Ekonomia eksperymentalna - krótkie wprowadzenie

Doświadczenia jako metoda badawcza
Ludzie są zainteresowani otaczającym światem, obserwują go i starają się odkryć siły
nim rządzące. Metodą prób i błędów odkryto sposoby krzesania ognia czy techniki polowań.
Szczególnym sposobem doświadczalnych badań rzeczywistości jest przeprowadzanie
eksperymentów. Newton nie opisałby zasad ruchu ciał i praw grawitacji jedynie obserwując
spadające z drzew jabłka – przeprowadzał on doświadczenia w kontrolowanych warunkach.
Badania takie są powszechnie stosowane w fizyce, chemii czy psychologii.
Ekonomia jako nauka eksperymentalna
Przypuszczalnie pierwsze, dobrze opisane eksperymenty związane z teorią ekonomii
(a dokładnie z teorią gier) zostały przeprowadzone przez żyjącego w XVI wieku Girolamo
Cardano (z zawodu lekarz, lecz podobnie jak inni geniusze epoki renesansu, zajmował się
wieloma dziedzinami nauki). Ten namiętny hazardzista starał się opracować sposoby
wygrywania w grach losowych, dokonując doświadczeń polegających np. na rzucaniu kośćmi
do gry. W ten sposób stworzył podstawy rachunku prawdopodobieństwa i analizy ryzyka.
Natomiast prawdopodobnie pierwsze typowe (tj. takie, w których uczestnicy doświadczenia
mają podjąć jakieś decyzje) eksperymenty ekonomiczne zostały przeprowadzone przez dwóch
matematyków ze słynnej rodziny Bernoullich – prosili oni różne osoby o obstawianie kwot
pieniężnych w pewnej grze hazardowej, w której wartość oczekiwana wygranej jest
nieskończenie duża (problem znany szerzej pod nazwą „paradoksu petersburskiego”).
Zaowocowało to sformułowaniem podstaw teorii użyteczności.
Teorie naukowe, w tym i ekonomiczne, powinny być falsyfikowane bądź
weryfikowane. Empiryczne sprawdzanie przewidywań modeli ekonomicznych w drodze
badań rzeczywistości gospodarczej jest często trudne ze względu na restrykcyjne (czy wysoce
abstrakcyjne) założenia tych modeli, głównie przyjmowanie zasady ceteris paribus. Zatem
naturalnym pomysłem było zwrócenie się w kierunku badań eksperymentalnych, bowiem
pozwalają one na kontrolowanie warunków doświadczenia (czyli ustawianie różnych
parametrów modeli teoretycznych). Eksperymentator jest zatem w stanie analizować wpływ
określonych czynników na dane zjawisko.
Obszary badań w ekonomii eksperymentalnej
Podstawowe obszary zainteresowań ekonomii eksperymentalnej to:
•
teoria gier;
•
funkcjonowanie rozmaitych rynków;
•
preferencje i wybory indywidualne.
Obecnie w drodze doświadczeń laboratoryjnych optymalizuje się sposoby prowadzania
aukcji, tworzy się zasady organizacji przetargów publicznych czy poszukuje się
„salomonowych” rozwiązań sporów toczących się przed „trybunałami gospodarczymi”.
Nagroda Nobla w 2002 roku dla Vernona Smitha i Daniela Kahnemana ugruntowała rolę
eksperymentów w badaniach ekonomicznych. Eksperymenty są coraz popularniejszym
narzędziem weryfikacji istniejących hipotez teoretycznych, ale też spełniają twórczą rolę.
Psychologiczne spojrzenie na teorię konsumenta czy laboratoryjne badanie funkcjonowania
rynków spowodowało dostrzeżenie znaczenia wielu elementów, których teoria ekonomii
wcześniej nie wyjaśniała. Wyniki niektórych z badań eksperymentalnych „wstrząsnęły” teorią
ekonomii. Przykładowo Daniel Kahneman „otworzył” teorię ekonomii na wyniki prac
psychologicznych, które stały w sprzeczności z założeniami – kluczowego dla teorii
ekonomicznych – modelu homo oeconomicus.