTP BUDMA 2017 ■ ALIVE Kolekcja armatury JAQUAR AND COMPANY PVT Ltd., Indie. ■ Bezszczotkowe akumulatorowe wiertarko-wkrętarki serii DS14/DV14/DS18/DV18/DBL2 HITACHI KOKI Co., Ltd., Japonia. ■ Drzwi podnoszono-przesuwne HST-Sky FAKRO Sp. z o.o., Nowy Sącz. ■ Drzwi wewnętrzne DESTINO UNICO INVADO Sp. z o.o., Dzielna, Ciasna. ■ Epoxy CERAMIKA TUBĄDZIN III Sp. z o.o., Sieradz. ■ Gruntowy wymiennik ciepła GEOSTRONG P.H.U. GLOBAL-TECH Renata Nowak-Mucha, Dąbrowa Górnicza. ■ HST PASSIV CORNER VIEW Firma ADAMS H. Pędzich, Mrągowo. ■ Hydrofobowy tynk sanitarny Izonil IZONIL GROUP s.r.o., Słowacja. ■ Kostki brukowe i płyty tarasowe FOTOLINE® Bruk-Bet Sp. z o.o., Żabno. ■ Okno Energeto 5000 View Fabryka Okien i Drzwi Mirox Sp. z o.o., Poznań. ■ Okno uchylno-obrotowe FPP-V preSelect² FAKRO Sp. z o.o., Nowy Sącz. ■ Ościeżnica Metalowa FAST PORTA KMI POLAND Sp. z o.o., Sp.k., Bolszewo. ■ Panel bramowy „60+” z przekładkami termicznymi KRAT-MET Dariusz, Przemysław i Helena Szymaniuk Sp.J., Kobylnica. ■ PERI DUO PERI GmbH, Niemcy. ■ Płyty z betonu architektonicznego Symfonia JADAR Sp. z o.o., Radom. ■ PORTA EXTREME RC3 37 dB PORTA KMI POLAND Sp. z o.o., Sp.k., Bolszewo. ■ Profile wykonane z materiału kompozytowego RESYSTA CROSWOOD Sp. z o.o. Sp.k., Toruń. ■ Retro Collection Producent Podłóg Drewnianych Jawor – Parkiet, Nowe Miasto Lubawskie. ■ Rodzina Blachodachówek Modułowych BUDMAT BUDMAT Bogdan Więcek, Płock. ■ Sky – Frame SKY FRAME A.G., Szwajcaria. ■ Supertermoizolacyjne schody strychowe LTK Energy FAKRO Sp. z o.o., Nowy Sącz. ■ SYSTEM EMO – STROPEX – energooszczędny montaż okien Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe STROPEX Spółka Jawna Renata Bruzi, Krzysztof Bruzi, Fabianów. ■ Ścienne i dachowe płyty warstwowe z rdzeniem ze sztywnej pianki poliuretanowej typu PIR SYSTEM PRUSZYŃSKI Sp. z o.o., Warszawa. ■ QUIKSET – żywiczna masa montażowa PRIVLAB Sp. z o.o., Kąty Wrocławskie. ■ Zacieraczka K-446-2 TH KRATOS KREBER Maszyny Budowlane Sp. z o.o., Radzyń Chełmiński. ■ Zaginarka ZGM-2000 / 2.0 z napędem elektrycznym PHUP MAAD Maria Wiśniewska, Tuchola. marzec 2017 [148] 19 ciek awe r e aliz acje Nagroda Ministra Infrastruktury i Budownictwa Zagospodarowanie przestrzenne Nowego Centrum Usługowego w Tczewie Plan miejscowy oraz wizualizacja urbanistyczna wklejone w zdjęcie lotnicze. Wizualizacje: M. Stangel, M. Wężykowska 20 Inżynier budownictwa Opracowanie: ARCA Biuro Projektów Urbanistyki i Architektury, Gliwice. Główny projektant: Michał Stangel; rysunki, wizualizacje: Marta Wężykowska; opracowanie ekofizjograficzne i prognoza oddziaływania na środowisko: PROEKO – Maciej Przewoźniak, Paulina Ćwiklińska, Łukasz Kowalski, Katarzyna Kubik, Ewa Sawon, Andrzej Winiarski; prognoza skutków finansowych: Waldemar Kalkowski, Katarzyna Szalewska; koncepcja drogowa i możliwości zaopatrzenia w media: BPBK S.A. – Adam Sawicki, Wiesław Gadziński, Wioletta Frydrych, Lucyna Pauli; inwentaryzacja i wytyczne kształtowania zieleni: 44sto – Marta Gocek, Ewa Twardoch; prowadzenie tematu ze strony zamawiającego – UM Tczew: Jolanta Śliwińska, Jolanta Walkowska, Maja Chyżyńska. samor z ąd z awodow y Złote Laury Umiejętności i Kompetencji dla izb dolnośląskiej oraz opolskiej W siedzibie Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach 5 stycznia br. odbyła się uroczystość wręczenia Laurów Umiejętności i Kompetencji przyznanych przez regionalną Izbę Gospodarczą w Katowicach. Była to jubileuszowa – XXV Gala Laurów Umiejętności i Kompetencji. Celem przyznawania tej nagrody jest zwrócenie uwagi na autorytety, które są szczególnie potrzebne w obecnych czasach. Przedstawiciele Opolskiej OIIB Sukces to nie kwestia wrodzonego talentu, błyskotliwej inteligencji ani szczęścia. Sukcesy odnoszą ludzie przekonani o tym, że wciąż mogą się wiele nauczyć – te słowa Carol Dweck przyświecały tegorocznej gali. Wśród wyróżnionych Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji w kategorii „Samorząd terytorialny, zawodowy i gospodarczy” znalazła się Dolnośląska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Opolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa. Kapituła laurów doceniła m.in.: profesjonalne i skuteczne wypełnianie zadań samorządu zawodowego, sprawowanie nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu oraz przestrzeganiem zasad etyki zawodowej przez członków izby, reprezentowanie interesów zawodowych członków, efektywne działania na rzecz integracji śląskiego środowiska budowlanego, zaangażowanie w działania mające na celu tworzenie właściwych warunków rozwoju budownictwa oraz roli i miejsca zawodu inżyniera. Przedstawiciele Dolnośląskiej OIIB W uroczystej gali uczestniczyła liczna reprezentacja Dolnośląskiej OIIB z przewodniczącym Eugeniuszem Hotałą oraz Opolskiej OIIB z przewodniczącym Adamem Rakiem. Szczególne podziękowania za wspieranie kandydatur do otrzymania tego wyróżnienia należą się Franciszkowi Buszce, przewodniczącemu Rady Śląskiej OIIB, który jest również członkiem Kapituły Laurów, laureatom natomiast – wielkie gratulacje! Źródło: www.piib.org.pl, www.dos.piib.org.pl marzec 2017 [148] 21 pr awo Odwrotne obciążenie VAT w budownictwie 2017 aplikant radcowski Piotr Magda Kancelaria Filipek & Kamiński Weszły w życie przepisy zmieniające zasady objęcia robót budowlanych mechanizmem odwrotnego obciążenia podatkiem VAT. 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 2024), która przewiduje zmianę dotyczącą objęcia robót budowlanych mechanizmem odwrotnego obciążenia. Ustawa wprowadziła zmiany w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2016 r. poz. 710, z późn. zm.). Nowelizacja wskazuje, że nowe przepisy ustawy o podatku od towarów i usług znajdą zastosowanie do usług – wymienionych w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy – które zostały wykonane od dnia 1 stycznia 2017 r. Do ustalenia momentu wykonania usług stosuje się przepisy art. 19a ust. 2 i 3 ww. ustawy. Przykład 1 Podwykonawca (zarejestrowany czynny podatnik VAT) 13 grudnia 2016 r. wykonał na rzecz wykonawcy (zarejestrowany czynny podatnik VAT) usługę objętą załącznikiem nr 14 do ustawy. Wykonanie 22 Inżynier budownictwa Ustawa zmieniająca wprowadza w odniesieniu do zastosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia katalog przesłanek, które muszą zostać spełnione (wszystkie razem): ■u sługa jest wymieniona w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy o podatku od towarów i usług; ■ świadczącym usługę jest podatnik, o którym mowa w art. 15, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9; ■ nabywcą usługi jest podatnik, o którym mowa w art. 15, zarejestrowany jako podatnik VAT czynny; ■u sługodawca świadczy usługi jako podwykonawca. załączniku zawiera usługi sklasyfikowane w działach 41–43 PKWiU (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU)) rozumiane jako roboty budowlane. Pierwsza ze wskazanych przesłanek ustanawia warunek, aby czynność była wymieniona w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy o podatku od towarów i usług. Wykaz zawarty w tym Kolejna przesłanka uzależnia zastosowanie mechanizmu odwrotnego obciążenia od statusu stron stosunku prawnego. Ustawa wymaga bowiem, aby usługodawca był podatnikiem podatku od towarów i usług, o którym mowa w art. 15 ustawy, a więc nie korzystał ze zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ustawy, tj. odnoszącego się do: ■ sprzedaży dokonywanej przez podatnika, u którego wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 tys. zł – do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku, oraz usługi udokumentowano fakturą, która została wystawiona dnia 2 stycznia 2017 r. Pomimo tego, że zgodnie z art. 19a ustawy obowiązek podatkowy z tytułu świadczenia usług budowlanych lub budowlano- -montażowych powstaje z chwilą wystawienia faktury, na mocy art. 5 nowelizacji mechanizm odwrotnego obciążenia znajduje zastosowanie do usług, które zostały wykonane od dnia 1 stycznia 2017 r. pr awo ■ sprzedaży dokonywanej przez podatnika rozpoczynającego w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności określonych w art. 5 ustawy, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w stosunku do okresu prowadzonej działalności gospodarczej w roku podatkowym, kwoty 200 tys. zł. Tak więc mechanizm odwrotnego obciążenia nie będzie miał zastosowania w sytuacji, w której podmiot świadczący usługę budowlaną objętą załącznikiem nr 14 do ustawy korzysta ze zwolnienia podmiotowego albo jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Powyższe odnosi się również do sytua cji, w której stroną czynności prawnej jest organ władzy publicznej lub obsługujący go urząd. W uzasadnieniu nowelizacji wskazuje się bowiem, że Jeżeli zatem nabywcą jest organ władzy publicznej lub obsługujący go urząd (a więc podmioty, o których mowa w art. 15 ust. 6 ustawy o VAT), zarejestrowany jako podatnik VAT czynny (w związku z wykonywanymi przez niego czynnościami podlegającymi opodatkowaniu – wykonywanymi na podstawie umów cywilnoprawnych) – wówczas z tytułu nabywania towarów objętych mechanizmem reverse charge podatnik ten powinien rozliczać się zgodnie z reżimem tego mechanizmu, bez względu na cel w jakim – w konkretnym przypadku – dokonuje zakupu, tj. czy zakup jest realizowany w związku z działalnością tego podatnika VAT, czy też będzie służył działalności wykonywanej jako organ władzy publicznej (oczywiście o ile spełnione zostaną pozostałe przesłanki przewidziane w art. 17 ust. 1 pkt 7 i 8 ustawy). Trzecia ze wskazanych przesłanek wskazuje, że nabywca usług musi posiadać status zarejestrowanego czynnego podatnika VAT. Warto zwrócić uwagę, że do końca 2016 r., w uprzednio obowiązującym stanie prawnym, art. 17 ust. 1 pkt 8 lit. b) stanowił jedynie, że usługobiorcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15. W konsekwencji mechanizm odwrotnego obciążenia nie będzie miał zastosowania, jeżeli nabywca nie jest podatnikiem, jest podatnikiem niezarejestrowanym albo podatnikiem zarejestrowanym korzystającym ze zwolnienia. Przesłanką konieczną do zastosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia jest wykonanie przez usługodawcę określonej w załączniku usługi w charakterze podwykonawcy. Warunek taki ustanawia art. 17 ust. 1h ustawy o VAT, nie wskazując jednak, jak należy rozumieć pojęcie „podwykonawca”. Nawiązując do jego znaczenia na gruncie prawa cywilnego, można wnioskować, że chodzi o dalszego (w stosunku do głównego) wykonawcę, nie zawężając jednak tego pojęcia tylko do tych podmiotów, ale zdawałoby się, że uprawnione jest jego rozszerzenie również na dalszych podwykonawców. Posiłkując się orzecznictwem, można dodatkowo podkreślić szerokie znaczenie tego pojęcia, gdyż każde świadczenie wykonawcy musi prowadzić do powstania obiektu budowlanego, co jest często określane w doktrynie jako każdy zmaterializowany rezultat będący efektem robót budowlanych stanowiących przedmiot umowy. Świadczenie usługi powoduje u stron umowy powstanie określonych, związanych z daną transakcją, obowiązków. W pierwszej kolejności po stronie usługodawcy powstaje obowiązek udokumentowania świadczonej usługi przez wystawienie faktury zawierającej zwrot „odwrotne obciążenie” (art. 106e ust. 1 pkt 18 i ust. 4 pkt 1 ustawy o VAT). Podmiot ten jest © whitelook - Fotolia.com również obowiązany do uwzględnienia usługi w prowadzonej w tym celu ewidencji VAT oraz w składanych za właściwe okresy rozliczeniowe deklaracjach VAT-7/VAT-7K. Ponadto zgodnie z art. 101a ust. 1 ustawy o VAT podatnicy świadczący usługi, dla których podatnikiem jest nabywca, są obowiązani składać w urzędzie Przykład 2 Wykonawca (zarejestrowany czynny podatnik VAT) wykonuje na rzecz inwestora usługę budowlaną objętą załącznikiem nr 14 do ustawy. Wykonanie tej usługi zlecił podwykonawcy (zarejestrowany czynny podatnik VAT), który następnie zlecił jej wykonanie dalszemu podwykonawcy (podatnik VAT zwolniony). W tej sytuacji mechanizm odwrotnego obciążenia będzie miał zastosowanie pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą, natomiast nie będzie miał zastosowania w stosunku między podwykonawcą a dalszym podwykonawcą, ponieważ nie została spełniona przesłanka, aby usługodawca był zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT niekorzystającym ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9 (art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy). marzec 2017 [148] 23 pr awo skarbowym zbiorcze informacje o dokonanych dostawach towarów oraz świadczonych usługach, zwane „informacjami podsumowującymi w obrocie krajowym”. Podatnik składa informacje podsumowujące (art. 101a ust. 2 ustawy): ■ za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy z tytułu dokonania transakcji; ■ wyłącznie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Określone obowiązki związane z zawarciem i wykonaniem umowy spoczywają także na nabywcy. Analogicznie do obowiązku świadczącego usługę nabywca jest obowiązany do wykazania usług w prowadzonej ewidencji VAT ze wskazaniem właściwej dla danej usługi stawki podatku VAT oraz w składanych za właściwe okresy rozliczeniowe deklaracjach VAT-7/VAT-7K. Natomiast po stronie nabywcy nie powstaje obowiązek wykazania nabywanych usług w informacji podsumowującej VAT-27, gdyż art. 101a ust. 1 ustawy o VAT wyraźnie stanowi, że obowiązek ten ciąży wyłącznie na osobie podatnika dokonującego dostawy towarów lub świadczącego usługi. Warto podkreślić, że nabywcy przysługuje prawo do odliczenia podatku na zasadach ogólnych, tj. w zakresie w jakim nabywane usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Zaznaczyć również należy, że oprócz przytoczonego na wstępie art. 5 nowelizacji ustawodawca przewidział również inny przepis o charakterze przejściowym, tj. art. 8 odnoszący się do dokonanych przed wejściem w życie ustawy rozliczeń dotyczących usług wykonanych od dnia 1 stycznia 2017 r. W przypadku uiszczenia przed dniem 1 stycznia 2017 r. całości lub części zapłaty na poczet dokonanych od tego dnia dostaw towarów lub świadczenia usług, dla których podatnikiem od dnia 1 stycznia 2017 r. stał się nabywca, zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 7 lub 8 ustawy o VAT, korekty rozliczenia tej zapłaty dokonuje się w rozliczeniu za okres, w którym dokonano dostawy tych towarów lub wykonano tę usługę. istniejącego składa się z numerycznego modelu: terenu, wysokiej rozdzielczości ortofotomapy, zieleni 3D oraz budynków opracowanych na podstawie stereodigitalizacji zdjęć lotniczych i skaningu laserowego. Dodatkowo na podstawie mapy zasadniczej można wymodelować pod terenem całą infrastrukturę techniczną wraz z przyłączami do budynków. Koncepcja opracowania drugiej makiety uzależniona jest od potrzeb i działań wynikających z ustaleń MPZP. Pojawiają się nowe: zabudowa, układ dróg, parki, skwery, place, przebicia kwartałów, tworzące przestrzenie publiczne. Cyfrowe modele odgrywają nie tylko zasadniczą rolę w procesie planowania i urbanistyki, ale również powoli stają się platformą koordynującą dla procesu rewitalizacji. krótko Cyfrowe mapy Łodzi Miejska Pracownia Urbanistyczna (MPU) w Łodzi sporządza plany zagospodarowania przestrzennego (MPZP). Na etapie ich tworzenia podejmowany jest szereg strategicznych decyzji wpływających na rozwój miasta, co wymaga dobrej koordynacji różnych branż. Przyspieszenie tego procesu oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia pewnych kolizji wymuszają wykorzystanie specjalistycznych narzędzi, które ułatwiają zarządzanie projektem i pozwalają na przetwarzanie różnorodnych danych. W MPU wykorzystywane jest m.in. oprogramowanie wchodzące w skład pakietu Autodesk Infrastructure Design Suite Premium. Dla każdego projektu MPZP przygotowywane są w aplikacji InfraWorks dwie cyfrowe makiety – stanu istniejącego i projektowanego. Makieta stanu 24 Inżynier budownictwa pr awo marzec 2017 [148] 25 moim zdaniem W sprawie łączenia Eurokodów z Polskimi Normami własnymi Witold Ciołek Nie istnieje zakaz łącznego stosowania norm powołanych w przepisach, a niejasne przepisy zmuszają do traktowania tych norm jako obligatoryjne, sprowadzając ustawową dobrowolność do suchego zapisu prawnego. D o niniejszej wypowiedzi skłonił mnie p. Olgierd Donajko swoim artykułem „Eurokody i normy branżowe. Łączenie norm a dobrowolność stosowania”, opublikowanym w numerze 9/2016 „Inżyniera Budownictwa”. Autor poruszył w nim kilka wątków dotyczących stosowania Polskich Norm (PN) w sporządzaniu ekspertyz i projektowaniu obiektów budowlanych. Biorąc za przykład ekspertyzę obiektu wieżowego, w której zastosowano jednocześnie Polskie Normy eurokodowe (PN-EN) i Polskie Normy własne (PN-B), autor wyraża pogląd o niedopuszczalności łącznego stosowania PN z dwóch różnych grup norm (tj. ich mieszania) i ukazuje trudności, jakie z tak sporządzonej ekspertyzy wynikają dla dalszych prac projektowych. Nie jest to problem nowy ani odosobniony, tego typu wątpliwości nurtują projektantów od 31 marca 2010 r., gdy Polski Komitet Normalizacyjny, spełniając wymagania normalizacji europejskiej, wycofał 39 PN-B włas nych jako sprzecznych z PN-EN i zastąpił je Eurokodami. Pisząc „projektantów”, mam tu na myśli szerokie spektrum użytkowników norm: projektantów, rzeczoznawców, inspektorów nadzoru, biura projektowe, firmy budowlane czy władze budowla- 26 Inżynier budownictwa ne itp. Środowisko projektantów budownictwa potraktowało wycofanie norm krajowych własnych, stosowanych od dziesięcioleci do projektowania budynków i budowli, jako działanie PKN przez zaskoczenie, skutkujące katastrofą dla biur projektów i projektantów, mimo że przed tą datą zainteresowanie Eurokodami było znikome w porównaniu z potrzebami. Wtedy Ministerstwo Infrastruktury ogłosiło swoje stanowisko, uznając, że oba pakiety PN mogą być podstawą wykonania projektu budowlanego budynku. Chociaż pismo to było tylko przypomnieniem ówczesnego stanu prawnego w sprawie stosowania PN, przyczyniło się do zażegnania rozterek co do stosowania norm wycofanych i dało możliwość kontynuowania prac projektowych na podstawie znanych norm PN-B, a jednocześnie pozwalało na stopniowe opanowywanie metodyki projektowania wg Eurokodów. Niestety, znalazły się nim stwierdzenia, które stały się źródłem nowych niejasności (o czym dalej). Od tego wydarzenia sprzed siedmiu lat w użyciu są dwa pakiety norm sprzecznych, a wraz z nimi i wątpliwości. Sprzeczność ta nie oznacza, jakoby jedne normy miały prowadzić do poprawnych, a drugie do wątpli- wych wyników, wynika ona z zasad normalizacji europejskiej. Na łamach „IB” publikowano artykuły, których autorzy podnosili zarówno sprawę niejasności w przepisach prawnych odnośnie do dobrowolnego i obligatoryjnego stosowania PN, jak i stawiali pytania o możliwość stosowania norm z obu zbiorów w odniesieniu do jednego obiektu. Można też wskazać artykuły z tezami, że komplementarne korzystanie z zaleceń PN-B jest niedopuszczalne lub, wręcz przeciwnie, konieczne w projektowaniu wg nowo wprowadzonych PN-EN, zwłaszcza gdy brakuje w nich potrzebnych informacji. Sprawy te jednak nie zostały rozwiązane, nadal sprawiają projektantom problemy. Odważam się napisać, że wynikają one w części z niejasności przepisów prawnych, a w części z przyzwyczajenia projektantów do traktowania norm powołanych w przepisach jako obligatoryjne, zwłaszcza że przed laty tak było de facto. W wykazie piśmiennictwa wymieniłem kilka publikacji z „IB” na te tematy. Są wśród nich również artykuły autora tych słów. To z racji ówczesnego zaangażowania uznałem, że i tym razem mogę zabrać głos, zastrzegając od razu, że jest to wyłącznie mój pogląd. moim zdaniem Istota problemu Powróćmy do artykułu. Nie ze wszystkimi poglądami autora można się zgodzić, niektóre warto poprzeć, inne zanegować oraz wziąć w częściową obronę projektantów. Najpierw jednak muszę odnieść się do terminu „normy branżowe”, którym autor błędnie się posługuje i już w tytule wprowadza nieścisłość – domyślam się, że obejmuje nim te 39 PN-B, które zostały wycofane. W terminologii PKN nazywa się je Polskimi Normami własnymi (krajowymi własnymi), w odróżnieniu od Eurokodów, które się wywodzą z Norm Europejskich. Zarówno wszystkie PN-B, jak i PN-EN są Polskimi Normami. Uściślenie to wydaje się konieczne, aby po pierwsze jednoznacznie identyfikować normy, gdyż w przeszłości istniały normy branżowe BN, które wyszły z obiegu, i po wtóre aby nie używać błędnych terminów wśród mniej zorientowanych czytelników. Zatrzymajmy uwagę na dwóch ważnych zdaniach, w których autor surowo ocenia środowisko projektantów. Oto one: A. Pomimo ponad sześciu lat (wyróżnienie W.C.) stosowania Eurokodów w Polsce nadal pokutuje w środowisku projektantów błędne przekonanie, jakoby istniało formalne i prawne przyzwolenie na dowolne łączenie przy projektowaniu Eurokodów ze starymi normami branżowymi PN-B. B. Jak zatem widać, po bez mała 15 latach (wyróżnienie W.C.) temat zasad dobrowolności stosowania norm i wynikających z tego ograniczeń nadal nie przebił się do świadomości projektantów. Otóż odnosząc się do zdania A, muszę napisać, że istnieje takie przyzwolenie, skoro nie ma formalnego i prawnego zakazu łączenia norm – jest więc dozwolone to, co nie jest zabronione i zagrożone karą. Jeżeli stosowanie norm ma być według ustawy o normalizacji dobrowolne, to jest bezcelowe formułowanie przyzwolenia na ich łączenie. Ponieważ ustawa o normalizacji nie nakłada na projektanta obowiązku stosowania PN i nie czyni tego ustawa – Prawo budowlane, może on je w projektowaniu pominąć lub ponieważ ich użycie nie jest zabronione, może on je zastosować w dowolnej kombinacji, odpowiednio do potrzeb i własnej decyzji, na własną odpowiedzialność. Z tego punktu widzenia można zaprojektować np. wzmocnienie stropu w budynku wg PN-B włas nych, a nośność słupa sprawdzić wg PN-EN. Nic też nie przeszkadza, aby w projektowaniu stropu wg PN-B ustalać obciążenia wg zaleceń PN-EN lub w dowolny inny sposób, jeśli wymaga tego bezpieczeństwo. Podobnie można sprawdzić odporność ogniową słupa żelbetowego na podstawie PN-EN w konstrukcji zaprojektowanej przed laty wg PN-B. Co miałoby przeszkadzać sprawdzeniu posadowienia budynku wg PN-EN, a zaprojektowaniu nadbudowy wg PN-B lub odwrotnie? I nie są to wcale sytuacje wydumane – miały one miejsce. Na projektancie spoczywa odpowiedzialność znacznie większa niż stosowanie norm. Samo użycie norm nie jest esencją projektowania – zanim to nastąpi, projektant musi, często bez norm, ustalić zagrożenia i warunki pracy konstrukcji, określić jej schemat statyczny, ustalić obciążenia, ocenić podłoże itp., a następnie zapewnić jej obliczeniowo wymagany poziom bezpieczeństwa, nawet jeśli trzeba odstąpić od zaleceń norm. W zdaniu B autor zarzuca projektantom nieznajomość zasad dobro- wolnego stosowania norm i wynikających z tego ograniczeń. W dużej mierze może to być prawda, gdyż autor reprezentuje pracownię projektową. Jednak z treści artykułu można wywnioskować, że chodzi mu głównie o nieznajomość ograniczeń w jednoczesnym stosowaniu (łączeniu) PN-B i PN-EN. Nie znam takich ograniczeń z mocy prawa. Pan Donajko uważa, że projektanci mogą nie znać tych ograniczeń z powodu nieprzyswojenia sobie w wystarczającym zakresie przepisów prawa związanego z ich zawodem, tj. ustawy – Prawo budowlane [1] i rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2], a także treści odpowiednich norm. I to jest możliwe. Relacja prawo a normy Zajrzyjmy do ww. dwóch aktów prawnych różnej rangi, pomijając analizę treści norm. Zarówno Prawo budowlane, jak i rozporządzenie [2] nie mówią o obowiązku stosowania PN. Pod tym względem ustawa – Prawo budowlane jest zgodna z ustawą o normalizacji. Zapis o dobrowolnym statusie PN mógłby być zniesiony w ustawie – Prawo budowlane jako lex specialis do ustawy o normalizacji, gdyby taka była wola ustawodawcy. Ponieważ w Prawie budowlanym nie ma przepisu o obowiązku stosowania PN, więc minister, wydający na mocy tej ustawy rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, nie jest uprawniony do nakładania obowiązku stosowania PN, które powołuje. Normy w rozporządzeniu powinny być tak powołane, aby ze sposobu powołania nie wynikał obowiązek ich stosowania. Niestety, w wielu rozporządzeniach wydanych na podstawie ustaw warunek ten nie jest spełniony. marzec 2017 [148] 27 moim zdaniem Do sprawy podniesionej przez p. Donajko odnosi się § 204 rozporządzenia [2], którego ust. 4 stanowi: Warunki bezpieczeństwa konstrukcji, o których mowa w ust. 1, uznaje się za spełnione, jeżeli konstrukcja ta odpowiada Polskim Normom dotyczącym projektowania i obliczania. Oznacza to, że nie ma tu mowy o obowiązku stosowania norm, przy czym prawodawca wyznacza tylko cel, nie wskazując drogi do jego osiągnięcia, a tym samym pozostawia projektantowi swobodę wykazania, które warunki bezpieczeństwa konstrukcji odpowiadają PN-EN, a które PN-B. Z tego wyciągnąłbym wniosek, że nie ma zakazu łączenia norm. I chociaż nasuwa się oczywisty wniosek, że najprościej byłoby zastosować te normy, to nie należy ich traktować jako obligatoryjne. Niestety, ust. 4 rozporządzenia [2] jest zredagowany wadliwie, gdyż wymaga spełniania tylko warunków bezpieczeństwa ujętych w normach, a pomija ewentualne zagrożenia pozanormowe, za które projektant także odpowiada. A poza tym normy nie są bezbłędne. Postanowiłem w tym miejscu wrzucić kamyk do ogródka p. Donajko, który jednak łagodzi swoje rygorystyczne stanowisko o niedopuszczalności łączenia norm PN-EN z PN-B, pisząc (s. 28 trzeci łam): Eurokody są bardziej wymagające od projektanta (...) nie podają gotowych receptur (...) wskazują tylko kierunek. Wtedy można się podeprzeć albo wynikami badań, danymi producentów, albo sposobami znanymi ze starych norm. Zgadzam się z autorem, że jeśli nie ma uzasadnionych wymagań lub ograniczeń, to nieracjonalne byłoby wprowadzanie wybranych postanowień z PN-B i włączanie ich w sprawdzanie stanów granicznych wg PN-EN. Inaczej byłoby to bezsensowne. Zawsze można skorzystać z zaleceń PN-B, tak jak z każde- 28 Inżynier budownictwa go podręcznika lub poradnika. Ale to nie zmienia mego poglądu, że można jedne elementy obiektu obliczać wg Eurokodów, inne wg PN-B. Warto także przytoczyć słowa autora, który napisał [3]: Bywają jednak sytuacje, gdy łączenie norm PN-EN oraz PN-B jest nie tylko dopuszczalne, ale wręcz niezbędne. W przypadku określania wartości częściowych współczynników bezpieczeństwa niedopuszczalne jest rygorystyczne trzymanie się zasady, że należy posługiwać się wyłącznie eurokodami. Spróbujmy jeszcze w tej kwestii zajrzeć do wspomnianego stanowiska Ministerstwa Infrastruktury z dnia 20 kwietnia 2010 r. pt. „Stosowanie Eurokodów w projektowaniu budynków”. W pierwszym akapicie mamy niejasny passus: (...) informujemy, że w zależności od decyzji projektanta – podstawą wykonania projektu budowlanego budynku mogą być zarówno normy aktualne (Eurokody), jak i wycofane (PN-B) (wyróżnienie W.C.). Wyrażenie „jak i” mówi o łącznym stosowaniu norm (aktualnych i wycofanych), gdyby zamiarem ministerstwa miało być stosowanie alternatywne (rozłączne), użyłoby spójnika „lub”. Jest w tym stanowisku jeszcze drugi niejasny passus. Chodzi o fragment: Ustawa z dnia 24 września 2002 r. (powinno być z 12 września – przyp. W.C.) o normalizacji (Dz.U. 02.169.1386 z późn. zm.) stanowi w art. 5 ust. 3, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, ale jednocześnie w ust. 4 pozwala na powoływanie Polskich Norm w przepisach prawnych, co czyni te normy w całości lub stosownym zakresie powołania, integralną częścią przepisu (wyróżnienie W.C.). Wyróżniony fragment nakłada obowiązek stosowania norm, jest więc sprzeczny z ustawami, treścią § 204 rozporządzenia [2] oraz z pierwszym zdaniem stanowiska MI (vide poprzedni akapit), gdzie występuje zwrot mogą być. Z powodu tej niejednoznaczności normy powołane w rozporządzeniu są traktowane jako obligatoryjne. Z przeprowadzonej analizy można wyciągnąć wniosek, a nie istnieje zakaz łącznego stosowania norm powołanych i że niejasne przepisy zmuszają do traktowania tych norm jako obligatoryjne, sprowadzając ustawową dobrowolność do suchego zapisu prawnego. Nie wykluczam, że taka jest intencja prawodawcy. Zakończenie Czy zatem, jak pyta p. Donajko, „każdemu wolno wszystko?”. I sobie celnie odpowiada: Wynika z tego, że przed przystąpieniem do projektowania bądź opracowywania ekspertyzy musimy się zdecydować, według jakiego systemu chcemy pracować. Albo Eurokody, albo stare normy branżowe (czytaj PN-B własne wycofane – W.C.). I to jest właśnie clou artykułu. Twierdzę, że projektant jest w małym stopniu odpowiedzialny za wybór stosowanych norm, gdyż nie jest jedyną stroną kontraktu i nie rozpoczyna projektowania sobie a muzom, raczej odpowiada na konkretne zamówienie. Wybór norm należy do zamawiającego, który może żądać, aby projekt obiektu lub jego ekspertyza były wykonane zgodnie z Eurokodami i/lub z PN-B wycofanymi, nie wyłączając innych norm dobrowolnych, odpowiednio do swoich potrzeb. Jeżeli takiego wyboru nie dokonano, to projektant, będąc świadomy istnienia dwóch grup norm, powinien zawczasu zadbać o ustalenie rodzaju norm, wg których ma projektować. Jest to jeden z warunków umownych. W takim razie wszystkie powołane w umowie normy staną się obowiązujące dla obu stron kontraktu, niezależnie od ich statusu wg prawa. moim zdaniem Uważam, że przy tej sposobności warto poruszyć wątek dalszego alternatywnego stosowania wycofanych PN-B na równi z Eurokodami. Na wiele lat przed wycofaniem normy PN-B przestały być aktualizowane, gdyż były przewidziane do zastąpienia i wycofania. O ile w 2010 r. było celowe wprowadzić je do równoległego stosowania z Eurokodami, o tyle obecnie, po siedmiu latach, należałoby zrewidować ten pogląd. Niektóre z nich pochodzą z lat 70., mają więc z górą lat czterdzieści bez żadnego makijażu. Inne są młodsze, pochodzą z lat 80., też bez aktualizacji. Jaka jest ich wartość, skoro w normalizacji uważa się za przestarzałe normy sprzed pięciu lat? Mój znajomy projektant, który chętnie je stosuje, uspokaja mnie słowami: „Są dobre, łatwe w stosowaniu, zobacz, czy się walą budynki zaprojektowane przed laty wg tych norm?”. I rzeczywiście, nie. Warto by zrobić kwerendę, ile tysięcy budynków w Polsce jest projektowanych na podstawie PN-B, a ile wg PN-EN. Jeżeli więc władze budowlane uważają, że normy wycofane powinny nadal figurować w rozporządzeniu [2] jako powołane do stosowania, to może warto zainicjować prace nad rewizją i aktualizacją ich treści oraz doprecyzować zakres ich zastosowania w Polsce. Byłoby to w obszarze projektowania przedsięwzięcie podobne do wprowadzania wyrobów budowlanych na rynku krajowym i znakowania znakiem budowlanym. Zarezerwuj termin Targi Branży Budowlanej i Kamieniarskiej TARBUD 2017 Termin: 24–26.03.2017 Miejsce: Wrocław Kontakt: tel. 713 475 252 tarbud.wroclaw.pl NO DIG BERLIN 2017 Sympozjum i wystawa technologii bezwykopowych Termin: 28–31.03.2017 Miejsce: Berlin Kontakt: tel. +49 30 303 821 43 www.nodigberlin.com Konferencja „Współczesne problemy odorowe w przemyśle i gospodarce rolnej” Termin: 29–30.03.2017 Miejsce: Płock Kontakt: tel. 81 442 04 96 e-mail: [email protected] Piśmiennictwo I Kongres „Smog problemem XXI wieku” 1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. Termin: 29–30.03.2017 Nr 89, poz. 414 z późn. zm.). 2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpo- Miejsce: Kraków Kontakt: tel. 12 351 10 90 konferencje.inzynieria.com/smog wiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Targi Budowlane BUD-GRYF 3. J. Kowalewski, O stosowaniu PN własnych w projektowaniu Termin: 31.03–2.04.2017 według eurokodów, „Inżynier Budownictwa” nr 10/2012. 4. J. Rymsza, Stosowanie Eurokodów w budownictwie mostowym – cz. I i II, „IB” nr 11 i 12/2011. 5. W. Podlaski i A. Gumuła, Dobrowolność czy obligatoryjność stosowania PN – dwugłos w sprawie, „Inżynier Budownictwa” nr 1/2013. 6. W. Ciołek, Dobrowolność czy obligatoryjność stosowania PN (sprawie dwugłosu), „Inżynier Budownictwa” nr 3/2013. 7. M. Łagoda, Teraz Eurokody, „Inżynier Budownictwa” nr 4/2010. 8. W. Ciołek, Kilka uwag o Eurokodach i stosowaniu norm wycofanych, „Inżynier Budownictwa” nr 7–8/2010. 9. M . Skwarek, J. Hulimka, Zmiana normy a zwiększenie obliczeniowej wartości obciążenia wiatrem, „Inżynier Budownictwa” nr 2/2014. 10. W. Ciołek, Relacje przepisów prawnych i Polskich Norm, „Inżynier Budownictwa” nr 3/2014. Miejsce: Szczecin Kontakt: tel. 91 464 44 05 www.bud-gryf.pl II Warsztaty Geologii Inżynierskiej Termin: 6–7.04.2017 Miejsce: Kraków Kontakt: tel. 506 779 556 www.warsztatygi.agh.edu.pl IV Konferencja i Targi „BIM Projektowanie przyszłości” Termin: 20.04.2017 Miejsce: Warszawa Kontakt: tel. 604 980 029 bimprojektowanieprzyszlosci.evenea.pl marzec 2017 [148] 29 list y Projekt modernizacji instalacji Odpowiada Rafał Golat – radca prawny Projekt dotyczy modernizacji trzech pięter w biurowcu. Częściowej modernizacji w sensie dodania nowych obwodów podlegają tablice elektryczne. Projekt zostaje przekazany właścicielowi budynku z klauzulą (na każdym rysunku), że prawa autorskie do projektu należą do mojej firmy. Właściciel budynku nie chce przejąć projektu z taką adnotacją i motywuje to: „Zmianie podlega projekt pierwotny, do którego pierwotny projektant też ma prawa autorskie. Jeśli mamy sobie rościć prawa autorskie do oddawanego projektu, to tylko do tej części, którą wykonywaliśmy. Dochodzi więc do takiej sytuacji, że do jednego schematu tablicy elektrycznej mogą być prawa autorskie dla kilku firm, bo każda firma coś modyfikowała przy tej tablicy. Zdaniem właściciela budynku po zmodernizowaniu tablicy prawa autorskie przechodzą z projektanta na właściciela budynku, ponieważ to on ma obowiązek gromadzić dokumentację ze zmianami”. 30 Inżynier budownictwa W celu rozstrzygnięcia wątpliwości należy wziąć pod uwagę następujące wyjściowe okoliczności. Po pierwsze istotna jest ocena przedmiotowego projektu instalacji elektrycznej jako opracowania innego projektu w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.), zwanej dalej ustawą. Po drugie należałoby ocenić, czy umowa, w wyniku której zrealizowany został przedmiotowy projekt, zawierała postanowienia, dotyczące praw autorskich do niego. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy opracowaniem cudzego utworu jest m.in. jego adaptacja lub przeróbka, będąca przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Ustęp 2 tego artykułu stanowi z kolei w zdaniu pierwszym, że rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W tym kontekście istotne jest zatem, czy autor projektu pierwotnego, który został poddany przeróbce (modyfikacji), czego efektem było powstanie nowego projektu, udzielił stosownego zezwolenia na korzystanie z opracowań swojego projektu albo też przeniósł na właściciela obiektu wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, o którym mowa w art. 46 ustawy. Odrębną kwestią są relacje umowne między właścicielem obiektu a autorem opracowania (nowego projektu). Przede wszystkim zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 61 ustawy, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Z powyższego przepisu wynika, że jeżeli umowa, na podstawie której projekt został zamówiony, nie przewiduje żadnych postanowień, dotyczących praw autorskich do projektu, zamawiający może powołać się na powyższe domniemanie, podnosząc, że projektant w sposób dorozumiany wyraził zgodę na to, aby jego projekt został zastosowany do jednej budowy. W rozpatrywanym kontekście istotny jest także aspekt formalny. Jeżeli chodzi o umowę o przeniesienie majątkowych praw autorskich, to musi ona zostać zawarta na piśmie (zgodnie z art. 53 ustawy) pod rygorem nieważności. W praktyce wymaga to złożenia przez strony podpisu pod oświadczeniem, z reguły zawartym w umowie, na podstawie której projekt został zamówiony, o przeniesieniu majątkowych praw autorskich do projektu. Inaczej pod tym względem przedstawia się kwestia licencji na korzystanie z projektu. Licencje niewyłączne nie wymagają dla swej ważności zachowania formy pisemnej. Licencja może zostać wobec tego skutecznie udzielona również w innej formie, np. dokumentowej. Zgodnie z art. 772 k.c. do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie, np. w ramach korespondencji mejlowej między stronami. list y Nie bez znaczenia jest też cel, w jakim umowa jest zawierana. Jeśli autor projektu wykonuje go na potrzeby określonej realizacji (inwestycji), można domniemywać, że w sposób dorozumiany godzi się na zastosowanie tego projektu w tym celu. Na tym założeniu oparte jest powołane powyżej domniemanie nabycia prawa, określone w art. 61 ustawy. Przedmiotową sytuację można poglądowo zestawić z przykładem z innej dziedziny, dotyczącym publikacji prasowych. Jeśli autor pisze artykuł na zamówienie określonej redakcji prasowej, w celu jego opublikowania w konkretnym czasopiśmie, a następnie dostarcza zamówiony tekst do redakcji, wyraża w ten sposób swą wolę (zgodę) na opublikowanie przekazanego artykułu, nawet jeśli w umowie z wydawcą licencja na publikację nie została wyraźnie wyartykułowana. Podsumowaniem podanych uwag są następujące wnioski: ■w yłączne prawa autorskie do projektu pozostają przy projektancie, jeśli praw tych wyraźnie nie przeniósł na piśmie na właściciela obiektu (zamawiającego); ■ jeśli właścicielowi budynku nie została udzielona licencja na wykorzystanie projektu na potrzeby realizacyjne (modernizacji), udzielenie licencji w tym zakresie można wywodzić z celu, w jakim projekt został zamówiony, oraz domniemania wynikającego z art. 61 ustawy; ■o drębnym zagadnieniem są prawa przysługujące autorowi pierwotne- REKLAMA go projektu, poddanemu modyfikacji, biorąc pod uwagę to, komu te prawa przysługują, w szczególności jeżeli chodzi o autorskie prawa zależne, czyli wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego (na korzystanie z opracowań pierwotnego projektu, w tym przedmiotowego projektu, na potrzeby określonej modernizacji). Jeśli prawa te zostały wcześniej nabyte, właściciel obiektu nie musi występować dodatkowo o zgodę autora pierwotnego projektu na skorzystanie z jego opracowania (projektu modernizacji). W związku z powyższym zastrzeżenie, że prawa majątkowe do projektu należą do projektanta, który projekt ten wykonał, stanowi odzwierciedlenie stanu formalnego, jeśli projektant praw tych nie przeniósł na inny podmiot (właściciela obiektu), co nie oznacza, że zamawiający projekt nie może go wykorzystać na potrzeby określonej modernizacji, jeśli uzyskał licencję (zezwolenie) na wykorzystanie zamówionego projektu w tym zakresie – albo wyraźną, albo dorozumianą, wynikającą z celu umowy i zgodnego zamiaru stron. SPROSTOWANIE W „IB” nr 2/2017 w artykule „Domieszki przeciwmrozowe i ich stosowanie w niskich temperaturach” na str. 62 została nieprawidłowo podana nazwa firmy CHRYSO Polska – producenta domieszek, za co przepraszamy. redakcja marzec 2017 [148] 31 list y Remont i przebudowa szopy Odpowiada mgr inż. Anna Sas-Micuń – Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki Mam pytanie dotyczące remontu szopy drewnianej zgodnie z obowiązującymi przepisami. Szukałem odpowiedzi w internecie, ale wszystkie znalezione strony dotyczyły remontu budynków. Podkreślam słowo „budynek”, bo moje pytanie dotyczy szopy, która stoi na gołej ziemi, bez elementów łączących ją z gruntem. W moim Starostwie uzyskałem opinię, że każdy obiekt, który dotyka matki ziemi, jest trwale połączony z gruntem. Ponieważ Starostwo (i później Województwo) mylnie zaklasyfikowało projektowaną przeze mnie budowę (a raczej posadowienie) blaszaka jako budowę budynku (opieram się tu na lekturze artykułu w „IB” autorstwa radcy prawnego – Jolanty Wawrzyniak), postanowiłem już nie walczyć z wiatrakami, tylko wyremontować starą drewnianą szopę. Boję się jednak, że jeżeli to też będzie wymagało zgłoszenia lub pozwolenia, znajdą się powody do sprzeciwu. Jeżeli wspomniana szopa nie ma żadnego połączenia z gruntem, czy mimo to muszę dokonać zgłoszenia lub wniosku o pozwolenie na remont tej szopy, polegający na: wymianie bocznych zgniłych desek na jednej ze ścian, wymianie drzwiczek, zrobieniu wylewki, która spełniałaby tylko funkcję podłogi (nie byłaby połączona fizycznie z konstrukcją szopy). 32 Inżynier budownictwa Przede wszystkim, aby odpowiedzieć na pytanie czytelnika, niezbędne jest ustalenie dwóch kwestii: jak należy traktować drewnianą szopę, czy jako budynek czy też obiekt budowlany, oraz czy zakres projektowanych robót budowlanych można zakwalifikować jako remont, czy też będzie to przebudowa, w myśl ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2016 r. poz. 290 z późn. zm.). Zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane (dalej: Pb) przez budynek należy rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach. Opisana szopa nie jest trwale związana z gruntem i nie posiada fundamentów, a zatem nie spełnia definicji budynku. W rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy Pb jest obiektem budowlanym. Co do pojęcia „remont” to w świetle art. 3 pkt 8 ustawy Pb przez remont należy rozumieć wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, niestanowiących bieżącej konserwacji, przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych, niż użyto w stanie pierwotnym. Proponowana przez czytelnika wymiana zgniłych desek na jednej ze ścian, wymiana drzwiczek mieści się w definicji remontu. Jednak już wykonanie wylewki nie można uznać za odtworzenie stanu pierwotnego, gdyż pierwotnie szopa była podłogi pozbawiona. Tylko prace związane z remontem istniejącej wylewki mie- ściłyby się w pojęciu remontu w rozumieniu pkt 8 art. 3 Pb. Z kolei zgodnie z art. 3 pkt 7a Pb przez przebudowę należy rozumieć wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji. W opisanym przypadku wykonanie wylewki należałoby zakwalifikować do przebudowy obiektu budowlanego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 29 ust. 1 Pb, obowiązującym od 1 stycznia 2017 r., na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw, w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. poz. 2255), w powiązaniu z ust. 2 pkt 1 art. 29 pozwolenia na budowę nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegających na remoncie obiektów budowlanych. W stosunku do przebudowy obiektów budowlanych mają zastosowanie przepisy art. 29 ust. 2 pkt 1a, w myśl których przebudowa obiektów budowlanych wymienionych w ust. 1 nie wymaga pozwolenia na budowę. Ponieważ opisanej szopy nie można zakwalifikować do żadnego obiektu wymienionego w ust. 1, ustalenie ust. 2 pkt 1a nie będzie mieć zastosowania. W myśl nowego brzmienia art. 30 ust. 1 pkt 2b ustawy – Prawo budowlane, obowiązującego od 1 stycznia 2017 r., na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw, w celu list y poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców, jedynie wykonywanie przebudowy obiektów, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 lit. b–d oraz pkt 2b, 3, 3a, 11, 12, 14, 16, 19, 19a, 20b i 28, wymaga zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej. Reasumując, projektowany przez czytelnika remont wraz z przebudową obiektu budowlanego, jakim jest opisana szopa, polegające na wymianie zgniłych desek na jednej ze ścian, wymianie drzwiczek oraz zrobieniu wylewki, która spełniałaby tylko funkcję podłogi, lecz nie byłaby połączona fizycznie z konstrukcją szopy, ze względu na brak podstaw prawnych nie powinien się wiązać ze zgłoszeniem organowi administracji architektoniczno-budowlanej zamiaru wykonania takich robót ani tym bardziej z uzyskaniem pozwolenia na budowę. w y dar zenia Z akończyła się VIII edycja konferencji „Infrastruktura Polska & Budownictwo” pod honorowym patronatem Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa, podczas której przedstawiciele najważniejszych spółek sektorów debatowali o najistotniejszych kwestiach dotyczących branży. W konferencji udział wzięli m.in. Jerzy Szmit, wiceminister infrastruktury i budownictwa, który uroczyście zainaugurował konferencję, Krzysztof Kondraciuk, generalny dyrektor dróg krajowych i autostrad, oraz Dariusz Blocher, prezes Zarządu Budimex S.A. Głównym tematem pierwszego panelu były kwestie związane z zamówieniami publicznymi. Podczas kolejnej części spotkania skupiono się na kwestii dotyczącej dróg, w szczególności tych inwestycji, które zostały już ukończone. Stołeczna infrastruktura była osią debaty w trzecim panelu. Z kolei ostatnia część konferencji poświęcona była budownictwu. Moderator zaproponował debatę nad sytuacją polskiego mieszkalnictwa – choć jesteśmy w czołówce ceny i liczby budowanych t „Infrastruktura Polska & Budownictwo” Patrona Me dialny mieszkań, to trudno przewidzieć prognozy na dalsze lata, biorąc pod uwaPat n at Paneligę niewiadomą liczbęroludności. ści podkreślali konieczność wdrażania innowacji oraz aktywności na polskim rynku wewnętrznym w obliczu rosnąMedprzedsiębiorców. cej świadomości ialny Punktem kulminacyjnym była wieczorna gala rozdania „Diamentów Infrastruktury i Budownictwa”, uroczyście zainaugurowana wystąpieniem Włodzimierza Szymczaka, byłego prezesa Europejskiej Rady Inżynierów Budownictwa. marzec 2017 [148] 33 list y Pomieszczenie kotłowni a moc kotła Odpowiada mgr inż. Anna Sas-Micuń – Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki Obecnie jeszcze dosyć często projektuje się kotłownie na paliwo stałe na poziomie parteru w oddzielnym pomieszczeniu. Załóżmy, że pomieszczenie to nie posiada otworu drzwiowego, łączącego kotłownię z pomieszczeniem mieszkalnym, wejście jest od zewnątrz, drugi wariant – wejście jest od wewnątrz z przedpokoju do kotłowni. Kotłownia jest na poziomie parteru wraz z pomieszczeniami mieszkalnymi. Przyjmujemy, że instalowany kocioł ma moc 15 kW. Czy przypadku, gdy jest zainstalowany kocioł o mocy powyżej 10 kW, ma zastosowanie § 136 ust. 2a WT dotyczący minimalnej powierzchni kotłowni, 30 m3 lub 4 m3/kW. Powołana w § 136 ust. 2 norma PN nie mówi nic o minimalnej powierzchni kotłowni, należałoby więc podejrzewać, że pomieszczenia kotłowni na kotły do 10 kW mają mieć spełnioną minimalną kubaturę, natomiast pomieszczenia z kotłami o większej mocy tych wymagań nie mają, wymagają tylko (chyba zgodnie z normą) niezbędnego swobodnego dostępu do kotła. A może § 136 ust. 2a dotyczy tylko kominków (w pokojach mieszkalnych) o mocy do 10 kW. Bardzo proszę o rozwianie moich wątpliwości, ponieważ utrudniają projektantom życie. Może w nowych warunkach technicznych zostało to wyjaśnione. 34 Inżynier budownictwa Paragraf 136 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1422) dotyczy wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do instalowania kotłów, w tym na paliwo stałe, oraz pomieszczenia składu paliwa i żużlowni z nimi związanych. Miejsce lokalizacji uzależnione jest od wielkości mocy cieplnej nominalnej instalowanych kotłów. Paragraf 136 nie odnosi się do kominków, do których ma zastosowanie § 132. Przepis zawarty w ust. 2a § 136 dotyczy kotłów na paliwo stałe o mocy cieplnej nominalnej do 10 kW. Kotły o takiej mocy mogą być instalowane na poziomie ogrzewanych pomieszczeń, w pomieszczeniach niebędących pomieszczeniami mieszkalnymi, w budynkach jednorodzinnych, mieszkalnych w zabudowie zagrodowej i rekreacji indywidualnej, a także w niskich budynkach wielorodzinnych (o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie). Pomieszczenia te powinny spełniać ustalone w pkt 1–4 wymagania dotyczące minimalnej kubatury, wentylacji, przewodów kominowych oraz warunków dopływu powietrza do spalania. W pkt 4 ust. 2a § 136 określona została minimalna dopuszczalna ilość powietrza do spalania – 10 m3/h – oraz nakaz zapewnienia, zgodnie z pkt. 20 tabeli w załączniku nr 1 do WT, dopływu tego powietrza zgodnie z warunkami określonymi w Polskiej Normie PN-B-02411:1987 Ogrzewnictwo – Kotłownie wbudowane na paliwo stałe – Wymagania (w zakresie 2.1.3–2.1.5, 2.1.6.2, 2.1.9, 2.1.10). A zatem, w myśl ustaleń ust. 2a § 136, kotłów na paliwo stałe o mocy cieplnej nominalnej powyżej 10 kW nie można instalować w pomieszczeniach wskazanych w tym przepisie. Przy tak projektowanej wielkości mocy cieplnej nominalnej, np. 15 kW, ma zastosowanie ust. 2 § 136, który stanowi, że kotły na paliwo stałe o mocy cieplnej nominalnej do 25 kW powinny być instalowane w wydzielonych pomieszczeniach technicznych zlokalizowanych na kondygnacji podziemnej, na poziomie ogrzewanych pomieszczeń lub w innych pomieszczeniach, w których mogą być instalowane kotły o większych mocach cieplnych nominalnych. Przepis ma zastosowanie do dowolnych budynków. Pomieszczenia, w których instalowane są kotły na paliwo stałe o mocy cieplnej nominalnej do 25 kW, powinny odpowiadać wymaganiom określonym w Polskiej Normie PN-B-02411:1987 Ogrzewnictwo – Kotłownie wbudowane na paliwo stałe – Wymagania (w zakresie pkt 2.1.3–2.1.6 i 2.1.8–2.1.10), z zastrzeżeniem ust. 2a dotyczącego kotłów o mniejszej mocy cieplnej nominalnej, tj. do 10 kW, i wymagań dla pomieszczeń do lokalizacji kotłów o mocy do 10 kW. W przypadku stosowania kominków właściwy jest przywołany § 132. Ustęp 3 tego paragrafu odnosi się wyłącznie do kominków opalanych drewnem z otwartym paleniskiem lub zamkniętym wkładem kominkowym. Przepisy WT nie regulują wymagań dla innych kominków, list y np. gazowych czy opalanych innym paliwem stałym. Kominki, o których mowa w ust. 3 § 132, mogą być wyłącznie stoso wane w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, mieszkalnych w zabudowie zagrodowej i rekreacji indy- widualnej, a także w niskich mieszkalnych budynkach wielorodzinnych (o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie). W przepisie nie ma wyłączeń dotyczących pomieszczeń mieszkalnych, co z kolei ma miejsce w przypadku małych kotłów. Ustalone są natomiast warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie w zakresie kubatury, odpowiedniej wentylacji, wykonania odpowiednich przewodów kominowych oraz zapewnienia dopływu powietrza do paleniska kominka. W tym przypadku w pkt. 4 ust. 3 § 132 mamy dwa warunki. Pierwszy dotyczy dopływu minimalnej dopuszczalnej ilości powietrza do paleniska kominka – dla kominków o obudowie zamkniętej, a drugi warunek dotyczy zapewnienia minimalnej prędkości przepływu powietrza w otworze komory spalania – dla kominków o obudowie otwartej. REKLAMA marzec 2017 [148] 35 ekonomik a Koszty budowy w minionym roku trochę wyższe Mariola Gala-de Vacqueret redaktor naczelna wydawnictw Sekocenbud W 2016 r. obiekty mieszkaniowe budowało się drożej średnio o 1% w stosunku do roku 2015 i ponad 2% w stosunku do 2014 r. W ostatnich latach koszty budowy nie zaskakiwały inwestorów i wykonawców. Przez dłuższy czas utrzymywały się na stałym poziomie, ale już w 2014 r. i w kolejnych latach notowania Sekocenbudu, prowadzone cyklicznie na rynku budowlanym, pokazywały niewielki wzrost cen czynników produkcji, a w konsekwencji kosztów budowy obiektów budowlanych. Stawki robocizny kosztorysowej – trend rosnący Stawki robocizny (średnio krajowe) w 2016 r. charakteryzowały się dynamiką wzrostową (tab. 1). Największe wzrosty dla stawek odnotowano w robotach instalacji elektrycznych (o 2,2%), które dotychczas utrzymywały się na najniższym poziomie w stosunku do stawek robocizny w pozostałych rodzajach robót. Podobny wzrost (o 1,9%) wystąpił dla stawek w robotach ogólnobudowlanych remontowych i instalacji sanitarnych. Zmiany te w dużym stopniu były reakcją na decyzję (podjęto ją w połowie 2016 r.) o podwyższeniu w 2017 r. kwoty minimalnego wynagrodzenia i minimalnej stawki godzinowej. Do wzrostu stawek przyczyniły się też wymogi stawiane przez ustawę – Prawo zamówień publicznych. Odpowiednie zapisy w tej ustawie stanowią, że w cenie przedmiotu 36 Inżynier budownictwa zamówienia publicznego koszty pracy muszą być obliczone na poziomie nie niższym niż minimalne wynagrodzenie czy stawka godzinowa. Biorąc to pod uwagę, można się spodziewać w 2017 r. dalszego wzrostu stawek robocizny kosztorysowej. Ceny materiałów – wzrosty i spadki Większość grup materiałów w ubieg łym roku odnotowała wzrosty cen w stosunku do roku poprzedniego (średnio od 0,9% do 4%), ale w niektórych grupach zdarzały się też spadki. Do tych ostatnich należą: ■s urowce mineralne i kruszywa, których ceny spadły o 3,8%; ■ materiały i wyroby ceramiczne oraz wapienno-piaskowe – spadek cen o 1,5%; ■ w branży elektrycznej spadły ceny osprzętu o 1,5%. Najwyższe wzrosty cen nastąpiły natomiast w grupie materiałów stalowych (o 2%), materiałów i wyrobów chemicznych (2,2%), przewodów elektroenergetycznych (6,6%) i kabli energetycznych i teletechnicznych (5%). W branży sanitarnej znacznie wzrosły wyroby żeliwne aż o 15,2% (kształtki) i 6,8% (rury). Średni wskaźnik zmian cen w IV kw. 2016 r. (w stosunku do IV kw. 2015 r.) dla wszystkich materiałów wg rodzajów (wykres 1) wyniósł: –0,9% dla materiałów budowlanych, ekonomik a dla materiałów: instalacyjnych 1,3%, a elektrycznych 2,1%. Ceny pracy sprzętu – lekkie wzrosty W minionym roku ceny najmu i pracy sprzętu budowlanego wzrosły średnio o 0,4% (zmiana w IV kw. 2016 r. w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku). W niektórych grupach zanotowano znacznie większe wzrosty, np. ceny najmu urządzeń do wykonywania i transportu zapraw były wyższe o 5,5% (niż w roku 2015), o 2,5% wzrosły też ceny rusztowań. Koszty budowy wyższe Zmiany kosztów budowy (wzrost lub spadek) są wynikiem ruchu cen czynników produkcji na rynku budowlanym. W obiektach kubaturowych największy udział w cenie mają materiały, stanowią one średnio ok. 55–68% całkowitych kosztów budowy. Z kolei w obiektach inżynieryjnych o kosztach decydują materiały – mają ok. 40–60% udziału – oraz sprzęt, który stanowi 18–30% wartości całego obiektu. W 2016 r., jak wynika z wydawnictw Sekocenbudu (tab. 2 i wykres 2), obiekty mieszkaniowe budowało się drożej średnio o 1% (w stosunku do roku 2015) i ponad 2% (w stosunku do roku 2014). W obiektach inżynieryjnych największy wzrost kosztów budowy w ubiegłym roku (tab. 2) nastąpił dla przyłączy gazowych (2,3%) i wodociągowych (1,7%) oraz linii elektroenergetycznych (1,5%). Odpowiednio dla tych robót wskaźnik wzrostu cen w 2016 r. w stosunku do 2014 wyniósł: 4,2%, 3,1% oraz 3,1%. W okresie ostatnich dwóch lat (2015–2016) koszty budowy dróg pozostały bez zmian, a koszty mostów i wiaduktów były wyższe o 1,5%, w 2016 r. wzrost ten wyniósł 0,9%, co zaprezentowano na wykresie 3. Tab. 1 Ι Zmiany stawek robocizny kosztorysowej w 2016 r. Zmiany w % IV kw. 2016 r./ IV kw. 2015 r. Rodzaj robót Roboty ogólnobudowlane inwestycyjne 1,5 Roboty ogólnobudowlane remontowe 1,9 Roboty instalacji sanitarnych 1,9 Roboty instalacji elektrycznych 2,2 Roboty inżynieryjne 1,5 Roboty wykończeniowe o wysokim standardzie 0,7 Tab. 2 Ι Zmiany kosztów budowy w latach 2015–2016 Zmiany w % Rodzaje obiektów 2015 r. 2016 r. BUDOWNICTWO KUBATUROWE mieszkaniowe wielorodzinne 1,3 1,0 mieszkaniowe jednorodzinne 1,2 1,1 użyteczności publicznej 1,2 1,0 produkcyjne, usługowe i magazynowe 1,3 1,1 drogi 0,9 0,0 mosty i wiadukty 0,6 0,9 przyłącza i sieci gazowe 1,7 2,3 przyłącza i sieci ciepłownicze 1,3 -0,2 przyłącza i sieci wodociągowe 1,4 1,7 przyłącza i sieci kanalizacyjne 2,0 1,1 linie elektroenergetyczne 1,6 1,5 BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE marzec 2017 [148] 37 ekonomik a Prognozy zmian cen na 2017 r. Doświadczenia poprzednich lat pokazały, jak ważne jest dla uczestników procesów inwestycyjnych prawidłowe oszacowanie wartości zamówienia, ograniczenie ryzyka inflacyjnego lub deflacyjnego w zawieranych umowach i przyjętym rodzaju wynagrodzenia. W tym celu warto skorzystać z prog noz zmiany cen czynników produkcji i obiektów budowlanych publikowanych w wydawnictwie „Zagregowane wskaźniki waloryzacyjno-prognostyczne ZWW”. Według Sekocenbudu w 2017 r. ceny w budownictwie będą się charakteryzować umiarkowaną tendencją wzrostową. Koszty budowy obiektów mieszkaniowych, użyteczności publicznej i obiektów produkcyjnych, usługowych i magazynowych mogą wzrosnąć średnio ok. 1%. Na niezmienionym poziomie pozostaną lub wykażą umiarkowaną tendencję spadkową koszty budowy dróg, mostów i wiaduktów. Największe wzrosty kosztów prognozujemy dla budowy linii elektroenergetycznych – ok. 4–5%. Warto pamiętać, że na rynku budowlanym zachodzą zmiany warunków prowadzenia inwestycji, które nie zawsze można przewidzieć. Należą do nich m.in. nagłe wahania krótko Modernizacja dworca Gdańsk Główny Jeszcze w tym roku PKP S.A. planuje rozpoczęcie robót budowlanych na dworcu Gdańsk Główny. W ramach modernizacji gruntownie przebudowane zostanie wnętrze obiektu. Planowane jest m.in. odtworzenie historycznego wyglądu holu głównego i dostosowanie budynku do potrzeb osób o ograniczonej mobilności. Inwestycja zakłada także utworzenie nowej części tunelu podziemnego, która połączy istniejące przejścia na perony z budynkiem dworca oraz dojścia do przystanków tramwajowych i przejście pod ulicą Podwale Grodzkie. PKP S.A. planuje, że inwestycja zostanie dofinansowana z funduszy unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, a także ze środków własnych PKP S.A. i budżetu państwa. Przebudowa gdańskiego dworca ma być realizowana w podobnym horyzoncie czasowym, co inwestycja PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. Zarządca infrastruktury planuje zmodernizować perony i przejścia podziemne na stacji. Źródło: PKP S.A. 38 Inżynier budownictwa kursów walut, cen miedzi i ropy naftowej, sytuacja gospodarcza i polityczna w kraju i na świecie. Dlatego też mimo dużej staranności przy doborze modeli służących do opracowywania prognoz oraz sporej wiedzy i doświadczeniu ekspertów nie można zagwarantować potwierdzenia ich w praktyce. ekonomik a marzec 2017 [148] 39 pr awo Ka l e n d a r i u m 20.01.2017 zostały ogłoszone Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 stycznia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz.U. z 2017 r. poz. 130) Obwieszczenie zawiera jednolity tekst ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 11 stycznia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 134) Rozporządzenie nowelizuje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpie czeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, bu dowlanych i drogowych (Dz.U. poz. 1263). Zmiany dotyczą załącznika nr 1 do rozporządzenia zawierającego wykaz maszyn i urządzeń technicznych stosowanych przy robotach ziemnych, budowlanych i drogowych, do których obsługi wymagane jest odbycie szkolenia i uzyskanie pozytywnego wyniku ze sprawdzianu. W wyni ku nowelizacji ograniczona została liczba maszyn roboczych, na które potrzebne są uprawnienia – usunięto z wykazu 24 maszyny. Ponadto ograniczono liczbę klas uprawnień dla 15 maszyn, zastosowano wyłączenia dla 7 maszyn, zmieniono nazewnictwo dla 9 maszyn oraz rozszerzono zakres uprawnień dla 2 maszyn o inne maszyny będące w wykazie. Rozporządzenie wejdzie w życie z dniem 1 kwietnia br. 26.01.2017 Ustawę o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej sejm uchwalił Nowelizacja polega na wprowadzeniu do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) regulacji, zgodnie z którą wszystkie projekty ustaw lub rozporządzeń, dotyczące praw i obowiązków majątkowych przedsiębiorców oraz ich praw i obowiązków wobec organów ad ministracji publicznej, muszą być oceniane pod kątem ich wpływu na działalność mikroprzedsiębiorów, małych i średnich przedsiębiorców. Powyższa ocena stanowić ma odrębną część uzasadnienia projektu aktu prawnego. Ustawa została skierowana do podpisu Prezydenta RP. 31.01.2017 Ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 191) została ogłoszona Nowelizacja ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1440 z późn. zm.) polega przede wszystkim na usunięciu istniejących wątpliwości interpretacyjnych przez jednoznaczne wskaza nie, że jednostki samorządu terytorialnego mogą finansować albo dofinansowywać inwestycje przy drogach publicznych należących do kategorii innej niż przez nie zarządzanych. W praktyce oznaczać to będzie, że jed nostki samorządu terytorialnego będą mogły przekazywać środki finansowe na realizację np. budowy chodni ków, ścieżek rowerowych, dodatkowych urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego przy drogach krajowych. Ustawa wprowadza ponadto możliwość wydawania, rozpowszechniana lub rekomendowania przez ministra właściwego do spraw transportu wzorców i standardów dotyczących przygotowania inwestycji w zakresie dróg publicznych, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania lub ochrony tych dróg, w formie opracowań udostęp nianych w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw transportu. Ustawa weszła w życie z dniem 3 marca br. Aneta Malan-Wijata 40 Inżynier budownictwa normaliz acja i normy POLSKIE NORMY Z ZAKRESU BUDOWNICTWA OPUBLIKOWANE W STYCZNIU 2017 R. Lp. Numer referencyjny i tytuł normy Numer referencyjny normy zastępowanej * Data publikacji KT** 1 PN-EN 12207:2017-01 wersja angielska Okna i drzwi – Przepuszczalność powietrza – Klasyfikacja PN-EN 12207:2001 2017-01-18 169 2 PN-EN ISO 10545-13:2017-01 wersja angielska Płytki i płyty ceramiczne – Część 13: Oznaczanie odporności chemicznej PN-EN ISO 10545-13:1999 2017-01-24 197 3 PN-EN 16477-1:2017-01 wersja angielska Szkło w budownictwie – Szkło malowane do zastosowań wewnętrznych – Część 1: Wymagania – 2017-01-24 4 PN-EN ISO 4043:2017-01 wersja angielska Tłumaczenie symultaniczne – Kabiny przenośne – Wymagania – 2017-01-24 253 5 PN-EN ISO 2603:2017-01 wersja angielska Tłumaczenie symultaniczne – Kabiny stałe – Wymagania – 2017-01-24 253 6 PN-EN ISO 20109:2017-01 wersja angielska Tłumaczenie symultaniczne – Sprzęt – Wymagania – 2017-01-24 253 7 PN-EN ISO 17892-4:2017-01 wersja angielska Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badania laboratoryjne gruntów – Część 4: Badanie uziarnienia gruntów – 2017-01-18 254 8 PN-EN ISO 18674-2:2017-01 wersja angielska Rozpoznanie i badania geotechniczne – Monitorowanie geotechniczne za pomocą urządzeń terenowych – Część 2: Pomiar przemieszczeń wzdłuż linii pomiarowych: Ekstensometry – 2017-01-18 254 9 PN-EN 13618:2017-01 wersja angielska Węże przyłączeniowe elastyczne w instalacjach wody do spożycia – Wymagania funkcjonalne i metody badań 2017-01-31 278 10 PN-EN ISO 16890-2:2017-01 wersja angielska Przeciwpyłowe filtry powietrza do wentylacji ogólnej – Część 2: PN-EN 779:2012 Pomiar skuteczności filtracji w funkcji wymiaru cząstek oraz oporu przepływu powietrza 2017-01-31 317 11 PN-EN ISO 16890-1:2017-01 wersja angielska Przeciwpyłowe filtry powietrza do wentylacji ogólnej – Część 1: Specyfikacje techniczne, wymagania i system klasyfikacji skuteczności określony na podstawie wielkości cząstek pyłu (ePM) PN-EN 779:2012 2017-01-31 317 12 PN-EN ISO 16890-3:2017-01 wersja angielska Przeciwpyłowe filtry powietrza do wentylacji ogólnej – Część 3: Określanie skuteczności filtracji metodą grawimetryczną i oporu przepływu powietrza w zależności od masy zatrzymywanego pyłu PN-EN 779:2012 2017-01-31 317 13 PN-EN ISO 16890-4:2017-01 wersja angielska Przeciwpyłowe filtry powietrza do wentylacji ogólnej – Część 4: Metoda kondycjonowania mająca na celu wyznaczenie minimalnej badawczej skuteczności filtracji w funkcji wymiaru cząstek PN-EN 779:2012 2017-01-31 317 PN-EN 13618:2011 198 * Zastępowanie (wycofywanie) normy obejmuje wszystkie wersje językowe tej normy oraz wszystkie elementy dodatkowe. ** Numer komitetu technicznego. +A1; +A2; +A3 – element numeru normy skonsolidowanej, tzn. normy, w której wszelkie zmiany i poprawki są włączone do treści normy (informacja o włączonych zmianach znajduje się w przedmowie normy). marzec 2017 [148] 41 normaliz acja i normy AC – poprawka europejska do normy. Ap – poprawka krajowa do normy. UWAGA: Poprawki AC i Ap są dostępne w wyszukiwarce norm na stronie www.pkn.pl do bezpośredniego pobrania. ANKIETA POWSZECHNA Polski Komitet Normalizacyjny, jako członek europejskich organizacji normalizacyjnych, uczestniczy w procedurze opiniowania Norm Europejskich. Pełna informacja o ankiecie dostępna jest na stronie: www.pkn.pl/ankieta-powszechna Przedstawiony wykaz projektów PN jest oficjalnym ogłoszeniem ich ankiety powszechnej. Ankieta projektu EN jest jednocześnie ankietą projektu przyszłej Polskiej Normy (prEN = prPN-prEN). Wykaz jest aktualizowany na bieżąco, dla każdego projektu podano odrębnie termin zgłaszania uwag. Uwagi do projektów prPN-prEN można zgłaszać bezpośrednio na stronie internetowej (przycisk Zgłoś uwagi) lub na właściwych formularzach przesyłać do Sektora Budownictwa i Konstrukcji Budowlanych PKN – [email protected]. Szablony formularzy i instrukcje ich wypełniania są dostępne na stronie internetowej PKN. Projekty PN są dostępne do wglądu w czytelniach Wydziału Sprzedaży (WDI) PKN (Warszawa, Łódź, Katowice), adresy dostępne są również na stronie internetowej PKN. Małgorzata Pogorzelska kierownik sektora Wydział Prac Normalizacyjnych – Sektor Budownictwa i Konstrukcji Budowlanych krótko W Stambule powstaje ogromne lotnisko W Stambule powstaje lotnisko, które wedle prognoz będzie największym portem lotniczym na świecie. Jego projekt budził wiele kontrowersji ze względu na problemy ochrony środowiska. Istanbul Grand Airport (IGA) jest budowany po europejskiej stronie Stambułu, tuż nad Morzem Czarnym, w odległości 35 km od centrum miasta, zajmować będzie powierzchnię ponad 76,5 mln m2, ma mieć 6 pasów startowych oraz miejsce dla 250 samolotów. Prawdopodobnie obsłuży nawet ponad 150 mln pasażerów rocznie. Na lotnisku ma być 306 wind, 159 schodów ruchomych oraz 183 ruchome chod- 42 Inżynier budownictwa niki. Głównym dostawcą wind i schodów ruchomych będzie koncern Schindler. Budowa lotniska ma przebiegać etapami. Pierwszy etap, przy którym obecnie pracuje 21,5 tys. osób, ma zostać ukoń- czony w 2018 r. Do tego czasu mają powstać 3 pasy startowe oraz terminal o powierzchni 680 tys m2. Źródło: Schindler Polska Wizualizacja: Wikipedia normaliz acja i normy marzec 2017 [148] 43 technologie Poprawa klimatu akustycznego w otoczeniu autostrad i dróg szybkiego ruchu – kierunki rozwoju cichych nawierzchni betonowych dr inż. Wiesław Dąbrowski przewodniczący Grupy Roboczej „Nawierzchnie Betonowe” Polskiego Kongresu Drogowego prezes Zarządu Instytutu Dróg i Lotnisk Sp. z o.o. Obecnie jednym z najważniejszych zagadnień jest optymalizacja szorstkości i właściwości akustycznych nawierzchni. N awierzchnie betonowe, jako nawierzchnie sztywne, charakteryzują się dużą odpornością na odkształcenia, niskim współczynnikiem oporu toczenia, wysokim współczynnikiem szorstkości oraz jasnym kolorem nawierzchni. Dzięki ww. cechom oraz długotrwałej użyteczności technicznej i ekonomicznej istotnie się przyczyniają do obniżenia społecznych kosztów mobilności. Obecny stan wiedzy i techniki pozwala wykonywać nawierzchnie betonowe równe, trwałe, szorstkie i równie ciche jak nawierzchnie asfaltowe. Nadal jednak inicjowane i prowadzone są prace badawczo-rozwojowe mające na celu ich udoskonalanie. W ostatnich latach punktem ciężkości tych prac jest optymalizacja struktury powierzchniowej (tekstury) nawierzchni. Jej celem jest zapewnienie wymaganej szorstkości nawierzchni przy jednoczesnej niskiej emisji hałasu. Dobrym przykładem w tym zakresie są prace prowadzone w Niemczech oraz w Polsce przez politechniki w Gdański i Białymstoku [1], [2], [3]. 44 Inżynier budownictwa Koncentracja prac na wymienionych zagadnieniach wynika stąd, że nadal problemem jest stosunkowo mały zasób wiedzy odnośnie do wpływu tekstury nawierzchni betonowej na jej szorstkość oraz właściwości akustyczne. Nie można w związku z tym sformułować dobrej podstawy teoretycznej do podejmowania systemowych działań z zakresu optymalizacji tekstury nawierzchni z punktu widzenia szorstkości i właściwości akustycznych. Tymczasem obie te cechy mają kluczowe znaczenie: szorst- Rys. 1 Łączna długość nawierzchni betonowych w Polsce w 2015 r. (źródło: Stowarzyszenie Producentów Cementu) kość – ze względu na bezpieczeństwo ruchu, właściwości akustyczne – ze względu na konieczność zapewnienia dobrego klimatu akustycznego w otoczeniu dróg i ulic. Głównym celem tego artykułu jest zwrócenie uwagi na obecnie prowadzone prace badawczo-rozwojowe w Niemczech, które wskazują kierunki rozwoju nawierzchni betonowych z punktu widzenia redukcji emisji hałasu przy jednoczesnym zapewnieniu wymaganych kryteriów szorstkości nawierzchni. technologie Nawierzchnie betonowe w Polsce – krótki rys historyczny Począwszy od 1918 r., tj. momentu odzyskania przez nasz kraj niepodległości, budowa dróg o nawierzchni betonowej cały czas nierozłącznie towarzyszyła polskiemu drogownictwu aż do września 1939 r. W latach 1918–1939 budowano nawierzchnie dróg krajowych głównie z kostki kamiennej, kostki klinkierowej Fot. 1 Ι Budowa drogi o nawierzchni betonowej na odcinku drogi krajowej Warszawa – Modlin, 1935 r. [4] oraz betonu cementowego. Nawierzchnie bitumiczne (smołowe i asfaltowe) były w tym czasie w początkowej fazie rozwoju. Przykładowy sposób wykonywania nawierzchni betonowej w latach 1926– 1935 przedstawiono na fot. 1. Znaczna część nawierzchni z betonu cementowego wybudowanych w latach 1926–1939 przetrwała do końca lat 70. ubiegłego stulecia w dobrym stanie tech- Fot. 2 Ι Droga krajowa o nawierzchni z betonu cementowego w pobliżu Skoczowa, 1935 r. [4] nicznym. Przykładami mogą być zarówno droga Warszawa – Modlin, jak i droga Warszawa – Białystok. Autor artykułu stosunkowo często jeździł samochodem po tych drogach i pamięta, że ich nawierzchnie były w bardzo dobrym stanie. Pęknięcia płyt zdarzały się bardzo sporadycznie. Równość podłużna i poprzeczna nawierzchni była na tyle dobra, że jadąc nawet w czasie ulewnego deszczu, nie zauważało się problemów z odwodnieniem. Fot. 3 Ι Nawierzchnia betonowa w miejscowości Wilga po 55 latach eksploatacji (fot. autor, 11.11.2015 r.) W latach 1961–1993 nie budowano w Polsce dróg o warstwie ścieralnej z betonu cementowego. Stopniowy powrót do tradycji budowy nawierzchni betonowych nastąpił w 1994 r. Pierwszym krokiem milowym w tym zakresie była budowa odcinka autostrady A12 Golnice – Krzywa. Łącznie w latach 1994–2015 wybudowano w Polsce 689 km nawierzchni betonowych na autostradach oraz drogach szybkiego ruchu. Fot. 4 Ι Widoczny efekt po 20 latach eksploatacji autostrady (fot. Marek Stańczyk, 2015 r.) marzec 2017 [148] 45 technologie Kierunki rozwoju cichych nawierzchni betonowych Opierając się na wielokryterialnej analizie ekonomicznej, w październiku 2014 r. GDDKiA podjęła decyzję budowy ok. 810 km dróg krajowych i autostrad o nawierzchni betonowej. GDDKiA doszła do wniosku, że wskutek budowy dróg o nawierzchni betonowej, już na etapie budowy, społeczne koszty mobilności zostaną obniżone o ok. 670 mln zł [6]. Jednym z istotnych kryteriów wyboru rodzaju nawierzchni na drogach zarządzanych przez GDDKiA [6] była analiza hałasu. Na podstawie badań wykonanych przez Politechnikę Białostocką [1] GDDKiA stwierdziła, że budowane obecnie w Polsce nawierzchnie betonowe praktycznie nie są głośniejsze od cichych nawierzchni asfaltowych. W celu potwierdzenia słuszności tego wniosku przedstawiono w analizie tabelę z danymi z Niemiec, które potwierdziły słuszność tezy, że dobrze wykonane nawierzchnie betonowe z tzw. odsłoniętym kruszywem charakteryzują się poziomem hałasu o 2 dB(A) niższym w stosunku do nawierzchni referencyjnej z asfaltu lanego, tj. dokładnie takim samym poziomem, jaki jest przypisywany cichym nawierzchniom asfaltowym typu SMA. Nie oznacza to, że w zakresie obniżania poziomu hałasu generowanego na styku opona/nawierzchnia betonowa osiągnięto już granicę, której nie da się obniżyć. Klimat akustyczny wokół dróg i ulic jest na tyle ważny społecznie, że w krajach wysoko rozwiniętych kładziony jest bardzo duży nacisk na efektywną poprawę klimatu akustycznego otoczenia drogi. W Niemczech od 1974 r. skutecznie obniża się poziom hałasu wytwarzanego na styku opona/nawierzchnia, na dużą skalę wykorzystuje się tam technologię teksturowania nawierzchni betonowych o nazwie Waschbeton (obmyty/płukany beton). Technologia ta, nazywana 46 Inżynier budownictwa w języku polskim „odsłanianiem kruszywa”, jest już od kilku lat wykorzystywana również w Polsce, głównie na drogach szybkiego ruchu i autostradach. Projektując drogi i autostrady, w Niemczech się przyjmuje, że dzięki odsłanianiu kruszywa uzyskuje się efekt obniżenia hałasu generowanego na styku opona/nawierzchnia średnio o 2 dB(A) w stosunku do nawierzchni referencyjnej z asfaltu lanego [7]. W celu odsłonięcia kruszywa, mówiąc w dużym uproszczeniu, wykonaną nawierzchnię betonową spryskuje się równomiernie specjalną substancją opóźniającą wiązanie górnej warstwy betonu, a następnie się usuwa szczotką mechaniczną niezwiązaną zaprawę. W ten sposób następuje odsłonięcie części ziaren kruszywa. Dzięki temu odsłonięciu uzyskuje się podwójny efekt, tj. poprawia szorstkość nawierzchni i jednocześnie obniża poziom generowanego hałasu na styku opona/nawierzchnia. Sposób odsłaniania kruszywa w wykonanej nawierzchni betonowej pokazują fot. 5, 6 i 7. Fot. 5 Ι Spryskanie środkiem opóźniającym hydratację cementu w górnej warstwie nawierzchni (źródło: J. Patitz, RP Karlsruhe) Fot. 6 Ι Usuwanie szczotką mechaniczną niezwiązanej zaprawy (źródło: inż. T. Alte-Teigeler, OAT GmbH, Neuss) Fot. 7 Ι Przykłady wyglądu tekstury nawierzchni betonowych z odsłoniętym kruszywem (źródło: inż. T. Alte-Teigeler, OAT GmbH, Neuss) technologie marzec 2017 [148] 47 technologie Patrząc na fot. 7, łatwo zauważymy, że przedstawione tekstury różnią się między sobą. Nasuwa się zatem pytanie: Która z nich jest lepsza z punktu widzenia szorstkości i właściwości akustycznych? Tego rodzaju pytanie prowadzi do powstania dalszych pytań, m.in.: Czy istnieje możliwość dobrania takiej struktury wewnętrznej betonu cementowego, która pozwoli uzyskać optymalne właściwości jego tekstury po odsłonięciu kruszywa? W Niemczech opracowano specjalny program badawczy, którego celem jest projektowanie górnej warstwy nawierzchni betonu drogowego w sposób, który zapewni uzyskanie optymalnej tekstury z punktu widzenia szorstkości i właściwości akustycznych nawierzchni betonowej. Na rys. 2 przedstawiono różne modele tekstury nawierzchni. Widać, że ideałem, do którego należy dążyć, jest nawierzchnia opisana w modelu nr 4. Z badań wykonanych przez Jensa Skarabisa z Uniwersytetu Technicznego w Monachium wynika, że w praktyce Fot. 8 Ι Zdjęcia odwiertów z nawierzchni betonowej z odsłoniętym kruszywem obrazujące różne głębokości tekstury (wartości EDT w mm) (źródło: inż. J. Skarabis, TU München, publikacja w Griffig 2/2014) głębokość tekstury może być istotnie różna, nawet jeśli mówimy o nawierzchniach betonowych z odsłoniętym kruszywem. Dobrze to widać na fot. 8, Rys. 3 Ι Obliczony poziom hałasu w zależności od głębokości tekstury oraz liczby wierzchołków makrotekstury (Profilspitzen) na 25 cm2 (źródło: inż. J. Skarabis, TU München, publikacja w Griffig 2/2014) Model nr 1: Nawierzchnia szorstka i głośna Model nr 2: Nawierzchnia gładka i głośna Model nr 3: Nawierzchnia gładka i cicha Model nr 4: Nawierzchnia szorstka i cicha Rys. 2 Ι Modele tekstury nawierzchni (źródło: MC Bauchemie) 48 Inżynier budownictwa widoczne tekstury nawierzchni różnią się głębokością i wskutek tego wykazują różne właściwości z punktu widzenia szorstkości i właściwości akustycznych. Pytanie: Która z próbek odpowiada najbardziej modelowi nr 4? Odpowiedź na pytanie dają wyniki badania właściwości akustycznych, przedstawione na wykresach na rys. 3. Mając na względzie, że liczba 30 wierzchołków makrotekstury na 25 cm2 zapewnia wystarczającą szorstkość nawierzchni (wynika to z badań J. Skarabisa), po przeanalizowaniu wykresów poziomu hałasu w zależności od głębokości tekstury (wykresy po prawej stronie) można odpowiedzieć: najbardziej zbliżona do modelu nr 4 jest próbka nawierzchni o głębokości tekstury 0,71 mm, tj. próbka widoczna na fot. 8 jako druga od lewej strony. Budując zatem nawierzchnię betonową o strukturze wewnętrznej zapewniającej po odsłonięciu kruszywa teksturę taką jak na technologie tej próbce (ETD 0,71), zyskujemy redukcję hałasu o około 6,1 dB(A) przy prędkości 80 km/godz. i o około 6,7 dB(A) w stosunku do próbki o ETD 1,45 mm w przypadku pomiaru przy prędkości pojazdów 120 km/godz. Według tego rodzaju analizy widzimy wyraźnie, że w przypadku uznania, iż wszystkie nawierzchnie betonowe z odsłoniętym kruszywem należą do cichych, wówczas jednym z kierunków rozwoju cichych nawierzchni betonowych jest optymalizowanie struktury wewnętrznej/składu kruszywa mineralnego w mieszance betonowej w taki sposób, aby można było zapewnić teksturę nawierzchni, która da gwarancję najniższego poziomu hałasu przy jednocześnie wystarczającym poziomie szorstkości. Z dotychczas Fot. 9 Ι Główna maszyna do teksturowania metodą Grinding (źródło: OAT GmbH) Fot. 10 Ι Maszyna główna wraz z innymi maszynami z zestawu urządzeń do teksturowania nawierzchni betonowych metodą Grinding (źródło: OAT GmbH) Fot. 11 Ι Główny element maszyny do teksturowania nawierzchni metodą Grinding (źródło: T. Alte-Teigeler, OAT GmbH) otrzymanych badań wykonywanych w Niemczech wynika jednoznacznie, że w przypadku teksturowania nawierzchni betonowych metodą odsłaniania kruszywa istnieje jeszcze wiele potencjalnych możliwości wykonywania nawierzchni istotnie cichszych od tych, które są obecnie wykonywane. Można wnioskować, że prowadzone w Niemczech prace już w najbliższych latach wzbogacą wiedzę teoretyczną na tyle, że umożliwi to projektowanie i wykonywanie w sposób systemowy szorstkich i jednocześnie jeszcze bardziej cichych nawierzchni betonowych teksturowanych metodą odsłoniętego kruszywa. Drugim bardzo ważnym kierunkiem rozwoju z punktu widzenia redukcji hałasu generowanego na styku opona/nawierzchnia jest wykorzystanie możliwości, jakie stwarza teksturowanie nawierzchni metodą Grinding (szlifowanie). Metoda ta wywodzi się z USA. Potrzebę jej opracowania i wykorzystywania zrodziła konieczność zapewnienia wymaganej równości i szorstkości betonowych nawierzchni lotniskowych. Kilka lat temu zaczęto wykorzystywać metodę Grinding w Niemczech w celach renowacji betonowych nawierzchni dróg szybkiego ruchu i autostrad. Miała ona głównie na celu poprawę równości i szorstkości eksploatowanych nawierzchni betonowych. Efekty, jakie uzyskano, były nadspodziewanie korzystne: teksturowanie metodą Grinding nie tylko zdecydowanie poprawiało równość i szorstkość nawierzchni, ale dzięki temu także komfort jazdy i bezpieczeństwo ruchu. Miłym zaskoczeniem było obniżenie poziomu hałasu generowanego na styku opona/nawierzchnia o około 6–7 dB(A). Efekt tak dużego obniżenia poziomu hałasu utrzymywał się przez kilka lat nawet w przypadku bardzo dużego obciążenia ruchem szybkim i ciężkim. Okazało się również, że teksturowanie metodą Grinding daje możliwości optymalizacji głębokości tekstury w sposób kontrolowany oraz możliwości teksturowania nawierzchni zarówno eksploatowanych, jak i nowych. W Niemczech prowadzone są prace badawcze w zakresie efektów teksturowania metodą Grinding nowo budowanych nawierzchni betonowych. Wykonano tam odcinek badawczy na autostradzie A12, między Berlinem i granicą Polski (km 34+100 – km 35 +000). Ma on na celu zbadanie efektów teksturowania nowo budowanej nawierzchni betonowej. Teksturowanie na tym odcinku wykonano metodą Grinding w 2015 r. (fot. 9 i 10). Badania nadal trwają. Z wyników udostępnionych autorowi wynika, że dzięki metodzie Grinding istnieje wiele możliwości kształtowania tekstury nawierzchni betonowych w sposób ściśle kontrolowany i uzyskiwania redukcji hałasu powstającego na styku opona/nawierzchnia na poziomie 5–7 dB(A). Wynikiem marzec 2017 [148] 49 technologie potwierdzającym słuszność tej tezy jest m.in. wykres (fot. 12). Wynika z niego jednoznacznie, że kształtując szerokość odstępu między segmentami nacinającymi, możemy uzyskiwać zmienne wartości poziomu hałasu w przedziale 76–84 dB(A), czyli różnicę rzędu 8 dB(A). Jest to bardzo dużo, jeśli weźmie się pod uwagę, że zmiana natężenia hałasu na poziomie 3 dB(A) daje taki efekt, jakbyśmy zmniejszyli natężenie ruchu pojazdów o połowę. Rys. 4 Ι Możliwość wariantowania charakterystycznych cech teksturowania metodą Grinding (źródło: inż. J. Skarabis, TU München, inż. T. Alte-Teigeler, OAT GmbH) Podsumowanie i wnioski Ponieważ głównym celem drogownictwa jest obniżanie społecznych kosztów mobilności, zwrócono uwagę na jeden z czynników mających istotny wpływ na te koszty. Tym czynnikiem jest klimat akustyczny w otoczeniu drogi, na który bardzo duży wpływ ma hałas generowany na styku opona/nawierzchnia. Chcąc skutecznie obniżyć poziom tego hałasu, konieczne jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych mających na celu dostarczenie wiedzy pozwalającej stworzyć podstawę do systemowej optymalizacji tekstury nawierzchni betonowych z punktu widzenia jej szorstkości i właściwości akustycznych. Z dotychczasowych wyników tych prac wynika, że: 1. Pomimo dużego postępu, jaki się udało uzyskać w ostatnich latach w zakresie obniżania hałasu wytwarzanego na styku opona/nawierzchnia betonowa, bardzo racjonalne ze społecznego punktu widzenia jest inicjowanie oraz prowadzenie dalszych prac badawczo-rozwojowych, mających na celu obniżanie poziomu hałasu powstającego na styku opona/nawierzchnia. 2. Najnowsze wyniki niemieckich badań oraz doświadczeń z zakresu teksturowania nawierzchni betonowych metodą odsłaniania kruszywa oraz metodą Grinding wskazują na istniejące nadal duże możliwości poprawy klimatu akustycznego w otoczeniu dróg i ulic. 50 Inżynier budownictwa Fot. 12 Ι Warianty tekstury uzyskanej metodą Grinding w zależności od odległości między segmentami nacinającymi wraz z wykresem obrazującym poziom generowanego hałasu na styku opona/nawierzchnia (źródło: inż. J. Skarabis, TU München, inż. T. Alte-Teigeler, OAT GmbH) 3. Skuteczną metodą poprawy klimatu akustycznego otoczenia dróg i autostrad jest optymalizowanie głębokości oraz kształtu tekstury nawierzchni betonowych. Dzięki tej optymalizacji istnieją duże możliwości obniżania poziomu hałasu generowanego na styku opona/nawierzchnia. 4. W najbliższych latach rozwój cichych nawierzchni betonowych będzie zmierzał w kierunku budowy nawierzchni z odsłoniętym kruszywem, którego skład zostanie dobrany w sposób zapewniający optymalne właściwości tekstury nawierzchni z punktu widzenia bezpieczeństwa ruchu i właściwości akustycznych. Będzie to jeden z dwóch głównych kierunków rozwoju cichych nawierzchni betonowych. 5. Drugim głównym kierunkiem roz- woju cichych nawierzchni betonowych będzie teksturowanie zarówno eksploatowanych, jak i nowych nawierzchni betonowych metodą Grinding. Potencjał rozwojowy tej metody jest bardzo duży. 6. Teksturowanie metodą Grinding ma swoistą przewagę nad teksturowaniem metodą odsłaniania kruszywa ze względu na możliwości ścisłego zaprojektowania właściwości tekstury nawierzchni oraz wykonywania całego procesu w sposób ściśle kontrolowany. Z tego też względu można się spodziewać, że w następnej dekadzie XXI wieku będzie to główny kierunek rozwoju cichych nawierzchni betonowych, zarówno eksploatowanych, jak i nowych. 7. Teksturowanie metodą Grinding daje dobre możliwości skutecznej naprawy wykonywanych nawierzchni technologie betonowych w przypadkach, kiedy się nie uda uzyskać wymaganych parametrów tekstury nawierzchni. W kontekście zaplanowanej w Polsce budowy dróg o nawierzchniach betonowych w najbliższych latach jest to wniosek bardzo istotny, ponieważ z pewnością wystąpią odcinki, na których trzeba będzie wcześ niej lub później poprawić strukturę powierzchniową, a w tym zakresie metoda Grinding obecnie wydaje się być najbardziej skuteczną w kontekście wyników badań, jakie uzyskano dzięki niemieckim pracom badawczo-rozwojowym, które przedstawiono w artykule. w Kielcach 14 maja 2015 r. podczas se- Uwaga: Artykuł jest nawiązaniem do refe- 3. U . Sandberg, J. A Ejsmont, Noise Emis- ratu „Kierunki rozwoju cichych nawierzch- sion, Friction and Rolling Resistance of Car Tires: Summary of an Experi- minarium „Drogi betonowe – dokonania i wyzwania” (http://www.polskicement.pl/ Seminarium_DROGI_BETONOWE_dokonania_i_wyzwania_PREZENTACJE-373). Inicjatorem tematu referatu był prof. dr hab. inż. Jan Deja. Literatura 1. W . Gardziejczyk, P. Gerasimiuk, M. Motylewicz, Hałaśliwość nawierzchni be- tonowych – przykładowe wyniki badań, „Drogownictwo” nr 10/2014. 2. W . Gardziejczyk, Hałaśliwość drogo- wych nawierzchni betonowych, referat wygłoszony podczas seminarium „Drogi betonowe – dokonania i wyzwania”, Kielce 2015 r. ni betonowych”, który został wygłoszony mental Study Swedish, National Road and Transport Research Institute, 2000/12/3. 4. A. Kobyliński, Die Landstraßen in Polen („Drogi zamiejskie w Polsce”), „Die Straße”, rocznik 2, nr 17 z 1 września 1935 r. 5. S. Rolla, Nowoczesne nawierzchnie betonowe, WKŁ, Warszawa 1983. 6. K ryteria wyboru rodzaju nawierzchni na drogach zarządzanych przez GDDKiA, https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/ articles/p/prezentacje-gddkia_17447/ Kryteria%20wyboru%20rodzaju%20 nawierzchni%20na%20drogach%20 GDDKiA%20-%20Sejm%20RP%20 16.12.2014.pdf 7. W . Eger, H.-J. Ritter, G. Rodehack, H. Schwarting, ZTV/TL Beton-StB Handbuch und Kommentar mit Kompendium Bauliche Erhaltung, 4. Auflage, Kirschbaum Verlag, Bonn 2010. w y dar zenia Patro lanych i Pojazdów Specjalistycznych MASZBUD. Prezentacje kilkuset wystawców z całego świata uzupełniane będą także interesującymi wydarzeniami towarzyszącymi. W programie targów znajduje się wiele spotkań merytorycznych, w których udział potwierdzili już przedstawiciele najważniejszych instytucji. Wśród nich zaplanowano kontynuację konferencji dotyczącej Białej Księgi Drogownictwa, która odbyła się w ubiegłym roku. W tradycję targów wpisał się również Konkurs Operatorów Maszyn Budowlanych BIG BAU MASTERS, organizowany wspólnie ze Stowarzyszeniem Operatorów Maszyn Roboczych „OPERATOR”. ed ia M O d ponad dwóch dekad, raz w roku branża drogownictwa spotyka się w Targach Kielce. Tutaj prezentowane są innowacyjne maszyny i najnowsze technologie, a także poruszane są tematy najważniejsze dla drogowców. Kolejna edycja wystawy: od 9 do 11 maja br. Nadchodzące Międzynarodowe Targi Budownictwa Drogowego AUTOSTRADA-POLSKA zapowiadają się ciekawie. Oprócz bogatej oferty produktów i usług z zakresu budowy dróg, w premierowych odsłonach będzie można zobaczyć potężne maszyny. To wszystko za sprawą odbywających się jednocześnie XVIII Międzynarodowych Targów Maszyn Budow- at 23. AUTOSTRADA-POLSKA już w maju n lny Pat ro Jednocześnie z targami AUTOSTRADA-POLSKA i MASZBUD odbywać się będą wystawy związane z infrastrukturą lotnisk – TRAFFIC-EXPO – TIL, pojazdami użytkowymi – ROTRA oraz technologiami parkingowymi – Europarking. na t Me dia lny marzec 2017 [148] 51 technologie Świeże powietrze w hotelu Wymagania dla obiektów hotelowych dr inż. Maria Kostka Katedra Klimatyzacji, Ogrzewnictwa, Gazownictwa i Ochrony Powietrza Wydział Inżynierii Środowiska Politechnika Wrocławska Najbardziej pożądana instalacja to taka, której goście nie widzą i nie słyszą, ale odczuwają pozytywne skutki jej działania. O biekty hotelowe charakteryzują się nierównomiernym i niekiedy trudnym do określenia stopniem wykorzystania pomieszczeń. Zależy on od wielu czynników, np. od lokalizacji budynku, grupy docelowych odbiorców usługi noclegowej, okresu w roku. Wymagania dla tych obiektów, w tym także te dotyczące instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, określa rozporządzenie [1]. Znaleźć można w nim wymagania dotyczące wielkości pomieszczeń, ich wyposażenia i zakresu świadczonych usług. Hotele i motele dzielone są na pięć kategorii, oznaczanych kolejną liczbą gwiazdek. Przykładowo wymagana powierzchnia mieszkalna pokoju hotelowego 2-osobowego wynosi od 10 m2 dla kategorii najniższej (*) do 18 m2 dla kategorii najwyższej. W załączniku do rozporządzenia przedstawione są także wymagania dotyczące instalacji technicznych, w tym wentylacyjnych i klimatyzacyjnych w obiektach hotelowych (H) i motelowych (M), a podstawowe z nich zestawiono w tab. 1. w obiektach hotelowych przeważającą część zużywanej energii stanowi ta niezbędna do zapewnienia użytkownikom komfortowych warunków wewnętrznych. Kilka lat później, ze względu na zaostrzenie wymagań dotyczących jakości termicznej nowo budowanych obiektów, coraz większy udział przypada na wentylację i klimatyzację, gdyż ilość świeżego powietrza wprowadzanego do budynku nie ulega zmniejszeniu. Znaczny udział energii przypadającej na eksploatację tych systemów powoduje, że już na etapie projektowania należy uważnie się zastanowić nad wyborem stosowanej instalacji. Przy podejmowaniu decyzji o rodzaju zastosowanego rozwiązania, poza wymaganiami zawartymi Struktura zużycia energii oraz obłożenie obiektu Zgodnie z danymi Krajowej Agencji Poszanowania Energii z 2011 r. [4] 52 Inżynier budownictwa Rys. 1 Ι Średnie zużycie energii w hotelu [5] w tab. 1, należy wziąć pod uwagę przewidywane wykorzystanie obiektu i okresy maksymalnego obciążenia gośćmi. To, czy budynek będzie pełnił funkcję hotelu dla turystów w centrum dużego miasta, czy też będzie zlokalizowany w sąsiedztwie sezonowych atrakcji (np. stoków narciarskich), czy będzie bazą noclegową dla organizowanych w obiekcie imprez (np. wesel), powinno być dla projektanta pewną wskazówką co do harmonogramu pracy wyposażenia technicznego oraz konieczności zastosowania w instalacji powietrznej elementów pozwalających na oszczędność energii wynikającej z okresowego ograniczenia strumienia powietrza dostarczanego do pomieszczeń. technologie Tab. 1 Ι Wymagania dla obiektów hotelowych i motelowych [1] Kategoria Wymagania ***** H M **** H *** M H ** M H * M H M X X X X Pomieszczenia ogólnodostępne (hall recepcyjny, sale gastronomiczne i wielofunkcyjne) Klimatyzacja lub inne urządzenia i systemy zapewniające wymianę powietrza i utrzymanie temperatury latem poniżej 24°C i zimą powyżej 20°C oraz wilgotność względną 45–60% X X X X Wentylacja mechaniczna zapewniająca wymianę powietrza i usuwanie zapachów X X Wentylacja grawitacyjna lub mechaniczna (nie dotyczy obiektów, w odniesieniu do których obowiązujące przepisy w okresie dopuszczania do użytkowania nie wymagały spełnienia ww. wymagań) Sale konferencyjne Klimatyzacja lub inne urządzenia i systemy zapewniające wymianę powietrza i utrzymanie temperatury latem poniżej 24°C i zimą powyżej 20°C oraz wilgotność względną 45–60% X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Część pobytowa Klimatyzacja lub inne urządzenia i systemy zapewniające wymianę powietrza i utrzymanie temperatury latem poniżej 24°C i zimą powyżej 20°C oraz wilgotność względną 45–60% X Wentylacja grawitacyjna lub mechaniczna (nie dotyczy obiektów, w odniesieniu do których obowiązujące przepisy w okresie dopuszczania do użytkowania nie wymagały spełnienia ww. wymagań) Węzły higieniczno-sanitarne Wentylacja mechaniczna wyciągowa X X X Wentylacja grawitacyjna w węzłach higieniczno-sanitarnych z oknem lub przy kubaturze kabin ustępowych przekraczającej 6,5 m3 X Strefowanie budynku Rys. 2 Ι Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach hotelowych i niehotelowych (w procentach) w 2014 i 2015 r. [6] Jednym z pierwszych zadań dla projektanta systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych jest podział budynku na strefy, które obsługiwane będą przez niezależne systemy powietrzne. Budynek hotelu to nie tylko pokoje wynajmowane przez gości. Znaleźć możemy w nich także sale konferencyjne i restauracyjne, zaplecze kuchenne, strefy recepcyjne i komunikacje, często także pomieszczenia rekreacji – baseny, sauny itp. Podział budynku na strefy powinien: ■ umożliwić utrzymanie wymaganych parametrów cieplno-wilgotnościowych oraz jakości powietrza w każdej ze stref; marzec 2017 [148] 53 technologie Rys. 3 Ι Stopień wykorzystania pokoi w hotelach (w procentach) w 2014 i 2015 r. [6] Tab. 2 Ι Średnie obłożenie markowych hoteli w wybranych miastach Polski w 2014 r. [7] Miejscowość Obłożenie hoteli [%] Warszawa 75 (****) 79,2 (*****) Kraków 74 (****) 76 (*****) Wrocław 67 Poznań 56,5 Szczecin 71 Łódź 60 Katowice 53 ■ umożliwić realizację indywidualnych harmonogramów pracy instalacji w poszczególnych strefach; ■ zachować odpowiedni układ ciśnień między pomieszczeniami. W artykule skupiono się na instalacjach powietrznych obsługujących strefę pokoi hotelowych, do której przyporządkowano także przestrzenie komunikacyjne oraz pomieszczenia zaplecza gospodarczego, np. magazyny bielizny, magazyny środków czystości, znajdujące się często bezpośrednio w sąsiedztwie pokoi gościnnych. 54 Inżynier budownictwa Wentylacja mechaniczna i klimatyzacja strefy hotelowej Pokoje hotelowe Od systemów klimatyzacyjnych stosowanych w pokojach dla gości wymaga się przede wszystkim możliwości indywidualnej regulacji parametrów powietrza, cichej pracy oraz odpowiedniego wkomponowania w wystrój wnętrza. Najbardziej pożądana instalacja to taka, której goście nie widzą i nie słyszą, ale odczuwają pozytywne skutki jej działania. Z punktu widzenia inwestora istotnymi kwestiami są oczywiście te związane z kosztami zarówno inwestycji, jak i późniejszej eksploatacji. Najczęściej stosowanymi rozwiązaniami są instalacje z dwustopniowym uzdatnianiem powietrza, wykorzystujące urządzenia indywidualne, np. wentylokonwektory, klimatyzatory lub aparaty indukcyjne. Zasada działania takich rozwiązań polega na centralnym przygotowaniu powietrza zewnętrznego, tzw. pierwotnego (strumień Vpp), którego ilość wynika z wymagań higienicznych. Strumień ten zapewnia świeżość powietrza i obliczany jest na podstawie liczby osób oraz minimalnej krotności wymian. Warunki komfortu zapewniane są dzięki pracy indywidualnych urządzeń stosowanych w każdym pokoju i dostarczających do pomieszczenia strumień obiegowy (Vo). Powietrze pierwotne wprowadzane jest do pokoi osobnymi nawiewnikami lub jako mieszanina z powietrzem obiegowym (mieszanie na ssaniu lub tłoczeniu urządzenia indywidualnego). Usuwanie powietrza w ilości odpowiadającej Vpp następuje z węzła sanitarnego, a powstający układ ciśnień chroni pokój przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z tej strefy. Napływ powietrza obiegowego na ssanie urządzenia indywidualnego realizowany jest najczęściej w strefie wejściowej modułu. Przez kratkę umieszczoną w suficie podwieszanym powietrze doprowadzane jest do zabudowanej przestrzeni, skąd pobierane jest przez urządzenie. Inną możliwością jest kanałowe podłączenie kratki na ssanie wentylatora. Sposób doprowadzenia powietrza obiegowego do urządzeń, ze względu na odporność ogniową innych instalacji zastosowanych w zabudowanej przestrzeni, wymaga uzgodnienia ze specjalistą z branży przeciwpożarowej. Sposób podłączenia powietrza pierwotnego do urządzenia jest zależny od jego typu. W przypadku urządzeń wyposażonych w wentylatory (wentylokonwektory, klimatyzatory) możliwy jest każdy wariant dostarczenia powietrza świeżego. W razie zastosowania urządzeń zabudowanych nad sufitem, tzw. kanałowych (rys. 5), najczęściej spotykane są warianty 4a) i 4b). W przypadku urządzeń podwieszanych pod sufitem, wyposażonych w oryginalną obudowę (rys. 6), wykorzystywany jest wariant 4c). Przy planowaniu podłączenia powietrza należy rozpatrzyć plusy i minusy każdego rozwiązania. W przypadku podłączenia na tłoczenie urządzenia doprowadzenie powietrza do strefy pokoju możliwe jest także w momencie wyłączenia jego wentylatora. Powietrze technologie a b c Rys. 4 Ι Typowe rozwiązanie instalacji z dwustopniowym uzdatnianiem powietrza w pokoju hotelowym: a) podłączenie powietrza pierwotnego na tłoczenie urządzenia indywidualnego, b) podłączenie powietrza pierwotnego na ssanie urządzenia indywidualnego, c) niezależne doprowadzenie powietrza pierwotnego do pomieszczenia Rys. 5 Ι Klimatyzator kanałowy [8] Rys. 6 Ι Klimakonwektor w obudowie [9] Rys. 7 Ι Aparat indukcyjny [10] przez kratkę nawiewną wypłynie do pokoju, jednak ze zmniejszoną prędkością. W przypadku podłączenia na ssanie, jeśli wentylator zostanie wyłączony, powietrze pierwotne wypłynie w miejscu, w którym napotka najmniejsze opory, a więc przez kratkę wlotową powietrza obiegowego. W tym momencie nastąpi przepływ powietrza na drodze przedsionek – łazienka, z pominięciem strefy pokoju. W tym rozwiązaniu wentylatory powinny zatem pracować w trybie ciągłym. Istotne jest także wzięcie pod uwagę temperatury powietrza świeżego dostarczanego do pokoju, co zostanie omówione poniżej. Urządzenia indukcyjne stosowane w pokojach hotelowych posiadają gotowe przyłącza powietrza zewnętrznego w miejscu umożliwiającym powstanie zjawiska zasysania powietrza obiegowego do urządzenia. Siłą napędową umożliwiającą działanie tych jednostek jest ciśnienie na dyszach wytwarzane przez przepływające powietrze pierwotne. Powoduje ono indukcję powietrza z pomieszczenia. Są to tzw. jednostki aktywne i wymagają zapewnienia stosunkowo wysokiego ciśnienia dyspozycyjnego na wpięciu instalacji powietrza pierwotnego – od kilkudziesięciu do ponad 100 Pa. Przykładową konstrukcję przedstawiono na rys. 8. Urządzenia indukcyjne pasywne, czyli pracujące bez podłączenia powietrza świeżego, nie są powszechne w pokojach hotelowych. Napływ powietrza uzdatnionego do gości wymaga podwieszenia urządzenia bezpośrednio w strefie pokoju, co ze względu na wymagania estetyczne nie jest popularne. Zaletą urządzeń nieposiadających wentylatora jest cicha praca, są jednak bardziej wrażliwe na błędy projektowe i wykonawcze – brak odpowiedniego strumienia powietrza świeżego w jednostce aktywnej powodować będzie niewłaściwą pracę całego urządzenia. marzec 2017 [148] 55 technologie Rys. 8 Ι Zasada działania aktywnego urządzenia indukcyjnego na przykładzie belki chłodzącej [11] Temperatura powietrza świeżego dostarczanego do pomieszczeń może być: ■ przez cały rok niższa od docelowej temperatury powietrza w pomieszczeniu tpp ≤ tp, o wartość stałą Δt = 4 – 8 K; ■ stała, niższa od docelowej temperatury powietrza w pomieszczeniu, np. tpp = 12 – 16°C, w ciągu całego roku lub tylko w okresie letnim; ■n eutralna, czyli odpowiadająca temperaturze powietrza w pomieszczeniu, tpp = tp, w ciągu całego roku lub tylko w okresie zimowym; ■w yższa od temperatury powietrza w pomieszczeniu tpp > tp, temperatura osiągana za wymiennikiem do odzysku ciepła w okresie letnim, brak chłodnicy w centrali. Należy wziąć pod uwagę, że powietrze świeże o temperaturze niższej od temperatury pomieszczenia będzie mieć pewną moc chłodniczą, wynikającą z przyjętej różnicy temperatury. Powietrze to będzie stale pozwalało na usunięcie części pojawiających się we wnętrzach zysków ciepła. W przypadku ich braku (np. zimą) parametry powietrza pierwotnego stanowić 56 Inżynier budownictwa będą stratę energetyczną, konieczną do pokrycia przez system grzewczy pomieszczenia. Moc chłodnicza jawna powietrza świeżego wynosić będzie: Qchj = Vpp 3,6 • 1,2 • 1,005 • ∆t , W Przykładowo, jeśli przyjęty strumień powietrza dostarczany dla jednej osoby wynosi 30 m3/h, to na każdy stopień obniżenia jego temperatury w stosunku do wartości docelowej w pomieszczeniu moc chłodnicza wynosi ok. 10 W. Obniżenie temperatury powietrza świeżego o 7–8 K pozwala zatem na skompensowanie zysków ciepła pochodzących od tej osoby i nie będzie powodować nadmiernego ochłodzenia pomieszczenia. Przyjęcie odpowiednio niskiej temperatury powietrza pierwotnego pozwala także na jego osuszenie w chłodnicy centrali, co ogranicza wykraplanie wilgoci na wymiennikach indywidual nych. Z drugiej strony natomiast w wariancie osobnego wprowadzenia powietrza świeżego do pomieszczenia, bez mieszania go z powietrzem obiegowym w urządzeniu indywidualnym, powstawać może dyskomfort związany z jego niską temperaturą. Powietrze o temperaturze kilkunastu stopni może opadać w niekontrolowany sposób do strefy pokojowej i wywoływać lokalne wychłodzenie, co może być odczuwalne dla gości. Wszystkie wymienione argumenty stanowić mogą w zależności od sytuacji wadę lub zaletę rozwiązania, a wybór sterowania parametrami powietrza pierwotnego powinien być oparty na obliczeniach obciążeń cieplnych pomieszczeń w ciągu całego roku i być dopasowany do miejsca wprowadzenia powietrza świeżego. Urządzenia indywidualne pełnić mogą w obiekcie wyłącznie funkcję chłodzenia – wykorzystuje się jednostki z jednym wymiennikiem, dwururowe zasilane wodą lub systemy z bezpośrednim odparowaniem czynnika chłodniczego (potocznie zwane freo nowymi). Ogrzewanie zapewniane jest wówczas przez tradycyjną instalację grzejnikową lub ogrzewanie podłogowe. W nowo projektowanych obiektach najczęściej funkcję chłodniczą i grzewczą dla pokoju realizuje jeden system. Wykorzystuje się wtedy jednostki z jednym wymiennikiem pracującym z przełączaniem lub z dwoma osobnymi wymiennikami. Czynnikiem grzewczym/chłodzącym może być woda lub czynnik chłodniczy poddawany przemianom fazowym. Należy pamiętać, że wymagana temperatura w węźle sanitarnym w okresie zimowym wynosi 24°C, a więc konieczne jest zainstalowanie w tych pomieszczeniach dodatkowego ogrzewania, które doprowadzane jest także do przestrzeni komunikacyjnych oraz gospodarczych. Ograniczenie strumienia powietrza Zanim zaprojektowane zostanie rozprowadzenie kanałów wentylacyjnych w budynku, istotne jest ustalenie technologie z inwestorem możliwości ograniczenia strumienia powietrza w pokojach na okres, kiedy nie są one wykorzystywane, co się przekłada na zmniejszenie kosztów eksploatacji instalacji. W hotelach wysokiej klasy instalacja nawiewna i wywiewna każdego pokoju wyposażana jest w indywidualne regulatory przepływu. W okresie kiedy pokój nie jest wykorzystywany, przepływ powietrza ograniczony jest do minimum zapewniającego wyłącznie przewietrzanie (np. krotność wymian 0,5-1h-1). Kiedy z pokoju korzystają goście, instalacja się przełącza na wydajność nominalną. Zmiana wydajności odbywa się z poziomu recepcji lub podczas włożenia karty magnetycznej do portu w pokoju. Rozwiązanie takie, mimo że niesie największe oszczędności eksploatacyjne, jest kosztowne na etapie inwestycji. Aby uzyskać kompromis finansowy, pokoje hotelowe podzielić można na kilku-, kilkunastopokojowe strefy (np. podział na piętra, podział na strony korytarza itp.) i umożliwić włączanie poszczególnych stref z poziomu recepcji. Pozwoli to na ograniczenie ilości urządzeń włączonych do automatyki budynkowej i obniżenie kosztów eksploatacji. Minusem będzie okresowe wentylowanie pokoi niewynajętych, które będą się znajdować w uruchomionej strefie. W hotelach budowanych jako zaplecze noclegowe dla imprez organizowanych w obiekcie (przyjęcia weselne, konferencje) zastosowanie wielu elementów pozwalających na ograniczanie wentylacji poszczególnych pokoi hotelowych może się okazać nieuzasadnione finansowo. Obiekty te są bowiem wykorzystywane okresowo, jednak ze znacznym obłożeniem. Należy pamiętać, że przyjęcie wariantu z ograniczaniem wydajności wentylacji w poszczególnych pokojach lub podstrefach musi nieść ze sobą zastosowanie centrali umożliwiającej płynną regulację strumienia powietrza, a jego ograniczenie dotyczyć będzie także instalacji wywiewnej. Komunikacja i pomieszczenia gospodarcze W odróżnieniu od pokoi hotelowych przestrzenie komunikacyjne oraz gospodarcze powinny być wentylowane w sposób ciągły i ze stałą wydajnością. Powietrze świeże wprowadzane jest do korytarzy, a jego usuwanie odbywa się z pomieszczeń gospodarczych, czasami częściowo także z pomieszczeń komunikacji. Ilość powietrza ustalana jest na podstawie krotności wymian. Dla przestrzeni komunikacyjnej oraz magazynów czystych wystarczająca będzie 2–3-krotna wymiana powietrza w ciągu godziny. Z pomieszczeń zanieczyszczonych, np. magazynów chemii gospodarczej czy brudnej bielizny, powietrze powinno być usuwane przez niezależny system wentylacyjny, a krotność wymian powinna być większa, np. 4–8 h-1. Powietrze świeże doprowadzane może być z tej samej centrali co powietrze nawiewane do pokoi. Należy wówczas zwrócić uwagę na jego parametry i w razie konieczności zapewnić dodatkowe uzdatnianie powietrza, np. przez nagrzewnicę kanałową lub naddatek mocy w grzejnikach. W przypadku projektowania systemu umożliwiającego ograniczanie wentylacji w pokojach dla komunikacji i pomieszczeń gospodarczych należy zastosować urządzenia umożliwiające zachowanie stałego strumienia powietrza, niezależnie od zmieniającego się przepływu w pokojach hotelowych – regulatory CAV lub VAV. Inną możliwością doprowadzenia powietrza świeżego do pomieszczeń komunikacji jest zastosowanie indywidualnych central wentylacyjnych, obsługujących wszystkie korytarze i przestrzeń recepcyjną. Rozwiązanie takie pozwoli na zachowanie stałej wydajności bez stosowania dodatkowych urządzeń powiązanych z instalacją obsługującą pokoje, wymagać może jednak więcej miejsca na rozprowadzenie instalacji w budynku. Odzysk ciepła z pokoi hotelowych Odzysk ciepła z powietrza wywiewanego ze strefy pokoi hotelowych jest częstym przedmiotem dyskusji wśród projektantów. Z jednej strony usuwanie powietrza głównie z węz łów sanitarnych stwarza realne niebezpieczeństwo przedostania się przez nieszczelności wymiennika zanieczyszczeń do powietrza nawiewanego, z drugiej strony, jeśli powietrze z łazienek usuniemy osobną instalacją wywiewną, niemożliwe będzie odzyskiwanie energii w centrali, co byłoby ogromną stratą energetyczną. Przy wyborze typu wymiennika do odzysku ciepła ze strefy hotelowej należy przede wszystkim się kierować jego szczelnością, która zależy zarówno od jego typu, jak i od jakości wyrobu. Bezpiecznym rozwiązaniem pod względem szczelności byłby wymiennik z czynnikiem pośredniczącym (glikolowy), jednak charakteryzuje się on niewielką sprawnością i jest drogi. Kompromisem jest zastosowanie wymiennika krzyżowego, który jest stosunkowo szczelny, tańszy od wymiennika glikolowego, a sprawność można ocenić jako dobrą (ok. 50–60%). Przeglądając ofertę producentów, znaleźć można także centrale z wymiennikami obrotowymi przeznaczone do stosowania w hotelach. Wymienniki te charakteryzują się wysoką sprawnością, przekraczającą niekiedy 80%, jednak ich szczelność jest mniejsza niż wymiennika krzyżowego. Rozwiązaniem, które warto obecnie wziąć pod uwagę, jest centrala wyposażona w pompę ciepła typu powietrze–powietrze. marzec 2017 [148] 57 technologie Urządzenie takie pozwoli na wykorzystanie energii zawartej w powietrzu usuwanym, a przy właściwej optymalizacji temperatury powietrza pierwotnego (a zatem całego systemu) stanowić może jednocześnie element uzdatniający powietrze do jego docelowych parametrów, bez dodatkowej nagrzewnicy i chłodnicy. Regulacja temperatury powietrza nawiewanego Podczas projektowania instalacji dla strefy hotelowej nie bez znaczenia jest także wybór sposobu regulacji mocy wymienników urządzeń indywidualnych po stronie czynników grzewczych i chłodniczych. W przypadku zastosowania najtańszych w inwestycji zaworów o działaniu ON/OFF, reagujących na podstawie wskazania czujnika temperatury w pomieszczeniu, temperatura powietrza nawiewanego do pomieszczeń ulega znacznym wahaniom. Podczas chodzenia jest bardzo niska w momencie otwarcia zaworu i zbliżona do temperatury we- wnętrznej w momencie jego zamknięcia. W przypadku ogrzewania analogicznie – wysoka i neutralna. Różnice w temperaturze nawiewu mogą sięgać kilkunastu stopni, co dodatkowo, przy częstym przełączaniu pozycji zaworów, będzie negatywnie odbierane przez gości. Rozwiązaniem gwarantującym wyższy komfort wewnętrzny jest wykorzystanie zaworów, które dają możliwość bardziej precyzyjnej regulacji mocy wymienników, np. regulacja płynna, regulacja za pomocą zaworów termostatycznych utrzymujących żądaną temperaturę powrotu czynnika na agregat chłodniczy. Literatura 1. Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz.U. z 2011 r. Nr 259, poz. 1553). 2. O bwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 24 stycznia 2006 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozpo- rządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz.U. z 2006 r. Nr 22, poz. 22). 3. P N-EN 12831:2006 Instalacje ogrzewcze w budynkach. Metoda obliczania projektowego obciążenia cieplnego. 4. Instytut na rzecz Ekorozwoju przy współpracy Krajowej Agencji Poszanowania Energii S.A., „Energia w obiekcie turystycznym”, Warszawa 2011. 5. M . Kostka, N. Szeszycka, Klimatyza- cja pokoi hotelowych – czy system VAV się opłaca?, „Rynek Instalacyjny” nr 7-8/2014. 6. W ykorzystanie turystycznych obiektów noclegowych w 2015 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016 r. 7. R ynek hotelowy w Polsce, Raport roczny 2014, opracowanie: Hotel Proffesionals Sp. z o.o. 8. http://www.daikin.pl/ 9. http://www.clima-comfort.com.pl/ 10. http://www.swegon.com/pl/ 11. http://peterrumseype.com/portfolio/ chilled-beams-in-laboratories/ krótko Nowy dworzec autobusowy w Białymstoku Spółka PKS Nova SA może rozpoczynać rozbiórkę starego dworca PKS w Białymstoku i budowę nowego. Urzędnicy wojewody podlaskiego uznali, że organizacje ekologiczne, które zaskarżały decyzje w sprawie rozbiórki, nie były do tego uprawnione. W Białymstoku ma powstać nowy dworzec (wraz z galerią handlową) w miejsce starego z lat 70. Inwestycja ma kosztować 13,5 mln zł. Pierwotny plan zakładał, że rozbiórka zacznie się w październiku 2016 r., a nowy dworzec będzie gotowy w połowie 2017 r. Już wiadomo, że będą opóźnienia. Dworzec PKS znajduje się w sąsiedztwie dworca kolejowego, to ważny punkt komunikacyjny w mieście. PKS Nova SA ma około pół tysiąca autobusów, pracuje tam ok. 950 osób. Kapitał zakładowy spółki to blisko 15,17 mln zł. 58 Inżynier budownictwa © Kzenon - Fotolia.com Nowy podmiot przejął zobowiązania poprzednich, ale konkretne kwoty tych zobowiązań za 2016 r. nie były podane do publicznej wiadomości. Źródło: wnp.pl 3 IZOLACJE DODATEK 2017 Inżynier budownictwa marzec 2017 Dodatek specjalny izolacje Ceramiczne izolacje z Leca® KERAMZYTU Andrzej Dobrowolski kierownik produktu Leca Leca® KERAMZYT to lekkie ceramiczne kruszywo powstałe w procesie wypalania specjalnego rodzaju glin pęczniejących. Stanowi podstawowy składnik keramzytobetonowych bloczków, pustaków ściennych i stropowych, obudów kominowych, pionów wentylacyjnych. Jest to także uniwersalny materiał do różnego rodzaju izolacji – oto kilka przykładów: Drenaż i ocieplenie ścian fundamentowych Drenaż wokół budynku budowanego na skarpie Leca® KERAMZYT to materiał o wysokiej mrozoodporności. Może być stosowany jako zasypka drenażu opaskowego wokół budynku, drenażu podposadzkowego, drenażu liniowego itp. Kruszywo to zbiera wodę wokół budynku, przepuszcza ją z prędkością 3,33 cm/s, a dodatkowo – nawet jeśli jest wilgotne – izoluje termicznie ściany w gruncie, przy zachowaniu współczynnika λ powyżej 0,150 W/mK. Połączenie funkcji drenażu z ociepleniem bardzo przydaje się w budynkach zlokalizowanych na zboczach i na terenie o zmiennym poziomie wód gruntowych. PROMOCJA Podłoga na gruncie 60 Podłoga na gruncie z kanałem w podłożu i ogrzewaniem podłogowym izolacje Leca® KERAMZYT impregnowany to specjalnie przygotowane kruszywo, które nie podciąga kapilarnie wilgoci z gruntu. W postaci zagęszczonego podłoża charakteryzuje się dobrą izolacyjnością termiczną, ograniczając przenikanie ciepła do gruntu, przy zachowaniu λ powyżej 0,110 W/mK. Ponadto pozwala na przenoszenie przez podłogę o wiele większych obciążeń niż w przypadku podłoży izolowanych typowymi materiałami płytowymi (np. EPS, XPS). Na „keramzytowych” podłogach można układać dowolny rodzaj posadzki, która dodatkowo może być ogrzewana w różny sposób. izolacje Remontowane stropy W przypadku remontu starych stropów Leca® KERAMZYT jest skutecznym zamiennikiem dotychczasowych wypełnień z gruzu, żużla czy polepy. Kruszywo to, o ciężarze objętościowym ok. 320 kg/m3, zmniejsza obciążenie stropu, wypełnia przestrzenie pomiędzy belkami, izoluje termicznie i wspomaga izolację akustyczną. Natomiast Leca® KERAMZYT podsypkowy o ciężarze ok. 500 kg/m3 poziomuje ugięte stropy i przejmuje funkcje akustycznej izolacji od dźwięków uderzeniowych oraz powietrznych. Keramzyt można stosować przy remoncie różnych stropów, np. Kleina, odcinkowych, WPS, drewnianych i sklepień ceglanych. Strop odcinkowy z dodatkowym ogrzewaniem elektrycznym Zapraszamy do odwiedzenia naszej nowej strony www.leca.pl. W zakładce Dla Projektanta dostępne są specyfikacje techniczne, rysunki i kalkulatory wspomagające proces projektowania. Można również zapoznać się z kolejnymi etapami wykonywania prac oraz obejrzeć liczne przykłady izolacji z Leca® KERAMZYTU w zrealizowanych obiektach. PROMOCJA Remont kapitalny stropu drewnianego Dodatek specjalny Leca® www.leca.pl [email protected] tel. 58 772 24 10 REKLAMA Dachy zielone Budując dachy zielone, w tym „komunikacyjne”, Leca® KERAMZYT można zastosować jako trwały, mrozo- i ognioodporny materiał drenażowy. Kruszywo odprowadza nadmiar wód opadowych, jednocześnie magazynując wilgoć wspomagającą wegetację roślin w okresach suszy. Ponadto można je mieszać z ziemią uprawną obniżając jej ciężar, spulchniając i dzięki temu ułatwiając doprowadzenie wilgoci i powietrza do systemów korzeniowych. Dach zielony z drenażem z keramzytu marzec 2017 61 Dodatek specjalny izolacje Iniekcja Krystaliczna® 30 lat doświadczenia w osuszaniu obiektów budowlanych W PROMOCJA roku 2017 Iniekcja Krystaliczna® obchodzi jubileusz 30-lecia, bowiem mija już tyle lat jej obecności na polskim rynku specjalistycznych usług budowlanych. W ciągu tego okresu twórca technologii dr inż. Wojciech Nawrot oraz grono prawie 340 licencjobiorców efektami swojej ciężkiej pracy udowodnili i stale potwierdzają skuteczność oraz niezawodność Iniekcji Krystalicznej® jako metody wykonywania wtórnych poziomych i pionowych izolacji przeciwwilgociowych w zawilgoconych obiektach budowlanych. Z perspektywy minionych lat wydaje się, że można określić najbardziej istotne czynniki mające wpływ na odniesiony sukces. Takim warunkiem sine qua non jest bezwzględnie zaangażowanie autora rozwiązania technicznego we wdrożenie go do praktyki bu- 62 izolacje dowlanej. Na pewno niezwykle ważnym czynnikiem jest przydatność produktu potwierdzona udanymi realizacjami i zadowoleniem klientów. Nie można też zapominać o wykonawcach, którzy mają technologię stosować. Z ich punktu widzenia powinna być w miarę możliwości łatwa w zastosowaniu i nie wymagająca zbyt wielu zabiegów przygotowawczych, czyli tworzenia specjalnych i trudno osiągalnych warunków umożliwiających aplikację. W przypadku Iniekcji Krystalicznej® można z całą pewnością stwierdzić, że warunki sukcesu zostały spełnione. Twórca tej technologii dr inż. Wojciech Nawrot był zaangażowany we wszystkie jej etapy rozwojowe, czyli od idei aż po produkt rynkowy. Dodatkowo czynny udział autora w praktycznej aplikacji pozwolił na dokonanie niezbędnych udoskonaleń. Wyrazem przydatności Iniekcji Krystalicznej® jest sukces rynkowy odzwierciedlony gronem licencjobiorców oraz tysiącami osuszonych obiektów budowlanych. W tym miejscu należy zauważyć, że model biznesowy dla tej technologii zakłada głębokie i ścisłe relacje z licencjonowanymi wykonawcami. Efektem takiego sposobu działania jest stały przepływ doświadczeń i pomysłów oraz wysoka jakość specjalistycznej usługi, wynikająca z umiejętności wykonawców i wsparcia technicznego udzielanego im przez licencjodawcę. Dlatego nie budzi zdziwienia, że mimo upływu 3 dekad zainteresowanie Iniekcją Krystaliczną® wśród inwestorów i wykonawców nie słabnie. Jako innowacyjne rozwiązanie technologiczne przeszła zatem pełny cykl rozwojowy – od pomysłu do przemysłu. Dr inż. Wojciech Nawrot jest autorem pierwszego na świecie wdrożenia w skali technicznej zjawiska samoorganizacji kryształów przy użyciu technologii Iniekcji Krystalicznej®. Za termodynamiczne uzasadnienie tego zjawiska w postaci uogólnionego równania matematycznego prof. I. Prigogine otrzymał w 1977 r. nagrodę Nobla. Oryginalnym osiągnięciem dr. inż. W. Nawrota jest wynalezienie oraz praktyczne opracowanie metody świadomego i celowego kierowania unikatowym zjawiskiem samoorganizacji kryształów. Tak narodziła się od podstaw technologia Iniekcji Krystalicznej®, której skuteczność jest niezależna od stopnia zawilgocenia murów, a nawet, w przeciwieństwie do dotychczasowych rozwiązań, promień penetracji izolacje w Moskwie został przyjęty, dotychczas jako jedyny Polak, do międzynarodowej Akademii Odkryć Naukowych i Wynalazków. Akademia ta powstała w 1948 r. w wyniku uchwały ONZ w Genewie. Krajowe wyróżnienia to: Nagroda Rektora Wojskowej Akademii Technicznej (1991 r.), Dyplom Uznania Przewodniczącego KBN – sześciokrotnie (1993–2001 r.), Dyplom Ministra Przemysłu i Handlu (1995 r.), Tytuł Wynalazcy Roku Wojska Polskiego (1995 r.), Medal Ministra Kultury i Sztuki (1996 r.), Dyplom Ministra Obrony Narodowej – trzykrotnie (1996 r., 2000 r. i 2002 r.), Medal Cztery Wieki Stołeczności Warszawy od Prezydenta Warszawy (1998 r.), Złoty Inżynier 2002 „Przeglądu Technicznego”, Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla promocji Polski na świecie za 2008 r (2009 r.), tytuł Kreator Budownictwa Roku 2013 nadany przez Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa. Na galach Kreator Budownictwa Roku w latach 2014, 2015, 2016 technologia Iniekcji Krystalicznej® była reprezentowana przez kontynuatorów – mgr. inż. Macieja Nawrota i Jarosława Nawrota. Tytuły Kreator Budownictwa Roku po raz pierwszy przyznane zostały w 2011 r. Co roku Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa wyłania laureatów, któ- rzy posiadają pasję tworzenia i którzy swoją działalnością kształtują imponującą rzeczywistość budowlaną. Tak również było i w roku 2016. Iniekcja Krystaliczna® jest opracowana od podstaw w Polsce i stosowane w niej materiały iniekcyjne są wytwarzane wyłącznie w Polsce przez jej autorów. Obecnie technologia ta jest wdrażana oraz rozwijana przez spadkobierców dr. inż. Wojciecha Nawrota oraz współautorów rozwiązań patentowych – mgr. inż. Macieja Nawrota i Jarosława Nawrota w ramach Autorskiego Parku Technologicznego. Wyłącznie mgr inż. Maciej Nawrot i Jarosław Nawrot, jako licencjodawcy, posiadają uprawnienia do udzielania praw licencyjnych i używania chronionego znaku towarowego Iniekcja Krystaliczna® oraz dystrybucji materiałów iniekcyjnych związanych z tą technologią. W przypadku wątpliwości co do autoryzacji danej firmy wykonawczej należy złożyć zapytanie do licencjodawcy. INIEKCJA KRYSTALICZNA® Autorski Park Technologiczny mgr inż. Maciej NAWROT, Jarosław NAWROT 05-082 Blizne Łaszczyńskiego ul. Warszawska 26,28 tel. 601 32 82 33, 601 33 57 56 [email protected] marzec 2017 PROMOCJA środka blokującego kapilarne podciąganie jest tym większy, im bardziej zawilgocony jest mur. I przewrotnie do innych metod, mur przed iniekcją dodatkowo nawilżany jest wodą, przez co tworzy się tzw. mokra ścieżka (wet way), w której środek blokujący wilgoć penetruje metodą dyfuzji na skutek gradientu stężeń. Utworzona w ten sposób struktura w ciałach kapilarno-porowatych jest podobna do wąskoszczelinowych pierścieni, które można praktycznie spotkać w naturze w systemach geologicznych (tzw. pierścienie Lieseganga). Wydaje się zatem, że od technologii Iniekcji Krystalicznej® można oczekiwać bezterminowej trwałości jako przeciwwilgociowej izolacji poziomej i pionowej, ponieważ krystalizujące w kapilarach składniki mieszaniny iniekcyjnej nie ulegają starzeniu. Za opracowanie oraz wdrożenie do praktyki budowlanej Iniekcji Krystalicznej® autor uzyskał liczne wyróżnienia na najbardziej prestiżowych kontynentalnych wystawach wynalazków w: Brukseli (1993 r.), Genewie (1995 r.), Pittsburghu, USA (1996 r.), Pekinie (1996 r.), Casablance (1997 r.), Norymberdze (1997 r.) i w Moskwie (2001 r.) oraz nagrody specjalne Rosyjskiej Akademii Nauk (1996 r.) i Chińskiej Akademii Nauk (1996 r.). W 2001 r. w czasie trwania wystawy wynalazków Dodatek specjalny 63 Zaprezentuj swoją firmę wyselekcjonowanej grupie projektantów i wykonawców! V ademecum Infrastruktura V ademecum Izolacje Każdy tom VADEMECUM kierowany jest do profesjonalistów budowlanych, będących członkami Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, którzy posiadają uprawnienia budowlane do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych, jak również do aktywnej zawodowo grupy związanej z branżą. www.vademecuminzyniera.pl KONTAKT [email protected] li ter a tur a f achowa NAPRAWA I OCHRONA KONSTRUKCJI Z BETONU. KOMENTARZ DO PN-EN 1504 Patrona t Lech Czarnecki, Paweł Łukowski, Andrzej Garbacz Me Wyd. 1, str. 272, oprawa miękka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017. dialny Istnieje stała potrzeba napraw konstrukcji, podyktowana nieuchronnością uszkodzeń betonu w wyniku nagłego Patron atjest barzadziałania czynników mechanicznych, takich jak przeciążenia, uderzenie, wybuch czy wibracja. Naprawa dzo skomplikowanym zadaniem inżynierskim, z reguły znacznie bardziej kosztownym niż wznoszenie obiektu. Norma PN-EN 1504 ma opinię trudnej w odbiorze, a autorzy za pomocą komentarza czynią ją bardziej zrozumiałą. Media lny PROJEKTOWANIE MOSTÓW ZESPOLONYCH WEDŁUG EUROKODU 4 Tomasz Siwowski, Barbara Turoń Wyd. 1, str. 437, oprawa twarda, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2016. Mosty zespolone stalowo-betonowe są najczęściej budowanymi w klasie mostów średniej i dużej rozpiętości. Podręcznik opisuje procedury sprawdzania normowego wstępnie przyjętego układu konstrukcyjnego oraz przekrojów elementów przęseł mostu. Zamiarem autorów było dość szczegółowe przedstawienie procedury sprawdzania stanów granicznych wg Eurokodu 4 i norm związanych na przykładzie trójprzęsłowego mostu belkowego o dwudźwigarowym przekroju poprzecznym. NAWIERZCHNIE SYNTETYCZNE NA NIEKRYTYCH OBIEKTACH SPORTOWYCH I REKREACYJNYCH Dorota Piętka Wyd. 1, str. 24, seria Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych, cz. B „Roboty wykończeniowe”, zeszyt 15, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2016. Publikacja przedstawia zakres stosowania nawierzchni syntetycznych na niekrytych obiektach, systematykę tych nawierzchni, wymagania odnośnie podłoża gruntowego i podbudowy oraz zasady wykonywania tych nawierzchni. DYNAMIKA BUDOWLI. OBLICZENIA UKŁADÓW PRĘTOWYCH O MASACH SKUPIONYCH Patrona t Krzysztof Gromysz Wyd. 1, str. 239, oprawa miękka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017. Me dialny Autor w przystępny sposób omawia podstawowe informacje dotyczące obliczeń dynamicznych oraz zjawisk obserwowanych w konstrukcjach obciążonych dynamicznie. Kolejne partie materiału są zakończonePawieloma tronat konkretnymi przykładami obliczeniowymi. Media lny marzec 2017 [148] 65 Domieszki Produkty budowlane Producenci Usługodawcy kataloginzyniera » Produkty budowlane » Materiały budowlane » Chemia budowlana » Domieszki i dodatki do betonów, zapraw Domieszki i dodatki do betonów, zapraw Nazwa: Producent: Usuń Usuń Usuń Domieszka uszczelniająca do betonu XYPEX ADMIX C-1000 NF Domieszka opóźniająca wiązanie, upłynniająca MIX-O Domieszka do betonów uplastyczniająca KLUTAN-A NOMOS-BUD sp. z o.o. war-REMEDIUM Sp. z o.o. war-REMEDIUM Sp. z o.o. Rodzaj: domieszka domieszka domieszka Typ domieszki: uszczelniająca opóźniająca wiązanie, upłynniająca uplastyczniająca Postać: proszek płyn płyn Temperatura stosowania [°C]: powyżej 4 (mieszanka betonowa) od +5 do +35 od -3 do +35 Główny składnik: cement portlandzki, aktywne substancje chemiczne żywica naftalenowa, lignosulfonian lignosulfonian Dozowanie [% do masy cementu]: 0,8–1,5 (wagowo) 0,5–2,0; optymalnie 1,0 0,3–0,8 (optymalnie 0,4) Gęstość [g/cm³]: 1,100 ±0,050 1,180 ±0,020 1,165 ±0,020 Kolor: szary brązowy brązowy Zawartość chlorków [% masy]: – < 0,1 < 0,1 Zawartość alkaliów [% masy]: – < 5,0 < 5,0 Zużycie: od 2,00 do 4,50 kg/m³ betonu – – Czas przydatności do użycia [min]: jak beton – – Opakowanie: woreczki samorozpuszczalne z odmierzoną ilością na 1 m³ betonu; kartony po 24 lub 25 kg 30, 200, 1000 dm3 30, 200, 1000 dm³ Trwałość: 12 miesięcy 12 miesięcy od daty produkcji 12 miesięcy od daty produkcji Przechowywanie: w suchych pomieszczeniach w temp. min. +7°C w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem Normy, certyfikaty, aprobaty: dostępne u dystrybutora atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych do betonów Oferta Kontakt Usuń Usuń Usuń Usuń Domieszka do betonów i zapraw uplastyczniająca KLUTAN-P Domieszka upłynniająca POLIMENT-A 301 Domieszka upłynniająca POLIMENT-P 301 Domieszka do betonów uplastyczniająco-napowietrzająca WIBET-K war-REMEDIUM Sp. z o.o. war-REMEDIUM Sp. z o.o. war-REMEDIUM Sp. z o.o. war-REMEDIUM Sp. z o.o. domieszka domieszka domieszka domieszka uplastyczniająca upłynniająca upłynniająca uplastyczniająca i napowietrzająca płyn płyn płyn płyn od -8 do +35 od +5 do +35 od -5 do +35 od +5 do +35 lignosulfonian, mocznik eter polikarboksylowy eter polikarboksylowy wodny roztwór związków powierzchniowo-czynnych 0,5–1,0 (optymalnie 0,7); 0,3 – do kostki brukowej 0,2–3,0 0,2–3,0 0,1–0,4 (optymalnie 0,25) 1,136 ±0,020 1,065 ±0,020 1,155 ±0,020 1,004 ±0,020 brązowy ciemnobrązowy słomkowy niebieski < 0,1 < 0,1 < 0,1 < 0,1 < 5,0 < 2 ,0 < 1,0 < 5,0 – – – – – – – – 1, 2, 5, 30, 200, 1000 dm³ 30, 200, 1000 dm3 30, 200, 1000 dm3 30, 200, 1000 dm³ 12 miesięcy od daty produkcji 12 miesięcy od daty produkcji 12 miesięcy od daty produkcji 12 miesięcy od daty produkcji w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem w temperaturze dodatniej, chronić przed nasłonecznieniem atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych atesty higieniczne PZH, karty charakterystyki, Certyfikat ISO 9001, Certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji upoważniający do oznakowania produktów Znakiem CE, deklaracja właściwości użytkowych więcej na www.kataloginzyniera.pl więcej na www.kataloginzyniera.pl Artykuły jęz y k angielsk i Bicycle paths A bicycle path (road) is a separate traffic route designed for cycling. The definition is set out in the Law on Road Traffic (Act of 7 March 2007 Journal of Laws 2007 No. 57, item 381) and the Notice of the Minister of Infrastructure and Construction of 23 December 2015 on the technical conditions to be met by public roads and their location (Journal of Laws of 2016, item 124). Fot. K. Wiśniewska In recent years, bicycle has become The conditions determines its aesthetic values, du- a very popular means of transport should be taken into account during following technical rability and safety. The foundation is for tourism, recreation and daily com- the design and construction of bicycle usually made of crushed aggregates muting to work, school, shopping, etc. roads: compacted mechanically and stabi- Because of the development of the au- ■ the minimum width of the one-way lised with lean concrete. It must be tomotive industry and the increase or two-way bicycle path ranges from protected from destruction caused by in the number of motor vehicles, it has 1.5–3.5 m, depending on the traffic; frost, thaw, water, or tree roots. Mate- become reasonable to separate special ■ the route section should not be longer rials for minimal rolling and vibration lanes or even build roads for bicycles than 50 m, 200 m or 500 m for a gradi- resistance are recommended as the to ensure the safety of cyclists. ent of 5%, 4% or 3%, respectively; wearing course; they should also be ■ the height of bumps and drops on a rough to facilitate braking and turning. Preparation of safe bicycle paths re- bicycle road should not exceed 1 cm; These are often bituminous pavements quires the design and construction of ■ the height of the curbs along the lane with appropriate roughness index. It is cycling infrastructure based on five key principles, i.e. cohesion, directness, attractiveness, safety and convenience. should not be more than 5 cm; ■a proper width and height of the gauge has to be maintained. The principles provide the cyclists also allowed to make the pavement from cement concrete (e.g. bridges, tunnels) and blocks with non-milled edges (at demountable and temporary easy, direct routes and quick transport Cycling infrastructure is not just roads points, over underground systems, on between different destinations. They with straight sections and arcs. It also speed bumps). Pavements made of make the routes attractive and popu- includes: intersections of bicycle roads large concrete slabs are also used. lar, adapted to the environment and in with streets, all kinds of crossings, An increasingly popular solution are harmony with the functions of cities and parking spaces for bikes, their equip- pavements glowing in the dark (the their surroundings. They ensure that the ment, traffic marking and signs, installa- so-called glowing paths), made from designed and constructed road can be tion of traffic lights, lighting, as well as aggregates composed of synthetic lu- used effectively, without unnecessary arrangement of greenery and landscap- minaries. This type of pavement was stops, on a smooth and even surface ing elements along the roads. constructed for the first time near Lidz- free of high inclinations. bark Warmiński. An important part of every bicycle road We can distinguish the following types is the materials it is made from. This Magdalena Marcinkowska of bicycle roads: an independent path in the lane, a path independent of the lane, separated from the roadway or sidewalk. 68 Inżynier budownictwa tekst do odsłuchania na www.inzynierbudownictwa.pl jęz y k angielsk i tł umaczenie Ścieżki rowerowe GLOSSARY: bicycle path – ścieżka rowerowa Ścieżka (droga) rowerowa to wydzielony ciąg komunikacyjny przeznaczony dla ruchu rowerowego. Określenie to wynika z Prawa o ruchu drogowym (Ustawa z dnia 7 marca 2007 r. Dz.U. z 2007 r. Nr 57, poz. 381) oraz Obwieszczenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 23 grudnia 2015 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 2016 r. poz. 124). [also bicycle road – droga rowerowa] the Law on Road Traffic – Prawo o ruchu drogowym public road – droga publiczna means of transport – środek transportu to commute – dojeżdżać (np. do pracy, do szkoły) automotive industry – motoryzacja lane – tu: pas ruchu Rower stał się w ostatnich latach bardzo popularnym środkiem transportu zarówno w celach turystycznych czy rekreacyjnych, jak i do codziennego przemieszczania się do pracy, do szkoły, na zakupy, itp. W związku z upowszechnieniem się motoryzacji i wzrostem liczby pojazdów mechanicznych, dla zachowania bezpieczeństwa rowerzystów zasadne stało się wydzielenie odrębnych pasów ruchu czy wręcz zbudowanie dróg dla rowerów. Wykonanie bezpiecznych ścieżek rowerowych wymaga projektowania i budowy infrastruktury rowerowej opartej na pięciu głównych zasadach, tj. spójności, bezpośredniości, atrakcyjności, bezpieczeństwa oraz wygody. Zasady te zapewniają rowerzyście łatwe, bezpośrednie połączenia i szybkie poruszanie się między różnymi celami podróży. Sprawiają, że połączenia są atrakcyjne i popularne, dopasowane do otoczenia oraz zharmonizowane z funkcjami miast i ich okolic. Gwarantują, że zaprojektowana i wykonana droga będzie przejechana w sposób płynny bez zbędnych zatrzymań, na gładkiej i równej nawierzchni, bez dużych nachyleń. Możemy wyróżnić następujące rodzaje dróg rowerowych: samodzielna w pasie drogowym, samodzielna – niezależna od pasa drogowego, wydzielona z jezdni lub chodnika. Podczas projektowania i wykonania dróg rowerowych trzeba wziąć pod uwagę następujące warunki techniczne: ■m inimalna szerokość ścieżki rowerowej, jednokierunkowej lub dwukierunkowej, w zależności od natężenia ruchu wynosi od 1,5 – 3,5 m; ■o dcinek trasy nie powinien być dłuższy niż 50 m przy spadku 5%, 200 m przy spadku 4%, 500 m przy spadku 3%; ■w ysokość progów i uskoków na drodze rowerowej nie powinien przekraczać 1 cm; ■ wzdłuż pasa jezdnego dopuszcza się stosowanie krawężników nie wyższych niż 5 cm; ■ należy zachować odpowiednią szerokość i wysokość skrajni. Wykonanie infrastruktury rowerowej to nie tylko drogi zawierające odcinki proste i łuki. Obejmuje również: skrzyżowania dróg rowerowych z ulicami, różnego rodzaju przejazdy, parkingi dla rowerów i ich wyposażenie, oznakowanie poziome i pionowe, wykonanie sygnalizacji świetlnej, oświetlenie, aranżację zieleni i elementów małej architektury wzdłuż dróg. Istotnym elementem drogi rowerowej jest to, z jakiego materiały jest wykonana. Decyduje to o jej wartościach estetycznych, trwałości i bezpieczeństwie. Podbudowę wykonuje się najczęściej z kruszyw łamanych zagęszczanych mechanicznie, stabilizowanych chudym betonem. Musi zostać zabezpieczona przed zniszczeniem powodowanym przez mróz, roztopy, wodę czy korzenie drzew. Jako warstwę ścieralną zaleca się materiały zapewniające minimalne opory toczenia się i drgań, a jednocześnie takie, które są szorstkie i ułatwiają hamowanie i skręcanie rowerem. To często nawierzchnie bitumiczne o wysokich parametrach równości po wykonaniu. Dopuszcza się wykonanie nawierzchni z betonu cementowego (np. mosty, tunele) oraz z kostki o krawędziach niefrezowanych (w miejscach rozbieralnych, tymczasowych, nad ciągami instalacji podziemnej, na progach zwalniających). Stosuje się także nawierzchnie z dużych płyt betonowych. Coraz większą popularnością cieszą się nawierzchnie, które świecą po zmroku (tzw. ścieżki świecące), w których stosuje się kruszywo złożone z syntetycznych luminatorów. Po raz pierwszy taką nawierzchnię wykonano w okolicach Lidzbarka Warmińskiego. cohesion – spójność convenience – wygoda destination – cel podróży inclination – nachylenie, pochyłość (np. terenu) roadway – jezdnia sidewalk – chodnik one-way – jednokierunkowy two-way – dwukierunkowy traffic – ruch uliczny bump – próg [speed bump – próg zwalniający] curb – krawężnik arc – łuk intersection – skrzyżowanie crossing – przejazd traffic lights – sygnalizacja świetlna landscaping element – element małej architektury crushed aggregate – kruszywo łamane to compact – zagęszczać lean concrete – chudy beton thaw – odwilż, roztopy wearing course – warstwa ścieralna to brake – hamować pavement – tu: nawierzchnia cement concrete – beton cementowy concrete slab – płyta betonowa glowing path – ścieżka świecąca luminary – luminator marzec 2017 [148] 69 technologie Lekkie pokrycia z płyt warstwowych dr inż. Dariusz Kowalski dr hab. inż. Elżbieta Urbańska-Galewska Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechnika Gdańska Zastosowanie płyt warstwowych umożliwia szybką realizację inwestycji przez maksymalne skrócenie okresu wykonywania robót budowlano-montażowych i wykończeniowych. P rzegrody ścienne oraz dachowe stanowią istotny element wznoszonych obiektów budowlanych niezależnie od rodzaju konstrukcji nośnej, z której są wykonane. To one wydzielają przestrzeń wznoszonych obiektów budowlanych z otaczającego nas środowiska i to one, jako pierwsze, chronią wydzieloną w ten sposób przestrzeń przed oddziaływaniami zewnętrznego środowiska. Przegrody te spełniają wiele różnych zadań zarówno technicznych, jak i funkcjonalnych [1]–[3], które w istotny sposób wpływają na warunki użytkowania obiektów. Rodzaj zastosowanych materiałów budowlanych użytych do wykonania przegród decyduje w wielu przypadkach o wielkości powierzchni użytkowej obiektu oraz kubaturze użytkowej. Ciężar realizowanego obiektu, w tym jego konstrukcji nośnej, również w dużej mierze zależy od rodzaju zastosowanych przegród oraz materiałów służących do ich wykonania. Wszystko to z kolei się przekłada na obciążenie przekazywane na fundamenty, a następnie na podłoże gruntowe. Inwestorzy współczesnych obiektów produkcyjnych, magazynowych, handlowych i innych, zarówno stałych, jak i tymczasowych, chcą w jak najkrótszym czasie budować i przekazy- 70 Inżynier budownictwa wać do eksploatacji nowe obiekty, co przynosi im wymierne korzyści finansowe. Jednym z parametrów, który umożliwia szybką realizację inwes tycji przez maksymalne skrócenie okresu wykonywania robót budowlano-montażowych i wykończeniowych, jest możliwość zastosowania materiałów i wyrobów budowlanych wyprodukowanych w warunkach przemysłowych. Dzięki zaawansowanym technologiom stosowanym w produkcji przemysłowej na rynku dostępne są wyroby budowlane spełniające zarówno wymagania współczesnych przepisów, jak i oczekiwania użytkowników. Wyrobem takim są m.in. lekkie płyty warstwowe, które mogą być z powodzeniem stosowane zarówno na ściany zewnętrzne, jak i pokrycia dachowe. Ten rodzaj wyrobu znalazł również zastosowanie przy wykonywaniu przegród wewnętrznych. Płyty warstwowe są także stosowane w takich obiektach, jak np. chłodnie i mroźnie lub obiekty przemysłu spożywczego. Mogą być wykorzystywane do wydzielania pomieszczeń wymagających stosownej ochrony akustycznej. Przegrody wykonane z płyt warstwowych kwalifikowane są jako przegrody niewentylowane, o bardzo dużej szczelności przy odpowiednim wykonaniu i prawie całkowitym braku możliwości dyfuzji pary wodnej z po- mieszczeń na zewnątrz, co spowodowane jest szczelnym materiałem okładzinowym. Ten ostatni parametr wpływa istotnie na warunki użytkowe takich pomieszczeń i zachowanie się ich w okresach dużej wilgotności – możliwość kondensacji pary wodnej na wewnętrznej stronie obudowy. Płyty warstwowe stosowane są w szkieletowym budownictwie konstrukcji stalowych od bardzo dawna. Pierwsze systemy oparte były na produkcji dawnego zakładu Metalplast– Oborniki, np. w postaci płyt typu PW8 – płyt z rdzeniem z pianki poliuretanowej, i wdrażane przez COBPBP „Bistyp” w katalogowych projektach typowych obudów hal stalowych [4]. Budowa płyt warstwowych Idea budowy płyty warstwowej w swoim podstawowym układzie konstrukcyjnym nie uległa zmianie na przestrzeni lat jej stosowania. Każda płyta warstwowa, niezależnie od jej producenta, właściwości i przeznaczenia, składa się z następujących elementów (rys. 1): ■ dwóch stalowych blach dowolnie profilowanych stanowiących zewnętrzne okładziny elementu warstwowego, decydujących o zasadniczym wyglądzie obiektu zarówno z zewnętrz, jak i od wewnątrz; blachy te spełniają różne funkcje, technologie Rys. 1 Budowa płyty warstwowej: 1 – stalowy rdzeń blachy, 2 – powłoka cynkowa, 3 – warstwa pasywacyjna, 4 – lakier ochronny, 5 – klej, 6 – warstwa gruntująca, 7 – warstwa nawierzchniowa dekoracyjna, 8 – rdzeń z materiału termoizolacyjnego w tym podstawowe zadanie konstrukcyjne związane z uzyskiwaną nośnością płyt na zginanie; ■ wewnętrznej warstwy termoizolacyjnej zapewniającej stosowne parametry izolacji termicznej i akustycznej całej przegrody oraz odpowiednią odległość między stalowymi okładzinami nośnymi przenoszącymi siły normalne od zginania, a także odpowiadającej za przeniesienie sił ścinających, występujących w strefach oparcia płyt na konstrukcji obiektu. Tak zbudowany trójwarstwowy wyrób może być samonośnym elementem konstrukcyjnym zgodnie z normą PN-EN 14509 [5] przenoszącym zarówno ciężar własny, jak i oddziaływania środowiska naturalnego w postaci parcia i ssania wiatru czy też obciążenia śniegiem, pod warunkiem że powierzchnie styku materiałów izolacyjnych z okładzinami połączone są ze sobą w sposób trwały (rys. 2). Materiały składowe płyt warstwowych Okładziny Na okładziny płyt warstwowych stosowane są najczęściej blachy stalowe wykonane ze stali konstrukcyjnych S220GD, S250GD, S280GD i S320GD, które zabezpieczane są przed korozją na poziomie obróbki metalurgicznej ciągłą powłoką cynkową wykonaną w procesie ciągłego powlekania ogniowego, zgodnie z normą PN-EN 10326 [6], o masie 100, 190, 225 i 275 gram cynku na metr kwadratowy okładziny, co daje odpowiednio: 7, 13, 15 i 20 mm powłoki cynkowej na każdej stronie blachy [7]. Mogą być również używane blachy zimnowalcowane w gatunkach DX wykonane zgodnie z normą PN-EN 10346 [8]. Do zastosowań w przemyśle spożywczym stosowane są płyty warstwowe, w których jedna z okładzin może być wykonana z blachy ze stali odpornej na korozję, zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 10088-1:2014-12 [9]. W takim przypadku materiał blachy musi spełnić wymóg minimalnej umownej granicy plastyczności określonej na poziomie 220 MPa. Na okładziny płyt warstwowych stosowane są zarówno blachy płaskie, jak i blachy z drobnym profilowaniem czy też przetłoczeniami (liniowe, mikroprofilowane, faliste, rowkowe) oraz blachy o profilu sinusoidalnym. Używane są również blachy trapezowe, jednak wyłącznie w płytach przeznaczonych do okładania dachów i tylko na ich zewnętrzną okładzinę. Grubość blach używanych w płytach warstwowych jest stosunkowo mała w porównaniu z innymi rozwiązaniami elewacyjnymi. Większość producentów używa w swoich wyrobach blachy o grubościach 0,4; 0,5; 0,55; 0,6 czy 0,7 mm. W przypadku stosowania blach nierdzewnych grubość blachy wynosi 0,5 lub 0,6 mm, a stosowanym gatunkiem stali jest stal o oznaczeniu numerycznym 1.4301 (304 wg AISI/ASTM). W przypadku silnie korozyjnych środowisk mogą być stosowane blachy ze stali 1.4401 (316 wg AISI/ASTM). Rdzeń termoizolacyjny Materiałem izolacyjnym płyt warstwowych są powszechnie stosowane i łatwo dostępne materiały termoizolacyjne w postaci płyt (tab. 1): styropianowych, wełny mineralnej oraz pianki poliuretanowej (PUR) czy też nowszej, coraz bardziej popularnej, pianki poliizocyjanurowej (PIR). Rys. 2 Ι D eformacja zginanej płyty warstwowej pracującej jako element zespolony marzec 2017 [148] 71 technologie Tab. 1 Ι Parametry materiałów termoizolacyjnych Rodzaj materiału termoizolacyjnego Gęstość materiału rdzenia [kg/m3] Współczynnik przewodności cieplnej λ [W/m×K] Styropian EPS 16–20 0,040 Poliuretany PUR /PIR 36–39 0,022 Wełna mineralna 70/90/115/120 0,038/0,040/0,043/0,045 Rdzeń styropianowy Najtańszym materiałem stosowanym na rdzeń termiczny płyt warstwowych są płyty styropianowe wykonane ze spienionego polistyrenu ekspandowanego (EPS) zgodnie z normą PN-EN 13163 [10], o masie objętościowej materiału około 16 kg/m3 oraz klasie reakcji na ogień E określonej zgodnie z normą PN-EN 13501-1 [11]. Płyty izolacyjne łączone są z okładziną metalową za pomocą dwuskładnikowych klejów poliuretanowych. W latach minionych płyty styropianowe łączone były między sobą, w obszarze rdzenia, na płaskie połączenia wymagające klejenia. W obecnie wykonywanych płytach warstwowych połączenia poszcze- zarówno zmienną masą jednostkową, jak również zmienną izolacyjnością płyty, co przedstawiono na przykładowych zestawieniach w tab. 2–5. Wełna mineralna stosowana jako rdzeń termoizolacyjny nadaje wyrobom finalnym jeszcze jedną ważną cechę, jaką jest znaczna odporność na ogień. Wadą tego materiału jest zdecydowanie większa masa płyt oraz niższe parametry izolacyjne. Cechą charakterystyczną płyt warstwowych z wełny mineralnej jest budowa warstwy rdzenia z małych płyt lub bloczków prostopadłościennych w celu zachowania jednakowej sztywności całej płyty. Elementy rdzenia termoizolacyjnego montowane są w układzie lamelowym, tj. włóknami zorientowanymi prostopadle do okładzin, co zapewnia stałość cech fizycznych i termicznych w całym wyrobie. Cała warstwa rdzenia termoizolacyjnego musi być połączona z okładzinami metalowymi przy zastosowaniu jedno- lub dwuskładnikowych klejów poliuretanowych. Klejeniu powinny podlegać również styki gólnych arkuszy izolacyjnych wykonywane są, coraz częściej, jako frezowane, dzięki czemu następuje ich zazębienie się już w trakcie produkcji, co wydatnie zwiększa sztywność płyty oraz eliminuje ewentualne mostki termiczne, poprawiając izolacyjność płyt. Słabym punktem stosowania płyt z rdzeniem styropianowym jest ich niska odporność na ogień. Rdzeń z wełny mineralnej Producenci, w zależności od stosowanych przez nich typoszeregów produkcyjnych, używają wełny mineralnej (skalnej) powstałej z roztopienia wulkanicznej skały bazaltowej o różnej gęstości, przez co uzyskują wyroby finalne charakteryzujące się Tab. 2 Ι Przykładowe masy ściennych płyt warstwowych PUR/ PIR EPS [kg/m3] wełna mineralna Materiał izolacyjny 70 90 115 120 36 39 16 Masa płyt [kg/m2] o grubości [mm] 40 50 9,3 9,5 60 75 10,1 10,3 80 100 120 16,3 18,2 18,1 20,6 21,0 11,8 12,1 9,5 19,9 22,9 23,5 12,4 12,8 11,0 11,2 8,7 9,1 125 140 150 21,7 25,2 25,9 9,9 160 20,7 23,6 27,5 28,3 15,2 16,4 180 22,1 25,4 29,8 30,7 16,0 16,4 10,3 200 23,5 27,2 32,2 33,2 16,8 17,3 11,1 250 11,9 Tab. 3 Ι Przykładowe masy dachowych płyt warstwowych PUR/ PIR EPS 72 [kg/m3] wełna mineralna Materiał izolacyjny 70 90 115 120 36 39 16 Masa płyt [kg/m2] o grubości [mm] 40 50 9,5 9,7 60 75 10,3 10,5 8,7 Inżynier budownictwa 80 11,0 11,3 9,1 100 120 22,0 24,2 11,7 12,1 9,5 12,5 12,9 125 150 170 200 250 11,1 11,90 27,8 14,5 14,9 9,9 10,3 technologie Tab. 4 Ι Przykładowe parametry izolacyjności termicznej płyt warstwowych ściennych PUR/ PIR [kg/m3] wełna mineralna Materiał izolacyjny 40 50 60 75 70 90 115 120 36/39 EPS Współczynnik przenikania ciepła Uc [W/m2×K] dla płyt o grubości [mm] 0,57 16 0,37 0,74 80 100 120 0,48 0,52 0,39 0,42 0,43 0,33 0,36 0,36 0,28 0,22 0,18 0,51 0,39 125 140 150 0,27 0,30 0,31 0,31 160 0,23 0,24 0,26 0,27 180 0,21 0,22 0,23 0,24 200 0,19 0,20 0,21 0,22 0,14 0,12 0,11 0,26 0,20 250 0,16 Tab. 5 Ι Przykładowe parametry izolacyjności termicznej dachowych płyt warstwowych PUR/ PIR EPS [kg/m3] wełna mineralna Materiał izolacyjny Współczynnik przenikania ciepła Uc [W/m2×K] dla płyt o grubości [mm] 40 50 60 75 80 70 90 115 120 36/39 16 0,51 0,35 0,73 poprzeczne i podłużne między bloczkami wełny mineralnej, występujące w obszarze rdzenia izolacyjnego. Brak takiego połączenia powoduje często deformacje blach okładzinowych widoczne na elewacji gotowego obiektu [12]. Rdzeń piankowy Oba materiały piankowe (PUR i PIR) mają podobną budowę, a także sposób powstawania oraz łączenia się z powierzchnią metalowych okładzin. Skład chemiczny obu materiałów jest podobny, a nazwa i ostateczne właściwości zależą od użytych na etapie produkcji proporcji składników głównych. Poliuretany to polimery powstające w wyniku addycyjnej polimeryzacji wielofunkcyjnych izocyjanianów z poliolami, która ma miejsce w obecności katalizatorów i stabilizatorów. Reakcja prowadząca do powstania ostatecznej formy materiału zachodzi w temperaturze pokojowej, co sprzyja ograniczeniom energetycznym na etapie produkcji i związane jest z wy- 0,27 0,51 100 120 0,42 0,36 0,21 0,18 0,39 dzieleniem ciepła oraz gazów (CO2, pentanu), które zostają uwięzione w zamkniętej strukturze piankowej. Przy produkcji nowszej pianki typu PIR stosowana jest zdecydowanie większa ilość izocyjanianu. Wyrób ten jest przez to droższy, jednak uzyskuje dodatkowe właściwości w przypadku izolacji obiektów, w których istotnym czynnikiem jest odporność na temperaturę i jego reakcja na ogień. W przypadku pianki PUR pod wpływem temperatury powyżej 200oC następuje rozpad wiązań polimerowych tego materiału, a w wyniku działania ognia i palenia się ulega zwęgleniu w zakresie 20%. Nowszy materiał PIR charakteryzuje się większą odpornością wiązań polimerowych na temperaturę, która w tym przypadku wynosi od 300 do 325oC, a stopień zwęglenia materiału dochodzi do 50%. Ta różnica w zachowaniu się poszczególnych materiałów ma wpływ zarówno na odporność ogniową samego materiału izolacyjnego, jak i wytworzonych z ich wykorzystaniem płyt warstwowych. 125 150 170 200 250 0,20 0,16 0,28 0,13 0,32 0,27 Powstająca warstwa zwęglonego materiału chroni głębiej położone warstwy pianki przed działaniem temperatury, przez co następuje opóźnienie w jej degradacji i następującym później zwęgleniu. Przyczynia się to do wydłużenia czasu odporności wyrobu na działanie ognia. W danych katalogowych dla tego materiału można znaleźć informację, że jest on odporny na krótkotrwałe działanie temperatury do +200oC, a długotrwale może być eksploatowany w przedziale temperatur od –50 do +110oC. Pod względem termoizolacyjności oba materiały posiadają te same parametry. Niektórzy producenci materiałów warstwowych oferują jeszcze nowsze generacje tego polimeru, charakteryzujące się coraz lepszymi właściwościami, szczególnie termicznymi, dla których współczynnik przewodzenia ciepła jest określany na poziomie λ= 0,018 W/mK [13]. Materiały piankowe stosowane w płytach warstwowych charakteryzują się również całkowitą ciągłością materiału (brak prostopadłych marzec 2017 [148] 73 technologie do powierzchni płyty styków materiału izolacyjnego), zamkniętą strukturą komórkową oraz bardzo dobrą, samoistną przyczepnością do powierzchni metalowej okładziny. Cechą, na którą należy zwrócić uwagę, jest występująca w tego typu materiałach możliwość ich degradacji w czasie eksploatacji, co przekłada się na stopniowy niewielki spadek właściwości termicznych przegród [14]. Izolacyjność termiczna płyt Cechą charakterystyczną płyt warstwowych jest brak mostków termicznych, które łączyłyby ze sobą zewnętrzne okładziny metalowe. Obniżenie efektywności termicznej występuje jedynie w złączach, które występują na stykach poszczególnych płyt oraz lokalnie w miejscach, gdzie montowane są łączniki przebijające wskrośnie płyty warstwowe i mocując je do nośnego podłoża obiektu – rygli, płatwi (rys. 3). Wybrane parametry izolacyjne płyt przedstawiono w tab. 1, 4, 5. Odporność korozyjna okładzin metalowych Przy doborze materiałów obudowy należy zwrócić uwagę na agresywność korozyjną środowiska zewnętrznego oraz wewnętrznego, w jakich będą eksploatowane ścienne wyroby warstwowe. Ze względu na oddziaływanie środowiska zewnętrznego należy brać Rys. 3 Ι Przebicia sytemu ciągłej izolacji termicznej w strefie montażu do konstrukcji 74 Inżynier budownictwa pod uwagę klasyfikację korozyjności środowiska zgodnie z normą PN-EN ISO 12944-2 [15], którą można również stosować do opisu środowisk wewnętrznych. Pomocna może być również norma PN-EN 10169-3 [16] związana z wyrobem materiałów stalowych powlekanych fabrycznie. Najczęściej wykorzystywanymi organicznymi powłokami antykorozyjnymi stosowanymi na blachach, poza obowiązkowym cynkowaniem zanurzeniowym, są powłoki: ■p oliestrowe o grubości 25 mm, które mogą być stosowane w środowiskach kategorii C1–C3; ■ polifluorku winylu i akrylu (PVDF) o grubości ok. 35 mm, poliuretanu o grubości 50 mm, polichlorku winylu (PCV) o grubości od 120 mm do stosowania w środowiskach C1–C4. We wszystkich rodzajach środowisk mogą być stosowane płyty warstwowe z okładziną wykonaną z blach ze stali odpornej na korozję, łącznie z klasą C5-M, czyli nawet w morskich warunkach korozyjnych środowiska. Dla przemysłu spożywczego produkowane są blachy z powłoką typu Foodsafe FS-1 i FS-2, spełniające odpowiednie warunki sanitarne w kontakcie z żywnością. Przy doborze materiałów powłokowych, oprócz odporności korozyjnej, należy brać pod uwagę: odporność materiałów na ścieranie, zadrapanie oraz odporność na brud. Warunki przyszłej eksploatacji, takie jak możliwości czyszczenia, wilgotność powietrza oraz temperatura wewnętrzna pomieszczeń, są również istotne przy wyborze powłoki. Kolory zewnętrznych okładzin Norma [5], opisując wymagania dla płyt warstwowych, wprowadza podział kolorów stosowanych na okładzinach zewnętrznych na trzy grupy: bardzo jasne, jasne i ciemne. Podział taki uwarunkowany jest zagadnieniem nagrzewania się cienkiej okładziny metalowej ułożonej na warstwie termoizolacyjnej pod wpływem temperatury powietrza zewnętrznego oraz energii promieniowania słonecznego. Różnica w odkształceniach termicznych materiałów okładzinowych i izolacyjnych może prowadzić do znacznych odkształceń cienkiej okładziny, które mogą być nieakceptowalne przez użytkowników, a w skrajanych przypadkach mogą nawet prowadzić do rozwarstwienia materiałów oraz zniszczenia wyrobu na podporze pośredniej. Szczególnie niebezpieczne są okładziny w kolorach ciemnych, które mogą się nagrzewać nawet do temperatury 80oC. W celu uniknięcia tego typu problemów należy ograniczać długości płyt oraz unikać układów wieloprzęsłowych. W przypadku płyt ciemnych zalecanym schematem statycznym jest układ jednoprzęsłowy. Ponadto należy stosować odpowiednie mocowania oraz uwzględniać wpływ temperatury montażu na deformacje okładziny (montaż w temperaturze > 10oC). Obecnie dostępne tablice nośności wyrobów warstwowych, przygotowywane przez producentów, uwzględniają te wymagania przez określenie parametrów noś ności i użytkowych dla ustalonych wartości różnic temperatury między okładzinami lub przez rozróżnienie wymienionych grup kolorystycznych. Takie parametry nie były w ogóle dawniej uwzględniane. Reakcja na ogień i odporność ogniowa przegród Podstawowym parametrem wyrobów warstwowych w odniesieniu do przegród budowlanych jest ich zachowanie się w kontakcie z ogniem. Reakcja na ogień płyt warstwowych określana jest zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 13501-1 [11], a odporność ogniowa przegród powstałych z ich technologie Tab. 6 Ι Zestawienie porównawcze odporności ogniowej wyrobów warstwowych 14. M . Dreger, Izolacje z pianki poliure- Oceniany parametr Wełna mineralna Pianki PIR Styropian Reakcja na ogień A2-s1, d0 B-s2, d0 E Odporność przegrody ściennej EI 30–EI 240 EI 15–EI 60 E30 Odporność przegrody dachowej REI 60/Broof REI 15–REI 30/Broof RE30/Broof zastosowaniem – zgodnie z normą PN-EN 13501-2 [17]. Ilustracją tego zagadnienia jest tab. 6, w której na podstawie deklaracji właściwości użytkowych materiałów wydawanych przez producentów [18] zestawiono informacje o ogólnych właściwościach opisywanych wyrobów. Inne parametry Dodatkowo należy zwrócić uwagę na takie cechy, jak: ■ przepuszczalność wody przez przegrody wg PN-EN12865 [19], ■ przepuszczalność powietrza przez przegrodę wg PN-EN 12114 [20], ■ przepuszczalność pary wodnej oraz izolacyjność akustyczna określana parametrem Rw (C; Ctr) wg PN-EN ISO 717-1 [21], a także pochłanianie dźwięku aw zgodnie z PN-EN ISO 11654 [22]. Literatura 1. E. Urbańska-Galewska, D. Kowalski, Systemy i rozwiązania elementów lekkiej obudowy, w WPPK 2016, Naprawy i wzmocnienia konstrukcji budowlanych – Konstrukcje metalowe, posadzki przemysłowe, lekka obudowa, rusztowania, Katowice-Szczyrk, PZITB o/Katowice 2016. 2. E. Urbańska-Galewska, D. Kowalski, Wymagania stawiane lekkiej obudowie, „Izolacje" nr 5/2016. 3. E. Urbańska-Galewska, D. Kowalski, Lekka obudowa, część 1, Klasyfikacje i wymagania, „Builder" nr 6/2016. 4. Katalog lekkiej obudowy w układzie seg- mentowym, część I, Informacja ogólna, Centralny Ośrodek Badawczo-Projektowy Budownictwa Przemysłowego „Bistyp", Warszawa 1978. 5. PN-EN 14509:2013-12 Samonośne izolacyjno-konstrukcyjne płyty warstwowe z dwustronną okładziną metalową. Wyroby fabryczne. Specyfikacje. 6. PN-EN 10326:2006 Norma wycofana i zastąpiona przez PN-EN 10346 Taś my i blachy ze stali konstrukcyjnych powlekane ogniowo w sposób ciągły – Warunki techniczne dostawy. 7. D. Kowalski, Materiały i elementy stosowne do wykonania lekkiej obudowy, część 1, Materiały metalowe, „Izolacje" nr 9/2016. 8. PN-EN 10346:2015-09 Wyroby płaskie stalowe powlekane ogniowo w sposób ciągły do obróbki plastycznej na zimno – Warunki techniczne dostawy. 9. PN-EN 10088-1:2014-12 Stale odporne na korozję – Część 1: Wykaz stali odpornych na korozję. 10. PN-EN 13163+A2:2016-12 Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie – Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie – Specyfikacja. 11. PN-EN 13501-1+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 1: Klasyfikacja na podstawie wyników badań reakcji na ogień. 12. B. Gosowski, Typowe błędy projektowania i wykonywania lekkiej obudowy z płyt warstwowych, „Inżynieria i Budownictwo" nr 7/2009. 13. www.kingspan.pl. tanowej a wyroby z wełny mineralnej, „Izolacje" nr 4/2011. 15. P N-EN ISO 12944-2:2001 Farby i lakiery – Ochrona przed korozją konstrukcji stalowych za pomocą ochronnych systemów malarskich – Część 2: Klasyfikacja środowisk. 16. P N-EN 10169-3:2005 Wyroby płaskie stalowe z powłoką organiczną naniesioną w sposób ciągły – Część 3: Wyroby stosowane wewnątrz budowli. Norma wycofana i zastąpiona przez PN-EN 10169:2011. 17. PN-EN 13501-2+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 2: Klasyfikacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej, z wyłączeniem instalacji wentylacyjnej. 18. E . Urbańska-Galewska, D. Kowalski, Dokumentacja projektowa konstrukcji stalowych w budowlanych przedsięwzięciach inwestycyjnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015. 19. P N-EN 12865:2004 Cieplno-wilgotnościowe właściwości użytkowe komponentów budowlanych i elementów budynku – Określanie oporu systemów ścian zewnętrznych na zacinający deszcz przy pulsującym ciśnieniu powietrza. 20. P N-EN 12114:2003 Właściwości cieplne budynków – Przepuszczalność powietrza komponentów budowlanych i elementów budynków – Laboratoryjna metoda badania. 21. P N-EN ISO 717-1:2013-08 Akustyka – Ocena izolacyjności akustycznej w budynkach i izolacyjności akustycznej elementów budowlanych – Część 1: Izolacyjność od dźwięków powietrznych. 22. P N-EN ISO 11654:1999 Akustyka – Wyroby dźwiękochłonne używane w budownictwie – Wskaźnik pochłaniania dźwięku. marzec 2017 [148] 75 na cz asie Odpływ uszczelkowy w systemie bezokapowym Odpływ uszczelkowy firmy Galeco wykonany jest ze skandynawskiej stali o wysokiej trwałości. Dopasowany profil odpływu oraz odpowiednio wkomponowany łącznik z uszczelką zapewniają szczelność całego systemu. Dzięki warstwom ochronnym oraz powłoce organicznej rynny są szczególnie przygotowane na negatywny wpływ czynników atmosferycznych oraz dobowe zmiany temperatur. Właściwa akustyka w szkole W Wysokiej pod Wrocławiem otwarto nowoczesny kompleks, w którym mieści się szkoła podstawowa, przedszkole, żłobek i świetlica. Budynek ma dwie kondygnacje o łącznej powierzchni 10 tys. m2. We wszystkich pomieszczeniach zadbano o właściwą akustykę wykorzystując płyty ROCKFON®. Projekt: Biuro Architektoniczne Metropolis. Powstaje najwyższy budynek w Polsce Warszawska inwestycja Varso przy ul. Chmielnej to 3 budynki biurowe, wśród których wyróżni się 53-piętrowy wieżowiec o szklanej elewacji, zwieńczony 80-metrową iglicą – z jego dachu, na wysokości 230 m, będzie można podziwiać panoramę stolicy. Architektura: Foster + Partners. Niższe budynki zaprojektowali Hermanowicz Rewski Architekci. Generalny wykonawca: HB Reavis Construction. Oddanie do użytku: 2020 r. Modernizacja linii kolejowej na Górnym Śląsku Modernizację odcinka kolejowego Chybie–Żory–Rybnik–Nędza/ Turze o łącznej długości 60 km przeprowadzi konsorcjum firm Trakcja PRKil S.A., STRABAG Sp. z o.o., STRABAG Rail a.s., COMSA S.A. i ZUE S.A. Linia kolejowa zostanie przystosowana do jazdy pociągów z prędkością 120 km/h. Przedsięwzięcie jest warte ok. 0,5 mld zł. Termin realizacji: styczeń 2017 r. – czerwiec 2019 r. Fot. Strabag 76 Inżynier budownictwa na cz asie Marka Schaeff wraca na rynek Spółka Yanmar ponownie wprowadza wysokiej jakości markę Schaeff na rynek maszyn budowlanych. W I kwartale br. w ofercie będą nowe maszyny z nowoczesną technologią silników Euro Stage IV: koparka mobilna Schaeff TW95, midikoparka Schaeff TC125 i ładowarka kołowa Schaeff TL120. Dealerem Yanmar Compact Germany w Polsce jest Firma ASbud Sp. z o.o. Wentylacja z rekuperatorem do okien dachowych Firma VELUX wprowadziła do oferty pierwszy na rynku, zaawansowany technologiczne i energooszczędny produkt do okien dachowych – naokienną wentylację z rekuperatorem typu ZOV. Urządzenie ogrzewa świeże powietrze napływające do domu ciepłem odzyskanym z powietrza wywiewanego z pomieszczenia. Zapewnia rekuperację na poziomie ok. 75%. Powstanie obwodnica Suwałk Jest zezwolenie na budowę 13-kilometrowej obwodnicy Suwałk, będącej fragmentem drogi ekspresowej S61. Zaczynać się ona będzie na styku z fragmentem obwodnicy Augustowa, ominie miasto od zachodu i północy, a następnie połączy się z drogą krajową nr 8. Umowa na realizację w systemie „projektuj i buduj” opiewa na 299,4 mln zł. Wykonawca: Budimex. Oddanie do użytku: wiosna 2019 r. Źródło: GDDKiA Znaleziska archeologiczne na budowie Realizowany obecnie przez ALLCON Budownictwo projekt IBB Hotel Długi Targ w Gdańsku zakłada renowację trzech przylegających do siebie kamienic i przekształcenie ich w hotel o powierzchni ok. 4500 m2. W trakcie prac natrafiono na fragmenty murów gotyckich i drewnianej zabudowy mieszczańskiej oraz dobrze zachowane przedmioty codziennego użytku z XIV–XVI w. Źródło: ALLCON Budownictwo Opracowała Magdalena Bednarczyk WIĘCEJ NA www.inzynierbudownictwa.pl marzec 2017 [148] 77 jęz y k niemieck i Moderne Fassaden Das Wort „die Fassade“ stammt aus dem Lateinischen „facies”: Angesicht. Ohne Übertreibung kann man behaupten, dass die Fassade das Gesicht eines Gebäudes ist. Die Fassade ist ein repräsentativer Teil, das erste, was man sieht. Der erste Blick, der erste Eindruck spielen oft eine entscheidende Rolle, besonders beim Immobilieneinkauf. Aber das Äußere ist doch nur Fassade! Hat dieser Gebäudesteil noch eine andere Aufgabe? Ja, die Fassade ist nicht nur das Gesicht, sondern auch die Haut eines Gebäudes. Und wie die menschliche Haut, übernimmt auch sie unterschiedliche Aufgaben. Das sind: ■ S chutz des Inneren vor äußeren Einflüssen, wie Sonnen- strahlung, Temperaturunterschiede, Luftfeuchtigkeit, Niederschlägen, Wind, Schall, Staubbelastungen. ■ L üftung. Hinterlüftete Fassaden sind gewöhnlich mehrscha- lig, durch die Luftschichten können Wärme oder Feuchtigkeit abgeführt werden. ■ a usreichende Belichtung im Innenraum. ■ E nergiegewinnung mit solchen Einrichtungen wie eine Photovoltaikanlagen. ■ S tandsicherheit eines Gebäudes (nicht tragende Fassaden übernehmen solche Aufgabe nicht). – Wir besprechen das Projekt unseres Hauses mit dem Architekten, aber wir haben schon lange die Qual der Wahl bei der Fassade. Unser Haus wird in einer traumhaft schönen Umgebung, direkt am Ufer des Sees liegen. Das Haus sieht jedoch sehr modern und minimalistisch aus. Was würden Sie uns empfehlen? – Die verspiegelte Fassade reflektiert die umliegende Landschaft und wird ein Teil von der widerspiegelten Umgebung. Fot. autorki Manchmal ist sie sogar schwer zu sehen. Solche Fassade lässt auch das transparente Glas-Folien-Solarmodul verwenden, besonders in der Nähe zum Wasser, wo es keine Bebauung und eine großzügige Sonneneinstrahlung gibt. – Worauf muss man beim Entwurf der Gebäudehülle achten? – Welche Fassadenarten gibt es überhaupt? – Wärmedämmung und Energieeffizienz der Fassade sind sehr – Fassaden können nach zwei Arten unterschieden werden: wichtig, aber auch die optische Wirkung. Die moderne Archi- Wandbauweisen (ein- und mehrschalige) und leichte, skelettar- tektur beweist, das jedes Material einen bestimmten optischen tige Außenhäute. Zu den letzten gehören einschalige Fassaden Reiz hat. Verschiedene Kombinationen aus Farbe, Form, kreati- (z. B. Elementfassaden, Pfosten-Riegel-Konstruktion mit Iso- ven Techniken und Effekten, Oberflächenstruktur, Gestaltungen lierverglasung, Wand aus Glassteinen), Doppelfassaden (Puf- geben Gebäuden ihre einzigartige Note. Jedoch immer müs- ferfassaden, Abluftfassaden, Zweite-Haut-Fassaden (ZHF), sen Form, Material- und Farbwahl stimmig sein. Kastenfenster-, Schacht-Kasten- und Korridorfassaden), kombinierte Fassaden (z. B. hybride Fassade, Komponenten- oder Integralfassaden). 78 Inżynier budownictwa mgr germ., inż. ochr. środ. Inessa Czerwińska dr inż. Ołeksij Kopyłow (ITB) tł umaczenie Nowoczesne fasady jęz y k niemieck i Vokabeln: abführen – odprowadzać die Abluftfassade-n – fasada wentylowana die Außenhaut-häute – osłona einschalig – jednowarstwowy die Energieeffizienz-en – wydajność Słowo „fasada” pochodzi od łacińskiego „facies” (twarz, oblicze). Nie będzie przesadą stwierdzenie, że fasada jest twarzą budynku. Fasada jest reprezentatywną częścią budynku, pierwszą rzeczą, jaką się widzi. Pierwsze spojrzenie, pierwsze wrażenie często odgrywają decydującą rolę zwłaszcza podczas kupna nieruchomości. Ale wygląd to tylko pozory! Czy ta część budynku ma jeszcze inne zadanie? Tak, fasada jest nie tylko twarzą, ale również skórą budynku. I, tak jak ludzka skóra, pełni różne zadania, są nimi: ■O chrona wnętrza przed wpływami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie słoneczne, wahania temperatury, wilgotność, opady, wiatr, hałas, zanieczyszczenia pyłem. ■W entylacja. Wentylowane elewacje są zazwyczaj wielowarstwowe, warstwy umożliwiają odprowadzanie ciepła i wilgoci. ■O dpowiednie naświetlenie wnętrz. ■P ozyskiwanie energii przy pomocy takich urządzeń, jak system fotowoltaiczny. ■S tabilność budynków (ściany osłonowe nie pełnią takiego zadania). – Omawiamy projekt naszego domu z architektem, ale od dłuższego czasu nie możemy dokonać wyboru fasady. Nasz dom będzie znajdował się w wyjątkowo pięknej okolicy, tuż nad brzegiem jeziora. Jednakże sam dom wygląda bardzo nowocześnie i minimalistycznie. Co by nam Pan polecił? – Lustrzana elewacja udaje otoczenie i staje się częścią odbitego otoczenia. Czasami jest nawet trudno dostrzegalna. Takie fasady pozwalają również na wykorzystanie modułu słonecznego – przezroczystej folii, szczególnie w sąsiedztwie wody, gdzie nie ma żadnej zabudowy i jest duże nasłonecznienie. energetyczna, tu: energooszczędność der Entwurf-würfe – projekt die Gebäudehülle-n – osłona budynku die Gestaltung-en – kształt der Glasstein-e – luksfer die Fassade-n – fasada; pozory die Isolierverglasung-en – izolacja szklana die Kastenfensterfassade-n – fasada skrzynkowo-okienna; szyby wentylacyjne są podzielone przegrodami na każdej kondygnacji, wentylacja odbywa się poprzez otwory w ścianie zewnętrznej; wlot na dole kondygnacji, wylot na górze die Korridorfassade-n – fasada korytarzowa; podwójna fasada z podziałami między kondygnacjami, przypominającymi wąskie korytarze; wentylacja odbywa się tylko poziomo mehrschalig – wielowarstwowy die Oberflächenstruktur – faktura die Pfosten-Riegel-Konstruktion-en – konstrukcja słupowo-ryglowa die Photovoltaikanlage-n – urządze- – Jakie są w ogóle rodzaje fasad? – Fasady można podzielić na dwa rodzaje: fasady konstrukcyjne (jedno- i wielowarstwowe) i lekkie, szkieletopodobne kurtyny. Do ostatnich należą fasady jednowarstwowe (np. fasady elementowe, słupowo-ryglowe z izolacją szklaną, ściana z luksferów), fasady podwójne (buforowe, wentylowane, „podwójna skóra”, okienno-skrzynkowe, szybowo-skrzynkowe i korytarzowe), kombinowane fasady (np. hybrydowa, komponentowa lub zintegrowana fasada). nie fotowoltaiczne – Na co należy zwrócić uwagę przy projektowaniu fasady? – Izolacja termiczna oraz energooszczędność elewacji są bardzo ważne, ale także i efekt wizualny. Nowoczesna architektura udowadnia, że każdy materiał ma pewną atrakcyjność wizualną. Różne kombinacje kolorów, kształtów, twórczych technik i efektów, faktury, wzorów nadają budynkom ich unikatowy charakter. Jednakże zawsze kształt, materiały i kolory muszą do siebie pasować. szybu die Schacht-Kastenfassade-n – fasada szybowo-skrzynkowa; piony skrzynkowo-okienne na przemian z szybami kominowymi; wentylacja odbywa się jak w systemie skrzynkowo-okiennym, ale wylot jest na górze w bocznej ściance w kierunku die Standsicherheit – stabilność verspiegeln – udawać, pozorować die Zweite-Haut-Fassade-n – fasada „podwójna skóra“, odmiana elewacji wentylowanej marzec 2017 [148] 79 technologie Naprawa konstrukcji betonowych i żelbetowych w świetle wymagań pakietu norm PN-EN 1504 dr inż. Maciej Gruszczyński Instytut Materiałów i Konstrukcji Budowlanych Politechnika Krakowska Pojawienie się zestawu norm PN-EN 1504 jest wyjątkowo cenne ze względu na całościowe podejście do zagadnienia konstrukcji betonowych i żelbetowych. Wprowadzenie W artykule przedstawiono charakterystykę zestawu norm PN-EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i naprawy konstrukcji betonowych. Niniejszy zestaw norm jest aktualnym zbiorem dokumentów normalizacyjnych, który kompleksowo traktuje o podstawowych zasadach i metodach ochrony i naprawy konstrukcji betonowych i żelbetowych. Norma PN-EN 1504 to owoc długoletniej pracy wielu specjalistów. Składa się ona z 10 części, których strukturę przedstawiono w tabl. 1, i ponad 60 norm opisujących procedury badawcze. Jak widać, przedmiotowa norma traktuje nie tylko o wymaganiach odnośnie do produktów, ale przede wszystkim formułuje zasady naprawy betonu i ochrony zbrojenia przed korozją. Nadto omawiany zestaw norm w sposób precyzyjny określa warunki i zasady technologicznej naprawy oraz formułuje procedury zapewnienia właściwej jakości (patrz PN-EN 1504-8). Tak kompleksowe podejście do problemu naprawy i ochrony konstrukcji betonowych pojawia się w standar- 80 Inżynier budownictwa dach i procedurach normalizacyjnych pierwszy raz. Mechanizmy uszkodzeń konstrukcji betonowych i metody ich naprawy i zabezpieczenia Beton cementowy i wykonane z niego konstrukcje są niezwykle trwałe, jednak pod warunkiem prawidłowego doboru składników mieszanki zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym oraz pod warunkiem właściwego zaprojektowania i wykonania konstrukcji. Eksploatacja powierzchni betonowych powoduje, że ulegają one degradacji. Czynnikami, które ujemnie wpływają na trwałość konstrukcji żelbetowych, są: ■ karbonatyzacja; ■w ilgoć z powietrza i wody gruntowej, kondensacja pary wodnej; ■ agresywne czynniki chemiczne, mgły, agresywne gazy i pyły, mgła solna, środki odladzające; ■ zmiany temperatury, w szczególności cykle zamrażania–odmrażania; ■ czynniki biologiczne: mikroorganizmy, rośliny, pleśnie; ■ czynniki działające abrazyjnie, powodujące ścieranie powierzchni i powłok elementów konstrukcyjnych; ■ oddziaływania mechaniczne: odkształcenia i zarysowania występujące wskutek obciążeń statycznych i dynamicznych. Tabl. 1 Ι Struktura zestawu norm PN-EN 1504 PN-EN 1504-1 Definicje PN-EN 1504-9 Zasady stosowania produktów i systemów Metody badawcze PN-EN 1504 arkusze od 2 do 7 Materiały 1. Ochrona powierzchniowa 2. Naprawy konstrukcyjne PN-EN 1504-10 i niekonstrukcyjne Stosowanie wyrobów 3. Łączenie konstrukcyjne i systemów na placu budowy 4. Iniekcja betonu oraz kontrola jakości prac 5. Kotwienie prętów zbrojeniowych 6. Ochrona zbrojenia przed korozją 67 norm przywołanych opisujących metody badawcze PN-EN 1504-8 Sterowanie jakością oraz ocena zgodności technologie Korozję betonu powodują agresywne oddziaływania natury chemicznej, biologicznej, fizycznej i/lub mechanicznej. Oddziaływania chemiczne powodują: korozję alkaliczną kruszywa, wykwity/ ługowanie. Oddziaływania mechaniczne występują na skutek: uderzenia, przeciążenia, ruchu, drgań, trzęsienia ziemi, wybuchu. Oddziaływania fizyczne występują wskutek: zamrażania– odmrażania, odkształceń termicznych, pęcznienia na skutek krystalizacji soli, skurczu, erozji, ścierania i zużycia. Korozja zbrojenia następuje na skutek: oddziaływań chemicznych na otulinę betonu, oddziaływań korozyjnych na stal (np. chlorki), prądów błądzących. Omawiany zestaw norm PN-EN 1504 podejmuje próbę usystematyzowanego podejścia do napraw i zabezpieczenia konstrukcji żelbetowych przez sformułowanie zasad postępowania przy naprawie betonu i ochronie zbrojenia, tym samym nakazując podjęcie konkretnych działań i prac – tabl. 2 i 3. Analiza zapisów tabl. 2 i 3 pozwala na stwierdzenie, że podstawowym osiągnięciem normy PN-EN 1504-9 jest sformułowanie zasad naprawy i ochrony betonu oraz zbrojenia w konstrukcji wraz z podaniem szczegółowych metod technicznej ich realizacji. Dobór właściwej metody naprawy jest podstawowym i kluczowym elementem przywrócenia właściwego stanu konstrukcji. Dobór rozwiązania materiałowo-technologicznego naprawy W zdecydowanej większości przypadków uszkodzenia konstrukcji są typowe i obejmują przede wszystkim zarysowania i spękania powierzchni elementów betonowych oraz uszkodzenia otuliny zbrojenia, połączone z jego korozyjnym uszkodzeniem. Jednakże w celu zapewnienia trwałości naprawy konieczne jest Tabl. 2 Ι Zasady naprawy i ochrony betonu wg PN-EN 1504-9 Oznaczenie Zasada Metody postępowania PI Protection against Ingress Ochrona przed wnikaniem (ochrona przed penetracją czynników agresywnych) ■ Impregnacja ■P owłoki ochronne ■ Iniekcja rys ■P rzekształcenie rys w złącza ■Z astosowanie okładzin lub membran izolujących MC Moisture Control Kontrola zawilgocenia/osuszenie (zapewnienie niskiej wilgotności betonu w celu spowolnienia procesów korozji) ■ Impregnacja/hydrofobizacja ■P owłoki ochronne ■O kładziny ■O chrona elektrochemiczna CR Concrete Restoration Odbudowanie zniszczonego elementu (przywrócenie zniszczonemu elementowi oryginalnego kształtu) ■Z aprawy i betony naprawcze ■ T orkretowanie ■W ymiana skorodowanych elementów SS Structural Strengthening Wzmocnienie konstrukcji ■W ymiana i/lub dodanie zbrojenia (pręty, płyty, taśmy, maty) ■ Iniekcja ■Z większenie przekroju ■ S prężanie elementów konstrukcji PR Physical Resistance Odporność na czynniki fizyczne ■ Impregnacja ■P owłoki lub okładziny ochronne RC Resistance to Chemicals Odporność na czynniki chemiczne ■ Impregnacja ■P owłoki ochronne Tabl. 3 Ι Zasady i metody ochrony zbrojenia przed korozją wg PN-EN 1504-9 Oznaczenie Zasada Metody postępowania ■Z większenie grubości otuliny ■W ymiana betonu ■R ealkalizacja elektrochemiczna ■ E lektrochemiczne usunięcie chlorków RP Preserving or Restoring Passivity Ochrona lub przywrócenie stanu pasywnego stali zbrojeniowej IR Increasing Resistivity Zwiększenie oporności otuliny ■O suszenie elementu ■ Impregnacja ■P owłoki, okładziny ochronne CC Cathodic Control Kontrola procesów katodowych ■O graniczenie dostępu tlenu przez impregnację, zastosowanie powłoki lub okładziny CP Cathodic Protection Ochrona katodowa CA Control of Anodic Areas Kontrola procesów anodowych ■P rzyłożenie potencjału elektrycznego – zewnętrzne źródło prądu ■Z abezpieczenie powłokowe stali zbrojeniowej ■Z abezpieczenie stali inhibitorem korozji ■D odatek inhibitorów korozji do betonu marzec 2017 [148] 81 technologie przeprowadzenie diagnostyki konstrukcji mającej na celu nie tylko sprawdzenie rzeczywistego stanu betonu i zbrojenia w elemencie, ale przede wszystkim ustalenie przyczyn pojawienia się uszkodzeń. Schemat postępowania na etapie diagnostyki przedstawiono na rys. 1. Co bardzo istotne, po diagnozie stanu zachowania konstrukcji w normie PN-EN 1504-9 nakreślone zostały zasady naprawy i ochrony zbrojenia i betonu. Jednakże wybór właściwej zasady naprawy jest kluczowym elementem, decydującym o powodzeniu projektu. Norma PN-EN 1504-9 podaje sche- Rys. 1 Ι Schemat postępowania przy ocenie stanu konstrukcji w celu doboru właściwej technologii naprawy wg PN-EN 1504 82 Inżynier budownictwa mat faz typowych projektów naprawczych, których dobór uzależniony jest w głównej mierze od diagnozy stanu zachowania konstrukcji – rys. 2. Do realizacji napraw i zabezpieczeń, zgodnie z prezentowaną powyżej metodyką, konieczny jest zestaw materiałów naprawczych i zabezpieczających, który obejmuje podstawowe grupy, takie jak (wg PN-EN 1504-1): ■ materiały do kotwienia zbrojenia; ■ powłoki do zabezpieczania powierzchni zbrojenia i innych elementów stalowych w konstrukcji; ■ materiały do zapewnienia optymalnej przyczepności między materiałem naprawczym a naprawianym – warstwy sczepne; ■ systemy zapraw i betonów reprofilacyjnych; ■ powłoki i okładziny ochronne. Ponadto, co jest bardzo istotne, w normie PN-EN 1504-3 zdefiniowano pojęcie napraw niekonstrukcyjnych (naprawy powierzchniowe, których celem jest tylko przywrócenie kształtu i estetyki elementu) i konstrukcyjnych. Normowa definicja naprawy konstrukcyjnej obejmuje nie tylko klasyczne przywrócenie lub zwiększenie nośności elementu, ale za naprawę konstrukcyjną uznaje się także ogół zabiegów przywracających integralność i trwałość konstrukcji. W normie PN-EN 1504-3 sformułowano podstawowe wymagania dotyczące wyrobów do napraw konstrukcyjnych i niekonstrukcyjnych, dla których wprowadzono po dwie klasy tych materiałów (tj. klasa R1 i R2 – naprawy niekonstrukcyjne, i klasa R3 i R4 dla napraw konstrukcyjnych) – tabl. 4. Należy podkreślić, że z doborem wyrobu lub systemu naprawczego wiąże się pojęcie kompatybilności materiałów naprawianego i naprawczego. O ile jeszcze do niedawna przez pojęcie kompatybilności rozumiano podobieństwo pod technologie Rys. 2 Ι Fazy typowych projektów naprawczych wg PN-EN 1504-9 Tabl. 4 Ι Podstawowe wymagania użytkowe dotyczące wyrobów do napraw konstrukcji betonowych i żelbetowych wg PN-EN 1504-3 Wymaganie Cecha Norma Wytrzymałość na ściskanie [MPa] PN-EN 12190 Zawartość chlorków [%] PN-EN 1015-17 Przyczepność [MPa] PN-EN 1542 Zmiany objętości skurcz/pęcznienie PN-EN 12617-4 Odporność na karbonatyzację PN-EN 13295 Moduł sprężystości [GPa] PN-EN 13412 Kompatybilność cieplna część 1 zamrażanie–odmrażanie PN-EN 13687-2 Kompatybilność cieplna część 2 zraszanie PN-EN 13687-2 Kompatybilność cieplna część 4 cykle suszenia PN-EN 13687-4 Naprawa konstrukcyjna R4 R3 ≥ 45 ≥ 25 Naprawa niekonstrukcyjna R2 R1 ≥ 15 ≥ 10 ≤ 0,05 ≥ 2,0 ≥ 1,5 ≥ 0,8 przyczepność po badaniu [MPa] ≥ 2,0 ≥ 1,5 – ≥ 0,8 dk ≤ betonu kontrolnego MC (0,45) ≥ 20 – ≥ 15 – ≥ 0,8 sprawdzenie wizualne po 50 cyklach ≥ 0,8 sprawdzenie wizualne po 30 cyklach ≥ 0,8 sprawdzenie wizualne po 30 cyklach przyczepność po 50 cyklach [MPa] ≥ 2,0 ≥ 1,5 przyczepność po 30 cyklach [MPa] ≥ 2,0 ≥ 1,5 przyczepność po 30 cyklach [MPa] ≥ 2,0 ≥ 1,5 marzec 2017 [148] 83 technologie kątem wytrzymałości, o tyle obecnie uważa się, że materiały są kompatybilne, jeżeli wykazują podobieństwo pod względem bliskości modułów sprężystości i współczynnika rozszerzalności cieplnej. Nadto materiał naprawczy powinien się charakteryzować zminimalizowanym skurczem i współczynnikiem pełzania. W normie PN-EN 1504-5 pojawiają się po raz pierwszy w polskiej literaturze normowej wymagania dotyczące iniekcji betonu. Iniekcja jest często wykorzystywana w naprawach konstrukcji do: ■ scalania rys i pęknięć, ■ wypełnień strukturalnych, ■ wytworzenia izolacji pionowej i poziomej, ■ uszczelnienia dylatacji. Norma PN-EN 1504-5 wprowadza następujące kategorie wyrobów iniekcyjnych: F − wyroby iniekcyjne do przenoszącego siły wypełniania rys, pustek i szczelin w betonie, które mogą tworzyć połączenie z powierzchnią betonu i przenosić siły; D − wyroby iniekcyjne do elastycznego wypełniania rys, pustek i szczelin w betonie, które mogą się dostosowywać do kolejnych odkształceń; S − wyroby iniekcyjne dopasowujące się przez pęcznienie do wypełniania rys, pustek i szczelin w betonie, wyroby te w stanie utwardzonym mogą wielokrotnie pęcznieć na skutek adsorpcji wody, przy czym woda jest wiązana przez składnik wyrobu iniekcyjnego. Rodzaje stosowanych środków iniekcyjnych: ■ zaczyny i zaprawy cementowe i polimerowo-cementowe, ■ żywice: epoksydowe, poliuretanowe, akrylowe, poliakryloamidowe. Dobór rodzaju iniektu zależy od: ■ przyczyny powstania rysy (skurcz, przeciążenia, korozja zbrojenia); 84 Inżynier budownictwa ■ r ozwartości rysy (≤ 0,1 mm – inie kcja wysokociśnieniowa, ≤ 0,5 mm – iniekcja średniociśnieniowa, ≥ 0,5 mm – iniekcja grawitacyjna, ≥ 3 mm – iniekcja cementowa); ■s tanu wilgotnościowego materiału (suchy, wilgotny, wypływ wody bez lub pod ciśnieniem); ■c harakteru nieciągłości (rysy o stałej lub zmiennej rozwartości). Zabezpieczenia powierzchniowe Podstawowym, przewidzianym w normie PN-EN 1504, sposobem zapewnienia trwałości naprawy jest wykorzystanie tzw. ochrony materiałowo-strukturalnej, polegającej na podejmowaniu różnorakich zabiegów w trakcie budowy konstrukcji, które skutkują podniesieniem trwałości obiektu. Do głównych metod ochrony materiałowo-strukturalnej zalicza się: stosowanie betonów o podwyższonej szczelności (zgodnie z klasami ekspozycji wymienionymi w EN 206), wykorzystywanie, jeżeli jest to możliwe, cementów i kruszyw o zwiększonej odporności na działanie agresywnych czynników chemicznych, stosowanie odpowiednio dobranej stali zbrojeniowej, właściwe geometryczne ukształtowanie konstrukcji i zwiększenie grubości betonowej otuliny zbrojenia. Jednak mimo powszechnego stosowania zasad ochrony materiałowo-strukturalnej powszechna jest ochrona powierzchni elementów za pomocą różnego rodzaju zabezpieczeń powierzchniowych. W normie PN-EN 1504-2 wyszczególnione zo- a) b) stały trzy metody ochrony powierzchniowej (rys. 3): ■ impregnacja hydrofobizująca, ■ impregnacja, ■ powłoka. Ochronę powierzchniową betonu projektuje i wykonuje się w zależności od rodzaju i agresywności środowiska oraz warunków użytkowania konstrukcji. System ochrony powierzchniowej powinien być dobrany na podstawie rzeczywistych lub możliwych potencjalnie przyczyn uszkodzeń z uwzględnieniem zasad i metod ochrony podanych w PN-EN 1504-9 (tabl. 2 i 3). Jedną z metod zabezpieczenia powierzchniowego jest zastosowanie impregnacji hydrofobizującej, polegającej na nasyceniu powierzchni betonu środkami (najczęściej na bazie silanów i silikosanów), które wnikają w pory kapilarne, reagując chemicznie powierzchnią ich ścianek i tym samym powodują brak zwilżalności betonu przez wodę i jej roztwory. Fot. 1 Ι Powierzchnia betonu zabezpieczona metodą impregnacji hydrofobizującej – widoczny tzw. efekt perlenia c) Rys. 3 Ι Schematy sposobów ochrony powierzchniowej betonu wg PN-EN 1504-2: a) impregnacja hydrofobizująca, b) impregnacja, c) powłoka technologie Przy impregnacji pory i kapilary betonu pozostają otwarte, zmienia się jedynie charakterystyka powierzchni wnętrza kapilar z typowej dla betonu hydrofilowej na hydrofobową, a wygląd powierzchni betonu nie wykazuje zmian (fot. 2). Odmienną metodę zabezpieczenia stanowi impregnacja powierzchni. W odróżnieniu od impregnacji hydrofobizującej pory i kapilary betonu wypełniane są częściowo lub całkowicie. Jednak w odróżnieniu od powłok impregnaty nie tworzą na powierzchni elementu ciągłej powłoki. Bazą preparatów do impregnacji betonu są najczęściej: ■ rozpuszczalnikowe roztwory polimerów akrylowych, ■ emulsje akrylowe, ■ roztwory i wodne emulsje żywic epoksydowych o niskiej lepkości. Zastosowanie zabiegu impregnacji betonu skutkuje ograniczeniem nasiąkliwości betonu, ograniczeniem jego przepuszczalności oraz zmniejszeniem przenikalności dla chlorków i dwutlenku węgla. Zabieg impregnacji powoduje ponadto wzmocnienie przypowierzchniowej warstwy betonu, wpływając na ograniczenie jej ścieralności. W odróżnieniu od impregnatów powłoki tworzą na powierzchni betonu ciągłą warstwę ochronną, która odcina powierzchnię elementu od negatywnego oddziaływania czynników środowiskowych, a jednocześnie podnoszą walory estetyczne budowli – fot. 3. Od materiałów powłokowych stosowanych do ochrony powierzchniowej betonu oczekuje się: ■o dporności na działanie alkalicznego środowiska betonu, ■d obrej przyczepności do podłoża, ■p rzepuszczalności dla pary wodnej przy jednoczesnej barierze dla CO2, ■ wysokich walorów estetycznych – stabilność koloru i odporność na zabrudzenia. W szczególnych przypadkach uzasadnione jest stosowanie powłok elastycznych, tj. efektywnie pokrywających zarysowania konstrukcji. Jako materiały powłokowe najczęściej wykorzystuje się następujące bazy: ■ rozpuszczalnikowe roztwory i dyspersje wodne akryli (najczęściej wykorzystywane ze względu na wysoką odporność na starzenie, dobrą paroprzepuszczalność i wysoką przyczepność do betonu oraz elastyczność); Fot. 2 Ι Zabezpieczona metodą impregnacji hydrofobizującej zarysowana powierzchnia lotniskowej płyty postojowej Fot. 3 Ι Przykłady powłok ochronnych na betonowych powierzchniach konstrukcji marzec 2017 [148] 85 technologie ■ żywice epoksydowe (bardzo wysoka odporność chemiczna i przyczepność do betonu, mała paroprzepuszczalność); ■ materiały polimerowo-cementowe (wysoka paroprzepuszczalność, przy jednoczesnej możliwości aplikacji grubej warstwy – nawet do 5 mm). Strategia zarządzania konstrukcją w aspekcie jej ochrony i naprawy Norma PN-EN 1504, a dokładnie jej arkusz 9 wiąże strategię zarządzania i utrzymania konstrukcji z jej naprawą i ochroną. Wyboru strategii zarządzania nie dokonuje się jedynie na podstawie czynników technicznych, ale należy brać także pod uwagę aspekty natury ekonomicznej, funkcjonalnej i środowiskowej. Przywołana norma PN-EN 1504-9 podaje możliwe działania mające na celu spełnienie przyszłych wymagań dotyczących użytkowania konstrukcji. Wśród nich należy brać pod uwagę: ■ wstrzymanie się z działaniem z jednoczesnym monitorowaniem konstrukcji, ■ analizę nośności z ewentualnym ograniczeniem funkcji konstrukcji, ■p owstrzymanie lub ograniczenie dalszej degradacji, ■ wzmocnienie lub naprawę i ochronę konstrukcji lub jej elementów, ■ odbudowę lub wymianę całej konstrukcji lub jej elementów, ■ rozbiórkę. Podstawową przesłanką w projektowaniu systemu ochrony i naprawy jest przewidywany czas użytkowania naprawionej konstrukcji betonowej. Ważny jest także czas do pierwszej konserwacji poszczególnych wyrobów użytych do naprawy, jako że ich okres użytkowania może być krótszy niż zakładany czas eksploatacji całej konstrukcji (rys. 4). Jak widać z analizy schematu (rys. 4), zakres dostępnych możliwości obejmuje przywrócenie zakładanego czasu użytkowania konstrukcji w ramach jednego działania lub też w ramach cyklicznie powtarzanych zabiegów utrzymywanie jej stanu powyżej wartości krytycznej, gwarantującej bezpieczeństwo dalszej eksploatacji. To drugie rozwiązanie zakłada wielokrotne, cykliczne powtarzanie zabiegów naprawczych z wykorzystaniem różnorakich elementów systemów naprawczych. Jest to wariant prostszy i jednorazowo wymaga mniejszego zaangażowania środków. Przy wyborze strategii zarządzania konstrukcją należy brać pod uwagę: ■ czynniki podstawowe (warunki użytkowania, czas użytkowania, wymaganą użyteczność, czas użytkowania ochrony i naprawy, dostępność, liczbę i koszt cykli naprawczych w czasie użytkowania konstrukcji), ■ uwarunkowania konstrukcyjne, ■ bezpieczeństwo i higienę, ■ aspekty środowiskowe. Podsumowanie Zagadnienia związane z naprawą konstrukcji betonowych i żelbetowych od wielu lat stanowią przedmiot zainteresowania środowiska inżynierskiego. Tym samym pojawienie się zestawu norm PN-EN 1504 jest cenne ze względu na całościowe podejście do tego problemu. Omówione w niniejszej publikacji zagadnienia siłą rzeczy przedstawione zostały w sposób ogólny i stanowią próbę prezentacji współczesnego stanu wiedzy i techniki w zakresie napraw i utrzymania konstrukcji. Prezentowany zestaw norm PN-EN 1504 jest niezwykle pożyteczny i powinien się przyczynić do ułatwienia prawidłowego projektowania i wykonywania napraw konstrukcji, a w konsekwencji do zwiększenia ich efektywności, poprawy bezpieczeństwa i ekonomiki. Literatura 1. L . Czarnecki, P. Łukowski, J. Śliwiński, Rys. 4 Ι Możliwe cykle naprawcze w czasie użytkowania konstrukcji w zależności od przyjętej strategii zarządzania wg PN-EN 1504-9 86 Inżynier budownictwa Materiałowe uwarunkowania awarii i napraw konstrukcji z betonu, XXV Konferencja Naukowo-Techniczna „Awarie budowlane”, Międzyzdroje 2011. 2. L . Czarnecki, P. Emmons, Naprawa i ochrona konstrukcji betonowych, Wyd. Polski Cement, Kraków 2002. 3. L. Czarnecki, P. Łukowski, Wdrażanie normy PN-EN 1504-9 do stosowania w Polsce, „Materiały Budowlane” nr 2/2010. 4. M . Raupach, Naprawa betonu wg Normy Europejskiej EN 1504, „Materiały Budowlane” nr 2/2011. li ter a tur a f achowa Katalog dla cz P II Bv bezpłatny łonków Zawiera szczegółowe parametry techniczne materiałów konstrukcyjnych, hydro- i termoizolacyjnych, elewacyjnych i wykończeniowych. Ponadto opisane są pokrycia dachowe, stolarka otworowa, bramy, posadzki, nawierzchnie, chemia Katalog budowlana, urządzenia dźwigowe, sprzęt budowlany oraz oprogramowanie komputerowe. W katalogu są również szczegółowe informacje o produktach z branży sanitarnej, grzewczej, wentylacyjnej i klimatyzacyjnej bezpłatny oraz elektrycznej. Znajdują się też prezentacje firm zajmujących się produkcją i świadczących usługi budowlane i instalacyjne. dla członków dla członków PIIB Pobierz e-wydanie www.kataloginzyniera.pl marzec 2017 [148] 87 Pasja tworzenia Wojciech Wudarski Prezes Zarządu Energia Projektowanie Group Sp. z o.o. Projektowanie elektroenergetyczne w bieżącej pracy daje możliwość niezwykle twórczego podejścia do własnej pracy. Znamy założenia, ale dopiero weryfikacja w terenie oraz wymogi zamawiającego, czasami zmieniające się, kierują nas w stronę kreatywności. Tomasz Grela Prezes Zarządu Aluprof S.A. Bez pasji tworzenia niemożliwe byłoby zrealizowanie tak wymagających projektów, jak projekty GPZ oraz linii 110 kV i 15 kV. Podobne sytuacje mają także miejsce przy realizowaniu dużych inwestycji przemysłowych. Artur Pławny Dyrektor ds. Marketingu i Strategii Produktowej fischerpolska Sp. z o.o. Polskie przedsiębiorstwa szczycą się coraz Wobec zauważonej konieczności podwyż- większą renomą na rynkach zagranicznych. szenia potencjału, rozbudowy zakładu czy Od ponad 60 lat inżynierowie grupy fischer Wysoka jakość produktów i konkurencyjne też rozbudowy linii technologicznych dzięki czuwają nad bezpieczeństwem produk- ceny przyczyniają się do ich stałych wzrostów kreatywności oraz gotowości sprostania po- tów, opracowując coraz lepsze rozwiązania, sprzedażowych. Ekspansja rodzimych firm już trzebom sytuacji udaje się doprowadzić do nierzadko pionierskie w swojej dziedzinie. dawno przekroczyła terytorium Europy i skie- zakończenia realizacji z sukcesem i pełną sa- Owocem dążeń do innowacji jest nieustan- rowała się w stronę ogromnych rynków zbytu, tysfakcją inwestora. nie rozbudowywana oferta marki. W opar- takich jak: USA czy Chiny. Podobne działania Pasję tworzenia rozumiem także jako chęć ciu o nowe technologie stworzyliśmy m.in. podejmuje nasza firma, która utworzyła wraz kreacji nowych rozwiązań. Dotyczy to otwar- rodzinę mocowań DUO, czyli nowoczesne z partnerami amerykańskimi spółkę ALUPROF tości na nowe technologie, rozwiązania in- dwukomponentowe USA z siedzibą w Nowym Jorku. Spółka zajmu- żynierskie czy też kreatywne rozwiązywanie W pierwszym półroczu 2017 r. na polski rynek je się sprzedażą systemów aluminiowych sto- napotykanych problemów. Wspierając włas- trafią dwa produkty z tej serii – kołek ramowy larki okiennej w dużych miastach na wschod- nych pracowników w rozwoju zawodowym, DuoPower i mocowanie DUOTEC do wszyst- nim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. oferując im możliwość zdobywania kolejnych kich rodzajów płyt budowlanych z pustymi Aktualnie w portfolio ALUPROF istnieje już uprawnień – firma i ja gorąco dopingujemy przestrzeniami. Oba rozwiązania zaliczają się kilka realizacji w Stanach Zjednoczonych, i pomagamy w urzeczywistnianiu ich pasji. do mocowań nowej generacji. Zostały zapro- systemy mocowań. w których zastosowano systemy fasadowe jektowane według koncepcji dwóch współ- firmy. W samym Nowym Jorku są to: hotel pracujących ze sobą komponentów – sza- LIC Marriott, 325 Lexington Avenue. W trak- rego (miękkiego) i twardego (czerwonego). cie realizacji jest okazały obiekt Sky View Dzięki kompatybilnym składnikom mocowa- Parc, na którym obecnie trwa montaż ostat- nia DuoPower automatycznie dopasowują nich segmentów. się do podłoża, aktywując jedną ze swoich Stany Zjednoczone to bardzo duży rynek trzech funkcji – rozpieranie się, rozkładanie zbytu. W samym centrum Nowego Jorku, któ- lub blokowanie. Ta wielofunkcyjność pozwa- re liczy około 8 mln mieszkańców, buduje się la bezpiecznie stosować je w każdym mate- więcej nowych obiektów niż obecnie w całej riale budowlanym. Pasja tworzenia, wpisana Polsce. Dzięki ogromnej różnorodności tam- na stałe w filozofię naszej marki, przejawia się tejszego rynku mogliśmy odnaleźć niszę pa- jednak nie tylko w liczbie zgłoszonych paten- sującą do nas. Chcemy to wykorzystać i zrea- tów – to także dzielenie się wiedzą. Eksperci lizować z amerykańskim partnerami kolejne fischer prowadzą nie tylko profesjonalny ser- projekty. Przeszliśmy pozytywnie proces cer- wis i doradztwo techniczne, ale też specjali- tyfikacji oraz badań w amerykańskich labora- styczne szkolenia, konferencje czy warsztaty. toriach i szykujemy się na kolejne ogromne Z myślą o naszych klientach z początkiem wyzwania, które stoją przed nami otworem. tego roku uruchomiliśmy również nową stronę poradnikową dotyczącą technik za- Dzięki temu dziś możemy podziwiać i ko- cza do minimum ryzyko złej jakości wytwa- mocowań – www.bezpiecznyfischer.pl rzystać z w pełni funkcjonalnych obiektów, rzanych przez nas wyrobów. takich jak toruńskie Jordanki i ich osławione Powiększenie asortymentu o płyty z rdze- pikado, krakowska Tauron Arena z niesamo- niem poliuretanowym sprawia, że stajemy witym zadaszeniem, rewitalizowany Kanał się bardziej elastyczni z punktu widzenia Elbląski czy nowoczesna hala sportowa naszych obecnych i przyszłych klientów. w Zakopanem. Nieskończona pasja tworze- Możemy dostarczać materiały tam, gdzie za- nia pcha nas wciąż naprzód, pozwala nam projektowano różne rozwiązania – systemy być liderem, który inspiruje innych. mieszane o zróżnicowanych wymaganiach Andrzej Goławski Prezes Zarządu Mostostal Warszawa SA Ponad 70 lat pasji, innowacji i rozwoju – tak przedstawia się w skrócie historia Mostostalu Warszawa na polskim rynku budowlanym. Kreatywność jest wpisana w działalność firmy od początku jej istnienia, a naszym inżynierom nie można odmówić wyobraźni z punktu widzenia Prawa budowlanego (izo- Piotr O. Korycki Pełnomocnik Zarządu ds. Wdrożeń PRUSZYŃSKI Sp. z o.o. lacyjność termiczna, izolacyjność akustyczna czy właściwości ogniowe). Naszym celem jest dalsze poszerzenie palety oferowanych wyrobów, która umożliwi do- i zamiłowania do pracy, którą wykonują na tarcie do kolejnych grup klientów. Każdy na- najwyższym poziomie. Jak stawiać kolejne bywca będzie mógł zamówić u nas komplet kamienie milowe w budownictwie, jeśli nie materiałów, zaoszczędzając w ten sposób dzięki pasji? To jest paliwo, które napędza czas i pieniądze. postęp i zmiany. Pierwszy most spawany na świecie nie powstałby bez inżynierskiego Mariusz Kędzierski zacięcia w dążeniu do doskonalenia technik Prezes Zarządu budowlanych. Innowacyjna technologia bu- Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego EMKA Sp. z o.o. Sp.k. dowy mostów kompozytowych opracowana przez nasz własny Dział Badań i Rozwoju we współpracy z ośrodkami naukowymi nie zaistniałaby, gdybyśmy podążali utartymi Praca inżyniera budownictwa wymaga du- ścieżkami. Nasz zespół R&D właśnie opracowuje pierwszą na świecie baterię termoche- Rok 2016 przyniósł kolejną inwestycję w po- żej odpowiedzialności zawodowej, prawnej miczną, wykorzystującą sezonowe maga- staci najnowocześniejszej i społecznej. Wbrew pozorom wymaga tak- zyny ciepła. Rozwój tej technologii pozwoli w Europie linii do wytwarzania w sposób że dużej kreatywności, co czyni ją zarówno na realne oszczędności w gospodarstwach ciągły płyt warstwowych z rdzeniem poliure- wymagającą, jak i satysfakcjonującą. Wydaje domowych. Oprócz wprowadzania nowych tanowym PIR. Jednak rozpoczęcie nowego się, że pierwiastkiem twórczym obdarzona trendów w budownictwie Mostostal War- sposobu produkcji to nie tylko rozszerzenie jest tylko praca architekta, jako bezpośred- szawa z powodzeniem implementuje na oferty, ale także wiele dodatkowych obowiąz- niego projektanta „formy, funkcji i konstruk- budowach nowatorskie rozwiązania i po- ków spoczywających na naszych barkach. cji”, inżynier zaś jest tylko bezkrytycznym dejmuje się architektonicznych wyzwań. Wykonujemy Wstępne Badania Typu, dzięki odtwórcą czyjeś wizji. uruchomienia którym wyrób może być wprowadzony do obrotu i stosowany na rynku krajowym oraz zagranicznym. Rozbudowujemy Zakładową Kontrolę Produkcji o kolejne elementy – urządzenie do badania właściwości materiałowych (wytrzymałość na rozciąganie, ściskanie oraz zginanie), komorę do badania zapalności wyrobów budowlanych metodą działania małego płomienia, komorę solną do badania odporności korozyjnej powłok organicznych, lambdomierz do weryfikacji przewodności cieplnej materiałów stanowiących rdzeń płyt warstwowych oraz komorę do badań starzeniowych. Tak szeroki system kontroli ograni- Pasja tworzenia Na szczęście oprócz odpowiedzialności Kreator, nie mylić z kreaturą, to inaczej okre- i stresu projektowanie oraz wznoszenie bu- ślany demiurg, twórca, inicjator, inspirator, dowli pozwala także na samorealizację. Jed- sprawca, ojciec chrzestny. W tym kontekście nakże, aby móc cieszyć się wynikami swojej przyznane wyróżnienia Kreator Budownic- pracy i patrzeć z satysfakcją na swoje dzieło, twa 2016 dla Schomburg Polska i dla mnie każdy inżynier musi się wykazać w swojej są postrzegane przez pryzmat 25 lat funkcjo- pracy dużą dozą zaangażowania i pasji. nowania firmy na rynku polskim oraz mojego Proces budowy jest przecież procesem jubileuszu ćwierćwiecza pracy jako inżyniera twórczym, który zawsze wybiega poza ramy budownictwa. W tym czasie byliśmy mocno mechanicznego tworzenia dokumentacji zaangażowani w działania rozwijające rynek czy odtwórczego realizowania jej w rzeczy- chemii budowlanej. Ostatnie 25 lat to nieła- wistości. Do swojej pracy, jako inżynierowie twy czas przemian gospodarczych w Polsce, budownictwa, wykorzystujemy nie tylko a także wielu szans i perspektyw rozwoju, wiedzę nabytą podczas niełatwych studiów system RECTOLIGHT cechuje bardzo wysoka zarówno dla organizacji, jaki i jednostek. i zdobywaną praktykę. Ci, którzy angażują wytrzymałość i duża ognioodporność. Schomburg Polska może się poszczycić wpro- się w proces budowlany „na serio”, muszą Nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego sło- wadzeniem na rynek polski rozpoznawalnych wykazywać się inicjatywą oraz podejmo- wa, co roku wzbogacając naszą ofertę tak, do tej pory i dalej cenionych produktów z za- wać każdego dnia nowe wyzwania i trudne aby klient był u nas kompleksowo obsłużony kresu uszczelnień i hydroizolacji mineralnych decyzje. Jest to w pełni świadomy proces w ramach stropu. Z drugiej strony aktywnie oraz bitumicznych, zapraw naprawczych, twórczy, który przesuwa nasz zawód ze sfery rozwijamy się geograficznie. Poza Polską firma powłok ochronnych dla elementów z be- rzemiosła na wyższy poziom. obecna jest również w Czechach i Słowacji, tonu i żelbetu, zarówno tych tradycyjnych I tak powinniśmy to traktować – jako wyzwa- krajach nadbałtyckich oraz Skandynawii, a tak- (materiałów akrylowych, epoksydowych czy nie, odpowiedzialność i nobilitację, a w koń- że na Białorusi i w Rosji, gdzie w ubiegłym roku poliuretanowych), jak i nowatorskich, tj. po- cu dumę z tego, co z takim trudem wspólnie w Moskwie założyliśmy nową spółkę. limocznikowych, materiałów do montażu tworzymy. W najbliższych latach Grupa Lesage będzie okładzin ceramicznych, a także domieszek koncentrować swoje działania głównie poza chemicznych do betonu – prefabrykacji i be- granicami Francji, szczególnie w krajach, tonu towarowego, barwników i impregna- w których dostrzega główny potencjał swo- tów do betonu. Jubileusz Schomburg Polska jego rozwoju. jest dobrą okazją nie tylko do podsumowań, Tomasz Chmielowiec Dyrektor Operacyjny RECTOR Polska Sp. z o.o. Właśnie minęło 14 lat od momentu rozpoczęcia działalności Grupa Rector Lesage z Francji na rynku polskim jako Rector Pol- ale i do planowania dalszych działań, wraz Krzysztof Pogan Dyrektor Zarządzający Schomburg Polska Sp. z o.o. z niezbędnymi zmianami wewnątrz organizacji, podejścia do zmieniającego się rynku, wymagań klientów, poczynań konkurencji. To wszystko daje pole do popisu kreatorom. ska. Od samego początku oferujemy nasze Z takim zadaniem przyszedłem w minionym sprężone rozwiązania stropowe w dwóch roku do firmy Schomburg Polska, by wykre- wersjach RECTOBETON (belka + pustak ować nowy wizerunek, zainspirować wszyst- betonowy) oraz od 2011 roku system REC- kich pracowników. Razem czynimy spółkę TOLIGHT (belka + panel z drewna prasowa- Schomburg Polska wielką! nego). Przez ten okres sprzedaliśmy blisko 4 mln m2 stropów – praktycznie we wszystkich segmentach – począwszy od domów jednorodzinnych, poprzez budownictwo wielorodzinne, a kończąc na budynkach han- Artur Pączkowski Dyrektor Sprzedaży i Marketingu SOPREMA Polska Sp. z o.o. dlowych, przemysłowych oraz użyteczności publicznej. Od ponad pięciu lat nasz system Obecnie projektowane budynki wy- RECTOLIGHT jest celebrytą, nie tylko w no- magają coraz bardziej kompleksowych wym budownictwie, ale coraz częściej w re- rozwiązań hydroizolacji oraz jej powią- nowacjach, gdzie wymagana jest wymiana zania z konstrukcją budowli, a także z pla- stropów. Mimo niespotykanej lekkości nasz nowaną technologią wykonywania robót, – wysokiej jakości system preaplikowany do izolacji przed przenikaniem wody oraz hydroizolacji ścian i fundamentów metodą ochroną obwodową fundamentu od strony „blind side” przed wylaniem płyty funda- niedostępnej (blind side – izolacja od strony mentowej oraz wykonaniem ścian funda- niedostępnej ściany lub płyty dennej). mentowych. Eliminuje to niebezpieczeństwo przesiąka- COLPHENE BSW to zbrojona membrana nia wody przez spękania betonu. bitumiczna opracowana do poziomych System COLPHENE BSW jest optymalnym i pionowych izolacji zewnętrznych od stro- rozwiązaniem dla projektantów i wyko- ny naporu wody, bez wykopu. Membrana nawców, ponieważ dzięki nadzwyczajnej składa się ze specjalnej mieszanki wyso- przyczepności do wylanego betonu struktu- kiej jakości bitumu modyfikowanego SBS, ralnego oraz wysokiej wytrzymałości na ciś- połączonego z osnową o bardzo dużej nienie hydrostatyczne (114 m słupa wody) szczególnie w trudnych warunkach grunto- wytrzymałości. oraz znakomitej odporności na rozdzieranie wych i wodnych. Zadaniem systemu jest zapewnienie trwa- i przebicie, pozwala uniknąć typowych pro- Podążając za tymi trendami, SOPREMA Polska łego i ciągłego związania membrany z wy- blemów budowli posadowionych w trud- wprowadziła do swojej oferty COLPHENE BSW lanym betonem konstrukcyjnym w celu nych warunkach gruntowych. Laureaci tytułu Kreator Budownictwa Roku 2016 PATRON PROJEKTU Opracowała Dominika Kraszkiewicz menedżer projektu tel. 22 551 56 23 [email protected] www.KreatorBudownictwaRoku.pl technologie Nawierzchnie syntetyczne na niekryte obiekty sportowe – wybrane problemy inż. Dorota Piętka Zakład Badań Sprzętu i Infrastruktury Instytut Sportu – Państwowy Instytut Badawczy Producenci systemów nawierzchniowych oferują obecnie kilkaset rodzajów nawierzchni syntetycznych o różnym przeznaczeniu. W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój bazy obiektów sportowych, m.in. dzięki licznym programom Ministerstwa Sportu i Turystyki, wspierającym realizację tego rodzaju zadań inwestycyjnych. Stawianie na promocję zdrowego stylu życia, rozwój sprawności fizycznej dzieci i młodzieży oraz zapewnienie odpowiednich warunków do treningów sportowców jest bardzo pozytywnym trendem, cieszącym się dużym uznaniem społeczeństwa. Tymczasem wieloletnie obserwacje sektora infrastruktury sportowej zmuszają do wyciągnięcia smutnego wniosku, że nadal wielu inwestorom, projektantom i wykonawcom brakuje podstawowej wiedzy dotyczącej rodzajów nawierzchni, sposobu i warunków ich instalacji oraz konsekwencji błędów popełnianych podczas wbudowywania nawierzchni. Problem ten dotyczy głównie nawierzchni poliuretanowych instalowanych na boiskach wielofunkcyjnych, placach zabaw oraz bieżniach lekkoatletycznych. Niniejszy artykuł ma na celu przekazanie podstawowych informacji dotyczących nawierzchni stosowanych na niekrytych obiektach sportowych oraz uwrażli- 92 Inżynier budownictwa wienie na niektóre problemy mogące się pojawić na każdym etapie realizacji. Podstawowe systemy nawierzchniowe Producenci systemów nawierzchniowych oferują obecnie kilkaset rodzajów nawierzchni syntetycznych o różnym przeznaczeniu – place zabaw, place rekreacyjne, siłownie plenerowe, boiska wielofunkcyjne, stadiony lekkoatletyczne etc. Podejmując zatem decyzję o wyborze nawierzchni, należy wziąć pod uwagę: ■ jaka dyscyplina sportu będzie wiodąca na obiekcie, ponieważ innego rodzaju nawierzchnie są instalowane na obiektach wielofunkcyjnych, a inne na bieżniach lekkoatletycznych; ■c zy nawierzchnia powinna być przepuszczalna dla wody czy też nie; ■ pułap cenowy – tj. najtańsze nawierzchnie typu SP (natryskowe), średni poziom cenowy – nawierzchnie typu 2S i SW (tzw. sandwich), oraz najdroższe rozwiązania – systemy typu pełny PU i arkusze prefabrykowane. Do przepuszczalnych dla wody zaliczamy następujące rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe: ■ Systemy natryskowe typu SP – warstwa elastyczna z mieszaniny granulatu SBR i lepiszcza poliuretanowego z barwną, drobnoziarnistą warstwą użytkową (EPDM + lepiszcze poliuretanowe) rozprowadzaną metodą natrysku. ■ Systemy dwuwarstwowe (typu 2S) – warstwa elastyczna z mieszaniny granulatu SBR i lepiszcza poliuretanowego. Warstwę użytkową Fot. 1 Ι Przekrój warstwy użytkowej z pokrytego farbą granulatu EPDM z recyklingu technologie stanowi granulat EPDM z produkcji pierwotnej (barwiony w masie) z lepiszczem poliuretanowym. ■ System typu pełny EPDM – jednolita mata wykonana wyłącznie z granulatu EPDM (barwionego w masie) i lepiszcza poliuretanowego. Konstrukcje nieprzepuszczalne dla wody to: ■ Systemy natryskowe typu ISP – budowa nawierzchni podobna do systemu natryskowego SP z tą różnicą, że między warstwą elastyczną a użytkową znajduje się szpachla uszczelniająco-zamykająca pory. ■ Systemy typu SW (tzw. sandwich) – warstwa elastyczna z granulatu SBR z lepiszczem poliuretanowym, pokryta systemową szpachlą poliuretanową oraz warstwą użytkową złożoną z barwnego poliuretanu zasypanego granulatem EPDM. ■ Systemy typu PU (potoczna nazwa: pełny poliuretan lub FULL PUR) – jedno- lub wielowarstwowe systemy poliuretanowe, wypełniane granulatem SBR lub EPDM. Warstwę użytkową nawierzchni stanowi system poliuretanowy zasypany granulatem EPDM. ■ Systemy arkuszy prefabrykowanych, produkowanych w kontrolowanych warunkach, posiadających jednorodne właściwości i stałą grubość. Arkusze montuje się do podłoża za pomocą systemowego kleju. Podbudowy Najbardziej wskazanymi i zarazem uniwersalnymi podbudowami pod nawierzchnie zarówno przepuszczalne, jak i nieprzepuszczalne dla wody są podbudowy z betonu zwykłego oraz podbudowy z betonu asfaltowego. W celu właściwego odprowadzenia wody opadowej przygotowana podbudowa musi być wyprofilowana odpowiednimi spadkami. Ukończona podbudowa powinna zostać odebrana Fot. 2 Ι Liczne spękania nawierzchni stosownym protokołem potwierdzającym jej prawidłowe wykonanie. Nagminnie spotykanym błędem jest uzyskiwanie spadku na boisku czy bieżni przez manipulowanie grubością nawierzchni, co często prowadzi do jej szybszego zniszczenia w miejscach pocienionych. Innym rodzajem podbudowy jest powszechnie stosowana warstwa stabilizująca żwirowo-gumowa typu ET. Podbudowa ta złożona z mieszaniny lepiszcza, granulatu SBR i płukanego żwiru jest przepuszczalna dla wody, wymaga jednak drenażu, co sprawia, że koszt wykonania jest porównywalny z podbudowami nieprzepuszczalnymi. Ułożenie jej zajmuje zaledwie kilka dni, znacznie skracając czas inwestycji, co jest często pożądane przez inwestorów. Przed wykonaniem tego rodzaju podbudowy należy wziąć pod uwagę następujące aspekty: ■ warstwa stabilizująca ET może być stosowana tylko pod nawierzchnie przepuszczalne boisk wielofunkcyjnych i obiektów o charakterze rekreacyjnym; ■ z arówno warstwa stabilizująca ET, jak i zainstalowana nawierzchnia powinny stanowić system pochodzący od jednego producenta; ■ tego typu podbudowa nie gwarantuje uzyskania przez powstały system oczekiwanej amortyzacji i dynamiki ruchu; ■ nie jest możliwa weryfikacja grubości zainstalowanej nawierzchni podczas badania in situ. Istotna uwaga: jeśli warstwa stabilizująca ET nie zostanie wykonana zgodnie z instrukcją producenta, może ulec uszkodzeniom, a wtedy zostaje utylizowana wraz z istniejącą nawierzchnią. Granulaty Do wykonania przedstawionych systemów wylewanych in situ powinny być stosowane granulaty EPDM z produkcji pierwotnej, barwione w masie. Rodzaj i trwałość granulatu EPDM ma szczególne znaczenie ze względu na odporność warstwy użytkowej na zużycie. Niestety zdarza się, że niedoprecyzowanie opisu granulatu EPDM, w rodzaju „kolorowy granulat EPDM”, skutkuje zastosowaniem granulatów z recyklingu (zarówno SBR, jak i EPDM) pokrytych powierzchniowo farbą o odpowiedniej barwie. Efektem zastosowania granulatu barwionego powierzchniowo jest wystąpienie nieestetycznych, ciemnych przebarwień marzec 2017 [148] 93 technologie na powierzchni warstwy użytkowej w krótkim okresie po oddaniu boiska do eksploatacji. Granulat SBR z recyklingu wykorzystywany jest tylko w warstwach noś- nych systemów poliuretanowych i nie ma on bezpośredniego kontaktu z użytkownikiem. Postęp, jaki się dokonuje w przemyśle oponiarskim, sprawia, że dostępne obecnie na rynku granulaty SBR z recyklingu opon pozbawione są szkodliwych dla środowiska komponentów. Uznani producenci granulatów dokładają wszelkich starań, aby wyprodukowany przez nich granulat spełniał wszystkie wymagania jakościowe norm branżowych i środowiskowych. Wymagania stawiane nawierzchniom kontra rzeczywistość Nawierzchnie przeznaczone na niekryte obiekty sportowe i rekreacyjne powinny się legitymować kompletem badań na zgodność z normą europejską PN-EN 14877:2014-02. Międzynarodowe Stowarzyszenie Federacji Lekkoatletycznych (IAAF) opracowało podręcznik „IAAF Track and Field Facilities Manual” określający własne stan- dardy, skoncentrowane na nawierzchniach stosowanych na obiektach do profesjonalnego uprawiania sportu. Nawierzchnie, które z wynikiem pozytywnym przeszły badania według wymienionych dokumentów, gwarantują zamawiającemu należytą jakość i nie ma potrzeby na etapie przetargu precyzować wartości parametrów innych, niż wymagają tego obowiązujące normy. Realia pokazują jednak, że producenci systemów w walce o pozyskanie klienta deklarują w kartach technicznych wyśrubowane parametry swoich wyrobów, trudne lub nawet niemożliwe do osiągnięcia podczas instalacji wielkoformatowych na obiektach. Należy mieć świadomość, że wartości wyników wpisanych w karty techniczne lub raporty specjalistycznych laboratoriów pochodzą z badań próbek nawierzchni przygotowanych w kontrolowanych warunkach w laboratorium producenta. Oczekiwanie zamawiającego, że nawierzchnia po instalacji osiągnie identyczne wartości, jest błędem, którego można uniknąć, dopuszczając do przetargu firmy oferujące nawierzchnie spełniające wymagania określone w PN-EN 14877:2014-02 lub IAAF. Warunki instalacji Warunki atmosferyczne, w jakich można prowadzić instalację nawierzchni, określa producent danego systemu w swojej instrukcji bądź wytycznych. Jeżeli producent nie określił inaczej, instalację można przeprowadzać, gdy temperatura powietrza jest nie niższa niż 5oC przez całą dobę i przy wilgotności powietrza w granicach 40–90%. Naganną praktyką jest układanie nawierzchni poliuretanowych w okresie późnojesiennym lub nawet zimowym. Jeśli dla zamawiającego najważniejsze jest dotrzymanie terminu zakończenia inwestycji, a nie osiągnięcie zadowalającego efektu końcowego, bądź co bądź kosztownej inwestycji, to powinien zdawać sobie sprawę z tego, że rolą inwestora jest nie tylko stawianie wymagań, ale również nadzór nad budową. Dotyczy to także egzekwowania od wykonawcy układania nawierzchni syntetycznej zgodnie z instrukcją producenta. Żądanie instalacji wbrew zaleceniom producenta może doprowadzić do powstania wad, które mogą się ujawnić wkrótce po ułożeniu nawierzchni lub dopiero po dłuższym czasie użytkowania. Może się zdarzyć, że nawierzchnia będzie wymagała kosztownych napraw lub nawet w skrajnych przypadkach kompleksowej wymiany. To nie zbieg okoliczności ani łut szczęścia powinny decydować o prawidłowej jakości zainstalowanej nawierzchni. Jedynie udana współpraca między inwestorem, projektantem, inspektorem nadzoru i wykonawcą, z zachowaniem poprawnej technologii instalacji nawierzchni, daje gwarancję, że finalny efekt będzie cieszył, a nie rozczarowywał. Wady wykonawcze Fot. 3 Ι Odspojenie nawierzchni od podbudowy 94 Inżynier budownictwa Jedną z najczęściej występujących wad wykonawczych jest wykruszanie technologie się granulatu SBR z warstwy elastycznej lub EPDM z warstwy użytkowej. Zazwyczaj przyczyną takiego stanu jest naruszenie stałości proporcji komponentów wchodzących w skład systemu nawierzchni oraz niedostateczne zagęszczenie masy poliuretanowo-gumowej podczas instalacji. Typowym przykładem przeprowadzania instalacji w nieodpowiednich warunkach atmosferycznych są różnego rodzaju spękania i rysy na nawierzchni. Na taki stan wpływa zarówno zbyt niska, jak i za wysoka temperatura podłoża oraz powietrza w czasie przygotowywania i wbudowywania masy poliuretanowo-gumowej, które zaburzają proces wiązania lepiszcza. Zapylenie podłoża, nieprzestrzeganie przerw technologicznych, niestosowanie komponentów impregnujących, jeżeli były przewidziane, może skutkować brakiem przyczepności nawierzchni do podbudowy lub brakiem przyczepności poszczególnych warstw nawierzchni do siebie. Wówczas może się zdarzyć, że nawierzchnia zacznie się fałdować i rozwarstwiać. Zastoiny wodne są zazwyczaj efektem braku właściwego odprowadzenia wód opadowych z powierzchni boiska ze względu na niewłaściwie wyprofilowane wielkości i kierunki Fot. 5 Ι Uszkodzenia nawierzchni w efekcie pofałdowań spadków podbudowy. Zastoiny mogą się pojawiać również w wyniku braku regularnej konserwacji nawierzchni projektowanych jako przepuszczalne, poprzez gromadzenie się zanieczyszczeń w porach systemu. Kolejną często spotykaną wadą jest brak równomiernej sprężystości nawierzchni boiska, za którą odpowiada warstwa stabilizująca żwirowo-gumowa typu ET. Mniej doświadczeni wykonawcy i projektanci mylnie uważają, że za pomocą tej warstwy można dowolnie wyrównywać spadki i nierówności w podbudowie z kruszyw niezwiązanych. W efekcie inwestor może otrzymać boisko z nawierzchnią o niejednakowej grubości i nierównomiernej sprężystości, która miejscami się zapada pod nogami i nie zapewnia użytkownikowi należytego komfortu gry oraz poprawnego odbicia piłki. Badania po instalacji Fot. 4 Ι Wytarta powierzchnia warstwy użytkowej wykonana z granulatu SBR pokrytego farbą Wobec tak wielu możliwości powstania błędów wykonawczych weryfikacja poprawności instalacji nawierzchni po zakończeniu budowy staje się koniecznością. W celu potwierdzenia zgodności parametrów techniczno-użytkowych wbudowanej nawierzchni z wymaganiami PN-EN 14877:2014-02 (obiekty do amatorskiego uprawiania sportu) lub wymaganiami IAAF (profesjonalne obiekty lekkoatletyczne) wskazane jest przeprowadzenie badań powykonawczych. Koszt ich wykonania w porównaniu z kosztami całej inwestycji nie jest wysoki. Jednak uświadomienie wykonawcy, że obiekt, który wybuduje, będzie poddany kontroli przez specjalistyczne laboratorium, zwiększa szansę na profesjonalne zgodne z zasadami sztuki wykonawstwo. Raport z badań odbiorowych potwierdzający spełnienie wymagań normowych daje wszystkim uczestnikom procesu budowlanego satysfakcję oraz pewność bezpiecznej i długoletniej eksploatacji obiektu sportowego. Badania weryfikacyjne wymagają specjalistycznego sprzętu, bogatego doświadczenia i dużej wiedzy w zakresie nawierzchni sportowych oraz interpretacji uzyskiwanych wyników. Powinny być prowadzone w specjalistycznym laboratorium wyposażonym w profesjonalny sprzęt do badań przez specjalistów posiadających niezbędną wiedzę z dziedziny sportowych nawierzchni syntetycznych. marzec 2017 [148] 95 technologie Rekuperacja powietrza w układach wentylacji dr inż. Piotr Owczarz Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechnika Łódzka Systemy wentylacji wyposażone w rekuperatory zapewniają: filtrację powietrza, usuwanie przykrych zapachów, likwidację nadmiernej ilości pary wodnej z pomieszczeń, stały dopływ świeżego powietrza i znaczne obniżenie kosztów ogrzewania. Z początkiem XX w. ludność zaczęła wykorzystywać coraz większe ilości energii. Wzrost ten praktycznie trwa nadal, powodując wyczerpanie źródeł naturalnych paliw kopalnianych. Zaczęto się zatem zastanawiać nad innymi sposobami pozyskiwania energii, w szczególności takimi, które w możliwie najmniejszym stopniu wpływają negatywnie na środowisko naturalne. Już w latach 20. ubiegłego wieku rozpoczęto badania nad wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii, np. instalacja oparta na pompach ciepła wykorzystująca energię cieplną rzeki Limmat do ogrzewania budynku magistratu w Zurychu. Kolejne etapy rozwoju to wykorzystanie energii geotermalnej zarówno wysokiej, jak i niskiej entalpii, farmy wiatrowe i w ostatnich latach farmy ogniw fotowoltaicznych. Równolegle nastąpił znaczący postęp w dziedzinie izolacji budynków. Nowoczesne budownictwo jest skoncentrowane na doborze takich materiałów budowlanych, które ograniczają straty energetyczne budynku do minimum. Szczelne okna, ciepłe szyby z powłoką 96 Inżynier budownictwa UV, nowoczesne materiały konstrukcyjne, grube warstwy ocieplenia i doskonale zaizolowane ściany, podłogi oraz dachy znacznie ograniczają zapotrzebowanie energetyczne budynku. Takie rozwiązania spowodowały, że główne straty energii cieplnej budynku wynikają z działania systemów wentylacji. W przypadku wentylacji grawitacyjnej straty energetyczne sięgają minimum 30%, a czasami nawet 60% ogólnych strat, w zależności od stopnia szczelności budynku. Ograniczenie napływu świeżego powietrza prowadzi do dramatycznego pogorszenia jakości powietrza wewnątrz pomieszczeń, koncentracji zanieczyszczeń i pary wodnej wydzielających się podczas procesu użytkowania pomieszczeń oraz obniżeniem zawartości tlenu. Powstało zapotrzebowanie na system wentylacji, który powodował by wymianę powietrza, zapewniającego komfort bytowy, a jednocześnie w maksymalnym stopniu oszczędzającego drogą energię cieplną. W budynkach przemysłowych, biurowych czy użyteczności publicznej konieczne jest zapewnienie określonej ilości wymienianego powie- trza. W większości tych budynków jest to zapewnione przez stosowanie systemów wentylacyjnych. W starszych budynkach mieszkalnych zarówno wielo-, jak i jednorodzinnych dominują systemy wentylacji grawitacyjnej. Jednak w ostatnich latach coraz popularniejsze są systemy mechaniczne wspomagane wentylatorami. W takich przypadkach możliwe jest zastosowanie systemu nawiewno-wywiewnego z odzyskiem ciepła. Najtańszym sposobem odzyskiwania ciepła wentylacyjnego jest recyrkulacja powietrza wentylacyjnego, polegająca na wprowadzeniu usuwanego powietrza do instalacji nawiewnych. Rozwiązanie to może być jednak stosowane tylko w nielicznych przypadkach. Obecność w powietrzu wylotowym dymu papierosowego, zapachów kuchennych, bakterii oraz pyłów wyklucza możliwość stosowania recyrkulacji. Korzystniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie urządzeń, w których strumień powietrza usuwanego, oddający ciepło, nie styka się bezpośrednio z nawiewanym świeżym powietrzem – rekuperatorów. technologie Rekuperacja to potoczne określenie dla nawiewno-wywiewnej wentylacji mechanicznej z rekuperatorem – urządzeniem umożliwiającym odzyskiwanie (rekuperację) ciepła z powietrza wywiewanego z budynku lub instalacji przemysłowej. Podstawowym zadaniem rekuperacji jest wymuszony proces wymiany powietrza w pomieszczeniach – wentylacja – dodatkowo zapewniający wymianę ciepła między powietrzem wywiewanym a nawiewanym. Rekuperator wyposażony jest w dwa wentylatory – jeden zasysa powietrze z zewnątrz i tłoczy je do pomieszczeń, drugi odpowiedzialny jest za wyciąganie powietrza z wewnątrz i „wypchnięcie” go na zewnątrz budynku. Schemat budowy typowego rekuperatora przedstawiono na rys. 1. Strumień świeżego powietrza przechodzi przez zestaw filtrów i trafia do wymiennika ciepła (o różnej konstrukcji – w zależności od producenta i typu rekuperatora). W wymienniku powietrze wlotowe zmienia swoją temperaturę i zostaje wprowadzone do pomieszczeń. Drugi z wentylatorów wyciąga powietrze z pomieszczeń, tłoczy przez wymiennik ciepła i wyrzuca na zewnątrz. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem, optymalnym ze względu na temperaturę i wilgotność usuwanego powietrza, jest umieszczenie kanałów wywiewnych w łazience i kuchni, natomiast nawiewnych w pomieszczeniach dziennych i sypialniach. Większość dostępnych na rynku rekuperatorów posiada możliwość pracy z pominięciem wewnętrznego wymiennika ciepła, tzw. by-pass. W zależności od pory roku rekuperator zmienia swoją funkcję i sposób działania. Najczęściej w okresach przejściowych (wiosna i jesień), kiedy temperatura w pomieszczeniach jest zbliżona do temperatury otoczenia, powietrze Rys. 1 Ι Schemat budowy typowego rekuperatora powietrza z przeciwprądowym wymiennikiem płytowym (WindMaker – Aspol FV) w rekuperatorze poddawane jest tylko procesowi oczyszczania i ewentualnie osuszania/nawilżania i kierowane do instalacji by-passem, z pominięciem wymiennika ciepła. W okresie zimowym ciepłe powietrze wyprowadzane z pomieszczeń oddaje ciepło w wymienniku i ogrzewa zimne, świeże powietrze wprowadzane z czerpni. Latem zmieniony jest kierunek przepływu ciepła i powietrze wlotowe jest ochładzane kosztem dodatkowego podgrzania powietrza wylotowego. Wszechstronność urządzenia powoduje, że producenci rekuperatorów wyposażają je w rozbudowany mikroprocesorowy system sterowania urządzeniem zapewniającym wygodę użytkowania oraz optymalizację przepływu strumieni powietrza. Podstawowy podział rekuperatorów wynika z konstrukcji zainstalowanego w nim wymiennika ciepła. Najczęściej w instalacjach wentylacyjnych do odzyskiwania ciepła stosuje się następujące rekuperatory: ■ z czynnikiem pośrednim (glikol albo freon), ■ z ruchomym wypełnieniem (wymienniki obrotowe), ■ z przeponowymi wymiennikami ciepła powietrze–powietrze. Rekuperatory wykorzystujące czynnik pośredni są konstrukcjami najbardziej złożonymi a jednocześ nie dającymi najszersze możliwości stosowania. Strumienie powietrza są całkowicie oddzielone od siebie. W wymianie ciepła bierze udział czynnik pośredni umieszczony w układzie wymienników ciepła opływanych przez te strumienie. W okresie grzewczym jeden z wymienników odbiera ciepło ze strumienia wywiewanego powietrza, a drugi służy do ogrzewania powietrza wlotowego. Latem następuje odwrócenie obiegu czynnika chłodzącego i zmiana kierunku przepływu ciepła. W układach takich wykorzystywane są dwa podstawowe rozwiązania. Pierwszym z nich, prostszym, jest układ z tzw. rurką ciepła. Jest to ożebrowana rurka, wypełniona niskowrzącym czynnikiem chłodniczym. Jedna część znajduje się w kanale nawiewnym, druga w wywiewnym. Ograniczeniem marzec 2017 [148] 97 technologie stosowania tego rozwiązania jest konieczność umiejscowienia kanału nawiewnego nad kanałem wywiewnym, jeśli rurka pracuje w układzie grawitacyjnym bez dodatkowej sprężarki/ pompy czynnika chłodzącego. Zmiana kierunku przepływu ciepła wymaga zmiany ról między kanałami wylotowym i wlotowym. Drugie rozwiązanie, bardziej skomplikowane technicznie, wykorzystuje pompę ciepła wbudowaną w układ obiegowy czynnika pośredniego. Wymiennik ciepła umieszczony w strumieniu powietrza wylotowego pełni funkcję dolnego źródła pompy ciepła (ciepła lub chłodu), a wymiennik w strumieniu powietrza wlotowego to górne źródło pompy ciepła. W obiegu krąży czynnik chłodniczy. Rozwiązanie takie umożliwia całkowicie rozdzielić od siebie kanały wlotowe i wylotowe, odległości między nimi dochodzą nawet do kilkudziesięciu metrów, a usytuowanie głównych przewodów nawiewnych i wywiewnych jest praktycznie dowolne. Układy takie znajdują zastosowanie tam, gdzie jest potrzeba zarówno ogrzewania, jak i chłodzenia pomieszczeń (przeważnie duże obiekty). Wykorzystanie podstawowych zasad termodynamiki pozwala na ogrzanie (ochłodzenie) powietrza wlotowego do temperatury wyższej (niższej) niż temperatura strumienia wylotowego. Nadmiar energii cieplnej może być skierowany do przygotowania c.w.u. lub do układów grzewczych opartych na pompach ciepła z dolnym źródłem w postaci gruntowego cieczowego wymiennika ciepła. W takim przypadku istnieje możliwość magazynowania ciepła w górotworze. Rekuperatory z ruchomym wypełnieniem (obrotowe) składają się z wirnika z wypełnieniem akumulacyjnym napędzanym silnikiem elektrycznym oraz ze śluzy i obudowy. Proces przekazywania ciepła odbywa się okresowo dzięki ruchowi obrotowemu wirnika wymiennika. Najpierw do komory wprowadzane jest ciepłe powietrze, które nagrzewa wypełnienie. Następnie zostaje otwarty zawór doprowadzający świeże powietrze z czerpni. Po ogrzaniu, od warstwy wypełnienia, powietrze trafia do systemu nawiewnego. Podczas ochładzania powietrza para wodna zawarta w powietrzu ulega wykropleniu i pozostaje w warstwie wypełnienia. Świeże, ogrzewane powietrze ulega nawilżeniu ze względu na wzrost temperatury punktu rosy. Urządzenia te mają wiele zalet, są jednak niechętnie instalowane ze względu na obecność dodatkowych ruchomych elementów mogących wpłynąć na niezawodność pracy oraz konieczność stosowania dodatkowych silników elektrycznych (o znacznych mocach) do obracania wirnika z wypełnieniem akumulacyjnym. Dodatkowo obserwowane są niepożądane wypływy powietrza przez nieszczelności występujące między ruchomym Rys. 2 Ι Schemat działania z przeciwprądowego wymiennika płytowego w okresie zimowym 98 Inżynier budownictwa wypełnieniem a nieruchomą obudową. Rekuperatory wyposażone w przeponowe wymienniki ciepła stanowią najliczniejszą grupę stosowanych obecnie urządzeń. Posiadają nieco mniejsze wydajności wymiany ciepła niż wyżej opisane, jednak są najchętniej stosowane (szczególnie w budownictwie jednorodzinnym) ze względu na prostą konstrukcję i relatywnie niską cenę. Brak ruchomych części oraz czynnika pośredniego upraszcza eksploatację i w sposób istotny obniża jej koszty. Ruch ciepła w wymienniku wywołany jest różnicą temperatur między strumieniem powietrza wylotowego i wlotowego. Całkowita ilość wymienionego ciepła zależy wprost proporcjonalnie od różnicy temperatur pomiędzy strumieniami, od powierzchni wymiany oraz od współczynnika wnikania ciepła w strumieniach przepływającego powietrza. Współczynnik ten jest tym większy, im większa jest prędkość powietrza w kanałach. Jednak wzrost prędkości powoduje wzrost oporów przepływu – wzrost nakładów eksploatacyjnych na energię elektryczną konieczną do tłoczenia powietrza. Najczęściej w wymiennikach tego typu stosuje się przepływ powietrza w zakresie przepływów przejściowych (wartości liczby kryterialnej Reynoldsa 2000<Re<3000). Drugi parametr, czyli różnica temperatur – siła napędowa procesu – regulowany jest przez kierunek przepływu powietrza. Znamy dwa podstawowe rodzaje wymienników współ- i przeciwprądowe. W przypadku wymienników współprądowych gradient temperatur zmienia się wzdłuż wymiennika i na początku wymiennika mamy do czynienia z wymianą ciepła między zimnym powietrzem zasysanym z czerpni a bardzo ciepłym wyprowadzanym z pomieszczeń (okres zimowy, latem odwrotnie), różnica temperatur jest największa, technologie jednak na końcu wymiennika gradient temperatury, a więc i intensywność wymiany ciepła maleje. Korzystniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie wymiennika przeciwprądowego. W wymienniku takim gradient temperatury jest w przybliżeniu stały i stały jest strumień ciepła przekazywany przez ścianki wymiennika. Pewną modyfikacją tego typu wymienników są wymienniki krzyżowoprądowe – kąt między strumieniami jest mniejszy od 180o (najczęściej 90o). Najprostszym przykładem takiego wymiennika jest wymiennik rura w rurze. Jeden strumień powietrza przepływa rurą środkową, a drugi pierścieniem zewnętrznym. Jednak takie rozwiązanie jest mało efektywne, posiada bardzo małą powierzchnię wymiany ciepła, a jej zwiększenie powoduje znaczący wzrost gabarytów instalacji. Modyfikacją takiego wymiennika są wymienniki spiralne powstałe przez nawijanie arkuszy blachy z zachowaniem między nimi stałej odległości, przez co powstaje zwarta konstrukcja w kształcie walca. Rozwiązania takie mogą być stosowane w przypadku niewielkich strumieni powietrza wentylacyjnego, ze względu na małe przekroje poprzeczne kanałów. Znacznie korzystniejszym rozwiązaniem są wymienniki płytowe zbudowane z płaskich płyt, między którymi na przemian poprowadzone są kanały powietrza wlotowego i wylotowego. Obecnie wśród rekuperatorów płytowych najczęściej stosowane są wymienniki o przepływie przeciwprądowym lub krzyżowym w kształcie prostopadłościanu, a często nawet sześcianu o niewielkich gabarytach. Powierzchnia wymiany ciepła w takich wymiennikach jest bardzo dobrze rozwinięta. W zależności od nominalnego przepływu powietrza i konstrukcji wymiennika wynosi od 20 m2 dla wymienników rekuperatorów o wydajności 500 m3/h do nawet 100 m2 dla urządzeń o wydajności 1000 m3/h. Schemat przeciwprądowego wymiennika płytowego przedstawiono na rys. 2. Jak wspomniano, zmiany temperatury powietrza powodują przesunięcie punktu rosy – maksymalnej zawartości wilgoci w powietrzu. W ochładzanym strumieniu powietrza (wylotowy – zimą, i wlotowy – latem) następuje wykroplenie wilgoci. W związku z tym rekuperatory wyposażane są w instalacje odbierania skroplin i w trakcie montażu muszą być przewidziane zewnętrzne instalacje do dalszego odprowadzenia wody. Kondensat powinien być odprowadzany do kanalizacji. Zjawisko wykraplania wilgoci jest szczególnie niebezpieczne w okresie zimowym. Ochłodzony strumień powietrza wylotowego zawierający duże ilości skroplin styka się ze strumieniem zimnego powietrza wlotowego (często o temperaturach poniżej 0oC). Może to spowodować zamar zanie skroplin i w rezultacie zmniejszenie przekroju przepływu powietrza (wzrost oporów przepływu aż do całkowitego zablokowania kanałów). Aby temu zapobiec, na wymienniku rekuperatora stosuje się układ rozmrożeniowy. Podczas silnych mrozów powietrze zewnętrzne omija rekuperator (który jest praktycznie wyłączony z pracy) lub czasowo wyłączany jest wentylator doprowadzający zewnętrzne powietrze do systemu. Obecnie często spotykanym rozwiązaniem jest połączenie systemu rekuperacji powietrza z gruntowym powietrznym wymiennikiem ciepła (GPWC) zamontowanym w układzie czerpni powietrza wlotowego (spotyka się także określenie „gruntowa/podziemna czerpnia powietrza”). Gruntowy powietrzny wymiennik ciepła jest urządzeniem służącym do wspomagania wentylacji i klimatyzacji budynków, zwiększającym ich komfort cieplny przez ujednolicenie temperatury dostarczanego do budynku powietrza. Wykorzystuje się dużą pojemność cieplną gruntu, dzięki której można zmniejszyć wahania temperatury powietrza dostarczanego do budynku – w stosunku do pobieranego bezpośrednio z atmosfery. Instalacja jest wykorzystywana do wstępnego ogrzewania (w zimie) lub chłodzenia (w lecie) powietrza wprowadzanego do budynków. Najczęściej jest to system połączony z wentylacją mechaniczną budynku i rekuperatorem, powietrznym systemem grzewczym (np. pompą ciepła), ewentualnie z wentylacją grawitacyjną wspomaganą kominem słonecznym. Ogólny schemat pracy GPWC przedstawiono na rys. 3. Gruntowe powietrzne wymienniki ciepła, w zależności od sposobu wymiany ciepła, można podzielić na przeponowe oraz bezprzeponowe. Przeponowe to takie, w których istnieje warstwa oddzielająca (przepona) media, między którymi następuje wymiana ciepła (wymienniki rurowe). W zależności od wielkości terenu, jaki jest do zagospodarowania, zagłębienia oraz warunków cieplnych gruntu, wymienniki rurowe układać można w postaci jednego długiego rurociągu, rurociągu z kolanami (wymiennik prostokątny) lub w układach rozdzielonych (np. układ Tichelmanna). W wymiennikach bezprzeponowych przepływające powietrze ma bezpośredni kontakt z odpowiednio przygotowaną warstwą gruntu (wymienniki żwirowe, płytowe i grzebieniowe). Zastosowanie GPWC w układach z rekuperatorami ogranicza zjawisko zamarzania skroplin, a w połączeniu z by-passami zwiększa efektywność działania instalacji wentylacyjnej w okresach przejściowych. Dodatkowo zastosowanie wymienników bezprzeponowych reguluje wilgotność świeżego powietrza wprowadzanego do układu wentylacyjnego. Wadą marzec 2017 [148] 99 technologie Rys. 3 Ι Schemat działania z instalacji wywiewno/nawiewnej rekuperatora połączonej z gruntowym powietrznym wymiennikiem ciepła: a) okres ogrzewania budynku (zima), b) okres schładzania budynku GPWC jest znaczny wzrost oporów przepływu powietrza w kanałach dolotowych. Połączenie równoległe GPWC i wymiennika ciepła rekuperatora może spowodować przesunięcie punktu pracy wentylatora w kierunku mniejszych wydajności tłoczenia aż do całkowitego zatrzymania strumienia powietrza. Wymaga to zainstalowania w rekuperatorze większych wentylatorów w strumieniu nawiewanego powietrza 100 Inżynier budownictwa lub zainstalowania dodatkowego wentylatora w układzie gruntowej czerpni powietrza. Podsumowując, systemy wentylacji wyposażone w rekuperatory zapewniają: filtrację powietrza, skuteczne usuwanie przykrych zapachów, likwidację nadmiernej ilości pary wodnej z pomieszczeń, stały dopływ świeżego powietrza oraz znaczną oszczędność w kosztach ogrzewania. Rozważając zakup systemu wentylacji z rekuperatorami, należy zwrócić uwagę na wydajności urządzenia oraz zakres możliwości jego zastosowania – połączenia z innymi urządzeniami, np. wytwarzanie c.w.u., lub systemem ogrzewania budynku za pomocą pompy ciepła z wymiennikami gruntowymi – regeneracja energii górotworu. W przypadku domów jednorodzinnych ze względu na koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, optymalne wydaje się zastosowanie urządzenia z płytowymi wymiennikami przeciwprądowymi lub krzyżowymi. Zastosowanie rekuperacji wymaga wykonania instalacji nawiewno-wywiewnej. Zastosowanie odzysku ciepła wentylacyjnego w obiektach o dużych kubaturach wymaga nie tylko dość kosztownej inwestycji w urządzenia, ale odpowiednich prac już na etapie projektowania i wykonania budynku. Zaznaczyć należy, że efektywność stosowania wszystkich typów rekuperatorów ograniczona jest nieodwracalnością procesów wymiany ciepła i oporami przepływu strumieni powietrza nawiewanego oraz usuwanego z pomieszczeń. Sprawność rekuperatorów z przeponowymi wymiennikami ciepła jest obniżona, gdyż wymiana ciepła odbywa się na skutek różnic temperatury między powietrzem nawiewanym a usuwanym z pomieszczeń. Uzyskanie większej sprawności procesu wymiany ciepła wymaga stosowania większej powierzchni wymiany ciepła, a to prowadzi do zwiększenia oporów przepływu i podnosi koszty eksploatacji urządzenia. Zastosowanie rekuperatorów opartych na technologii pompy ciepła jest rozwiązaniem zapewniającym większą wszechstronność instalacji, jednocześnie jednak znacznie droższym zarówno na etapie inwestycji, jak i w późniejszej eksploatacji. na cz asie Przebudowa Warszawy Zachodniej PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. planują modernizację stacji Warszawa Zachodnia. Nowa Zachodnia będzie zintegrowanym węzłem przesiadkowym łączącym stację kolejową, przystanki tramwajowe i autobusowe, dworzec autobusów dalekobieżnych, postoje TAXI, parkingi. Prace będą trwały w latach 2019–2021. Autorzy koncepcji: konsorcjum „IDOM” w składzie IDOM Inżynieria, Architektura i Doradztwo oraz IDOM Ingenieria y Consultoria, a także architekci Tomasz Głębowski i Maja Kwiatek-Głębowska z pracowni architektonicznej Glebowski Studio. Źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Inwestycja coworkingowa w Łodzi W dawnej fabryce Meyerhoffa przy ul. Dowborczyków 18 OKAM Capital realizuje powierzchnie coworkingowe ŁÓDŹ.WORK, będące częścią strefy ŁÓDŹ.ZONE. W II połowie br. planowane jest otwarcie pierwszych 1000 m2 powierzchni coworkingowej. Docelowo planuje się oddać tu do użytku 4000 m2 nowoczesnych biur. Dofinansowanie UE dla A1 Komisja Europejska zapowiedziała dofinansowanie w wysokości 315 mln euro z funduszu spójności dla zadania polegającego na budowie 58-kilometrowego odcinka autostrady A1 między Częstochową a Pyrzowicami. Trasa ta jest elementem korytarza transportowego Bałtyk–Adriatyk. Szacunkowy koszt inwestycji to 2,6 mld zł. Oddanie do użytku ma nastąpić do 2019 r. Źródło: MIiB Rekordowa podaż na rynku biurowym Ok. 800 000 m² powierzchni biurowych oddano do użytku w 2016 r. To najwyższy wynik w historii rynku biurowego w Polsce. W 2016 r. łączne zasoby biurowe w kraju przekroczyły granicę 9 mln m², a w Warszawie – 5 mln m². Obecnie w budowie jest ok. 1,4 mln m² nowych biur. Najwięcej powstaje w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu oraz Trójmieście. Fot. Echo Investment Opracowała Magdalena Bednarczyk WIĘCEJ NA www.inzynierbudownictwa.pl marzec 2017 [148] 101 ciek awe r e aliz acje Największy generator w Polsce Źródło: PGE Zdjęcia: Jan Broniewicz W sierpniu br., po pokonaniu 450 km trasy z Wrocławia do Opola (trasa 5 razy dłuższa ze względu na gabaryty urządzenia), na plac budowy dwóch nowych bloków energetycznych dotarł generator – jeden z kluczowych podzespołów bloku nr 5. Urządzenie ma moc czynną aż 958 MW, masa całkowita stojana wynosi 426 ton, zaś jego wymiary to 13,92 x 4,20 x 4,28 m. Całkowita waga blachy magnetycznej użytej do produkcji wyniosła 300 ton, natomiast długość użytych przewodów miedzianych to aż 123 km. Warto podkreślić, że generator wyprodukowany został w Polsce. Inwestycja w Opolu jest kołem zamachowym gospodarki. Aż 70% wartości wszystkich zamówień trafiło do polskich firm, a z każdej wydawanej przez nas złotówki 70 groszy zostaje 102 Inżynier budownictwa w Polsce – mówi Henryk Baranowski, prezes zarządu PGE Polskiej Grupy Energetycznej. – Inwestycja to również tysiące miejsc pracy – obecnie na placu budowy pracuje dziennie ponad 3 tys. osób, a docelowo ta liczba sięgnie nawet 5 tys. To największa inwestycja w Polsce po 1989 roku. Budowa bloków 5 i 6 w Elektrowni Opole jest flagową inwestycją PGE. Nowe bloki produkować będą do 12,5 TWh energii elektrycznej rocznie. Zastosowanie najnowocześniejszych technologii pozwoli osiągnąć najwyższą dla elektrowni węglowych efektywność wytwarzania energii elektrycznej (tzw. sprawność netto bloków wyniesie co najmniej 45,5%), co oznacza niższą emisję CO2 o ok. 20% w porównaniu do funkcjonujących w Polsce elektrowni starszej generacji. technologie Tradycyjne więźby dachowe domów jednorodzinnych dr inż. Agnieszka Jankowska Katedra Nauki o Drewnie i Ochrony Drewna Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Spotykana najczęściej w domach jednorodzinnych więźba drewniana pozwala ukształtować nawet najbardziej skomplikowany dach. Geneza zagadnienia Tradycyjne budownictwo drewniane ma bogatą historię. Kiedyś materiał ten, obok kamienia naturalnego, był jednym z podstawowych budulców. Z czasem został wyparty przez bardziej wytrzymałe i odporne materiały – ceramikę, stal i beton. Zakres zastosowania drewna jako materiału do wznoszenia obiektów w tradycyjnym sposobie konstruowania zawęził się praktycznie do budownictwa jednorodzinnego i w niewielkim stopniu do innych obiektów. Znacznie szersze zastosowanie miały formacje budowlane w tradycyjnej drewnianej konstrukcji, czyli stropy i więźby dachowe. Przez wiele lat uległy one niewielkiej transformacji. Uwspółcześnione zostały sposoby łączenia poszczególnych elementów, zmianie uległy przekroje niektórych z nich, a przede wszystkim zastąpiono tradycyjne materiały izolacyjne i wykończeniowe nowszymi i wyspecjalizowanymi do pełnienia określonych funkcji i charakteryzujących się wysokimi parametrami. Za stosowaniem drewna jako materiału budowlanego przemawia wiele czynników, m.in.: ■ łatwość obróbki i łączenia – różna dla poszczególnych gatunków; ■s tosunkowo wysoka wytrzymałość; ■n iewielki ciężar właściwy; ■ k orzystny stosunek wytrzymałości drewna w stosunku do jego masy, dzięki któremu stosunkowo lekkie konstrukcje mogę przenosić duże obciążenia; ■d obra izolacyjność cieplna i akustyczna; ■w alory estetyczne; ■ inne, np. ostrzegawcze, właściwości drewna. Wymienionym zaletom przemawiającym za wykorzystaniem drewna w budownictwie na elementy więźb dachowych towarzyszą słabe strony materiału, które należy uwzględnić na etapie projektowania i wznoszenia więźby, a mianowicie: ■a nizotropowa budowa drewna – np. różna wytrzymałość wzdłuż i w po- Budownictwo drewniane to niegdyś dominujący sposób wznoszenia obiektów. Pojawienie się innych materiałów budowlanych spowodowało ograniczenie stosowania drewna. Jednak w dalszym ciągu stanowi ono podstawowy materiał konstrukcyjny więźb dachowych budynków jednorodzinnych. przek włókien, różne moduły sprężystości w kierunkach podłużnym, promieniowym i stycznym; ■ higroskopijność; ■ zmiany wymiarowe ze zmianą wilgotności (skurcz i pęcznienie); ■ palność; ■ podatność na korozję biologiczną (owady i grzyby); ■ liczne wady surowca wynikające z morfologicznej budowy drzew (sęki, skręt włókien niekorzystnie wpływające na wytrzymałość); ■ duże straty drewna w procesie pozyskiwania surowca i obróbki. Ze względu na fakt przenoszenia obciążeń, wynikających z ciężaru pokrycia dachowego, oraz licznych czynników, mogących wpływać na trwałość drewnianych konstrukcji, kwestia wytrzymałości drewna jest szczególnie ważna, a co za tym idzie niezwykle istotny jest dobór właściwego materiału w zależności od przewidywanych warunków użytkowania. Do budowy konstrukcji, takich jak więźba dachowa, należy wykorzystać materiał o określonej charakterystyce jakościowej, szczególnie w kontekście parametrów wytrzymałościowych. Innymi słowy, do wznoszenia konstrukcji drewnianych należy stosować drewno konstrukcyjne, co obecnie stanowi już prawny obowiązek. marzec 2017 [148] 103 technologie Więźba dachowa to drewniany szkielet dachu przenoszący obciążenia wynikające z masy pokrycia dachowego, a także obciążeń będących skutkiem działania czynników zewnętrznych (pokrywa śnieżna, działanie wiatrów). Więźby należą do konstrukcji ciesielskich, a przekazywanie sił od obciążeń ciężarem własnym, wiatrem i śniegiem między poszczególnymi elementami odbywa się przez złącza ciesielskie. Podstawowe elementy konstrukcyjne więźby to: krokwie, płatwy, słupy, kleszcze oraz jętki. Aby więźba mogła pełnić przypisane jej funkcje, elementy te należy ze sobą połączyć, wykonując odpowiednie złącza ciesielskie. Połączenia elementów więźby muszą zapewniać dostateczną sztywność całej konstrukcji. Rozwój technologii w tym zakresie pozwala na wiele uproszczeń istotnych z punktu widzenia realizacji. Stosowane dawniej połączenia ciesielskie (na wręby) w nowoczesnych konstrukcjach są zastępowane złączami konstrukcyjnymi. Są to perforowane profile z ocynkowanej blachy stalowej, które przytwierdza się do drewna za pomocą gwoździ. Dzięki zastosowaniu złączy elementy drewniane są łączone na styk, co pozwala zmniejszyć zużycie materiału i skraca czas potrzebny do wykonania pracy. Takie połączenia są też znacznie mniej podatne na odkształcenia. Każde złącze powinno być wykonane w określonym Rys. 1 Ι Schemat wiązaru o konstrukcji krokwiowej 104 Inżynier budownictwa kształcie i rozmiarze. Niekiedy zachodzi konieczność wzmocnienia jego stabilności za pomocą dodatkowych elementów metalowych. W tym celu stosuje się śruby, gwoździe, pierścienie, klamry ciesielskie lub inne łączniki do drewna (blachy i płytki perforowane, knagi, wsporniki belek, złącza kątowe). Rodzaje konstrukcji dachowych Podstawowym elementem więźby są wiązary dachowe o różnej konstrukcji. Zespół kilku wiązarów tworzy dach, na którym spoczywa pokrycie oparte za pośrednictwem łat i ewentualnie kontrłat (wąskie deski lub szerokie listwy). Wiązary opiera się na belkach stropu poddasza, na murze za pośrednictwem murłaty lub, w przypadku ściany szkieletowej, na belce oczepowej. W kierunku podłużnym konstrukcja dachu usztywniona jest za pomocą ukośnie przybijanych desek wiatrownic. Jest kilka podstawowych rodzajów więźby dachowej. Wybór rodzaju więźby zależy od rozpiętości dachu i nachylenia jego połaci. W tych najprostszych więźbach pary krokwi zbiegających się w kalenicy tworzą konstrukcję wiązarów – identycznych w całym dachu. W domach jednorodzinnych najczęściej stosuje się więźbę krokwiowo-jętkową i płatwiowo-kleszczową, ze względu na ich prostotę oraz uniwersalność. Rys. 2 Ι S chemat wiązaru o konstrukcji krokwiowo-jętkowej Jeśli strop poddasza jest drewniany, dolnymi pasami wiązarów mogą być belki stropowe, a gdy strop jest żelbetowy lub ceramiczny, funkcję pasów dolnych może też przejąć jego konstrukcja nośna. Najczęściej wtedy krokwi nie opiera się bezpośrednio na murze, ale na zakotwionym w murze krawędziaku. Więźba krokwiowa Stosowana przy rozpiętości dachu do 6 m i nachyleniu jego połaci powyżej 40°. W rozwiązaniu tym konstrukcja opiera się jedynie na murłatach (nie stosuje się podpór pośrednich) – rys. 1. Zapewnia to całkowicie wolną przestrzeń poddasza. Duży nacisk wywierany na ścianki kolankowe zmusza do ograniczania ich wysokości i stosowania wzmocnień, np. żelbetowymi słupkami lub wieńcem, opasującym ściany na wysokości zamocowania murłat. Wiązary wiąże się usztywniającymi więźbę wiatrownicami, ponadto usztywnia je deskowanie lub ołacenie. Więźba krokwiowo-jętkowa Konstrukcja ta wykorzystuje elementy spinające krokwie – jętki (rys. 2), czyli poziome elementy między krokwiami, służące usztywnieniu krokwi i zmniejszeniu uginania się krokwi pod obciążeniem. Jętki są często wykorzystywane jako element konstrukcyjny sufitu albo pozostawia się je widoczne, by dodawały charakteru pomieszczeniom pod skosami. Zastosowanie jętek pozwala na wykorzystanie konstrukcji w przypadku dachów o rozpiętości do 8,5 m. Największą zaletą konstrukcji krokwiowych jest ich prostota. Jednak przy typowym wykonaniu poważne wady to niewielka dopuszczalna rozpiętość oraz wymagany duży spadek dachu. Przy niewielkich rozpiętościach, gdy nie ma słupów, przestrzeń poddasza można dowolnie dzielić. technologie Więźba płatwiowa Płatwie to belki równoległe do kalenicy, na których się opierają krokwie. Dolne płatwie spoczywają na stropie lub ściance kolankowej, pozostałe zaś są podparte słupami. Obciążenia są przekazywane za pośrednictwem płatwi na ściany nośne i strop. Więźba płatwiowa jest bardzo uniwersalna i występuje w wielu odmianach. Rozpiętość dachu może sięgać nawet 12 m, a jego przekrój może być bardzo skomplikowany. Odpowiednia liczba płatwi i słupów pozwala na zbudowanie dachu o dowolnym, niemal minimalnym spadku. Utrudnieniem w zagospodarowaniu poddasza o takiej więźbie są słupy (można próbować ukryć w ściankach działowych). Więźba z wiązarów kratowych Wiązary kratowe (kratownice) to nowoczesne konstrukcje zbudowane z elementów o mniejszej grubości w porównaniu z tymi stosowanymi Fot. Ι Widok na więźbę dachową podtrzymującą szklany dach – uniwersytet w Trydencie, Włochy w tradycyjnej więźbie ciesielskiej. Wiązar taki składa się z pasa górnego i dolnego, między którymi się znajdują cienkie pionowe słupki i ukośne krzyżulce. Konstrukcja ta daje bardzo dużą sztywność i wytrzymałość przy zminimalizowaniu ilości wykorzystanego drewna. Jednak wykonanie wiązarów o konstrukcji kratowej jest dość pracochłonne i wymaga dużej dokładności. Ponadto niewielkie wymiary poszczególnych elementów wymuszają konieczność zastosowania drewna o najwyższej jakości, co istotnie wpływa na kosztochłonność inwestycji. Ze względu na charakterystykę wytrzymałościową wiązarów kratowych znajdują one zastosowanie przede wszystkim w budynkach wymagających wiązarów o dużej rozpiętości (do 12 m, a nawet i znacznie większe). Zaletą tego rozwiązania jest to, że nie wymaga podpór pośrednich (wewnętrznych ścian nośnych ani podciągów). Choć wiązary kratowe można zaprojektować do każdego dachu, spadki dachów o konstrukcji z wiązarów kratowych są zwykle niewielkie (do 20°). Wynika to z faktu, że przestrzeń poddasza podzielona takimi wiązarami w zasadzie nie nadaje się do wykorzystania. Wyjątek stanowią dachy na więźbach krokwiowych z wiązarami kratowymi zamiast belek z litego drewna – wiązar kratowy zastępuje krokiew z litego drewna. Zastosowanie tak złożonej „krokwi” pozwala na zwiększenie kąta nachylenia połaci dachowych nawet do 44°. Różne wariacje na temat dachów opartych na wiązarach kratowych pozwalają na ich szerokie zastosowanie nie tylko w budownictwie rodzinnym, ale także w gmachach użyteczności publicznej o dużej rozpiętości dachu. Przykładem jest konstrukcja więźby dachowej w uniwersytecie w Trydencie (fot. 1). marzec 2017 [148] 105 technologie Więźba wieszarowa Więźba dachowa to rodzaj konstrukcji, która znajduje zastosowanie przede wszystkim wtedy, gdy odległości między ścianami nośnymi są bardzo duże (ok. 10 m) lub w przypadku gdy wszystkie obciążenia są przekazywane na ściany zewnętrzne (brak wewnętrznych ścian nośnych). Krokwie przekazują obciążenia np. na płatwie, a te zaś – na wieszaki zamiast na słupy. Więźby o konstrukcji wyłącznie wieszarowej nie są popularne i rzadko się je spotyka o rozpiętości ponad 12 m. Jednak wieszaki bywają wykorzystywane w zastępstwie słupów w więźbach o różnej konstrukcji. Kształt dachu O rodzaju więźby decyduje jej rozpiętość – odległość między ścianami zewnętrznymi – oraz kąt nachylenia planowanego dachu. Natomiast o stopniu skomplikowania konstrukcji przesądzają załamania połaci dachowych, ich wzajemne przenikanie, lukarny oraz obejścia kominów. Rzeźbę dachu stromego można niemal dowolnie kształtować, tworząc konstrukcje wielopołaciowe o zróżnicowanych kątach nachylenia i wysokościach szczytów, umieszczając w nim lukarny i wieżyczki. Jednak wybierając kształt dachu, należy sprawdzić, czy w docelowym miejscu plan zagospodarowania przestrzennego nie narzuca żadnych ograniczeń. Dach jednospadowy spotykany jest stosunkowo rzadko. Jest najprostszy, ale nieefektowny, dlatego wieńczy przede wszystkim domy dostawione do wyższych budynków lub budynki z założenia proste w formie. Często wykorzystywany w budownictwie jednorodzinnym jest dach dwuspadowy, cieszący się opinią najłatwiejszego. Łatwo jest wykończyć go dowolnym rodzajem pokrycia, nie 106 Inżynier budownictwa Tab. Ι R elacja klas sortowniczych krajowego (polskiego) drewna konstrukcyjnego według PN-D-94021 w stosunku do klas wytrzymałościowych według PN-EN 338 (PN-EN 1995-1-2010) Gatunek drewna Grubość [mm] Sosna zwyczajna Świerk pospolity Jodła pospolita ≥ 22 Modrzew europejski ma na nim miejsc, w których mogą zalegać liście czy śnieg. Na szczycie takiego dachu można zaprojektować naczółki – dekoracyjne załamania połaci, które jednak w pewnym stopniu komplikują jego wykonanie. Dachy kopertowe są też bardzo popularne, ale ta forma zmniejsza znacznie powierzchnię użytkową poddasza i zwiększa powierzchnię pokrycia, co wpływa na zwiększenie kosztów. Innym rodzajem są dachy mansardowe, które są rzadziej spotykane. Dolna połać pełni w nich funkcję lekko tylko pochylonej ściany, w której można umieścić zwykłe okna. We wnętrzu pod takim dachem ogranicza się stosunkowo niewygodne i trudniejsze do zagospodarowania skosy. Drewno na więźbę dachową Więźba składa się z elementów drewnianych o tak dobranych przekrojach, aby przeniosły obciążenie pokryciem dachowym, śniegiem i wiatrem. Więźbę wykonuje się z surowca dostępnego w krajowych lasach, najczęściej drewna sosnowego i świerkowego, znacznie rzadziej używa się do tego celu jodły oraz nieco droższego modrzewia. Drewno powinno być klasy nie niższej niż zapisana w projekcie, zwykle co najmniej C24. Klasa oznacza wytrzymałość drewna na zginanie – im wyższa, tym lepiej. W Polsce sortowanie wytrzymałościowe drewna KW KS KG C35 C24 C20 C30 C24 C18 C22 C18 C14 C35 C30 C24 odbywa się na podstawie oględzin, podczas których określa się ilość wad obecnych w sztuce tarcicy i na tej podstawie przypisuje się drewno do jednej z trzech klas wytrzymałościowych KW, KS lub KG lub określa się dany element jako nieprzydatny konstrukcyjnie. Drewno poddawane jest sortowaniu po osiągnięciu odpowiedniego poziomu wilgotności, tj. wtedy gdy wilgotność jest niższa niż 20%. Materiał ten znajduje się w tzw. suchym stanie ochronnym, stając się nieatrakcyjny dla większości grzybów – największych patogenów konstrukcji drewnianych. Dobór takiej wilgotności dla drewna wynika z faktu, że jest to wilgotność użytkowa drewna wykorzystywanego na elementy konstrukcji znajdujące się pod zadaszeniem. Daje to gwarancję niezmienności kształtu i wymiarów – drewno już wysuszone nie ulegnie skurczeniu i wypaczeniu czy nawet zwichrowaniu. W zakresie klasyfikacji jakościowej drewna w ostatnich dekadach wiele się zmieniło, na co warto zwrócić uwagę. Zmieniły się przede wszystkim standardy (normy) i wprowadzono poniekąd nowe systemy klasyfikacyjne. W nieobowiązującej już normie projektowej – PN-B-0315001:1981 Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych. Obliczenia statyczne i projektowanie. technologie Materiały – uwzględniono klasy jakości drewna: K39, K33, K27, K21. Z powodu wycofania normy klasy te nie powinny się już pojawiać w projektach. Wprowadzona normą – PN-EN 338:1999 Drewno konstrukcyjne. Klasy wytrzymałości – klasyfikacja drewna metodami maszynowymi wymienia klasy drewna: C14, C16, C18, C20, C22, C24, C27, C30, C35, C40, C50, mające swoje odpowiedniki w klasach wyróżnionych w normie PN-B-0315001:1981 i PN-D-94021:2013. Dla drewna sosny i świerku o grubości powyżej 38 mm w normie PN-B-03150:2000/Az3:2004 oraz PN-EN 1912:2000/Ap1: 2004 przyjęto przyporządkowanie: KW - C30, KS - C27, KG - C22. Podsumowanie Ogromne doświadczenie w budownictwie drewnianym, sięgające kilkaset lat, pozwoliło na wypracowanie wielu rodzajów konstrukcji więźb dachowych, dając niemal nieograniczone możliwości realizacji. W zależności od wielkości budynków, przede wszystkim ich rozpiętości, można zastosować proste w wykonaniu rozwiązania, które są istotnie tańsze. Chcąc nie być ograniczonym wymiarami, można zastosować bardziej wyrafinowane rozwiązania, które poza wartościami użytkowymi dają imponujące walory estetyczne. Równie istotnym aspektem poza rodzajem konstrukcji jest materiał przeznaczony do budowy dachu. Ważne jest zastosowanie starannie wyselekcjonowanego drewna, spełniającego najsurowsze normy, zapewniając tym samym wysoką trwałość budynku i bezpieczeństwo jego użytkownikom. krótko W Europie powstaje coraz więcej morskich farm wiatrowych. Europejskie stowarzyszenie branży wiatrowej WindEurope poinformowało, że w 2016 r. w Europie uruchomiono farmy wiatrowe morskie o łącznej mocy 1,558 GW. Były to głównie inwestycje na Morzu Północnym: niemieckie, holenderskie i brytyjskie. Potencjał wszystkich europejskich morskich farm wiatrowych wynosi już do 12,631 GW. Przeciętna moc turbin zainstalowanych w ubiegłym roku wyniosła 4,8 MW (w 2015 r. – 4,2 MW). Planowana jest budowa kolejnych farm na Morzu Północnym i Bałtyku. Zdaniem wielu ekspertów Polska ma bardzo dobre warunki do rozwoju energetyki wiatrowej zarówno na lądzie, jak i na morzu. Obecnie polskie firmy wytwarzają na eksport elementy konstrukcji i infrastruktury morskich farm wiatrowych oraz dostarczają specjalistyczne jednostki do budowy farm wiatrowych na morzu. W styczniu br. 30 podmiotów zawarło Porozumienie Polskiego Przemysłu Energetyki Morskiej. Prezes porozumienia Mariusz Witoński wycenił na 72 mld zł możliwe w najbliższej dekadzie przychody dla gospodarki polskiej z tytułu realizacji przyszłych zleceń dla sektora morskiej energetyki wiatrowej w naszym kraju. Źródło: gramwzielone.pl, rp.pl © boscorelli - Fotolia.com Farmy wiatrowe na morzu marzec 2017 [148] 107 moim zdaniem Czy tylko nawierzchnie asfaltowe sprzyjają aktywnemu wypoczynkowi na rowerze? dr inż. Grzegorz Śmiertka Nie tylko nawierzchnie asfaltowe gwarantują komfort rowerzystom. R ozwój drogowej infrastruktury w Polsce nabrał ostatnimi laty tempa, jakiego jeszcze w naszym kraju nie notowano. Pozwoliło to – dzięki wyższej świadomości społeczeństwa na temat zdrowego stylu życia, przy znaczącym udziale środków unijnych – znacząco rozbudować sieć ścieżek rowerowych. Za przykład można tu podać wiele gminnych, wojewódzkich oraz krajowych inwestycji, wśród których największą jest tzw. Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo [1]. W odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku projektanci, wykonawcy i producenci materiałów budowlanych zaczęli oferować różne rozwiązania konstrukcji oraz nawierzchni dla ścieżek rowerowych [2]. Kwestią czasu było, kiedy w naszym środowisku branżowym oraz w całej Polsce rozgorzeje „wojna” między zwolennikami dwóch głównych technologii spoiwa: cementu oraz asfaltu. Trudno się dziwić tej sytuacji, przyglądając się procesowi tworzenia wielu szczegółowych specyfikacji technicznych (SST) przy budowie dróg szybkiego ruchu. W prasie branżowej oraz materiałach konferencyjnych można znaleźć wiele artykułów, dotyczących wad i zalet różnego rodzaju nawierzchni [3]. Jedni autorzy opowiadają się 108 Inżynier budownictwa za stosowaniem asfaltobetonu, inni – betonowych prefabrykatów brukowych. Przeglądając zasoby Internetu, można znaleźć wiele prezentacji pracowników jednostek administracji państwowych, m.in. GDDKiA, w których promuje się asfalt, nierzetelnie pokazując wady betonowych prefabrykatów brukowych, zabraniając wprost ich stosowania. Pracą, która zawiera kompendium opinii z tych materiałów, są „Standardy dla trasy rowerowej realizowanej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej” ze stycznia 2010 r. [4]. Materiał zgodnie z zaleceniem autora powinien być załącznikiem do SIWZ w przetargach i umowach na wszelkie prace projektowe i budowlane mające wpływ na ruch rowerowy. W sytuacji kiedy jego zapisy są sprzeczne z ustawą lub rozporządzeniem, zgodnie z prawem, muszą im ustąpić pierwszeństwa. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. [5] podaje betonowe kostki brukowe jako jedną z dopuszczalnych typów nawierzchni. Niniejszy artykuł jest częściowo polemiką z artykułem zamieszczonym w „IB” nr 6/2016 [6], a częściowo kontynuacją tekstu opublikowanego w nr. 4/2015 tego samego pisma [7]. Autor postara się w sposób analityczny wykazać bezzasadność podnoszonych problemów wad nawierzchni brukowych. Na rys. 1–4 przedstawiono schemat (bez skali) najazdu koła roweru na połączenie między dwoma betonowymi prefabrykatami. Dla koła o rozmiarze 28' (ok. 70 cm) pionowy uskok między 5-milimetrowymi fazami kostek w rozstawie 3 mm wynosi ok. 0,06 mm. przypadku takiej samej sytuacji dla koła 24' (ok. 60 cm) wynosi on ok. 0,07 mm, a dla roweru o kole 20' (ok. 50 cm) – ok. 0,09 mm (rys. 1–3). Stosowanie kostek bezfazowych, przy rozmiarze najmniejszego koła roweru 20', generuje pionowy uskok o wielkości ok. 0,005 mm (rys. 4). Potwierdza to tezę, że za niski komfort jazdy po betonowych kostkach nie odpowiada sam materiał, lecz jakość jego ułożenia. Niedokładne oraz co gorsza złe wykonawstwo, oparte na błędnych założeniach projektowych, wprowadza większe nierówności nawierzchni niż te wynikające z geometrii betonowych prefabrykatów brukowych [8]. Wpływ dotychczasowych zaleceń GDDKiA odnośnie do jakości robót brukarskich został opisany w [7]. moim zdaniem Co do zakresu samych badań na temat wielkości drgań na ręce rowerzysty przedstawione wyniki są bardzo zastanawiające [9]. W dyrektywie EU 2002/44/EC określono maksymalne parametry: natężenia drgań (VTV) oraz czasu ich trwania. Jednocześnie zgodnie z normatywami europejskimi dotyczącymi stanowisk pracy współczynnik VTV powyżej wartości 2,5 m/ s2 wymaga uruchomienia procedur ograniczających te drgania. Wyniki badań drgań na nowej powierzchni asfaltowej podane w opracowaniu [9] wyniosły 3,4 m/s2, co oznacza, że ten typ nawierzchni powoduje podczas jazdy rowerem drgania przekraczające o 30% dopuszczalne normy. W tej sytuacji zastanawiające nie są uzyskane wyniki, lecz przyjęta metodologia badań lub normatyw odniesienia, gdyż pytanie: Po czym można bezpiecznie jeździć?, nasuwa się samo. Zgodnie z raportem zamieszczonym w [10] w połowie 2014 r. najchętniej kupowanymi w Polsce rowerami były rowery miejskie (42%), drugie w kolejności plasowały się konstrukcje górskie – 26%, trzecie – rowery crossowe (15%), dalej trekkingowe (13%). Wszystkie te rowery mają podobne lub zbliżone wielkości kół i co najważniejsze podobną szerokość opon – ponad 1,5' (ok. 4 cm). Wśród pozostałych 4% kupowanych rowerów 3% to rowery szosowe (szerokość opon poniżej 1,0', tj. ok. 2 cm) i 1% to rowery BMX. Raport ten wyraźnie pokazuje, że idealnie równe i gładkie, a co z tego wynika szybkie nawierzchnie wymagane są dla ok. 3% populacji rowerzystów. Pozostałe 97% to rowery dla tzw. amatorskiego uprawiania sportu, w zakresie prędkości zwykle do 30 km/h. Słysząc często argumentację zwolenników nawierzchni bitumicznych na temat regularnego wycofywania się zachodnich państw z innych typów nawierzchni, autor przygotował krót- Rys. 1 Ι Pionowy uskok w [mm] na łączeniu kostek fazowanych pod kołem 28' Rys. 2 Ι Pionowy uskok w [mm] na łączeniu kostek fazowanych pod kołem 24' Rys. 3 Ι Pionowy uskok w [mm] na łączeniu kostek fazowanych pod kołem 20' Rys. 4 Ι Pionowy uskok w [mm] na łączeniu kostek niefazowanych pod kołem 20' kie zestawienie konstrukcji ścieżek rowerowych, którymi miał możliwość jeździć podczas tegorocznego pobytu w północnej części Włoch. Oblegana, m.in. przez Polaków, nadmorska miejscowość Bibione oferuje ponad 50 km dróg dla rowerzystów, a znaczną ich część (ok. 30%) stanowią te z nawierzchnią asfaltową. Ten rodzaj nawierzchni jest jednak tam stosowany poza terenami zabudowanymi, w bezpośredniej bliskości dróg kołowych (wydzielone pasy, równoległe niezależne ciągi rowerowe) – fot. 1. W miejscach reprezentacyjnych, takich jak centrum miasta, nadmorskie deptaki bądź tereny krajobra- zowe, stosowane są inne rodzaje nawierzchni, a mianowicie: lany beton, betonowe oraz kamienne płyty i kostki brukowe, drewniane deski oraz zagęszczony kliniec kamienny. Pierwszą ze wskazanych nawierzchni – lany beton – wykonano w postaci betonowych płyt o wymiarach 2 m szerokości na 4 m długości. Powierzchnia zatarta „na ostro” zapewnia odpowiednią szorstkość. Wszystkie krawędzie wraz z dylatacjami posiadają wykształcone pasy oddzielające, zatarte dla odmiany na gładko. Wszelkie poziome znaki drogowe naniesione są powłokami malarskimi (fot. 2). marzec 2017 [148] 109 moim zdaniem Betonowe płyty i kostki brukowe są chętnie stosowanym materiałem nawierzchniowym ze względu na „naturalność” produktu, łatwość barwienia, dowolność kształtu oraz szeroki wachlarz rodzajów nawierzchni, w tym np. młoteczkowanej, śrutowanej, szczotkowanej, płukanej, obijanej. Dodatkowa obróbka nadaje powierzchniom betonowym wyższą odporność na poślizg, opisywaną w normach współczynnikiem USRV. Dokładne i fachowe ułożenie gwarantuje ich wygodną eksploatację (fot. 3 i 5). Fot. 1 Ι Nawierzchnia ścieżki rowerowej wykonana w technologii asfaltu Wiele odcinków dróg rowerowych wykonano z fazowanych płyt betonowych o wymiarach 1 m x 1 m. Powierzchnia ich została poddana dodatkowej obróbce – młoteczkowaniu lub śrutowaniu – dzięki czemu prefabrykaty pod względem struktury z powodzeniem imitują kamień naturalny (fot. 4). Betonowe prefabrykaty mają swoje odpowiedniki wykonane z kamienia naturalnego. Ścieżki rowerowe z kostek kamiennych, pomimo wysokiej trudności ich dokładnego wykonania, gwarantują wysoki komfort użytkowania. W celu zapewnienia odpowiedniej nośności oraz trwałości podbudową konstrukcji jest zazwyczaj chudy be- Fot. 2 Ι B etonowa nawierzchnia ścieżki rowerowej 110 Inżynier budownictwa Fot. 3 Ι Betonowe kostki brukowe ton, a fugi między kostkami wypełniane są zaprawą cementową (fot. 6). Znaczną część rowerowych ciągów komunikacyjnych stanowią płyty kamienne. Ważne jest, że ich powierzchnia jest łupana, dzięki czemu eksponuje się naturalny charakter materiału oraz znacząco poprawia odporność na poślizg. Trwałe oznakowanie poziome wykonane jest w technologii piaskowania wzorów w płytach o odmiennym kolorze (fot. 7). Należy jeszcze wspomnieć o rzadziej spotykanej nawierzchni drewnianej. Deski grubości ok. 2 cm i szerokości ok. 10 cm trwale zamocowane do podłoża (poprzez skręcenie) gwarantują wysoki komfort jazdy. Zapewnione jest to dodatkową obróbką – heblowaniem – materiału do określonej grubości. Dodatkowo na powierzchni tworzy się charakterystyczne rowkowania, zwiększające bezpieczeństwo użytkowania. Montaż desek w odstępach ok. 1,5 cm pozwala znakomicie odprowadzić wody opadowe spod kół roweru (fot. 8). Rozwiązanie to najlepiej się sprawdza na tymczasowych ciągach komunikacyjnych, np. piasku, lub jako konstrukcja pomostów nad przeszkodami terenowymi. moim zdaniem Fot. 5 Ι Tolerancje wykonania betonowych płyt brukowych Fot. 4 Ι Fazowane płyty betonowe Fot. 6 Ι Nawierzchnia z kamiennej kostki brukowej Ostatnim typem nawierzchni, jaki można spotkać w terenach niezabudowanych opisywanego regionu Włoch, są utwardzone konstrukcje z klińca kamiennego. Naturalność tego rozwiązania połączona z fachowym wykonawstwem pozwala budować ścieżki rowerowe, które w żaden sposób nie ustępują pozostałym typom nawierzchni (fot. 9). przemarzania gruntu dla danego terenu gruntów nienośnych, tj. wysadzinowych, powinny one zostać usunięte i zastąpione gruntami sypkimi – przepuszczalnymi. Pominięcie tego zabiegu spowoduje powstanie uszkodzeń na każdym typie nawierzchni drogowej. Podobny wpływ na trwałość ciągów komunikacyjnych mają korzenie drzew ros- nących w ich bezpośredniej bliskości. Podsumowując, można stwierdzić, że wszystkie wspomniane typy nawierzchni gwarantują wysoki komfort użytkowania pod warunkiem ich fachowego wykonania. Wprowadzenie różnorodności w konstrukcji dróg rowerowych jest dla rowerzysty pozytywnym aspektem przełamującym monotonię podróżowania po jednym typie nawierzchni. Twierdzenie, że jedynie nawierzchnie asfaltowe gwarantują wysoki komfort Odnosząc się do trwałości różnego rodzaju nawierzchni, warto zaznaczyć, że w zdecydowanej większości trwałość nawierzchni zależy od trwałości ich podbudowy. Nośność podbudowy (rodzaj materiału oraz jego miąższość) każdorazowo wynika z założeń projektowych. Należy jednakże pamiętać, że w przypadku zalegania na głębokości mniejszej od normowej głębokości Fot. 7 Ι Kamienne płyty brukowe marzec 2017 [148] 111 moim zdaniem użytkowania, jest na tyle prawdziwe, co twierdzenie, że ściany budynków można wykonywać wyłącznie np.: z bloczków gazobetonowych, pomijając inne, materiały, takie jak: ceramika, silikaty, keramzytobeton, beton itd. Wydaje się, iż autorzy badań [9] zapomnieli, że jazda na rowerze nie jest 8-godzinną pracą (współczynnik VTV poniżej 2,5 m/s2), lecz sposobem na aktywne spędzanie wolnego czasu. Odnoszenie wielkości drgań VTV dla rowerów MTB, crossowych, trekkingowych jest co najmniej bezzasadne, gdyż te rowery są przeznaczone do tzw. aktywnej jazdy. Co więcej, należy wspomnieć o fakcie montowania w rowerach już najniższej klasy co najmniej przednich amortyzatorów, które znacząco poprawiają komfort jazdy. Przeglądając raport [10], można zauważyć, że jego badania prowadzone były na rowerze dość niskiej klasy. W opinii autora uzyskane wyniki równie dobrze odzwierciedlają rzeczywistość, co wyniki badań komfortu jazdy samochodem osobowym wykonane obecnie w... Fiacie 126 P. Zdając sobie sprawę, że ten krótki artykuł nie zmieni podejścia do opisywanej tematyki zwolenników nawierzchni bitumicznych, pragnę jedynie stwierdzić, że wszystkie informacje przedstawiono na podstawie doświadczeń zdobytych w minionym roku kalendarzowym, po pokonaniu rowerem ponad 2 tys. km drogami rowerowymi o różnych typach nawierzchni. Uwaga: Niewielka liczba użytkowników ścieżek, na załączonych fotografiach, nie wynika z niechęci korzystania z przedstawionych nawierzchni, lecz starań autora artykułu o maksymalną ochronę prywatności, osób postronnych. Fot. 8 Ι Drewniana nawierzchnia ścieżki rowerowej Fot.9 Ι Nawierzchnia z klińca kamiennego 112 Inżynier budownictwa Literatura 1. h ttps://greenvelo.pl/portal/ 2. F ilm ZPB KaczmareK, „Ścieżki rowerowe z płyt betonowych Maxi Line – ZPB Kaczmarek”, https://www.youtube. com/watch?v=Kj5cq605Rxg 3. G . Śmiertka, D. Kaczmarek-Kalisz, Na- wierzchnie ścieżek rowerowych – asfalt versus betonowa galanteria drogowa, „Przegląd Komunikacyjny” nr 9/2012, http://zpbkaczmarek.pl/images/prasa/204_smiertka.pdf 4. T . Kopta, Standardy dla trasy rowerowej realizowanej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, PARP, Kraków 2010. 5. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 43, poz. 430) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. 6. W . Bańkowski, Nawierzchnie dróg rowerowych, „IB” nr 6/2016. 7. G . Śmiertka, Betonowe płyty brukowe – projektowanie, produkcja i montaż, „IB” nr 4/2015. 8. P rezentacja „Ścieżki rowerowe z innowacyjnych, betonowych płyt ZPB Kaczmarek”, http://nawierzchniedrogowe2014.konferencjespecjalistyczne. pl/images/Prezentacje/S6_P4_Grzegorz_Smiertka_ZPB_Kaczmarek_Sciezki_rowerowe_z_innowacyjnych_betonowych_plyt_ZPB_Kaczmarek.pdf. 9. P . Pawłowski, T. Roliński, M. Utkin, Nawierzchnia dróg rowerowych i jej wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo rowerzystów, Brüel & Kjær, IPPT PAN, BDiK UMStW, Warszawa 2009. 10. R anking popularności rowerów: http:// polskanarowery.sport.pl/msrowery /1,105126,16526265,Ranking_najchetniej_kupowanych_rowerow___co_ najczesciej.html moim zdaniem krótko Wyzwania podczas budowy metra Rozbudowa II linii metra to obecnie najważniejsza stołeczna inwestycja. Długość dwóch realizowanych odcinków: zachodniego oraz wschodnio-północnego wynosi ok. 6,6 km. Budowa metra na Woli i Targówku decyzją Komisji Europejskiej została oficjalnie wsparta 432 mln euro. Wykonawcy muszą sprostać zadaniom wynikającym z uwarunkowań technicznych. Stacje powstają w miejscach, gdzie wcześniej zostały wykonane sieci ciepłownicze, kanalizacja deszczowa i sanitarna, przewody teletechniczne, kable elektroenergetyczne. Przed budową stacji wszystkie elementy infrastruktury podziemnej należy umieścić w miejscach niekolidujących z budową. Stacje metra budowane są metodą top –down, tzn. że wykonujemy na początek stropy na poziomie najwyższym, a następ- nie po odpowiednim czasie wprowadzamy pod wykonane stropy maszyny, wybieramy ziemię spod stropu i wykonujemy kolejne stropy na gruncie, mając nad sobą „dach” poprzedniego stropu. Wyzwaniem inżynierskim jest wysoki poziom wód gruntowych. Specjalnie zaprojektowane ściany szczelinowe schodzą na niektórych stacjach nawet 50 m p.p.t. do warstw glin i innych nieprzepuszczalnych dla wody gruntów. W ten sposób wykonujemy praktyczny basen nieprzepuszczalny dla wód gruntowych, co pozwala na ograniczenie wybierania wody do wypompowywania basenu. Ponieważ terminy zakończenia prac są już określone, konieczna jest praca praktycznie w cyklu ciągłym. Układanie betonu odbywa się również w nocy. Przy budowie stacji współpracują firmy Astaldi oraz Fundamental Group. Jarosław Brzozowski członek Zarządu Fundamental Group krótko Remediacja terenów poprzemysłowych Remediacja to oczyszczanie i usuwanie zanieczyszczeń powstałych najczęściej w wyniku działalności przemysłowej. Skutkiem nowych rozporządzeń Ministra Środowiska w sprawie prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi oraz podejmowania działań naprawczych coraz więcej firm deweloperskich i budowlanych stanie przed wyzwaniem przeprowadzania remediacji gruntu. Zmienione przepisy (rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie: sposobu rejestru historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi, prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi oraz działań naprawczych, Dz.U. 2016, poz.: 1997, 1396, 1395) narzucają bardziej restrykcyjne zasady w zakresie zanieczyszczeń ziemi oraz podejmowania działań naprawczych na poprzemysłowych terenach, szczególnie tam, gdzie mają powstać budynki mieszkalne. Jednak większość przedstawicieli branży uważa, że remediacja to nieodzowna część rewitalizacji terenów poprzemysłowych, a doprecyzowanie przepisów usprawni ten proces. Dobry przykład stanowi inwestycja Wola Libre przy ul. Obozowej w Warszawie. 2 września 2016 r., czyli na kilka dni przed wejściem w życie nowych przepisów, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie (RDOŚ) potwierdziła, że podjęte przez inwestora, firmę BPI Polska, oraz jej generalnego wykonawcę, firmę CFE Polska, przy współpracy z firmą Menard działania naprawcze przyniosły oczekiwany efekt ekologiczny. Potwierdzenie to zakończyło wielomiesięczną operację usuwania zanieczyszczeń, które zostały odkryte na początku realizacji inwestycji. Źródło: BPI Polska marzec 2017 [148] 113 awar ie Analiza przyczyn katastrofy budowlanej konstrukcji dachowej zespołu pałacowego w Gorzanowie dr inż. Daniel Wałach dr inż. Piotr Dybeł mgr inż. Justyna Jaskowska-Lemańska mgr inż. Joanna Czaja AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Ocena stanu technicznego obiektu, zarejestrowane uszkodzenia oraz wyniki obliczeń numerycznych, na podstawie których określono główne przyczyny utraty stateczności konstrukcji. Z abytkowe zespoły pałacowe są nieodzowną częścią krajobrazu Dolnego Śląska. Jednak ostatnie dziesięciolecia dla wielu z nich to czas powolnej degradacji oraz utraty swoich walorów artystycznych. Wynika to często z braku uregulowanych praw własnościowych oraz niejednokrotnie konieczności przeprowadzenia dużych prac modernizacyjnych w celu doprowadzenia ich do stanu użytkowania. Podobna sytuacja wystąpiła w przypadku zespołu pałacowego w Gorzanowie, gdzie ze względu na brak odpowiednich zabezpieczeń oraz niezbędnych prac modernizacyjnych doprowadzono do stanu katastrofy budowlanej. Częste zmiany właściciela omawianego obiektu oraz brak bieżących remontów spowodowały niejednokrotnie trwałe uszkodzenia elementów konstrukcyjnych. Zespół pałacowy w Gorzanowie (woj. dolnośląskie) powstał w 1573 r., później był wielokrotnie modernizowany, a swoją obecną formę przyjął a Fot. 1 Ι Ogólny widok wieży i dziedzińca pałacowego: a) stan obecny, b) stan z okresu międzywojennego ubiegłego stulecia [5] 114 Inżynier budownictwa b podczas ostatniego remontu w latach 1900–1906 (fot. 1). Obecnie pałac złożony jest z czterech skrzydeł otaczających wewnętrzny dziedziniec o powierzchni 250,0 m2 z głównym reprezentacyjnym korpusem od wschodu. Do skrzydeł pałacu od południa i północy przylegają boczne, nieregularne dziedzińce częściowo otoczone dodatkowymi skrzydłami, a od zachodu duży prostokątny dziedziniec zamknięty budynkami gospodarczymi [2, 3]. Po drugiej wojnie światowej pałac podzielił losy innych zabytków, zagospodarowano oficyny i pomieszczenia gospodarcze, a korpus główny został opuszczony. Zachowane obiekty pałacowo-parkowe niszczały, były dewastowane i rozkradane. W latach 90. XX w. gmina sprzedała je w ręce prywatne. Kolejni właściciele nie radzili sobie z ilością prac, jakie należałoby wykonać, by przywrócić świetność zabytku [1]. Obiekt zmienił właściciela w 2012 r. Obecnie w pałacu prowadzone są liczne prace zabezpieczające murarskie oraz dekarskie realizowane przez Fundację Pałac Gorzanów, co napawa optymizmem i pozwala sądzić, że się uda przywrócić dawną świetność pałacowi i całemu jego otoczeniu. awar ie Fot. 2 Ι Uszkodzenia krokwi w wyniku zawilgocenia oraz korozji biologicznej Stan techniczny konstrukcji więźby dachowej Przeprowadzone przez autorów prace inwentaryzacyjne pozwoliły określić główne uszkodzenia występujące w omawianej konstrukcji więźby, do których można zaliczyć: ■ nadmierne zawilgocenie elementów konstrukcyjnych, ■ korozję biologiczną, ■ nadmierne odkształcenia elementów składowych więźby, ■ uszkodzenia krokwi w strefach przypodporowych. Za główną przyczynę większości zarejestrowanych uszkodzeń uważa się niekorzystne oddziaływanie wody na elementy konstrukcyjne. Spowodowane to było nieszczelnością dachu na styku krokwi koszowej z murem lukarny (fot. 2) oraz całkowitym brakiem (zniszczenie) dachu w centralnej części pałacu. Dodatkowo korozja biologiczna elementów drewnianych więźby (fot. 2 i 3) oraz nadmierne jej zawilgocenie spowodowały znaczne obciążenia poszczególnych elementów konstrukcyjnych. Źle wykonane wykończenia na styku krokwi koszowych z murami lukarn spowodowały lokalne, ale intensywne oddziaływanie wody również na znajdujące się poniżej stropy drewniane. To oddziaływanie wskutek całkowitej degradacji stropu najwyższej kondygnacji przekazywane było na stropy kolejnych poziomów, powodując ich zniszczenie (fot. 4). Dodatkowo drewniane elementy stropów oraz więźby dachowej wykazywały lokalne zniszczenia wywołane korozją biologiczną. Spowodowane to było długoletnią eksploatacją, brakiem odpowiednich warunków klimatycznych i konserwacji stropu, a także bezpośrednim oddziaływaniem wody. Największe uszkodzenia wystąpiły w strefach podparć elementów, np. oparcia belek stropowych na murach, a lokalnie również w innych strefach. Fot. 3 Ι Uszkodzenia wywołane zawilgoceniem oraz działaniem grzyba domowego białego a b Fot. 4 Ι Uszkodzenia stropów kolejnych kondygnacji wywołane lokalnym oddziaływaniem wody: a) uszkodzenia stropu trzeciej kondygnacji, b) uszkodzenia stropu drugiej kondygnacji marzec 2017 [148] 115 awar ie Opis katastrofy budowlanej Prace remontowe omawianego pokrycia dachowego rozpoczęto w 2006 r. Jednak ze względu na problemy finansowe inwestora nie zostały one ukończone, a późniejsze zmiany włas nościowe spowodowały, że prace te zostały przerwane bez prawidłowego zabezpieczenia pozostałej części remontowanego dachu (fot. 5a). Zimą 2011 r. nastąpiła katastrofa budowlana, wskutek której zawaleniu uległa konstrukcja więźby dachowej oraz niżej znajdujące się stropy trzeciej kondygnacji i drugiej w skrzydle wschodnim pałacu w Gorzanowie (fot. 5b i 6). Można założyć, że katastrofa budowlana spowodowana była następstwem rozwoju korozji biologicznej wywołanej znacznym zawilgoceniem konstrukcji więźby, złym stanem technicznym obiektu oraz źle przeprowadzonych prac remontowych pokrycia. Trzeba podkreślić, że pierwotnie pokrycie pałacu wykonane było z czerwonego gontu, a następnie dachówki kamiennej (łupka). Podczas prac remontowych obiektu dokonano jego wymiany na dachówkę ceramiczną. W trakcie tego remontu nie wzmocniono drewnianej konstrukcji więźby dachowej, w której ze względu na zły stan pokrycia występowała korozja biologiczna wywołana licznymi zawilgoceniami. Na tej podstawie założono, że obciążenie więźby przy równoczesnym obniżeniu parametrów mechanicznowytrzymałościowych konstrukcji pod wpływem a Fot. 5 Ι Remontowana część dachu pałacu: a) stan przed katastrofą, b) stan po katastrofie Fot. 6 Ι Zniszczenia w centralnej części budynku wywołane zawaleniem się dachu 116 Inżynier budownictwa rozwoju korozji biologicznej spowodowało zawalenie się tej części dachu. Analiza przyczyn katastrofy budowlanej Zarejestrowane uszkodzenia konstrukcji więźby dachowej potwierdzają pogląd, że zmiana parametrów wytrzymałościowych drewna wynikająca z procesów korozyjnych jest funkcją czasu, która w dłuższej perspektywie prowadzi do przekroczenia stanów granicznych – nośności i użytkowalności elementu lub całej konstrukcji. W związku z powyższym wykonano obliczenia numeryczne, których celem było jednoznaczne określenie przyczyn powstania zaistniałej katastrofy budowlanej. b awar ie Przeprowadzone prace badawcze pozwoliły wykonać inwentaryzację konstrukcji więźby dachowej, co posłużyło do budowy modelu numerycznego (rys. 1), oraz określić parametry fizykomechaniczne drewnianych elementów więźby dachowej na podstawie badań niszczących i nieniszczących. Znaczące dla analizy przedmiotowej więźby okazały się zarejestrowane zawilgocenia i zacieki pochodzące z nieszczelności pokrycia dachowego oraz brak sprawnego systemu odwadniania połaci dachu. Zespół pałacowy poddany był licznym przebudowom i modernizacjom na przestrzeni wieków, co spowodowało, że poszczególne układy konstrukcyjne odbiegają od klasycznych rozwiązań. Przedmiotowa konstrukcja więźby dachowej cechuje się brakiem symetrii rozmieszczenia słupów, co mogło być związane z kolejnymi zmianami wyglądu gzymsu koronującego ścian szczytowych czy też lukarn. Konstrukcja więźby w strefie zaistniałej katastrofy została zamodelowana na podstawie dokumentacji archiwalnej oraz uwzględniając zastosowane rozwiązania konstrukcyjne w pozostałej części dachu. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji przyjęto, że konstrukcja dachu składała się z: ■ podwaliny o wymiarach 0,20×0,35 m (BL 20×35), ■ płatew o wymiarach 0,18×0,20 m (BL 18×20), ■ jętki o wymiarach 0,15×0,18 m (BL 15×18), ■ słupów o wymiarach 0,15×0,15×4,2 m (SL 15×18), ■ krokwi o wymiarach 0,14×0,16 m (KR 14×16). Konstrukcja więźby dachowej oparta została na ścianach kolankowych oraz na drewnianej konstrukcji stropu najwyższej kondygnacji pa- Rys. 1 Ι Model numeryczny więźby dachowej skrzydła głównego łacu. W obliczeniach uwzględniono również występowania lukarn oraz innych rozwiązań. Przyjęty model konstrukcji został opracowany przy uwzględnieniu aktualnego stanu obiektu oraz elementów, które uległy zniszczeniu. W obliczeniach przyjęto obciążenia stałe wynikające z ciężaru własnego konstrukcji i warstw wykończeniowych oraz obciążenia zmienne eksploatacyjne oraz klimatyczne. Klasę drewna przyjęto na podstawie przeprowadzonych badań jako C24. Analiza wytrzymałościowa konstrukcji więźby dachowej wykonana została na podstawie normy PN-EN 1995-1:2005/1:2008 [4]. Weryfikacji poddano wszystkie elementy konstrukcji więźby z uwzględnieniem oddziaływania poszczególnych kombinacji obciążeń. Obliczenia zostały przeprowadzone w programie Autodesk Robot Structural Analysis. Początkowo obliczenia przeprowadzono dla konstrukcji przed rozpoczęciem robót remontowych (etap I). W ten sposób określono elementy o największych wytężeniach (rys. 2), których lokalizacja pokrywa się równocześnie z miejscami występowania największych uszkodzeń i zawilgoceń (połączenie krokwi lukarny i płatwi). Uszkodzenia te spowodowane były przede wszystkim brakiem prawidło- wych wykończeń dekarskich w tych miejscach oraz brakiem prawidłowego zabezpieczenia przed wpływami czynników atmosferycznych na drewniane elementy konstrukcyjne więźby dachowej. Występujące zawilgocenia przenoszone były także na elementy belkowe stropu najwyższej kondygnacji, na którym podparto konstrukcję więźby dachowej, powodując ich przegnicia w gniazdach. W związku z tym dalszą analizę ograniczono do elementów znajdujących się w okolicy lukarny, która uległa częściowemu zawaleniu, i przeprowadzono ją w kilku etapach uwzględniających różne aspekty: ■ etap II – prowadzone prace remontowe połaci dachu, przez zmianę rozkładu obciążeń stałych; ■ etap III – przegnicie dwóch belek stropu najwyższej kondygnacji w gniazdach po jednej stronie analizowanej lukarny, przez usunięcie ich podpór; ■ etap IV – przegnicie czterech belek stropu najwyższej kondygnacji w gniazdach po obu stronach analizowanej lukarny, przez usunięcie ich podpór; ■ etap V – przegnicie krokwi koszowej po jednej stronie analizowanej lukarny, przez usunięcie jej podpory; ■ etap VI – przegnicie krokwi koszowej po obu stronach analizowanej lukarny, przez usunięcie ich podpór. marzec 2017 [148] 117 awar ie w sytuacji obustronnego zniszczenia podpór krokwi koszowych (etap VI). W tym przypadku wytężenie zarówno elementów płatwi, jak i wybranych krokwi przekroczyło znacznie wartości normowe, co można przyjąć za punkt inicjujący zniszczenie konstrukcji więźby dachowej. Wnioski Rys. 2 Ι Analizowane elementy więźby dachowej Przeprowadzone obliczenia pozwoliły określić wytężenia analizowanych elementów więźby dachowej, a uzyskane wyniki zestawiono w tablicy. Na podstawie uzyskanych wyników obliczeń można stwierdzić, że zwiększenie obciążenia pochodzącego od nowego pokrycia dachowego (etap II) faktycznie spowodowało zmiany w nośności analizowanych prętów. Niemniej jednak wytężenie zarówno elementów płatwi, jak i wybranych krokwi nie przekroczyło wartości normowych. Zniszczenie gniazd belek stropowych (etap III i IV) nie spowodowało przekroczenia stanu granicznego nośności w płatwiach znajdujących się na połączeniu z krokwią koszową analizowanej lukarny. Najbardziej niekorzystny przypadek zaobserwowany został dopiero Na podstawie przeprowadzonej analizy oraz obliczeń statyczno-wytrzymałościowych konstrukcji dachu można sformułować następujące wnioski: 1. Drewniana konstrukcja więźby dachowej znajdowała się w złym stanie technicznym wskutek braku bieżącej konserwacji pokrycia dachowego oraz wieloletnich zaniedbań eksploatacyjnych. 2. W trakcie inwentaryzacji obiektu zarejestrowano liczne uszkodzenia elementów składowych więźby wywołane przede wszystkim znacznym zawilgoceniem oraz rozwijającą się korozją biologiczną. 3. Następstwem występowania uszkodzeń oraz braku konserwacji dachu była katastrofa budowlana, która obejmowała drewnianą konstrukcję dachu oraz drewniane stropy znajdujące się poniżej. Tabl. Ι Zestawienie wytężeń analizowanych elementów więźby dachowej 118 Nr pręta Rodzaj pręta Profil 549 płatew 550 płatew 553 554 Wytężenie Etap I Etap II Etap III Etap IV Etap V Etap VI BL 18×20 0,08 0,30 0,31 0,31 0,99 1,92 BL 18×20 0,10 0,36 0,47 0,47 1,11 2,34 płatew BL 18×20 0,13 0,82 0,69 0,70 0,97 1,38 płatew BL 18×20 0,17 0,88 0,71 0,71 0,69 1,19 806 krokiew KR 14×16 0,05 0,23 0,20 0,20 0,63 1,13 808 krokiew KR 14×16 0,08 0,41 0,36 0,36 0,92 1,16 809 krokiew KR 14×16 0,03 0,17 0,13 0,13 0,46 0,78 821 krokiew KR 14×16 0,04 0,34 0,17 0,17 0,34 0,67 822 krokiew KR 14×16 0,08 0,47 0,28 0,28 0,71 1,31 824 krokiew KR 14×16 0,08 0,24 0,29 0,29 0,29 0,58 Inżynier budownictwa awar ie 4. Punktami inicjującymi katastrofę wydają się być uszkodzenia w obrębie podparć krokwi koszowych, co mogło być spowodowane zarówno błędami wykonawczymi, jak i ich złym stanem technicznym (przegnicia, korozja biologiczna). 5. Katastrofa postępująca wywołana była zarówno nadmiernym i dynamicznym obciążeniem stropów, jak i korozją belek kolejnych stropów w obrębie gniazd. Wieloletnie błędy eksploatacyjne, szczególnie w odniesieniu do konstrukcji drewnianych, powodują zmianę parametrów wytrzymałościowych drewna wynikające z procesów korozyjnych, co może prowadzić do przekroczenia stanów granicznych – nośności i użytkowalności elementu lub całej konstrukcji. Należy wskazać na wagę okresowych przeglądów technicznych obiektów budowlanych oraz zwracać uwagę na konieczność stosowania odpowiednich zabezpieczeń i konserwacji, szczególnie w przypadku obiektów zabytkowych. Uwaga: treść artykułu jest oparta na referacie przygotowanym na konferencję „Awarie Budowlane 2015”. Literatura 1. R .M. Łuczyński, Losy rezyden- cji dolnośląskich w latach 1945 –1991, Atut, 2010. 2. K .R. Mazurski, Ziemia Kłodzka – część południowa, Sudety, 1996. 3. J. Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Arkady, 2005. 4. P N-EN 1995-1-1 Eurokod 5 Projektowanie konstrukcji drewnianych. Postanowienia ogólne. Reguły ogólne i reguły dotyczące budynków. 5. M ateriały udostępnione przez Towarzystwo Miłośników Gorzanowa, http://tmg.gorzanow.prv.pl/. krótko Nowe wyjścia z metra Wkrótce zostaną przekazane do użytkowania nowe wyjścia ze stacji Metro Wilanowska w Warszawie. Dwa nowe wyjścia z metra powstały w związku z budową biurowca Villa Metro. Wyjścia osłonięte zostały daszkami o architekturze nawiązującej do powstającej inwestycji przy ul. Puławskiej 145 – ośmiopiętrowego biurowca Villa Metro Business House. Szklane tafle daszków są rozpięte na rozgałęzionych dźwigarach przypominających konary drzew. Inwestorem Villa Metro jest firma Reform Company 3. Projekt architektoniczny biurowca i wyjść wykonała pracownia DA Dziuba Architekci. marzec 2017 [148] 119 w biule t y nach izbow y ch... Jedna z ostatnich ubiegłorocznych narad na budowie (fot. B. Klem) Akta mierzone kilometrami Trzy razy więcej kilometrów półek na akta. Odpowiednie warunki przechowywania i przeglądania dokumentów. Lepsze warunki pracy. W Białymstoku trwa budowa siedziby Archiwum Państwowego. Obiekt jest pierwszym w kraju, wznoszonym według standardów opracowanych w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. (…) Dla osób, które, tak jak ja, nigdy nie przekroczyły progu tego budynku, zacznijmy od pytania: czego tu się można dowiedzieć? – Służymy dokumentami pozwalającymi poznać swoich przodków, historie miejscowości, udostępniamy materiały na tematy budowlane, np. dzieje odbudowy Białegostoku – wyjaśnia szef instytucji Marek Kietliński. (…) Dzięki niekonwencjonalnemu wyglądowi archiwum będzie przyciągać uwagę. Zewnętrzne ściany magazynu i części administracyjnej zostały zaprojektowane jako żelbetowe z betonu architektonicznego eksponowanego we wnętrzu. Z zewnątrz zostaną obłożone płytami kamiennymi mocowanymi na stalowym ruszcie. W części frontowej obiekt zostanie ozdobiony perforowanymi blachami miedzianymi. – Spektakularna elewacja – ocenia Piotr Suchodoła, kierownik budowy. Więcej w artykule Piotra Suchodoły (firma Skanska) i Barbary Klem w „Biuletynie Informacyjnym” Podlaskiej OIIB i Izby Architektów RP nr 1/2017. Inżynier Roku 2015 w kategorii inspektor nadzoru inwestorskiego – nadzór nad modernizacją i rozbudową zakładu gospodarki odpadami ZG0 GAĆ Rozmowa z inż. Danutą Szemiel A.Ś.: Przede wszystkim gratuluję tytułu Inżyniera Roku 2015. W regulaminie konkursu jest napisane, że należy do niego zgłaszać obiekty innowacyjne, w których zastosowane są niespotykane wcześniej rozwiązania. Co takiego było w budowie, którą Pani nadzorowała? D.Sz.: W Zakładzie Gospodarki Odpadami Gać zastosowano nowatorskie i ekologiczne rozwiązania. Odpady biodegradowalne przekształcane są tam w energię. Produktem końcowym tego procesu jest pofermentat, którego sucha masa jest o 30% mniejsza od masy odpadów poddanych przeróbce oraz do rekultywacji składowisk i wyrobisk. Dzięki produkcji energii zakład jest samowystarczalny, nadwyżki energii sprzedaje do sieci. Jest to jedyne tego typu miejsce w Polsce, w którym oprócz energii elektrycznej i cieplnej produkuje się także chłód. (…) Współpracowałam z inspektorami z innych branż, tworzyliśmy taką grupę nadzorującą, w której skład wchodzili: inspektor instalacji sanitarnych Andrzej Bokota, inspektor instalacji elektrycznej Waldemar Majka, inspektor urządzeń mechanicznych Czesław Burdaś i inżynier kontraktu Andrzej Wawrzyniak. Więcej w rozmowie Agnieszki Środek w „Budownictwie Dolnośląskim” nr 3/2016. Wręczenie dyplomu inż. Danucie Szemiel (fot. P. Rudy) 120 Inżynier budownictwa w biule t y nach izbow y ch... Ciężka praca w budownictwie – Pomysł? Po transformacji 12 inżynierów i techników z oddziału robót specjalistycznych Zakładu Wykonawstwa Sieci Elektrycznych w Kielcach założyło przedsiębiorstwo. I tak działamy już 24 lata – przypomina Andrzej Żółtowłos, prezes firmy Enertel S.A. Mieli doświadczenie z pracami przy budowie stacji elektroenergetycznych 110/15 kV, wyposażania zakładowych dyspozycji mocy, łączności w energetyce, a także telemechaniki (…). Spółka kielecka uczestniczy dziś we wszystkich przetargach w branży energetycznej, jakie są ogłaszane w kraju, co siódmy jest wygrany. Konkurencja na rynku krajowym liczy kilkanaście do dwudziestu firm. Rozstrzygającym kryterium, jak i w innych dziedzinach, jest najniższa cena, która nieraz osiąga 65% kosztorysu inwestorskiego. – Sukcesy nie byłyby możliwe bez pracowników, wśród których jest liczna grupa młodych absolwentów Politechniki Świętokrzyskiej. Zdolnych i ambitnych specjalistów, jak i starszych z bogatym doświadczeniem, szczególnie w automatyce energetycznej. (…) Stałość zatrudnienia, a przede wszystkim ciężka praca, niektórzy twierdzą, że dla pasjonatów, to przemawia do młodych. Więcej w artykule Andrzeja Orlicza w „Biuletynie Świętokrzyskim” nr 4/2016. Obniżenie wartości technicznej i materialnej budynków na terenach górniczych Na terytorium Polski w 2016 r. znajdowały się 63 czynne obszary górnicze eksploatacji węgla kamiennego. Łączna powierzchnia tych obszarów wynosi ok. 6 tys. km2 [1], co stanowi zaledwie ok. 1,7% powierzchni naszego kraju. W ogromnej większości tereny te są jednak zagospodarowane, silnie zurbanizowane i zasiedlone. (…) W czasie użytkowania wszystkie obiekty budowlane podlegają ciągłym procesom destrukcyjnym o zróżnicowanym przebiegu, uzależnionym od właściwości zastosowanych materiałów, rodzaju konstrukcji, warunków pracy, a także przypadków losowych. (…) Często, z uwagi na ukośne usytuowanie budynków względem przemieszczającego się frontu eksploatacyjnego, bryły budynków ulegają przestrzennej deformacji. Na skutek nierównomiernego osiadania naroży konstrukcja ulega wymuszonemu skręcaniu. W stropach i ścianach budynków pojawiają się wówczas zarysowania ukośne i zarysowania krawędzi wzdłuż styków ścian oraz stropów. Więcej we Wkładce Technicznej autorstwa dr inż. Izabeli Bryt-Nitarskiej z Instytutu Mechaniki Górotworu PAN w „Informatorze Śląskiej OIIB” nr 4/2016. Opracowała Krystyna Wiśniewska marzec 2017 [148] 121 Rys. Marek Lenc Nakład: 118 310 egz. Następny numer ukaże się: 6.04.2017 r. Publikowane w „IB” artykuły prezentują stanowiska, opinie i poglądy ich Autorów. Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji tekstów i zmiany tytułów. Przedruki i wykorzystanie opublikowanych materiałów może odbywać się za zgodą redakcji. Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych reklam. Wydawca Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa sp. z o.o. 00-924 Warszawa, ul. Kopernika 36/40, lok. 110 tel.: 22 551 56 00, faks: 22 551 56 01 www.inzynierbudownictwa.pl, [email protected] Prezes zarządu: Jaromir Kuśmider Redakcja Redaktor naczelna: Barbara Mikulicz-Traczyk [email protected] Z-ca redaktor naczelnej: Krystyna Wiśniewska [email protected] Redaktor: Magdalena Bednarczyk [email protected] Opracowanie graficzne Jolanta Bigus-Kończak Skład i łamanie: Jolanta Bigus-Kończak Grzegorz Zazulak 122 Inżynier budownictwa Biuro reklamy Zespół: Monika Frelak – tel. 22 551 56 11 [email protected] Natalia Gołek – tel. 22 551 56 26 [email protected] Katarzyna Klorek – tel. 22 551 56 06 [email protected] Małgorzata Rogala – tel. 22 551 56 20 [email protected] Małgorzata Roszczyk-Hałuszczak – tel. 22 551 56 07 [email protected] Paweł Żebro – tel. 22 551 56 27 [email protected] Rada Programowa Druk Tomasz Szczurek RR Donnelley ul. Obrońców Modlina 11 30-733 Kraków Stanisław Szafran – Stowarzyszenie Naukowo- Przewodniczący: Stefan Czarniecki Wiceprzewodniczący: Marek Walicki Członkowie: Stefan Pyrak – Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa Tadeusz Malinowski – Stowarzyszenie Elektryków Polskich Bogdan Mizieliński – Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Dorota Przybyła – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji RP Piotr Rychlewski – Związek Mostowców RP Robert Kęsy – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych Włodzimierz Cichy – Polski Komitet Geotechniki -Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego Jerzy Gumiński – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych Redakcja tygodnika „Wiadomości Wrzesińskie” we Wrześni Inwestor: Wydawnictwo Kropka, Jolanta i Waldemar Śliwczyńscy Architektura: Ultra Architects Sp. z o.o. – arch. Marcin Kościuch, Tomasz Osięgłowski Powierzchnia: całkowita – 825 m2, użytkowa – 567 m2 Kubatura: 1579 m3 Lata realizacji: 2013–2016 Zdjęcia: Przemysław Turlej
