Hasło sosna - Encyklopedia Leśna

sosna
(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Pinus) rodzaj z rodziny sosnowatych (Pinaceae) i podrodziny
sosnowych (Pinoideae) obejmujący około 100 gatunków na półkuli północnej. W Polsce 4 gatunki. Sosna
limba, limba europejska, limba (Pinus cembra L.). Drzewo do 25 m wysokości z gęstą, jajowatą lub
walcowatojajowatą koroną. Pędy grube i sztywne, pokryte gęstym, rdzawym owłosieniem (kutner). Igły po 5 na krótkopędzie, 5-12 cm długości, dość sztywne i proste, drobno piłkowane na brzegach,
ciemnozielone z białawymi szeregami aparatów szparkowych na dwóch wewnętrznych ściankach. Szyszki
jajowate, fioletowe przed dojrzeniem, opadają z drzew i rozsypują się wiosną trzeciego roku. Nasiona bez
skrzydełek, duże, do 1 cm długości, jadalne. Występowanie – góry środkowej Europy – głównie Alpy (po
2850 m n.p.m.) oraz 11 reliktowych wysp zasięgowych w Karpatach (po 1986 m n.p.m.). W Polsce tylko w
Tatrach, zwykle przy górnej granicy lasu, na urwiskach, głazowiskach i silnie pochylonych stokach (bory
limbowo-świerkowe). Gatunek światłożądny, bardzo odporny na niskie temperatury, wyładowania
atmosferyczne i huragany, a także na choroby, szkodniki i zanieczyszczenia powietrza. Piękne drzewo
ozdobne, sadzone dość często w parkach. Rośnie jednak wolno, najlepiej na żyznych glebach i na
stanowiskach o dużej wilgotności powietrza. Sosna pospolita, sosna zwyczajna (Pinus sylvestris L.).
Drzewo do 40 m wysokości. Korowina okazów młodych (także konarów i górnych części pni drzew
dojrzałych), cienka, łuszcząca się i pomarańczowa (tzw. lustrzanka), z wiekiem staje się coraz grubsza,
ciemniejsza i ulega spękaniu. Igły po 2 na krótkopędzie, 4-7 cm długości niebieskawozielone, lekko
skręcone i w stosunku do siebie rozchylone w kształcie litery V. Szyszki 2,5-7 cm dł., zmienne pod
względem kształtu - symetryczne bądź wypukłe od strony nasłonecznionej, o tarczkach płaskich lub
stożkowatych (prosto wzniesionych albo wygiętych). Występowanie – olbrzymi zasięg eurosyberyjski,
rozciągający się szerokim pasem od Hiszpanii i Szkocji na zachodzie, po Morze Ochockie i Mongolię na
wschodzie. W górach do 2700 m n.p.m. (na Kaukazie). W Polsce sosna pospolita nie występuje tylko na
krańcach południowo-wschodnich (Bieszczady). Na niżu jest najbardziej rozpowszechnionym drzewem
leśnym; rzadziej występuje na pogórzu Karpat i Sudetów, a w górach bardzo rzadko (np. na reliktowych
stanowiskach w reglu dolnym w Tatrach). Podstawowy gatunek lasotwórczy w borach suchych, świeżych,
mieszanych i bagiennych. Sosna kosodrzewina, sosna górska, kosodrzewina, kosówka (Pinus mugo
Turra). Szeroko rozrastający się krzew. Kora czarna, łuskowata. Igły po 2 na krótkopędzie, krótkie, zwykle
3-8 cm dł., grube i sztywne, u nasady lekko skręcone, ciemnozielone, błyszczące. Szyszki 2-6 cm dł.,
symetryczne (por. z sosną drzewokosą Pinus×rhaetica), ciemnobrązowe. Występowanie – góry
zachodniej, środkowej i południowej Europy. W Polsce – Sudety (Karkonosze i Góry Izerskie), Babia Góra
i Tatry. Największe, zwarte płaty zarośli kosodrzewiny występują w piętrze subalpejskim (np. w Tatrach na
wys. 1550-1800 m n.p.m.). Na stanowiskach położonych wyżej omawiany gatunek tworzy małe i luźne
skupienia albo rośnie pojedynczo. Niżej zajmuje siedliska szczególne, niedostępne dla lasu, np.
śródleśne torfowiska lub skałki reglowe. Sosna drzewokosa (Pinus×rhaetica Bryger). Spontaniczny
mieszaniec kosodrzewiny i sosny pospolitej zbliżony, a być może identyczny z sosną błotną Pinus
uliginosa Neumann. Krzew lub niskie drzewo o niektórych cechach pośrednich między kosówką i sosną
pospolitą, np. jednoroczne szyszeczki tylko lekko odgięte od osi pędu (u kosodrzewiny wyprostowane, a
u sosny silnie zagięte). Dojrzałe szyszki ciemnobrązowe i asymetryczne, z silnie wypukłymi tarczkami
skierowanymi w kierunku nasady łusek. Występowanie – góry i tereny podgórskie środkowej i zachodniej
Europy. W Polsce: Tatry, Kotlina Orawsko-Nowotarska, Sudety, Kotlina Kłodzka oraz Bory Dolnośląskie
(Węgliniec). Przeważnie torfowiska wysokie i siedliska borów bagiennych. Gatunek podlegający ochronie
całkowitej oraz wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin Naczyniowych jako narażony.
ŹRÓDŁO (AUTOR)
Władysław Danielewicz