używalność ƒ użiwk m, brëkòwnota ƒ

używalność ƒ użiwk m, brëkòwnota ƒ; pò-kój z ~ścią kùchni jizba z przëstãpã do
kùchnie
używalny ad użiwny, brëkòwóny, do brë~ kòwaniô
używanie n brëkòwanié n, użiwk m
używany - ùżiwóny, brëkòwóny (niem. przestarz.), stosowóny EG (przër. ‘stosowny’
SY = òdpòwiedni, pasowny). - Przër. odpowiedni, przydatny, pożyteczny
używany ad brëkòwóny, użiwóny; ~ne książki brëkòwóné kniżczi
używka ƒ smacznik m
użyźni(a)ć v ubrzadni(a)c, udobrzac, udobrzëc, (u)bògacëc
użyźnienie n ubrzadnienié, udobrzenié, ubògacenié n
w, we prp w, we, wew; w dzień na dniu, ob dzéń, w lewò, w prawò w lewą, w prawą, w
górã do górë, w górã, hopa, hopka, w górze u górë, w górze, w Gdańskù we
Gduńskù, grać w karty kôrtowac, cëskac kôrtë, w czasie roz-mòwy ob czôs gôdczi,
w gôdce, przyjść w odwiedziny przińc na gòscënã, przińc nawiedzëc, przińc w
odwiôdënë, kùbek w kùbek pòdobny szlachùje, jakbë gò z oka wëjął, w miesiąc
później miesąc pózni, za miesąc, w pòłudnie na pôłni, w żniwa ob żniwa, w żniwa,
we dnie i w nocy ob dzéń i ob noc, na dniu ë w nocë, dać się we znaki do-sadzëc
kòmùs, w istocie pò prôwdzë, w pòbliżu krótkò, w blëze, w domù doma
wabiący ad trôpny, ochlący, chłoscący
wabić (nęcić) - wabic || wôbic
S
Y, chószczëc SY || chłoscëc TR, kùsëc, cygnąc, przëcëgac, pòcëgac (do czegò) - EG,
trôpic SY. korcić v cygnąc, trôpic, kùsëc, rzad nãcëc [Le mie nie nãcë tegò człowieka do
chëczi, Sy] {‘nãcëc’ w złożeniach, np. nanãcëc, pònãcëc, przënãcëc, znãcëc = pol.
przyzwyczaić};
òdwabiac, -wôbióm,-ôł, -wabiôj, sł., ‘przywabiać od kogoś do siebie, odstręczać,
odmawiać’: Të mie ni môsz chłopa òdwabiac. Nie òdwabiôjta nama naszégò jednôka. Òni
jemù dzewczënã òdwôbiają.
òdwabic, -wòbiã, -ił, -wabi, sł., ‘odmówić, odstręczyć, od kogoś do siebie
przywabić’: Òna ji chłopa òdwôbiła. Ni mógł gò òd Kasze òdwabic.
[Czó! kasz. ‘nãcëc (sã)’ EG = pòl. przyzwyczajać (się); ‘wabic’ || ‘wôbic’ = w 2 znacz.
zapraszac (np. Wôbca ju jezdzy pò wsë i wôbi na wieselé.);
‘chószczëc’
= 1. pòl. wabić, wołać do siebie zwierzęta; 2. pòl. działać
przyciągająco; ‘chłoscëc’ = barżi w znacz. pòl. wyłudzać, nalegać - òb.;
‘trôpic’ mô téż znacz. 1. òb. pobudzać do apetytu (òb.); 2. ò złim dëchù:
gnãbic, mòrzëc, mãczëc,
niepòkòjic; ‘pòcëgac’ (kògò) mô téż znacz.
wëszczerzac sã z kògò przez „pòcyganié za jãzëk” - EG]. Brac / wzyc || wząc
na szôl SY [ w 2 znacz. ‘brac || wzyc na szôl’ SY = snôdkò òrac],
szalëc SY ||
szôlëc SY [w 2 znacz. ‘szalëc’ = zwòdzëc, manic - òb. zwodzić]
Np.
Tak
długò knôpa wôbiła, jaż zwôbiła. SY Òni tak rozmieją chószczëc
lëdzy do se.
SY. Mie tak dzys trôpi na wëpicé / na
bób / na sledza. SY To
mù nie dało
pòkù, le òd samégò rena to gò trôpiło jic nad mòrze, òn szedł i sã ùtopił.SY Cebie
wierã do dzéwczëca trôpi? Kò të wicy nie chcôł jic na mùzykã, a terô ce zôs trôpi,
szukôsz
gùza jak przeszłi rôz. SY Rëbã sã bierze na wãdkã, chłopa na szôl. SY
Jô le gò tak wzãła na szôl, ani jem nie mësla(ła), żebë z nas czedës bëła pôra. SY
Aneczka nie wié, jak òna szôli parobków (kawalerów, bënlów). SY. - Przër.
przywabić, pozyskać, kusić, skusić
1251
wabić v trôpic, òchlëc, szalëc, rupic; przynęcać przëochlë(wa)c, przë-chłoscë(wa)c ?,
przëmani(wa)c nãcëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘nęcić, wabić’: Òn ùmieje nãcëc ptôchë. 2. ‘zwodzić,
tumanić, oszukiwać’: Nãcył gò swòją przëjaznią.
wabić, przynęcać: nãcëc, kùsëc, przëchószczac, wabic, przëcëgac, zachãcëwac; ew.
òswòjiwac (ze sobą), przënãcywac (do se) [òn przëchószczô / przëcygô / wôbi /
òswòjiwô] Tr: chłoscëc? {Sy: ‘chłoscëc’ wyłydzać, usilnie prosić, żebrać, nalegać},
Por. kusić, łudzić
~ się (o psie) wòłac, nazëwac ◊ złośl brac, wzyc kògòs na szôl. Zob. kusić, łudzić
wabienie n ochlenié, chłoscenié, wòłanié n; ~ świń bùczka, bùcz, bùcz! a. nétka, nét,
nét!, ruszka, rusz, rusz!, pruszka, prusz, prusz! a. bùchla, bùch, bùch!, ~ kùr titulka,
titka, ti, ti!, ~ owiec ba-szka, basz, basz!, szopka, szop, szop!, ~ źrebiãcia hiska, his,
his!, hëczka, hëcz, hëcz! a. syska, sy, sy!, ~ bydła z pastwiska haloaloaloalo! a. lo,
lo, lo!, ~ kòzy hepka, hep, hep! a. mac, mac, mac!, ~ krów, cieląt kruszka, krusz,
krusz!, niza, niza! a. prucza, prucz, prucz!, ~ królików mac, mac, mac! a. mët, mët,
mët!, trus, trus!, ~ kòta pùjka, pùj, pùj!, mimi, mi, mi! a. mi-ska, mis, mis!, ~ psa
tuskù, tus, tus! a. tuskù, se, se!, ~ gãsi pila, pil, pil! a. wùlka, wùl, wùl!, ~ kaczek
kaczka, kacz, kacz!, ~ indykówgùla, gùl, gùl!; zob. wykrzyknik
wabik m ochlowina, chłoscëzna ƒ, szôl, chłoscyk m
Wacek m Wack, Wac m
wachlarz m wiejôk m
wachlarzow(at)y ad wiejôkòw(at)i
wachlarzyk m wiejk, wiejiczk m
wachlować v rëchac wiejôkã
wachmistrz m wachméster m
wachta - ts. || wacha (niem.)
wachta ƒ wacha, starżaƒ
wachtować - wachtowac SY
waćpan m waspón m
wada f wada, fela, rzad skaza, lëszew Tr (arch?) f, błąd, brak m [Më, Kaszëbi nie jesmë
bez wad. Cëzé wadë widzymë, a swòjëch ni mòżemë ùdwignąc. Czej chcesz
sprzedac białkã, wëprowadzë jã ò wieczórk na ùtrôp, jak sã cemno robi. Tej të
prãdzy kòmùs òczë wëmëdlisz, bò ji błãdów nicht tak zarô nie òbôczi. Knôp mô
jednã felã – mù wòda z brzëcha lecy... – Sy]; ~ wymowy wada wëmòwë; ew.
skażonô gôdka; ~ serca wada serca; wada ~łu wada / fela materiału / sztofù; ~
charakteru wada / fela charakteru / ùspòsobieniégò; nikt nie jest bez wad nicht nie
je bez wad(ów) / felów; każdy ma jakąś wadę kòżdi mô jakąs wadã / felã / jaczis
brak; bez ~dy bez wadë / felë / błãdu / brakù; mężczyzna z wadą wzroku
(przecierający ciągle oczy) wëtrziòk m
wadium n bòżôk m
wadliwie adv lëszewno, felowato
wadliwòść ƒ lëszewnota, felowatosc ƒ
wadliwy - felowati, wadlëwi SY, np. Kòmin béł wadlëwi i wëbùchł òdżin. Òn mô
wadlëwą wëmòwã. - SY
wadliwy ad lëszewny, felowati
wadzić zob. przeszkadzać
wadzić v wadzëc, szkalowac, spierac sã, dowòdzëc wadzić się zob. kłócić się
wafla ƒ wafel m
1252
waga ƒ wôga f; ~ sprãżynowa dezmar m, ~ szalkòwa szkanianô wôga, ~ brutto, netto
wôga brutto, nëtto, brak na wadze za niskô wôga, niedowôga ƒ, nadwyżka wagi za
wësokô wôga, nadwôga ƒ, przybierający na wadze obiérny, żywa ~ żëwô wôga,
na wagã złota nié do zapłaceniô, przywiązywać do czegò wagã wiele o czims
trzëmac a. kłasc na cos wôrtosc, wôżëc so(bie) cos, ~ u zegara wôżk m, bùlta ƒ
wagabunda zob. włóczęga
wagarować v (włóczyć się, próżnować) ląprowac (|| lok lóprowac) (= włóczëc sã,
próżnowac), plachãdrowac, chãchnotac (= zbijac bączi, próżnowac, łazëc), chòdzëc
na chãchë, bëc na ląprach, łazëc pò chãchach / galarach; ew. w zn. próżnować:
próżnowac, bùmlowac, zbijac bączi; ew. łazëc, włóczëc sã, wanożëc, wãdrowac, jic
w długą [Nic nie robi le chãchnoce (lóprëje / plachãdrëje). Dzeż më to napiszemë, że
të jes z ląprów doma! Nic nie robi le chãchnoce. - Sy]. Por. wagary, włóczyć się
wagarowicz m ląper (in żelôzné òkùcé saniów), chãchnot (= próżniôk, zgniélc),
bùmelant [Gdzeż të tak długò béł, ląprze? Sy]. Por. włóczęga
wagarowiczka f laperka, chãchnotka f
wagary pl ląprë (|| lok lóprë), chãchë, plachãdrë, galarë pl; ew. ląprowanié || lóprowanié,
chãchnotanié, plachãdrowanié, próżnowanié, łażenié, bùmlowanié n, zbijanié bąków
[Jic na ląprë. Bëc na ląprach / chãchach. Wrócëc z ląprów / chãchów. Chòdzëc / jic
na ląprë / chãchë. Chòdzëc / łazëc pò galarach. Jic / chòdzëc / łazëc na plachãdrë /
pò plachãdrach. - Sy]. Por. włóczenie się
wagòmiar m kaliber m
wagòn m wagón m; ~ bezpòśredni bez-przesôdny wagón, ~ dla bydła bëdli wagón, ~
restauracyjny jôdny wagón, ~ sypialny spôwny wagón, ~ zbiorowy zbiérny a.
gwôłowi wagón
wagònik m wagónk, wagónik m
wagònowy ad wagónowi; tabòr ~ wagó-nowô wòzëzna
wagòwe n wôgòwé n, opłôtk za wôgã
wagòwy m wôgòwi m, méster od wôdżi
wahać się 1. o przedmiotach w stanie ruchu wahadłowego skakac [to skôcze – w
górã i dół], balansowac [to balansëje – w lewò i prawò], ważëc sã / niem. wigòwac
sã [to sã wôżi / wigùje, tj. òstôwô w stanie chwiejny równowôdżi], kòlëbac sã, zybac
[to sã kòlibie / zybie], chwiôc sã, bimlotac Na, wahac sã (niem., czech., pol.)
chòdzëc tam i nazôd, chòdzëc òdnąd donąd - Gò [Biegas sã wahô / chòdzy tam i
nazôd || òdnąd donąd. To sã tak wôżi / niem. wigùje (cãżôrë pòłożoné na wôgã z
jedny stronë i fùńsztëczi z drëdżi). Gałąz / drzewò sã chwieje. Krëszka na wietrze
bimloce. – Gò]. Por. kołysać się, huśtać się, balansować. 2. o zachowaniu się
ludzi wichlac sã Sy (w jinëch zn. =. pol. a) wiercić się, kręcić się; b) wzbraniać się;
c) wegetować, wiązać koniec z końcem); ew. chwiôc sã, rozmëszlac, namëszlac sã,
òbzerac sã, zastanawiac sã, chcec i nie chcec, zapùszczac sã i copac, nie wiedzec, co
zrobic [Òn sã tak wichlôł, nie wiedzôł, co zrobic: jic czë nié? Gò Wez le wez, a nie
wichlôj sã. Sy Òn sã chwieje Jô tak rozmiszlóm / òn rozmiszlô, czë... Jô sã prawie
tak zastanôwióm / òn sã zastanôwiô... - Gò]
~ (dolara) się wahał (utrzymywał się / oscylował) w granicach od trzech do czterech
złotych za jednego dolara kùrs (dolara) tak balansowôł / wôżił sã / zyb(òt)ôł sã
(ùtrzëmiwôł sã / òscylował) w grańcach òd trzech do sztërzech złotëch za jednégò
1253
dolara; ew. kùrs dolarów sã ùtrzëmiwôł (cena dolarów sã ùtrzëmiwa) w grańcach òd
trzech do sztërzech złotëch; wahanie ~su wôżenié sã, zyb(òt)anié / balansowanié n
kùrsu; „huśtawka” (~su) zybówka f (kùrsu);
wahadło n ~ zegara biegas, arch kòzełk m, rëchadło, tikadło n [Pòpchnij kòzełka, bò
zégar stoji. Sy]
wahadło n biegas m, rëchadło, tikadło n
wahadłowiec wahadłowc Gò
wahadłowy ad wahadłowi pòl Gò; ew.ent. biegasowi, tikadłowi - Tr ruch ~ ruch
wahadłowi – tam i nazôd Gò
wahadłowy ad biegasowi, tikadłowi
wahający się ad 1. zob. wahliwy. 2. wichlający sã, namiszlający sã, niepewny,
chwiejny, niezdecydowóny; ~ce ceny skôczącé cenë / prizë arch
wahający ad namiszlający, namëslowny; ~ce ceny skôczącé prizë
wahanie się niepewnosc, chwiejnosc f, wichlanié sã, zastanôwianié sã, namiszlanié (sã),
òbzéranié sã n; bez ~nia bez namëszlaniô, bez òbzéraniô; ~ cen skôkanié cenów /
prizów przestarz. Por. rozterka
wahanie n namiszlanié, òbzéranié n; ~ cen skôkanié prizu, ~ się namiszlanié sã,
òbzéranié sã, bez ~nia bez namëszlaniô, bez òbzéraniô wahania kursowe (wahania
kursu / ceny) papierów wartościowych / akcji zmianë pl / f (wôżenié sã /
balansowanié / skôkanié n w górã i w dół) kùrsu papiorów wôrtoscowëch / akcji;
chwiejnosc / niesztabilnosc / niestałosc / niepewnosc f kùrsu / cenë papiorów
wôrtoscowëch / akcji
wahliwy chwiejny, wahlëwi; ew.ent. zybòtlëwi (por. zybówka = pòl. huśtawka)
wakacje - ts. EG, ferie EG. Np. Do tëch wakacji || -cjów / ferii || -riów òstało jesz le
pôrã dni. EG
wakacje pl ferije pl; ~ z pòwòdu kanikùły psé ferije, latné ferije
wakacyjny ad ts., feriowi
wakacyjny ad ferijowi
wakans m wòlny, nieobsadzony môl wakòwać v bëc niebsadzony, niezajimniãti
wakùjący ad nieobsadzony, niezajimniãti
walać (się) wôlac, zolëc, zejac, kalëc, czapac, trzepac, żabòtac, zobòtac (sã); walać się - walac sã SY, EG. Np. Ùłóż le nôprzód
swòje łachë, niech sã tak nie wôlają wszãdze. SY. - Przër. poniewierać się
~ się w błocie wôlac, kùlac sã w kale,
waltorzëc sã w kale
walc m walc, walôszk m; tańczyć ~a tańcowac walôszka
walconóg zob. łódkonóg
walcować v 1. walcowac, tańcowac walca
a. wedle dołu 2. walcowac, płatować
walcowanie n walcowanié n
walcowaty ad walcowati, okrãgłi walcownia ƒ walcowniô ƒ
walcownik m walcôrz m
walcowy ad walcowi
walczyć - walczëc SY, biôtkòwac sã EG, bic sã EG, ewent. brac sã za łbë, szarpac sã;
por. zmagać się
walczyć v biôtkòwac, biôtczëc, wòjowac,
bòjowac, bic sã, barkòwac sã; ~ o
byt biôtkòwac o obstojenié, o bëcé, ~
1254
ze śmiercią biôtczëc ze smiercą, ~ z
trudnościami biôtkòwac z procëmnotama
walczyk m walôszk m
walec m walc, wôł, miôłcz m, ~ do rozgniatania brył na roli gniotôcz m; ~ do
rozgniatania ziarna w młynie zgniotnik m [Zôrno w młinie przechòdzy przez
zgniotnik, a tej przez walc, co miele. Sy]
walce hutnicze hëtowé gniotôcze, ~
rolniczy walc na rolã
wałecznie adv zuchterno, wòjarzkò, biôtkòwno, bòdro, dzyrzkò, wësmiérno
waleczność ƒ zuchternosc, wòjarzkòsc,
dzyrzkòsc, wësmiérnosc ƒ
waleczny ts. Sy, biôtkarsczi Sy [Kaszëbi to je biôtkarsczi lud. Sy]
waleczny ad zuchterny, wòjarsczi, biôtkòwny, bòdri, dzyrsczi, wësmiérny Walenty m Walãti, Walk, Walisz m; chòroba św. ~tegò wiôlgô chòrosc, krãpë pl
Waleria ƒ Waleska, Walesa, Walaƒ
Walerian m Waleri m; krople w~owe drë-pë pl
walet w kartach bùbk Sy knôp Gò, dupk Gò, cesla, gbùr, niszk - Sy [Co jô tam mógł
wëgrac z tim bùbkã. Sy]
walet m karc wiszk, walk, dupk || dëpk || dëpc, bùbk, lok chłopc Sy m [Co jô tam mógł
wëgrac z tim bùbkã. Zabij króla dëpcã. - Sy].; ~ karo bùńczny wiszk; zob. karta
walić v rozwôlac, tłuc, kazëc, zwrôcac; ~ kògò na ziemiã zwrôcac, cëskac, szmërgac
kògòs o (na) zemiã, ~ kògò walëc, bic, smarowac, rznąc; ~ co na kùpã zwôlac,
cëskac, szmërgac, zwlô-kac cos na grëpã, ~ w drzwi walëc, bù-growac, klëwac,
klepac na dwiérze, ~ się zawôlac sã, zarëwac sã, zwrôcac sã; walëc sã, tłuc sã, bic
sã; ~ się na łóżkò pòwalëc sã na łóżkò, ~ dokądś walëc dokądkas ◊ walëc kraczi
(gryzmòlić)
walić się - walëc sã (= 1. rozpadac sã, niszczec; 2. bic sã; 3. zjawiac sã gromadą), np.
Bùdinczi sã walą. Walëc sã w piersë. Òni sã walą, to le trzeszczi. Wszëtcë sã do nas
walą.
waliza ƒ kùfer m. Zob. kufer
walizka ƒ kùferk
walka - ts SY, biôtka EG, ewent. walba (zab.) SY, bitwa, bijatëka; walka wewnętrzna
zob. zmaganie (zmaganie wewnętrzne
walka ƒ biôtka, (pò)bitwa, wòjna, bijatëka, tuznëka ƒ. Pòr. bijatyka, bitwa; ~ na piãści
bijatëka na piscë, bùfs, bòks m, ~ o pòkój zgrôwa do miru, do spòkòju, ~ pòzycyjna
wòjna w rowach, ~ wrãcz biôtka z blëze, z krótka, ~ obronna obarnô biôtka, ~
wewnãtrzna zmôga ƒ, biôtka bënë se
walkiria ƒ walkirëjô ƒ
walnąć v zwalnąc, uderzëc, klepnąc; zob. walić
walnie zob. wydatnie, gromadnie
walnie ad (w dużej mierze, znacząco, wydatnie) walnie, wiôldżim / przewôżającym
dzélã, w pòwôżnym / ògromnym stãpniu / dzélu, w główny mierze [Całô wies
walnie przëczëniła sã do tegò, że mómë terô drogã, jak sã nôleżi. Sy] Por.
decydująco, znacznie
1255
walny ad 1. oglowi, wszedny, zacht {kasz. ‘walny’ = pol. a) silny, dzielny mocny – zob.;
b) duży – zob.} ;
~ne zebranie oglowé zéńdzenié, ~ne zwy-cięstwò całowné dobëcé 2. dzyrz~ czi, bëlny;
~ chłop bëlny drëch
walor m wôrtnota ƒ; ~y wôrtné papiorë
waloryzacja ƒ przewôrtnienié n
waloryzować v przewôrtnic
waltornia ƒ waltorniô ƒ
waltornista m waltorniôrz m
waluciarz m hańdlôrz dëtkama
waluta ƒ dëtk m, pieniãdze pl, wôrtnota ƒ; mòcna ~ mòcnô wôrtnota dëtka, stabilizacja
~ty umòcnienié wôrtnotë dëtka
walutowy ad dëtkòwi, pieniãdzowi, wôrtny
wał m darga, dama ƒ, wôł(k) m; sypać ~ dargòwac
wałach m walach m
wałaszyć v wërzënac zgrzebca
wałek m wôłk m; ~ do malowania mãglôcz m, ~ do makaronu wôłk do nudlów
wałęsać się - òb. włóczyć się, tułać się
wałęsać się zob. włóczyć się
wałęsanie się zob. włóczenie się, włóczęga
wałkònić się leganic, zgnilëc sã
wałkoń - òb. nierób, leń, nicpoń
wałkòń m legan, zgniélc, zgniéloch, darmòchlébc m
wałkòwać v 1. wôłkòwac 2. fig klepac
wiedno wkół, plestac
wałkòwanie n 1. wôłkòwanié 2. fig klepanié, plestanié n
wały pl 1. dardżi, damë 2. rzniątka, smarówka, wdakówkaƒ◊ dac kòmùs sëché
pôłnié
wampir m wieszczi, wampir, niełôp m Wandal1 m Wandala m
wandal2 m wandala, niszczota m wandalizm m wandalëzna, niszczotnoscƒ wanienka ƒ
baliczka, kąpielniczkaƒ wanilia ƒ wanilëjô ƒ
waniliowy ad waniliowi; lody ~we waniliowé lodë
wanna ƒ balika, balëjô, kąpielnicaƒ
wanta f (lina podtrzymująca maszt) wanta f [Wanta broni maszt, żebë sã nie skrzéwił,
abò nie złómił (złómôł). Sy]
wańtuch m wôrp m, paklepné płótno wapiennik m kalkòwnik m
wapienny ad kalkòwi; piec ~ piec do
kalkù, złogi ~ne kalkòwé zleżënë, zaprawa ~na kalkòwi taras
wapień m min wapiéń m Gò,Tr: kalkòwi kam; krzemek wapnia krzemk wapnia Gò
wapniak m usadzony kam; ~ zãbòwy zãbòwi kam
wapniarka ƒ kùlka do kalkù wapniarnia ƒ kalkòwi piec
1256
wapniarz m kalkòwnik, kalkôrz m wapnieć v skalkòwac sã
wapnienie n skalkòwanié sã n wapnisty ad kalkòwati
wapno - ts. SY, kalk EG. [W naszim warzëwnikù je wiele robôków, bądzemë mùszelë
gò na zëmã wapnã pòsëpac. Sy]
wapno v kalk m; ~ gaszone laszowóny
kalk [Të mùszisz wiedzec, skąd sã tu nakruszëło tëlé wôpna (wapna, kalkù) ë glënë. Ra]
wapnować v kalkòwac, naniwnikòwac kalkã
wapń m chm kalcéń m
wapòry pl 1. zachcéwné nôwartë (białk)
2. wòniô przë odbijani
war zob. wrzątek
wara! (precz, nie wolno) - ts. SY, np. Wara tobie òd mòji córczi / òd mòjégò pòla! SY
Wara wama òd Gduńska i Kaszub! SY
wara! int precz od te(gò) a. jô ce ostrzégóm!, le mie biôj!
warcabnica ƒ damka do graniô
warcaby - damka EG. Np. Pòj sa, zagrajemë so w damkã abò w młinka. Do damczi tu
je za mało klocków (|| kricków JA). - EG
warcaby pl damkaƒ
warchlak m pruch, chërchel, bùchlôcz, rãplón m, swińczã m, parsã dzëka warchòlić v jarchòlëc
warchòł m jarchòla, rozpartnik, bùrzón m
warczeć - wërczec || warczec || warszczec || lok warszczëc SY, bùrczëc SY, mrëczëc,
ewent bùlrowac, robic trzôsk. Np. Maszina / wóz / auto bùrczi. SY. Co ten pies tak
warcził dzys òb noc? Mòże tu jaczi złodzéj chòdzył? Sy Bòjã sã psa, bò tak na mie
warszczi. Nënka przãdze, le kółkò warczi. Ten kòłowrót warszczi. - Sy - Przër.
turkotać
warczeć v mrëczec, gnërzëc, skwarczëc,
mërmòtac, përpòtac; mòtor ~czy mòtor përpòce
warczenie - wërczenié || warczenié || warszczenié EG
warczenie n mrëczenié, mërmòtanié n,
përpòt, përkòt, skwark m
warga - ts. SY, np. na wardze; na wargach. Człowiek z grubymi wargami - wargòl
SY Warga ścierpnięta po wewnętrznej stronie ust scerzba Sy [To të pò tëch
wiszniach dostôł tã szczerzbã. Sy]
wargi wardżi, lëpë ~ sromowe an mërmë pl [Latac za mërmama (ò babiarzu). Sy]
warga ƒ lëpa, mërma, mùnia, flaba f; ~
zajęcza baraniô lëpa a. zajcowa / zaj(ã)czô gãba, trusô warga [Leòsza mô trusą wargã.
Sy]
◊ ksãdzu a. nënce slëwë wëjesc a.
wëjesc skwarczi z patelni (o optyszczce
na wardzë) ; ~ ścierpnięta po wewnętrznej stronie ust scerzba [wym: scërz-] f [To të
pò tëch wiszniach dostôł tã scerzbã. Sy]
wargowo wargòwò
wargowy wargòwi
1257
wargòwy ad lëpny; ~wa głoska gr łëpny
zwãk
wariacje 1. mùz wariacje Gò, ewent. jimprowizacje Gò; zob. improwizacja; 2. nëczi,
faksë, chimerné knale, zagrania Gò
wariacja ƒ 1. mùz wariacjô ƒ 2. zob. szaleństwo
wariacki zob. szaleńczy, szalony; na ~ch papierach na żôłtëch papiorach
wariactwo zob. szaleństwo
wariant m wariant m, zjinaka ƒ
wariat(ka) zob. szaleniec; dom ~tów n pot dóm wariatów [tegò domù; w domie],
szpital / szpëtôl dlô psychicznie (i nerwòwò) chòrëch, pot przestarz głupi dóm; ew.
Tr: chëcz dlô głupëch [Nie bëło jinszi radë, jak òdstawic szôlińca do głupégò domù,
jinaczi bë nas wszëtczich zabił. Sy]
wariatkowo zob. wariat(ka) (dom ~tów)
wariować zob. szaleć
warkliwy ad mrëczący, përpòtny
warknąć v zamrëczëc, zapërpòtac
warkocz - warkòcz SY, splot (zab. môl.) SY, cop (niem.) EG, np. Miec warkòcze jak
cepë. Ni ma nic piãkniészégò, jak czej dzéwczã nosy splotë. SY. W. zawinięty z tyłu
głowy - dut SY. Warkoczyk krótki, ogonek - tëpa SY. - Przër. kok
warkòcz m splot, warkòcz, pikas m; ~
zwiniãty w kòk czëp, dut, nënôk m
◊ białce warkòcz rozplesc (o pierw-szym stosunkù pò ślubie)
warkòczyk m warkòczk, pikask m, tëpka, pëtkaƒ
warkòt m përpòt, përkòt, përzkòt, mër-mòt, klekòt, bùrgòt {‘përpòt’ in pol. = a) gaduła;
b) stary grat, np. zegar, maszyna} [Taczi përpòt mie zbùdzył nad ren ã, że jô sã jaż
zlãkł. Sy]
~ w zn. warkot warkòt / wërkòt m, warczenie / wërczenié / wërkòtanié;
wark m mrëczenié n, përpòt, fërkòt mPor. warczenie
warkòtać v përpòtac, përkòtac, bùrgòtac
warować v odargòwac, umòcni(e)wac, ob-szuńcowac, zychrowac, zapewnic; ~ sobie co
zazychrowac so(bie) cos, waruj! pilnuj! a. opasuj!, uważôj!
warownia - òb. zamek
warownia ƒ odargòwò, umòcnienié n, gôrcz m
warowny ad odargòw(ó)ny, umòcniony, gôrczowi, zychrowny
warstewka ƒ wiôrztka ƒ, pòsôdk, léżka, szëchtkaƒ
warstwa wiôrszta Sy, szëchta Sy, Gò
warstwa ƒ wiôrzta, léga, szëchta, skòrpa f, pòsôd m; ~ kùrzu léga pichù, ~ wierzchnia
torfù cafron, lës m, ~ wełny wyścielająca wnãtrze rãkawicy nôwiąz, nôwłok m Rãkawice
bez nôwiązu lëchò grzeją. Ra (II)
,; ~ warstwa zboża (rozwiązane snopy) ułożona na klepisku do młócenia cepami
ława f – dwie ławë twòrzą: pòsôd m [Rozłożë łąwã żëta, co jã òklepiemë. Sy]
~wami wiôrztama, szëchtama, pòsôdama
warstwować (układać coś warstwami) wiôrsztowac Sy [Òn wiôrsztëje snopë do
cepòwaniô.]
warstwòwać v wiôrztowac, szëchtowac, ukłôdac w pòsadë, lédżi
warstwòwy ad wiôrztowi, szëchtowi, pòsa-dowi, légòwi
Warszawa ƒ Warszawa ƒ
warszawianin m warszawión, warszawiôk m
warszawianka ƒ warszawiónka, warsza-wiôczkaƒ
warszawski ad warszawsczi
1258
warsztat - ts. Gò, ewent. mésterniô Tr, prôcowniô Gò
warsztat m warsztat m, warkòwniô, mésterniô f [Òjc zdôł warsztat sënowi. Sy]; ew. w
zn. pomieszczenie służące za warsztat podręczny i graciarnię: szaruzniô ƒ; ~
stolarski stolarniô ƒ, ~ ciesielski ceslińc m, ~y okrãtowe okrãtné warkòwnie,~
gòspòdarski szaruzniôƒ, być na ~cie bëc w robòce, ~ do wyrobù klepek bietelnica
ƒ; ~ (narzędzia) do wyrobu drewninych pantofli kòrkòwniô, arch mòta f
warsztatowiec m warkòwnik, rzemiãsnik, prowôdnik m, méster warkòwni
warsztatowy warsztatowi Gò; ewent. środki ~we warsztatowé / wëkònôwczé /
artisticzné spòsobë
warsztatowy ad warkòwny
wart - wôrt SY || wôrtny SY, RA òd HD [Ten kóń je wicy wôrtny jak dwa tësące
złotëch. Sy Taką tołpã bierzesz do robòtë, kò ta nie je spôlony wszë wôrt, szkòda
tegò pòwietrzégò, co òna zepsëje. Nasze kòcëskò nie je ani piekłi wszë wôrt, òno le
sedzy a pasëje (dulczi, pilëje), dze bë mògło co zwãdzëc. - Sy] warty (godzien)
wôrtny (gòdny ewent czestny)
wart ad wôrt, wôrtny [Kòżdô parafiô je swégò ksãdza wôrt. Sy]; niewiele ◊ niczny,
małowôrtny, ~ nagrody wôrt wënôd-grodë, to nic nie ~e to nie je nick wôrt ◊ nie
wôrt dzurawégò dëtka a. nie bëc wôrt spôlony wszë
warta ƒ starża, wacha ƒ; stać na ~cie sto-jec na starżë, na wasze, iśé na ~tã jic stojec
wachą
wartałka ƒ kùżel, bërczk m
wartki - òb. bystry
wartki ad chùtczi, welechny, pòspiéwny
wartko - òb. bystro
wartkò adv chùtkò, welech, pòspiéwno wartkòść ƒ chùtkòsc, welechnota, pòspiéwnotaƒ
warto adv wôrt, wôrtno; nie ~ o tym mówić to nie je wôrt ti gôdczi, ~ się tym zająć to
je wôrt sã o to miec [Nie wôrto kùpiac taczégò warpù. Sy]
wartogłów m oparzélc, jarchòla, naczidlôk m
wartościowòść ƒ wôrtnota, doczëzna, strogòtaƒ
wartościowy - wôrtoscowi SY, wiele wôrt SY / wôrtny SY, RA òd DH, kòsztowny SY,
EG O mięsie: jãdrzny Sy (= pòl. jędrny) [Dosta jem do kùpieniô wiôldżi sztëk
jãdrznégò miãsa, bò czasã są le same flëdrë. Sy]
wartościowy ad wôrtny; wiele wôrt(ny) || wôrti przedmiot ~ wôrtny statk, przesyłka
~wa wôrtnô przesélëzna, rzeczy ~we wôrtné rze-czë, doczëzna ƒ; por. kaloryczny,
pożywny, wydajny
wartość - wôrtosc SY || wôrtnosc RA òd DH || wôrtnota TR. To są rzeczy bez większej
wartości. - Te rzeczë nie są
wiele co wôrt || wôrtné / to je taczé bële co. EG
Ten obiekt / ta rzecz posiada / przedstawia wielką wartość. - To je rzecz baro
wôrtoscowô / to je wiele wôrt / to je baro wôrtnô rzecz. EG Ta rzecz przedstôwiô
wiôlgą wôrtnotã EG
wartośé ƒ wôrtosc, wôrtnota, doczëzna ƒ; miernik ~ści miara wôrtnotë, obniżenie ~ści
stracenié na wôrtoscë, ~ nominalna wôrtosc z miona, tracić ~ odżywczą matczëc,
czeczniec, ~ użytkòwa brëkòwnô wôrtnota ◊ cos je na piéń; nie bëc wôrt ani miészk
seczczi a. ani wiechca słomë (o czymś nic nie-wartym) ; ~ poznawcza wôrtnota ||
wôrtosc pòznôwczô
1259
wartować v starżëc, wachòwac, charwatac,
pilowac
wartownia - stróżówka EG, ewent. stanica (w znacz. òbronny lôdżer - przër. obóz,
strażnica) EG
wartownia ƒ starżëca, charwatëniô f, waszny bùdinôszk
wartownik m starża, wachtôrz, charwat m
warty zob. wart
warunek - zastrzega TR, EG, warënk EG || warunk SY. Warunek wstępny - wstãpny
warënk, np. Wiara je wiedno wstãpnym warënkã skùtecznoscë sakramentów. Òn sã
zgòdzył tam jic, ale pòd zastrzegą / taczima zastrzegama, że... To są warënczi /
zastrzedżi pòstawioné przez nich. - EG. - Przër. czynnik, współczynnik
warunek m zastrzega, leżnosc ƒ, spòsób m, dogòdne ~nki pasowné leżnoscë, pòd
~nkiem, że... ze zastrzega, że..., pòd żadnym ~nkiem na niżóden spò~ sób,
stosownie do ~nków pasowno ze zastrzegama, do leżnosców, żyć w do-brych
~nkach żëc w dobrëch leżno-scach, ~nki atmòsferyczne wiodrowé leżnoscë, ~nki
mieszkaniowe mieszka-niowé leżnoscë warunki - warënczi EG, pòra (zab.) SY [=
sytuacja, pòłożenié]. Np. Tu ni ma dobrëch warënków do mieszkaniô / ùczbë /
robòtë. EG Pòra mòja z dnia na dzéń staje sã corôz gòrszô. Bëc w lëchi pòrze (= bëc
w lëchim pòłożenim / w lëchi sytuacji) SY. - Przër. warunek
do skromych ~nków trudno się przyzwyczaić Chto rôz sedzôł na ławie, temù nie letkò
wlezc pòd ławã (do lëchégò, do biédë je cãżkò sã przënãcëc). Sy
warunkować - bëc warënkã, ùmòżlëwiac, bëc pòdstawą do czegò, stwarzac
mòżlëwòscë / pòdstawë (do jaczégò dzejaniô)
warunkòwać v zastrzegac
warunkòwò adv zastrzeżno, jeleżno warunkòwòśé ƒ zastrzeżnota, jeleżnota ƒ
warunkòwy ad zastrzeżny, jeleżny ƒ
warunkujący - ten, co je warënkã, ùmòżlëwiający, [Czinniczi ùmòżlëwiającé bëlny
rozwój organizmù. EG]
warząchew, warzecha zob. chochla
warzelniaƒwarzelnicaƒ; ~ soli warzelnica solë
warzenie n warzenié, gòtowanié n warzonka ƒ warzonô sól
warzyć v warzëc, gòtowac, browarzëc,
briżdżëc; ~ się (o mlekù) zewrzëwac; ~ piwo warzëc piwò, browarzëc [To nôlepszé
piwò òni browarzą w Labòrgù. Lz]
warzywnictwò n ogrództwò a. ogardztwò n
warzywnik (ogród warzywny) warzëwnik Sy [W naszim warzëwnikù je wiele
robôków, bądzemë mùszelë gò na zëmã wapnã pòsëpac. Sy]
warzywnik m ogardownik a. ogrodownikm
warzywny ad ogardowiznowi, ogrodzëznowi; ogród ~ ogardowiznowi ogard,
targ ~ ogardowiznowi rënk a. mark
warzywo n warzëwò n (pl: warzëwa) [akc. wa-], zelenizna, ògrodowizna || ògrodzëzna
ƒ [akc. -le, -do-, -gro-]. Por. jarzyna
1260
warzywo warzëwò Lz, pl warzëwa Gò [Do zupë jô dôwóm rozmajité warzëwa:
marchiew, kapùstã, piotrëszkã, seler, kalarepa, cebùlã Gò]
wasal m wasala m
wasalski ad wasalsczi
wasan m wasta, waspón m
wasąg m wóz z półkòszkama
wasz prn wasz, waji; ~ ojciec waji, wasz
ojc, ~a matka wajô, wasza matka,
nënka
waszmòść, waść m wë, wasta, pón, was~ pón m
Waszyngton m Waszington m
waśnić (się) gòrzëc, wadzëc, czwôrgac (sã) waśń ƒ gòrzë, zwadë, sztridë pl, czwarg m
wat m el wat m wata ƒ wata ƒ; palto na wacie watowany mańtel
wataha ƒ karno n, grëpa, urma, rzma ƒ;
~ kòzacka urma Kòzôków
watażka m prowôdnik Kòzôków watogòdzina ƒ watowô gòdzëna watolina ƒ watolina
ƒ
watomierz m watomiérz [tegò –mierza] m
watować v watowac
watowanie n watowanié n
watowy ad watowi
watówka ƒ watôk, watownik m
Watykan m Watikan m
wawrzyn m laur m
wawrzynek m bòt wiczlëna ƒ Wawrzyniec m Wawrzińc, Wawrzón, Wawer(k) m
wawrzynowy ad laurowi; wieniec ~ laurowi wińc
waza do zupy - tarina EG, zdrobn. tarinka EG
waza ƒ waza ƒ; ~ do zupy tarina f, miska,
waza do zupë
wazelina ƒ wazelina ƒ
wazon m wazón m
wazonik m wazónk, wazonik m wazonowy ad wazonowi
ważenie n wôżenié n
ważka (Libellula) zool skrzëpeczka Sy, przezdrzélnik Sy, szklôrz Sy
ważka ƒ 1. wôżka ƒ 2. ent żôłnérz, sklôrz, szarzanc, przezdrzélnik, lok: skògôl, kònik m
ważki ad 1. cãżczi, grãdi 2. fig wôżny ważkòść ƒ wôżënk m, wôżëna, wôgaƒ ważność ƒ
wôżnota, płôtnosc ƒ, znaczënk m
ważny ad wôżny, bôczny; ew. w zn. honorowany) wôżny, płôtny [Chto wié, czë te
bonë / bilietë / stóré pieniãdze są jesz płôtné (òne jesz płacą / geltëją)?] ; ~ ze
względów zbrojeniowych wôżny wedle
kùstrzënë, ~ne pòwòdy wôżné przëczënë, ~ bilet płôtny biliet
ważyć v 1. wôżëc; ~ każde słowò wôżëc
kòżdé słowò 2. rozwôżëwac, namëszlac
sã, ~ czyim losem rozsądzëwac kògòs
1261
kawlã 3. sadzëc, résknąc, ~ za kògò życie sadzëc za kògòs żëcé, ważyć się - 1. ważëc sã, tj. ważëc swój cãżôr (cãżôr swégò
cała), np. òn sã wôżi EG. 2. òb. ośmielać się
~ się wôżëc
sã, dzyrzëc sã ◊ dôwac dobrą wôgã
(rzetelnie ważyć); ir wieleż ona wôżi? Przede mną òn sã tak nie wôżi srożëc, bò òn wié,
co jô ò nim mëszlã. SY
(pytanie o pòsag panny na wydaniu);
wôżëc co krôwc (o kim lekkim)
wąchać v cknąc, wąchac, wònic, pôchnąc
wąchanie n cknienié, wąchanié, wònienié,
pôchnienié n
wądołowaty - wądołowati JA, pòòróny wiwòzama / parowama Gò, ewent. ùrzmisti
(ùrma = pòl. skarpa, zbocze pagórka), górkòwati
wądół - ts. JA, wiwóz || wiłóz - SY, rozparëna lok Sy, parowa f lok Sy, rów. [W tim
wądole / wiwòzu. W tëch wądołach wiwòzach. Gò W naszi parowie ùkriwôł sã
zbójca. Sy W nym casnym wądole. Ra];]
wądół m wądół, wiwóz m; pòłożony w wądole wądolny, wiwòzowi
wąglik m 1. swiniôk m 2. wet zapôlenié
słodzënë
wągr m swçgòr m
wągrowaty ad swãgòrowati
wąs m wąs m ◊ miec wąs(ë) jak anczer
jak szchanie; gdyby babcia miała ~y byłaby dziadkiem czejbë przmiél miôł krzél, tej
òn bë w wòdze żił. Sy {‘krzél’ = pol. a) kręgosłup; b) płetwa / oścień ryby}
wąsacz - wąsala EG, SY, wąsnik (môl.) SY [ ‘wąsnik’ w 2 znacz. = (môl.) wąsewnica;
w 3 znacz. = kwap, pòl. sum]
wąsal m wąsala, wąsélc, wąsôk, wąselnik,
wãsersczi m
wąsaty ad wąsati
wąsik m wąsk, wąsyk m
wąsiskò n wąsëszcze n
wąsisty ad wąsowati
wąski - wąsczi, zdr. wązëchny SY. Np. Zróbta wikszi przechód, bò przez ten wąsczi
nicht przeńc ni mòże. SY
wąski ad wąsczi, niemijny, pistrowati
wąsko - wąskò, zdr. wązëchno EG
wąskò adv wąskò, niemijno, pistrowato
wąskòść ƒ wąskòsc, niemijnosc, pistrowatoscƒ
wąskòtorowy ad wąskòszinowi; kòlej ~wa
wąskòszinowi ban
wątek (-ki), - wątk (pl wątczi) EG, SY. Np. 1. wątk w dosł. znacz. [Tkanina sã skłôdô z
òsnowë (pòstawù) i wątkù; nitczi òsnowë (pòstawù) jidą wzdłuż a wątkù - w przék.
EG] 2. Wątk w przen. znacz., w lëteraturze: [Ten wątk cerpieniô czãsto sã przewijô
w jegò pòezji, òkróm jinszich
wątków, taczich jak.... EG.] - Przër.
wielowątkowy
wątek m wątk m, mësla ƒ; stracić ~ wińc
1262
z krokù na umrokù, ~ mòwy wątk
mòwë, prowôdnô mësla gôdczi, ~ życia tur żëcégò
wątleć v lëbiec, słabnąc, biédniec, mglec wątłość ƒ lëbizna, lëbòsc, słabòta, zbiédniałosc, umiartosc, mglejowatosc ƒ
wątły (wiotki) - lëbi SY || lëbawi SY ewent. wëlecałi SY (ò roscënach, lëdzach:
dłudżi, wësoczi a cenczi), mër (zab. EG) RA [‘lëbawi’ w 2. znacz = ò miãsu: chùdi;
w 3 znacz. = pòmalëczny]. Np. Józefie ùważôj
na to twòje dzéwczã, bò je
tak lëbawé, że gò wiater mòże wząc. SY Lëbawé prosã. Nasze bùlwë mają latos
lëbawé zelëskò, te pòd krzã nie
bądą wiele miałë.
SY Lëbé dzeckò / zbòżé. SY
Lëbé kwiatë. SY, EG,
wątły ad lëbi, wëlecałi, lëbawi, słabi, biédny, zmiarti, mglejowati,; w zn. słaby,
zestarzały: krëchi, krëchùchny {‘lëbawi’ in zob. leniwy} [Nasza nënka robi sã ju
krëchùchnô. Sy]; kòbieta ~ła miãgwica ƒ
wątor m wątor m
wątpiący - ts. EG
wątpić - wątpic EG, SY, trëchlëc (neol.) TR [dosł. ‘trëchlëc’ - bòjec sã, pòl. truchleć]. Przër. zwątpić
wątpić v trëchlec, wątpic, nie wierzëc;
człowiek ~piący trëchlôrz, wątpiélc,
wątpiela m, trëchlëca ƒ wątpielec (sceptyk) - wątpiélc, wątpiéla - SY, ewent. nicznik
(zab.) SY [‘nicznik’ - człowiek, co nie ùżnôwô niżódnëch wôrtnotów. Np. Nicznik z
niczegò sobie nic nie robi, ani z panstwa, ani z Kòscoła. SY]
wątpienie - wątpienié EG
wątpienie n trëchlenié, wątpienié, niewierzenié n; bez ~nia bez ogôdczi, bez
trëchleni a. wierã, pewno bez wątpienia - z pewnoscą SY, na pewno, gwës(-no)
wątpliwie - wątplëwie EG
wątpliwość - wątplëwòsc SY, niepewnosc, powątpiewanié - EG, trëchlëna (neol.) TR.
Np. Ni móm
niżódny wątplëwòscë, że to òn zrobił. SY Móm niejednã
wątplëwòsc / rozmajité wątplëwòscë, co do ti sprawë. EG Jan wątpliwòść
ƒtrëchlëna, wątplëwòsc ƒ; mieć
~ trëchlec, niedowiérzac
wątpliwy - wątplëwi SY, niepewny, ewent mało wiarëgòdny, nie do wiarë [Chcelë
bësmë sano sëszëc, ale to je takô wątplëwô pògòda. To jesz je wątplëwé, że òn to
zrobi.To je wątplëwô sprawa, nie chce mie sã wierzëc, żebë to sã miało ùdac. Gò]
wątpliwy ad trëchelny, wątplëwi, niedowiérny, niégwësny; ~we! bòdôj! wątroba ƒ wątroba ƒ
wątrobianka ƒ wątrobòwô, wątrobnica, léberka ƒ [Waja wątrobòwô mô za mało
mejrónkù. Sy] wątrobianô || -nka Gò, léberka - kôłbasa
wątrobiany ad wątrobòwi
wątróbka ƒ wątroba ƒ; ~ cielãca cëlëkô
wątroba
wąwòzisty ad wiwòzowati
wąwóz - òb. wądół
1263
wąwóz m wiwóz, wiłoz, wądół m, debrza ƒ wąziuchny ad wązëchny
wąziut(eń)ki ad wązëch(en)czi
wąż - ts. SY, żnija SY || (môl.) znija SY. [tegò wãża / ti żniji || żnije, te wãże / te żnije,
tëch wãżi || wãżów / tëch zniji || żnijów - EG. Mąż chitri jak wąż. – Sy] W znacz.
wąż ogrodowy - szlauch, wąż - EG. Np. tegò szlaucha / wãża [przër. téż: ‘wãzëskò’
|| ‘wãżëszcze’ = pòwróz abò lińcuch - EG]
wąż n żmija ƒ, wąż m; ~ gùmòwy gùmòwi
szlauch
wbić - wbic, np. Wbij tu gózdz w nã balkã. Wbijemë tu pôlëk. „Wbić” coś do głowy „wbic” / „wpôłkòwac” (niem.) cos kòmùs do głowë, Jô mù to mùszã „wbic”
(„wpôłkòwac”) do głowë. Òn so mô to tak „wbité” do głowë, że chòcbë gò w nocë
zbùdzył, bądze pamiãtôł. EG
wbić v wbic; ew. żart: wczadzëc, wknalowac, wczëbaszëc; wbiję tu jeszcze kilka
gwoździ jô tu wbijã (żart: wczadzã / wknalëjã / wczëbaszã) jesz pôrã / czile gòzdzy
wbiec, ~gać v wbiegiwac, wbiegnąc, wnëk(iw)ac, wlatowac, wlece(wa)c
wbi(ja)ć v wbi(ja)c, (w)prénowac, (w)klepac; ~ gwòździe wbijac gòzdze, gòzdzëc, (w)préno~ wac, wbijać pale w dno rzeki
wbijac pôle w dno rzéczi; ~ sobie co w głowã wzyc so cos do
głowë, ubzdurzëc so(bie) cos, ~ ćwieki
wbic pënczi, wpënkòwac, wdrewinkòwac, ~ kòmù ćwiek, klin w głowã zadac kòmùs klina
wbrew (na przekór) - wbrew Sy, ewent. wprzék, przéką, na przekór [Wbrew temù, co
të gôdôsz, jô w to nie wierzã. SY Òni to zrobilë bez mòji zgòdë, wbrew / wprzék /
przéką mòji wòlë, na przekór mie. Gò ]. - Przër. na przekór
wbrew prp naprzék, przékóm, przéczno, procëm, nimò; ~ oczekiwaniu na~ przék
spòdzéwaniô sã, ~ mòjej wòli procëm mòji wòle
wbrodzić v wbrodzëc [Zarôz wbrodzył w wòdã. Lz]
wbùdować v wbùdowac
wcale - nijak SY, wcale SY, w całoscë TR, ewent. ani përznã, nick, np. Jô tegò nijak /
wcale / w całoscë nie rozmiejã.
wcale adv nijak, wcale, w całoscë Dze ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd
widzą, tam nijak nie biéj. Sy; ~ ładna dosc spòsobnô, ~ nie nijak nié
wcelować wcélowac, ùcélowac, ewent trafic [Wcélëjesz të w ten pónkt? – Jô wcélëjã.
Gò]. Nie wcelować zob. chybić.
wchłaniać zob. chłonąć
wchłanianie n wchłónianié, pòchłónianié, wcyganié, wdichanié, wsus(yw)anié,
wmikanié n. Por. chłonięcie, pochłanianie
wchłonąć v wchłonąc, pòchłonąc, wcygnąc [Zómk ji wchłonãłë Zagnaniu głãbinë. (Fs,
Lh?- Lz)]; o tkaninie, bibule itp.: ~ wilgoć / wodę wcygnąc w se, wpic; w zn.
nasiąknąć: namiknąc; w zn. wsiąknąć: wmiknąc, wcygnąc, wsąknąc [to wcyg(nã)ło
w se / wpiło tã wòda / wilgòc; òna wmikła || wmiknãła || wmiknã / wcygnã(ła) /
wsąk(nã)ła w tã kòdrã Gò]; ~ atrament wcygnąc w se / wpic tintã; ~ powietrze
wdichnąc / wcygnąc pòwietrzé / lëft; nabrac pòwietrzégò || pòwietrzô / lëftu; ~
jedzenie pòłknąc, zeżgrzéc; ~ składniki / elementy potrzebne do funkcjonowania
ciała / organizmu wchłonąc (a. przëswòjic / pòbrac) składniczi / elementë
pòtrzébné do fónksnérowaniô cała / òrganizmù; ~ wiedzę wchłonąc wiédzã, nabrac
wiédzë. Por. chłonąć, pochłonąć, wchłaniać
1264
wchłonięcie n wchłoniãcé, pòchłoniãcé, wcygnienié || wcygniãcé n; ew. o wilgoci:
wcygnienié || -niãcé, wpicé (czegòs w se); o wchłonięciu powietrza: wdichnienié || niãcé; ~ (pożarcie) jadła pòłkniãcé || -nienié, zeżercé, wch(a)mòlenié jôdë /
żëwnotë; ~ szkodliwych / trujących gazów / substancji wchłoniãcé / pòchłoniãcé /
wcygnienié szkòdlëwëch / trëjącëch gazów / substancji; ~ wiedzy wchłoniãcé /
nabranié wiédzë. Por. wchłonąć
wchłonięty ad wchłoniãti, pòchłoniãti, wcygniony; ew. wmikłi, wpiti, wdichniony || niãti, pòłkłi || pòłkniãti. Por. wchłonąć
wchodowy ad wchódny, wchòdzeniowi, wéńdzeniowi, wlôżny, wlôżeniowi
wchodzenie n wchôdanié, wchòdzenié, wlôżanié n
wchodzić – wchòdzëc, wchadac. - Przër. wstępować
wchodzić (wgłębiać się) w coś wchòdzëc / wchadac (wgłãbiac sã) w cos [np. Ale tu ju
wchôdómë w temat kùlturë jãzëkòwi, òsobisti kùlturë ùżëtkòwnika jãzëka Gò].
wchòdzić, wejść v wchôdac, wchòdzëc, wéńc, wlôżac, wlezc, wdost(ôw)ac,
wtromòlë(wa)c[Do jizbë wszedł wësoczi chłop, prôwdzëwi galóna, jakbë sóm
sztolem wszedł. Sy].; ~ na schòdy wlôżac trapama, ~ kòmù w drogã wchôdac
kòmùs w dargã, ~ w czyje pòłoże-nie bëc na kògòs môlu, ~ w pò-siadanie czegò
stac sã czegòs panã, ~ stosunki pòzapòzn(ôw)ac sã, ~ w szczegóły udokładni(a)c, ~
w układy ugòdzë(wa)c sã, ~ w związki małżeń-skie (o)żenic sã, ~ w życie wchôdac
w żëcé, jr wchôdac w mòc, wejść prze-mòcą wrëgnąc, wparzëc, wewalëc sã,
proszã ~! wchôdac!, wlezc!
wchód m wéńdzenié, wlézenié n, wchód m
wciąć, wcinać v wcyc, wcąc, wetnąc, wcë-nac, wstrzic, wstrzëgac, werznąc, wrzë-nac
wciągać, ~nąć wcëgac, wcygnąc, wewlô-kac, wewléc; ~ kògò do spiskù wcëgac kògòs
do zmòwë
wciągający ad pochłaniający: ~ widowisko wcygającé widowiskò || widzawiszcze
wciąganie n wcyganié, wewlôkanié n
wciągarka f wcągarka, winda f, ew. zob. kołówrót, wyciąg
wciągniãcie n wcygnienié, wewleczenié n
w (prze-)ciągu... zob. podczas
wciąż adv wiedno, wcyg, jednym cëgã, rzad stale, niem: dërch, wstec; ew. bez ùstónkù,
całi czas, za kòżdim razã, kòżdi rôz. Zob. zawsze
wcielać - wceliwac, np. Chrzest wceliwô òchrzconégò człowieka do Kòscoła.
wcielać, ~lić v wcëgac, wcygnąc, wrégòwac, wcel(ëw)ac, wcelëc, zjiscë(wa)c;
~ się wcel(ëw)ac sã, wcelëc sã
wcielenie - wcelenié EG, włączenié, wszczépienié
wcielenie n wcygnienié, wrégòwanié, zjiscenié n; ~ się wcelenié sã n
wcielić - wcelëc, włãczëc, dołãczëc, wszczépic
wcielony ad wcygniony, wrégòwóny, wcelony; ~ diabei jawerny pùrtk, ~ do
wòjska wcygniony do wòjska
wcierać, wetrzeć v wcerac, wetrzéc wcieranie n wcéranié n
wcięcie n wcãcé, wetniãcé, werznienié n,
wątor m, wstrzëgłosc ƒ
1265
wcięty ad wcãti, wetniãti, werzniãti,
wstrzëgli
wcinać zob. wciąć
wciskać - wcëskac, np. òn wcyskô, ewent. wtëkac (np. òn wtikô), sztopac, wsztopiwac,
„pakòwac” (żart.), w znacz. zachwôliwac, przekònëwac, wcëskac jaczi towôr na
mòc: wmadlac || wmòdliwac, np. Ti hańdlarz nama wmôdlają || wmòdliwają taczé
bëlecëjstwò, a kò to są same bùble. EG
wciskać, ~nąć v wcëskac, wcësnąc, wp(i)ëchac, wepchnąc, wdost(ôw)ac, wżëmac, wżic, wrzënac, werznąc; ~ kòmù
co do rãki wcësnąc kòmùs cos do rãczi,
~ się wcësnąc sã, wepchnąc sã, wdostac sã, wżic sã, werznąc sã wciskanie n wcyskanié, wpichanié, wdostôwanié n
wcisnąć - wcësnąc, ewent. wetknąc, wsztopac, w znacz. zachwalëc, dac na mòc:
wmòdlëc, np. Òn mie wmòdlił to radio, chòc jô jegò za baro nie chcôł. EG Jô mù te
dëtczi wcësnął na mòc, chòc òn nie
chcôł nic miec. EG Wcësnij tã knąpkã, tej
to radio zagraje. EG
wcisnąć się - wcësnąc sã EG. Np. Mie sã ùdało tam wcësnąc, chòc lëdze mie nie chcelë
wpùscëc, bò béł tłok jak paralusz. EG Òn sã wszãdze wiedno wcësnie, chòc nicht gò
nie lubi. EG Ò nieproszonym gòscu, wcësnąc sã, wlezc, przëlezc - wcësnąc sã EG,
wtromòlëc sã EG || wtarmòlëc sã SY, przëgrëmlëc sã SY. - Przër. wpakować się
wciśniãcie n wcësnienié, wepchnienié,
wdostanié, wżãcé, werzniãcé n
w czasie zob. podczas
wczasować v latowac, wëlegiwac sã, leganic, odpòczëwac, pieglëc sã
wczasowicz letnik (pl letnicë), wczasowicz pòl Gò. Wczasowicz w stroju kąpielowym
- bezruchnik SY; por. golas
wczasowicz m bezruchnik, legan, odpòcziwajk, pieglińc, ubëtnik m
wczasowiczka ƒ bezruchnica, leganka,odpòcziwajka, pieglëca, ubëtnica ƒ
wczasowisko n wczasë pl, wczasowiskò, letniskò, Tr: latowiszcze n; môl (miescé, plac)
wëpòczinkù / òdpòczinkù / spòczinkù Gò; ew. por. kurort
wczasy pl latowiszcze, leganienié n, przeriwka ƒ, odpòczink m, pieglënë pl
wcześniak - niedoniosk (zab.) SY, niedorostk SY, nieczasné || niewczasné || nieczasowé
dzeckò SY
wczesność ƒ wczasnosc ƒ
wczesny ad wczasny, pòrénëszi; ~m rankiem wczas reno, o pòrén(ôsz)k, ~ne
owòce wczasny brzôd, ~na wiosna
wczasny zymk
wcześniak m nieczasnik, niedoniosk, niedorostk, rëchlôk m, wczasné n
wcześnie - wczas EG. Np. Òni wczas pòrenë wstôjają. EG Ale ni mùszimë sã spieszëc,
to jesz je wczas / jesz mómë czas. EG. To je jesz za wczas jic na autobùs / sôc
1266
marchiew. EG Wcześniej - wczasni EG, rëchli EG, reni [akc. -ni] EG (‘reni’ = w
znacz. wczasni z rena), np. Czej do kòscoła człowiek jidze reni, tej mô całą niedzelã
wòlną. EG ‘Wcześniej czy
później’... - rëchli czë pózni... / chùtczi / prãdzy
czë pózni... EG niezbyt ~ (późno) nié za wczas; w zn. nie rano, późno: niereno adv
[Panowie niereno wstôjają, a zbòżé jima sã rodzy. Ra]; (naj)~śniej (nô)wczasni; ew.
w zn. (naj)wcześniej z rana: (nô)reni (Gò) [Czej sã reni wstónie, tej sã zdążi na msza
ò sódmi. Gò]
wcześnie adv wczas, za a. zbyt ~ za wczas,
za chùtkò, iin ~j, tym lepiej czim
wczasni (rëchli, chùtczi), tim lepi, ~j
czy później wczasni abò pózni
wczesny ad wczasny; niezbyt ~ nié za wczas, dosc pózny; w zn. nieranny, niewczesny,
późny: niereny (Ra) [Niereną gòdzëną. Wstôł ò niereny gòdzënie. Ra]; naj~śniejszy
nôwczasniészi; ew. najwczesniejszy z rana: nôwczasniészi z rena, rzad: nôreniészi
wczołgać się - wczôłgac sã EG (przër. wëczôłgac sã SY, zaczôłgac sã SY). W znacz.
wlezc, wslizgnąc sã.wcësnąc sã - wczorgnąc sã / wczorgac sã (zab.) SY, np. Jak
taczi złodzéj, tak òn sã wczorgnął do jizbë.
wczoraj wczora || lok wczerô || lok wczera
wczoraj adv wczora; od ~ od wczora,
~ rano, wieczór wczora reno, wieczór
wczorajszy wczorajszi
wczorąjszy ad wczorajszi
wczucie się - wczëcé sã EG
wczuć się - wczëc sã EG, np. òn sã wczuł, òna sã wczëła, òne sã wczëłë, òni sã wczëlë.
W taką delikatna sprawã trzeba sã dobrze wczëc, tej człowiek to rozmieje. EG Òna
(aktórka) sã wczëła / òn (aktor) sã wczuł w swòjã rolã i jã dobrze zagrôł. EG
wczuć się wczëc sã, wjimnąc sã
wczuwać się - wczuwac sã EG, np. òn sã wczuwô, òni sã wczuwają wczytać się wczëtac
sã
wczytać się - wczëtac sã EG. Np. Wez le sã wczëtôj w to tak dokładno i pòwiédz: jak të
to rozmiejszesz? Czej sã wczëtómë w nen tekst, tej... EG
wczytać się w coś wczëtac sã w cos [np. A czej sã wczëtómë w mój słowôrz, ùzdrzimë,
że... Gò]
wdarcie się n wdzercé sã n
wdać się ~ w coś wdac sã || lok zadac sã, wmieszac sã (w cos, w jaką sprawã); ew.
wetknąc sã (wetknąc w cos „swój nos”), wpakòwac sã (w cos), wdepnąc (w cos - w
łajno / gówno / bagno) [Pò co të sã wdôł / wmiészôł / wetkł (wetkł swój nos) w taką
slëską sprawã. Ale më sã wpakòwelë w taką głupą sprawã / w taczé łąjno. Gò]; ~ z
kim w rozmowę wdac sã z kògùm w gôdkã / rozmòwã [Òni sã wdelë w rozmòwã z
tim człowiekã, a... Jô bë sã nie wdôwôł w gôdczi na taczé tematë. - Gò]; ~ w kogo
padnąc, bëc padłi, szlachòwac (za kògùm); wdał się w ojca je za òjcã padłi a.
szlachùje za òjcã
wdawać się (w coś) wdawac sã w cos || lok zadawac sã w cos, przëłącz(iw)ac sã do
czegòs, mieszac sã w cos [Chto sã miészô midzë żëdów, mùszi sóm òstac chają
(żëdã). Ra Le sã nie wdawôj w niżódną bitwã – rzekła białka do chłopa i rznãła gò w
łeb. Zadawac sã w zatôczkã (kłótniã). Z tą jurzëcelką le sã lepi nie wdawôj. - Sy]; ~
w rozmowę / sprzeczkę wdawac sã w w gôdkã (a. rozmòwã) / spiérkã (a.
1267
sprzéczka) [Z głupim sã nie wdawôj w gôdkã / w rozmòwã / w spiérkã Gò.]; ~ się w
kogo wdawac sã w kògò(s), szlachòwac za kògùm(s) / czim(s), stawac sã
pòdobny(m) / ùpòdobniwac sã do kògòs. Por. zadawać się z kim, wtrącać się
wdech m wdichniãcé n, wdich, wchùch m; ~ zrobić halac parã
wdepnąć v wdeptnąc, wczwòrdnąc; ~ w błoto wdeptnąc w kôł
wdeptać v wdeptac, wczwòrdac
wdmùch(iw)ać, ~nąć v wdmùch(ow)ac, wdmùchnąc
w domu - doma EG, ewent. w chëczach / w mieszkaniu / -nim EG
w dosłownym znaczeniu - ts. EG || w dosłownym znaczenim EG, co do (jednégò)
słowa EG
wdowaƒ gdowaƒ
wdowi ad gdowi, gdowi(e)n; ~ grosz gdo-wi(e)n dëtk, pensja ~a gdowi(e)na penzëjô
wdowiec m gdówc m
wdowieństwò n gdówstwò n
wdówka ƒ gdowa ƒ
wdrapać się zob. wspiąć się
wdrap(yw)ać się wdrap(ëw)ac sã, wtre-k(iw)ac sã, wlôżac, wlezc, wkraczë-(wa)c sã,
wërãplëwac sã, wërãplowac, (w)palmòwac sã; ~ na górã trekac sã na górã
wdrapywać się zob. wspinać się
wdrażać, wdrożyć v 1. zaczënac, zaczic, naczënac, naczic; ~ proces zaczënac prawò,
sąd 2. (na)uczëc, przëuczë-(wa)c; ~ kògò co uczëc kògòs co 3. przenałożë(wa)c,
przënãcë(wa)c; ~ (się) do czegò przënãcëwac (sã) do czegòs
wdrażać - wprowadzac (w żëcé / do ùżëtkù) EG, wdrażac (pòl.) EG. Np. Òni
wprowôdzają / wdrożiwają terô nowé technologie produkcji... EG
wdrażający - wprowôdzający (w żëcé / do ùżëtkù) EG, wdrôżający || wdrożiwający
(pòl.)EG
wdrażanie - wprowôdzanié (w żëcé / do ùżëtkù) EG, wdrożiwanié || wdrôżanié EG
wdrobić v wdrobic, wkruszëc
wdrożenie - wprowadzenie (w żëcé / do ùżëtkù) EG, wdrożenié (pòl.) EG
wdrożyć - wprowadzëc (w żëcé / do ùżëtkù) EG, wdrożëc EG. Np. Òni wprowadzëlë /
wdrożëlë terô nowé technologie produkcji... EG
w dużej mierze zob. walnie, znacznie
w dużej (niemałej) mierze - we wiôldżi (niemôłi) mierze EG, we wiôldżim (niemôłim)
dzélu EG, wiôldżim (dosc wiôldżim / niemôłim) dzélã EG. - Przër. wydatnie
w dużym stopniu - Przër. w dużej (niemałej) mierze, wydatnie
wdychać v wdëchac
wdychanie n wdichanié n
wdziać zob. wdziewać
wdzierać, wedrzeć się wdzerac, wedrzéc sã, wlôżac, wlezc, (w)trekac sã; ~ na górã
wlôżac na górã
wdzi(ew)ać v wcëgac, wcygnąc, oblôkac, obléc, obù(wa)c
wdzięczenie się n przeslécanié sã n
wdzięcznie adv 1. wdzãczno, dzëkòwno 2. spòsobno, lubno, mi(e)łotno
wdzięczność - wdzãcznosc SY, EG, JB, np. Na najã wiôlgą wdzãcznosc załugiwô jegò
troska ò czëstosc kaszëbsczi deji. JB
wdzięczność wdzãcznota
wdzięczność ƒ wdzãczlëwòta, wdzãcznota ƒ; okazywać ~ okôzac wdzãcznotã, przez ~
przez wdzãcznotã, z wdzãczlë-wòtë, jakò dowód ~ści jakno dokôz wdzãczlëwòtë
1268
wdzięczny - wdzãczny SY [téż ‘wdzãczny’ GA w znacz. miłi, ùroklëwi EG, przëjemny
EG, pònãtny EG, pòwôbny (pòl.) EG, pòkùsny (neol.) LA].
Np. Jô tobie jem
baro wdzãczny, że të mie pòmógł w ti sprawie. EG Bądã cë baro wdzãczny, żelë mie
pòmòżesz. EG Jô bë cë bëła baro wdzãcznô, czejbë të mie chcôł pòmòc. EG
Widzysz të, jaczé to są wdzãczné Kaszëbczi na tim òdjimniãcym. GA. - Przër.
rozkoszny
wdzięczny ad 1. wdzãczny, wdzãczlëwi, dzëkòwny; ~ne zadanie wdzãczné na-danié 2.
spòsobny, lubny, mi(e)łotny; ~na jej pòstać ji spòsobno sztatura
wdzięczyć się przeslécac sã, chcec sã wi-dzec, uslizgiwac sã, smëdlëc sã
wdzięk (uroda, powab, miły sposób zachowania) - wdzãk EG, szëk EG, ewent. ùroda,
miłi spòsób bëcô / zachòwaniô. Ewent. rozkòsznosc EG, przënãta SY [ w 2 znacz. =
pòl. przynęta, np. Dôj kòtowi mléka na przënãtã, mòże sã do nas przënałożi. SY =
Wez pòsëp kùróm zbòżégò
na przëòchlã. SY]. Np. Jadwiga cos mô w se z
przënãtë. SY
wdzięk m spòsobnosc, snôżota, widza-łoscƒ kupczyć cnotą / kobiecymi wdziękami
kùpczëc / kùpcowac / hańdlowac cnotą / kòbiécyma wdzãkama
we zob. w
we większej części - òb. część
wecować v ostrzëc
wedeta ƒ wacha kóńszczëch, wedeta ƒ
wedle wedle [Wedle drodżi je wëkòpóny rów i jidze stegna dlô kòłów.]
wedle prp wedle, według, okóm, okòma, pòdług; ~ umòwy wedle zgòdë
według - wedle, pòdług Lz, według, pòdle Lz [Wedle / pòdług mie, ten òbrôz wisy
krzëwò, mùszi jic prawą stronã w górã. Pòdług niegò, to pòwinno wëzdrzec
tak:...Gò]
według prp według, wedle, okóm, okòma, pòdług; ~uznania wedle dbë, ~ mò-ich
środków wedle mòji mòżnotë
wedrzeć się zob. wdzierać się
wegetacja roscenié, wegetacjô, ewent (prze)trwanié
wegetacja ƒ roscëna, wegetacjô, wichlëna, dukwaƒ
wegetacyjny ad wegetacyjny
wegetarianin m omrzélc, rosceniôk, bez-miãsnik, wegetarión m
wegetariański ad rosceniowi, rostny
wegetatywny - wegetatiwny EG
wegetować - rosc EG, wegetowac EG, trwac, òstawac Gò. Ewent. w znacz. wiązać
koniec z końcem - wichlac sã SY [= w 2 znacz. = pòl. wahać się], jakòs (jakò takò)
żëc EG, kùńc z kùńcã wiãzac EG, z biédą so radzëc EG
wegetować v 1. rosc, rôstac 2. omrzewac, dukwic, wichlëc sã, biédno żëc, wege-towac
wehikùł m wóz m, wòzëdło n, tërlëka ƒ
Wejherowò n Wejrowò, Miasto n
wejherowianin m wejrowión m
wejherowianka ƒ wejrowiónka ƒ
wejherowski ad wejrowsczi, miesczi
wejrzeć v wezdrzec, przëzdrzec sã; zob. wglądać
wejrzenie - òb. spojrzenie
wejrzenie n wezdrzenié n, wezdrok, we~ zdrzatk m; z pierwszegò ~nia na pier-szi
wezdrzatk ◊ miec zdrowé wezdrze~ nié (wyglądać zdrowò)
wejście - 1. weńscé, weńdzenié, wlézenié, wstąpienié. 2. dwiérze, zdr. dwiérczi, wchód
EG. Np. Na wchód do grobù òn nakùlnął wiôldżi kam. (bibl.) EG. 3. luka (=
dwiérczi w pòdłodze / w pòsowie), zdr. luczka EG deseczka prowadząca do
1269
wejścia / wlotu gołębnika a. ula pszczelego łëżnik m, łëżka f [Wpùsc gałąbczi
(gòłąbczi) w gałãbnicã (gòłãbnik), niech nie sedzą na łëżnikù (tj. na délëkù, co
prowadzy do gòłãbnika). - Sy]
wejście n wéńdzenié, wlézenié n, wéńda, wdostnica ƒ, wchód, wlezënk m; ~ do pieca
chlebòwegò uscé n, bilet ~cia wéńdzeniowi biliet, ~ wzbronionewlôżanié (je) zakôzóné, jr ~ w życie dostac mòc prawa
wejściowy ad wéńdny, wéńdzeniowi, wlézeniowi, wchódny
wejść - weńc EG, wlezc EG. Wejść w nawyk - weńc w przëwëk SY / w nôłóg EG. Np.
To klãcé weszło ù niegò w przëwëk. SY
wejść zob. wchodzić
weksel m weksel m; ~ długòterminowy
dołgòczasny weksel, ~ krótkòterminowy krótkòczasny weksel, wycofywać
~ z obiegù wëcopac weksel
wekslować v wekslowac
wekslowy ad wekslowi; prawò ~we wekslowé prawò
wektor m mat wektor m
welocyped m kòło n
welocypedysta m kòłownik m
welon - szlëjer niem Gò, welon pòl Gò
welon m szlejer m
wełna ƒ wełna (|| lok arch wôłna) ƒ; ~ przygòtowana
do przãdzenia smiczëna ƒ, przãdnô
wôłna, ; ~ (nici wełniane) uprzędłe przãdzëna [akc. przã-] f; ~ (nici wełniane) zmotana
/ zwinięta mòtawina [akc. –ta-] f arch [Przãdzëna to je wełna sprzãdłô, a mòtawina wełna
zmòtónô. Sy]; ~ (nici wełniane) przygotowane do motania mòtnô wełna nôwiąz, -ãzu, m.,
‘warstwa wełny, przy robieniu rękawicy do środka między nitki dodana, aby rękawica była
cieplejsza’: Rãkawice bez nôwiązu lëchò grzeją. (II)
resztki ~ny oprządczi, oprzëdzënë pl, przãdzalnia ~ny przëdzalniô
wôłnë, pòjedynczy skrãt ~ny suczniô ƒ
◊ wełna jak pierzna (pùszysta)
wełniak m wełnianô sëknia; ew. wełniany dół (dół sëkni)
wełnianka zob. wełniak; ~ pochwowata bot mòczit, pùjka (Ra) ƒ, bùrô kòtka {‘pùjka’
in = zdr. kòt(ka)}; ~ wąskolistna bot bòbòwiôk m [Bòbòwiôk rosce na mòkrëch
łąkach, kwitnie biôło i mô wąsczé lëstë. Sy]
wełniany ad wełniany a. wôłniany; pòńczocha ~na wôłnianô nogawica, przemysł ~ wôłnianô przerobina, wyroby
~ne wôłniany gwôł
wełniarstwò n wôłnizna ƒ, wôłnowô industrëjô
wełniarz m wôłniôrz, wôłniownik m, hańdlôrz wôłną
wełnica f bot dzëczi kléwer
1270
wełnisty wełnisti Lz
welni(a)sty ad wôłniasti
wełnica ƒ dzëwi kléwer
wemknąć się wemknąc sã; wlezc omëlëcą wena ƒ 1. żëła 2. fig nadżib, szëk m; ~
pòetycka pòétny szëk
wendeta ƒ wendeta, krëwianô msta WenecjaƒWeneta, Wenecjô ƒ wenecjanin m
wenecjón(a) m
wenecki ad wenecczi
Wenera ƒ Wenus ƒ
wenerolog m wenerolog m, doktor wenernëch chòrosców
weneryczny ad wenerny; chòroba ~na
wenernô chòrosc
wentyl m wentil m; ~ bezpieczeństwa
wentil bezpiekù
zawór m rëchlôcz, wentil m; ~ bezpie-czeństwa bezpiekòwi wentil, ~ zasu-wòwy
zasuwny rëchlôcz zawór ~stwa zawór (a. wentil / arch klapa) bezpiekù /
bezpieczeństwa
wentylacja ƒ wentilacjô, wiodrznica f,
wietrzenié, lëftowanié n
wentylator m wentilator, wiodrznik, wëwietrznik, wëlëftownik m
wentylować v wentilowac, wiodrzëc, wietrzëc, lëftowac
Wenus (astron.) - òb. Jutrzenka
Wenus ƒ 1. Wenus ƒ, bòżëna mi(e)łotë
2. ast Witrzniô, Wieczórnica, Wenusƒ
weń w niegò Gò, w nien Sy [Nasz kòscół je biérny, w nien wiele lëdzy wléze. Sy]
prn wnien, w nie(gò)
wepchnąć v wepchnąc, wcësnąc, wsztopac;
~ do rãki wcësnąc w rãkã, ~ do wiãzienia wsadzëc do sôdzë, ~ się wepchnąc
sã, wcësnąc sã; zob. wpychać weprzeć v weprzéc, wcësnąc, wsztopac;
~ się wcësnąc sã; zob. wpierać weranda ƒ latnica, ogrodnicaƒ
werbel m bãbenk m
werbować - werbòwac RA, ewent. łapac EG, zbierac EG namawiac EG, przëjimac EG
werbòwać v udostôwac, zbierac, gòdzëc
(lëdzy), werbòwać, namôwiac werbòwanie n udostôwanié, zbiéranié, gòdzenié, werbòwanie, namôwianié n werbòwnik m udostôwôrz, zbiérajk, gòdzôrz, werbôrz, namówca m werbùnek m udostôwnota, namòwaƒ, gòdzënk, werbùnk m
werdykt - òb. wyrok
werdykt m sąd m, nôdba ƒ, rozsądzenié n wermùt m wermùt m
werniks m fernis, lak m
Wersal m geo Wersal m
werset lub strofka złożona z parę wersów stich grec, werset, czile réżk
werset m werset, wëjimk m
1271
wersja wersjô Gò, forma / formùła / spòsób pòdaniô do wiédzë czegòs [ti wersji, tëch
wersji || -sjów robòcô wersjô; Tej je to tu le robòcô wersjô, „próbka” tegò, co móm
zamiar zrobic. Zmianë w słowiznie do wprowadzeniô w nowi wersji tekstów
biblijnëch. Gò]
wersja ƒ wersëjô ƒ, ujimniãcé, przedstawienié n
wersyfikacja ƒ wiérztowina ƒ, wiérztowanié n
wertep m1. zob.. bezdroże; 2. w zn. okolica deskami zabita – zob. odludzie
wertować v kartkòwac, przewrôcac, przezerac, kùraszëc
wertowanie n kartkòwanié, przewrôcanié,
przezéranié, kùraszenié n
werwa òchòta, chãc, ewent. werwa f, zapôł m - Gò. [Z rena jô móm nôlepszą òchòta /
chãc / werwã / nôlepszi zapôł do robòtë. Jô pò tim czeliszkù dostôł taką òchòta /
chãc / werwã do tuńca, że... – Gò]. Z werwą òchòtno, jãdrzno [Mùzykańcë jãdrzno
rznãlë. Gò Tej le sadnijta w nórt i bądzeta jãdrzno mùzykòwa. Sy]
werwa ƒ môch, temperament m,rësznota,
werwa ƒ
werznąć, wrzynać v werznąc, wrzënac,
wcyc, wcąc, wcënac, wcëwac, wjarmòlë(wa)c, wżëchòlë(wa)c; ~ się we~ rznąc sã, wlezc, wcësnąc sã
wesele - wieselé EG, ewent. bal wieselny EG, swatba (czech.?) RA. - Przër. ślub; ewent
wesele (radość) ceszba, ùcecha, redosc
wesele n 1. wieselé n, swadzba ƒ, wùlg opartolënë pl Wieselé rôz, a biéda całé żëcé.;
wyprawić ~ wëprawic wieselé, kiedy ~? czej wieselé?, złote ~ złocënë pl ◊ wieselé
sã rozwalëło (nie doszło do skùtkii), wieselé je w kò-nopatach (dalekò), pò wieselim
jak pò psy dëszi (minãło bez śladu) 2. ucecha, redota, ochòta ƒ
weselić się ceszëc, redowac (sã), bëc wie-sołi, ochòtny
weseliskò n wieselëszcze n; uczestnicy ~ska swadzebnicë pl
weselny ad wieselny, zdôwny, swadzebny; orszak ~ wieselnicë pl
wesołek wiesółk Lz, smiészk Gò, rozsmiészk Sy, wëpkôrz, kùńsztôrz Sy [Wa nie wiéta,
co ten Józk je za rozsmiészk, ten bë chëba samégò pùrtka rozsmiésził, czej bë òn za
nim przëszedł i chcôł gò brac. Co to za rozsmiészk z ti Agnësë. - Sy]
wesołek ucesznik, ochòtnik, mianownik, wëkrëkùs, wiesółk m
wesoło - wiesoło, ewent. smiészno EG, òchòtno SY (= pògódno, redosno), np. Na
mùzyce bëło òchòtno, ale jak so gòsce pòdpilë,bëło jesz òchòtni. SY. Por.
dowcipnie, uciesznie, zartobliwie
wesoło adv uceszno, wiesoło, ochòtno, dôżno,skòczno
wesołość - wiesołosc, ceszba SY, ewent. òchòta SY, np. Mie takô òchòta ògarnãła, żem
zaczął tańcowac. SY
wesoły ad uceszny, wiesołi, ochòtny, dôż-ny; ~ pasażer wiesołi rézownik, ~lych świąt!
wiesołëch swiãt! a. ubëtnëch swiãt(ów) Por. dowcipny, ucieszny, zartobliwy
wesół ad uceszny, wiesołi
wespół adv wespół, pòspół, wespòle, pò-spòle, razã, w grëpie
wesprzeć zob. wspierać
wessać, wsysać (się) wsys(ëw)ac, wsysnąc
(sã)
1272
westchnąć - westchnąc SY, RA, wzdichnąc EG. Np. Nic nie rzekł, le głãbòk westchnął.
SY Westchnąc jak kòwalsczi miech. SY
westchnąć v westchnąc, wzdichnąc [Westchnąc jak kòwalsczi miech. Sy] ; zob.
wzdychać westchnienie n wzdichnienié, wzdichniãcé n, wzdich m
Westfalczyk m Westfala m
Westfalia ƒ geo Westfale pl, Westfalëjô ƒ
westfalski ad westfalsczi
westybùl m dóm m
wesz - ts. EG || wsza EG, SY W. głowowa - chëlma SY.. Np. Òni mają wszë. Ten
szczirz z tima wszama tu léze, wënëkôj gò. EG Czim ùmiartszô wesz, tim barżi grëze
Të sniłkò, mùszisz wiedno wszëtczich swòjima snama czestowac, a te twòje snë
mie òbchòdzą tëlé, co spôloné wszë. SY Takô wiôlgô wsza pò nim bronowała
(chòdzëła), jaż sã lëchò robiło. SY
wesz ƒ wsza, wesz, kùka, bùba,klémùsaƒ;
~r owiec pùrchówka, pùrchwa f, roznosić ~y wszë wëséwac, wybierać ~y
wszë wiskac
wet m: ~ za ~ jak on mie, tak jô jemù
◊ uder za uder Kąszôsz të mie, ùkąszã jô cebie. Ra
weteran m wësłëżnüi, weterana m
weterynaria ƒ bidlé doktarztwò, weterinarztwò n
weterynarski ad weterinarny
weterynarz - weterinôrz (tegò weterinarza) EG, doktór weterinarii EG, „krowi doktór” /
„bidli doktór” - SY
weterynarz m bidli doktór, weterinôrz m wetknąć, wtykać v wetknąc, wtëkac, wsadzëc, wsôdzac, wdost(ôw)ac; ~ w rãkã
wetknąc, wsënąc w rãkã
weto n protest m; założyć ~ założëc protest
wetrzeć zob. wcierać
wety pl smaczi pl, deser m
wewnątrz, w środku westrzód, we westrzódkù, wewnątrz, bënë Lz
wewnątrz advprp bënë, wnitrzno; na ~ do
bëna, do wnitrza
wewnątrzwyrazowy ad bënësłowny
wewnetrzny - wewnãtrzny EG, bënowi EG [bënowé dwiérze; wewnãtrzny ból]
wewnãtrzny ad bënowi, wnitrzny; minister spraw ~ch minister od bënowëch
sprawów, strona ~na bënowô starna,
chòroba ~na bënowô chòrosc
wezbrać - wezbrac EG, przëbrac EG. Np. Wezbrałë wòdë / rzéczi. EG (bibl.). - Przër.
wzbierać
wezbrać v dobrac, urosc, pòdniesc; rzeki
~ły rzéczi dobrałë, mają dobróné
wezbrany - wezbróny. Np. Wezbróné wòdë przerwałë damã i rozlałë sã pò pòlach. EG
wezgłowie n pòdgłówk m Gò, głowa (łóżka), wiérzkòwi dzél
czegòs; ~ w kołysce główka f [Jakùż to dzeckò tu leżi, wa mù zrobiła niżi w główce jak
w nóżkach. Sy]
wezgłówek m zôgłówk m
1273
Wezuwiusz m Wezów m
wezwać wezwac, zawezwac, ewent. zaprosëc, halac [Òni przez telefón (za)wezwelë
doktora. Gò]
wezwać, wzywać v (za)wòłac; ~ pòmòcy
(za)wòłac na pòmòc, na retënk wezwanie n zawòłanié n, klëka ƒ; ~ do płacenia klëka do płaceniô
wezyr m wezyr m
weżreć się weżgrzéc sã, werżéc sã, wżgrzéc
sã, wgrëzc sã
wãch m wãch, zôwãch m, cknienié n[ Ni móm wãchù, bò mie nos zastąpiło. Sy]; ma
dobry ~ mô dobri wãch, cnik, nos
wędka - wãdka SY, wãda EG. [Rëbã sã bierze na wãdkã, chłopa na szôl (‘na szôl brac’ zob. wabić). Na kłodôczi i wãdzëbôczi łowią wãdką rëbë. – Sy]
wãdka ƒ wądka, wãda, dartaƒ; dać się złapać na ~kã dac sã omanic a. wnëkac w
sydła ◊ wãdã na jãzëk założëc (ukrócić
plokòwanie)
wędkarstwo - wãdzba || wãdzëdba SY; por. spining
wãdkarstwò n wãdzba, wãdzëdba ƒ
wãdkarz m wądkôrz, grëmlownik, mùtkôrz, wãdzëbôk m
wãdkòwać v wãdzëc, wądkòwac, mùtkòwac, grëmlowac
wãdlina ƒ wãdzoné miãso; ~ny wòrztë, cziôłbasë, wytwórnia ~in cziôłbasnô fabrika
wędliniarka ƒ cziôłbasnô hańdlôrka
wędliniarnia ƒ cziôłbasny króm
wędliniarz m cziôłbasny hańdlôrz
wędrować v wanożëc, wãdrowac, chòdzëc, łazëc; ew. w zn. iść dokądś: cygnąc; w zn.
przeprowadzać się: przecëgac; w zn. włóczyć się, wałęsać: wankòwac, gądlowac,
wałãżëc sã; w zn. łazić i myszkować: szwanic; w zn. tułać się: wankòwac,
pòtłuk(òw)ac sã, tłëc sã; w zn. łazić po wsi, odwiedzać sąsiadów: plachãdrowac (pò
wsë / pò bùdach) [Pón tak wãdrëje pò naszi òjczëznie. Ra Gdzeż të wanożił całi
dzéń. Nasz sąsôd wanożi pò swiece, mało czej òn je doma. Tëch strëchów corôz
wicy wałãżi sã pò wsë. Wałãżisz sã, a robòta doma leżi. - Sy]
wędrowiec - wanoga SY [w 2 znacz. = pòl. wędrówka], wãdrowczik
EG, , wałãga
SY [w
2 znacz. = pòl. wędrówka]. wãdrówc Lz, gądlôrz lok Sy. [Z
tegò
knôpa / dzéwczëca je to taczi wãdrowczik, że òn / òna / òno nie ùsedzy doma. EG
Të „wãdrowczikù” (żart.), pòj le sa dodóm. EG Jaczis gądlôrz jidze. Dwaj
gądlôrze bëlë dzys ù nas òb noc.- Sy] [SY ‘wãdrowczik’, wãdrowcziczka’ - w znacz:
żebrôk / -czka] - Przër. włóczęga, łazęga, pielgrzym tułacz, powsinoga
wędrowiec m wanożnik, wanoga, tura,
gądlôrz, wankôrz, wãder m
wędrowny wanożny, wãdrowny, ewent. tłuczebny = tułaczi wędrowny ad wanożny,
wąderny, szwaniący; ptak ~ wanożny, przecyżny
ptôch
wędrówka - wãder SY, FM, EG, wãdrówka Lz, wãdrowanié, wanożenié, wanoga SY,
wałãga
SY [‘wanoga’ i ‘wałãga’ w 2 znacz. = wãdrowczik / wãdrowcziczka,
wanoga]. Np. Jic na wãder. Wrócëc z wãdru. SY
wędrówka ƒ wanoga, wałãga f, wãder m, szwanienié, wankòwanié, cygnienié n; ~
narodów wanoga, przecyganié nôrodów
1274
wędrujący – wanożący, wãdrëjący
wędzarnia ƒ wãdzarnik m, wãdzarniô ƒ;
~ ryb rëczerëja ƒ [Dzys białczi òprôwiałë bańtczi w rëczerëji. Sy]
wędzenie n wãdzenié, smãdzenié n
wędzić - dëmic SY, wãdzëc SY, EG, kùrzëc SY
wędzić v wãdzëc, smãdzëc, smãdolëc; ~
się wãdzëc sã
wędzidło (przy uździe) - wãdzëdło SY, np. Założił kòniowi wãdzëdło i ùzdã, wskòcził
mù na krzebt i òdjachôł. SY, ewent. kãdara SY, EG [łómóné wãdzëdło, złożoné z
dwùch sztëków. W 2 znacz. kãdara = sztur. - Òb. rygor]
wãdzidło n wãdzëdło n, kãdara, uzda ƒ;
założyć kòmùś ~ obùzdac kògòs wãdzonka ƒ wãdzoné miãso
wãdzony ad wãdzony, smãdzony
wãgiel m wãdżel; ~ brunatny bruny wãdżel, ~ kamienny kamiany wãdżel,
kòpalnia ~gla czerpiskò wãgla
węgielnica - wãdżelnica SY, nórtownica SY, kątnik SY, bòcónka SY, winkel (niem.)
EG, np. Cesla wzął wãdżelnica i zmierził, czë òkna są dobrze wsadzoné. SY Bez
kątnika rzemiãsnik nic nie zrobi. SY
wãgielnica ƒ bòcónka, nórtownica ƒ; ~ruchòma bòcónka do nastôwianiô
wãgielny ad srãbny, nórtowi; kamień ~ srãbny, nórtowi kam(iń)
węgieł - wãdżeł SY, np. tegò wãgła
węgieł m srąb, nórt, nórtownik m {‘srąb’ in – zob. kadłub}
Wãgier m Wãdżer, Madżara m
WãgierkaƒWãdżerka, Madżarka ƒ
wãgierski ad wãdżersczi, wãgrzi, madżarsczi
wãglarka ƒ1. wãglownica ƒ 2. wagón,wóz,
lórka do wãgla
wãglarnia ƒ wãglarniô ƒ
wãglarski ad wãdżelny, wãglowi, wãgli,
wãglarsczi; stos ~ wãglownô ùpa,
grëpa
węglarz - robotnik zajęty wypalaniem węgla drzewnego: gromadnik, szopnik {‘szopnik’
in = knôp chòdzący ze szopką} [Szopnicë mieszkelë w szopach w lese i temù jich
nazéwelë szopnicë. Sy]
wãglarz m wãglownik m
wãglić v wãglëc
wãglownia ƒ wãglowiszcze n
wãglowy ad wãglowi, wãdżelny, wãgli;
miał ~ wãdżelnô miałczëzna, pòkład
~ wãdżelny pòsôd, zagłãbie ~we wã-dżelnô wlëga
wãglówka ƒ1. el wãglëca, krëszka z wãglą nitką 2. wãglowi cug
wãgòrz m wãgòrz, kalińc, dobijôk, gliszcz, slizgôcz, slizmón, szlëkôcz, krzëwùlc [akc. wùlc] m{krzëwùlc’ in zob. krzywulec} [Nałowilë samëch krzëwùlców. Sy] ; mały
~~ pikón(k) || pëkón(k) [Prawie pchalë so pëkónë pùcczi rëbôcë. Dh (Lz)], ~ solony
slonôk m, ~ zło-wiony ościeniem bòdzonka f, bòdzórk m, łowić ~rze wãgòrzëc,
pòłów ~rzy łowienié wãgòrzi ◊ przënałożëc sã jak wãgòrz do dzercô
1275
Wãgry pl Wãgrë pł, Wedżerskô, Madżar-skôƒ
wãgrzyn m wãdżersczé wino
wãszyć v cknąc, wąchac, wònic, pôchnąc
węzeł wãzeł, lok zôwiąz
wãzeł m 1. wãzeł, pëzgel, parłãcz, za-żim m, zôdzerzga ƒ; ~ małżeński żeń-bòwô
parłãcz, ~ kòlejowy banowi wãzeł 2. czitka, miechùlk, paczét m, wãzły krwi rëda ƒ,
~ trudny do roz-wiązania chłopsczi wãzeł ◊ (z)robic wãzeł w sznëptuchù (dla
pamiãci)
wãzełek m 1. wãzełk m, pëzgla ƒ 2. czitka, bòrdkaƒ
wãzełkòwaty ad wãzełkòwati
węzłowato - òb. zwięźle
wãzłowato adv wãzłowato, krótkò, zżãto; krótkò i ~ krótkò i wãzłowato
wãzłowaty ad 1. wãzłowati, pëzglënowati 2. fig krótczi, zżãti
wãzłowy ad wãzłowi; pùnkt ~ wãzłowi, rzeszny pónkt, stacja ~ wãzłowé bano-wiszcze
wãżowato adv żnijowato, łãgòwato
wãżowaty ad żnijowati, łãgòwati
wãżownica ƒ żnijowato réra
wãżownik m 1. rnin żnijowi kam 2. żnijowé zelé
wãżowy ad żnijowi; ~wa skóra żnijowô skóra
wãższy ad wãższi
wãżyk m żnijka ƒ
wãżykòwać v łãgòwac, żnijowato krącëc
wãżykòw(at)y ad żnijowati, łãgòwati, żnij-kòwi
wãżymòrd m bòt wilczi mlécz
wgiąć, wginać v wdżiąc, wegnąc, wdżëbac, wdżënac
wgiãcie n wdżiãcé, wegniãcé, wegnienié, wdżibniãcé n
wgiãty ad wdżiãti, wegniãti, wegniony,
wdżibłi
wgląd m wezdrzatk, wezdrzënk m, wezdrzenié n
wglądać v wezdrzëwac, wjëmac, wnikac;
zob. wejrzeć
wgłębiać się - wgłãbiwac sã EG, np. Wiertło sã wgłãbiwô w scãnã. Czej sã człowiek tak
bëlno wgłãbi w tekst Swiãtëch Pismión, tej lepi pòznôwô Christusa.
wgłãbiać (się) wgłãbi(ew)ac (sã)
wgłębić się - wgłãbic sã, zagłãbic sã - EG. Np. Mùszimë sã jesz barżi wgłãbic / zagłãbic
(głãbi wkòpac), żebë duńc do glënë. EG. W znacz. ‘zmierzyć się z jakimś
problemem’ wgłãbic sã / zagłãbic sã / wgrëzc sã w jakąs sprawã EG
wgłębienie wlëga, wgłãbienié EG. Np. W ti scanie, w tinkù są widzec taczé wgłãbienia,
trzeba je wërównac. EG. Wgłãbienié pò wewnãtrzny stronie statków drewnianëch
òbrãczowëch, dlô ùmòcnieniô dna: wątor SY. Np. tegò wątoru. Balika mie cecze, bò
wątor je przegniti. SY [nôrzãdzé do
wërzinaniô wątoru - wątornik || (môl.)
wątownik SY]; por. kotlina
wgłãbienie n wgłãbienié n, wlëga, wpadloscƒ
wgłãbny ad: wòdy ~ne zdrojowé wòdë wgniatać, wgnieść v wgniôtac, wgniesc,
wrëdac, wcëskac, wcësnąc
wgniatanie n wgniôtanié, wcyskanié n wgniecenie n wgniecenié, wcësnienié n wgnieść
zob. wgniatać
1276
wgramolić się wdostac sã, wtrekac sã, wkraczëc sã, wgrajdac sã, wtromolëc sã,
wskrobac sã, wtorbielëc sã, wtorbanic sã, wtormanic sã, wkraglowac sã - Gò.
wgramòlić się wdostac sã, wtrekac sã,
wkraczac sã, wgrajdac sã, wtromòlëc
sã, wskrobac
wgrążać, ~żyć v wgrãdz(ëw)ac, wgrãdzëc,
wtôpiac, wtopic
wgryzać, wgryźć (się) wgrëz(ëw)ac, wgrëzc
(sã)
wgrzãznąć v zarznąc, wrëdac, zapadnąc, zatonąc
wiać v 1. wiôc, dic, szarlingòwac; silny wiatr wieje je wieja, wieje, dmie wiôl-dżi
wiater ◊ wieje, jakbë sã Żid pòwie-sył (o wichùrze) 2. bùlrowac, harfowac,
klaprowac
wiaderkò n wãbòruszk m
wiadomo (jest rzeczą znaną) - wiadomò, je wiedzec, np. Nie wiadomò, co to zrobi, to
mòże dac deszcz, ale mòże téż bëc pògòda. SY Wiadomò / je wiadomò / je wiedzec /
më wiémë / to sã wié, że... Jak wiadomò / jak je wiadomò / jak je wiedzec, nié òd
dzys...
wiadomò inv je wiedzec; o ile mi ~ tëlé, co jô wiém, co jô móm czëti a. w mòjé wiédzë,
Wam zapewne ~ Wami je gwës przëszłi do wiédze, Wë môce gwës czëté, nie ~ nie
je wiedzec, nie je rzekłé, bòdôj
wiadomość - wiédzô, nowina, wiesc (= ògłoska, pògłoska), wiadło SY, wiadomòsc SY,
gòdło (môl.) SY [w 2 znacz. znak, céch zwiastëjący czëjãs smierc SY - òb. znak],
np. Òn nama przëniósł nowinã / wiadło / wiédzą || -dzã / wiesc / wiadomòsc / gòdło.
EG Të nama lëchą zwiastowôł
nowinã. SY Cëż ten kòzeł (ta klëka) przëniósł za
nowé gòdło? Òna je ju
z gòdłama tu. SY. Wiadomości - wiadomòscë EG,
nowinë EG. Ewent. w znacz. serwis informacyjny zestôwk wiadomòscy / nowinów
EG. Najświeższa wiadomość - nôswiéższô nowina EG, nônowszô wiadomòsc /
wiédzô EG, [Pòdług nônowszi wiédzë / pòdług nônowszich
wiadomòscy
/pòdług nôswiéższich nowinów – EG]. - Przër. zawiadomienie
wiadomòść ƒ wiédzô, wiadomòsc, klëka, paróla f, pò-szét m, wiadło n [Knôp mie
przëniósł nôgłą wiadomòsc. Lz]; udzielić ◊ści dac wiédzã o. dac do wiédze, doszto
do mej ~ści doprzëszło mie do wiédze, pòdać do ~ści dac do wiédze a. roze-słac
klëkã, nabyć ~ści nabëc wiédze, zasięgnąć o kim ~ści wëdowiedzec sã o czims
wiadomy - wiadomi LZ, EG, ten, co / jaczi je wiedzec EG, znóny EG
wiadomy ad znóny, gwësny, wiadny; w ~mej sprawie w znóny, gwësny spra-wie
wiadro - wãbórk EG, wãbòr (= wiôldżi wãbórk) JA
wiadro n wãbórk m; ~ drewniane drew-niôk m, dwa ~ra na nosidle dracht m
wiadukt m mòst, wiadukt m
wialnia ƒ harfa, bùlra, klapra, plewiónka, szedrownica ƒ
wianek m 1. wiónk, wińc(k), winôszk (lok || winuszk || winëszk), wiónuszk m [Ùplesc
winôszk. Sadnij le, jô ce wsadzã wińck. Czej dzecë sëpią kwiatë na Bòżé Cało,
tej òne jidą we winôszkach. Na Zélną lëdze niosą do kòscoła winuszczi do
pòswiãceniô. Wiónuszczi z kòcëch nóżk (pol. z kocanek piaskowatych). - Sy]; ~
lawendowy lewańdowi winôszk / wiónk / wińc(k); ten, co robi wianki wińcôrz,
wiónkôrz, wińcownik m; ~ dożynkowy żniwnô kòróna, żniwny wińc [Zrobic wińc
(skùńczëc żniwă).]; 2. fig (dziewictwo) wiónk, rzad wińc m, dzéwczëcosc ƒ,
dzéwczëcy kwiat [Przëszedł Jónk, wzął ji wiónk. Chòdzëc we wińcu (ò dzéwicë). Sy]
1277
wianie n 1. wienié, dmienié n 2. harfo-wanié, bùlrowanié n
wiano n pòsôg || spòsôg (|| lok spòsób) m, rzad wëprawa f, lok przëdôca [akc. przë-] f,
arch bradło n, sëp m {‘spòsób’ in = pol. sposób, metoda; ‘wëprawa’ in = pol.
wyprawa, podróż; ‘przëdôca’ in = dopłata przë hańdlu wëmiennym; ‘sëp’ – por.
arch sep w zn. górka, grzëpa} [Òjc dôł córce bëlny sëp. Anka dostała dobri sëp. – Sy
Òna dosta ti wëprawë mało, le pierzënã, pòdëszkã i pòwleczenié... Gò]. Por. posag,
spadek
wianuszek zob. wianek
wiara ƒ wiara ƒ; dzäałać w dobrej wierze dzejac a. robic w dobri mëslë, ~ ka-tolicka
katolëckô wiara, zmienić ~rã przëstac na jtną wiarã, dochòwać ~ry ostac wiérny, ~
małżeńska wiara że-niałëch, żyć z kim na ~rã bëc zlazti, zeszłi z czims; zob.
kònkùbinat ◊ kòcô a. kòzô wiara (sekta); kòmùs ni ma co do wiarë (nie mòżna
kòmù ufač)
wiarogòdnie zob. wiarygòdnie
wiarogodny zob. wiarygodny
wiarogòdność zob. wiarygodność
wiarołomca m nabùsznik, przeniewiérca, judôsz, wiarołomca m
wiarołomność ƒ nabùszëna, przeniewiér-nota, wiarołómnota ƒ
wiarołomny ad nabùszny, przeniewiérny, wiarołómny
wiarołomstwo wiarołómstwò EG (bibl.)
wiarołomstwò n nabùsznictwò, przenie-wiérstwò n, wiarołómizna ƒ
wiarus m stôri wòjôrz
wiarygòdnie adv wiarëwôr-tno, wierzewno, dowiérno
wiarygòdność ƒ wiarëwôrtnosc, wierzew-nosc, dowiérnota ƒ
wiarygodny wiarëgòdny EG, wôrt(ny) wiarë EG, ewent. w jinszim znacz.
prôwdomówny. - Przër. uwiarygodnić wiarogòdny ad wiarogòdny Gò,
wiarëwôrtny, wierzewny, dowiérny, arch wiarodostójny Lz [Wiarodostójny chłop.
Wiarodostójné gôdanié. - Lz]
wiaterek m wiaterk m, szarlinga, briżka f, szork m
wiatr - wiater, zdr. wiaterk EG, wietrzëszczkò SY, wiatrzëskò || wietrzëskò - EG,
wietrzëszcze SY, ewent. wichier EG, wietrznica SY - òb. wicher. „Szukać wiatru
w polu" - szëkac wiatru w pòlu EG, skrzeble || skrzebla chwatac RA, roztrãbacha
gònic SY [= ôrt zabawë]. Wiatr nagły - zerwańc (zab.) SY. Np. Zerwańc przëszedł
w nocë i nama zerwôł dak. SY nôgłi (= chùtczi. mòcny) [Wiater je dzys naglészi (a.
nôglészi) jak wczerô. Lz]; ~ przeciwny przéczny / procëmny / przecy ny wiater, ew.
lawir m (Ra) [Ma chcema ùważac, żebë lawir bôtu na nã rewã (mielëznã, snôdzëznã)
nie pòniósł. Ra]
wiatr m wiater, szor m, wieja, briza, dwéra f,
[Chòrądżew szapòce na wietrze. Sy]
pùrtka, -czi, ż., 1. ‘smród, wiatr’, 2. ‘diabeł’. Zamiast diôbeł Kaszubi zwykle mówią złi,
pùrtka itp. (II)
~ się wzmaga wiater dobiérô, nad-dôwô, ciepły ~ (wiosenny) sësznik, pòdlatnik m, ~
nagły, niespòdziany dzëwi wiater, płosznik m, ~ jesienny
1278
obczidnik m, jeseniowi wiater, ~ pò-łudniowy kùrzi wiater, kùrzélc m, cot-ka zuda,
pôłniowi a. ptôszi, oszczóny wiater, ~ północny cotka norda, złotô norda, nocny a.
nordowi wiater, ~ mòrski briża, mòrzawa, mòrzawica, mòrszczëzna, mòrzkùlëzna f,
mòrza-wiszcze n, stabiutki ~ mùca wiatrë, żeglowny ~ żôdżel wiatrë, szarlinga ƒ,
nagły ~ płosznik arch m [Narôz taczi płosznik wëlecôł, jaż mie sã zëmno stało. Sy];
silny ~ rewina wiatrë, szarpawica, krzëkwa, krziżawa f, niegòdzëwi wia~ ter,
bardzo silny ~ dwòje, troje re` win wiatrë, arkùn m, przeciwny ~ krzi-żowi a.
przéczny, spaczny wiater, krzi` żawica ƒ, mroźny ~ sekrétny, sarcësti, mrozny
wiater, pòranny ~ reny, ro` sowi wiater, huraganowy ~ sztormòwi wiater,
pòrywisty ~ szarpawica ƒ, ga-dać na ~ gôdac do scanë, szukać wia-tr~ w pòlu
gwizdac za czims, jedź z ~trem! jachôj olaw!, wystawiony na ~ nawietrzny,
osłoniãty od -~ zawietrzny ◊ wiater sczidł so rodżi a. dostôł pò rogach (ustał), zuda
z topórkami (silny pòłudniowy), ~try puszczać pùszczac, bzdzëc, pierdzec,
smrodzëc, ◊ pùscëc jednégò na żokach, w kòrkach (cichò łub głośno); nie puszczać
słów na wiatr nie pùszczac słóé na wiater [Jô na wiater słów nie pùszczajã
(pùszczóm), le kòżdé słowò rzeszotëjã. Sy];
~ rozpędzający chmury deszczowe roznëkówka f arch [akc. –në-] [Czejbë tak dobrô
roznëkówka chca przińc, tejbë to òprzestało padac i to sano bë wnet pòwëschło. Sy]
kto sieje ~ ten zbiera burzę chto seje wiater, ten zbiérô bùrzã Gò; Chto w błoto bije,
temù kôł w òcze priszcze. Sy
wiatraczek (zdr. od: wiatrak) - wiatrôczk EG [w 2 znacz. ‘wiatrôczk’ = gożdzik
kropkowany bot Np. tegò wiatrôczka. Na òdpùsce w tëch bùdach sprzedôwają
taczé wiatrôczczi, zôbôwczi. EG
wiatraczek m 1. młoleczka arch ƒ [Dzeckò biegało z młoleczką w rãce. Na wiszni
stojała młoleczka i swòjim trzôskã òdgóniała wróble. - Sy] 2. môłi wietrzny młin 3.
wëwietrznik m
wiatrak m wietrzny młin, wietrznik || wiatrôk, lok arch: młolôk, skrzidlôk || skrzëdlôk
{‘wietrznik’ in = a) człowiek letkòmëslny, trzepòt - zob. trzpiot; b) jeden z dwùch
délów, co jidą wedle szczitu dakù} [Na gòrze stojôł wietrznik. Nasz wiatrôk dobrze
mielë. Pòmału òbrôcałë sã skrzidła młolôka na górze. Nasz skrzëdlôk we wsë ju
dôwno nie miele. - Sy]. Por. młyn
wiatrolotny ad chùtczi, chiżi ◊ chùtczi jak wiater
wiatromierz m wiatromiérz [tegò –mierza] m, miara (do) wiatru
wiatropylny ad wiejopichny, wiatropiszny
wiatrownica (deska osłaniająca bok dachu) wiatrownica Lz
wiatrowy ad wiatrowi
wiatrówka ƒ 1. lëtewka na wiater 2. wia-trowô strzélówka
wiatyk m wiatik m, kòmónijôƒ ◊ umierac bez ksãdza (bez wiatykù)
wiąz pospolity bot wiąz Sy, wijąg lok Sy [Ù nas za wsą nad drogą pólną rosce pôrã
wiązów. Sy]
wiąz m bot wijąg, brzóst, wiąz m [Ù nas za wsą nad drogą pólną rosce pôrã wiązów. Sy]
wiązać - wiãzac, rzeszëc / rzeszac, np. òn wiąże / rzeszi / rzeszô. Pòkażë mie, jakùż të to
wiążesz / rzeszisz / rzeszôsz. EG. rzeszac, -óm, -ôł, sł., ‘wiązać, uwiązywać, związywać’. (II)
[Hilf, Pobł]
rzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘wiązać’: Rzeszë mòcni! ‘Wiąż mocniej!’
wiązać sieci wiązc (|| wizc) jadra / sécë [Mdzema terô sécë wiãzła. Ra]
wiązać koniec z
końcem - òb . wegetować
wiązać v rzeszëc, wiãzac, pézdrotac; ~ byle jak pëzglëc, ~ bydło na pastwiskù
kólcowac, tidrowac, tidrac, pôlowac, lińcuchòwac, ~ bùkiet ubrac krut(k)ã,
1279
ledwò ~ kòniec z kòńcem z biédą
wëprzińc, obstojec,
wiązać (się), łączyć (się) rzeszëc (sã)
~ się rzeszëc sã,
wiãzac sã, parłãczëc sã
wiązadło n wiãzëna, łupka f, srąb m, {‘srąb’ in – zob. kadłub}
zmòcnienié n ~dła głosowe strënë / wiązadła głosowé
wiązałka ƒ agr wiążnica, rzesznica ƒ
wiązania nart - wiązania pòl EG, bindundżi (niem.) EG
wiązanie wiązanié, rzeszanié, np. Rëszôjta sã, białczi, z tim rzeszanim, bò mùszã wiedno
z maszina dożdawac (staniwac, przëstaniwac). SY
wiązanie n srąb m{‘srąb’ in – zob. kadłub}, rzeszenié, wiązanié n;
~ u cepów gąż(wa), gącz, kapa, dzerzgòn, dzerlëca f, ~ dachù srąb dakù, {‘srąb’ in – zob. kadłub}
~ ścian domù wiązarka ƒ
wiązanka - ts. EG. Np. Wiązanka / sztraus (niem.) kwiatów. EG. Wiązanka melodii /
piesniczków / piosenków. EG
wiązanka ƒ krut(k)a, twéla f; ~kwiatów
kruta kwiatów
wiązany ad rzeszony, wiązóny, rzeszny,
kólcowóny; mòwa ~na pòezëjô ƒ
wiązka ƒ lop(k), bùńt(k), pã(cz)k m, krut~ (k)aƒ, łón(k)o n; ~ siana lopk sana, ~chrustu
łón(k)o chróstu, ~ szparagów pãczk szparglów
wiązowy ad wijągòwi, brzóstowi wiązowi
wiążący się (z czym) - wiążący sã, zrzeszony, związóny, pòwiązóny, łączący sã,
doticzący, tikający sã EG
wibracja ƒ dërgòt m, wibracjô ƒ wibracyjny ad dërgòtny, wibracjowi wibrować v
dërgòtac, dërgac, wibrowac wicedyrektor m pòddirektor, wicedirektor m
wicekònsul m pòdprezydent, wiceprezydent m
wicher - wichier EG, zawierucha EG, wiatrzëskò EG, wietrzëszcze EG, targawica (zab.)
SY, nëkawica Sy [w jin znacz. = 1. gònitwa chmùrów; 2. nëkba, nëkanié bëdła na
pastwiszcze), wietrznica SY [w 2 znacz. białka płochô, letkòmëslnô], szôł SY [‘szôł’
w 2 znacz. = pòl. szał, furia, wściekłość]. [Wczorajszô nëkawica pòzerwała nóm
daczi. Co to je za targawica! Cobë le ta targawica nama jaczi szkòdë nie
zrobiła,dakù nóm nie zerwała, kòpiców sana nie pòrozdrzucała na
łąkach. To
dzys je takô wietrznica, co bë le nama czasã bùdinkù nie rozwalëła. Je to dzy szôł.
Taczégò szału nie bëło jak dzys. Czej szôł pòwstaje, co dachë zriwô, wrotama
trzaskô i lëdzy zwrôcô, stôri lëdze mówią, że to pies òszôlôł. - Sy.] - Przër. huragan,
szkwał
wicher m wicher, sztorm, lok szamòt m, wiatrzëszcze n, lok szôłota, szôlinga f [akc. szô] [To je dzys taczi szamòt, to dze znôù jaczi kawał bùdë ùrwie. Je to dzys szôłota,
ledwie chłop ùtrzimô sã na nogach. Szôlinga jidze jedną stroną i wszëtkò wëwrôcô. Sy] {‘szôlinga’ in = pol. a) śnieżyca; b) brzeg morski w miejscu, w którym fala
przychodzi i odchodzi. Sy] wichùra ƒ sztorëm, arkùn, szor m, krzëkwa, chaja,
szëdergawica, wietrznica, nëkawica, szmërgawica, wieja, szarpawica ƒ {‘wietrznica’
in = pol. kobieta / dziewczyna płocha, lekkomyślna}
wichrowaty ad wiatrowati, sztormòwi, szë-
1280
dergawi
wichrzenie n bùrzenié, pòdbùrzanié, szadzenié n
wichrzyciel m jurzëcel, bùrzón, pòdskôcôrz m
wichrzyć v jurzëc, szcz(ë)wac, bùrzëc; ~
się papùżëc sã?, machcëc sã = plątac sã, szadzëc sã
mierzwić (się) v (o włosach, zbożu, gałęziach: wichrzyć się) szargac sã, szadzëc sã,
robic sã szadi, plątac sã
wichura zob. wicher
wicina ƒ czôłen, bôt m
wić1 ƒ witka, rózga, wietwia f, szlig m wić2 v wic, plesc, zwi(e)jac, wiczlëc; ~ nici na
kłãbkù zwi(e)jac nitczi w kąbk a.nawijac nitczi na kłąbk,
wić się wic sã, winąc sã, wãgòrzëc sã, łãgòwac sã,
lok żąbierzëc sã, żãbòrzëc sã [Wãgòrze / znie sã żąbierzą. Sy], ~ się z bólu wãgòwac sã
◊ wãgòwac sã jak mësz w szestnicë
wid m: ni ~u, ni słychù nie je nick do widzeniô ani do czëcô a. ani zmiónczi, ani dudu
widać v widzec; nikogo nie ~ ni ma nikògò
widzec a. nicht nie je do widzeniô, ~
z tegò, że... z te(gò) je widzec, że... widelec m widlëca, widlëc, gafla, widelcaƒ widełki
pl widełczi, gafelczi pl, widlëczka
ƒ; ~ strojowe zwãkòwô widlëczka widełkòwaty ad widlëcowati
widlasty ad widłowati, gaflowati, widlasti
widłak m bot mòrzëbób, fludin, skwiérk m, ùzdë pl; ~ gwiaździsty òdparzélc [akc. rzélc] m; ~ jałowcowaty lësy ògón, włochôcz m
widłakòwy ad fludinowi, mòrzëbòbny,
skwierkòwi; nasienie ~we fludinowé
semiã
widłowaty ad widłowati, widlasti
widłowy ad widli, widelny, widłowi, gaflowi
widły pl widłë, gaŕlë pl; ~ dwùrogòwe
żniwné widłë ◊ ir krowié widłë (rogi)
widmò n 1. ukôzka, péska, omana ƒ, strôszk, bach m 2. widmò n Gò, spektrum n,
widowi obrôzk ; widmo mgławicowe ast widmò mgławicowé
widnieć widniec Gò [np. Jegò pòstacjô widniała jak łiskawica...]
widnieć v widniec, pòkôzowac sã
widno - ts. Nieco widno - widnawò SY. Np. Ju sã widno / widnawò robi. SY
widno adv widno, jasno, widnëchno; ~ się
robi widno sã robi ◊ dzes sã ju widno
robi (czegòś ubyłó)
1281
widnokrąg - òb. horyzont
widnokrąg m widnik, obzór, horizont m;
~ pòlityczny pòliticzné pòdniebié
widny - ts. Nieco widny, widnawy - widnawi SY. Np. Widnô / widnawô jizba / noc. SY
widny ad widny, jasny, widnëchny, jasnëchny; pòkój ~ wòdnô, jasnô jizba widocznie adv pewno, gwës, widzawno;
~ zapòmniał pewno zabôcził
widoczność - widocznosc (pòl.) EG, rozezdrzenié. SY. Np. Tu ni ma niżódnégò
rozezdrzeniô, bò tu same krze stoją. SY. Ewent. Tu ni ma wiele co / nic / tu je mało
co widzec. EG Tu më mało co widzymë. EG Stądka jô dobrze wszëtkò widzã / mògã
widzec / wszëtkò je widzec. EG. - Przër. pole (pole widzenia), widok, ogląd,
rozgląd
widoczność ƒ widzawnosc f, rozezdrzenié n
widoczny - ts., ten, jaczi je / béł widzec. Tu je widocznô bùcha i brak pòkòrë.
EG
widoczny ad rozezdrzawny, widzawny;
~ne miejsce rozezdrzawny môl
widok - ts. EG, rozgląd RA, rozezdrzenié SY rozgląd, -ãdu, m., ‘widok’. Por. czes.
rozhled! (II)
. Np. Òdsëni le sã përznã, bò jô mùszã miec widok / rozezdrzenié na drogã. EG. - Przër.
pole (pole widzenia), widooczność, ogląd, rozgląd, na widoku
widok m na widok (na pokaz) wystawiać coś wëstawiac na pòkôzk EG, wëszczerac
SY, pòkazëwac. Np. Letnicë swòjã gòlëznã wëszczérzają. SY Lepi bë wa, dzewùsë,
zrobiła, żebësta sobie dała ùszëc sëknie pò kòlana, a nie pòkazywa swòjëch
szkùdłowatëch szpérów i slôdków nie wëszczérzała. SY na widoku na widokù EG.
Być / zostawiać coś na widoku - bëc / òstawiac cos na widokù EG. Np. Schòwi to
kòło w szurk, a nie òstawiôj tak na widokù, bò jesz to chto ce ùkradnie. EG Mieć coś
na widoku - miec cos na òkù,
miec so cos wëzdrzóné / wëpatrzoné EG. Np. Jô
móm jedno dzéwczã na
òkù, ale czë... EG
widzënk, (pò)blôs, pòzdrzatk,
wëzdrzatk, pòzór, wid m, widzenié n;
na jegò ~ czej gò uzdrzôł, piãkny
w snôżi pòblôs, pòzér, pòcztówka z
okiem karta z widzënkã, rozległy ~
rëmny, nieobjimny widzënk, zasłaniać
kòmù ~ zastąpic kòmùs wid, widzenié, mieć (co) na ~kù miec (cos) na okù, są ~ki, że...
je mòżno, że..., wysta-wić na ~ dac do widzeniô
widokówka ƒ obrôzkòwô karta, pòzérni-ca ƒ
widomy ad jawny, widzący, zdrzawny
widowisko - 1. w znacz. téater, przedstawienié, pòkôzk - widzawiszcze TR. 2. w znacz.
zbiegòwiskò || -szcze - szpetôczel || szpëtôczel || szpitôczel SY (etimol. ‘spektakl’ franc. łac = kasz. pòkôzk.). Np. Mòglë jesmë widzec
pòliticzné szpëtôkle pò
wëbranim Hajdera w Austrii i Kaczińsczich w Pòlsce. EG
widowiskò n pòkôzk, szpetôczel, teater m, widzawiszcze n; ~ sceniczne zdrzadniowi
pòkôzk, teater m
widownia ƒ widowniô, zdrzadniô (scena ?) f, zdrzawny môl, pùblika ƒ; zniknąć z ~ni
zdżinąc ze zdrzadni, wystąpić na ~niã wëstąpic na zdrzadni, na arenie
widywać v widowac; ~ się widowac sã, wi-dzec sã zamanówszë
widywanie się n widowanié sã n, tejsejné widzenié sã
1282
widz – widz Gò, òbzérnik TR, „gap” EG (pl widzowie, òbzérnicë, „gapiowie”)
widz m przëzérôcz, wzérôcz m
widzący - ts., widomi EG, np. „Béł òn niewidomi? Nié, widomi òn béł, le kąskã głëchi”.
widzenić n widzenié, pòkôzanié sã n; do ~nia! do uzdrzeniô! a. do obôczeniô!, znać
kògò z ~nia znac kògòs z wi~ dzeniô, ~ się widzenié sã, uzdrzenié sã, pòtkanié sã,
obôczenié sã n
widziadło n ukôzka, péska ƒ, strôszk, bach m
widzialny - widzalny EG (bibl.), widoczny EG, widzewny LA
widzialny ad widzałny, uzdrzeniowi; być ~m bëc do widzeniô
widziany ad widzóny; mile ~ rôd mióny, rôd widzóny, być źle ~m ni miec kògòs rôd a.
krzëwò na kògòs zdrzec a. bëc w niezgarze
widzieć v widzec; jak cię widzą, tak cię pi-szą jaczégò ce znają, za taczégò mają, ~ się
z kim widzec sã z czim, dać się ~ pòkôzac sã, dac sã widzec, mnie się widzi, że...
mie sã widzy, że..., mie sã zdôwô, że..., mile~ lëdac, zgarac ◊ widzec bez dãbòwi dél
(mieć dobry wzrok) świata nie widzieć poza czim [Tak sã w Lénie rozmiłowôł, że
pòza nią swiata nie widzy. Sy]
widzimisię n pòt dba, udba, mëslaƒ; zrobić co według swegò ~ zrobić cos wedle swòji
dbë a. mëslë
wiec m wiec; ew. miting m, zgromadzenié, zebranié n [Jaczis wiec mô bëc dzys w
miesce. Lëdze jidą z wiecu. Chtëż to przemôwiôł na tim wiecu? Ten krzikôcz le
pò tich wiecach łazy. -Sy]
wiecha ƒ 1. wieniec wieszany przez cieśli po zakończeniu konstrukcji dachu: kòruna,
wiecha f, wińc m - Gò, mùmôcz m; 2. kwiatostan niektórych roślin tworzący wiechę:
wiecha f, kropidło n, ew. pã(cz)k m; ~ owsa wiecha / kropidło ówsa; zob. kita
wiecheć m wiech, lopk, szëszmiéń m sëszmiéń, -a, m., ‘płat, płatek; wiecheć’: Terô je
ceplészé wiodro, a tej sniég padô sëszmiéniama. Jak sã te wëbùdowaniô pôlëłë, to wiater
niósł całé sëszmiénie słomë.
wiecować v (odbywać wiec, uczestniczyć w wiecu) sejm(ik)òwac, gromadowac,
wiecowac [Wiecowelë do pózny nocë. Sy]
wiecownik m sejmòwnik, gromadnik, wie-cownik m
wiecowy ad sejmòwy, gromad(ow)ny, wie-cowny
wieczernica - òb. wieczornica
wieczernik (miejsce spożycia Ostatniej Wieczerzy) - ts. EG
wieczerza ƒ wieczerzô ƒ; W~ Pańska Swiã-tô Wieczerzô ◊ sëchô wieczerzô (chło-sta)
wieczko - wieczkò EG, wierzchôczk SY
wieczkò n przëkriwk, wiérzk m, wieczkò n
wiecznie adv wieczno, wiedno; ~ to samò wiedno to samò
wieczność ƒ wiecznosc, wiednota ƒ; prze-nieść się do ~ści umrzéc
wiecznotrwały ad wieczny, wiednodé-rowny
wieczny ad wieczny, stalatny; na ~ne nie-oddanie oddac na swiãti nigdësz ◊ na
żëdowsczé Trzë Króle a. jak na sw. Jana mdze lód (nigdy)
wieczorek m, ~nica ƒ wieczórnô gùtorzë-na, drëszny wieczórk
wieczorem adv (ob) wieczór
◊ midzë dwùma widamë
(nad ranem lub wieczorem)
wieczornica (biesiada w porze wieczornej) wieczórnica EG
wieczorynkaƒ drëszny wieczórk
1283
wieczór - ts. EG, zdr. wieczórk EG. Sobòtny wieczór - przedniedzélk (zab.) SY
wieczór m wieczór, wieczórk; ~ przed-ślubny ograbinë, wiczlënë, wińczënë pl, pòd ~
kòl wieczora, przed cemkã ◊ bòżi wieczór (Wigilia)
wieczystość ƒ wiecznosc, wiednota ƒ
wieczysty ad wieczny, stalatny, wiednodé-rowny, wieczësti
wiedenka ƒ widniónka ƒ
Wiedeń m geo Widen m
wiedeńczyk m widnión m
wiedeński ad widensczi, widni(e)n; pò ~skù pò widensczimù, pò widenskù
wiedza - wiédzô EG
wiedza ƒ wiédzô || wiedzba, ew. mądrosc ƒ [Òna (zamôwiajka) weznie swòje wiedzbã
(tu: wiédzã tajemną) w grób. Sy] ; bez mej ~dzy bez mòji wiédzë człowiek wiedzy
ùczałi człowiek, człowiek wiédzë
zdrój / zdrzódło / czerpiskò wiédzë / mądroscë [W ksążkach je czerpiskò mądroscë. Sy]
wiedzieć - wiedzec EG. Np. Jô wiém, wa téż wiéta i òni wiedzą. EG Chto nie wié, ten ju
nie mdze wiedzôł EG ; wiedzieć wszystko wiedzec, (g)dze diôbéł mô młodé ~ coś, ale
niedokładnie Òn czuł zwònë, ale nie wié dze. Ce (Ra)
wiedzieć v wiedzec, miec wiedzóné; o ile wiem tëlé, co jô wiém a. tëlé, co mie je
wiedzec, chciałbym ~ jô bë (jem) chcôł wiedzec a. jô bë rôd wiedzôł ◊ tëlé wié, co
zjé (nic nie wie); wie~ dzec, dze diôbeł mô młodé (wszystkò)
wiedźma ƒczarownica, nota, biés(ët)nicaƒ
wiejski ad wsowi, wiesczi, lądzczi; domek ~ wsowô chëcz, lądzczi bùdinôszk, pòwietrze~skie wsowé wiodro, gmina ~ska vvieskô gmina
wiejskòść ƒ wsowòsc, lądzkòsc, wiesczë-zna ƒ
wiek m wiek m, starota f, lata pl; stulecia, wieki = stalata Jt ~ dzie-cięcy, młodzieńczy,
dzecny, młodzëzny, sędziwy ~ starëszkòwi wiek, lata, w mòim ~u w mòjich latach,
jesteśmy w jednym ~u jesmë w jednëch latach a. më jesmë równo stôri, w
starszym / poważnym ~ku (posunięty w latach) w starszim / pòwôżnym wiekù,
starszi, pòstarszi, stôri (|| stari); w kwiecie ~u w nôlepszëch latach, ~ dojrzały dorosłé, dozdrzelałé, chłopsczé lata, on jest w średnim ~u on je w strzédnëch latach,
w sile ~u w nôlepszëch latach, ~i średnie strzédné wieczi a. stalata, w dwùdziestym
~u w dwadzestim stolaté ◊ kògòs wiek ju wëszedł (umarł)
wieko - wiekò EG, zdr. wieczkò, wiérzchôczk (môl.) SY, dekel (niem.), przëkriwk Gò
wiekò m wiekò n, wiérzk, przëkriwk m
wiekòpòmny ad wieczny, nieumiérny, wiecznopamiãtny, wiednowdôrny
wiekòwać v wiekòwac
wiekòwy ad stôri, zestarzałi, stolatny, wie-kòwi
wiekùistość ƒ wiekòwòsc, wiecznota, sta-latnotaƒ
wiekùisty ad wieczny, stalatny, wiekòwny
wiekùiście adv wieczno, stalatno, wie-kòwno
wielbiciel wielbicél m [-cela, -celowi]
wielbiciel m chwalôrz, tczëcel, słôwiôrz, lubnik m; ~ sztuki lubnik wiãtë
wielbicielka ƒ chwôlôrka, tczëcelka, słô-wiôrka, lubnica ƒ
wielbić - wielbic EG, ùwielbiac EG || ùwielbiwac EG, tczëc EG, błogòsławic EG,
ewent. sławic, chwalëc, wëchwalac || wëchwôliwac EG
wielbić v chwôlëc, tczëc, słôwic, czestnic
wielbienie n chwôlenié, tczenié, słôwienié, uczestnianié n
wielbłąd - ts. SY, RA [w originale RA z 1893 r. ‘wielbąd’], np. Wielbłąd mô pãczel (||
pùczel). SY wielbląd m wielbłąd, kamel m [Wielbłąd mô pãczel (pùczel). Sy]
1284
wielbtądnik m wielbłądnik m, prowôdzôrz kamela
wielbłądzica ƒ wielbłądnica, kamelka ƒ
wielbłądzi - wielbłądowi RA
wielce adv baro, rzad: wielce pol.? [Wielce to mie ùceszëło, że do zemsczi sã pòcechë
ta niebieskô dołączëła. Lz (łãczëc)]; ~ szanowny pòczestny, tczëwôrtny, ~ rad baro
rôd, ~ pòtãżny baro wiôldżi, baro machtny, gòlawny, ~ uzdolniony baro mądri,
spòsobny, uczny a. z baro dobrą głwą
wiele - ts. EG, zdr. wieleszka lok FM. - Przër. mnóstwo wiele adv 1. wiele, bòkadno,
pôłno, łebskò, rój, trój, ujno, zacht, opatrznosc, roz-pacha, skòpicą, grëbiczi, okrop,
baks 2. kùli, wiele; wielu synów macie? kùli môce sënów? ◊ skòpicą wiele (bardzo
dużo) Por. mnóstwo, więcej
wielebność ƒ pòczestnosc, tczëwôrtnota f;
Wasza ~ Wasza pòczestnota
wielebny ad pòczestny, tczëwôrtny wielekroć adv wiele razy, wielerazowò,
zacht wiele, zamanówszë
Wielkanoc Wiôlgô Noc, Jastrë pl || Jastra pl, Jastrowô Niedzela
Wielkanocƒ Jastrë pl, Jastra, Wiôlgônocƒ, Jastrowô Niedzela
wielkanocny ad wiôlgònocny, jastrowi
wielkanocny ad jastrowi, wiôlgònocny
wielki - wiôldżi Gò || lok wieldżi || wialdżi, walny SY [ w 2 znacz. ‘walny’ = mòcny],
rzad: mòżny, łebsczi || łepsczi lok [Òna mia taczé dosc łepsczé piersë. Ja Jô walnégò
dëtka zarobił òb zëmã. Latos bëłë walné żniwa. Mòżny kawał żëta. - Sy] {‘mòżny’
in = a) bëlny, baro dobri, smaczny [Co wa môta za mòżny chléb. Sy] – zob.
wyborny; b) zob. możny; c) zamòżny, majãtny – zob. bogaty} ‘Wielka izba’ chachara SY, landara EG, zala, hala. wielka ilość - òb. mnóstwo, gromada
wielki ad wiôldżi a. wialdżi, sekrétny, sarcësti, gromisti, machtny, racczi, bëlny, strodżi,
łebszczi; już ~ czas je ju nôwëższi czas, dość ~ wielgawi, wielcy i mali wiôldżi ë
môłi, ~kie mòcarstwò wiôldżi ë mòcny krôj, Wielka Brytania Wiôlgô Britanijô,
Anielskô ƒ, Wielki Piątek Wiôldżi Piątk, Płaczëbóg m, Wielki Tydzień Wiôldżi
Tidzéń ◊ wiôl-dżi jak rap (duży), żart wiôldżi jak kò-mara nos (mały)
wielkòduszność ƒ wiôlgòsercosc ƒ wielkòduszny ad wiôlgòsercowi wielkòksiążãcy ad
wiôlgòksyżny, wiôlgòksyżëcowi wielkòlud m stolem, rugan, dzyżãga, wiôlgòsz, galóna, ochaja, dolgas m wielkòmiejski ad wiôlgòmiastowi wielkòpański ad
wiôlgòtny, wiôlgòpansczi wielkòpańskòść ƒ wiôlgòta, szeroczëzna,
wiôlgòpańskòsc ƒ
Wielkòpòlanin m Wiôlgòpòlón m Wielkòpòlanka ƒ Wiôlgòpòlónka ƒ Wielkòpòlska ƒ
Wiôlgòpòlskô ƒ wielkòrolny ad wielezemny, wiôlgòrólny wielkòrządca m
rządzôrz, gùbernatora m wielkòrządztwò n rządzëzna ƒ
wielkość wiôlgòsc || -gòta; por. rozmiar
wielkòść ƒ wiôlgòsc a. wialgòsc; mania
~ści nôwart wiôlgòscë
wielkòświatowy ad wiôlgòswiatowi
wielmoża - wiôldżi pón EG, wielmòża (pòl.) EG, magnat (łac.) EG, òsoba ò wiôldżich
wpłiwach EG; ew. wiôlgòrządca m
wielmòża m wiôlgòsz, wielemògôcz m, wiôldżi pón
wielmożny - wielmòżny SY
wielmòżny ad wielmòżny, pòczestny, wësokòrodzony
1285
wielobarwny ad farwny, farbisti, wielefarwny, wielefarbòwi, wielefarbisti, arch
wielokrôsny [Wielokrôsné kwiatë. Lz]
wielobòczny ad wielekańcati, wielekantny,
wielebòkòwi
wielobòk m wielekańcat, wielekańt, wielebòk m
wielobój wielejigra (Rkj)
wieloczynnościowy ad wielo- || wieleczinnoscowi; maszyna ~wa maszina
wieloczinnoscowô
wielodzietność ƒ dzetnictwò n
wielodzietny wieledzecny
wielodzietny ad dzetny, wieledzecny; kòbieta ~tna dzetnica, wësëpnica, rozsëpnica ƒ
wielofazowy ad wielefazny, wielefazowi wielojãzyczny ad wielemòwny, wielegôdkòwi
wielokątny ad wielenórtny, wielenórtowi
wielokòlorowy zob. wielobarwny
wielokropek m mëslowé pónktë, mëslopónktë pl
wielokrotnie wielokrotnie wielekrotnie || -tno (a. wiele razy); - wielekrotnie SY ||
wielekrotno SY, niejeden rôz, nierôz, wiele razy, czãsto, pôrã / czile razy EG,
wielenôsce razy SY. Ewent. rôz pò
razu, co sztërk / chwila / sztót, co jaczis
czas,
wielokrotnie adv wielerazowò, zwielono
wielokrotny ad wielekrotny niejednokrotny wielerazowi, zwielony wielokształtny ad
wielesztôłtny
wieloletni ad wielelatny
wielomian m mat wielemión m wielomówny ad wielemòwny, wielegôdajny
wielonogi ad wielenogòwi
wielopłatowiec m wieleskrzidłówc wielopòstaciowy ad wielesztôłtny, wielepòstacjowi, wielesztaturny
wieloraki (różnorodny, rozmaity) - rozmajiti, wszelejaczi, wieloraczi SY, storaczi SY
wieloraki ad wieleôrtny, rozmajiti, wieloraczi, storaczi Sy [Nasz stark mógł òpòwiadac
storaczé pòwiôstczi. Sy]
wielorako (różnie) - rozmajice, wszelejak, wielorakò SY, storakò SY [Lëdze ò nim
storakò gôdają. Sy] wielorakò adv wieleôrtno, rozmajice, wielorakò
wielorakòść ƒ wieleôrtnosc, rozmajitosc, wielerakòsc ƒ
wielorasowy - wielorasowi EG. Np. To je mieszańc / kùndel / pies wielorasowi. EG
Stanë Zjednoczoné to je państwò w chtërnym żëje spòlëzna wielorasowô /
spòłeczeństwò wielorasowé - mieszkają tam lëdzë
rozmajitëch rasów. EG
wieloryb m wiôlgòrëba ƒ , mòrsczi kóń Sy
wielorybnik m wiôlgòrëbiôrz, wiôlgòrëbôk m
wiełostronny ad wielestronowi
wielostrunny ad wielestrënowi
wielościan m mat wielescaniô ƒ, wiełescan m
1286
wielościenny ad wielescanowi
wielościowy ad wielotny, wielënowi
wielość ƒ wielota, wielëna ƒ wielosc || wielota. Por. mnogość, mnóstwo
wielotomowy ad wielotomòwi [Wielotomòwô historiô Gduńska. Gò]
wielowątkowy - wielowątkòwi EG, taczi, co sã skłôdô z wiele wątków (w lëteraturze, ò
pòwiôstce) EG
wielowiekowy ad wielewiekòwi [Na skùtk wielewiekòwégò sąsedztwa jãzëczi sã do se
ùpòdobniwają. Gò]
wielozgłoskòwy ad gr wieleszlabizowi wieloznaczny ad wieleznaczny, wieleznaczeniowi
wielożeniec m wieleżeńc, wieleżeniôrz,
wieleżeńbiôrz m
wielożenny ad wieleżeńbny, wieleżeniałi wielożeństwò n wieleżeniałosc, wieleżeńbaƒ
wieniec - wińc EG. Zdr. winôszk TR, EG, wiónuszk EG. Dawne ciasto obrzędowe w
postaci wieńca, wypiekane na Wielki Czwartek (w Pucku, Wejherowie) krãdżel SY,. zdr. krãdżelk SY, krąg SY. Np. Na Wiôldżi Czwiôrtk wszëscë piekarze
le krãgle piekle. SY
wieniec m wińc, wión, winôszk m; ~ wawrzynowy laurowi wińc; zob. wianek
wieńczyć - wińcowac SY. - Przër. uwieńczyć
wieńczyć, ozdabiać wieńcem wińcowac
wieńczyć v wińcowac, wiczlëc; ~ jelenia zob. poroże
wieprz m wieprz m ◊ spasłi jak wieprz
wieprzak m wieprzk, pruszk, arch pùtk (Ra)
m wieprzowinaƒ swinié miãso; ~ solona soloné swinié miãso
wieprzowy ad swini; kòtlet ~ swini kòtlet,
kiełbasa ~wa swiniô worzta (|| lok wërszta) kôłbasa || czełbasa; wiercenie n wiercenié,
sydrowanié, driżenié n
wiercić - wiercëc EG, ewent. swidrowac (wiecëc swidrã w drewnie) EG. Np. Të mdzesz
wiercył dzurë, a jô... EG. Złoż. nawiercëc, pòdwiercëc, przewiercëc, rozwiercëc,
wewiercëc
wiercić v wiercëc, sydrowac, driżëc a. driżnic; ~ ogònem rëchac, wëwi(e)jac ogònã,
wiercić się - wiercëc sã, krãcëc sã, wichlac sã, chwiądac sã - SY, EG
~ się wiercëc sã, wichlëc sã, chwiądac sã, szãtac sã a. szãtolëc sã, sybrzëc
sã, jargòlëc sã, kòpërlëc sã ◊ wiercëc
sã jak rëba w sécë
wiercipiãta m wiercoch, szpók, latawć,
wiatroch m
wiernie adv wiérno
wiernopòddańczy ad wiérnomëselny,
wiérnopòddaniowi, wiérnopòddôwny wierność ƒ wiérnota ƒ; dochòwać ~ści
1287
ostac wiérny, dotrzëmac wiérnotë
wierny ad wiérny, dokładny; ~ opis dowierny - wiérny, wierzący, np. tegò wiérnégò, z tim wiérnym; wierni (w lëczbie nodżi) wiérny, np. ti wiérny, tëch wiérnëch. - Przër. zaufany
kładny opisënk ◊ ir wiérnô jak czerzenka (niewierna)
wiersz - 1. wiérzt TR, wierszka SY; 2. w znacz. werset - réżka SY (w 2 znacz. ‘linka’,
‘kreska’), linka SY (w 2 znacz. pòwrózk, w 3 znacz. lënika EG = pòl. ‘linijka’,
‘liniał’), np. Òdpisz sztërë réżczi, a tej mòżesz jic bùten sã bawic. SY Przeczëtôj
jesz rôz dwie òstatné linczi. SY
wiersz (utwór wierszowany) wiérzta; wiersz, werset, rządek réżka, werset wiersz m
1. werset, rządek tekstu: linka, réżka ƒ; rzad réga f, rząd(k) m {‘linka’ zob. linia}
[Przeczëtôj jesz rôz dwie òstatné linczi. Sy]; czytać między ~ami czëtac midzë
linkama [Trzeba rozmiôc czëtac téż to, co je midzë linkama (żart – w zn. trzeba
rozmiôc ùkrëté znaczenié słów). La]l; od nowegò ~a od nowi linczi a. réżczi; 2.
wiérzta ƒ; ~ okòlicznościowy leżnoscowô wiérzta leżnoscowi (a. òkòlëcznoscowi)
wiersz
wierszokleta m wiérztoklemcoch m
wierszopis m pòéta, wiérztopisôrz
wierszorób m wiérztoklemcoch, wiérztorobiôrz m
wierszować v wierszowac wiérztowac, pisac wiérztë
wierszowany ad wiérztowóny wierszowóny
wierszyk m wiérztka ƒ
wierszka f wierszik m
wiertacz m driżnik, syder m
wiertarka - ts. EG, bórmaszinka (niem.) EG wiertarka ƒ driżnica ƒ, maszina do wierceniô
wiertło n krãcëszk m
wiertnictwò n wiercë(z)na f, wiercenié n
wiertniczy ad wierceniowi; przedsiębior-stwò ~cze wierceniowô pòdjimizna
wierutny ad czësti, prôwdzëwi, jistny, juwerny (lok: || jawerny || juwerny); ew. richtich,
dëcht taczi [To je jawerny diôbéł. Sy]; to ~ne kłamstwo to je czëstô łeż, arch:
czërné łgarstwò (Ra); ~ kłamca / oszust stôri / znóny (ew. czësti, jistny) łżélc / łżoch
/ cëgón / òszëkańc. Por. ewidentny, istny, jawny, zupełny
wierzący wierzący [np. Dôj Twòjim wierzącym, Tobie ùfającym, sédmioraczé darë.
(mòdlëtwa do Dëcha Sw.) bibl Gò]
wierzący ad wierzący
wierzba (bot.) - ts. EG, SY. Na ti wierzbie je wiele „palmów” („pùjków”). EG.
„Szukać gruszek na wierzbie” - Szëkac bani w leszczënie. SY Òn szukô krëszk na
jabłónce. Ra
wierzba ƒ wierzba, jerzbina, wiéwa, witka f; ~ biała strzébnô wierzba
wierzbina ƒ wierzbòwina f, wierzbòwé drzewò
wierzbòwnica ƒ: ~ kòsmata bòt przë-miłkm
wierzbòwy ad wierzbòwi; kwiaty ~we kò-cónczi pl, gałązki ~we do wyrobù fù-jarek
pipkòwina ƒ, ~we gałãzie wierz-biczé n
wierzch - wiérzch || wiéchrz, zdrobn. wiérzk [Na górze zaklãsł wiérzch. Lz słi]
wierzch m wiérzk a. wiéchrz m; na ~u na wiéchrzu, pò ~u pò wiékrzu, z ~u z wiéchrzu,
kòń pòd ~ kóń pòd sodło, kóń do ridowaniô, pòdsôdk ◊ mòje na wiéchrzu (mam
racjã)
1288
wierzchem (konno) jechać / jeździć (na koniu) - wierzchã jachac / jezdzëc SY,
ridowac || rejtowac, wierzchòwac Sy [Chtëż to do nas wierzchùje? Sy] (wierzchòwac
w 2 znacz. = pòl. lekceważyć, np. Òni na nim wierzchùją. Sy = dosł jeżdżą na nim
jak na kòniu, „jak na łësy kòbëlë”)
wierzchnie ubranie - wiérzchnica (zab.) SY
wierzchni ad wiérzchny || wiérzkny (lok: || wiéchrzny || wiékrzny) [Są dwie órczi (linë
òd jadrów): spódnô órka, wiérzknô órka. Sy]; ~nia odzież wiékrzné ruchna
wierzchołek - czëp, zdr. czëpk SY. [na czëpie / czëpkù. ewent na sami górze, czësto ù
górë]- Òb. szpic, szczyt
wierzchòłek m czëp(k), szpëc, wëszańcm, ulëcaƒ
wierzchòłkòwy ad czëp(k)owi, ulëcowi; pùnkt ~ dżib m
wierzchowiec kóń do jazdë wiérzchã, pòdsôdk Sy, Tr: sodłowi kóń a. kóń pod sodło
wierzchòwiec m pòdsôdk m, kóń do rido~ waniô
wierzchòwy ad wiérzkòwi, wiéchrzowi; ~ kòń sodłowi kóń
wierzenia wierzenia, ewent. wiarë [Òni mają swòje wierzenia. Są wszelejaczé wiarë.
Gò]
wierzenie n wierzenié n
wierzgać wierzgac, wierzgòlëc, slôdkòwac, wërzënac slôdkã [Ten kóń za wiele ówsa
mô w slôdkù i temy òn tak slôdkùje. Sy To je slôdkôrz ten kóń, òn le łeb pòdniese, a
slôdkã wërzinô. Sy (kóń, co slôdkùje: slôdkôrz. Sy)]
wierzgać v slôdkòwac, grawòtac, wierzgòlëc, lok fizgac
wierzgliwy ad slôdkòwny, grawòtny, wierz-gòlny
wierzgnąć v wëslôdkòwac, zagrawòtac, grawòtnąc, wierzgòlnąc
wierzyciel m wierzëcél, pieniãżnik m; ze-branie ~i zéńdzenié wierzëcelów
wierzycielski ad wierzëcelny, pieniãżni-kòwi
wierzyć wierzëc, ewent. miec wiarã, w znacz. mieć wiarę / nadzieję bëc wiarë Gò [Òni
tak gôdają, ale jô w to nie wierzã. Nie wierzë || nie wierz jima. Mòżesz mie wierzëc
abò nié, jô le cë pòwiém, że... W cos człowiek pòwinien wierzëc. Wierzisz të w
Bòga. Më wierzimë mòcno / mómë mòcną wiarã we wszëtkò, co głosy Kòscół. Òn
béł ti wiarë, że... – Gò Nie wierzë jedwôbnym słówkóm! Ra]; por. wiara, wierzenia
wierzyć v wierzëc; ~ w Bòga wierzëc w Bòga, nie chce mi się w to ~ mie sã nie chce w
to wierzëc ◊ wierzëc w kògòs jak w duza
wierzytelność ƒ 1. dowiérznota, wierzëtelnosc f Gò
legalizacja ƒ legalizacjô ƒ, ùwierzëtelnienié n, stwierdzenié wiarëgòdnoscë / zgódnoscë
z normą / z prawã
2. za-pòżëcznota ƒ; ~ książkòwa kniżnô za-pòżëcznota
wierzytelny ad dowiérzny, wierzebny, wia-rëwôrtny
wieszać (się) wiészac (sã) ◊ wiészac léckã na kłónicã (o kimś niedbałym) pòwieszac, wiészóm, -ôł, sł., ‘wieszać’: Zdjimô, to zôs pòwiészô ‘zdejmuje, to znów wiesza’. (II) Ra
wieszadełkò n wiészadło n
wieszadło n narãcznik m, wiészadło n
wieszak - wiesznik SY, pòwiesznik SY
wieszak m wiésznik m, knaga f, hô(cz)k do wiészaniô
wieszcz wiészcz? - Por. piewca
wieszcz m prorok, przepòwiôdôcz, pò-éta m
wieszczba ƒ proroctwò, przepòwiôdanié n
wieszczbiarka ƒ proroczka, przepòwiô-dôczka ƒ
1289
wieszczbiarstwò n proroczëzna, przepò-wiedzëzna ƒ
wieszczbiarz m prorok, przepòwiôdôcz, gùslôrz m
wieszczka ƒ proroczka, przepòwiôdôczka, pòétka, gùslôrka ƒ
wieszczy ad proroczi, przepòwiôdny
wieszczyć v prorokòwac, przepòwiôdac
wieś ƒ wsa, wies ƒ, ląd m; wyjechać na ~ jachac na wies, mieszkać na wsi mie-szkac
na wsë a. na lądze, wrócić ze wsi przińc ze wsë nazôt ◊ do trzecy wsë jic za solą
(długò skądś nie wracać)
wieść 1. wieść, wiadomość wiadło, wiadomòsc, wiédzô, nowina [Më dostelë wiadło /
wiadomòsc / wiédzã / nowinã, że...]; 2. wieść zob. prowadzić, wodzić
wieść1 ƒ wiédzô, wiadmòsc, ogłoska, pòwiôdaka, gôd-ka ƒ, oklëk, pòmión m, słëchë pl,
gò-dło, wiadło, czëcé n; ~ści chòdzą, krążą jidze pòmión, gôdka a. jidą wiédzë,
słëchë, przepadł bez ~ści o nim ani swiat nie pisze, doszły mnie ~ści doszłë mie
słëchë; dochodzą mnie ~ści dowiadiwóm sã / dowiadëjã sã, jô czëjã a. móm czëté,
dochôdają do mie nowinë, dostôwóm do wiédze, doszłë mnie słëchë, je taczi
pòmión...;
wieść2 v prowadzëc, rzad (arch) wiesc [Tamtãdë nie wiedze niżódnô droga.
- Ra]; ~ z kim spór prowadzëc z czims spiérkã, sztridkã, spie-rac sã, dowòdzëc sã,
sztridowac sã, ~ swój ród wëprowôdzac swòjã rózgã, ~ żywòt tułaczy prowadzëc /
rzad wiesc wanożné żëcé; ~ życie bogobojne prowadzëc / rzad wiesc żëcé
bògòbójné / żëwòt bògòbójny [Òna wiedze żëwòt bògòbójny. Wiedlë żëwòt
mòralny, bògòbòjny. Ra]; ~ błogi żywot prowadzëc / rzad wiesc błodżé żëcé /
błodżi żëwòt [Wiedlë błodżi żëwòt. – Ra]; ~ się zob. powodzić się, prowadzić
wieśniactwò n wiesanie, gbùrze pl, lądzczi
lëdze
wieśniacy pl wiesónie, gbùrze,wieszczónie
pl, lądzczi lëdze
wieśniaczka ƒ wiesónka, gbùrka, bòrzëszka, wieszczónka f, lądzkô białka wieśniaczy ad wiesany, wsowi, gbùrsczi,
lądzczi
wieśniak m wiesón, gbùr, lądczón, wieszczón m, lądzczi człowiek
wietrzeć v 1. wietrzec 2. cknąc
wietrzenie n 1. wietrzenié n 2. cknienié n
wietrznica ƒ 1. sachajda, lataw(n)ica, łazewnica, pòwsënoga, zdr pòwsënóżka,
szelepëta, plachãdrownica, wãdrowcziczka f (zob. latawica 1); 2. med wiatrowé
gòscé
wietrznik m 1. rozblek, latawc m 2. wietrznik, wentilatór m
wietrznie - wietrzno SY. Np. Dzys je bùten wietrzno, dzys bë dobrze sano schnãło. SY
wietrznie / -no adv wietrzno, wiatrowato, wiejno,
wietrzësto {‘wiatrowato’ in zn. = pol. pstro, lejkkomyślnie - zob.} [Na dniu bëło c ëchò,
le kòle wieczora zrobiło sã wiatrowato. Sy]
wietrzny - ts. SY, wietrzësti SY. Np. Wczorô bëła wietrznô pògòda, dzys je cëchò. SY
Mało kòmù chcało sã jic w taczim wietrzëstim dniu na gòscënã. SY Wietrzny młin =
wietrznik || wiatrôk SY
wietrzny ad wietrzny, wiatrowati, wiejny{‘wiatrowati’ in zn. = pol. pstry, lejkkomyślny
- zob.} [Dzys je wietrzny dzéń. Wczorô bëła wietrznô pògòda. Pòrénk béł
wiatrowati, kòle pôłnia ùspòkòjiło sã. Wietrzny młin (wietrznik || wiatrôk). – Sy] ;
~ dzień wietrzny dzéń, ospa ~na wia~ trowé gòscé
1290
wietrzyć - wietrzëc SY. Np. Co dzéń z rena i wieczór më wietrzimë jizbã. SY Złoż.
wëwietrzëc, przewietrzëc, zawietrzëc SY. Np. Dzys tak piãkno słuńce swiécy, më bë
mòglë pòscél wëwietrzëc (|| przewietrzëc EG). SY To
miã zawietrzëło, w ùszach
mie pchô. SY
wietrzyć v 1. wietrzec, biedrzëc; ~ na
słońcu słunic, ~ się wietrzec sã, bied- rzëc sã 2. cknąc, lësëc, wąchac szwanic? [Ten
wszãdze lësy. Sy]
wietrzyk wietrzëk, wiaterk
wietrzyk m wiaterk, wiatruszk, wietrzik,
głëchi wiater m
wiew m wiéw m, wienié n, wieja ƒ
wiewiórczy ad wewiórkòwi, wewiórczën,
wieszczówkòwi
wiewiórka (zool.) - ts. EG, SY, òrzesznica (zab.) SY, lok mùżôrka [akc. mù-]. Np.
Wiewiórka żëje z òrzeszków. SY [‘zawiewiórczëc’ SY = schòwac tak, że tegò nie
jidze nalezc - òb. zawieruszyć]. Kita wiewiórki rëpnica Sy
wiewiór(ecz) ka ƒ wewiór(ecz)ka, mùżôrka,
wieszczówka, lok rudeczka [akc. ru-], arch òrzesznica [akc. –rzesz-] ƒ
wieźć v wiezc ◊ ażebë ce w gãsë, w krowë
wiozlë! (o niezadowòleniu)
wieża - ts. EG, ewent. bliza (môl. niem.?) EG, torma (niem.) SY. Wieża obserwacyjna
rozezdrzelnica SY. Np. Czej lesny sedzy na
rozezdrzelnicy, a jesz szkło przëłożi
do òka, to òn widzy baro dalek. SY
wieża ƒ wieża, torraa ƒ, prékel a. préczel
m; ~ mòrska bliza ƒ, ~ obserwacyjna
rozezdrzelnica, blizna ƒ, ~ na dzwòny
wieża do zwònów, ~ strażnicza starżowô wieża, charwatka f, istna ~ Babel jistny wërwark
wieżowy ad wieżowi, préklowi, tormòwi;
zegar ~ wieżowi zédżer
wieżyczka ƒ wieżka ƒ, malinkô wieża
więc tej, ewent tedë
wiãc cj wic a. wiãc, ne, temù, a wic, i tak,
tej, tedë, tej le, przez to, në, në tej, në
kò
więcej adv wicy a. wiãcy, jesz; dalekò ~ wiele wicy, ni mniej, ni ~ tak razno, tak
strzédno, mniej ~ tak kòl(e) a. tak na..., i cóż ~? i co jesz?, nic ~ wicy nic a. tak nic,
iść pò ~ jic za wicym ◊ bëc wicy do se jak od se (o zarad-nym)
wiãcierz m kaszórk, wi(ã)córk m, wiersz ƒ [Knôpi włożëlë we wicórk miãso jakò żér na
reczi i zastawilë rzékã. Sy]
wiãdnąć v wiãdnąc, swiãdnąc, czeczniec, gapiec, szmagnąc; w oczach dziew-czyna
~dnie dzéwczã na oczach robi sã mizernô
wiãdnienie, ~ãcie n wiãdnienié n
większość - wikszosc (|| wiãkszosc), wikszi dzél, ewent. przewôga; w większości we
wikszim dzélu, wikszim dzélã, we wikszoscë; oni byli w ~ści jich bëło wicy, òni
bëlë we wikszoscë, òni mielë przewôgã (lëczebną), òni przewôżëlë (pol.
przeważyli); por. po większej części
1291
większośćƒ wikszosca. wiãkszoscƒ, wikszi dzél; ~ głosów wikszi dzél głosów
większy - wikszi, np. w wększej części - wikszim dzélã EG
większy ad wikszi; pò ~szej czãści wikszim dzélã a. z wikszégò dzéla, wiora
więzić v trzëmac w sôdze, w prize a. trzëmac na wãzëskù, klamkòwac
więzienie - sôdzô SY, zôsôd (môl.) SY, sôdzówka (môl.) SY, wiãzenié Lz, Gò, kluza
(niem. łac.). [Trzë miesącë sôdzë Gò / wiãzeniô Lz. Ùdôwôł niepòpieklińca ë tak sã
wëdostôł ze sôdzówczi. Sy]
więzienie n sôdzô, arch; prizô || prëzón || prizón fr, kluzô, sôdzówka, lok wiãzniô, arch
kùkùrejka Bù, Lh f, zôsód m [Ùdôwôł niepòpieklińca ë tak sã wëdostôł ze
sôdzówczi. Sy Òn prëzónu nie ùńdze, chëba, że swòje dłëdżi zapłacy. Lz, Ce Òni
mie grozëlë, że pùdã do prëzónë (do prëzónu - do prizë / sôdzë). Të nie ùńdzesz
prëzonu. Sedzôł w prëzonie szterë lata. Wzãlë gò do prëzonu. - Ra (Ce) Trzë
niedzele òn sedzôł w kùkùrejce. Lh] ; kara ~nia sôdza ƒ, za-mkniãty w ~niu zamkłi
w sôdze, ~ śledcze wëszlachòwnô sôdzô ◊ bëc pòd kluczã (siedzieć w wiãzieniu),
żart zajca schòwac (uwiãzić kògòš) sôdzô, priza, kluza ƒ; wsadzić do ~py wsadzëc
kògòs do durë, do kluzë
więziennictwo / -czy sôdzewnictwò / -niczi (neol.) EG
więzienny - sôdzewi SY
więzienny ad sôdzowi, kluzny, prizowi; do-zorca ~ sôdzowi dozérôcz
więzień m sôdzewi, sôdzownik, wiãzéń m; ~ wò-jenny pòjmańc, pòjmańczik m
więzina ƒ wiłągòwina ƒ, wiłągòwi lôsk a. drzewò
wiãznąć v utarkiwac, zarzënac, zapôdac w kale
więzy wiãzë EG
więzy pl kłódczi pl, parłãcz ƒ; ~ małżeńskie parłãcz żeniałëch
więź łączba SY (= kontakt), związk EG, np. związki międzyludzkie - wiązczi midzë
lëdzama / związczi midzëlëdzczé EG
więźba dachowa - konstrukcjô dakù EG (ewent. kòzłë = krokwice, krokwie, np. Na
kòzłach spòcziwô dak. SY)
wiãźba ƒ zrzesz, parłãcz ƒ
wiãźniarka ƒ sôdzownica, sôdzewô ƒ
wiãźniowy ad sôdzowi
wigilia ƒ wilia, wilëjô, wigilia ƒ; ~ Bòżegò Narodzenia Wilëjô Gòdów, Gwiôzd-czi,
Bòżégò Narodzeniégò
wigilijny ad wiliowi, wigiliowi; wieczerza ~na wiliowô wieczerzô
wigònia ƒ zoo wigòniô ƒ
wigòń m wigòniowô wôłna
wigòr m chwat m, dzyrzkòsc, mòc, stëtkòsc, rësznota ƒ
wijadło m (część krosien) òwijadła pl (Ra)
wikariusz, wikary m wikari m ◊ wikari
(przë)jachôł (pòtrawa się przypaliła)
wiklina (bot.) - bëzëna (môl.) SY, witczi EG, kòzlëna SY, kòzlinka SY || kòzlinczi EG.
Np. Kòzlinka je dżibkô, jak pòwrózk i sã nie łómie. Jinszé witczi sã łómiają, ale
kòzlinka nié. SY
wiklina ƒ witka, bëzëna (= w jin zn. sycëna Lz) , kòzlëna [akc. kòz-], kòzlinka ƒ, szlig
m; pl: kòzlënë, kòzlinczi [Kòzlinka je dżibkô jak pòwrózk i sã nie łómie. Jinszé
witczi sã łómiają, ale kòzlinka nié. - Sy] {‘kòzlëna’ in = pol. poszycie lasu [Mech
krze, grzëbë, listowié, wrzos to je wszëtkò kòzlëna. Sy]; ‘kòzlinka’ in = pol. a) młoda
1292
koza, kózka; b) fig dziewczynka; c) piosenka; d) nazwa wsi pod Krokową; pola w
Śluzie i w Chwaszczynie}
wiklinowy ad witkòwi, bëzënowi, szligòwi;
~we wyroby bëzënowé statczi
wikłać się - 1. w znacz. wahać się, wiercić się, wykręcać się - wichlac sã RA, EG. 2.
òb. plątać (się)
wikłać (się) plątac, pëzglëc (sã); sprawa
się wikła sprawa sã pëzglô
wikt m wikt m, jedzenié n
Wiktor m Wiktor, Wikò m
Wiktoria ƒ Wiktora, Wikta, Wiktorijaƒ wiktuaty pl wikt m, jôda f, jedzenié n
wilczek m wôłczk, wilôszk m, wôłczã, wilczątkò n
wilczomlecz m: ~ ogrodowy bòt żabié
oczkò a. wilczé zelé, ~ obrotny psotnik m
wilczura ƒwôłczi kòżëch
wilczy ad wôłczi a. wilczi; ~ dół wôłczô
kùla, dół
wilczyca ƒ wôłczëca a. wilczëca ƒ
wilec m bòt lëbòszczk, pòwijôcz m
wilga (gatunek ptaka) - zofija SY, kłoska SY
wilga ƒ orn kłoska, gwizdnica, żołna, zofija ƒ [Kłoska bùdëje gniôzdo wësok na
drzewach, colemało na paplach. Sy]
wilgnąć zob. wilgotnieć
wilgoć ƒ wilgòc, mòkrosc pòmôka, mòkrosc, fùchtnosc, sërosc, mòkrzëzna, mòklëzna,
arch mòknizna f, mikniszcze, miklëszcze n {‘mòklëzna’ in = pòt, zmòklëzna}
[Wezta stąd tã sól, bò sã roztopi tu w ti wilgòcë. Chto bë taczé sano wòzył, to jesz je
sama mòknizna. W naszich chëczach je mòklëzna. - Sy Z przëczënë ti mòkroscë ni
mógł tu długò przebëwac. Ra]
wilgòtnie adv sëro, sro, fùchtno, mòkr(aw)o, fùcht
wilgòtnieć v sërzec, fùchtniec, mòknąc, robic sã mòkri wilgnąc Sy. Por. zawilgotnieć
sërzec, -ejã, -ôł, sł., ‘wilgnąć, rozmakać, pęcznieć’: To żëto dëcht sërzeje.
wilgotno adv mòkrawò, mòkro [Tu je përznã mòkrawò. Mòkro jak na błotach. To je
latos mòkro! Ra]
wilgòtnośćƒserosc, mòkrzëzna, fùchtnosc,
mòkrosc, mòknizna ƒ
sërosc, -ë, ż., ‘wilgotność, mokrość, świeżość’: sërosc rolë. sërowòsc, -ë, ż.,
‘świeżość, mokrość, wilgotność’. Ob. sërosc.
1293
wilgotny - wilgòtny EG, mòkrawi EG, fùcht / fùchtny (niem.) EG, klam (niem.?) SY
[Nasze sano je jesz za wilgòtné do wòżeniô. Sy]. Przymokry - przëmòkri
RA,
SY, mòkrawi EG. - Przër. mokry, namoknięty, przemoknięty, rozmiękły
sëri, przym., ‘świeży, wilgotny, mokry’: Jak to zbòżé tu dłëżi pòleżi, to mdze dëcht
seré. ●sëri jak scyrz ‘mokry jak ścierwo; przeważnie o gruntach mokrych itp.’ To miãso je
dëcht sëré. sërowi, przym., 1. ‘surowy’: sërowé miãso; 2. ‘wilgotny, mokry, świeży’:
●sërowi jak scyrz. Të grëńta są dëcht sërowé. Ob. sëri.
wilgòtny ad sëri, sri, surawi, mòkri, fùchtny, mòkri, mòkrawi, nieobeschłi, klam [Tegò
żëta jesz ni mòże wòżëc, òno jesz je czësto klam. Taczégò klam sana bëdło bë nie
żarło. Sy Mòkrawé grëńta, niwé, łączi. Mòkré chùstë wiészô sã na płoce. Na mòkrim
pòlu pszéńca mdze lëchô. Mòkré grëńta. - Ra] zob. mokry
wilia ƒ wiliô, wigiliô ƒ; zob. wigiiia
wilk zool wilk || arch wôłk [Przódë na swiece, jak chłopi szlë na wilczi, to òni brelë ze
sobą prosã i je mùżdżëlë (gniotlë, dëszëlë, scyskelë), żebë òno kwiczało i w ten
spòsób przëwòłało wilczi. Sy]
wilk m wôłk a. wilk; Nôtëra cygnie wilka do lasa. Ra Tak rób, żebë wilk béł najadłi, a
òwca całô. Sy Chto chce z wilkama w zgòdze żëc, mùszi tak jak òne wëc. Gò o ~u
mòwa, a ~ tuż
o wilkù mòwa, a on tu, i ~ syty i owca
cała tak wôłk najadłi, a owca całô,
~ mòrski zelint m, fig stary ~ mòrski stôri mòrina, ~w u drzewa dzëk m
◊ dostac, miec wilka (o sztywności
karkù z przeziãbienia)
wilkòłak m człowiekwôłk m willa ƒ willa ƒ, bùdinôszk m
wilżyć v mòkrzëc, fùchtnic
wina - ts. EG, ewent. grzéch EG. Np. Chto miôł winã, to mòże le sąd rozstrzëgnąc. EG
Nicht nie je tak czësto bez winë. EG Jô ni móm winë, że tak sã stało. EG Człowiek
żałuje za swòje winë, ale... EG Zepchac winã kògòs jinszégò. SY Z twòji winë to
nieszczescé nas spòtkało. SY
wina ƒ wina, przesprawa ƒ; a czyjaż to ~?
a kògòż to wina?
Wincenty m Wincent, Wincenti, Wick,
Wicéla m
winda - 1. ts. EG. Np. W miesce, w niejednëch blokach są windë do wòżeniô lëdzy na
górã. Jô so zjachôł na dół windą. Winda sã zepsëła / sã zacãła w pòłowie, midzë
drëdżim a trzecym piãtrã. To sã òbéńdze bez windë, wlézemë pò trapach. EG 2. w
znacz. kołowrót EG. Np. Më pòdcygómë materiałë bùdowlané w górã windą
elektriczną. EG Na pontonie bëłë rãczné windë, na wrãgã. EG - Przër. kołowrót
winda ƒ krãcëszk, wcygôcz m, winda fi
~ ciężarowa trica, duka ƒ; ~ kotwiczna winda kòtewnô / òd kòtwi(e)
windować - windowac EG. Złoż. podwindowac, wëwindowac
windować v tricowac, dukòwac, wcëgac windykacja ƒ manowanié n, nazôtné żądanié
windykòwać v manowac, żãdac nazôt windziarz m windôrz m
winiarnia ƒ winowi króm, winowniaƒ winiarz m hańdlôrz winã, winowi garnéra,
1294
winownik m
winić v winic, dôwac winã
winien - 1. taki, który zawinił - winien SY, arch krziw. przeciwny, winien’: ●òn je
wszëtczémù krziw. [Ob. uwagę pod krziw2] krziw2, przym. nieodm., ‘winien’: Jô temù nie
jem krziw. To të, białkò, jes temù krziw. Ob. krziw. Podane tam znaczenie należy sprostować
w ten sposób, że krziw znaczy ‘winien’, a zaś krzëwi ‘krzywy’. (II)
Np. Jak jes winien, to napraw krziwdã. SY. Òna na miã tak rabani, jakbë jô béł krziw
(winien) temù. Ra
2. należny - winien SY. Np. Wieleż òn tobie j winien pieniãdzy? SY. - Òb. powinien,
winny w 2 znacz.
winien ad winien, winowati; kto temù winien? kògò to je wina?, cóż ja temù ~,
że... co jô za to mògã, że..., ~ i ma
miec i mô
winieta ƒ winieta ƒ
winiówka ƒbòt mòczónkaƒ, winnô krëszka
winkòwaty ad winny, winowati, winkòwati;
jabłkò ~te winné jabkò
winnica winnica Gò, ògród winny EG, winowi ògród / ògard TR, pòle z winã TR
winnica ƒ ogard a. pòle z winã, winica ƒ
winnictwò n winowizna ƒ
winniczy ad winowi
winny - ts. EG w znacz. 1. taczi, co szmakô jak wino. Np. Winny nôszmak. EG Winnô
szmaka EG. Winné jabka EG, jabka z winnym nôszmakã EG. 2. Pòchòdzący òd
wina, np. winny || winowi czerz EG, TR GR. winny òct. 3. winowajca, ten, co mô
winã EG, winny EG || (rzôd.) winien EG, krziw RA. Np. Jô tu nie jem winny, ni
mògã za to, że wa môta biédã. EG Wa sami sobie jesta winny. EG. Winnégò trzeba
nalezc i
ùkarac. EG
winny ad 1. winien; być ~m miec winã; 2. winny; ~ (po)smak winnô szmaka, winny
(nô)szmak; ~ ocet winny oct; ~a latorośl winnô latorózga || latorosc; ~ kamień
winny kam,
wino - ts. EG, zdr. winkò. Np. Jô bë pòczestowôł winkã, czejbës miôł òchòtã. SY.
Pańskô łaska i wino chùtkò wietrzeją. (przësłowié) - SY Wino z winogron
(gronowe) - prôwdzëwé wino EG. Wino owocowe - swójsczé wino EG, brzadowé
wino (np. wino ze swiãtojanków / wiszni / jabków
= jabkòwé wino) EG.
Liche wino, cienkusz - wińskò SY || winiszcze SY,
szlãp || szlãpa EG, bële
jaczé wino EG, „piżula” (barżi ò piwie) EG. Wyborne, wystojałe wino - dobré, a
nôlepszé, wëstojałé, òdstojałé wino - EG.
wino n wino n; ~ świeże mòcznik m, ~
wãgierskie wãgrzé wino, ~ bùtelkòwe
sklónkòwé wino, ~ owòcowe brzadowé
a. gãsé a. mòdrôczkòwé wino ◊ rëbacczé wino (wino z Gdańska)
winobluszcz (bot.) - dzëczé wino EG, dzëwé wino TR. - Przër. bluszcz
winobluszcz m: ~ piãciolistkòwy bòt dzëwé wino
winobranie - winobranié (pòl.) EG, żniwò wina TR, winné żniwa EG, zbiór / zbiorë
wina EG
winobranie n żniwò wina
1295
winodajny - ts. TR, winobrzadny R, winobòkadny TR
winodajny ad winodajny, winobòkadny, winobrzadny
winograd - òb. winnica
winogrono (grono wina) - grądo wina (môl.) SY, winowé grądkò TR, winné grądkò
EG. Winogrona - winogrona Sy, winné grąd(k)a EG, winogrądka (neol.) EG,
winogrąda (neol.) EG. Np. Czej je dobré lato, tej winogrona na Kaszëbach
dodrzeniwają. SY
winogrono n winowé grądkò
[Grądo (a. grądkò) wina. – Sy]; ~ winne grądo / grądkò wina; ew. winné grądo / grądkò,
grądo / grądkò || pol. wina; ew. winogrądkò n, pl: winogrądka - Gò; pol. grono n Ra,
pl: winogrona Sy [Czej je dobré lato, tej winogrona na Kaszëbach dodrzeniwają
(dozdrzeléwają). Sy]. Zob. winorośl
winogronowy – ts. Gò, winogrądkòwi neol EG
winogronowy ad winogrądkòwi Tr, Gò
winorośl - winnnô roscëna TR, ewent. winoroscëna EG || winorostlëna (neol. - przër.
roślina) EG, winny czerz EG / czerz winny EG. Winorośle - winné krze EG, [Przër.
téż kasz. zarostë = pòl. ‘zarośla’. Nôlepi bë pasowało: „winowiczé” EG - przër.
bùlwiczé, jagòdowiczé]
winorośl ƒ winnô roscëna; ew. w zn. winna latorośl zob. winny
winowajca – winowajca EG SY, przëczińca SY, Lz, sprôwca nieszczescégò / szkòdë
itp. EG, ewent. ‘winny’. Np. I òdpùscce nóm naje winë, jakno i më òdpùszcziwómë
naszim winowajcóm. EG, PR. Chto tu je winowajcą, to sã dopiérze òkôże. EG Òni
terô szukają winowajcë, a sami... EG To të jes przëczińcą / sprôwcą te całégò
zamiészaniô. EG Jô tu nie jem winny. EG
winowajca m winowajca, zleczińca, przesprôwca m
winowajczyni przëczińczëna arch Lz [Òna je winowajcą / przëczińcą / sprôwcą... Gò]
winowajczyni ƒ winowajcka, zleczënica,
przesprôwnicaƒ
winozbiór m żniwò wina
winszować v żëczëc, gratulowac, winszowac; winszujã! jô gratulëjã! wio! int hije!, hija!
wiola ƒ mùz wiola f, altowé skrzëpicë wiolinista m wioliniôrz, wiolinista m wiolonczela
ƒ wiolonczelo, czelo n wiolonczelista m czelista, wiolonczelista m
wionąć v chôłpnąc, chùchnąc, zawiôc, côrnąc wiaterkã
wiory zob. wiór
wioseczka ƒ malinkô wies
wiosenny ad zymkòwi, jari pòzymkòwi, przym., ‘wiosenny’: pòzymkòwé robòtë;
pòzymkòwé wiodro ‘aura’. (II)
wioska ƒ wies, wsa, wieska; zob. wieś
wiosło n wiosło n, lok pôłcza f; duże ~ paczëna, antréba niem. f; ew. wiôldżé wiosło; ~ z
otworami kądzél ƒ; długie wiosło służące przede wszystkim do popychania réma
f || rém m (Ra); ~ z okuciem metalowym pék m, péka f {‘réma’ in = pòprzécznô
łata - na pół rozdzarti drąg (rëka, miecz) w przãsle płotu, do jaczégò przëbijô sã
sztachétë; ‘pék(a)’ in – zob. kolec} [Pùscëc, wëbrac sã bez wiosła na mòrze
(pòstãpic łetkòmëslno). Rëbôk òdbił pôłczą òd brzegù. Pôłcze chòdzą w knagach
1296
(pol. w dulkach). - Sy]; uchwyt (trzonek) ~ła dalta f, lok: kno, paczëdło n [Wiosło
sã skłôdô z daltë i pióra Kno to je to, co rëbôk trzimô w gróscë (w garscë). - Sy];
uchwyt a. zagłębienie w burcie w łodzi, w którym chodzi ~ zob. dulka
wiosłować v wiosłowac, rzad pôłczowac, wioslarzëc, rémë cygnąc, rémòwac,
paczënowac, żart łokcowac [Chcemë le terô rémòwac Ju ti łokcownicë łokcëją pò
tim jezorze. Tej le chcemë łokcowac. - Sy] {rzad ‘paczënowac’ w 2 fig zn. =
paczerowac jic, maszerowac [Wejle, Sztefan do nas paczënëje. Gò]; por. ‘paczëna’
= wiôldżé wiosło; ‘łokcowac’ in = pòmagac sobie ruchama łokców przë jidzenim };
~ długim wiosłem służącym przede wszystkim do popychania rémama jachac,
rémë cygnąc, rémòwac – Sy; ~ jednym wiosłem (na „śrubę”) wrëgòwac; ew.
wiosłowac le jednym wiosłã {‘wrëgòwac’ Sy - wierã: „wrãgòwac” òd: wrãga =
pol. korba} [To nie je letkò wrëgòwac procemkù biegòwi wòdë. Sy]; dopłynąć
czółnem przy pomocy wioseł zawiosłowac, dojachac / dopłënąc czôłnã za pòmòcą
wiosłów [Më zawiosłowelë stąd jaż na drëdżi brzég. Sy]
wiosłowanie n wiosłowanié; rzad: paczënowanié, rémòwanié, pôłczowanié n; ~
wykonywane dwoma wiosłami naraz przez jedną osobę wiosnica f, lok
wiosłowanié n; ~ jednym wiosłem umieszczonym na rufie łódki wrëgòwanié
wiosłowy ad wiosłowi; ew. Tr: paczënowi, rémòwi
wiosna - zymk, zgardl. zymczëszcze, zdrobn. zymczëszczkò (môl.) SY, np. Przez to
dłudżé zymczëszcze jesmë zaòstóny z robòtama. SY Gdëbë [czejbë Gò] nie bëło zymkù, nie
bëłobë ë pòzymkù.
Przedwiośnie przedzymk Sy; Początek wiosny przedzymk, -ù, m., ‘początek wiosny,
to samo, co nôzymk’. Także w znaczeniu przednówku. (II) [Pobł]
nôzymk Lz nôzymk, -ù, m., ‘początek wiosny, pierwsza połowa wiosny’. Ob. zymk i
pòzymk. nôzymkòwi, przym., ‘wiosenny, dotyczący nôzymkù’. (II) pòzymk, -ù, m., ‘koniec
wiosny, druga połowa wiosny’; (II): na pòzymkù ‘na wiosnę’. Ob. zymk i nôzymk.
; Pierwsza część wiosny spòzymk LZ; Ostatnia część wiosny pòzymk Lz jedna
~jaskółka nie czyni wiosny / lata jeden kòzeł (a. jedna kroczew) to jesz nie je dak (Ra);
jedna jaskùlëczka, to jesz nie znaczi, że je zymk; jedna jaskùleczka nie czëni / robi lata; jedna
jaskùlëczka lata nie zbùdëje (Ce) nôzëmnica, -ë, ż., ‘świnia urodzona na wiosnę’
wiosna ƒ zymk m; wczesna ~ nôzymk,
przedzymk m, wczasny zymk, ptôszé
wiodro, kòniec ~ny (s)pòzymk m, wiosną ob zymk, ~ życia małosc ƒ, zymk
żëcégò; przeżyć osiemdziesiąt wiosen Bògù dzãka, òsmëdzesąt ptôszich hërlëków jô ju
przeżił. - Sy] (koncert)
wioszczyna ƒ wsyjkaƒ, malinkô wsa wioślarka ƒ wioslôrka, wiosłownica, paczelnica ƒ
wioślarski ad wioslarsczi; klub ~ wioslarzkô zdrëszëna
wioślarstwò n wioslarzenié n, wioslarzëzna ƒ
wioślarz wioslôrz
wioślarz m wioslôrz, paczelnik, żart łokcownik m [Ju ti łokcownicë łokcëją pò tim
jezorze. Sy] {‘łokcownik’ in = chłop, co przë jidzenim pòmôgô so rëszanim
łokcama; ‘wioslôrz’ in = pol. kormoran zob.}
1297
wiośniany ad zymkòwi
wiotczeć v lëbiec, cenczec, słabiec
wiotki - òb. wątły
wiotki ad lëbi, wëlecałi, łãdżi, dżibczi,
mglejowati, słabi
wiotkòść ƒ lëbòta, lëbizna, wëlecałosc, łãgòsc, dżibkòsc ƒ
wiór wiór, zdr. wiórk, pl wiorë Gò, zdr. wiórczi; zrąb m Sy, || zdrąb lok Sy, zdr. zdrąbk
RA, pl zrãbë Sy, pl krzosowinë Sy. Ewent. rëplënë (môl.) SY - wiorë òd dłëbaniô
dłótã, drzôzga f / pl drzôzdżi EG (pòl. trzaska / -ki), drzazga / -gi), òdszczep m / pl
òdszczepë Sy, tapòwinë SY - wiorë od robieniô tapów [‘tap’ = pòl. czop]. [Przënies
wiorów do zamieceniô (zanieceniô) ògnia. Robòta jima jidze, le wiorë priskają.
Òbierz te wiórczi i zanies mëmce na òdżin. Sy Chùdi jak wiórk. Sy Ala wiorowie,
jesz rôz! Gò Òbierz te zrãbë i zanies do kùchni. Dze drewka rąbią, tam zrãbë lecą
(przësł). Tańcëją, jaż zrãbë lecą. Sy Krzosowinë to są te òdpôdczi òd krzosu (òd
czosaniô drzewa). SyWez zebierzë tapòwinë, bądzesz miała czim palëc. Sy].
wiór m wiórkò n, odszczep m, wiorë,
zdrãbë, krzosowinë pl, rëplëna, okszowina f, ~y stalowe stalané wiorë
wiórek m wiórkò n, odszczépk m ◊ zmiar-ti jak wiórkò (chùdy)
wiórkòwać v czëszczëc parkét
wir 1. Wir powietrzny - krãcëszk EG, SY, krãżôlk (môl.) SY, kòzełk (môl.) SY,
ewent. trąba pòwietrznô JA, EG. Wir wodny - krãcëszk EG, wir EG, miél (môl.) SY
[W Żarnowsczim jezorze je wiele miélów. Dostôł sã w miél i ùtonąŁ. Sy]
[‘krãcëszk’ mô jesz jiné znacz., np. 1. diôbéł, chtëren robi wirëjący wiater SY =
krãck SY,AM; 2. wiercëpôl, tobacznik, młolôk, pôłka do rozcéraniô tobaczi SY;
3. kòłowrót przë stëdni SY; 4. swider, wiertło SY; 5. drążk do krąceniô żarnów:
kòchla SY; 6. ‘dësza” w kłąbkù wełnë (kawałk papiora abò torfù) SY; 7. człowiek
niespòkójny, co sã wiercy SY; 8. òszëkańc, krãcëcél SY; 9. kòłowrót do wëcyganiô
niewòdu. Np. Krãcëszk stôwiają na brzegù abò w bôce. SY; 10. centrefùga,
wirówka do mléka SY; 11. barierka w fòrmie krziża zamòcowónégò na słupie, przë
przechòdzë przez torë banowé, Np. Czej pùdzesz przez krãcëszk, ùważôj, co nie
wpadniesz pòd kòła. SY; 12. drén, fimel, nôwatë, nëczi SY = wirbla (niem.) EG, Np.
Ten mô krãcëszka. Tam bë mógł krãcëszka dostac, taczi tam béł trzôsk. SY; 13. żart.
môłô zabawa tanecznô, pòtańcówka. Np. Co niedzelã tam béł jaczis krãcëszk. SY
Czej nie bëło jinszi mùzyczi, to chòc na grzebieniu chtos zagrôł, i béł krãcëszk.
Czejże më zrobimë krãcëszka? SY; 14. „ògródk” SY - ògrodzenié dlô môłégò
dzecka, pòl. chodzik. Np. Chcemë le to dzeckò wsadzëc krãcëszk, żebë òno so co nie
zrobiło. SY 15. pòkrãtło ù skrzëpic. Np. Krãcëszkã nastrôjają skrzëpice. SY;
krãcëszk EG, wirbla (niem.) FG (òbrotowé ògniwò, zapòbiégającé skrącywaniu sã
lińcucha)]
wir m krãck, krãcëszk, , młolëna ƒ; ~ wody miél, młin m, młolëna f [W Żarnowsczim
jezorze je wiele miélów. Dostôł sã w i ùtonął. Dostôł sã w młin i szedł na dno. Sy] ~
zabaw rozegracjowi krãcëszk, ~ pòwietrzny krãck, jurk, szôlińc, kòzełk, krãżôlk,
krãcëszk m ◊ dioblé wieselé; jurk lecy a. diôbeł sã żeni (o wirze pòwietrznym)
[Kòzełk lecy. Sy]
wiraż m nôwrot m, nôkòlé n
wirnik m obrôcôrz, sukôcz m
wiropłat m helikòpter m
wirować v krącëc, obrôcac, przecëgac a. odcëgac (mlékò)
1298
wirowanie n krącenié, obrôcanié, przecy-ganié n
wirowy ad krąceniowi, obroceniowi, miel-ny, młoleniowi, krãckòwi; maszyna ~wa
obroceniowô maszina, tańce ~we krãckòwé tuńce, prądy ~we mielné żochë
wirówka - 1. ts. EG. Np. Przódë më ni mielë automaticzny pralczi, le zwëczajną pralkã
i òsóbno wirówkã. EG. 2. centrefùga do mléka EG = krãcëszk SY [jedno z wiele
znacz. słowa ‘krãcëszk’ - òb. wir]
wirówka ƒ wirówka f Gò, krãcëszk m centrifùga ƒ {‘krãcëszk’ in zob. kołowrotek}.Por.
centryfuga
Wirtembergia ƒ geo Wùrtemberga ƒ
wirtemberski ad wùrtembergòwi, wùrtem-bersczi
wirtuoz m wirtuoz m
wirtuozeria f wiruozeriô f. Por. artyzm, kunszt, maestria, mistrzostwo
wirtuozowski ad wirtuozny, wirtuozowi
wirtuozowstwò n wirtuozëzna ƒ
wirujący ad obroceniowi, krąceniowi
wirydarz m przëdomôcy ogard
wisieć v wisec; bùrza wisi w pòwietrzu ji-dze na grzëmòt, sprawa jeszcze wisi sprawa
nie je jesz rozsądzonô, ubra-nie na nim wisi obùcé na nim wisy, co ma ~, nie
utonie chto mô wisec, nie utonie
wisielec m wisélc, pòwieszony m {‘wisélc’ in żart. = rojber, knôp nipòcy} [Diôbéł
wisélcóm daje pòwróz, żebë sã pòwiesëlë. Sy]. Por. obwieś
wisienka ƒ wiszenka || wiszónka ƒ
wisior m wisór m; pl: wisorë
wisiorek m wisórk, przëwiészk,
ùrzészk arch m; ew. nôszijk ze serduszkã / z
medalikã / z
gwiôzdką / z kwiôtkã / z krziżikã itp.; ew. w zn. kolczyk:
zaùsznica || zôùsznica, óring niem., ôrbómla niem. arch (Ra; ew. w zn. broszka:
broszka {‘ùrzészk’ Sy = dosł. lińcuszk / czédka na szëjã} [Czej bëm miała pieniãdzë,
to bëm sobie kùpiła złoti ùrzészk. Sy]; ~rki pl wisórczi, przëwiészczi, ùrzészczi,
nôszijczi
Wisła f geo Wisła ƒ
wist rn wist m
wistować v grac, cëskac; kôrtowac we wi-sta
wisus m wszón, rozblek, bùwka, bùzer, przeskrobajk, mecetin m
wiszar m kamny zwis
wiszący ad wiszący, zwisłi, obwisłi
wiszor m wëcérôcz m
wiślany ad wiselny, wisłowi; łosoś ~ wisłowi nagùlc
wiśnia bot wisznia, zdr. wiszenka, pl wisznie, wiszenczi
wiśnia ƒ wisznia, wiszónka ƒ
wiśniak m wisznica ƒ, wiszniowi likér
wiśniowy wiszniowi
wiśniowy ad wiszniowi; drzewò ~we wiszniowiczé a. wiszniowiszcze n, sad ~
wiszniczé n, sok ~ wiszniowi sok wiśniówka ƒ wisznica ƒ
Wit m Wit m; chòroba św. Wita chòrosc
sw. Wita
witać (się) witac (sã); witam! witôjże!, witajcie! witôjtaż! a. witôjceż! ◊ witóm
do nas! a. witóm u nas! (dzień dobry!)
1299
◊ wińc na próg (witać kògòś)
witamina ƒ witamina ƒ
witanie (się) n witanié, pòzdrôwianié
(sã) n
witeź m wòjôrz, dobëtnik, cërzón, bëlniôk,
zuchterniôk, dzyrzca m
witka ƒ witka, szliga, szmëtka, dżitka f,
szlig, sliżk m
witraż m tãczné okno
witryna ƒ oknica, gablota, witrina ƒ wiwat! int wiwat!, dobëcé!, zdar! wiwisekcja ƒ
wiwisekcjô ƒ
wiza ƒ wiza ƒ
wizer m wizér, célôcz m
wizerunek - wizerënk SY?, ewent. òbrôz(k), ilustracjô, przedstawienié - EG
wizerunek m obrôzk, wëzdrzatk m, szlachòtaƒ
wizja - ts. || wizjô, widzenié - EG. Ewent. òbrôz, przedstawienié - EG
wizja ƒ widzenié n, pòkôzk m, wizëjô ƒ;
~ lokalna obzérk na môlu
wizjoner - ts. EG || wizjonéra EG, ewent. widzący EG (bibl.), prorok EG, ewent.
jasnowidz EG
wizjoner m wid(z)ôrz m
wizować v wizowac, dôwac wizã
wizyta - ts. EG, nawiedzënë RA, EG, nawiedzenié EG, òdwiedzënë EG, SY ||
òdwiadënë (môl. zab.) SY, ewent. Gòscëna. Zob. odwiedziny
wizyta ƒ nawiôdëna, gòscëna, wizytaƒ; złożyć kòmù ~tã odbëc odwiôdënã
wizytacja ƒwizytacjô, dozérné odwiôdënë
wizytator m wizytatora, fizyntéra m; ~
szkòlny szkòłowi wizytatora wizytować v wizytowac, nawiôdac, fizyntrowac
wizytowy ad wizytny, wizytowi, odwiôdny,
nawiôdny; bilet ~ nawiôdny biliet,
strój ~ nawiôdny obleczënk wizytówka ƒ wizytny biliet
wjazd - wjôzd, np. tegò wjazdu, tëch wjazdów, przë tim wjezdze
wjazd m wjôzd m, wjachanié n
wjechać, ~żdżać v wjachac, wjéżdżac, wja-chiwac, włożëc sã w jachanié; ~ na kògò
wjachac na kògòs a. najachac kògòs
~ na podwórze z dużą prędkością wnëkac, wpërowac lok {‘wpërowac’ Gò - òd
Kòleczkòwa - wierã òd: „prrr!” nôkôzu do kòni, żebë stanãłë} [Òn wpërowôł /
òni wpërowelë na òbòrã. Gò]
wjezdny ad wjazdowi, wjazdny
wkleić v wlepic, welnąc, wlëmòwac
wkleszczyć v wkleszczëc, rzad wklamòwac [Lës wëcygnął klin ë wklamòwôł
miedwiedzu pótë w piéń. Lz]
wkleszczyć się wkleszczëc sã, wcësnac sã; ew. wklamòwac sã [Gałąz sã wklészczëła /
wklamòwa(ła) pòmidzë kòło a ramã. Autobùs béł napróny / nabit / natłoczony tak,
że mie sã ju nie ùdało tam wklecszczëc / wcësnąc. - Gò Wôłk (wilk) sã tak
wklamòwôł w òknie, co òn tam mùszôł òstac. Lz]
wklãsłodruk m dr wlëgłodrëk m wklãsłość ƒ wlëga, wpadłosc, wlëgłosc ƒ
wklãsłowypùkły ad wlëgłowësadzony
1300
wklęsły ad wklãsłi / sklãs(z)łi Lz, wlëgłi SY, wpadłi, zapadłi Gò, ewent kòpónkòwati,
nieckòwati [Kóń wpôdł w sklãszłé kretojszcze ôs se zląbił (złómôł) nogã. Wklãsłi
pagórk. Lz słi]; robić sie ~łym wklãsac, zaklãsac [Òd ti górczi wklãsô co rok wicy.
Co rôz wicy brzegù zaklãsô nad rzéką. - Lz słi]
wkłãsły ad wlëgłi, wpadłi, sadłi, wdżiãti; ~łe zwierciadło wlëgłi przezérnik
wklãsnąć v wlëgnąc, wpadnąc, wdżic, klãsnąc / wklãsnąc / sklãsnąc / zaklãsnąc Lz słi,
Ce [Dze mô (mają?) wòdë pòd zemia czãsto klãsnie. Wiôldżi sztëk łączi wklãsł
niedalek rzéczi. Na górze zaklãsł wiérzch. – Lz słi]
wklãśniãcie n wlëga, wlëdżëna ƒ
wklinić v wklinowac, zaklinowac
wkluczać v wrechiwac, włącz(ëw)ac
wkład - wkłôd (tegò wkładu) EG. Np. wkład w jakąś dziedzinę nauki - wkłôd w jakąs
wietew nôùczi
wkład m wkłôd, włożënk m, włożenié n
wkładać, włożyć v wkłôdac, włożëc; ~ do kieszeni wkłôdac, włożëc a. wtëkac, tkac w
taszã, ~ ubranie oblôkac, ob-léc, wcëgac obùcé, ~ kapelusz wsô-dzac, wsadzëc
kłobùk, ~ rãkawiczki wcëgac, wcygnąc rãkawiczczi, ~ kra-wat zawiãz(ow)ac
szlips, ~ na kògò obòwiązek nad(ôw)ac kòmùs obò-wiązk, ~ bydłu siana
zad(ôw)ac bëdłu sana, ~ się wkłôdac sã, włożë(wa)c sã, przënãcë(wa)c sã
wkładanie n wkłôdanié, wcyganié, wsôdzanié, zadôwanié n
wkładca m wkłôdôcz, wkłôdôrz m wkładka ƒ wkłôdka, włóżka, dokłôdka ƒ
wkładkòwy ad wkłôdkòwi, włożënkòwi
wkładowy ad wkłôdny, wkłôdowi, włoże-niowi; kapitał ~ wkłôdny spòsób a. ka-pitał
wkòło adv, prp wkół, w okąg
wkòpać (się) wkòpac, wrëc (sã); fig ~ się wkòpac sã
wplątac sã [Wkòpała sã swòjim gôdanim. Sy]
wkòrzenić (się) zakòrzenic, wkòrzenic,
ukòrzenic (sã), wrosc
wkraczać, wkroczyć v wchôdac, wéńc, wlôżac, wlezc, (w)maszérowac; to już ~cza w
dziedzinã jãzyka to ju wchôdô w obrëmienié mòwë
wkradać, wkraść się wkrôdac sã, wkrasc sã; ~dła się pòmyłka wkradła sã zmiłka, fig ~ w czyje łaski wsybrzëc sã w kògòs łasczi, ~ w czyje zaufanie dostôwac u
kògòs wiarã
wkrajaé, wkroić v wkrajac, wkrojic
wkrapiać, wkropić v wkrôpiac, wkropic
wkraplać, wkroplić v wkroplë(wa)c
wkraść się zob. wkradać się wkraść się w czyjeś łaski: wsybrzëc sã [Ten pòtrafi sã
wszãdze wsybrzëc. Sy] {‘wsybrzëc sã’ in = wsliznąc sã niewëmôczką, pol.
niepostrzeżenie wejść, się wsunąć}
wkrótce adv wnet, niedługò, zarô; ew. arch wkrótce Ra [Òn sã gòrzëc długò nie ùmieje,
le łagòdnieje wkrótce. Ra]
wkrãcać, ~cić v wkrãcac, wkrącë(wa)c, wewiercë(wa)c; ~ się wkrącëc sã, we-wiercëc
sã, wkrasc sã
wkroczenie n wéńdzenié, wlezenié, wma-szérowanié, wcygnienié n
wkroczyć zob. wkraczać
wkroić zob. wkrajać
wkropić zob. wkrapiać
wkrótce - wnet, zdrobn. wnetk, wnetka, zarô, niedługò EG, niezadługò SY, w krótczim
/ niedłudżm czasu EG, arch wkrótce, ewent. nôlżi (= łatwò), chùtkò (= prãdkò,
1301
chiże), ewent. „na strëczkù” SY, rôz dwa EG, SY. Np. Jô bądã miôł wnet kùńc ti
robòtë / Jô to (tã robòtã) wnet / zarô / nôlżi / chùtkò skùńczã.. EG Òni wnetka / zarô
|| zarôzka bądą tu. Jô to w krótczim czasu / w
niedłudżim czasu miôł zrobioné /
skùcził i mógł jic spac. EG. Czejbëm
miôł jaczégòs òbesłańca, to bë òn wnet
całą wies òblecôł. SY. Chcemë le
sã pòspiewac, bò
niezadługò
gòsce
mògą bëc tu. SY Dożdże le,
niezadługò bądą nazôd.
SY
Hanczëno
wieselé je ju na
strëczkù (je ju wnetk tu, zarô bądze). SY. To bëła takô
snieżówka, że rôz dwa całô zemia bëła biôłô. SY. Òn sã gòrzëc długò nie ùmieje, le
łagòdnieje wkrótce. Patrzë radë, białkò, bò bãdą wkrótce trzôsk ë zwadë. Ra Ra Przër. w okamgnieniu
wkrótce adv wnet(ka), zarô, za sztërk; ~ pòtem wnetkã pòtim, pònym
wkuć v wkùc, arch wkòwac, zamòcowac jaczis element metalowi za pòmòcą kùcô; ~
się wkùc sã, zagłãbic sã (np. w scanã) przez tłëczenié. Por. wkuty, wkùwać
wkùlić v wgrużdżëc sã
wkùpić, ~ywać się wkùpi(a)c sã [Òn sã figlama do nieba wkùpi. Ea]
wkùpne n wkùpisz m, wkùpny dëtk
wkuty ad wkùti, arch wkòwóny - 1. zamòcowóny przez kùcé [We westrzódkù bëła
wkòwónô (wkùtô) żelôznô sztëfta (sztift). Lz]; 2. zagłãbiony, wbiti w scanã, w mùr
wkuwać v wkùwac, arch wkòwòwac || -wëwac; - 1. mòcowac jaczis element metalowi
w drëdżim przez kùcé [òn wkùwô / arch wkòwùje; We wszëtczé swé zachi (rzeczë)
òn wkòwùje (wkùwô) żelôzné krziżëczi. Lz]; 2. szk ùczëc sã pilno / zawzãto || -ce /
na mòc; żart: kùc, òbkùwac sã, wkùwac, zakùwac, wbijac so w głowã / do głowë
wkuwać się wkùwac sã, wgłãbiwac sã w scanã / mùr, robic dzurã, wnãkã, zagłãbienié
wlać zob. wlewać
wlat(yw)ać v wlatowac, wlecëwac, wle-cec, wnëk(iw)ac, wbieg(iw)ac, wbiéc, wpôdac,
wpadnąc
wlec v wléc, czurpac, czu(r)chac, szorc(l)o-wac; ~ nãdzny żywòt prowadzëc biéd-né
żëcé, ~ kògò z sobą wléc kògòs ze sobą, ~ się czurpac, czu(r)chac, dërdolëc,
jipòwac, kùrduksac, kôl-szczëc sã, kraczac sã, krapczëc sã, kraganic sã, krëglëc sã ||
krëgùlëc sã, tromòlëc sã, grajdac sã Ra, kątorzëc sã Sy, sztu-klotac sã, todrowac sã ◊
wléc sã jak mùcha w mlékù / w smòle [Staruszk (starëszk) sã krëgli. Sy]. Por.
gramolić się, guzdrać się
wlec (się) - wléc (sã). Np. Òna cos tam / kògòs wlecze. Òna sã do nas wlecze. Òni / òne
cos tam / (sã) wloką || wleczą. Co të tam wleczesz?
Czemù të sã tak wleczesz
(pòmału jidzesz)? Më sã nie wleczemë, to wa sã wleczeta, më jidzemë. Nie wleczta ||
wleczëta sã tak. Nie wleczta (nie zwlakôjta) mie tegò tu. - EG. - Przër. dowlec (się),
nawlec (się), oblec (się), odwlec (się), powlec, przyoblec (się), przywlec
(się),
wywlec (się), zawlec (się), zwlec (się); dowlekać, nawlekać itd.
wlecieć zob. wlatywać
wlepi(a)ć v wlepi(ew)ac, wlepic, wlënac, welnąc; ~ kòmù baty werznąc kòmùs; ~ w
kogoś oczy / ślepia wlepic w kògòs òczë / slépia [Wlepił we mie òczë jak piorën w
bùka. – Sy Wlepił we mie slépia jak w jaką niebiwałą zjawã. Ma]
wl(ew)ać v wlewac, wlôc; ~ kòmù ducha dod(ôw)ac kòmùs dëcha
wleźć, włazić v wlezc, wlôżac, wtrek(iw)ac sã, wkraczë(wa)c sã; ~ w długi wlezc w
dłëdżi, ~ kòmù w drogã wlezc, przińc kòmùs w drogã; nie lezie mi to do głowy
jô tegò ni mògã pòchwôcëc a. to mie
nie chce jic do głowë
wliczać, ~czyć v wrechòwac, wrechiwac; ~czają w to... z wrechòwanim w to...
wliczenie n wrechòwanié n
1302
wlot - wlot EG, wletło SY (= dzura, jaką pszczołë w(ë)latiwają z / do plecónczi). W
znacz „w lot”, „migiem” - òb. w okamgnieniu, wkrótce
deseczka prowadząca do wejścia / wlotu gołębnika a. ula pszczelego łëżnik m,
łëżka f [Wpùsc gałąbczi (gòłąbczi) w gałãbnicã (gòłãbnik), niech nie sedzą na
łëżnikù (tj. na délëkù, co prowadzy do gòłãbnika). - Sy]
władać v panowac, rzãdzëc, władac (Gò) || arch włodac (Lz); ew. królowac, miec /
sprawòwac || sprawiac / wëkònëwac władzã / rządë; trzëmac władzã / berło; ew.
zarzãdzac || zarządzëwac, gòspòdarzëc, arch zawiadëwac [òn panëje / rządzy / władô
|| arch włodô / królëje / mô / sprawùje || sprôwiô / wëkònywô || -nëje / trzimô /
zarządz(yw)ô / gòspòdarzi]; ~ gospodarstwem gòspòdarzëc, rzãdzëc / zarzãdzac
gòspòdarstwã, dwórzniczëc arch; ~ bronią ùmiôc / pòtrafic pòsługiwac sã / władac
(Gò) bronią || arch barnią [òn ùmieje / pòtrafi / władô]; dobrze ~ bronią dobrze /
zrãczno / szëkòwno / ùmiejãtno pòsługiwac sã / władac bronią; ew. miec szëk do
broni || arch barni [òn pòsługiwô sã]; ~ dobrze językiem niemieckim znac dobrze
niemiecką mòwã / niemiecczi jãzëk; gadac dobrze pò niemieckù; rozmiôc / ùmiôc
dobrze pò niemieckù; pòtrafic / ùmiôc pòsługiwac sã niemiecką mòwą /
niemiecczim jãzëkã; ~ dobrze piórem rozmiôc / ùmiôc / pòtrafic pisac; miec szëk
do pióra; miec głowã do pisaniô; bëc dobrim pisarzã; ~ ręką / nogą rëszac rãką /
nogą; miec mòc / chwat w rãce / nodze; miec sprawną rãkã / nogã
władanie n panowanié, rządzenié n; ~ językiem obcym pòsługiwanié sã cëzą mòwą /
cëzym jãzëkã; znajomòsc (prakticznô – w mòwie / ew. i pismie) cëzy mòwë / cëzégò
jãzëka; ùmiejãtnosc gôdaniô (ew. i pisaniô) w cëzy mòwie / cëzym jãzëkù
władca m włôdca (Gò), pón, panownik Tr; ew. gòpòdôrz, szef, rządca || Tr rządzëcel,
zarządca, włodôrz arch m; ~cy panownicë, włôdcowie pl. Por. włodarz panownik, -a, m.,
‘władca, monarcha, panujący’: Nômòcniészi panownik ùmrze tak, jak ë të. Ra
władczy ad władczi - taczi, co lubi rzãdzëc; ew. òstri, niewërozëmiałi, nieùstãplëwi. Por.
apodyktyczny
władczyni f włôdczëni Gò, pani, ew. panownica ƒ {‘panownica’ Gò – por. Tr
‘panownik’ = pol. władca} panowniczka, -czi, ż., ‘władczyni, monarchini’. Ra
władny ad władny; on jest ~ to załatwić òn je władny / òn je w mòcë / ew. òn mô
władzã / mòc / ew. òn je w stanie || w sztãdze (niem.) / mô mòżlëwòsc || mòżnosc to
załatwic / sprawic / wëkònac
władować v wladowac, nakłasc, nałożëc {‘wladowac” (kòmù) in fig = nabic kòmù}
władowanie n wladowanié, nakładzenié, nałożenié n (czegò)
władyka m królëk m; (lokalny) pón / włôdca / rządca / panownik; ew. ksążã, wódz ||
wódca m, ew. przédnik plemieniô
Władysław m Władisłôw, Władi(s) m [tegò Władisława / Władisa / Władégò]
Władysława ƒ Władisława, Władisa, Disa, Sława ƒ
władza f 1. władza (Sy) f, rząd, (ew. zarząd, ùrząd) m, rządë pl, panowanié, rządzenié,
zarządzywanié, panownictwò (Tr) n, prawò rządzeniô; ew. pòtãga / mòc (państwa)
[ti władzë, pòtãdżi / mòcë; tegò (za)rządu / ùrzãdu / panowaniô / rządzeniô /
zarządzywaniô || -niégò / panownictwa]; ~ cesarska / królewska / książęca /
magnacka / państwowa / cywilna / wojskowa / policyjna władza césarskô /
królewskô / ksążãcô || ksążëczô / magnackô / państwòwô / cywilnô / wòjskòwô /
pòlicyjnô; ~ cesarza / króla / księcia / prezydenta / premiera / wojewody /
burmistrza / wójta / sołtysa władza césarza / króla / ksãca || ksążëca / prezydenta /
premiera / wòjewòdë / bùrméstra || bùrmistrza / wójta || rzad wójtë / szôłtësa || arch
1303
szôłcza; ~dze państwowe / krajowe / regionalne / wojewódzkie / powiatowe /
gminne / miejskie / wiejskie / sołeckie władze państwòwé / krajowé / regionalné /
wòjewódzczé / pòwiatowé / gminné / miesczé / wiesczé / szôłtësczé; ~dze naczelne
główné / przédné / nôwôżniészé władze; przédnictwò n; ~dze (naj)wyższe (wysocy
rangą wojskowi, dostojnicy państwowi) (nô)wëższé władze; wëższëzna, fig góra
ƒ; (nô)wëższi wòjskòwi pl (wëższëzna wòjskòwô, Tr: wòjskòwé przédnictwò),
dostojnicë (wësoczi / nôwëższi rangą ùrzãdnicë) państwòwi; ew. (nô)wëższi ùrząd
państwòwi, (nô)wëższé òrganë władzë państwa; ~ ustawodawcza władzô
ùstawòdôwczô, tj. legislatiwa f - parlament, sejm, w procëmkù do egzekùtiwë rządu;
~ sądow(nicz)a władza sądowniczô / sądowô; ~ wykonawcza włądza wëkònôwczô;
~ nadzorcza władza nadzorczô, Tr: dozérné przédnictwò; ~dze szkolne władzé
szkòłowé; Tr: szkòłowé przédnictwò; dojść do ~dzy dóńc do władzë / ew. do
panowaniô / rządów; zdobyć / utrzymać (utrzymać się przy władzy) / sprawować
/ stracić / odzyskać / przekazać ~dzę zdobëc / ùtrzëmac (ùtrzëmac sã przë władzë /
panowanim) / sprawòwac || sprawiac a. wëkònëwac, trzëmac, miec / stracëc /
òdzwëskac / przekazac władzã / panowanié [òn zdobéł / ùtrzimôł / sprawòwôł ||
sprôwiôł / wëkònywôł / trzimôł / miôł / stracył / òdzwëskôł / przekôzôł]; ~
nieograniczona władza nieògrańczonô / absolutnô / autokraticznô; ew.
nieògrańczoné / absolutné / autokraticzné rządë; ew. absolutizm, autokratizm m (w
Rusëji: samòdzerżawié n; 2. w zn. zdolność, możliwość użycia przemocy: mòc,
władza f; ew. mòżlëwòsc / zdolnosc (f) / mòce, mòżlëwòscë (pl) do ùżëcégò
przemòcë; 3. ~dze fizyczne władze fizyczné - mòc, sëła f, ew. czëcé n, zdolnosc /
zdatnosc do pòrëszaniô sã / wëkònywaniô robòtë itp. [Jemù wrócëła mòc / wrócëło
czëcé w nogach. Gò]; ~dze umysłowe władze ùmësłowé, Tr: mòc môgù; zdolnosc /
ùmiejãtnosc mëszleniô / roz(ë)mieniô / analizowaniô / parłãczeniô faktów itp.; ew. w
zn. przytomność, trzeźwość: przëtomnosc, trzézwòsc f (przëtomnosc ùmësłu / môgù /
rozëmù); ew. rozëm || lok môg m (zdrów rozëm); być w pełni władz umysłowych
bëc przë rozëmie, bëc przë zdrów / zdrowim rozëmie; bëc w pełni władzów
ùmësłowëch; bëc zdrów na ùmësle [Pò ti cãżczi chòrobie òn terô òdzwëskôł
przëtomnosc / je przë (zdrowim) rozëmie. Gò]
władztwo n 1. (kraj stanowiący czyjąś własność) państwò, władztwò n, òwłada f; ew.
ksãżstwò, królestwò n {‘òwłada’ (Sy) dosł. = pòsadłowié, môl, gbùrstwò,
gòspòdarstwò}; 2. zob. włodarstwo, zarząd
włamać się włómac sã, wkrasc sã, wdostac sã (gdzes) [òn sã włómôł / wkrôdł / wdostôł;
òni sã włómelë || -malë / wkredlë / wdostelë || -stalë]
włamanie n włómanié n; ew. wkradzenié sã, wdostanié sã; ew. kradzéż || kradzeżô f,
kradzélstwò, złodzejstwò n
włamywacz m włómiwôcz, kradélc, kradnis, złodzéj, Tr: wkrôdôrz, włómnik m
włamywać się włómiwac sã, wkradac sã; ew. wdostawac sã [òn sã włómiwô / wkrôdô /
wdostôwô
własnoręcznie adv włôsnorãczno; ew. swòją / włôsną rãką, swòjima / włôsnyma
rãkama; ew. sóm [Jô to sóm (swòją rãką) pòdpisôł / zrobił / zbùdowôł. Gò]
własnoręczny adv włôsnorãczny; ew. swòją / włôsną rãką zrobiony / ùczëniony /
wëkònóny / złożony; ~ podpis włôsnorãczny (ew. swój) pòdpis; ~ne dzieło swòje /
włôsné dzeło, swój / włôsny dokôz, swòja / włôsnô robòta
własnościowy włôsnoscowi, ew. przëpisóny do kónkretny rzeczë; numer / symbol /
znak ~ (rozpoznawczy) numer / symbol / znak włôsnoscowi (rozpòznôwczi) – in:
merk, znak [Rëbôcë na swòjëch nôrzãdzach / statkach (= sprzãtach) mają zrobioné
swòje merczi. Gò]
1304
własność ƒ włôsnosc (|| lok gwôsnosc – wym: głôs-) f; w zn. majątek: majątk m; rzad:
miectwò n [Ten môl (to gbùrstwò) je terô przepisóny na nich, to je ju terô jich
włôsnosc.Gò]; ~ gruntowa włôsnosc gruńtowô; ew. gruńtowé miectwò; ~ wspólna,
kolektywna wspólnô / pòspólnô włôsnosc, wspólné / pòspólné miectwò; posiadać
na ~ pòsadac / miec na włôsnosc [òn pòsôdô / mô], miec jakno swòjé; prawo ~ści
prawò włôsnoscë / miectwa / ew. pòsôdaniô; ~ moja mòja włôsnosc, rzad: mòjizna
f; ~ jejji włôsnosc, rzad; jejizna ƒ; ~ twoja twòja włôsnosc, rzad: twòjizna f; ~
wasza waja włôsnosc, rzad: wajizna f; ~ starszej osoby wasza włôsnosc, rzad:
waszëzna ƒ; akt ~ści akt / dokùment włôsnoscë [Na to pòle òni mają akt włôsnoscë.
Gò]; prawne przekazanie ~ści przewłaszczenié n [Jô jesz ni móm na to
przewłąszczeniô ze sądu. Sy]. Por. majątek
własnowolny ad samodzielny: samòstójny; ew. włôsny / wòlny / swòbódny, ew.
włôsnowòlny, ze swòji wòlë zrobiony, nieprzëmùszony; jego ~ wybór jegò (włôsny
/ nieprzëmùszony itp.) wëbór; to jest jego ~na (jego ~na) decyzja to je jegò (jegò
włôsné / wòlné / samòstójné / nieprzëmùszoné) pòstanowienié; to je jegò samòstójnô
decyzja;.Por. samowolny, swawolny
własny ad swój, włôsny (|| lok gwôsny – wym. głôsny); ew. swój włôsny (a. jegò / ji
włôsny) [Wësłëchôj zdaniô jinëch, a tej zrób tak, jak cë twój włôsny rozëm kôże.
Nasz kòt miôł dzys bëlné òbłowinë, bò złapôł jaż trzë mëszë, co jô na włôsné (a.
swòje) òczë widza. Bòji sã włôsny cenie || céni. Cëzą jôrkã (zbòżé sóné na zymkù)
ògóniô, a jegò włôsną wróble òbjôdają. Spierzã ce na kwasné jabkò, że ce nie
pòznô włôsnô matka. Człowieka rozpôcz bierze, czej na włôsną biédã wzérô. – Sy ];
imię ~ne swòje / włôsné miono; na ~ne oczy widziałem na swòje / włôsné (a. swòje
włôsné) oczë jem widzôł; to on sam (a nie, kto inny), w ~nej osobie to je òn / to òn
je (a nié, chto jiny); ew. to je òn sóm, we włôsny òsobie; miłość ~na swòje „jô”,
swòja (jegò, ji) gòdnosc / bùcha / éra; poczucie ~nej godności / wartości pòczëcé
włôsny gòdnoscë / wôrtnotë; na ~ rachunek na swój / włôsny rechùnk / na swòje
konto; na ~ odpowiedzialność na swòjã / włôsną òdpòwiedzalnosc; na ~ną rękę na
swòjã / włôsną rãkã; to jest mój (nasz), własny dom to je mój (nasz) bùdink; ew. to
je mój (nasz), włôsny bùdink
właściciel m włôscëcél, pòsôdôcz; ew. miéwca, pón; ew. arch: mietk m [tegò włôscëcela
/ pòsôdacza / miéwcë / mietka]; ~ konta pòsôdôcz / włôscëcél konta; ~ ziemski
dwòrzôk, dwòrczôk m, pòsôdôcz (majątkù / zemi), arch òbsadélc; prawny ~ prawny
włôscëcél, pòsôdôcz, miéwca; zmienić ~a zmienic włôscëcela / ew. pana; czapka
zmieniła ~la czôpka zmiéniła włôscëcela / pana; tu nie kradną, tylko czasem coś
zmienia ~la tu nie kradną / kradzą, le czasã cos zmieniwô włôscëcela / pana
właściwie adv 1. dobrze; bëlno, prawidłowò; prawie tak; tak jak trzeba (a. trzeba bëło);
tak, jak sã przënôlégô (a. przënôlégało), jak pòwinno bëc; (naj)~wiej (nô)lepi; ew. w
zn. (naj)rozsądniej: nômądrzi, nôrozëmni, nôrozsądni; postąpić ~ dobrze zrobic /
pòstãpic; zrobic tak, jak trzeba / jak sã przënôlégô; ew. mądrze zrobic; 2. w zn. (tak)
prawdę mówiąc: (tak) pò prôwdze / pò richtoscë / richtich niem.; ew. tak prôwdã
rzec; tak pò richtoscë / richtich rzec (pol.), żart: tak prôwdã rzec, a nie zełgac [Tak
pò prôwdze, to pòwinno bëc zrobioné czësto jinaczi. Tak prôwdã rzec, a nie zełgac,
to jô bë mùszôł sã terô chwilkã zdrzémnąc.].Por. chyba
właściwość ƒ włôscëwòsc, Tr: swòjizna, znakòwizna f; ew. w zn. znamię, cecha: znanka
f, céch m; szczególne znamię: apartnô / òsoblëwô / charakteristicznô znanka; apartny
/ òsoblëwi / charakteristiczny céch {‘swòjizna’ in = swójszczëzna, cos swòjégò /
domôcégò};~ci pl włôscëwòscë, ew. w zn. cechy: znanczi, céchë pl; ~ci pl
włôscëwòscë; apartné / òsoblëwé znanczi; ~ści charakteru włôscëwòscë / apartné /
òśoblëwé znanczi charakteru; ew. swòje ùspòsobienié; taczé do se a. cos taczégò do
1305
se [Òna ju mô taczé do se. Sy]; ~ języka włôscëwòsc / swòjizna / charakteristicznô
(a. apartnô / òsoblëwô) znanka mòwë; ~ci izolacyjne / izolujące / wodoodporne /
chłonne / uszczelniające / konserwujące włôscëwòscë jizolacyjné / jizolëjącé /
wòdoòdpiérné || wòdoòdpòrné / chłonné / ùszczelniającé / kónserwùjącé
właściwy ad 1. pasowny || ekspr pasowiti, przënôleżny, òdpòwiedni, stosowny; ew.
przëdatny (do cze(gò), prawidłowi (= pol. prawidowy), arch prawi; ew. dobri,
dobrze dobróny, dobrze dopasowóny a. przëpasowóny, prawie taczi jak trzeba, taczi,
jaczi pòwinien bëc, ten, ò jaczi chòdzy / jidze (a. szło) [Òni nie zrobilë tegò w
dobrim / bëlnym / stosownym / òdpòwiednim / pasownym / przënôleżnym czasu (tj.
w tim czasu, co sã przënôlégało). Gò Òni tegò nie zrobilë w prawim czasu Jeżlë to
ùprawisz w prawą dobã. - Ra]; 2. właściwy włôscëwi, swòjisti, charakteristiczny dlô
kónkretny rzeczë, przëpisóny do czegò (do dónégò przedmiotu), stanowiący jegò
włôscëwòsc / swòjiznã / znankã / céch [Bóg chce kòchac (nas i to, co je w nas)
miłotą włôscëwą kòżdémù z nas. Gò]; ciężar ~ fiz cãżôr włôscëwi; ~ powód
prôwdzëwô przëczëna; we ~m czasie w przënôléżnym / stosownym / òdpòwiednim
czasu; na ~m miejscu na swòjim / przënôléżnym / stosownym / òdpòwiednim môlu
/ miescu / placu; (u)trafić we ~ ton / dźwięk (we ~we miejsce) (ù)trafic w
przënôleżny / stosowny / òdpòwiedni tón / zwãk (w przënôleżny / stosowny /
òdpòwiedni / pasowny môl); (ù)trafic w ten tón (môl), co trzeba. Por.
charakterystyczny, dopasowany, dostosowany, odpowiedni, stosowny
właśnie adv prawie; ew. w zn właśnie, akurat, ledwie co: dëcht le, prawie le; ~ dlatego
prawie temù, prawie dlôte(gò) [To bëło prawie tak, jak òn òpòwiôdô. Ra]; chciałem
(miałem zamiar) ~ przyjść jô / jem chcôł (miôł jem zamiar) prawie / dëcht le
przińc; ~ o to (mi) chodzi prawie ò to (mie) jidze / chòdzy / sã rozchòdzy; no
właśnie (otóż to) në wejle / ò to chòdzy / në jo / në hewòle / në tak (në tak to je /
prawie tak to je / tak to wëzdrzi) żart: taczé to są bótë; ~ to chciałem powiedzieć
prawie to jem chcôł rzec / pòwiedzec / gadac; ~ to miałem na myśli prawie to jô /
jem miôł na mëslë
właz m luka, zdr luczka f, lok: ùlëczka; ew. dwiérze, zdr dwiérczi; ew. dzura, Tr:
wlôżëna ƒ {‘ùlëczka’ = a) luka, dwiérczi w szopie; b) pórtka, brómka; c) mniészé
dwiérze we wierzejach stodołë; d) dwiérczi do kùrnika abò gòłãbnika} [Spùscë
ùlëczką sana dlô krów. Ùlëczka to je jakbë gãba szopë - człowiek w niã mòże pchac
i pchac, a òna nigdë ni mô dosc. Sy W pòdłodze je luka do sklepù. W chléwie na
pòsowie abò na scanie, w trãplu je luka na szopkã, przez niã mòżemë zdrzëcac sano
abò słomã do sceleniô. W dakù je luka do wëlézeniô na dak. - Gò]. Por. wrota,
drzwi
włazić zob. wleźć
włączać - włączëwac / włãczac, załączëwac / załãczac, np. òn włącziwô / włączô, nie
włącziwôj! / nie włãczôj!
włączać, ~czyć v (w)rechòwac, wrechiwac, włączë(wa)c, wprzëgac, wprzic; ~ w co
wrechòwac w cos, mòtor się ~czył mò-tor zaskòcził
włączany - włącziwóny
włączenie n wrechòwanié, włączenié n
włącznie adv wrechòw(ó)no, włączno, za-mkło; kòszty ~ z kòsztama razã
włączony – włączony, załączony, ewent zapùszczony
włączony ad wrechòwóny, włączony
włączyć - włãczëc, załãczëc np. òn włącził, włącz! / włãczë!
Włoch m Itala, Talión m
włochaty włosësti LZ, kòsmati Gò
1306
włochaty ad włosati || włochati Gò, klatati, serzchlowati. Por. kosmaty, kudłaty
Włochy pl geo Itale pl, Italskô, Italëjô ƒ; do Włoch do Italëji, w Itale
włodarstwo (zarządzanie) - włodarstwò EG [żelë: włodôrz RA], dwórzniczenié EG
òd SY
włodarz (rządca) - włodôrz RA, włodnik Lz. W znacz. rządca na majątku, ekonom dwórznik SY || dwórnik SY, ewent. szpektor, karbòwi - EG
włodarz m dwórznik, dwórnik, szpektor m
włok m céza ƒ
włos m włos m; ~sy pl włosë, zgardl klësze, klatë, knisze, rzad kùdłë pl; ~sy brudne,
zaniedbane sklutóné włosë, kôłcë(z)na f, klutë pl; ~sy chore,
o włosach: rozdwajać się kwitnąc;
rozdwojone chòré / rozdwòjoné / skwitłé włosë; , ~sy liniejące ~ lëninë pl; ~y ułożone
w loki gùża ƒ, cieniutki jak ~ cenëchny jak włos, wyczesany ~ wëczos m, aż ~y
stają na głowie jaż sã zmòkł ze strachù pl ◊ kùsé włosë [Mô łep jak kòpica sana. Sy]
(strzyżone pò męskù), włosë jak meszk (słabe)
włosek m włosk m
włosianka włosónka Lz
włosiany ad włosowi, włosany; materac ◊ włosowô madraca
włosie n kóńsczé włosë
włosiennica ƒ pòkùtné zgło
włosień m 1. kóńsczé włosë 2. trichina ƒ
włosisty ad włosati, zarosłi, obrosłi wło-sama
włoski ad italsczi;~ orzech italsczi orzech, Tyrol ~ italsczi Tirol
włoskòwatość ƒ włoskòwatosc ƒ
włoskòwaty ad włoskòwati
włosy zob. włos
włoszczyzna ƒ 1. italëzna, italskòsc ƒ 2. ogardowizna f, zeloné n
Włoszka ƒ Italka ƒ
włościanin m gbùr, gòspòdôrz, rzad rolnik m, chłop z lądu Tr [Gbùr to mùr. Ce Gbùr to
mùr, a szlachcëc Jãdzã za cëc Ra {Ra: przysł. to znaczy mniej więcej tak: gbur, czyli
włościanin ma byt pewny, a szlachcic znajduje się zawsze w kłopotach}
włościankaƒ gbùrkaƒ, białka z lądu, dzéw-czã ze wsë a. lądzczi dzeùs
włościański ad gbùrsczi, lądzczi
włościaństwò n gbùrzë pl
włość ƒ gbùrztwò, dobro n, wies ƒ
włośnica ƒ trichinowô chòrosc, trichini-znaƒ
włożyć - włożëc, ewent. wsadzëc np. Włożëła piestrzéń na pôlc. SY Włóż || włożë ten
kofer na
szafã. EG. - Przër. wsadzić
włożyć zob. wkładać
włóczenie n wleczenié, włóczenié, szla-panié n; ~ się wałãga, włóczba f, włó~ czenié
sã, łażenié, tłëczenié sã n;
włóczenie się n łażenié, szwanienié, wankòwanié, lóprowanié, pòtłukanié sã n
włóczęga - 1. człowiek włóczący się - wãdrowczik EG, wałãga (môl.) SY, pòczmùra
SY, włóczãga Ra, plachãder (niem.) RA (białka: plachãderka RA), zôwłoka SY.
wsë. SY. Ta
Np. Do tegò / do ti wałãdżi te darmò jidzesz ten / ta le sã wałãżi pò
/ ten pòczmùra nic nie robi, le tak łazy pò tim swiece. SY {‘włóczãga’ Ra
1307
człowiek?, czinnosc? - por. Sy: ‘włóczëga’, ‘włóczëdło’ = rozpùstnica} Przër.
tułacz, wędrowiec, frant, lekkoduch. W znacz. czynność, włóczenie się - włóczba
(zab.) SY, włóczenié sã EG. - Przër. tułaczka, wędrówka, wycieczka
łazęga m łazéla || łazola, lok: łazãka, łazor, łazoch, łaznik, łazewnik, lézlôk; łazéwc,
arch [akc. –zéwc], łajza, łachùder, wãdrowczik, paczéra, szërmiãga, pòtłukôcz,
szwaniôrz, wałãga, ląper m; łazewnica, łaznica, wãdrowcziczka f; dziecko
wałęsające się: łazëdło n [akc. ła-] [Nie wiém, skąd sã ti łazãcë bierzą, co dzéń ù nas
jaczis łazãka kòle chëczi sã krący. Jaczis łąchùder krący sã pò wsy. Ten łaznik nie
bądze robił. Dzeż të tak długò béł, ląprze. To je ląper òd dzeùsa. Ten łazoch je tak
zgniłi, że òn trzë mile pòd wiater smierdzy òd zgniłoscë. Wejle ansz łazola jidze. Jô
ce òdnaùczã, łazorze pò wsë łazëc, To łazëdło nie jidze do szkòłë, le pò përdëgónach
łazy. - Sy] {‘laper’ w in lok zn. = pol. żelazne podkucie sań}. Por. latawiec 2,
nicpoń, powsinoga, próżniak, wędrowiec
łagas, -a, m., ‘łazęga, włóczęga’: Z nôgòrszima łagasama trzimô kómpaniją. Łagasów
sã terôz namnożëło.
włóczęgostwo n włóczba, łazëtwa f, łażenié, ląprowani é || lóprowanié, plachãdrowanié,
gałãznictwò n, łażenié / chòdzenié pò plachãdrach
włóczęga ƒ 1. wędrówka, wanoga; ew. wałęsanie się,: wałãga, włóczba; ew. tułanie się:
pòtłuka ƒ; 2. wanoga, wałãga, wãder, wãdrowczik, gałãznik, ląper || lóper, zôwłoka,
łazéla, łazéwc, łazoch; w zn. tułacz: pòtłukôcz m {ląper in żelôzné òkùcé saniów;
‘chãchnot’ = próżniôk, zgniélc},
włóczka ƒ sprzãdłô wôłna
włóczkòwy ad wiãzłi; robòta ~wa wiãzłô robòta, wiãzëna f [akc. wiã-] wyroby ~we
wiãzłé wôrë
włócznia - pék SY. Żôłnérze mielë péczi. EG òd SY, bòdôrz PÒ, HPT [‘bòdôrz’ dosł =
pòl. oścień rybacki], ewent. kòpia AM („Żëcé i przigòdë Remùsa”]
włócznia ƒ lanca ƒ, pék m
włócznik m lancownik, pékôrz m
włóczyć v brónowac, wléc; ~ się łazëc, szwanic, wanożëc, lóprowac, wałãżëc sã,
kòbieta ~cząca się gałãznica, łazo-szka, lóperka ƒ
włóczyć się łazëc, szwanic, wankòwac (= pol. tułać się), wałãżëc, përdac lok, bòrowac, lóprowac, brónowac, jachrotac, charłãzëc, wanożëc,
włóczëc sã, tłuc sã, pòtłukac sã ◊ brónowac pò wsë a. za lelekã chòdzëc a.
łazëc pò përdëgónach, swislach, petetach, zëmnicach; jic w długą
~ się po sądach włóczëc sã pò sądach, prawòwac sã Chto bùdëje, ten mô wiorë, chto sã
prawùje, ten mô papiorë.
włóczyć się - włóczëc sã JA, SY, EG, łazëc EG, wałãżëc sã SY, lóprowac EG, wanożëc
SY, plachãdrowac (niem.) EG (= „łazëc pò bùdach”), tarachòwac (w znacz. latac,
gònic - òb. trzpiot) SY, tarczëc sã (zab.) SY, bronowac SY; ~ nogami zob.
powłóczyć; Włóczyć się po nocach - bònarzëc SY. Np. Gdzeż të
wanożił dzys
SY
Nasz
sąsôd
wanożi
pò
swiece,
mało
czej
òn
je
doma.
SY Tich
całi dzéń?
1308
strëchów corôz wiãcy wałãżi sã pò wsë. SY Całi dzéń nic nie robi, le sã pò wsë
tarczi. SY Òn le tarachùje. SY - Przër. tułać się
włóczykij - òb. włóczęga
włók wlók m Sy, szlópë pl
włók m 1. włoknica, szlópa ƒ 2. włók m, wlecznô séc
włóka (miara pola) - ts. RA
włóka ƒ 1. włók m, ôrt brónë 2.pòlskô
miara pòla (kòl 17 ha)
włókienkò n włóczenkò n, nituszka ƒ włókienniczy ad włóknowi, tekstilny
włóknisty ad włóknowi, łëkòwati, nitkòwati el włóknowô a. nitkòwô izolacjô
włókno - ts., SY, zdr. włóczenkò LZ
włókno n włókno n, łëk m; najlepsze
~ lnu wëczos m, pòzbawić włókien
odwłóknic
włóknowaty ad włóknowati, nitkòwati, łë~ kòwati
wmanewrować się wlezc, wmanéwrowac sã, wpùscëc sã, wcygnąc / wpakòwac sã;
da(wa)ć się w coś (coś nedobrego) wmanewrować da(wa)c sã wpùscëc (a.
wcygnąc / wpakòwac) w cos (np. w nieczëstą / smierdzącą sprawã, w bagno, w
malënë, w diabelstwò, w swiństwò); da(wa)c sã wcygnąc w kòżëchù do wòdë (Sy)
wmarznąć v wmiarznąc
wmawiać, wmówić v wmôwiac, wmówic,
wgôd(ëw)ac, wmòdlë(wa)c, wmôdlac;
~ sobie d(ôw)ac od se, wgôd(ëw)ac
so(bie), ubrzątwi(a)c so, za wiele sobie
~ za wiele od se d(ôw)ac ◊ wmôwiac
kòmùs, że mòrze ob noc wëschło
wmawianie n wmôwianié, wgôdiwanié,
wmôdlanié a. wmòdliwanié n
w miarę adv w miarã, w zn. pol. umiarkowanie: miérno || -nie arch, nié za wiele ani za
mało, prawie w sóm rôz [Niasta jôda(ła) bar’zo miérnie. Lz]
wmieszać (się) wmiészac (sã)
wmieścić (się) wlezc, miec plac, nalezc
plac
wmieść v wmiesc
wmontować v wprawic, wmòntowac
wmówić v 1. ~ komu wmówic / wgadac / ew. wcësnąc kòmù cos ew. wgadac, wmówic
(cos); ew. namówić do kupna, wmówić, że coś jest dobre: wszalëc, wmòdlëc,
wcësnąc (kòmù cos) [òn to wszôlił / wmòdlił / wcësnął; Wszôlił mie krowã, a nic
òna nie je wôrt. Sy Jô tegò nie chcôł, a òna mie to i tak wmòdlëła / wcësnã(ła) Gò]
; ~ sobie – zob. uroić (sobie)
wmùrować v wmùrowac
wmùszać v wmùszac
wmyślać się wmësl(ëw)ac sã
wnet adv wnet(ka), zarô(zkù), zarëszcze,
nôlżi, łotwie, wnym, ani pëtôj, chiże,
chùtkò, bezlëcha, bezmała, krótkò,
1309
zwiksza, w mërgnienim {‘nôlżi’ = a) pol. najlżej; b) pol. najłatwiej; c) wnet, zarô, łôtwò
|| -twie [To jô nôlżi zrobiã. Sy Jak sã nie ùspòkòjisz to jô cë mògã nôlżi wëprosëc za
dwiérze. Gò]}
wnet - 1. òb. nieomal. 2. òb. wkrótce. 3. òb. zaraz
wnęka - òb. nisza, framuga (w piecu)
wnęka ƒ wlëga, rérka ƒ, mùrk, zôpiéck m
wnętrze n bënë n, westrzódkm; z wnętrza
adv z bëna, z westrzódka
wnętrzniak m zoo wątpiowi robôk
wnętrzności pl wnãtrznoscë, rzad wątpia || -pie; ew. flaczi, bebechë pl, brzëchòwina ƒ;
ew. brzuch: brzëch, żót, kałdun m [Òn sóm légł na dłudżé tidzenie z kùlą we
wątpiach. W wątpiach zemi pòmsta drżi. – Ma]; ~ ryb ksyn m, ksynëp ƒ; wypruć z
czego / kogo ~ wëflaczëc / wëbebeszëc cos / kògòs, wëwalëc / wëpùscëc z czegò /
kògò flaczi / bebechë, wëpùscëc kòmùs kałdun; por. wypatroszyć; wypruwać sobie
~ a) w zn. wysilać się: szarpac sã, robic cos z całi mòcë (jaż do zmògniãcô), żëłë
(ew. gardło – òd wrzeszczeniô) sobie zrëwac; b) zob. harować
wnętrzności - wnãtrznoscë RA, EG, flaczi EG, trzewa (zab.) RA [w trzewach], bebechë
RA (téż czãscë maszinë: „flaczi”, [Mùszã przezdrzec te „flaczi”, co móm wëjãté z
tegò mòtóru. FG Jô wzbùdzã pò tobie twòjégò pòtomka, jaczi wińdze z twòjëch
wnãtrznoscy... Gò, Bibl Czej ten zgara (zmùdzyn, gãstolëch) zacznie gadac, tej sã
flaczi w człowiekù przewrôcają. Sy Rzechòtanié taczé krãpie we mie flaczi. La]
wniebogłosy adv wniebògłosë, na całé gardło; krzyczeć wniebogłosy krzëczëc /
wrzeszczec wniebògłosë / głosno / na całé gardło [Krzëczi baba wniebògłosë. Lz
Czejbë psé głosë szłë wniebògłosë, to bë kamienie padałë z nieba (ò krziwdze
zwierzãt?). Sy]
Wniebòwstąpienie n Wniebòwstąpienié n Wniebòwziãcie n Wniebòwzãcé n, Matczi
Bòsczi Zélny
wniebòwzięty ad 1. wniebòwzãti 2. fig
szczeslëwi, zôwzãti
w niego zob. weń
wniesienie n wniesenié n
wnieść v wniesc; ~ w pòsagù przëniesc w spòsobie a. przedôcë a. bradle, ~ zamãt w co
zrobic w czims wërwark a. niepòrządk, ~ czyje zdrowie wëpic na kògòs zdrowié, ~
skargã udac, skarżëc, ~ odwòłanie założëc protest; zob. wnosié
wnijść v wéńc, wlezc
wnikać - wmikac TR, EG, ewent. wchadac / wchòdzëc (w cos) EG, badac (cos) EG,
zagłãbiac / zagłãbiwac (sã w cos) EG. - Przër. nasiąkać
wnikać, ~nąć v wchôdac, wéńc, wmak-l(ëw)ac, wezdrze(wa)c, wmikac, wjë-mac,
wmëszlac, wmiknąc, wjimnąc (sã); ~ w co wmaklëwac sã w cos, ~ w sens wchôdac
w szëk mëslë, wjimac w dërżéń
wnikanie n wchôdanié, wmakliwanié, wmësliwanié, wmikanié, wjimanié n
wnikliwie - wjimno TR, ùwôżno EG, dokładno, trosklëwie, starowno, z wiôlgą dbałoscą
|| -tą, jak nôstarowni, głãbòk, dogłãbno EG
wnikliwość - wjimnota TR, - dogłãbnosc EG (np. Dogłãbnosc
mëszleniô / analizë.)
ùwôga,
dokładnosc,
trosklëwòsc,
starownosc,
dbałosc
ùwôżnosc,
1310
wnikliwość ƒ wmaklëna, wezdrzewnosc, wmiklëna, wjimnota f, wmëslënk, wmaklënk
m
wnikliwy - ùwôżny, dokładny, wjimny TR, głãbòczi, ewent. trosklëwi, starowny
wnikliwy ad wmaklënowi, wezdrzewny, wmiklënowi, wmëslny, wjimny; ew. dokładny,
dogłãbny, głãbòczi, gruńtowny. Por. dociekliwy, dogłębny, gruntowny
wniknąć zob. wnikać
wniosek m wniosk m - 1. prosba, peticjô f, pòdanié n (pisemné pòdanié); złożyć ~
złożëc wniosk / prosbã / peticjã / pòdanié; rozpatrzyć / rozstrzygnąć ~ rozpatrzëc /
rozstrzëgnąc wniosk / prosbã / pòdanié; komisja rozpatruje ~ski kòmisjô
rozpatriwô wniosczi / prosbë / peticje / pòdania; 2. pòstulat; bédënk m (neol) =
propòzycjô f; składać ~ (postulować, proponować) przedkładac / składac /
pòdawac wniosk / bédënk; ew. bédowac, pòstulowac (cos); [òn przedkłôdô / skłôdô /
pòdôwô || pòdaje / bédëje / pòstulëje]; złożyć ~ (propozycję) pòdac / złożëc
przedłożëc / przedstawic wniosk / pòstulat / bédënk; ew. zabédowac / zapropònowac
(cos) [Chtos z pòzeszłëch na zalë pòdôł wniosk / bédënk / pòstulat (ew. wniósł,
zabédowôł), żebë... Gò]; 3. wniosek końcowy: wëdba Tr, ùdba, nôdba, kónkluzjô f,
wërozmienié n, wniosk kùńcowi / òstateczny; wënik / rezultat mëszleniô
(rozmiszlaniô, przemëszliwaniô) / diskùsji (spiérczi, rozmòwë) {‘ùdba’ = a) zamiar;
b) zdanié, nôdba, òpiniô, przekònanié ò czims; ‘nôdba’ = pol. pogląd (o czym)};
dojść do ~sku przińc / dóńc do wnioskù / ùdbë / wëdbë / wërozmieniô / przekònaniô
/ (ew.) do kónkluzji; wyciągnąć z czego ~ wëcygnąc z czegò wniosk / wëdbã / ùdbã;
z czegòs cos wërozmiôc; nie dojść do żadnych konkretnych ~sków nie dóńc /
doprzińc do niżódnëch kónkretnëch wniosków / wëdbów
wnioskodawca m wnioskodôwca m - ten, co cos bédëje / przedkłôdô (zabédowôł /
przedłożił); ten, co skłôdô / złożił pisemny a. gãbny wniosk / bédënk / pòstulat
wnioskować v wnioskòwac, wërozmiewac, wëcëgac wniosk / -sczi, dochadac do
wnioskù / wëdbë / ùdbë / nôdbë / zdaniô / przekònaniô. Zob. wywnioskować
wnioskowanie n wnioskòwanié, wëprowôdzanié wnioskù / -sków / wëdbów;
dochôdanié do kùńcowëch wniosków / wëdbów; dochôdanié do kùńcowi ùdbë
wniwecz obrócić się / pójść - jic w rozsëpczi || w rozsëpë SY, w përzënë sã rozwalëc
Gò, rozwalëc sã w trón jasny EG, jic / òbrócëc sã w niwecz EG. Np. Bez mòdlëtwë,
bez Bòżi pòmòcë naje starania ò kaszëbiznã i wszëtkò jinszé pùdą w niwecz. EG
wniwecz adv w trón, w nicotã, nikwã; ob-rócić ~ obrocëc w trón
wnosić v 1. docëgac, swiądowac, wëroz~ miôc 2. wnôszac; zob. wnieść
wnuczka ƒ córecznica, synecznica, otrocz-kaƒ
wnuk m córecznik, synecznik, otrok m; dotyczący ~a, wnuczki córeczny, sy-neczny
wòal m, ~ka ƒ mrzeżónka ƒ, wòal m
wobec - 1. òb. w obecności, w obliczu; 2. òb. względem, w stosunku. 3. òb. w
porównaniu
wòbec prp temù, wedle, kò tej, przez to, procëm; ~ tegò idã kò tej jidã, ~ tegò, że...
temù, że... a. przez to, że..., ~ tych cen wedle tëch prizów, ~ mnie jest grzeczny do
mie je uwôżny, ~ nie-bezpieczeństwa wedle niebezpiekù, ~ wszystkich przed
wszëtczima
wòda ƒ wòda ƒ; ~ bieżąca płënącô wòda, ~ stojąca niececz f, ~ mòrska mòrzkô wòda,
~ zaskórna gruńtowô wòda, o chlebie i wòdzie na chlebie ë wòdze, to ~ na jegò
młyn to mù tak prawie pasëje, ~ spòkòjna na mòrzu glada, mùlszka, plana f,
mãtna ~ wiselnô wòda, północnowschòdni prąd ~y w mòrzu skrzëwającô a.
zëmnô wòda, ~ pò solonym miãsie lub śledziach lok m, ogółwód wòdzëznaƒ ◊
wòda czëstô jak bùrztin, skło; wòda kwitnie (o zie-lonym nalocie na wòdzie) woda -
1311
wòda, żart. ‘gãsé wino’ SY Nôzdrowszé je gãsé wino w beczce. SY Nabrać wody w
usta - nabrac wòdë w gãbã JA Jak kamień w wodę jak kamiéń w wòdã Gò To
jakbë kam w wòdã rzucył. Ce; brodzić w ~dzie zob. brodzić
wòdewil m zdrzadniowô jigra, wòdewil m
wòdewilista m usôdzca jigrów
wòdewilowy ad jigrowi, wòdewilowi
wòdnica ƒ1. wòdnô wiła, jezórnica, redënica f 2. wòdnô chòrosc 3. gladaƒ~ linia
wodna (wodnica) żegl liniô wòdnô (wòdnica f); wodnica zob. syrena, panna
wodna
wòdnik m 1. pòdlodnik, nëczk m 2. wòdny pajk
wòdnistość ƒ wòdowatosc ƒ
wodnisty - wòdowati EG. Np. Ten zort bùlew nie je dobri, òne są taczé wòdowaté.
Wòdowatô zupa. EG
wòdnisty ad wòdowati, mòcziti; .~ styl wò-dowati sztél
wòdnopłatowiec m wòdny latawc, hidro-plan m
wòdnoziemny ad amfibny, dëbeltżijny, wò-dozemny
wodny - wòdny EG, wòdowi (zab.) PO
wòdny ad wòdny, wòdowi; farba ~na wò-dowô farba, młyn ~ wòdny młin, on-dulacja
~na wòdné wałë, ~na pù-chlina wòdnô chòrosc, ptak ~ wòdny ptôch, znak ~
wòdowi céch, znak, ze-gar ~ wòdny zédżer; szczur ~ wòdnik m, wòdny szur
wòdochłonny ad wòdowmikny wòdochłonny (Gò)
wodociąg m wòdocąg (Gò) m; ~(i) miejski(e) miastowi / miesczi wòdocąg (miastowé /
miesczé wòdocądżi)
wòdociągowy ad wòdocągòwi (Gò); rura ~wa réra wòdocągòwô; instalacja / sieć ~wa
jinstalacjô / séc wòdocągòwô
wododział (dział wodny / wód) geo dzelëna wòdów; grańca rozpłiwù wòdów; wësok
pòłożony pas terenu, gdze są zdroje rzék wëpłiwającëch w procëmnëch czerënkach
wòdolecznictwò n wòdné lékarzenié, wò-doléczëzna ƒ
wòdoleczniczy ad wòdolékòwny; zakład ~ wòdolékòwny ustôw
wòdomiar, ~ mierz m miara wòdë, wò-domiérz m; ~ kòtłowy kòcłowi wò-domiérz, ~
objãtościowy (za)biérnô miara wòdë
wòdopój m pòjiszcze || pòjiskò n [Jelenié Pòjiskò [akc. pò-] (nazwa zdrzódła pòd
Lesewã) Sy]
wodorost m wòdoroscëna, mòrszczëzna; ew. w zn. rzęsa / mirt: rzãsa, mërta ƒ; ~y
wòdné roscënë. Por. glon
wodorowy wòdorowi (np. Bómba wòdorowô.)
wodospad(-y) - wòdospôd (pl wòdospadë) Ja, Gò, Tr wòdospad m wòdospôd m
wòdostan m wòdostój, wòdosyg m
wòdoszczelny ad nieprzemikny, nieprze-cekny; nieprzepùstné wòdë
wodotrysk m fontanna f. wòdoprisk m
wòdotrysk m fontana f. wòdoprisk m
wòdować v spùszczac na wòdã, sôdac na wòdã
wòdowanie n spùszczanié, usôdanié na wòdã
wòdowskaz m wòdostójny pòkôzywôcz
wòdowstrãt m wòdozdrig m, òbrzëdzenié do wòdë
wodór fiz wòdór
wòdór m wòdzyk m
1312
wodza ƒ lécka ƒ; pòd ~dzą czyjąś w kògòs léckach a. pòd kògòs prowôdzëzną, ~dze
państwa prowôdzëzną kraju, pò-pùścić ~dze pòpùscëc lécczi, trzymać kògò na
~dzy trzëmac kògòs w léc~ kach, w klészczach, na tidrze, na uz-dze, pòd kòmańdą
wodzianka (zupa? napój?) wòdzónka Lz
wòdzianka ƒ wòdowatô zupa
wodzić v prowadzëc, oprowôdzac; ~ kògò za nos pòcëgac / wòdzëc kògòs za nos
[Chcelë sã pòsocëc Cyli za to, że òna jich za nos wòdzëła. Sy „lańdrôt”];, ~ oczyma uzerac, ~ kògò na paskù pro~ wadzëc kògòs na pasykù ◊ cygnąc kò~ gòs od
Piłôda do Heroda (od Annasza do Kajfasza)
wòdzidło n slizôk m, slizowô sztanga
wòdzik m prowôdnica ƒ
wòdzirej m prowôdny tuniôrz; kòbieta ~ prowôdnô tuniôrka
Wògezy pł geo Wògezë pl
w ogóle zob. ogół
woj zob. wojownik
wòjacki ad wòjarsczi, żôłnérsczi, wòjnowi
wòjaczka ƒ żôłnérka, wòjna f, wòjarze-nié n
wòjak m wòjôrz, żôłnérz m; stary ~ stôri wòjôrz
wòjaż m réza, wanoga ƒ
wòjażer m rézownik, wanożnik m
wòjażować v rézowac, wanożëc
Wòjciech m Wòjcech, Wòjk m
wojenny - wòjnowi TR, EG, wòjenny SY, biôtkòwi lok Sy. [Zawierucha wòjennô. Sy [T
III ‘òrzéł’]. Biôtkòwô bróń. Biôtkòwé kònie (kònie przeznaczoné na wòjnã). Sy]
wojenny ad wòjnowi, wòjenny, biôtkòwi [Wòjennô kasa. Lz] ; okrãt ~ wòjnowi okrãt,
pòdstãp ~ wòjnowi pòdéńdzënk, stan ~ stojenié w wòjnie
wojewoda wòjewòda Gò
wòjewòda m wòjewòda m, przédnik obéńdë
wòjewòdzianka ƒ wòjewòdowa córka
wòjewòdzina ƒ wòjewòdowa białka
wojewódzki wòjewódzczi Gò
wòjewódzki ad wòjewódzczi
województwo wòjewództwò Gò [W naszim wòjewództwie... W tëch wòjewództwach...
Gò]
wòjewództwò n wòjewództwò n
wòjłok m filc m; ~i na nogi filcowé żoczi
wòjłokòwy ad filcowi
wòjna ƒ wòjnaƒ; ~ domòwa domôcô wòj-na, ~ grabieżcza rabùsznô a. (ha)rabczënowô wòjna, ~ obronna obarnô a. zatôrcznô wòjna, ~ pòwietrzna wiod-rowô
wòjna, ~ pòzycyjna rownô wòj~ na, ~ zabòrcza charłãznô wòjna, ~ za-czepna
zadzéwnô wòjna, wypòwiedzieć ~nã wëdac wòjnã
wojować - wòjowac SY. Np. òn wòjëje EG. Przódë bëłë taczé wòjnë, że kraje wòjowałë
òd zasewów do żniw, a òb żniwa òne mirowałë, pò żniwach òne zôs szłë wòjowac.
SY
wòjować v wòjowac, biôtkòwac, wòjarzëc, bic sã
wòjowanie n wòjowanié, wòjarzenié n
wòjowniczo adv wòjarzkò, smérno; ~ us-pòsobiony wòjarzkò ustawiony
wojowniczy - wòjarsczi TR, EG
wòjowniczy ad wòjarsczi, smérny, waleczny; ew. zadzérny
wojownik wòjownik, wòjôrz
1313
wòjownik m wòjôrz m
wòjskò n wòjskò n; ~ saperskie pijonérze pl, shiżyć w ~skù służëc u wòjska a. żôłnérzi
zgrëpòwanié wòjska
wòjskòwòść ƒ wòjskòwô służba, wòjskòwô uczba, wòjskòwi ustôw
wòjskòwy ad wòjskòwi; ; ◊ znac, miec jadłé kòmësnik (znać życie wòjskòwe)jednostka
wòjskòwô lekarz ~ wòjskòwi doktor, sąd ~ wòjskòwi sąd
Wòjtek m Wòjk, Wòjcészk, Wòjtilk m
wòjujący ad biôtkòwny, wòjewny; kòściół ~ biôtkòwny kòscół
wòkabùlarz m słowôrz m
wòkalny ad spiéwny, wòkalny
wòkanda ƒ lista terminów w sądze, na ~dzie na lisce terminów w sądze
wòkòło, wkół adv wkół, nawkół, w okrąg
wola – wòlô [ti wòlë, tã wòlą || -ã, tą wòlą. Jô móm wòlã, żebë doprowadzëc do zgòdë.
Gò Do ti sprawë trzeba miec wiele dobri wòlë. Gò Òn béł złi wòlë. Lz]
wòla ƒ wòlô ƒ; do ~li kùli żadno, pòd do-stónkã, co chto lubi, ~ pòkòju chcec spòkój,
ostatnia ~ slédny odkôz, sléd-nô wòlô, wbrew mòjej ~Ii nimò mòji
wòle, siła ~li mòc wòle, mimò ~li nie-chcącë
wòlant m 1. pùczk m 2. gùbówkaƒ 3. bri-kaƒ
wòlarnia ƒ wòli, bëdli chléw
wòlarz m nëkôcz wòłów, hańdlôrz wòłów
wòlasty ad krop(ow)ati
wole n (zgrubienie szyi) 1. u ptaków, po najedzeniu: żużeł arch, krop, pãp {‘pãp’ in
= pol. a) kaszak, guz łagodny; pęcherz, wybrzuszenie, np. na tapecie; c) pagórek;
d) przybierający księżyc; ‘żużel’ w in = pol. żużel, szlaka} [Mają te nasze gãse
dzys pãpë, të je dobrze napasła. Gùlôk mô nôwikszi żużeł midzë ptôchama. - Sy]; 2.
med (u ludzi - objaw powiększenia tarczycy) wëdra arch f, krop m; ew. pòdgardlé
n [ti wëdrë. Terô lékarze mają ju spòsobë na wëdrã. Gò]
woleć v wòlec (wòlëc cos, wòlëc to, nigle / jak to tam / tamto = wëbrac pòmidzë
dwiema mòżlëwòscama); ew. chcec (cos) mili, miec (cos) mili / barżi rôd (òd
czegòs) [ Wòlã zawczasu wësłac lëst, jak pòtemù zabaczëc. Przëmiérca wòli głodã
przëmierac, nigle dëtka wëdac. Wòlã jic w łóżkò, niż na mùzykã.. Wòlã bëc z daleka
òd tegò ùcmùlańca. Wòlã na swòjim gòspòdarzëc i swòjã biédã klepac, a bëc
niezależnym. Wòlã bëc òknewą jak sedzewą. – Sy Pón Bóg zamiast piãknëch
kwiatów, barżi rôd mô taczé môłé, z łączi. Jô bë mili chcôł to, a nié to tam. - Gò];
wolę kawę wòlã (a. chcã mili) kawã; wolę rybę niż mięso wòlã (a. jém mili) rëbã
jak miãso; kogo wolisz? kògò të wòlisz, kògò chcesz mili?
wòlfram m min wòlfram m
wòlnieć v pòpùszczac, przëscëgòwac, zwòlni(w)ac
wòlniutkò adv wòlnëchno, pòmalëchno, czësto pòmału
wòlniut(eń)ki ad wòlnëchenczi, wòlnëch-ny, pòmalëchny, pòmalëchenczi
wolno adv 1. zob. powoli; 2. wòlno, swòbódno; puścić (kogoś / coś) ~ pùscëc (kògòs /
cos) wòlno / swòbódno / lóz; ew. wëpùscëc (kògòs / cos) na wòlnosc || -notã /
swòbòdã; ew. zwòlnic (kògòs); czy ~ się (mi) zapytać o...? mògã jô sã spëtac ò...?;
(czë) je wòlno mie sã spëtac / zapëtac ò...?; tego nie wolno łamać tegò nie wòlno
łam(i)ac (Ra); ew. to je zakôzóné / zabronioné łamac; nie ~ nikomu wchodzić nie
(a. nie je) wòlno nikòmù wchòdzëc / wchadac; wszëtczim je zakôzóné wchòdzenié;
nie ~ mi mie nie je wòlno a. mie je zakôzóné. Por. z wolna
wolnomularski ad masońsczi, farmazyńsczi, wòlomùlarsczi
1314
wolnomularstwò n masoneriô, masonizna ƒ, farmazyństwò, wòlnomùlarstwò
wolnomularz m mason, wòlnomùlôrz, farmazyn, frëjmauer niem. m {‘farmazyn’ w zn.
czôrnoksãżnik, czł. zajmùjący sã téż czarama, ùkazëjący s lëdzóm jakò sobòwtór}
wolnomyśliciel m wòlnomëslëcél, bezbòżnik m, wróg wiarë w Bòga / religii
wolnomyslicielski ad wòlnomëslëcelsczi, bezbòżny, anti- / procëmreligijny
wolnomyślicielstwo n wòlnomëslëcelstwò, bezbòżnictwò n, bezbòżnosc, antireligijnosc
f, nie ùznôwanié Bòga, walka z wiarą / religią
wòlnomyślność ƒ wòlnomëslnota ƒ
wòlnomyślny ad wòlnomëslny, pòjużno-mëslny
wòlnopraktykùjący ad wòlnopraktikòwny
wòlnościowy ad wòlnotny, pòjużny
wòlność ƒ wòlô, wòlnosc, wòlnota, pò-juga ƒ, odpòjãcé n; pùścić kògò na ~ pùscëc
kògò na wòlą, pòzbawić kògò ~ści wëzbëc kògòs wòlnotë, na ~ ści na wòli
wolny - wòlny EG, ewent. swòbódny EG. - Przër. niezależny. Wolny od uczuć niezanôleżny òd wseczëców EG, ewent. wezbëti wseczëców EG. Wolna przestrzeń w
pomieszczeniach - rozpòstarcé SY, òbmiescé Sy, rum, plac, miescé, np. Mómë taczé môłé
mieszkanié, że ni mómë w jim niżódnégò rozpòstarcégò / rëmù / placu / miescô. wòlny ‘rzut
wolny’
wòlny ad wòlny, lóz, nieobsadzony, jużny, nieżeniałi; ~ czas wòlny czas, ~ wòlny od
służby wòjskòwej nienasadzony do wòjska, na ~nej stopie niewsadzony,
sprzedawać z ~nej rãki przedôwac od rãczi, na ~m ogniu na môłim ogniu, na ~m
pòwietrzu bùten
wòlontariusz m wòlontéra, dobrowòlnik, chãtnik m
wòlt m el wòlt m
wòlta ƒ wòltaƒ
wòltaż m el wòltażô f, mòc żochù we wòltach
woltoamper m wòltoamper m
woltomierz m wòltomiérz [tegò –mierza] m
wòltyżer m wòltiżéra m, kùńsztôrz w skôkanim
wòltyżerować v wòltiżérowac
wołacz m gram wòłôcz m (Mc), sódmi przëpôdk
wòłać v wòłac, wrzeszczec; ~ o pòmòc wòłac za pòmòcą
wòłanie n wòłanie, wrzeszczenié n
wòłek m 1. wòlã n, wółk m 2. zoo zbòżowi
bąk
Wołga f geo Wòłga [wym. włołga]; leżący nad ~gą leżący nad Wòłgą, nadwòłżańsczi,
nadwòłżny, nadwòłgòwi
wòłopas m wöli pasturz
wòłowaty ad wòłowati
wołowina ƒ wòlé, krowié, rińtowné miãso, zgardl klãpòwina f
wołownia wòłownik Lz
wòmitować v wracac, rzëgac wònitowac?
wòmity pl wracanié, rzëganié n, wracënë,
rzëgòwinë pl
wòn! int precz!, karuj sã!, biôj rut!, biôj
1315
mie z widu!
wònczas adv wnenczas, nonej, tej, notej wònidło n pôsznô zrobina
wonieć - wòniac, pôchniec EG. Np. To wòniô / pôchnie, to wòniało / pôchniało ||
pôchnãło.
wònieć v wòni(a)c, pôchnąc, czëc ◊ cos
(np. siano) wòni jak ruta
wòniejący ad wòni(aj)ący, pôszny, pôchnący
wonny - wòniający SY, pôchnący || pôchniący EG
wònny ad wòni(aj)ący, pôszny, pôchnący
wònność ƒ pôchniączka f, lubnô wòniô
woń - wòniô. - Przër. zapach
wòń ƒwòniô, pôchniączkaƒ, pôch m;przykra ~ smard, smród, zasmiôrd m
woreczek miechùlc (téż w znacz. bukłak Gò bibl)
wòreczek m miészk, miechùlk, trézel m;
~ na pieniądze zob. kabza;
~ jądrowy jajcowi miechùlk, ~ żółciowy żôłcowi pãchérzk
worek - miech, zdr. miészk [w 2 znacz. = pòl. sakiewka, portmonetka], miechùlk EG. Górna część worka po związaniu sznurkiem ùrzeszëna (zab.) SY, czucza
SY || czucz EG [‘czucz’ w 2 znacz. = pòl. kok (np. Włosë związóné w czucz. EG)].
Np. Òstawi wikszą ùrzeszënã, żebëm mógł jã lepi ùchwacëc. SY
wòrek m miech m
miech (pl miechë), zdr miészk, mieszôczk, miechùlc, miechùlk m {‘miészk’ in = pol.
sakiewka} [Zarzeszëc / zawiãzac miech. Miechama wënaszac (krasc bez wstëdu). Ti
strzélają w jeden miech / czerz (òni sã kamrôcą, są na jedno). Lezc / jic pò gówno z
miechã (niepòtrzébno jic). Jic miech wësëpac / wëtrzisc || wëtrząsc (jic do
spòwiedzë). Chòdzëc z miechã (chòdzëc proszącë, żebrac). Kwiczec jak swinia /
prosã w miechù. Skrëc sã jak szëdło w miechù. Cemno jak w miechù. Òd razu z
miecha (nôgle). Sëpac sã jak z miecha (ò sniegù a. ò lëdztwie). Lëdze wëchôdelë z
kòscoła, jakbë sã z miecha sëpelë. To sã w miechù nie ùkrëje (ò tim sã dowiedzą
lëdze). Pò swiãtim Wòjcechù trzëm, chłopie jôrkã w miechù. Pùsti miech nie stoji
prosto. Twòjã prôwdã Żid w miechù niósł (të łżesz). Przewrócony miech (człowiek
òbłudny). To je miech bez dna (czł. chcëwi). Z wiôldżégò miecha (bògatémù) sã
dobrze gòspòdarzi. To sã mùszôł miech rozerwac z babama, że tëlé jich tu je. Cebie
le w miech wsadzëc i ò mùr wërżnąc (do człowieka, co sã do nicze nie nadôwô).
Naléze miech swój flëk. Mô nodżi w rãce, zãbë w czeszeni, a òczë w miechù –
starëszk. Żidkù, co të tam môsz? – Miech w miechù. – Sy] Miech pieniądzy. Żëdzë
chòdzą pò wsë ë bierzą nicdobré dzecë w miech. Ra
; ~ do soli solôk m, ~
uszyty z sieci jaderkò n, jadrzownik m,
zakòńczenie wòrka pò zawiązaniu czuczaƒ, krop m; ~ na mąkę zob. mąka (worek od ~ki)
wòrkòwate pl miechùlkòwaté zwiérzãta
workowy ad miechòwi; płótno ~we miechòwé płótno, miechòwina [akc. –chò-] ƒ
[Solewé miechë (miechë do solë) bëłë z miechòwinë. Dzys dzéwczãta noszą sëknie z
miechòwinë. – Sy] Z miechòwégò płótna Ra
1316
wòsk m wòsk, lok zmùr (in a) stôré drzéwiã; b) stôri człowiek a. zwierzã) m,
pszczelëzna f; ~
szewski pik, pëk m, szewiecczi wòsk,
~ ziemny zemny wòsk wòskòwać v wòskòwac, pikòwac wòskòwanie n wòskòwanié n
wòskòwany ad wòskòwóny; ~ papier wòskòwóny papiór
wòskòwaty ad wòskòwati
wòskòwina ƒ uszny a. uchòwi wòsk
wòskòwy ad wòskòwi; ~wa świeca wòskòwô świéca, swiéca z wòskù; ~wa twarz zob.
twarz
wòtować v 1. welowac, głosowac 2. przërzékac
wòtum n slub, głos m, wòtum n; ~ zaufania dowiérny głos
wòtywa ƒ wòtiwaƒ, spiéwónô mszô
wozak - òb. woźnica
wozić v wòzëc, karowac ◊ wòzëc drzewò,
szëszczi do lasa (bezcelowe zajãcie); po~ bryką, karetą kùczrowac [Mój chłop lata
kùczrowôł ù grafa w Krokòwie. Sy]
wòziwòda m wòznik wòdë
wozownia (pomieszczenie do przechowywania pojazdów) - pòdwòzark SY ||
pòdwózark SY, pòdwizark RA, pòdwòzôrniô RA. - Przër. garaż
wòzowniaƒpòdwózark, przitk, szurk, pòdszurk m, szaruzniô ƒ pomieszczenie dla bryk
i stajnia koni wyjazdowych kùczerniô f [Graf w Krokòwie miôł kùczerniã. W
kùczerni stojałë briczczi i kònie. Sy].
wòzownik m wòzny, wòznik m
wòzowy ad wòzny, wòzowi
wòźnaƒ dwiérznica, szelinaƒ
woźnica - fùrmón, kùczer. EG Np. tegò fùrmana / kùczra. EG, SY. Np. Mój chłop béł za
kùczra we dwòrze. SY Kóń znaje swégò kùczra. SY
woźnica m fùrmón, kùczer, wòzôrz, wòznik m; w zn. stangret, woźnica bryki, karety:
kùczer m [Mój chłop béł za kùczra w dwòrze. Kóń znaje swégò kùczra. - Sy]; zły ~
dragôrz m; żona ~cy kùczerka f [akc. kù-] {‘kùczerka’ in = bri(cz)ka, letczi wóz}
woźny dwiérznik, wòzny Sy [Wòzny Naczk]
wòźny m dwiérnik, szelin pòsélôcz m; ~
szkòlny szkòłowi szelin
wòżenie n wòżenié n; skòńczyć ~ dowòzëc, ~ drzewa flëska ƒ
wódczany ad kòrnusowi, sznapsowi, naléwkòwi
wódeczka ƒ sznapsk, kòrnusk m
wódka ts. EG, sznaps EG, kòrnus (wódka żëtnô), naléwk (zab.) SY, „jeden krótczi” EG,
gòwôr LA, zgardl (w znacz. bimber) prëzel Gò (prëzel Sy = w 2 znacz. kôł), fùzel .
[Naléwkù më wiele ni mómë, a za to jestkù je dosc. Sy Wez so wëpij jednégò
krótczégò. Gò Pò tim gòwôrze człowiek gòwarzi (gôdô, gãstoli, pleszczi). La Tegò
prrëzlu òn miôł na wieselé dosc narobioné. Gò]. Słaba wódka - pòdpitk SY. Np.
Tim pòdpitkã të sã nie ùpijesz. SY zob. napój (~ alkoholowy) ~ alkoholowy pòpitk,
napitk m; pl: sznapsë, napitczi / napòje alkòhòlowé (rozmajité / wszelejaczé /
różné) pl, ekspr: gòwôr, pòchlap m {‘napitk’ Sy, Lz: napój, zwłaszcza alkoholowy}
[Do pòpitkù tam bëło dosc. To béł pògrzéb bez pòpitkù. Le të mie biéj z tima
1317
szczënama (fig: z piwã), jô le gòwôr pijã. – Sy A dôsz do jôdczi i napitkù?
Karczmôrz wzął to za jôdło i napitk. – Ma (Lz)]; wódka ƒ kòrnus, sznaps, naléwk,
fich m, monopolówka ƒ kòrnus, gòwôr m gòrzôłka, opara ƒ żart krople kolejka
~dki (jednorazowe podanie / zamówienie kilku kieliszków ~dki a. piwa w
gospodzie dla kilku osób laga f - zob. kolejka
[Pùdzemë o kroplów wëpic. Lepi, żebë Gduńsk sã zwrócył, niżle bë sã kropla miała
rozlôc. Sy Gòrzôłka czëszczi gardło pijôka. Ra Por. gorzałka ; pić ~dkę zgardl
prëzlowac [Môsz të doma jaczi prëzel? – Tr wiész, że jô nie prëzlrjã. Gò]
wódz - wódca Lz, dowódca Lz, EG, przëwódca Lz, przédnik EG òd TR (= naczelnik,
prezes), prowadnik Gò òd: Sy, ewent. herszt (zbójców) Gò. - Przër. przewodnik
wódz m prowôdnik, przédnik, wódca m;
~naczelny nôwëższi prowôdnik wòjsk
wójt m wójt m wójt - ts. EG || wójta SY
wójtostwò n wójtostwò n
wójtowski ad wójtów
wół m wół, karw, ksek m; ~ roboczy robòcy wół; zapomniał wół, że cielęciem był
zabëła żaba, że czijónką bëła Sy Ë swinia zabëła, że prosëcã bëła. Ce
~ tęgi, spasiony kruk m
wór m wiôldżi miech. Zob. worek
wówczas - tedë, tej, notej TR, wtenczas SY, wnenczas GR, wteczasë SY, w nëch
czasach, w nym || tim czasu, za tëch czasów. Np. Jem prawie chòrzôł wteczasë, jak
wëbùchła wòjna. SY Mój chłop je baro dobri dlô dzecy, le wteczasë, jak òne rôkùją,
to òn je złi. SY Jô bë sã nie béł òżenił z mòją
Julą, ale to wtenczas takô móda
bëła, że... SY
wówczas notej Tr
wówczas, wtedy, tedë, tej
wówczas adv wnenczas, nonej, tej, notej
wóz - wòz [wëm. łóz]. Np. tegò wòza, na tim wòzu; tim wòzã. EG Wóz stôri - òb.
gruchot. Wóz konny resorowany, wóz na piórach; brika ƒ.
wóz m wóz m; stary ~ arapùta, tërlëka
ƒ, hurtot m, Wielki Wóz ast Fùrmón,
~ ciężarowy ladowny wóz, ladnica f,
~ drabiniasty żniwny, drôbkòwi wóz,
dłudżi wóz; skracać lub wydłużać ◊
zebrac a. rozebrac wóz ◊ kògòs pług i
wóz (czyjś zawód) ◊ kòła zbierac (zepsuć wóz)
raz na ~zie, raz pod ~zem rôz na wòzu, rôz pòd wòzã; rôz na ławie, rôz pòd ławą. - Sy
wózek - wòzyk (w. inwalidzki - wòzyk inwalidzczi (dlô kaléków), zesel na
kółkach
wózek m wòzyk m: ~ dziecięcy dzecny wòzyk, hùrtot m [Mòje dzeckò w hùrtoce prãdzy
ùśnie jak w kòlibce. Sy]; kołysać dziecko we wózku hùrtotac [Nie hùrtoce tak, bò
sąsadze (sąsedzë) nie bądą mòglë spac. Sy]
wpadać, wpaść v wpôdac, wpadnąc, przë~ chôdac, przińc, wlatowac, wlecec, wnëk(iw)ac, wparzë(wa)c, zar(ë)wac sã: ~ do kògò przëchôdac do kògòs, ~ na myśl
przińc na mëslã, ~ na ślad, na trop przińc na szlach, na stopë {‘szlach zob. ślad,
1318
cios}, ~ na kògò opadnąc kògòs, ~ w oczy pòdpôdac, wpôdac w oczë, ~ w okò
uwidzec sã, ~ w pùłapkã dac sã usyd-lëc, ~ w zachwyt wpôdac w zôwzãcé, ~ w
złość dostôwac górz ◊ wpadnąc z plëtë w strëgã (z deszczu pòd rynnã)
wpadanie n wpôd(iw)anié n
wpadka (wsypa) - wpôdka EG, ewent. przëpôdk, błąd EG. Np. Ti mechanicë mielë ju
przedtim niejednã wpôdkã: autół pò jich naprawie zarô sã nazôd pòpsuł. A terô... To
béł przëpôdk / błąd, chtëren zdradzył tegò złodzeja. To bëła wpôdka - a òni wpedlë
czësto głupie, bò jich zdradzëło to, że... - EG. - Przër. wstyd
wpadły ad wpadłi, zarwóny, zarzniony;
~łe oczy wpadłé oczë, ~ dach zarwóny dak, kòła ~ w błoto kòła są zarznioné w kôł
wpadniãcie n wpadnienié, zarwanié, za-rznienié n
wpajać - wpòjiwac EG, wszczépiac EG, np. Òni wpòjiwają jima pòczëcé òbòwiązkù.
EG. - Przër. wpoić, wszczepić
wpajać, wpòić v wszczépi(a)c, wpòji(wa)c, żart wpôłkòwac, wbi(ja)c, wlewac, wlôc,
(w)nëkac
wpakòwać v wpakòwac, nakłasc, napchac, natkac; ~ kògò do kòzy wsadzëc kògòs do
sôdzë; ~ sobie kùlã w łeb strzélnąc so w łeb
wpakować się wejść bezceremonialnie: wtromòlëc sã. Por. przywlec się
wpaść - wpadnąc EG, wtargnąc (môl.) SY. [Czôpk wtargnął mie w mòrze. SYÒn wpôdł
w taczi dół z wòdą i sã ùtopił. Dzéwczã wpadło w swiéżo wëkòpóny grób i ni mògło
wëlezc. Luka bëła òdkrëtô i białka wpadła w sklep. Òn wpôdł || pòpôdł w nôłóg.
Złodzéj wpôdł w rãce stróża. Ti złodzeje wpedlë || wpadlë (wpedlë w zôstôw / wpedlë
w rãce policji) przë tim jak wënôszelë towôr z krómù. Le nie wpadnij! Co të nie
wpadniesz! – EG]
wpaść zob. wpadać
wpatrywać, ~ trzyć się przëzerac sã, we-zdrzec sã, zazdrzec sã
wpełzać v wczorgac, wkraczac sã
wpãdzać, ~dzić v wnëk(iw)ac, wgóniac, wgònic; ~ kògò w grób dostac kògòs do grobù
wpiąć, wpinać v wpic, wpiąc, wpinac
wpić zob. wpijać
wpierać v wcëskac, wp(i)ëchac; zob. wes-przeć
wpierw - òb. najpierw
wpierw adv nôprzód, przódë, piérwi
wpi(ja)ć (się) (w)sydrowac, wsus(ëw)ac (sã); ~ się szpònami wsadzëc swòjé drapce, ~
się ustami w co wsusac sã gãbą w cos, ~ oczy w kògò wsydrowac w kògòs oczë
wpinać zob. wpiąć
wpis m wpisanié, zapisanié n, wpisënk, za-pisënk, wpis m; ~ do szkòły zapisac do
szkòłë
wpisowe n opłôtk za wpisanié
wpis(yw)ać v wpis(ow)ac
wplatać, wpleść v wplôt(ëw)ac, wplesc
wplatanie n wplôt(iw)anié n
wplątać v wplątac, wpëzglëc; ~ kògò w aferã wplątac kògòs w lëchą sprawã
wplatanie n wplątanié, wpëzglenié n
wpleciony wplotłi [np. Wplotłé są w „Czôrlińsczégò” legendë i piesnie ò wëmòwie
patrioticzny czë didakticzny. Gò]
wpleść zob. wplatać
wpłacać, ~cić v wpłôc(ëw)ac, wpłacëc
wpłata ƒ wpłôcënk, wpłôtk m; ~ na poczet rachùnkù wpłôtk na kònto rechùnkù
wpław adv przepłëwno, wpław? Gò; przebył rzekę ~ przepłënął rzékã
1319
wpłynąć - wpłënąc. 1. W dosł. znacz. „wjachac” pò wòdze, np. Òkrãt wpłënął / wjachôł
do portu. Bôt wpłënął / wjachôł do bôtowiszcza. EG. 2. w żargónie ùrzãdowim: ò
pismionach, pismach, pieniãdzach: „przińc”,
„duńc”, np. To pismò / pòdanié
jesz do nich nie wpłënãło. EG Te dëtczi ju
wpłënãłë do jich kasë. EG 3.
- wpłënąc na kògò, przemówic
wpłynąć na kogo, wywrzeć nacisk / wpływ
kòmù do rozëmù, np. Pògadôj z jegò òjcã,
mòże òn jakòs na niegò wpłënie...
EG
wpłynąć, ~ywać v wpłënąc, wpłëwac, wle~ cec, wlatowac, przińc, przëchôdac, cës-nąc,
nacëskac; pieniądze ~nãły pie-niãdze przëszłë, ~na kògò cësnąc, nacëskac na kògòs
wpłyniãcie n wpłënienié, wlecenié, prziń-dzenié n
wpływ - wpłiw EG, cësk (neol.) TR [inacz. cësk (zab.) SY || ùcësk SY = niepòkój, lãk,
trëchlënë (neol.) TR = pòl. skrupuły ; ewent. EG (bibl.) ‘ùcësk’ w znacz.
ùcemiãżenié, ùstëgòwanié, przesladowanié]. [Jô na jegò pòstãpòwanié móm môłi ||
małi wpłiw / nie móm wiôldżégò wpłiwù. W kaszëbsczi mòwie je widzec wpłiw
niemczëznë / są znac wpłiwë niemiecczé. Na mie / niegò / nich nôwikszi
wpłiw mô / miôł / miało… Nasze ùpòminanié je bez wpłiwù (nie pòmôgô, nie
skùtkùje, nie daje) na jich pòstãpòwanié. To lékarstwò ni miało wpłiwù (nie dało
skùtkù, nie pòmògło, nie bëło skùteczné, pòmògło tëlé, co ùmarłémù kadzëdło). Gò]; wywrzeć wyraźny / wielki (na kogo / cos) ~ òdcësnąc wërazny céch / wërazné
céchë (na kògùms / czims); wëwrzec wërazny / wiôldzi wpłiw / Tr cësk (na kògòs /
cos); ew. wpłënąc (na kògòs / cos), przëcësnąc kògòs; polszczyzna ma / miała /
wywarla wielki wpływ na kaszubszczyznę pòlszczëzna mô / miała / wëwiarła ||
wëwarła wiôldżi wpłiw na kaszëbiznã; J. Trepczyk swym słownikiem ma /
wywarł znaczący wpływ na kształ dzisiejszej kaszuszczyzny literackiej J.
Trepczik pòprzez swój Słownik, mô znaczący (a. wëwiarł wërazny) wpłiw na sztôłt
dzysészi kaszëbiznë lëteracczi; Trepczik swòjim Słownikã òdcësnął wërazny céch
na dzysészi kaszëbiznie lëteracczi. Wywierać zły wpływ zob psuć, demoralizować.
wpływ m 1. wzątk m; księga ~ów ksãga wzątków, pòtwierdzić ~ pòswiôdczëc wzątk, z
zastrzeżeniem ~u ze zastrze-gą wzątkù 2. cësk m; być pòd ~em bec pòd cëskã,
wywierać ~ na kògò cësnąc na kògòs, bez ~u ni mòże nic zrobic, ma duże ~y on
mòże wiele zrobic
wpływać - wpłëwac EG. 1. w dosł. znacz. a) dopłëwac; b) „wjeżdżac” [Do naszégò
jezora wpłiwô môłô rzéczka. Òkrãt wpłiwô prawie do portu. Nie wpłëwôj || wpłiwôj
tim czôłnã tu! - Gò] 2. ò pismionach ùrzãdowëch, pieniãdzach „dochadac” [Më te
pòdania załôtwiómë za régą, w taczim pòrządkù, w jaczim òne wpłiwają
do
nas. Pieniãdze / czasã nawetka wiôldżé kwotë.] 3. W znacz. ‘miec wpłiw na cos /
kògòs’, ‘ùmiec kògòs przekònëwac do cze’ [Mie ceszi, że òni sã dwaji kómplëją, bò
ten Jank to je bëlny knôp, òn dobrze wpłiwô na Staszka. Słëchanié tegò ôrtu
mùzyczi wpłiwô dobrze na jegò ùsòsobienié. Gò]
wpływać zob. wpłynąć
wpływowy (podatny na wpływy) - wpłiwòwi (pòl.) EG, ùległi, pòdatny na wpłiw /
wpłiwë, np. Òn je wpłiwòwi. - EG
wpoić - wpòjic EG, wszczepic EG, „wpôłkòwac”, „zakòdowac”, ewent. przënãcëc do
cze, naùczëc czegò, np. Dzecóm trzeba wpòjic tczã do swòjëch starszich. EG. Przër. wpajać, wszczepiać
wpòić zob. wpajać
w poprzek zob. poprzek
wpośród prp midzë, westrzód(ka)
1320
wpół adv wpół, na wpół; na~ na pół, ~ drogi na pół drodżi, ◊ otwarty na pół odemkłi,
pòchwycić kògò ~ uchwëcëc kògòs wpół
wpraszać, wprosić się wprôszac sã, wpro-sëc sã, wmôdlac sã, wmòdlë(wa)c sã,
wkòrmani(a)c sã, pòdlecac sã, pòd-lecëc sã, wkmòtrzë(wa)c sã, wkrap-czë(wa)c sã,
wparłãżë(wa)c sã
wpraszać się wpraszac sã, kmòtrzëc sã [Tak długò sã do nas kmòtrził, jaż sã wkmòtrził.
Sy]wprawa (biegłość, zręczność) - ts. SY, ùmiejãtnosc SY, szëk EG, szëkòwnosc
EG. Np. Òna mô wprawã w szëcym na maszinie, a jô ni móm wprawë. EG Psu
bë dożarła twòja niezgrabnosc, niżódny wprawë të ni môsz, chłopkù. Sy
wprawaƒszëk, chwat, zwëkm, szëkòwno-ta, wjimnota ƒ; brak ~wy ni miec szëkù, dla
~wy dlô nabraniô szëkù a. dlô wëuczbieniô sã
wprawdzie adv co prôwda, prôwdac, wprôwdze (- Sy), chòc [Prôwdac òn mie pòżëcził
pieniãdze, ale żãdac zwrotu dzesãc procent to je pòwëżi krédë. Zgùbiła jem szpilkã
òd włosów, co prôwda to je małô ùrónka (zgùba), ale dlô mie pamiątka. Je
wprôwdze ùczałi, ale òn wicy nic nie wié jak më, chòc nie jesmë ùczałi. - Sy]
wprawiać - wprawiac, wstawiac EG. Np. wprawiac nowé rutë / òkna / zãbë. Òn
wprôwiô / wstôwiô nowé òkna. Czej më przëszlë, òn prawie wprôwiôł / wstôwiôł
nową rutã. - EG Wprawiać w podziw / w zakłopotanie - wprawiac w pòdzyw / w
zakłopòtanié. EG Òna nas czasã wprôwiô w zakłopòtanié. EG Wprawiać
(przysposabiać) - wprawiac w cos,
wërabiac w czim, przëspòsabiac do czegò,
ùczëc - EG. Np. Òn jich wprôwiô w tã robòtã (pòmôgô jima nabrac wprawë) / òn
jich przëspòsôbiô do ti robòtë / òn jich w ten spòsób wërôbiô w chùtczim
liczenim / òn jich ùczi, żebë nabrelë wprawë / żebë sã wërobilë w... EG
wprawi(a)ć v 1. wprôwiac, wprawic, wsô-dzac, wsadzëc; ~ w ramki wpra~ wic a.
wsadzëc w ramczi 2. wprowôdzac, wprowadzëc, wdost(ôw)ac; ~ się uswòjiwac so(bie), wëkac, ~ kògò w kłopòt
dost(ôw)ac kògòs do kłopòtu, ~ kògò w pòdziw dostac kògòs w zadzëwòwanié, ~ w
ruch zapùscëc, rëszëc, ~ w zachwyt wprowadzëc w zôwzãcé, ~ się w strzełanie
nauczëc sã, zuczëc sã strzélac, wstrzélëc sã
wprawiać się - wprawiac sã, wërabiac sã, nabierac wprawë - EG. Np. Òna sã wprôwiô /
wërôbiô / òna nabiérô wprawë w szëcym na maszinie / w pisanim na kompùtrze. EG
wprawianie - wprôwianié EG [Wprôwianié nowëch rutów kòsztëje drogò. Gò]
wprawić - wprawic, wstawic EG. Np. wprawic nowé rutë / zãbë EG. Np. Òna so da
wprawic / wstawic ten wrpadłi ząb. EG Wprawić w podziw / w zakłopotanie wprawic w pòdzyw / w zakłopòtanié. EG Òna nas wprawiła w zakłopòtanié. EG
wprawić się - wprawic sã, wërobic sã, nabrac wprawë - EG. Np. Òna sã wprawiła /
wërobiła / òna nabrała || nabra wprawë w szëcym na maszinie / w pisanim na
kompùtrze. EG
wprawienie wprawienié, ewent wstawienié, wsadzenié [Za wprawienié tëch zãbów jô
nic nie płacëła, bò to szło z kasë ùbezpieczeiowi. Gò]
wprawienie n wprawienie, wsadzenié n; ~ w ramy wprawienie w ramë
wprawiony ad wprawiony, wsadzony; ~ w co wùczbiony w cos
wprawnie adv szëkòwno, spòsobno, zu-czało
wprawny ad szëkòwny, spòsobny, zuczałi; ~ne okò dobré okò, mieć ~ną rãkã miec
szëkòwną rãkã
wprosić się wprosëc sã, wkmòtrzëc sã [Tak długò sã do nas kmòtrził, jaż sã wkmòtrził.
Sy]
wprosić się zob. wpraszać się
wprost - prosto, np. Jô cë prosto rzekã, że... Jô cë mògã prosto rzec, że... Chòc
Ewanieliô prosto ò tim nie wspòminô, ale... - Przër. bezpośrednio, po prostu
1321
wprost adv 1. prosto [Królowô jacha wprost do swégò mãża. Lz] ; sprowadzać ~ sprowôdzac prosto 2. czësto, prawie; ◊ przeciwnie prawie (na) opak, czësto procëmno
wprowadzać, ~dzić v wprowôdzac, wpro~ wadzëc; ~ kògò do mieszkania wpro~
wôdzac kògòs do mieszkaniô, ~ się wcëgac, wcygnąc, ~ się do nowegò mieszkania
wcëgac do nowégò mie~ szkaniô; ~ kogo w błąd zob. błąd; ~ kogo w zakłopotanie
wprowadzëc kògò w zakłopòtanié, dac kòmùs co do mëszleniô / do przegrizaniô Gò
wprowadzenie n wprowadzenié n; ~ się wcygnienié n
wprowadzić się - wcygnąc EG, wprowadzëc sã EG. - Przër. wyprowadzić się,
przyprowadzić się
wprowadzić zmiany wprowadzëc zmianë
wprowadzone zmiany wprowadzoné zmianë wprząść v wprzisc
wprzęgnięty (w coś) - wprzëgłi (w cos) EG, np. Òn béł wprzëgłi w robòtã przë... / w
służbã Bògù.
wprzãgać, ~nąć, wprząc v wprzëgac, wprzic, zaprzëgac, zaprzic; ~ w jarzmò zaprzic
w jigò, w jerzmò
wprzód(y) adv wprzódk, nôprzód, zaw-czas, przôdczé, oprzódczé
wpust - wpùst EG (w znacz. stożek wklęsły, lejowaty otwór), np. wpust pod łepk
szruwë EG, fer’zenk (niem.) EG, zagłãbienié EG, ewent. dółk. - Przër. wlot
wpùst m wpùst, falc, rówk m, fùga ƒ
wpùszczać, ~ścić v wpùszczac, wpùscëc
wpychać v wp(i)ëchac, tkac, wcëskac, sztopac; zob. wepchnąć
wpychanie n wpichanié, wtikanié, wcy-skanié, wcyskiwanié, sztopanié n
wracać - wracac. Np. jô wrôcóm, të wrôcôsz, òn wrôcô; òni wrôcają. EG Mòja białka z
letëchna wrôcô do zdrowiô. SY [Słowò ‘wracac’ mô 2 znacz. rzëgac, dlôte je
rozróżnienié: ‘òn wrôcô’ = ‘òn jidze nazôd’ i ‘òn wracô’ =
‘òn rzëgô’; Zamiast
‘wracôj!’ (w rozkaznikù) mówimë: ‘przińdzë nazôd’ / ‘pòj sa nazôd’]. Wracać
pamięcią (do czegoś z przeszłości) - wracac
pamiãcą EG, np. Òna wcyg wrôcô
/ wrôcała || wrôca pamiãcą do te wszëtczégò, co sã w ji żëcym wëdarzëło. EG. Przër. nawracać (się),
odwracać (się), powracać, powywracać, przewracać
(się), przywracać, zawracać, zwracać (się), wrócić (się)
wracać, wrócić v wracac, przëchôdac, przińc na~ zôt, warc(ëw)ac, warcëc [Lëdze
wrôcają z ùroczëstoscë Dni Mòrza. Sy]; ~ do siebie, do przytomności przëchôdac
do se, ~ do zdrowia przëchôdac do zdrowié-gò, ~ się z drogi nawrôcac z drodżi
nazôt ◊ dobri za smiercą do pòsłaniô
a. o kògùms ani swiat nie pisze (ktoś
dtugò nie wraca skądś)
wrachòwać v wrechòwac
wrak - 1. òkrãcëzna (zab.) SY. Np. ti òkrącëznë. Jakôs òkrãcëzna leżi na dnie mòrza.
SY ewent mòrzkùlc Sy = wërzutka Sy, pol. jakôkòlwiek rzecz wyrzuconô przez
mòrze, np. rozbitô łodza, bùdla (w jin. znacz. mòrzkùlc = 1. topiélc Lz || -pielc Lz, 2.
rëbôk, co wcyg przebiwô w mòrzu) [Mòrze wërzucëło mòrzùlca. Rëbôcë wëłowilë
mòrzkùlca. SY]; por. łajba. 2. w znacz. grochòt, rëmtot - òb. grat. 3. w znacz. òsoba
chòrô / słabô òd stronë fizyczny abò mòralny – charbòt m Sy, nidoczëzna (zab.) SY ||
doniczëzna SY. Np. Gdzeż ta miała òczë, czej òna tegò charbòta brała. Sy Ze mie sã
ju robi nidoczëzna / doniczëzna. Ta baba to je sama
nidoczëzna / doniczëzna Sy
[przër. ‘niczëzna’ SY = brak charakteru] - EG òd SY. Człowiek stôri, zbrzëdłi,
niepòradny, do nicze - zgardl. (ò białce)stôré pùdło SY (np. Anim sã nie przëzdrzôł
na to stôré pùdło. SY), (ò chłopie) pùrzkòt EG (òd: SY?) (np. Pòj sa ju, të stôri
pùrzkòce. (żart.) SY?)
1322
wrak m achta {‘òd: ‘acht’ niem - dac na cos acht / òbacht, dac bôczenié, zwrócëc na
cos ùwôgã} okrãcëzna, granôta ƒ [Wjachalë na achtã i pòrwalë jadra. Sy] wrastać,
wrosnąć, wróść v wrôstac, wrosc wraz prp razã, pòspół, wespół; ~ z bagażem razã z bagażã, list ~ z kòpią lëst
razã z odpisã
wrazić, ~żać v wepchnąć, wp(i)ëchac, wbi(ja)c, wsënąc, wsëwac, wnëk(iw)ac; ~
w pamiãć wbic do głowë
wrażenie - wrażenié SY [Miôł jem wrażenié, że jima przeszkôdzóm, tak jô sã wzął i
szedł do chëczi. Ten ji kawalér nie zrobił na mie za dobrégò wrażeniégò || wrażeniô.
- Sy]. Robić dobre wrażenie (przymilać się, udawać przyjaznego) w òczë swiecëc
Sy [Zgaga w òczë swiécy, a za plecama szkòdzy. Sy] mocne doznania / wrażenia
mòcne doznania / wrażenia; zrobić mocne wrażenie zrobic mòcné wrażenié,
wywrzeć / zrobić na kim wielkie / mocne wrażenie zrobic na kògùm / czim wiôldżé /
mòcné wrażenié [Òna zrobiła na mie wiôldżé wrażenié. – Gò]; ona wywarła na
mnie takie wrażenie, jakby zamierzała... òna zrobiła na
mie taczé wrażenié, jakbë chca(ła) / zamiérza(ła) / mësla(ła)...; zrobic wiôldżé wrażenié
(na lëdzach), wprawic („wszëtczich”) w pòdzyw / w zadzëwòwanié
wrażenia - wrażenia (pòl.) EG, np. Córka bëła w Rzimie i terô òpòwiedza nama swòje
wrażenia (tj. òpòwiedza, jak tam bëło, co widzała).
wrażenie n doznanié; być pòd ~m bëc
pòd doznanim, zrobić na kim ~ zadzëwòwac kògòs,
mam ~, że... jem dbë,
że... a. zdôwô mie sã, że..., ~nia z
pòdróży doznania z rézë, ogólne ~nia
oglowé doznania, robi na mnie ◊ wariata mie tak je, jakbë béł natrzasłi wrażeniowiec m doznôwôcz, odczuwnik,
impresjonista m
wrażeniowy ad doznôwny, odczuwny
wrażliwie - wrazlëwie EG. - Przër. czule, delikatnie, subtelnie, ostrożnie
wrażliwiec - wrazliwc EG, człowiek wrazlëwi, ewent. òbòléwc
wrażliwość - wrazlëwòta || -wòsc, ewent. ùwôżnosc EG, np. Wrazlëwòsc na zëmno / na
lëdzką krziwdã. Pòetickô wrazlëwòta. - Przër. czułość, delikatność, subtelność,
ostrożność
wrażliwòść ƒ czëłota, uwôżnotaƒ
wrażliwy - wrazlëwi || -żlëwi SY, ewent. ùwôżny EG, SY, wëczulony EG, np. Òn je
baro wrazlëwi na ból / zyb / przikré słowò. - EG
wrażliwy na czyjąś niedolę,współczujący żôlący Sy
Wrëczi òbczechlóné (òczëszczoné z kòrzeni i piôskù). Drzewò je tak z grëbsza
òczechlóné, ze sãków i kórë. EG
wrażliwy ad czëłi, uwôżny; ~ na ból bòlący, ~ na zimno czëłi na zyb, zmiôrzka m
wrąb m wrąbienié n, wrãbina ƒ
wrąbać v wrãbic, wcyc a. wcąc
wreszcie adv na ostatk(u), w nédze, kù reszce, w kùńcu
wręcz adv prosto, prawie, bez ogôdczi; ~ przeciwnie prawie na opak, ~ przeciwny
czësto procëmny
1323
wręczać - wrãcz(ëw)ac, np. òn wrãcziwô; òni wrãcziwają - EG
wręczać, ~czyć v przëpòd(ôw)ac, d(ôw)ac,
pòd(ôw)ac
wręczany - wrãcziwóny, np. Na ti ùroczëstoscë zasłużonym dzejarzóm bëłë wrãcziwóné
nôdgrodë / diplomë.
wręczenie - wrãczenié EG, danié, ewent. pòdanié, rozdanié, przekôzanié, np. Dzysô
òdbëło sã ùroczësté wrãczenié diplomù...
wręczenie n przëpòdanié, danié n
wręczyciel m przëpòdôwôcz, dôwôcz m
wręczyć - wrãczëc EG, JA, ewent. dac, włożëc / wetknąc w rãkã, dac, przekazac,
pòdarowac, np. Òni ji wrãczëlë kwiatë i pamiątkòwi òbrôzk.
EG Wójt wrãcził
mie òdpis aktu zdaniô gòspòdarztwa. JA
wręga ƒ wrãga f (żebro srãbù okrãta); pl: wrãdżi {‘wrãga’ in = pol. korba}. Zob.
kadłub wręgi (ożebrowanie kadłuba statku, łodzi) - wrãdżi SY, żebra SY. Np. Do
wrãgów przëmòcowónô je bùrta. SY
Wrocisław m Wartësłôw a. Warcësłów m wrodzić się padnąc za czims, wrodzëc,
wdac sã w kògòs; wrodził się w ojca
pôdł za ojcã a. szlachùje za ojcã a. on
sã wdôł w ojca
wrodzoność ƒpadnienié, wdanié sã n, wrodzonoscƒ
wrodzony ad padłi, wdóny, wrodzony;
zdolność ~na przërodzony szëk
wrogi ad zwiarti, niezgarny, wargòwi a.
wrogòwi, nieprzë(ja)celsczi, zjadłi wrogò adv zwiarto, niezgarno, wargòwò;
być ~ uspòsobiobnym dla kògò bëc na
kògòs zwiarti a. nie zgarac na kògòs
wrogość - wrogòsc EG, niedrësznota TR, EG, nieprzëjacelstwò EG, ewent. złosc, górz,
niezgòda - EG
wrogòść ƒ zwiartosc, niezgara, wargòsc ƒ
wrona - wrona || warna arch lok Sy, krëka SY, ewent. gapa [Jô jem lepszi, bò mie bòcón
przëniósł, a cebie warna. Sy]
wrona ƒ wrona / arch warna, zdr wronka / arch warnka; gapa, kraka || krëka ƒ [Co tu je
kraków. Dze sã kraków zbiérô wiele, tam wnet pògrzéb bądą mielë. Sy]
wroni ad warni, gapi
wrony koń wronik, kóń wrony
wrony ad czôrny; ~ kòń czôrny kóń wrosły ad wrosłi
wrosnąć zob. wrastać
wrośniãcie n wroscenié n
wrośniãty ad wrosłi
wrota - ts., SY, wierzeje EG, dwierzeje (môl.) SY ùlëca SY [‘ùlëca’ w 2 znacz. (môl.) =
czëp górë, np. Tu na ti ùlëcy pòstawimë wietrznik. SY]. Np. Chòcbë jã òjc òzłocył, to
òna sã jednak nie òpartoli - za swój pësk, za swòje wrota wiecznie rozchlastłé. SY
Òtemknij wierzeje, wjedzemë wòzã do stodołë. Chłop jak snop, bùksë jak wierzeje.
EG Wrota do garażu są zasztëkóné. EG Czemù të òdmikôsz całą ùlëcã, kò më tu
wòzã nie bądzemë wjéżdżelë. Wez le zamknij ùlëcã, a òdemknij ùlëczkã, to nóm
wëstarczi. - SY. Część wrot, skrzydło wierzeji - wrotniô, wrotnica - SY, skrzidło
wierzejów EG, wierzeja EG. Np. Le jednã wierzejã òdemknij. EG Małe wrota,
1324
drzwi - dwiérze EG, wrotka [w 2 znacz. pórtka, brómka w płoce] SY (np. tëch
wrotk) SY, ùlëczka SY [‘ùlëczka’ SY = téż: 1. pórtka, brómka; 2. luka, dwiérczi w
szopie (òb. właz); 3. dwiérczi do kùrnika,
gòłãbnika, luczka]
wrota pl wrota pl, rëkloka ƒ; małe ~
wrotkapƒ, ◊ stodoły wierzeje pl, ulëca
f, ~ wjazdowe wjezdnica f, ~ wyjazdowe wëjezdnicaƒ, skrzydło wrót wierzeja, wrotniô, wrotnica ƒ ◊ ziośl rozchlastłé wrota (plotkara)
wrotka ƒ kòleczkòwô szrëc
wrotkarz m kòleczkòwi szrëcownik, kòleczkôrz m
wrotycz m: ~ pòspòlity bòt pòkrãtnik m wrotycz pospolity bot pòkrãtnik Sy, pòkropnik
lok Sy
wróbel m warbel a. wróbel; strach na
~ble strôszk m; lepszy ~ w garści... zob. gołąb
wróbelek m warbelk a. wróbelk m
wróbli ad warblowi; ~ble gniazdo wróblińc m, warblowé gniôzdo
wróblica ƒ warbelka, warblënô ƒ
wrócenie n warcenié n, przińdzenié nazôt
wrócić (się) - wrócëc || wrocëc (arch: || warcëc) (sã), przińc nazôd, ewent. wrócëc (sã)
nazôd, copnąc sã nazôd, copnąc sã - EG. [Czedëż òn wrócy z wòjska? Co to bëła za
zamiecónka, swiata nie bëło widzec, më ju mëslelë, że ju nie wrócymë dodóm. - Sy]
- Przër. nawrócić (się), odwrócić (się), powrócić, przewrócić (się), przywrócić,
zawrócić, zwrócić (się), powrót, zwrot, wracać (się)
wrócić zob. wracać
wróg - ts. EG, niedrëch SY, nieprzëjacél EG || nieprzëjôcél SY [Fòrma ‘nieprzëjôcél’
SY je pòdług mie błãdnô] || nieprzëcél (neol. czech.) TR.
Np. Nie trzeba sobie
ze sąsadów robic wrogów / niedrëchów / nieprzëjacelów. EG Jô Antkòwi nic nie
wierzã, co rusz jô gò widzã, jak òn z mòjima wrogama szepce. Sy
wróg m warg, nieprzëcél, niedrëch m;
~ odwieczny stalatny warg, zacięty ~
zwiarti, uwzãti nieprzëcél
wróść zob. wrastać
wróżba ts. Lz, Gò
wróżba ƒ przepòwiesc, wróżba f, przepòwiedzenié, gòdło n, céch, znak m
wróżbiarka zob. wróżka
wróżbiarski ad wëwróżny, przepòwiôdny wróżbiarstwò n (wë)wróżëna, przepòwiôdëna ƒ
wróżbiarz – wróżbiôrz Gò, wëwróżnik (môl.) SY
wróżbiarz, wróżbita m wróżk, wróża, wróżnik, lok: wëwróżnik m
wróżebny ad wróżny, przepòwiôdny
wróżenie n wróżenié, przepòwiôdanié n
wróżka – wróżka Lz, Gò, wëwróżnica (môl.) SY wróżbiarka ƒ wróżka, wróżnica ƒ
wróżka ƒ wróżka, lok wëwróżnica [akc. -róż-] ƒ
1325
wróżyć v wróżëc, planétowac, przepòwiôdac; ~ z kart wróżëc z kôrt; na dwoje babka wróżyła tak ë wspak [Z tą pògòdą
je tak ë wspak, to mòże padac, ale mòże sã rozjasnic. Sy]
wryć się - wrëc sã EG. Np. Kóń sã nôgle zatrzimôł, jaż sã kòpëtama wrił w zemiã. EG
wryć (się) wrëc, wkòpac, wpiskac (sã); ~
(się) w pamiãć zapamiãtac
wryty - wrëti RA, EG. Np. Stanął jak wrëti. RA
wryty ad wrëti, wkòpóny, wpiskóny; stać
jak ~ stojec jak stãmiałi
wrzask - jôch, trzôsk, wrzeszczenié, ewent. tôczel = kłótniô). - Przër. gwar. hałas,
kłótnia
wrzawa wrzawa Lz = jôch
wrzask zob. wrzawa
wrzaskliwie adv trzôskòwno, rôkòwno,
wrzeszczeniowò, jazgòtno wrzaskliwòść ƒ trzôskòwnota ƒ, wrzeszczënk m
wrzaskliwy ad trzôskòwny, wrzeszczeniowi, jazgòtny, rôkòwny
wrzasnąć v zawrzeszczec, zarëczec; ~ na
kògò zawrzeszczec na kògòs; zob.
wrzeszczeć
wrzawa ƒ trzôsk, jazgòt, rëmór, wërwas,
wërwark, rajbach m ◊ trzôsk jak w
młënie
duży ~ (wrzawa, krzyki) jôch, krzik, harmider m, wrzeszczenié; ew. rôkòwanié (=
trzôsk i brojenié dzecy) n, wrzawa, krzëkwa, hërlëka (hërlëka - in ptôszi koncert)
f, krziczi pl;
wrzawa, hałas: zgwôr [tegò zgwaru; W tim zgwarze nicht nie wëtrzimô. Sy], trzôsk
[tegò trzôskù], jazgòt, jôch [tegò jôchù] m, jazgòlenié n, wrzawa, krzëkwa f
{‘krzëkw(i)a w in = pol. zawierucha, mróz, śnieżyca – zob.}
[W lagrach to bëła jedna krzëkwa (wrzôsk, wrzeszczenié) i rëczba (płacz), a wëbawienim
béł piec.
wrzask m trzôsk, rajbach, rëmór, jazgòt m, rëkwa, rebelëjô ƒ, wrzeszczenié, rôkòwanié,
halo n duży ~ (wrzawa, krzyki) jôch, krzik, harmider m, wrzeszczenié; ew.
rôkòwanié (= trzôsk i brojenié dzecy) n, wrzawa, krzëkwa, hërlëka (hërlëka - in
ptôszi koncert) f, krziczi pl;
wrzący ad wrzący, gòtëjący (sã), czipiący, gòtowóny; ~ca woda wrzącô / gòtëjącô (sã)
wòda – zob. wrzątek
wrzątek - wôr SY, ùkrop SY, wrzątk (pòl.?) EG. Np. tegò waru / ùkropù. Ùważôj, co sã
warã nie òparzisz. Przësł. Włożëc rãkã w wôr, a wmieszac sã w babsczi swôr, to je
jedno. SY Mòja białka pòstawił ùkrop na zemiã, a dzeckò pòdlecało, przewrócëło
gark i sã òparzëło. SY. - Przër. wrzeć, wywar
wrzątek m wôr m, gòtowónô wòda; briżdżô ƒ wôrnica arch [akc. wôr-] ; ew. w zn.
gorący napój, kawa: wôrka f [tegò waru; tim warã; Ùważôj, co sã warã nie òparzisz.
Włożëc rãkã we wôr, a wmieszac sã w babsczi swôr, to je jedno. Je to zëmnô kawa,
1326
czë wôrka? Rôd bëm sã wôrczi napiła. Żlë môsz wôrnicã, zrób mie gòrący kawë. Sy] {‘wôr’ in = pol. upał – zob.}
wrzeciądz m lécerz m zob. łańcuch
wrzeciono - wijôtk SY [akc. -ôtk; ‘wijôtk’ = przewijadła, òwijadła], wrzecono RA,
szpólka EG. Np. Bëlnô białka (...) wëcygô rãce pò kądzel, ji pôlce chwôtają wijôtk.
(Bibl. Prz. 31, 19) EG
wrzeciono n kółkò n
wrzecionowaty ad mrzeżowati
wrzeć - wrzec SY. Np. Wòda wrze || wrô. Cëż to mlékò tak dzys długò nie wrô? Nie
wrze jesz ta wòda? Òna ju przed pół gòdzëną wrza. Bùlwë wrają (|| wrzą EG), krëpë
czipią, gòsce jadą. - SY (= nie wiadomò òd czegò móm zacząc).
wrzeć v wrzec, gòtowac, czipiec, pleskòtac, përkòtac, brëslowac, bôłdowac [to wrô || wrze; Cëż to mlékò dzys tak długò nie wrô? Nie
wrze jesz wòda? Òna ju prze pół gòdzëną wrza(ła). Bùlwë wrają, krëpë czipią, gòsce
jadą. – Sy Mòrze wrzało ë sã kłãbiło. Ra] ; praca,
walka wre tã ale je uwijôk
wrzenie - wrzenié SY. Np. To je taczi wiôldżi òdżin, że ta wòda je w jednym wrzenim.
SY
wrzenie n wrzenié n [To je taczi wiôldżi òdżin, że ta wòda je w jednym wrzenim. Sy]
gòtowanié, czipienié n, përkòt,
bląbòt m, rëchawa ƒ; pùnkt ~nia pónkt
czipieniô, ~ wśród ludzi rëchawa westrzód lëdzy
wrzesień m séwnik, zeptember m
wrzeszczeć gardłowac Sy, gardzelowac
wrzeszczeć v wrzeszczeć, rëczec, pòmiano-. wac, jargòlëc, jarchòlëc sã, gardlëc sã
◊ wrzeszczeć jak jarmarcznica wrześniowy ad séwnikòwi
wrzodek zob. wrzodzik
wrzodowacieć v wrzodzëc, sturzëc sã wrzodzianka ƒ wrzód, bòléwc m, mòrówkaƒ
wrzodzieć v wrzodzëc, sturzëc sã wrzodzienica ƒ wrzodnica ƒ
wrzodek wrzodzëk
wrzodzik m wrzódk, wrzodzëk m
wrzos m bòt wrzos, lilewnik m ◊ jic na
wrzos (z torbami) wrzosina ƒ wrzosowi(z)naƒ
wrzosowiskò n wrzosë pl, wrzosowiszcze n, mieszkańcy ~wisk wrzosôcë pl
wrzód - ts. EG, jãtro RA, jãtrznica RA. Np. tegò wrzoda || -du, w tim wrzodze. - Przër.
czyrak, owrzodzony
wrzód m wrzód, bòléwc, bòlôk, jôter, ustãp, përcel, nôparch m, mòrówka ƒ ◊ slepi
wrzód (czyrak)
wrzucać, ~cić v wrzëc(ëw)ac, wrzëcëc, wcësk(iw)ac, wcësnąc, wszmërgiwac,
wszmërgnąc, wewôlac, wewalëc; wrzućmy wrzëcmë, chcemë (a. chcemë że)
wrzëcëc [Wrzëcmë tã parzelëznã nazôd do mòrza. - Sy]; ~ w morze wrzëcëc /
cësnąc / szmërgnąc w mòrze / do mòrza
wrzynać zob. werznąć
1327
wsadzać, ~dzić v wsôdz(ëw)ac, wsadzëc, wkłôdac, włożëc; ~ do wiãzienia wsa~ dzëc
do sôdzë, ~ kògò na tron pò-sadzëc kògòs na trón, na ławelnicã
wsączać się wmikac, wcëgac
wschodni – wschòdny, lok zawitrzny [Wschòdné wiatrë. Wschòdny wiater. Òd
wschòdny stronë. To terô colemało są zawitrzné wiatrë. - Sy]
wschòdni ad pòrénszi, wschòdny, ostowi; wiatr ~ żiwnik, wschòdówc m, pòrén~ szi
wiater [Wschòdóéc dzysô wieje. Sy], mieszkaniec krajów ~nich mieszkańc
pòrénszëch strón a. krajów, typ ~ pòrénszi tip
wschodnioeuropejski - wschòdnoeuropejsczi EG
wschòdzić v wschòdzëc, wëchôdac, wëlô-żac, wëszczitac
wschód - ts. SY [w znacz. 1. czas, czej wschòdzy słuńce; 2. wschòdnô strona swiata; lok
zawitro], pòrénk TR. Np. Wstóniemë witro ò wschòdze słuńca. SY To dzys òd
wschòdu je wiater. SY Na wschòdze ju sã widno robi. SY Dzys je wiater òd zawitra.
Sy] {‘zawitro’ in lok = a) witro; b) pòwitrze; c) pòrénk – zob. poranek}
wschód m pòrénk, wschód, óst m; kù wschòdowi w pòrénk, do wschòdu, Daleki W~
Pòrénszô Azëjô, Daleczi Pòrénk
wsiadać, wsiąść v sôdac, sadnąc, wlôżac, wlezc; ~ na kògò opôdac kògòs a. sôdac na
kògòs
wsiadanie n sôdanié, wlôżanié n; ~ na okrãt sôdanié a. wlôżanié na okrãt
wsiąkać - wmikac EG, wsąkac EG òd SY (przër. wsiąknąć). Np. Wòda wmikô / wsąkô
w zemiã / w kòdrã / w gąbkã (w szwamã. EG. - Przër. nasiąkać
wsiąkać, ~nąć v wmikac, wmiknąc, wcë~ gac, wcygnąc, wsus(ëw)ac, wpi(ja)c ◊
wmiknąc jak wòda w piôsk (prze-paść)
wsiąknąć - wmiknąc EG, wsąknąc (môl. pòlasz?) SY [T I s. 48, w 6 òd górë pòwiôstka ò bòcónie. Np. Wszëtkò sã rozlazło gdzes i wsąkło (dosł. wsułkło) jak
wòda w piôsk. ]. Np. Wòda wmiknãła || wmikła w zemiã. EG
[etimòl. ‘wsąknąc’ /
niem. ‘sinken’ (= òpadac,
‘sąkac’, pòl. ‘wsiąknąć’ / ‘siąkać’ je wierã krewné z
tonąc) - EG i - jak pòdôwô WB - z lëtewsczim ‘sekti’, ‘senku’ (= òpadac, malec,
marniec); pòdobné téż w jãz.
łotewsczim]
wsiąkanie n wmikanié, wcyganié n
wsiąkliwy ad wmikny, wsusny, wcygający
wsiąkniãcie n wmiknienié, wcygnienié n
wsiąść zob. wsiadać
wsiekać v wsek(iw)ac
wsikać, ~nąć v wsykac, wsyknąc, wpri-skac, wprisnąc, wstrzikac, wstrziknąc
wskakiwać, wskòczyć v wskakiwac, wskòk-nąc, wskòczëc
wskakiwanie n wskakiwanié n
wskazać zob. wskazywać
wskazanie n pòkôzanié n, wskôzka, pòukaƒ
wskazany ad pòkôzóny, wskôzóny; byłoby
~ne bëłobë na môlu, uważant za ~ne
jem dbë a. przënôlégałobë wskazówka ƒ wskôza, pòuka f, wizer, pòkôzywôcz m; dawać kòmù ~kã dôwac
kòmùs pòukã, wskôzã, służyć za ~kã
bëc dlô kògòs wskôzą
wskazujący ad pòkôzowny; palec ~ pòkôzowny pôlc
wskazywać - wskazëwac, np. Zédżer wskazëje || wskazywô prawie dzewiątą (gòdzënã).
EG. Ten wegwizer / pòkôzajk wskazëje drogã do Warblëni.
EG. Wszëtkò nama
1328
wskazëje na to, że to òni mają ùkradłé. EG
W tim samim znacz. ‘przemawiac’,
np. Zagwës òn to mùszôł zrobic, wszëtkò przemôwiô za tim. SY lok szturzëc [To tak
szturzi na naszégò sąsada, że òn to zrobił. To mie zarô szturzëło nó to / za tim. To
dzys szturzi na deszcz / za deszczã. – Sy]; nacziwac, -iã, -ôł, sł., ‘nakiwać’: Òna mie
pôlcã nacziwa ‘ona mi palcem nakiwała’. Ra
wskaz(yw)ać v pòkôz(ow)ac
wskaźnik m wskôzywôcz, pòkôzywôcz m;
~ ilościowy wskôzywôcz tëlkòscë, wielënë, ~ cen wskôzywôcz prizów, ~
prãdkòści pòkôzywôcz chùtkòscë
wskoczyć - wskòczëc || wskòknąc EG, wsusnąc SY. Np. Wsusnął w chëczë, jakbë za
nim wilk gònił. SY Të jes mòcno zmiarzłi, ale wsusni le pòd pierzënã, tej të sã
rozgrzejesz. SY
wskòczyć zob. wskakiwać
wskórać - wskùrac (|| lok skùrac) [Cëż të mòżesz wskùrac ù tëch nietrzézwëch lëdzy?
A ga (czej) ù mieszczanów nick nie wskùrôł, ùdôł sã do króla. - Ra Dzys twòja miazgra
(twòje zalécanié sã) nic nie wskùrô ù mie. Sy Gòrzã z nôpartim nick nie skùrôsz. Ce,
Ra]. - Przër. osiągnąć coś
wskórać v zwënégòwac, udëblëc, udostac;
nic nie mòżna u niegò ~ u nie(gò) ni
mòże nick zwënégòwac a. u niegò nie
dô sã nick zrobic
wskroś adv czësto; na ~ (dëcht) czësto,
do nédżi, do kùńca
wskrzeszać - wskrzeszac RA, EG, òżëwiac ùmarłégò EG. Np. Bóg wskrzészô / òżiwiô
ùmarłëch. EG
wskrzesić - wskrzesëc RA, EG, òżëwic EG
wskrzesić wskrzesëc, òżëwic Gò[np. Ale Bóg zerwôł zawiązë smiercë i Gò wskrzesył.
Gò]
wskrzesić, ~szać v o(d)żëwi(a)c, odsmiercëc, odsmiercac, ocucëc umarłégò
wskrzeszanie - wskrzeszanié, òżëwianié ùmarłëch - EG
wskrzeszenie - wskrzeszenié, òżëwienié ùmarłégò / ùmarłëch - EG.
wskrzeszenie n ożëwienié, odsmiercenié n wskùtek adv przez to, przez co, wedle;
~ tegò przez to, wedle tegò, ~ czegò
przez co, wedle czegò
wskrzeszony wskrzeszony, òżëwiony Gò
wskutek - òb. na skutek
wsławi(a)ć v wësłôwiac, wësławic, wëchwôl(ëw)ac, wëchwôlëc; ~ się wsłôwiac sã, wsławic sã
wsłuch(iw)ać się wsłëch(ow)ac sã, wczë(wa)c sã
wsmarować v wsmarowac
wspak zob. opacznie
wspaniale adv pëszno, widzało, bëlno, oczno, karsz, apartno, udało, spòsobno
1329
wspaniale wspaniale Gò, ewent paradno Gò, karsz adv (= pol. dumnie, silnie, krzepko,
sprężyście) [Jidze karsz jak òdżer. Ten kóń karsz wëzdrzi. Je stôri, ale jesz karsz jidze. Sy]
pëszno, przysł., ‘pięknie, okazale, wspaniale’: Jak tu pëszno! ●pëszno jak w kòscele. Òn tak
pëszno skôcze. Òna to pëszno zrobiła. Wa tak pëszno pò kaszëbskù gôdôta.
wspaniałomyślność ƒ dobroc, wiôlgòsertnoscƒ wspaniałomëslnosc, łaskawòsc
wspaniałomyślny ad dobri, wiôlgòsertny wspaniałomëslny, łaskawi
wspaniałość ƒ pësznota, widzałosc, bëlnota, ocznoscƒ wspaniałość - wspaniałosc EG,
pësznota EG, splendor (łac.), majestat. - Przër. okazałość pësznosc, -ë, ż., ‘piękność,
okazałość, wspaniałość’: Pësznosc tegò żëwòta nick tam nie płacy. (II)
wspaniały ad pëszny, widzałi, oczny, udałi; ~ pòkój firôtno jizba [Las wspaniałi
twòrzą przed òknama masztë. (Bù, Jk?) Lz]
wspaniały - wspaniałi SY, spaniałi TR, pëszny EG, nadzwëczajny EG, widzałi TR (=
okazały), pëszny), pëszny, ewent. paradny. [Milszi mie bëlny ùczink, jak wspaniałi bùdink.
Sy] Wspanialszy wspanialszi, pëszniészi, jesz barżi wspaniałi / pëszny - EG. Np. Czim wëżi
jesmë sã wspinëlë górã, tim wspanialszé widoczi roztôczałë sã przed òczama. EG. - Przër.
okazały, dokonały, wyborny pëszny, przym., ‘piękny, wspaniały, okazały’: To bëło pëszné
kôzanié! Jaczé to pëszné słowò! Taczich pësznëch rzeczi jô jem jesz nigdë nie widzôł.
Skądczi wa jesta wzã taczégò pësznégò mrózka? ‘skąd wzięliście, gdzieście kupili, takiego
dzielnego siwosza?’
wsparcie - wspòmòga SY, wspòmóżka SY, wsparcé (pòl.) FM np. Czë mòżemë
rechòwac na wsparcé, mecenat państwa pòlsczégò?
wsparcie n wspiercé, wesprzenié n, wes-przëna, wspòmóżka, wëpòmóżka ƒ
wsparty ad wspiarti, opiarti, wspòmògłi
wspiąć się 1. ~ na górę) – wlezc || wëlézc, wspiąc sã, wdrapac sã; 2. ~ na drzewo
wspiąc sã, wklatrowac. Wspiąć się niezdarnie zob. wgramolić się
wspiąć się wspiąc sã, wskrobac sã, wtrekac sã, wëlezc, wërãplowac sã, (w)palmòwac sã
◊ (mòrze) wspiãło sã jak kóń
wspinać się piąc sã, wspinac sã, wskrobëwac sã, wtrekiwac sã, w(ël)ażac, rãplowac sã,
drapac sã, wdrapiwac sã, wspinac sã, piąc sã, kraczëc sã, klatrowac, kraganic sã
piąć się piąc sã, pnąc sã, wspinac sã, wlôżac, trekac sã; ~ do czegò piąc, zgrôwac do
czegòs a. ulôżac za czims, ~ do góry piąc, wic sã do górë, w górã
{kasz. ‘piąc’ ekspr. = pol. biec szybko, pędzić [ Pni! Chùtkò nëkôj, biegôj! Gò]}
wspierać (się) - wspierac (sã)
wspierać, wesprzeć v wspierac, wesprzéc, wspòmôgac, wspòmòc, wëpòmôgac,
wëpòmòc, pòdtrzëm(ow)ac, przësto-je(wa)c, pòmôgac, pòmòc; ~ się pò-môgac
so(bie), ~ się na kiju pòd-pierac sã na cziju, ~ się wzajemnie pòmôgac so nawzôj,
przëstojec so
1330
wspinać się 1. ~ na górę wlażac || wëlażac, wchadac || wëchadac, wspinac sã,
wdrapiwac. 2. ~ na drzewo wspinac sã, klatrowac, wdrapiwac sã. Wspinać się
niezdarnie zob. gramolić się
wspinać się zob. wspiąć się
wspinający się pnisti / pnący; ~ca (się) roślina pnistô / pnącô roscëna. Zob. pnący
wspomagać - wspòmagac SY, EG. Np. Mëma nas jesz wspòmôgô tëlé, co mòże. Jô
waju nie mdã wspòmôgôł. Nie wspòmagôj jich za wiele, òni sami mùszą sã naùczëc
radzëc w żëcym. EG
wspòmagać, ~móc v pòmôgac, pòmòc, wëpòmôgac, wëpòmòc, wspòmôgac, wspòmòc,
wspierac, wesprzéc, d(ôw)ac wspòmóżkã; ~ się (wë)pòmôgac so-(bie)
wspòmaganie n (wë)pòmôganié, wspòmô-ganié n, wëpòmóżka ƒ; hamulce z ~nym
wspomaganiem hamùlce z hidraulicznym wspòmôganim;
wspominać - wspòminac EG
wspòminać v wdôrzac, wspòmi(e)nac; nie-kiedy gò ~namy tej sej gò wspòmi-nómë, ~
młode lata wspòmi(e)nac młodé lata, swòjã małosc
wspomniany - wspòmnióny EG, PS
wspòmniany ad wspòmniony, wdarzony, nadczidłi, nadpòmkłi
wspomnieć v 1. wspòmnąc (cos, kògòs); 2. zob. napomknąć
wspòmnieć v wspòmnąc, wdarzëc
wspomnienie - wspòmnienié, wspòmink, wdôr neol. - Przër. pamiątka
wspòmnienie n wspòmnienié n, wspòmink, wdôr m, pò-miana ƒ [Samò wspòmnienié
kaszëbsczi marchwi dodôwało jima mòcë. Sy (marsz)]; ~nia z pòdróży wdôr z rézë
wspòmòc zob. wspòmagać
wspomożyciel - wëpòmóżca SY [przër. ‘wëpòmòc kòmù wëdostac sã z biédë’ - EG],
EG pòretownik SY, wspòmòżëcél EG, wspòmóżca SY, EG, wëbôwca
wspornik - wspòrnik (pòl.) EG, pòdpiara SY? Ewent. spór (dosł. dzura, w jaczi
stoji
maszt) SY, ewent. téż: kònsola EG
wspòrnik m wspiérnik m
wspólnictwo zob. wspólnota
wspólniczka f wspólniczka (Gò), pòspólnica (Ra), zdr pòspólniczka (Gò); ew.
współprôcownic(zk)a, partnerka f; ~ zbrodni wspólniczka / pòspólnica (ew.
pòmòcnica / pòmôgôczka) w zbrodni
wspólnie adv wspólnie || -no Gò, wespół, pòspół, pòspólno || -nie, pòspòle, pòspòłu,
dopòspòłu, lok: dopòspòle, przëpòspòle - Sy, razã, arch wëcmanim; ew. w zn.
zbiorowo: wszëtcë razã / wespół; zbiérno, gromadno; całim karnã, całą gromadą /
ùrmą [Wespół z tobą dóm radã. Szedł jem wespół z nim na tôrg. Spôwóm dopòspòłu
z mòjim bratã. Gòspòdarzã pòspół z mòją sostrą. Pòspólno klepiemë biédã. Pòspòle
jachac na mòrze. Ma dwie szła pòspòłu. – Sy Òni to robilë pòspólnie. Robilë
wszëtkò pòspół, pòspół jôdelë ë pòspół spôwelë. - Ra]
wspólnik m wspólnik Gò, pòspólnik (Ra, Sy), arch spòłownik (Ra); ew. pòmòcnik,
współprôcownik, partner m [Mój pòspólnik ùmarł, nie wiém, kògò sobie dobierzã do
handlu. Sy]; cichy ~ taj(em)ny / krëjamny wspólnik / pòspólnik
wspólnota f 1. wspólnota || -nosc, pòspólnota || -nosc; ew. spółka f, wspólnô / pòspólnô
włôsnosc; ew. wspólnictwò, arch pòspólstwò (Ra) n, neol Tr: zrzesznica f [Miedzë
nima ni ma nijaczi pòspólnoscë. Ra]; ~ majątkowa pòspólnosc majątkù (Ra),
wspólnota majątkòwô; 2. w zn. społeczność, grono, gromada: spòlëzna f; ~
wierzących spòlëzna wierzącëch / wiérnëch; ew. zgromadzenié (a. gromada, karno)
wierzącëch / wiérnëch; wiérny lud; ~ majątkowa wspólnota / pòspólnota
majątkòwô
1331
wspólny ad wspólny, pòspólny; ew. w zn. zbiorowy solidarny: zbiérny; w zn. łączny:
łączny, Tr: rzeszny, parłãczny – por. łączny [Mestwinie, czëż głos wspólny krwi,
jakô w Kaszëbach i Pòlôchach płënie, nie kôzôł tobie Czôrnégò Grifa skrëc pòd
Biôłégò òrzła skrzidło? Sy Miłosc do wspólny wòlnoscë. Lz Mómë pòspólną łąkã.
To je nasz pòspólny kłopòt. - Sy Mają pòspólné gòspòdarstwò. Pòspólné
pastwiszcze. Pòspólnô mòdlëtwa. - Ra]; ~na własność wspólnô / pòspólnô
włôsnosc: ~ne postanowienie wspólné / pòspólné pòstanowienié; ew. wspólnô /
pòspólnô ùdba / ùgrôżba arch; ew. ùmòwa, ùgôda, ùgòda f (ùmòwa dwùch strón /
òsób) {‘ùdba’ – tu: zamiar; ‘ùgrôżba’ arch – zob. postanowienie}; por. umowa; na
~ rachunek na wspólny / pòspólny rechùnk; między nimi nie ma nic ~nego midzë
ni ma nic(k) wspólnégò / pòspólnégò; ew. arch: miedzë nima ni ma nijaczi
pòspólnoscë (Ra); nie mieć nic ~nego z kim ni miec z czims nic(k) do ùczinkù /
nic(k) wspólnégò / pòspólnégò / nic razã; ~nymi siłami razã / wespół, wszëtcë razã /
wespół / pòspół – zob. wspólnie
współbiesiadnik m współbiesadnik, współbalownik m; ew. jeden z gòscy, drëch / sąsôd
przë (biesadnym) stole. Por. współuczestnik
współbrzmiący ad współbrzmiący, współzwãczny, zgódno brzmiący
współbrzmieć v wspóbrzmiec || -miôc, brzmiec zgódno z drëdżima / jinszima zwãkama
(a. jinstrumentama / przen: elementama); ew. strojic, pasowac sã; pasowac do
jinszich elementów całoscë. Por. współgrać
współczesność ƒ dzysészëzna, dzysdniowòsc ƒ [Co të tam òpòwiôdôśz, kò tu nie
chòdzy ò zawczorajszëznã, le ò dzysészëznã. Sy]
współczesny ad dzysdniowi, dzysészi, dzysczasny, terôczasny; ew. nowòczasny,
nowòmódny; dzieje ~ne dzysdniowé / dzysczasné / terôczasné dzeje; ~ pisarz
dzysdniowi / dzysczasny / terôczasny pisôrz; ludzie ~śni pl dzysdnia żëjący lëdze,
dzysészi / dzysdniowi lëdze; 2. zob. równoczesny
współczłonek m współczłónk, współnôleżnik m Gò [Pòganie ju są
współspôdkòbiércama i współczłónkama Cała. Gò]
współczucie n współczëcé n (kòmù); ew. żałowanié kògò, ùżalenié sã nad kògùm /
czim, wczuwanié sã w czëjis ból / w czëjes pòłożenié / w czëjãs sytuacjã itp.
współczuć v współczëc (kòmù); ùżalëc sã (nad kògùm); rozmiôc czëjis ból / żôl,
wczuwac sã w czëjąs sytuacjã / biédã / czëjes trudné pòłożenié itp. [Jô tobie
współczëjã. Òna sã nad nią ùżalëła. Òna sã rozmieje nad człowiekã ùżalëc .Jô
rozmiejã twój ból / żôl. Gò]
współczujący v współczëjący; w zn. wrażliwy na czyjąś niedolę: żôlący (Sy); ew.
rozmiejący człowieka / jegò ból / żôl / kłopòt; żałujący kògòs, żôlący sã / ùżôlający
sã nad czims
współczynnik m współczinnik; ew. Tr: współdzejnik m; uwzględnić ~ ùwzglãdnic (ew.
wząc (|| wzyc) pòd ùwôgã / dac bôczenié na) współczinnik; ~ strat energii
współczinnik strat energii. Por. czynnik, warunek
współczynny ad współczinny, Tr: współdzejny
współdłużnik m współdłëżnik; ew. współpòżëcznik m – wspólnik w zacyganim a.
spłôcanim dłëgù / pòżiczczi
współdziałać v współdzejac, pòspółdzejac, współprôcowac, wespół dzejac, pòmagac so
wzajemno, robic wespół / razã przë
czim; ew. razã / wespół / pòspół cos robic;
bëc na jedno (zgadzac sã we wszëtczim); bëc jedny ùdbë / jedny mëslë / jednégò
dëcha; robic zgódno, bëc zgrónym (= współprôcowac zgódno / harmònijnie), bëc
drëchama w / przë robòce. Por. współpracować
współdziałanie n współdzejanié, pòspółdzejanié n, wspólnô (a. pòspólnô) robòta /
prôcô. Por. współpraca
1332
współgrać v grac, współgrac, strojic / pasowac do drëdżich / jinszich elementów całoscë
[to (współ)graje / stroji / pasëje]
współistnieć v współjistniec, współżëc a. pòspółżëc / pòspółjistniec, jistniec / żëc
wespół / pòspół / razã (z jinszima)
współlokator m współmieszkańc, współlokator m
współmierność ƒ współmiérnosc, jednakô / pòdobnô miara / jakòsc (dwùch a. wicy
rzeczi)
współmierny ad współmiérny, jedny / jednaczi / pòdobny miarë / jakòscë; ew.
przërównywalny / pòrównywalny; dôwający sã przërównac z czims jinszim
współmieszkaniec zob. współlokator
współobywatel m współòbëwatël m; ew. współmieszkańc miasta / kraju / państwa
współodpowiedzialny ad współòdpòwiedzalny
współopieka ƒ współopieka ƒ, wspólnô / pòspólnô òpieka
współposiadacz m współpòsôdôcz, wspólnik m; ew. współmiéwca m – jeden z dwùch
(a. jeden z wiele) pòsôdaczi || -czów
współpraca f współprôcô, współrobòta f, współdzejanié / pòśpółdzejanié n wspólnô /
pòspólnô prôcô / robòta, pòspólné dzejanié; ew. robòta wespół / pòspół z jinszima / z
kògùms drëdżim. Por. współdziałanie
wspólpracować v współprôcowac, robic cos (a. przë czim) razã / wespół / pòspół /
wspólnie; pòmagac so wzajemno; ew. współdzejac, wespół dzejac, bëc drëchama w /
przë robòce; ~ harmonijnie współprôcowac / robic zgódno / harmònijnie, bëc
dobrze zgrónym / dopasowónym przë robòce. Por. współdziałać
współpracownictwo zob. współpraca
współpracownic(zk)a ƒ współprôcownic(zk)a, współrobòtnica, drëszka / kòleżanka
przë robòce
współpracownik m współprôcownik, współrobòtnik m, drëch / kòlega przë robòce
współrządca m współrządca, współrządzëcel m
współrzędna ƒ mat współrzãdnô ƒ, pl: współrzãdné (- Gò). Por. namiar
współrzędny ad współrzãdny, równorzãdny
współspadkobierca f współspôdkòbiérca, współerba m, jeden ze spôdkòbiérców
[Pòganie ju są współspôdkòbiércama i współczłónkama Cała. Gò]
współspadkobierczyni ƒ współspôdkòbiérczëna || -czëni. współerbòwnic(zk)a ƒ, jedna
ze spôdkòbiérców
współsprawca m współsprôwca, współwinowajca m. Por. współwinowajca
współśrodkowy ad współwestrzódkòwi
współtowarzysz m współtowarzësz; ew. towarzësz, drëch, kamrôt, kómpel m
współtowarzyszka f współtowarzëszka; ew. towarzëszka, drëszka, kamrôtka, kómpelka
m
współtowarzyszyć zob. towarzyszyć
współtworzyć v współtwòrzëc, pòspółtwòrzëc, twòrzëc (cos) wespół / wspólnie / pòspół
/ razã
współtwórca m współtwórca, wspólnik; ew. współùsôdzca m (= współtwórca tekstu a.
kómpòzycji) - równorzãdny / pełnoprawny współprôcownik, partner w (s)twòrzenim
czegòs
współubiegać się współùbiegac sã; starac sã / ùbiegac sã (jic na miónczi) z kògùms
jinszim ò to samò, zabiegac ò cos w kónkùrencji z jinszima (np. ò nôdgrodã)
współuczeń m drëdżi ùczéń; ew. współùczéń m, drëch w nôùce / ùczbie
współuczestnictwo n ùczãstniczenié / współùczãstniczenié, współùczãstnictwò,
współbëtnictwò n (w czim), bëcé (przë czims, w czim) wespół / razã z jinszima / z
kògùm jinszim. Zob. współudział
1333
współuczestniczka ƒ współùczãstniczka, współbëtnica || -czka ƒ; ew.
pòspółùczãstniczka, pòspółbëtniczka || -nica, współnôleżniczka || -nica /
pòspółnôleżniczka || -nica (czegò); ew. towarzëszka, wspólniczka || -nica f (przë / w
czim)
współuczestnik m współùczãstnik, współbëtnik m; ew. pòspółùczãstnik, pòspółbëtnik,
współnôleżnik / pòspółnôleżnik (czegò); ew. towarzësz, wspólnik m (przë / w czim)
[Jesmë współùczãstnikama òbietnicë w Christusu Jezësu przez Ewanielią. Gò bibl
Ef 3, 5-6.]
współudział m współùdzél m, współbëcé n, bëcé przë czim, ùczãstniczenié w czim. Por.
współdziałanie, wpółpraca, współuczestnictwo
współudziałowiec zob. wspólnik
współużywać v współùżëwac; ew. współbrëkòwac; ùżëwac razã / wespół z kògùm
jinszim [òn ùżiwô]
wspólwięzień m współsôdzewi m, towarzësz ze sôdzë / z (sôdzowi) celë; ew.
współwiãzéń n
współwina ƒ współwina ƒ, wspólnô / pòspólnô wina
współwinny ad współwinny || -winien, pòspółwinny || -winien
współwinowajca n współéinowajca m, człowiek współwinny / òsoba współwinnô
współwładca m współwłôdca, współrządca, współpanownik m
współwłasność ƒ współwłôsnosc f; ew. wspólnô / pòspólnô włôsnosc, wspólny /
pòspólny majątk, wspólné / pòspólné miectwò (arch)
współwłaściciel m współwłôscëcél; ew arch:.współmiéwca, współmietk m m
współwydawca m współwëdôwca; ew. współeditor m
współwyznawca m współwëznôwca, pòspółwëznôwca m, człowiek ti sami wiarë /
religii; ew. brat / sostra we wierze
współzależność f współzanôleżnota || -nosc f; ~ci pl: współzanôleżnotë) || -noscë
współzałożyciel m współzałóżca, współzałożëcél m [tegò –żcë / -żëcela]
współzawodnictwo n współzawòdnictwò n, kónkùrencjô f; ew. miónczi pl {‘miónczi’ =
pol. wyścigi – etym: mijónczi, mijanié sã}
współzawòdniczyć v jic na miónczi
współzawòdnik m miónkôrz, miónkòwnik m
współziomek m domôk, naszińc m
współżycie n wespółżëcé n
wstawa ƒ mat synus m
wstawać - wstawac SY || wstajac EG. [jô wstôjóm, të wstôjôsz, òn wstôjô, më
wstôjómë, wa wstôjôta, òni wstôjają; wstajôjta!; To nie je letkò, ale to je trud dlô
dzecka tak codzéń reno wstawac i jachac do szkòłë. Abò sto razy mùszã do tegò
ùprzikrzańca wstawac w nocë i sã z nim pieklëc, a to trąbi i trąbi. – Sy]
wsta(wa)ć v wsta(ja)c, wstôwac, dwi(e)gac sã, dwignąc sã ◊ wstawac ze skòw-rónkã
(wcześnie rano); wstac, czej piąti strëch pò wsë chòdzy (późno)
wstawi(a)ć v wstôwiac, wstawic, wsôdzac, wsadzëc, wprôwiac, wprawic; ~ łatã
zaszë(wa)c, (za)iiëkòwac, ~ szybã wsôdzac, wprôwiac rutã, ~ członek zwichniãty
uprôwiac wëkrącony człónk; ~ się 1. pòdpi(ja)c so, upi-(ja)c sã 2. zastôwiac,
zastawic sã; ~ się
za kim u kògò zastôwiac, zatôrczac sã za kògòs, u kògòs
wstawienie n wstawienié, wsadzenié, wprawienié n; ~ się zastawienié sã n
1334
wstawiennictwo, ujmowanie się za kim przëcziństwò n Sy [Za mòjimprzëczińtwã të sã
tam dostôł. Jô ce prosëc nie bądã ò przëcziństwò. Sy]. Por. orędownik przëczińca Sy
(in = pol. sprawca)
wstawiennictwò n proszenié za kògòs, w kògòs mionie
wstawienniczy - wstawienniczi EG, np. Mòdlëtwa wstawienniczô (mòdlëtwa za kògòs,
w kògòs intencji).
wstawiony ad 1. wsadzony, wstawiony, wprawiony 2. spiti, upiti, zgòlony
wstawka ƒ wsôdzka ƒ
wstąpić - wstãpic, np. òn wstąpił. Wez, wstãpi || wstąp tam pòde drogą. EG
Dobrowòlno wstąpiła do klôsztoru. SY
wstąpić v wstãpic, wlezc, wéńc; ~ do kla-sztoru wstãpic do klôsztoru, ~ na tron
wstãpic na trón, na ławelnicã, ~ pò kògò wstãpic, wlezc a. przińc za kò-gòms, ~ w
progi czyje przińc a. wstã~ pic do kògòs chëcze, ~ w stan małżeń-ski ożenic sã, ~
w ślady czyje jic kò~ gòs szlachã ◊ żart wstãpic do taczégò klôsztoru, dze sztërë
kòrczi pòd jed-nym łóżkã stoją (zawrzeć związek mal-żeński) {‘szlach’ – zob. cios,
ślad}
wstąpienie n wstąpienié, wéńdzenié n
wsiążeczka ƒ blewiązka, stążka, szléfka, stôrneczka ƒ
wstążka na włosy òplotk Lz, stążka lok Sy, bstążka arch lok Sy
wstążka ƒ blewiązka, szléfa, stôrnëka ƒ, sznurk ra; ~ od kapelusza sznurk od kłobùka,
fabrykacja ~żek robienié sznurków; wyrabiający ~ki tkôcz(ka), sznurkôrz m (ƒ)
wstecz - do tëłu, nazôd, ewent. copnąc. Np. Wez, copni! Dawôj do tëłu! EG
wstecz adv do wsladë, nazôt, do tëłu, dowsladë || dosladë[Më za dalek zajachelë,
chcemë le sã copnąc dowsladë (nazôd).
Copnąc sã mëslama dowsladë (pol. sięgnąć pamięcią wstecz). - Sy [Copni le sã përznã
mëslama dowsladë, tej të sã domagôsz (domëslisz).
dzia-łanie ~ dzejanié do wsladë, działający ~ nazôtdzejny, dzejny do tëłu, iść ~ copac
sã, rzut oka ~ przëzdrzenié sã do wsladë
wstecznictwò n zacopaństwò?, copizna ƒ, jidzenié do wsladë, reakcjonizna ƒ
wstecznik m copôrz, reakcjonéra m
wstecznośćƒcopiënk m, zaostałosc, zasta-rzałosc ƒ
wsteczny - ts. SY, EG. Np. Wsteczny / slédny dech (piôrd) SY T I, s. 195. Włącz ||
włãczë wsteczny biég i copni tim autołã. EG. - Przër. opaczny
wsteczny ad copny, reakcjonowi, zasta-rzałi; prąd ~ copny żoch, ruch ~ copné
jidzenié, copnô rëszëzna, pòjã-cia ~ne zastarzałé dbë
wstãga ƒ stôrnëka, blewiązka ƒ, sznur m; ~ orderowa orderowô blewiązka
wstęp - wstãp EG, SY, JA. Np. Na to przedstawienié wstãp je wòlny (kòżdi mòże przińc
i je òbezdrzec) / za wstãp trzeba płacëc. Ksądz pò nas miôł jesz dwa wstãpë
(òdwiedzył jesz dwa mieszkania), i na tim dzysô béł kùńc kòlãdë. SY Wieleż kòsztëje
wstãp? SY Tu ni ma wstãpù. SY Jô tam zaczął gôdkã bez niepòtrzébnëch wstãpów,
prosto z mòstu jem rzekł, ò co chòdzy
EG
wstãp m 1. wstãp m, wéńdzenié, wlézenié n; ~ wzbroniony wstãp zakôzóny, kar-ta ~u
wéńdzeniowi biliet, wpùscónka
f, opłata za ~ opłôtk za wlézenié
2. przedesłów m, wprowadzenié n
3. pòczątk
m;
na
samym
~ie
zarô
na
pòczątk(u) a. na sóm pòczątk
wstãpne n opłôtk za wpùscenié
1335
wstępny - wstãpny, pòczątkòwi - EG. Np. słowò wstãpné (przedmòwa), wstãpny warënk
(pierszi, pòczątkòwi warënk - òb. warënk), wstãpnô rozmòwa (przed rozmòwą
główną ) EG
wstãpny ad wpùsceniowi, wlôżny, wstãpny, pòczątkòwi, pierszi; artykùł ~ pierszi
articzel, słowò ~ne przedesłów, wpro-wôdzënk m, zdobywać ~nym bòjem dobëc za
pierszim szturmã a. dobëc w pierszi atace
wstępować - wstãpòwac EG, np. Pòde drogą jô colemało wstãpùjã do kòscoła. EG. W
znacz. wspinać się, wchodzić pod górę - wchadac EG, wchòdzëc EG, „drapac sã”
EG, kraglowac sã KW. Wstępować w związek małżeński (raczej o pannach),
wychodzić za mąż - „partolëc sã” (żart. abò. ùszczipl.), np. Òb jeséń nôwicy
dzéwczãt sã partoli. SY
wstręt - òbrzëdzenié EG, òdraza EG, wzdrig (neol.) TR, zbrzig (neol.) TR. ‘czuć
wstręt’ - czëc / miec òbrzëdzenié / òdrazã do czegòs EG, brzëdzëc sã czims EG, nie
lubic czegò EG. - Przër. wzdrygać
(się)
wstrãt m 1. brzig, wzdrig m, zbrzëgłosc, brzëdzëna, niezgara ƒ, brzëdzenié sã n; bùdzić
~ brzëgnąc, czuć ~ do czegò brzëdzëc sã czims, czuć ~ do kògò na kògòs nie zgarac
a. ni mòże na kògòs zdrzec 2. zôwada, przëczëna f; czynić kòmù ~y kłasc przed
czim zôwadë a. jic kòmùs przéką
wstrãtnie adv brzëdkò, zbrzëgło, niezgar-no, wzdrigno
wstrętny - brzëdczi, paskùdny, straszny, przesniti SY, òdrôżający EG, òdpichający EG,
ewent. przikri, niemiłi, òdpichający, nielusy, „fùj”. Wmòwie dzecy: bebe. - Przër.
wstręt
wstrãtny ad brzëdczi, zbrzëgłi, wzdrigny, niezgarny;~ człowiek marniôk, brzë-dôl m
wstrząs - ts. EG, np. tegò wstrząsu; te wstrząsë, tëch wstrząsów
wstrząs m rëszenié, trzãsenié n, drén, szëder, chlubòt m {‘drén’ in = a) pol. hałas; b)
lok: mało} [To dało taczi drén, jakbë nasz bruny nogą prôł. Sy]; ~ mózgù rëszenié
mùskù, ~ nerwòwy nerwné rëszenié; Por. szok
wstrząsać, ~nąć v trzisc, trzisëwac, strzã-snąc, (z)drénowac, rësz(ëw)ac, zrë-szëc,
(wë)chlubòtac, (ze)szëdrowac
wstrząsające (przejmujące) zdarzenie - zdrugającé / straszné / wstrząsającé zdarzenié
wstrząśnienie n rëszenié, strzãsenié, zdré-nowanié, wëchlubòtanié n
wstrząśniãty ad rëszony, bëc czësto od se
wstrzeliwanie n mil wstrzéliwanié n
wstrzemięźliwie - miarą, z miarą w miarã, nié za wiele (ani: za mało),
òstróżno, bez
przesadë / żebë nie przesadzëc, tëlé, co trzeba, dosc tëlé (= dosc wiele, wicy niż mni)
EG, strzëmòwno (neol.) TR, LA?. Np. Nie ùpije òn sã? - Nié, òn mô miarã, wié
czej trzeba skùńczëc. EG, np. Pic / jesc / ùpòminac kògòs trzeba z miarą,.
wstrzemięźliwie adv strzimno, strzëmòw-no, z miarą. Por. powściągliwie, w miarę,
umiarkowanie
wstrzemięźliwość - miara EG, strzëmòwnosc || -nota (neol.) TR, MÒ. Np.Jedną z
cnotów katolëcczich
je strzëmòwnosc w jedzenim i picym. EG.
wstrzemiãźliwòść ƒ strzimnota, strzëmòw-nota ƒ; towarzystwò ~ści stowôra a.
drëszstwò strzëmòwnotë
wstrzemięźliwy - strzëmòwny TR
wstrzemiãźliwy ad strzimny, strzëmòwny
wstrzykiwać, ~nąć v wstrzikiwac, wstrzik-nąc, wpriskiwac, wprisknąc
wstrzykiwanie n wstrzikiwanié, wpriski-wanié n
wstrzykniãcie n wstrziknienié, wprisknie-nié n
1336
wstrzymać (się) (za)scygnąc, strzëmac, zatrzëmac, (sã); ~ oddech strzëmac dech a.
dichanié, ~ kògò od czegò scy-gnąc kògòs od czegòs, ~ egzekùcjã strzëmac,
scygnąc egzekùcëjã
wstrzymanie n (za)scygnienié, zatrzimanié n; ~ rozwòju scygnienié rostu, roz-wicô, ~
stolca niejidzenié na bùten, ~ się od głosowania strzimanié sã od welowaniô
wstyd m wstid, srom m, sromòta, osława, pòruta, ujma ƒ; narobić kòmùś ~u na-robic
kòmùs sromòtë a. wstëdu,
przynieść / przynosić ~ przëniesc / przënaszac || przënosëc (a. (z)robic) wstid / sromòtã
[Le vco të mie nie zrobisz / nie przëniesesz wstëdu. Co ten niewërodnik mie sromòtë
przëniese, to nie je nikòmù do òpòwiedzeniô. Sy];
fał-szywy ~ falszëwi wstid, wyzbyć się wszełkiegò ~u ni miec niżódnégò wstëdu,
wëzbëc sã czësto sromòtë, ru-mienić się ze ~u sromac a. sromòcëc sã ze wstëdu, ~
mi było mie bëło wstid a. jô sã sromôł ◊ wstid sã kògòs nie jimô (o kimś
bezwstydnym), schò-wac wstid w taszã a. ostawic wstid za dwiérzama (wyzbyć się
wstydu); miec wstid (być skromnym)
wstydliwie adv wstidno, sromno, sromòt-no, pòrutno, osławno, jakòs
wstydliwòść ƒ wstidnosc, wstidnota, srom-nosc, sromòta, jakòsnotaƒ Niesmiałosc i
wstëdlëwòsc jedny matczi dzecë. - Sy
wstydliwy ad wstidny, sromny, pòrutny, osławny, jakòsny; czãści ~we sromné dzéle
cała
wstydzić się wstëdzëc sã || wstidzëc sã, sromac sã [Jô sã nie wstidzã / nie sromóm swòji
wiarë ani mòwë. Të bë sã wstëdzył || wstidzył / sromôł przed lëdzama tak cos gadac.
Le sã nie wstëdzë / nie sromôj, a smiało biéj. – Gò Òni sã nie wstëdzëlë swòji
nagòtë. Lz.]
wstydzić się wstëdzëc sã, sromac sã, wsti-dac sã, jakòsëc sã ◊ dziec kòt na mie wzérô
(wstydzã się) [Wstëdzy sã jak kòzeł w kapùsce. Lz]
wsunąć, ~wać v wsënąc, wsëwac, wetknąc, wtëkac, wcësnąc, wcëskac, wsadzëc,
wsôdzac; ~ kapelusz na głowã wsadzëc a. wcësnąc kłobùk na głowã, ~ się wsënąc
sã krëjamkò ◊ wsënąc sã jak Môrcën Lëter do nieba
wsuniãcie n wsënienié, wsadzenié n
wsuwać zob. wsunąć
wsuwanie n wsuwanié, wtikanié, wcyska-nié, wsôdzanié n
wsypa - 1. òb. wpadka.
2. wsypa na pierze - wąpiór EG, SY, wnãtrzk SY, wsëp
|| wsyp SY, nôsëp. [Pióra móm,le wsëpù ni móm. SY Czas kùpic nowé wsëpë, bò
staré pierznë ju mòcno pierzą. SY Nowi wsyp pióra przepùszczô. SY Wsyp mô
dzurë. SY „Spac w nôsëpach” – dobrze żëc. Òni w nôsëpach nie spią (za dobrze
jima nie jidze,mają biédã). Sy]
wsypa ƒ 1. wąpior, dzëkc, nôsëp m 2. udënk m, udanié n, ochëba ƒ
wsyp(yw)ać v wsëp(ow)ac, wsë(wa)c, (w)sëtkòwac; ~ do wòrka wsëpac w
miech, ~ kòmù baty narznąc, wlëmic
kòmùs, ~ kògò udac, wëdac kògòs
a. pòwiedzec na kògòs wsysać zob. wessać wsysanie n wsus(yw)anié n wszak(że) adv
kò, tec, në; ~ mówiłem ci
kò jô cë gôdôł
wszarz (czł. zawszony) wszôk, weszôk, wszôrz, wszaniélc, wszéla, żebrak zawszony:
kùka lok – Sy, ewent wszón (dosł. 1. smôrkòla; 2. knôp, bëniel zaniedbóny) Sy
[Kùka léze, le gò nie wpùscëta do jizbë, bò nama całą jizbã zakùkùje. Sy] {‘kùka’ in
= pol. a) stary kawaler; b) zły duch zadawany przez czarownicę w pożywieniu (=
1337
jurk); c) wesz; d) w jęz. dzieci: pchła; e) wrona; f) wilk w pewnej bajce; g) w jęz.
dzieci: rana, krew}
wszarz m wszél(c), weszôk, wszón, wszela m
wszawica ƒ weszëca f, wszanô chòrosc wszawieć v zawszëc sã, bëc zawszony wszawy
ad wszany, zawszałi, zawszony wszcząć, ~czynać v naczic, naczënac, zaczic, zaczënac, napòczic, napòczënac;
~ się zaczic, zaczënac sã
wszczepiać - wszczépiac EG, wpòjiwac EG, np. Òn wszczépiô / òni wszczépiają swòjim
dzecóm mòcną wiarã i partiotizm. EG. - Przër. wpajać
wszczepić - wszczepic EG, wpòjiwac EG, np. Òn wszczépił swòjim dzecóm mòcną
wiarã i patriotizm. EG. - Przër. wpoić
wszczepi(a)ć v wszczépi(a)c, zaszczépi(a)c; ~ jad w duszã zatrëwac dëszã,
~ w kògò zasady wszczépiac w kògòs
wskôzë
wszczepienie (w coś) - wszczépienié
wszczepiony -zaczënôj / rozpòczënôj gôdczi na te tematë, bò jô ju wiém, co të chcesz
rzec. EG Wa ju zôs zaczinôta / rozpòczinôta „wòjnã”? EG . - Przër. wdawać się
wszczãcie n nacznienié, zacznienié, napòcznienié, naczãcé n
wszczynać zob. wszcząć
wszech zob. wszyscy
wszechmòc ƒ wszechmòc ƒ
wszechmocny wszechmòcny Gò [Le Pón Bóg je wszechmòcny. Gò]
wszechmòcny ad wszechmòcny
wszechmògący ad wszëtkòmòżny, wszechmògący
wszechnica ƒ uniwersytet m, wësokô szkòła, wszédnicaƒ
wszechobecność - wszechbëtnosc (neol.) EG, wszãdzëbëcé (neol.) EG, bëcé /
przebiwanié wszãdze EG
wszechòbecność ƒ wszãdzebëcé n, wszãdzebëcëzna ƒ
wszechobecny wszechbëtny Gò, wszãdzebëtny Gò, przebiwający wszãdze Gò; por.
wszędobylski
wszechòbecny ad wszãdzebëtny
wszechpòtãżny ad wszëtkòmòżny, baro
dôżny
wszechstronnie adv kòżdostarnowò; ~ wyksztakòny kòżdostarnowò sztôłcony,
rozważyć ~ kòżdostarnowò rozwôżëc
a.wszelejakò rozwôżëc
b.wszechstronność ƒ kòżdostarnota, wszelejakòsc, wielestarnosc ƒ
wszechstronny ad kòżdostarny, wielestarn(ow)y, wszelejaczi
wszechświat wszechswiat Gò [np. Pón swòjim panowanim òbjimô wszechswiat. Gò
bibl]
wszechświat m wszechswiat m, uniwer-
1338
sum n
wszechświatowy ad wszechswiatowi, całoswiatowi
wszechwiedza - wszechwiédzô (pòl.) EG, ewent. wiédzô ò wszëtczim EG
wszechwiedza ƒ wszëtkòwiédzô ƒ
wszechwiedzący - ts. EG, wszëtkòwiedzący EG
wszechwiedzący ad wszëtkòwiédny
wszechwładca m nadpanôrz, nadpanow-nik m
wszechwładny ad nadpanowny, wszëtkò~ mòżny
wszechwładza ƒ nadpanowizna ƒ
wszelaki, wszelki wszelejaczi
wszelaki prn wszelejaczi, wszëterny
wszelako zob. jednak
wszelakò prn równak, jednak, czej, kò czej, dejade
wszelki - wszelaczi SY, wszelejaczi SY (= rozmajiti, różny), ewent. jaczikòlwiek,
kòżdi, [milno biwô ùżiwóné słowò ‘wszeden’ = wszë(s)tëk, całi - òb. wszystek]
[Kòżdé zło swiata mô pòczątk w lëdzczim sercu. EG Na najã wiôlgą wdzãcznosc,
nimò wszelaczich niedelikatnoscy,
zasługiwô jegò (A. Majkòwsczégò) biôtka
ò czëstosc deji pòmòrsczi. JB A dlô wszelaczégò zwierzëca pólnégò i wszelaczégò
ptôszstwa... pòżëwienim bądze wszelakô trôwa zelonô. Gò Òni ùmieją sami
farwòwac płótno na wszelejaczé kòlorë. Môsz terô na niebie wszelejaczé kòlorë /
farwë. ] . Na wszelki wypadek na òstrzegã, dlô òstrzedżi [Wez le na òstrzegã
szorëm (parasón / parasol), bò mòże padac. Gò]. Por. różny
wszelki prn kòżdi, wszeden, wszelejaczi: na ~ wypadek na ostrzegã, na wsze~ lejaczi
wëpôdk, starać się ~mi spòso-bami miec starã na wszelejaczé spò-sobë a. miec sã
na wszëtczé ôrtë
wszerz adv w szérzą, przéką; wzdhiż i ~ w zdłużą i w szérzą ◊ krôj-rôj
wszeteczeństwò n niezbednictwò n
wszetecznica ƒ niezbednica ƒ
wszetecznik m niezbednik m
wszeteczny ad nezbedny
wszędobylska wszãdzewô lok Sy, wszãdzebëc m f Sy , [Wszãdzewô mùszi wszãdze bëc
i wszãdze zazdrzec. Sy Lëdze bë dobrze zrobilë, żbë na tã wszãdzebëc spùscëlë psa.
Sy]
wszędobylski – wszãdzewi lok Sy, wszãdzebësczi lok Sy, wszãdzebëc m f Sy,
wszãdzëbéł m Sy, òblatańc SY, pòwsënoga SY, latawc SY. Np. [Rzecz le Ówkòwi,
òn ce to załatwi, kò to je taczi wszãdzewi. Sy Ju le rôz òstani doma, wszãdzebëc, a
zrób dzecóm kòrczi, bò chòdzą bòso. Sy Władk rozmieje wiele òpòwiadac, ale to téż
je wszãdzëbéł. Sy Të òblatańcu, mùszisz bëc wszãdze. Sy]
wszãdobylski m oblatańc, wszãdzewi. wszãdzebéł m
wszãdzie prn wszãdze; ~ do nabyda wszã-dze do dostaniô, do kùpieniô
wszy - òb. wesz
wszyć zob. wszywać
wszyscy wszëtcë || wszëscë; ~stkich wszëtczich || wszës(t)czich, arch wszech
[Krziwdzëcél wszech lëdzy. Wszech lëdzy òn òmaniô. – Lz]
wszystek - wszeden LH, całi, wszëstek || wszëtek EG. Np. Przëlecała pszczółka i
wszeden miód mie wzã. LH
wszystek m wszëtek, wszëstek, całi, wszeden, wszësczën, wszëternôstek, arch
wszedernusczi [Przëlecała pszczółka i wszeden miód mie wzã... „Kwiôtk” Lh
Mùszimë czerzniac, bò wszedno (wszë(s)tkò, wszëternôstkò, całé) masło je ju
1339
zjadłé. W naszim ògrodze wszedna (wszë(s)tka, wszëternôstka, całô) marchiew je
robaczô. - Sy Wszedernuską bielëznã mô pòmëdloną. Ra]; ~stkich wszëtczich / arch
wszech [Ten pón mù dôł ten nôdzór na swëch wszech dobrach. Lz];
~stkich ludzi wszëtczich / arch wszech lëdzy [Krziwdzëcél wszech lëdzy. Lz]; ~stkie
kòszty wszëtczé, całé kòszta, ze ~stkich sił z całi mòcë, ze wszëtczich sył [Jô ce
pòpiéróm ze wszëtczich sył. Ra] przede wszyst-kim adv dëcht nôprzód, przede
wszët-czim, w pierszi rédze, w pierszim dzé-lu, na pierszim môlu; za ~stkie czasy
za wszëtczé czasë [Wpadła do wòdë i sã wëkąpa za wszëtczé czasë. Sy]
wszystko - wszëtkò || wszëstkò EG, wszëternôstkò SY, wszechno (zab.) RA [téż
czesczé: ‘wszechno]
wszystkò prn wszëtkò, wszëstkò, wszëter-nôstkò; ~ mi jedno mie je (wszëtkò) równo,
pòmimò ~ równak, jednak. oto ~ to je hewò wszëtkò, nade ~ nad(e) wszëtkò, ~
razem wziąwszy jele wszëtkò wzyc razã
wszystkòwidzący ad wszëtkòwidzący
wszystkòwiedzący ad wszëtkòwiedzący
wszystkożerność wszëtkòżérnosc Gò
wszystkożerny wszëtkòżérny Gò
wszystkomogący zob. wszechmocny
wszystkowiedzący zob. wszechwiedzący
wszyściuchno prn wszëstëchno, wszë-tëchno
wszyśdut(eń)kò prn wszëtëchenkò, wszë-stëchenkò
wszy(wa)ć v wszë(wa)c
wścibi(a)ć v wtëkac, wetknąc, wsôdzac, wsadzëc; wszãdzie swój nos ~ wszã-j dze swój
nos wtëkac a. wsôdzac, ~ się miészac sã, ~ się w cudze sprawy mié-szac sã w cëzé sprawë
wścibska - wëpëtnica SY, wëlësnica (zab.) SY
wścibska ƒ wëpëtnica, tkôczka, wëlësnica ƒ; dziewczyna ~ gùnka ƒ
. kobieta wścibska: wëpëtnica, wëlësnica, czekawskô f [akc. –pët-, -lës-, -kaw-];
wścibski - wëpëtnik SY, wëlësnik (zab.) SY
wścibski m ad wëpëtnik, tkôcz, czekawc, wëlësnik m, pòdzérny, wtikający sã
wścibskòść f, ~stwò n wtikanié, wsôdza-nié, miészanié n
wściec się (o psach) - òszalec SY. Np. Nama pies òszôlôł. SY [w 2 znacz. ‘òszalec’ SY
= ò lëdzach: wpadnąc w szôł / w straszny górz]. Czej szôł (wichier) pòwstaje, co
dachë zriwô, wrotama trzaskô i lëdzy zwrôcô, stôri lëdze mówią, że to pies òszôlôł.
wściec, ~kać się (o)szôlec, rozbestwi(a)c sã, (roz)gòrzëc sã, rozdiablëc sã; ~ ze złości
oszôlec z gòrzu a. bëc od se z gòrzu, pies się wściekł pies oszôlôł
wściekanie się n szôlenié, gòrzenié sã, roz-bestwienié sã, rozdiablenié sã n
wściekle adv szôlono, oszôlało, rozżarto, z gòrzã, rozbestwiono, rozdiablono; je-stem ~
głodny jem głodny jak pies a. jem baro głodny
wścieklizna - szôł SY [‘szôł’ w 2 znacz. = pòl. furia, szał; w 3 znacz. = wichier]. Np.
Nasz pies dostôł szôł (= dostôł szału) i më gò mùszelë dac zabic, bó bë nas
wszëtczich pògrizł. SY. Ewent. wsceklëzna (pòl.) EG
[akc. -wse-]
wścieklizna ƒ szôl m, szôlonosc, oszôla-łosc ƒ
wściekłość ƒ górz m, rozjadłosc, jãkòrka ƒ; ~ mnie ogarnia mie opanywô górz,
doprowadzić do ~ści udostac do gò~ rzu, rozbestwic, rozdiablëc
wściekły - òszalałi SY, wscekłi (pòl.) JA. Téż ò lëdzach: òszalałi EG, szôlony SY, EG
wscekłi (pòl.) JA, EG. Np. Òszalałi pies. SY Ten
człowiek béł czësto òszalałi
|| szôlony. EG Biegôł jak szôlony. Jes të szôlony, co sã tobie stało? - EG Lôtôł jak
1340
wscekłi pies, że bë wszëtczich
ùżarł. EG. Przëskòcził do ni jak szôlony. Ra. Przër. szalony
wściekły ad szôlony, oszôlałi, rozżarti, roz-jadłi, rozgòrzony, rozbestwiony, rozdiablony; ~ pies szôlony pies, być ~m na kògò miec na kògòs górz
wścieknąć się - òb. wściec się
wślizg n sp wpùrg
wślizg(iw)ać, ~znąć się wdost(ôw)ac sã, wpùrg(iw)ac, wpùrgnąc sã, wcësk(i-w)ac sã,
wcësnąc sã, wsliz(ëw)ac, wsli-zgnąc sã
w środku zob. wewnątrz, wśród
wśród - strzód Sy, westrzód, midzë, pòmidzë (|| (pò)miedzë) – EG, pòstrzód Lz [Strzód
lata / nocë / dnia. Strzód pòdwòrzégò stojała pómpa. To jesz je wiele, że të gò
pòznôł strzód tëlé lëdzy. - Sy Barch midzë òwcama. Midzë bòrowiczim nalazłë sã ë
grzëbë. To bëłë zwëczajné bijatëczi midzë chłopama a szlachcëcama. Pón Jezës jakò
chłopcząteczkò leżôł na sanie midzë zwierzãtama. Pies sedzy pòmidzë òwcama.
Kabôtkòwie mieszkają pòmidzë Niemcama. - Ra]; por. między
wśród prp westrzód, midzë; ~ nas we-strzód nas a. midzë nama, ~nocy ob noc,
westrzód nocë, w nocë
wśrubòw(yw)ać (się) (w)szruwòwac, (w)sydrowac, wsydrëwac, wkrącë-(wa)c (sã)
wtaczać - wtaczac EG, wkùlniwac EG. Np. Robòtnicë zaczãlë te beczczi wtaczac na
wóz.EG
wtaczać się - 1. wtaczac sã, wkùlniwac sã, kùlac sã - EG. Np. Jô wzéróm, a tu sã na
òbòrã wtôczô beczka (co spadła z wòza). EG. 2. wtaczac sã EG, SY, wlażac EG,
wchadac EG. Np. Wszëscë zaczãlë sã wtaczac do jizbë. EG Ewent. wtëmlowac sã,
wtoczëc sã - EG. Np. Wejle, òn sã wtôczô tu namado jizbë. EG
wtaczać, wtoczyć (się) wkùl(ëw)ac, wkùl-nąc, wcësk(iw)ac, wcësnąc, wdo~ st(ôw)ac,
wewôlac, wewalëc, wtro-mòlë(wa)c (sã)
wtajemniczać, ~czyć v wtajemniczac, wkrëjamni(a)c, wprowôdzac, wprowadzëc w
krëjamné sprawë; ~ się w co wkrëjamni(a)c sã, pòzn(ôw)ac krëjamné sprawë
wtajemniczanie n wtajemniczanié,
wtajemniczenie n wtajemniczenié, wprowadzenié w tajemné /krë~ jamné sprawë
wtajemniczony ad wprowadzony w krë~ jamné sprawë
wtajemniczyć zob. wtajemniczać
wtarcie n wcercé, wetrzenié n
wtargnąć (wkroczyć gdzie gwałtem) - wtargnąc SY. Np. Wiele sã nie pitôł, le
wtargnął do chëczi. SY Zaskarżã gò, bò w mòje pòle wtargnął (pòdòrôł miedzã). SY
wtargnąć v wpadnąc, wrabczëc, wlezc, nańc
wtargnienie, ~ãcie n wpadnienié, nań-dzenié n
wtarty ad wcarti
wtedy, wówczas tedë, tej (wtedy by tejbë) - òb. wówczas
wtedy adv tej, tedë, nonej, notej, wnen-czas, tak tej
wtem adv wnym, wtim [Wtim z lasa wëlôżô wiôldżé lësëskò. Sy] ; ~ właśnie wnym
prawie. Zob. nagle
wtenczas - ts. SY || wnenczas GR, EG. - Przër. wówczas wtenczas adv wnenczas,
wteczasë, tej, no~ nej, notej, négò czasu, ne czasu
wtłaczać, wtłoczyć v wcëskac, wcësnąc, wgniatac, wgniesc, wsztop(iw)ac; ~ się
wcëskac, wcësnąc sã
wtłoczyć - wtłoczëc SY, EG, wcësnąc EG, np. Chłop wtłocził czôpkã pò ùszë
i
wëszedł. SY
SY, wcësnąc sã EG, np. Jesz sã tëlé
wtłoczyć się, wcisnąć się - wtłoczëc sã
wtłocził w autobùs. SY
1341
wtoczyć zob. wtaczać
wtoczyć - wtoczëc EG, wkùlnąc EG. Np. Mùszimë te beczczi wtoczëc na wóz. EG
wtoczyć się - wtoczëc sã EG, SY, wlezc EG, weńc EG. Np. Wszëscë wtoczëlë sã do
chëczi. SY Ewent. wtëmlowac sã, wtoczëc sã - EG. Np. Spiti sã wtocził do jizbë. EG
wtopić v wtopic; ~ się wtopic sã, welnąc; ew. w zn. wtłoczyć się, częściowo zatopić /
zagłębić się [Jakbë mù nodżi w déle welnãłë (wrosłë / wtopiłë sã). Ra]
wtorek m wtórk m; we ~ we wtórk
wtorkòwy ad wtórkòwi
wtór - ts. EG, wtórzenié EG, przëwtôrzanié EG, pòwtôrzanié EG
wtórnie - ts. || wtórno EG
wtór m mùz przewtôrzanié, wtórzenié n
wtórnik m pòwtôrznik, duplikat, odpis m
wtórny - 1. ts. EG. Ewent. drëdżi, z drëdżi rãczi EG, pòwtórzony, taczi „nadto”,
nieòriginalny, pòdrobiony / falszëwi, dodatkòwi EG. Np. Wtórnô smierc. MÒ.
Sërowinë TR (= surowce pòl. EG) wtórné. Wtórnô pòżiczka jãzëkòwô - EG.
[Np. ‘dolmaczëc’ je wtórną
pòżiczką. Jak pòdôwô pòlsczi ùczałi Z. Gołąb, z
tërecczich jãzëków słowò ‘tl*mačiti’ trafiło do słowianiznë.
W ti fòrmie je
pòżëczëlë kòle XII w. Niemcowie, chtërny to nôgłosowé
tl*m... zmienilë w
kaszëbiznie mómë przede
dolm... i stądka to słowò trafiło do kaszëbiznë. Le w
wszëtczim tłomaczëc || tłómaczëc || tłumaczëc. A fòrma dolmaczëc w Słowôrzu
Zëchtë je òpatrzonô krziżikã, tzn. że je ju napół zabëtô - EG]. - Przër. powtórny
wtórny ad pòwtôrzny; prąd ~ pòwtôrzny żoch, napiãcie ~ne pòwtôrzné nap-nienié
wtórować przëwtarzac, wtórzëc
wtórować v przëwtôrzac
wtórowanie n przewtôrzanié n
wtóry ad drëdżi, pòwtôrzny; pò raz ~ drëdżi rôz, pòwtôrzno
wtrącać się - wtëkac sã / tkac sã w cos JA, mieszac sã EG, wlażac kòmùs w krëpë a. w
miskã (Sy np. Jô sã ju nie mdã w te waje sprawë tkôł / wtikôł / miészôł. EG Do cze
jesz të sã w ne sprawë tkôsz / wtikôsz / miészôsz?!. Ewent. wtëkac swój nos EG, np.
Të wiedno wtikôsz swój nos w nie swòje sprawë. EG. - Przër. wdawać się w coś,
zadawać się z kim
wtrącać, ~cić v 1. wsôdzac, wsadzëc, wrzë-cac, wrzëcëc; ~ kògò do wiãzienia wsô~
dzac kògòs do sôdze 2. wtëkac, we-tknąc, wczëdac, naczidnąc, wmié-sz(ëw)ac; ~
słówkò wczëdac słówkò, ~ swòje trzy grosze wtëkac swój nos, ~ się miészac sã, ◊
się do rozmòwy miészac sã do gôdczi wtrącać się - Nie kładzë pôlca miedzë
dwiérzë. Ra
wtrącanie się - wtikanié sã, miészanié sã - EG, ewent. wtikanié swòjégò nosa EG
wtrącanie się n miészanié sã, wtikanié sã n
wtrącić - wczidnąc, dodac, ewent. dopòwiedzec (np. Jô bë chcôł wczidnąc / dodac /
dopòwiedzec pôrã słów do te
pòrëszonégò tematu.) EG
wtrącić się - wmieszac sã EG, ewent. wcësnąc sã, wetknąc sã, wpakòwac sã EG, np.
Më so tak gôdómë, a ten sã midzë nas / do naszi rozmòwë / w naszã rozmòwã
wmiészôł / wcësnął / wetkł / wpakòwôł i... EG
wtręt (językowy, słowny) - nalecëzna TR, EG (= pòl. naleciałość), “wczidka” (neol.)
EG,“przëmiészka” (neol.) EG
wtrynić v pòt wkrącëc, wmòdlëc, wcëganic, wtromòlëc
wtulać, ~lić v wcëskac, wcësnąc; ~ twarz w pòściel wcësnąc skarnią w pierznã
wtyczka ƒ wtikôcz, sztopsel m wtyczkòwy ad wtikòwi, sztopslowi
wtykać v wtëkac, wkładac, ew. kłasc, wpichac [Nie kładzë pôlca miedzë dwiérzë. Ce]
zob. wetknąć
1342
wùj m uj, uja, ujc ◊ uja west (wiatr zachòdni)
wùjaszek m ujk, ujôszk m
wùjenka ƒ ujna, ujenkaƒ
wujostwo (ciotka i wujek) - wùjostwò JA
wùjostwò n ujowie, ujic pl
wùlgarnie adv sprosno, wùlgarno
wulgarność - òb. prostactwo
wùlgarność ƒ sprosnosc, wùlgarnosc ƒ
wulgarny - òb. prostacki, sprośny, plugawy
wùlgarny ad sprosny, wùlgarny
wulgaryzm - wùlgarizm EG, słowò / wërażenié sprostné EG
wùlkan m wùlkan m; wybùch ~u wëbùchnienié wùlkana, tańczyć na ~ie dzyrzëc sã na niebezpiek
wùlkaniczny ad wùlkanow(i) wùlkanizować v wùlkanizowac
wwiercać, ~cić v wewierc(ëw)ac, wewiercëc, wsydrëwac, wsydrowac, wkrãcac,
wkrącëc
wwieść, wwòdzić v wprowadzëc, wprowôdzac
wwieźć, wwòzić v wewiezc, wewôżac, wwòzëwac
wwikłać v wpëzglëc, wplątac
wwòdzić zob. wwieść
wwòzić zob. wwieźć
wwòzowy ad wewôżny, wòzny; cło ~we
wòzné cło
wwóz m wewôżëna, wòzëna, wewiezëna f,
wòzënk m, wewiezenié n wy prn wa, Wë
wwóz(ka) wwózka Lz, wwiezenié Gò
w wyniku - òb. wynik
wy wa; wasze waje; wajëch waszych
wyasygnować v wëasygnowac dac / wëłożëc / wëpłacëc dëtczi
wyasygnować v wëłożëc, wëpłacëc, wëasygnowac
wybaczać, wybaczyć, wybaczenie itp. - òb. przebaczać, przebaczyć itp.
wybaczać, ~czyć v wëbôczë(wa)c, przebôczë(wa)c
wybaczalny ad je do wëbôczeniô wybaczenie n wëbôczenié n
wybadać - wëbadac, ewent. òbczëc, wëcknąc, sprawdzëc wybadanie n obsłëchanié,
obczëcé, wëdowiedzenié, wëbadérowanié n, wëdowiédzô ƒ
wybad(yw)ać v obsłëch(ow)ac, obczë(wa)c, wëdowiadowac, wëdowiedzec,
(wë)badérowac
wybałuszony - wëtrzészczony, wëdãti SY
wybaluszony ad wëtrzészczony, wësa-
1343
dzony, wëdãti, wëlazłi [Ta baba mô taczé wëdãté òćzë, że bë człowiek mógł sã ji
wërzasnąc. Sy]
wybałuszyć v oczy wëtrzészczëc oczë
wybałuszyć v wëtrzészczëc, wësadzëc, wë-dic, wëblészczëc; ~ oczy wëtrzészczëc oczë
wybatożyć v przëcygnąc / wlôc / wprac / wlëmic batugã
wybawca wëbôwca Lz, ewent òdrzésznik Lz? (= ten, co kògòs òdrzesził, tj. òdwiązôł)
wybawca m wëbôwca, zbôwca, retôrz m
wybawczyni ƒ wëbôwnica, retôrka ƒ
wybawiać wëbawiac; on wybawia òn wëbôwiô
wybawi(a)ć v wëbôwiac, wëbawic, (wë)· retac
wybawiciel m wëbòwca, retôrz m
wybawienie n wëbawienié, zretanié n
wybąkać, ~nąć v wëmërmòtac, zmërmò-tac, zmrëczec
wybebeszyć v wëflaczëc, wëbebeszëc
wybeczeć (się) wëbeczec, wëskrzeczec, wë-płakac (sã)
wybełkotać - wëbùlbòtac EG (òd: SY ‘bùlbòtac’), wëglugdac RA
wybełkòtać v wëmërmòtac, wëgãgnotac, wëfeflotac
wybesztać zob. wyłajać
wybetonować v wëbetonowac, wëcemen-towac
wybãbnić v wëbãbnic
wybicie n wëbicé, wëczidnienié n; ~ kògò nabicé, wësmarowanié, narznienié n
wybić - wëbic, np. Knôpi wëbilë (stłëklë) rutã w òknie. Przewrócył sã i so wëbił zãbë.
Trzeba wëbic (przebic) dzurã w scanie. Przë tim przëbijanim délów më wëbilë
(zùżëlë) wszëtczé gòzdze. EG W przenosnym znacz. ‘òprzestac ò czims mëslec’, np.
Wëbij so to òd razu z głowë, bò z tegò
i tak nic
nie wińdze. EG
wybić się (wyrobić sobie „nazwisko”) - wëbic sã EG, np. Òna jedna z tegò rodu sã tak
wëbiła i je dzysô znónô wnet na całim swiece.
wybić zob. wybijać
wybić komuś coś z ~wy wëbic kòmùs cos z głowë; wëgadac cos kòmù [Wez to so lepi
zarô wëbij z głowë. Òn so nie chce dac tegò wëbic z głowë. Jemù tegò z głowë
nawet młotkã nie wëbijesz. - Gò Jemù nicht nie wëgôdô jegò ùbrzątwinów. Sy]; nie
można mu tego wybić z ~wy mù nie jidze tegò z głowë wëbic / wënëkac (Sy);
wybiec, ~gać, ~nąć v wëbiegnąc, wëbiegi-wac, wëlecec, wëlatowac, wëparzëc,
wëbùrknąc, wëżgac, wëbùrkiwac; ◊ naprzeciw kòmù wëbiegiwac kòmùs na przódk,
~ się wëbiegac sã
wybiedzony ad wëbiédzałi, zbiédniałi, wë-mãczony, zmiarti
wybieg m 1. wëwichlënk, wëwijôk m, wë-krącanié sã n 2. drëfta, obòra ƒ
wybiegać zob. wybiec
wybielacz wëbiélôcz Gò [tegò wëbiélacza; Proszczi z wëbiélaczama; Przódë lëdze
blékòwelë piérzã (bielëlë jã w słuńcu, na łące, tj. na „bielawie”), dzys tegò nicht
nie robi, bò są proszczi z wëbiélaczama. - Gò]
wybielać, ~lić v wëbielë(wa)c, (wë)blad-nąc; ~ cyną (wë)cënowac, ~ ściany
(wë)kalkòwac, ~ się wëbielëc so(bie)
wybielić wëbielëc [np. To są ti, co òpłókelë swòje ruchna a wëbielëlë je w kr’wi
Baranka.Gò bibl]
wybieleć v wëbielëc, wëbladnąc
wybielenie n wëbielenié, wëbladnienié, wëcënowanié, wëkalkòwanié n
1344
wybierać - wëbierac, np. Wëbierzemë so pôrã jabk z tegò kòsza. Bądzemë wëbiérelë ||
òbiérelë / welowelë (niem.) radnëch gminë / pòsłów do sejmù i senatorów do senatu
itp. EG - Przër. wybrać, wybieranie,
wybory, wybór
wyb(ie)rać v wëb(ie)rac, welowac, miz-glëc, wëzdrzec; ~ pònownie wëb(ie)~ rac
znowa, ~ czãściowò wëbierac dzé-lã, ~ ryby z matni kaszczowac, wybrać ryby z
sieci zastawnej wëjarnowac rëbë ze żaka, się w pòdróż kùstrzëc, szëkòwac sã do
rézë, dôwac sã w rézã ◊ wëbrac sã na drëdżi swiat (umrzeć); wëbrac sã ze seczerą na
mùchë a. ze szrótã na dzëka (z mòtyką na słońce), wëbierac sã jak wróbel za
mòrzińc (gùzdrać się)
wybieralność ƒ wëbiérnota ƒ
wybieralny ad wëbiérny, welowny
wybieranie - wëbiéranié EG, ewent. wëbiérka EG (‘wëbiérka bùlew’). - Przër. wybory
wybieranie n wëbiéranié, welowanié n; ~ się w pòdróż kùstrzenié sã do rézë
wybierki, wybiórki pl rak m, zaostałosc ƒ
wybi(ja)ć v 1. wëbi(ja)c, wëczëdac, wëtłu-(ka)c, wëczidnąc; ~ kòmù ząb wëczi-dac,
wëczidnąc kòmùs ząb, ~ szybã wëbi(ja)c a. wëtłu(ka)c rutã 2. obi-(ja)c, obcëgac,
obcygnąc; ~ suknem obi(ja)c a. obcëgac, obcygnąc suknã 3. wëkrąc(ëw)ac,
wëkrącëc, wëczidac, wëczidnąc; ~ rãkã ze stawù wëkrącë-(wa)c rãkã a. wëczidnąc
rãkã z prze-dżiblënë 4. (w)lipstrowac, (w)dëgò-wac, (na)bic, (wë)tuznowac; ~ wszystkich wëbi(ja)c wszëtczëch 5. ~ się wësok zańc, wdost(ôw)ac sã wësok na urząd
wybiórczo - przebiérno EG, ewent. z òsóbna, pòjedinczo || -czno - EG
wybitnie - òsoblëwie, ekstra, baro, nadzwëczôj, nad zwëk
wybitnie adv baro, nad zwëk, bëlno; ~
zdolny baro spòsobny
wybitność ƒ nadzwëkòwòsc, bëlnota ƒ
wybitny - sławny, wëbitny, nadzwëczajny, ewent. nadzwëczôj / òsoblëwie / niebiwale
znóny / sławny / bëlny / mądri / ùczałi / ùtalentowóny / ùzdolniony itp. wybitny
naukowiec wëbitny (a. bëlny, wiôldżi) ùczałi
wybitny ad wëbitny, nadzwëkòwi, bëlny; mieć ~ne zdolności miec nadzwëkòwi
pòchwôt
wybladły ad wëbladłi
wyblakły ad wëblékòwóny, wëbielałi, wëbladłi. Zob. wypłowiały
wyblaknąć v wëblékòwac, wëbielec, wëbladnąc
wybłagać v wëmòdlëc, wëprosëc, wëbòdac wybtãkitnieć v wëjasnic, wëmòdrzec
wybłocić (się) skalëc, wëczapac / òczapac, òchlapac wëszlapac, zakalëc, zaczapac
wybłyskać v załiskiwac, zasklëni(e)wac
wyboisty rëklënowati Gò, nierówny, rozjachóny, pòdzurawiony, z wëtłëkłima dzurama /
dołama, ewent pùklati, hómplowati (hómpel = brzëch, pùczel na drodze)
wybòisty ad rozjachóny; ~sta droga rozjachónô darga, wëpłókaƒ
wyboje na drogach dzurë, dołë, rëklënë pl Sy, ewent hómple (hómpel = brzëch, pùczel
na drodze). [Tu, na tëch rëklënach mógł bë łôtwie kòła z złómac. Mie jidze jak pò
rëklënie. Sy]. Por. wyrwa
wybòje pl rozjachë, utrzësënë pl
wyborca wëbierca Lz || wëbòrca Lz
wybòrca m welôrz, welownik, wëbiérôcz m
1345
wybòrczy ad welowny, wëbiérny; kartka ~cza welowny cedel, wëbiérnô kartka,
kòmitet ~ wëbiérné przédnictwò, we~ lowny kòmitet, odezwa ~cza wëbiérny ogłos,
prawò ~cze wëbiérné prawò,
wybrnąć
ustôw o welacëji, ruch ~ wëbiérnô rësznota, urna ~cza wëbiérnô urna, walka ~cza
welownô biôtka, zebranie ~cze welowné zéńdzenié
wybòrczyni ƒ welownica, wëbiérôczka ƒ
wybòrnie adv widzało, oczno, paradno, arastno, zdarno, sprasno, dukantno
wybòrność ƒ widzałosc, ocznota, parad-nosc, arastnosc, dukantnosc, stro-gòscƒ
wyśmienitość ƒ udałosc, widzałosc, zdarnoscƒ
wyborny ad wëbiérny (Sy), mòżny (Ra), mòżnisti (Ra, Sy). bëlny, baro dobri, smaczny
{‘mòżny’ in = a) majãtny, bògati - zob. możny; b) wiôldżi [Mòżny kawał żëta. Sy]}
[Co wa môta za mòżny chléb. Sy To bëła mòżnô prażniczka! Ra Dobrô, mòżnistô
strawa. Ra Mòżny sok òrzézwiający. Lz Mòżné wino / żëto. - Lz]. Por. wyśmienity,
wspaniały
wyśmienity - bëlny, dobri, ewent. jãdrzny Sy ( jin. znacz. = pòl. jędrny) [To bëła
jãdrznô mùzyka. Ksądz pòwiedzôł dzys jãdrzné kôzanié. – Sy], mòżny, mòżnisti –
arch Ra, [Môta mòżnistégò parobka. Dobrô, mòżnistô strawa. Ra] ewent. smaczny EG, szmakòwiti SY. Por. wspaniały
wyśmienity ad bëlny, apartny, udałi, strodżi, widzałi, zdarny
znakòmity ad bëlny, widzałi, spòsobny, pëszny, oczny, słôwny mòżny [Co wa môta za
mòżny chléb. Sy Mòżny sok òrzézwiający. Lz Mòżné wino / żëto. - Lz]
wybòrny ad widzałi, oczny, paradny, arastny, strodżi, sprasny, dukantny
wybòrowy ad wëbróny, dobróny, wëszu-kóny, arastny; dzieła ~we oczné do-kôzë, ~
towar wëbróny gwôł, ~we to-warzystwò dobróné towarzëstwò
wybory (w. przedstawicieli do władz) - wëbiéranié EG, wëbòrë EG, welowanié
(niem.), welacjô (niem. przestarz.) RA. [Wëbòrë w naszi wsë bëłë jednogłosné. Ra]
Wybory właściwych dróg (w życiu) - wëbiéranié bëlny drodżi (w żëcym),
żëcym EG
zastanôwianié sã / pòstanowienia jak pòstãpòwac w
wybój m rozjacha, wëpłóka, dzura, rëja ƒ (in rëja = pol. a) przerębel do łowienia ryb
pod lodem; b) błotnista łąka, trzęsawisko; c) jar; d) framuga, wnęka w piecu)
wybór - wëbór EG || wëbiér EG || wibiór SY ewent. wëbiéranié. Np. tegò wëbòru /
wëbieru / wëbraniô || -niégò. W tim krómie je wiôldżi wëbór / wëbiér towôrów (je w
czim wëbierac). Tam nie bëło wiôldżégò wëbòru || wëbieru (nie bëło w czim
wëbierac. A tej òdbëło sã wëbiéranié prezesa / wójta gminë. - EG. - Przër. wybory
wybór m welacjô ƒ, wëbiér(k), wëzdrzënk m, wëbranié, welowanié n; rozpisa-nie
~orów rozpisanié welacëji, wynik ~orów wińdzenié welowaniô, zrobić ~ wëzdrzec
so, wëbrac so, do ~oru do wëbraniô, bògaty ~ bògati wëbiérk, ~ dzieł wëbróné a.
dobróné dokôzë
wybrać - wëbrac, np. Òni z ti przësłóny paczczi wëbrelë so pò pôrã rzeczi. Lëdze
wëbrelë || òbrelë nowégò wójta / szôłtësa / bùrméstra. EG[To je niemòżlëwé, żebë
gò wëbrelë jednogłosnie. Ra]
wybrać się - ùdac sã SY, wëpùscëc sã, wëbrac sã, wërëgnąc Tr: uprawic sã
wybrać się w drogę (przygotować się do drogi) - rëgnąc || (żart.) rëknąc SY, wërëgnąc
|| wërëknąc EG, wëbrac sã w drogã EG, pùscëc sã, wëpùscëc sã EG. Np. Òna rëgnã /
wërëgnã(-ła) / wëbra(-ła) sã / wëpùsca || wëpùscëła sã do Warszawë, żebë... EG. Przër. udać się
1346
wybrać się, wyjechać rëgnąc || rëknąc Tr: uprôwiac sã,
wybrać zob. wybierać
wybrakòwać v przebrac
wybrakòwanie n przebranié n
wybrakòwany ad przebróny; towary ~ne przebiérczi pl, raczné wôrë
wybraniec wëbrańc Gò [np. Niech terô sebie wëbawi, żelë Òn je Mesjaszã, Bòżim
Wëbrańcã”.]
wybraniec m mùlk m, wëzdrzóny, wë-bróny m
wybranka ƒ mùlk m, wëzdrzónô, wëbrónô, udba, wëzdrzónkaƒ
wybrany ad wëbróny, wëzdrzóny
wybraństwo - wëbraństwò EG
wybredniś m wëmëszlajk, czablot, fefrot, wëmëszlińc, wëmësléwc Bù m Òn sã stôł
kùmkôczã (człowiekã niezadowòlonym) a wëmësléwcã. Bù]
wybredność ƒ wëmëslnota, przebiérnota ƒ
wybredny (szczególnie w jedzeniu) – wëbredny Gò (przër. wëbrednik, wëbrednica SY
[Nic temù wëbrednikòwi nie szmakô. Sy]), wëmëslny SY przebiérny SY. Ò
zwierzãtach: przechwarstny (zab.) SY, przegrëzny EG. [Niech le Marta bądze dali
tak przebiérnô i tëch parobków tak òdgóniô, to kòt jã na òstatkù weznie. Sy Co to je
za przechwarstny kóń, nawet taczégò dobrégò sana òn nie tknie. Sy] Człowiek
wybredny - wëmëszlińc, wëmiszlajk
wybredny ad wëmëslny, fefrotny, pòbłaznowóny, przechwarstny, srupny; być ~m
wëmëszlac, czablotac, fefrotac, bëc wëmëslny ◊ óws kògòs w dąsła cësnie a. chtos
szukô w chlebie oscy, sãków w sycënie; człowiek ~ zob. wybredniś.
wybredzać - wëmëszlac (òn wëmiszlô) EG, przebierac EG, ewent. gwańdac || gwajdac,
gwaszëc, - SY (mieszac w jedzenim, ale mało jesc) EG [‘zagwańdac’ || ‘pògwańdac’
= pògniesc, pòdrobic, pòmieszac pòmãk np. bùlwë z miãsã i òstawic niezjadłé, tj.
‘pògwańdóné’ - EG]
wybrnąć - wëbrnąc EG, wëbërnąc RA, wińc, wëdostac sã
wybrnąć v wëdostac, wëprzińc, wëtrekac (sã) wëbrnąc (z wòdë / piôskù) || arch lok
wëbrësc Lz [Ju wëbrnął z piôsków. To wôrało długò jaż òn wëbrudł (wëbrnął) z
jezora.Lz ]; ~ z długów wëdostac sã a. wëp~ rzińc z dłëgów, ~ z ciężkiegò pòłożenia wëdostac sã z klëmë, z grãdi
leżnoscë, jak wybrniesz z tegò? jak
z te wëprzińdzesz, wińdzesz, wëdostóniesz sã?
wybroczenie n wëmikanié, wëkapanié, wëkrëwawienié n
wybroczyna ƒ med krëwawienié n
wybrudzić (się) zob. pobrudzić się, obłocić się, osmarować się, osmolić się, umazać
się
wybrukować v wëflastrowac,wëkamienic
wybryk - òb. sprawka
wybryk m nôwart, nôwarp m; sprôwka, psota f
~i fantazji
nôwartë rojitwë, ~ młodości knôpiczé
nôwartë, ~ natury nôwartë nôtërë wybrylantowany ad wëbrilantowóny, obstrojony brilantama
wybrzeże (przymorze) przëmòrzé / przi- LZ
wybrzeże przimòrzé
wybrzeże n ubrzég, pòbrzég, strąd, zberk
1347
m, obłóma ƒ mòrzëzna arch [akc. mò-] f {‘mòrzëzna’ in = pol. dary morza, dochód z
morza, np. ryby, bursztyn} [Naszi sąsadzë pòchòdzą z mòrzëznë. Sy] pòbrzeżé, -ô, n.,
‘pobrzeże, kraj nadbrzeżny’: Na samim pòbrzeżu negò jezora stoją dwa wëbùdowania. Ra
wybrzeżny ad ubrzeżny, pòbrzeżny, strądowi, zberkòwi, obłómòwi pòbrzéżny, przym., ‘pobrzeżny, nadbrzeżny’: pòbrzéżné
łączi. Ra
wybrzuszenie n brzëch, pãp, bal; ew. brzësc m, gùcza f [Na tapéce te pãpë trzeba
przebic sztepówką. Tu, na stopach móm taczé gùcze / taczé brzësce / bale, że
bótë zarô wëkòszlawiã.]
wybuch - wëbùch SY, EG, eksplozjô f wybuch miny wëbùch / eksplozjô minë;
wybùch m bùch, wëbùch, rozbùch m, wëbùchnienié, wëbùchniãcé n [To sóm bùch béł czëc, jak sã wòjna rozpòczã. To béł bùch,
ten bë całi piéck rozwalił. – Sy]; ~y śmiechù rzëchòt m, rzechòtanié n, ~ wòjny
pòczątk wòjnë
wybùchać, ~nąć v (wë)bùchac, wëbùchnąc, wëbùchiwac, eksplod(ér)owac;
~ płaczem rozpłak(iw)ac sã
wybuchnąć - wëbùchnąc, np. Kòmin béł wadlëwi i wëbùchł òdżin. SY
wybuchowy - wëbùchòwi EG. ; materiał wybuchowy materiôł wëbùchòwi; wada ~łu
wada / fela materiału / sztofù Ewent. ò lëdzach wybuchowy (łatwo wpadający w
gniew) : pëskati, òpëskòwóny,
nerwòwi, frëchòwny (niem.) – EG, rozgòrzlëwi
LZ, zarô złi
wybùchòwy ad 1. wëbùchòwi, wëbùszny
2. fig oparzony, obrëszny, znôszający sã
wybùdować v wëbùdowac, wëstawic, pòstawic
wybùdowanie n 1. wëbùdowanié, wëstawienié n 2. pùstczi pl, rzad pùstkòwié n; na ~niu na pùstkach
wybujać (wyrosnąć wysoko) - wëstrzelëc SY, wëszosowac (niem.) EG, wëlecec EG
(przër. wëlecałi - wybujały), ewent. zlëbiec (= wërosc wësok, ale cenkò)
wybùjać v wëlecec, wërosc, rozrosc wybùjałośćƒ wëlecałosc, lëbòtaƒ wybùjały ad
wëlecałi, lëbi, ujny
wybujały - wëlecałi KW, wëszosowóny - EG, wërosłi wësok, ewent. lëbi SY, EG ||
lëbawi SY (= chùdi, wësoczi ale cenczi - téż: ò miãsu: chùdi, nietłësti) EG. - Przër.
wątły
wybùlić v pot wëbùlëc, wëpłacëc, wëdac na cos wiele dëtkòw
wycac(k)any ad wëpépkóny, wëchùchóny,
wëcaczkóny, wësmùkóny
wycałować wëcałowac Gò,wëkùszkac Gò Sy [Nënka wëkùszkała sëna, co z wòjnë
wrócył. Parobk wëkùszkôł dzéwczã. Sy]
wycałować v wëkùszkac, obkòchac, wëkòchac; ~ się wëkùszkac sã ◊ żart smiotanã spic (mòcno kògòś wycałować) wycedzić v wëcedzëc; ~ parã słów wëcësnąc pôrã słów
1348
wycelować v wëcélowac; ~ na kògò wzyc kògòs na strzél, przëłożëc a. wëcélo~ wac na
kògòs
wycembrować v obùdowac od bëna
wycembrowanie n obùdowaƒ
wycerować v wësztëpòwac, zasztëpòwac
wycharkać v wëchòrchòlëc, wërzëpiec
wychładzać, ~łodzić v wëstëdzac, wëstë-dzëc, weznobi(wa)c, (o)chłodzëc, obznobi(wa)c
wychleptać v wëszleptac, wëchlapac, wë-sorbac
wychłodnąć v wëstëdnąc, oznobic
wychłostać kogo - zbic kògò, nabic kòmù, sprac kògò EG, wprac kòmù EG, wsolëc
kòmù EG, wrzãszczëc kòmù EG, wladowac kòmù EG, bùksë przetrzepac kòmù EG,
natrzaskac kòmù EG, wlëmic kòmù EG, wtłëc kòmù pôrã na dupã EG, slôdk sprac
kòmù EG, wsmarowac kòmù EG, nasmarowac kòmù EG, wlôc kòmù EG,
kòmù SY, przełożëc kògò przez kòlano SY,
„wëpłacëc” kòmù EG nałożëc
òprëczkòwac kògò EG òd SY
[przër. òprëczka (zab.) SY = bicé]. Np. Tatk gò
zbił / mù nabił / sprôł mù dupã / wrząszcził Òni mù nabilë. EG. Òna mù slôdk sprała
rózgą. EG Jô wzã chabinã (rózgã0 a tej jô mù da... / wpra / wsmarowa. EG Chcesz
të, żebë jô tobie wlëmił? Mògã ce wlëmic pôrã w slôdk, tej bądzesz wiedzôł, że
trzeba słëchac. EG Jô mù nałożił na rzëc, że miã pòpamiãtô. SY. Òn mù zarô, òd
rãczi „wëpłacył” EG. Òn le tegò knôpa czãsto „wëpłôcô”, a to i tak nic nie
pòmôgô, pòprawë niżódny ni ma. EG. Ju të gò zôs wëpłôcôsz. Le gò nie wëpłacôj,
bò òd wëpłôcaniô jô tu jem, jô jem jegò matką, a żelë chcesz, tej mògã zarô tobie téż
wëpłacëc. - EG
wychłostać v nabic, narznąc, wtuznowac, wknuzowac, wlipstrowac, wlëmic nalôc /
wlôc, naprac / wprac / òbłożëc czim (np. czijã) [Jak ce drapaką (miotłą) òbłożã, to të
pùdzesz, bãbnie. Sy] ~ komuś nabic / wprac / wczëbaczëc / napączkòwac /
wrząszczëc / wlëmic / werznąc / wlôc kòmù;
chłostać v bic, rznąc, lôc, prac, łojic, lëmic, walëc, smarowac, arch chłostac Lz; ew.
ekspr, żart wëpłacac (kòmù) [Czej òna mù pò pùklu lëmiła / smarowa, to jaż kùrz z
wãpsa szedł. Gò Szkólny jegò chłostôł palëcą. Lz Co të tak te dzecë / tim dzecóm
wëpłôcôsz. Të nie jes òd wëpłôcaniô. Jak bądzesz miôł swòje dzecë, bądzesz jima
wëpłôcôł, a mòjim dôj pòkù. - Gò]; {‘chłostac’ zob. chłostać}
arch: òchłostac, nachłostac, wëchłostac, pòmascëc [Knôpa òn dichtich nachłostôł.
Dożdżë le, ga jô ce chwôcã, jô ce òchłoszczã. Òn wëchłostôł tëch knôpów dichtich. [Pòj le dodóm, jô ce pùczel pòmaszczã (nabijã tobie)! Lz]Lz zachłostać na
śmierć: zachłostac Lz
[Ale te òn zachłostôł. Lz]
wychodek - ùsôdk SY || ùsôdka SY, wichódk SY, szituz, ewent. (w znacz. „sławojka”)
bùdka ze serduszkã EG. Np. Nasz ùsôdk je slôdë. Jic na ùsôdk. Jic na ùsôdkã. Bëc
na ùsôdce. – SY; por. załatwić się, wypróżnić się
wychòdek m pòt usôdk m, usôdka ƒ, na bùten; zob. ubikacja
wychòdne n wińdzeniowé n; być na ~dnym bëc na wińdzenim
wychòdzenie n wëchôdanié n
wychòdzić v wëchôdac, wëchòdzëc, wińc, wëlôżac, wëlezc, wëprzińdzëwac, wë-przińc,
wëdost(ôw)ac sã; ~obronną rãką uńc ze zdrów skórą, ~ naprzeciw kòmù
wëchôdac kòmùs na przódk, ~ na scenã wëchôdac na zdrzadniã, okna ~dzą na
ulicã okna są od darżëcë, to na jedno ~dzi to je dëcht równo, wyszło na jaw wëdało
1349
sã, ~ z brze-gów przelewac sã, ~ z formy (s)tracëc szëk, wychodzić za mąż zob.
mąż
wychodzenie n wëchòdzenié, wëchôdanié n; ~ za mąż zob. mąż
wychòdztwò, ~dźstwò n wëcygnienié, wë-wãdrowanié n
wychòdźca m wëcygôcz, wëwãder, emi-grant m
wychorować się wëchòrzec sã, nachòrzëc sã ju co. Zob. wydobrzeć
wychòwać zob. wychòwywać
wychòwanek m wëchòwańc m
wychòwanica ƒ wëchòwónka ƒ
wychowanka wëchòwanka LZ
wychòwanie n wëchòwanié n, wëchòwa fi on odebrał staranne ~ on miôł sta-| rowną
wëchòwã, brak ~nia sërowizna f, ni miec wëchòwë, obëczajnotë
wychòwaniec m wëchòwańc m
wychòwanka ƒ wëchòwónka ƒ
wychòwany ad wëchòwóny; źle ~ niedomarus m, sëri
wychowawca m wëchòwôwca, wëchòwiwôcz m - Gò
wychòwawczy ad wëchòwny; zakład ~
wëchòwnica ƒ, wëchòwnô szkòła
wychòwawczyni ƒ wëchòwôczka ƒ mentorka f 1. naùczëcelka, wëchòwiwôczka,
wëchòwawczëni f, zob. doradczyni; 2. pòùczëcelka, ùpòminôczka, mòralizatórka f
wychòw(yw)ać v (wë)chòwac, wëchòw(ëw)ac, matczëc, (wë)matkòwac,
(wë)cotkòwac, (wë)piastowac; ~ się
wëchòw(ëw)ac
wychrzcić v orëchcëc, ochrzcëc; ~ się
orëchcëc sã
wychrzta m orëchcón, orëchcony, ochrzcony m
wychùchać v wëchùchac, wëmùjkac, wësmùkac, wëpépkac
wychùdły ad zbiédniałi, zlëszałi, zmizerniałi, scenczałi, uswiãdłi, spùdlałi,
zmiarti, wënierzchłi wychudzony - schùdłi EG, zbiédniałi EG, zmizerzony SY, spùdlałi
SY, EG. Np. Òna je tak zmizerzonô, że jô ji nie pòznôł w pierszi chwili (|| chwilë
EG). SY. Jô gò ni mógł pòznac, tak òn je spùdlałi. SY. [przër. ‘rozpùdlëc sã’ SY stracëc ùrodã, zestarzëc sã]. - Przër.
wycieńczony
wychùdnąć v zbiédniec, zlëszec, scenczec,
spùdlëc, zrobic sã umiarti wychùdniãcie, ~dzenie n zbiédnienié, zlëszenié, spùdlenié n
wychùdzić v wëtrôpic, dac zbiédniec, zlë~ szec, spùdlëc, odtłëscëc, zrobic umiarti
wychudzony zob. wychudły
wychwalać, ~lić v wëchwôlë(wa)c, wësłô-
1350
wiac, wësławic; ~ się bùsznic sã, statkòwac sã
wychwalenie n wëchwôlenié, wësławienié n
wychwyt m tech chwôtnik m
wychwyt(yw)ać v wëchwët(ow)ac
wychylać, ~lić (się) 1. wësëwac, wësënąc,
wëtëkac, wëtknąc, wëdżëbac, wëdżic
(sã) 2. wëpi(ja)c, przewrôcac, przewrócëc; ~ kieliszek przewrôcac, wëpijac czeliszk
wychylać (się) - wëchëlac (sã) SY || wëchilac (sã) EG, ewent. wëlażac, wëstawiac,
wësuwac sã. Znaczenié pòdobné jak w j. pòlsczim. Przëkładë zdań òb. pòd: chylać
(się)
wychylić (się) - wëchëlëc (sã) SY || wëchilëc (sã) EG, ewent. wëlezc, wësënąc,
wëstawic (np. wësënąc / wëstawic głowã przez òkno). Znaczenié pòdobné jak w j.
pòlsczim (le nié
„wychylić” w znacz. „wypić”). Przëkładë zdań òb. pòd: chylić
się
wyciąć, ~nać v wëcyc, wëcënac, wërznąc,
wërzënac, wëżëchòlë(wa)c, wëstrzic,
wëstrzëg(iw)ac; ~ kòmù słowa prawdy
wërznąc kòmùs prôwdã w oczë, ~
w pień pòwëbi(ja)c do nédżi, ~ las
spùscëc, spùszczac las
wyciąg m 1. wëcygłosc f, ekstrakt m; ~
miãsny miãsny ekstrakt, ~ z księgi
wëcygłosc z ksãdżi 2. winda ƒ, wëcygôcz, witôk m niem. aufcug m; por. kołowrót,
wciągarka; 3. wëpis m
wyciągać wëcëgac (w 2 znacz. wëcëgac = wyprowadzać się); wyciąga wëcygô.
Wyciągać drzewo z lasu, wóz z błota wëwlakac Gò, rëdowac SY [Bądzemë dzys
pnie rëdowelë z lasu || lasa. Sy]
wyciągać, ~nąć v wëcëgac, wëcygnąc, rëdowac, nadcëgac, nadcygnąc, nad-d(ôw)ac,
wësnukac, (wë)trôpic, (wë)-rząszczëc; ~ kòrzyść (wë)cygnąc zwësk, (z)robic
sznërgã, ~ wniosek swiądowac, wëcëgac swiądã, ~ kògò na słówka pòcëgac kògòs
za jãzëk, ~ rãkã pò jałmùżnã jic proszącë, ~ kòpyta, nogi përdã wëpiąc, ~ sieć z
mòrza palmòwac, ~ przed siebie sztopërczëc, wësztopërczëwac, wësë-gac, ~ od
kògò pieniądze wëochlë-(wa)c od kògòs pieniãdze, ~ się wëcë~ gac sã, nadcëgac sã,
naddôwac sã
wyciąganie n wëcyganié, rëdowanié, nad-cyganié, naddôwanié n
wyciągnąć wëcygnąc Wyciągnąć z błota wërëdac Sy [Nama krowa wpadła w torkùlã,
ale më jã wërëdowelë. Sy]
wyciągniãty ad wëcygniony, wërëdóny, naddóny, wësmùkóny, wërząszczony
wycie n wëcé n
wyciec - wëcec EG, wëceknąc EG, wëlecec EG, wëzédrowac (môl.) EG. Np. Nie
wëzédrëje sã ten twój wrzód? Chòdzysz z nim tëlé dni, spróbùj sobie przëłożëc jinszą
masc. SY Abò rôz ta rana (rena) sã wëzédrowa, terô òna wëżëje (zagòji sã). SY
wyciec, ~kać v wëcec, wëcékac, (wë)ka-pac, wëmiknąc, wëmikac, wëlece(wa)c,
(wë)zëdrowac
1351
wycieczka - wanoga, réza, pòdróż SY, wëprawa EG, wëprawa turisticznô, ewent.
zwiédzanié òkòlégò / regionu / kraju / cëzëch krajów / miastów. Wycieczkopielgrzimka - wanoga-pielgrzimka, wanoga piegrzimkòwô, wanoga pòłączonô z
pielgrzimką, réza pielgrzimkòwô, wëprawa pielgrzimkòwô. - Przër. włóczęga,
wędrówka, podróż
wycieczka ƒ wanoga; ew. pòdróż, réza, turistika f; ew. zwiédzanié (czegòs); ew. zob.
wypad; (wy)jechać na ~ę (wë)jachac / wëbierac sã (a. wëbrac sã) / wëpùszcziwac
sã (a. wëpùscëc sã) na wanogã / w pòdróż / w rézã / w turistikã / na zwiédzanié
(czegòs); jeździć na ~i jezdzëc na wanodżi; ew. pòdróżowac, rézowac, zwiédzac
(cos); ~ piesza (wëdrówka) wanoga, wałãga f, wãder m (wanoga in = pol. a)
tułaczka; b) tułacz, wędrowiec; wałãga in = pol. a) wałęsanie się; b) próżniak,
włóczęga) [Pò taczi dłudżi wanodze sadnij le i òdpòcznij sobie. Wrócył z wanodżi
pò swiece. Mie sã ju kòle kùńca zaczãła przikrzëc ta całô naja wałãga. Jic na wãder.
Wrócëc z wãdru. – Sy]; iść na ~ę jic na wanogã / na wãder / wałãgã; chodzić na ~i
chòdzëc na wanodżi / na wãdrë / wałãdżi; por. wędrować
wycieczkòwicz m wanoga, wanożnik m
wycieczkòwy ad wanożny, wałãżny; pòciąg ~wa-nożny cug
wyciek m wëcék m, wëceczenié, wëcek-nienié, wëlecenié, wëkapanié, wëmik-nienié n;
~ płynów wëcékanié rzôd-czëznë
wyciekać - wëcekac EG, cec EG. Np. Ta wòda stąd wëcékô. EG Wòda z dzurawi
beczczi cecze. EG. Beczka cecze (przecékô), bò wòda z ni cecze (wëcékô). EG W
znacz. sączyć się - wëmikac EG, zédrowac SY. Np. Ta beczka mùszi miec rësënkã
abò małą dzurkã, bò z ni òd pôrã dni wiedno wòda zédrëje. SY Nasza pómpa mùszi
bëc skażonô, bò tak wòda z ni pòmału zédrëje. SY
wyciekać zob. wyciec
wycieknąć - òb. wyciec
wycieniować v wëcenic
wycieńczać, ~czyć v (s)cenczëc, (s)ce-niec, (z)lëszec, (wë)trôpic, (z)biédniec,
(z)môłknąc, słabiec, osłabic
wycieńczenie - wëceńczenié EG
wycieńczenie n osłabienié, zmôłknienié n wëcenczenié, ew. wëtrôpienié n
wycieńczony (w znacz. wychudły i pozbawiony sił wskutek choroby, nadmiernego
wysiłku itp.) - wëceńczałi EG, zmarniałi EG, zmarnowóny EG, òklapłi EG, zmetlałi
EG, ùwiãdłi EG, pòdùpadłi na zdrowiu EG, zmarachòwóny (= narobiałi,m
narakòwóny) ewent. w ekspresyjnëch wërażeniach: mét EG, mer EG, szlap
(niem.) EG, baf EG. - Przër. wychudzony, chudy, wyczerpany
wycieńczony ad osłabłi, zmôłkłi, zlëszałi, wëtrôpiony, scenczałi, zbiédniałi
wycieraczka ƒ słomiôk, deptnik m, sło-miónka ƒ; ~ do piór szôtorka do wë-cercé
piórków
wycierac v wëcerac; ~ się wëcerac sã, ~ kùrz scerac pich, kùrz, ~ łokcie rãka-wów
łokcëc, wëłokcëwac, ~ nos ucerac
nos, ~ ubranie obnosëwac obùcé; zob.
wytrzeć
wycieranie n océranié, wëcéranié, wëszorowanié, obnoszenié n
wycierpieć (się) wëcerpiec sã EG, np. Jô w żëcym dosc wëcerpiôł òd twòjégò
pëskòwaniô. EG Ti lëdze sã co wëcerpielë w ti wòjnie. EG
wycierpieć v wëstojec, wëcerpiec wycieruch m smòlónka, kluta ƒ
wycięcie n wëcãcé, wëtniãcé, wërzniãcé n,
wëstrzig m
1352
wycinać - wëcënac EG (òn wëcynô). Np. Pòtrafił kòżélcã wëcënac w drzewie
nôpiãkniészé figùrë. SY
wycinać zob. wyciąć
wycinanka ƒ knëpkaƒ
wycinany ad wëcynóny, wërzinóny, wëstrzigóny, spùszcziwóny
wycinek m wëcynk, wëjimk, wërzink, wëstrziżk, wëkrój; ~ z gazety wëjimk z
gazétë, ~ kòła wëkrój kòła, ~ natarcia
môl ataczi
wycior m wëcérôcz m
wycios(yw)ać v wëczos(ëw)ac
wycisk m wëcësk, odcësk, wëżim m, wëdzerzga f, wëcësnienié, wëżimnienié n
wyciskać (się) - wëcëskac (sã) EG, np. Òn sã tak dzywno wëcyskô w gôdce (mówi w
spòsób sztëczny), zamiast prosto rzec, ò co chòdzy. EG Nigle na słówkò wëcësnie,
to jô ju wiém, co òna chce rzec. EG Òni sã tak wëcyskają przë spiéwanim. EG Jô
wiedno kòżdą tubkã pastë wëcyskóm
do kùńca. EGwyciskać, ~nąć v wëcëskac,
wëcësnąc,
wëżëmac, (wë)żic, wëżimnąc, wëdzerzg(iw)ac, wëdzerzgnąc
wyciskanie n wëcyskanié, wëżimanié, wëdzerzgiwanié n
wycisnąć (się) - wëcësnąc (sã) EG, np. Z ti tubczi jô jesz mòże cos wëcësnã. EG Z niegò
sã nie dô nic „wëcësnąc”, bò òn wié, że më gò „cygniemë za jãzëk”. EG Dôjta mù pòkù,
niech le òn sã spòkójno wëcësnie... EG powyciskać v pòwëcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘, wycisnąć’: Jô
ju móm pòwëcësniãté wszeden sok ë z jagòdowiczô, ë z bòrowiczô ‘powyciskałem już
wszystek sok i z czerownych, i z czarnych borówek’. (II)
wyciśnienie n wëcësnienié, wëżimnienié,
wëżãcé, wëdzerzgnienié n
wycofać zob. wycofywać
wycofanie n wëcopanié n
wycofniãcie n wëcopanié, wëcopnienié n
wycof(yw)ać v wëcop(ow)ac; ~ wòjska
wëcop(ow)ac wòjska, ~ z obiegù wëcopac z obiegù
wycwanić się
wycyckać v (wykorzystać kogo) wëcëcac Sy, np. Nie bãdzë głupi, a nie dôj sã przez
niegò wëcëcac. Wëcëcôł gò do nédżi. SY. - Przër. wykorzystać
wycyganić zob. wyłudzić
wycyzelować v wëmajslowac
wyczarować v wëczarzëc wyczekać, ~iwać v (pò)żdac, dożdac, (pò)czekac, odczekac ◊ stojec jak brutka
do tuńca (tãsknie wyczekiwač) wyczekiwanie n żdanié, czekanié, czekiwanié n
wyczekùjący ad żdający, czekający; zajmòwać ~ce stanowiskò przeczekac, zajëmac żdôwną dbã
1353
wyczerpać zob. wyczerpywać
wyczerpać - wëbrac, wëbrëkòwac, zùżëc, wëczerpac - Gò (òd: SY ‘czerpiskò’ =
kòpalniô), wënégòwac arch Sy ewent. żart wëłowic, wëczëszczëc - Gò [Më ju
wszëstką stôrą mąkã wënégòwelë, bądzemë terô chléb pieklë ze swiéżi. Sy]
wyczerpać się - skùńczëc sã, wëczerpac sã, ewent wëbrëkòwac sã, zùżëc sã - Gò
wyczerpanie - 1. wëbranié do nédżi / do kùńca / do òstatka, wëczerpanié EG. 2. ò
zmãczenim lëdzy, zwierzãt - przemãczenié, ùmãczenié, zmògniãcé EG, ewent.
„wëkùńczenié” EG
wyczerpanie się - skùńczenié sã EG, wëczerpanié sã EG
wyczerpanie n 1. wëdanié, zéńdzenié.
skùńczenié n 2. fig umãczenié, zmôłknienié n ew. wëcenczenié, wëtrôpienié n
wyczerpany - 1. wëbróny / wëczerpóny EG, np. wëbróny / wrczerpóny do nédżi / do
kùńca / do òstatka (np. do òstatny krople, do slédnégò zôrenka, co do zdebła), went.
Pùsti, próżny, lózy (niem.) - EG. 2. przemãczony,
ùmãczony, zmarachòwóny,
ewent „ùtłëkłi”, zmògłi, „czësto szlap / mét / mer”, zmetlałi - Gò
wyczerpany ad wëdóny, zeszłi, skùńczony
umãczony, zmôłkłi, mer
wyczerpùjąco adv dokładno
wyczerpujący (fizycznie) - baro mãczący EG, wëcygający całą mòc EG, baro
marachùjący
wyczerpùjący ad dokładny; ~ce informacje dokładné wiédze
wyczerp(yw)ać v wënégòwac, wënégiwac
schôdac, zéńc, kùńczëc, bë(wa)c na
ubiedze, wëzbë(wa)c sã, pòwëbierac,
pòwëbrac; wydanie tej książki jest już
wyczerpane ta ksążka ju je zeszłô, cierpliwòść ~pała się cerplëwòscë ju nie
sygô, ~ temat (s)kùńczëc téma, ~ się
wëda(wa)c sã, (s)kùńczëc sã
wyczesać zob. wyczesywać
wyczesanie n wëczosanié n
wyczeski wiczosczi Lz
wyczeski pl wëczos m, wëczosóné włosë wyczes(yw)ać v wëczos(ëw)ac
wyczha! int wësjë!, ksjë!, hësjë!
wyczołgać się - wëczôłgac sã SY, wëczorgac sã (zab. teor.) SY. - Przër. czołgać się,
zaczołgać się, przyczołgać się
wyczołgać się wëczorgac sã, wëkraczac sã.
wëtrekac sã
wyczucie n wëczëcé, rzad pòczëcé; w zn. wywęszenie: wëcknienié, wëwąchanié n; w zn.
wymacanie: wëmaklanié n; ~ taktu (delikatności postępowania) wëczëcé / pòczëcé
taktu (subtelnoscë / delikatnoscë pòstãpòwaniô); mieć ~ sytuacji miec wëczëcé /
rzad pòczëcé sytuacji / pòłożeniégò || -żeniô [Òn ni miôł tëlé pòczëcô (wëczëcô ||
wëczëcégò sytuacji), żebë sã nie zadawac ze zdrajcą. Sy]
wyczuć v wëczëc, pòczëc, zmerkac, wëmerkac; ew. wëmaklac / namaklac, wëcknąc,
wëwąchac, dobadérowac sã [òn to wëczuł / pòczuł / zmerkôł / wëmerkôł / wëmaklôł
/ namaklôł / wrckł / wëwąchôł / dobadérowôł sã]. Por. zauważyć
wyczu(wa)ć v wëczë(wa)c, wëmakl(ëw)ac,
(wë)cknąc, pòcknąc, ucknąc, (z)mer-
1354
kac
wyczulony - wëczulony EG, czułi EG / czujny EG, wrazlëwi EG, ùwôżny EG, np. Bóg
je jakbë w òsoblëwi spòsób wëczulony na prôwdã. EG
wyczuwalność ƒ wëczuwnota, maklëna f,
cknienié n
wyczuwalny ad wëczuwny, maklewny, do
wëcknieniô
wyczyn m czin, wëczin; ew. w zn. dzieło: dzeło n, dokôz m; ew. w zn. wynik wënik,
rezultat m [Brawùrowi czin / wëczin. Gò]
wyczyniać - wëstwarzac, wëprawiac - EG. Np. Co wa tu wëstwôrzôta / wëprôwiôta?!
EG
wyczyniać, broić wëstwarzac
wyczyniec m: ~ łąkòwy bòt pilczënë zãbë,
krajewé pùjczi, lësô tëpa
wyczynowy ad wëczinowi; sport ~ sport wëczinowi; kolarstwo ~we kòlarstwò
wëczinowé
wyczyścić v wëczëszczëc, wëczorchac.
wëszczënic; ◊ groch wëszczënic groch.
~ obùwie o wycieraczkã wëczorchac
bótë na deptnikù
wyczyt(yw)ać v wëczët(ëw)ac
wyć v wëc
wyćwiczenie n wëuczenié, wëuczbienié
obùczenié, przëuczenié n
wyćwiczyć wëczwiczëc [Pùdzesz le do wòjska, tam cebie wëczwiczą. Sy]
wyćwiczyć v wëuczëc, obùczëc, przëuczëc,
wëuczbic; ~ kòmùś skórã wëdżerbòwac kòmùs skórã (jak swiãti Michôi
diôbłu)
wydać v wëdac - por. wydawać; 1. [Jô mëszlã, dzysô të nama wëdôsz pò jednym
czeliszkù. Sy]
~ resztę wëdac a. zdac resztã, ew. òddac, copnąc [Kùpc wëdôł mie sztërë dwadzescë
złotëch ze sto. Ni môsz të drobnëch, bò ce ni mògã zdac. - Sy Òna (przedôwôczka w
krómie) mie wëda z ti setczi trzëdzescë złotëch, a jô kùpia... Czej przëszło do
zôpłatë, jô mù dôł dwasta złotëch, ale òn mie copnął to piãcdzesąt, bò ùwôżôł, że
150 to je dosc. - Gò]
~ rozporządzenie wëdac rozpòrządzenié / rozkôz / dekret / edikt [Król wëdôł rozkôz.
Sy]
, ~ na świat przëniesc na swiat, ~ wòjnã wëpòwiedzec wòjnã, ~ wyrok obsądzëc 2.
udac, wëdac, zdradzëc; ew. wskazac, ùjawnic; w zn. rozpowiedzieć, wypaplać:
rozpòwiedzec wëklektac, wëplestac [Judôsz wëdôł Pana Jezësa. Ten Miemc wëdôł
wiele Pòlôchów ze wsë. - Sy]; ~ sekret wëklektac, zdradzëc tajemnicã 3. ~ córkã za
mąż ożenic córkã; arch córkã pòd hùwã dostac {‘hùwa’ zob. czepiec} [Jima nôbarżi
chòdzy córczi póòd hùwã dostac. Bù]
4. ~się zdôwac sã; wydaje mi się pòdejrzany móm na nie(gò) pòmëszlenié; zob.
wydawać
wydać się (wyjść na jaw) - wëdac sã RA
1355
wydajnie - wëdajno EG, wëdatno SY {st (naj)wyższy: (nô)wëdajni}
wydajnie adv spòro, sëpno, łubno
wydajność - wëdajnosc EG, wëdatnosc SY
wydajność ƒ spòrosc, sëpnota, łubnota ƒ wëdajnosc robòtë
wydajny wëdajny || wëdatny, spòri, sëpny Sy (= ùrodzajny)
wydajny ad spòri, sëpny, łubny o opale (drewnie, torfie, węglu), w zn. wydajny: spòri
{st. (naj)wyższy: spòrszi (naj)wydajniejszy – (nô)wëdajniészi EG, wëdatniészi,
spòrszi EG}
{‘spòri’ = pol. a) wydajny, oszczędny; b) spory, dość duży, niemały, nie za mały; ‘sëpny’
= ùrodzajny – ò zbòżim, co przë draszowanim dobrze „sëpie” zôrna}
[Bùkòwé drzewò je wiele spòrszé òd danowégò czë chójowégò. Drobno szczépioné
drzewò nie je tak spòré jak w grëbëch sztëkach, klockach. Gò Lësati torf (torf lëchi,
rzôdczi, brunawi jak lës) nie je tak spòri jak plôckòwóny (= lësy torf / „lës” – lës
nie grzeje; lësã mòże palëc i palëc, a wiedno zëmno je. Sy). Chleba z żarny mączi je
spòrszé jak z pszény. Zbòżé bëło latos baro sëpné. - Sy]
wydalać, ~lić v wërzëcac, wërzëcëc, wë-nëk(iw)ac, wëpsnëwac, wëpsnąc; ~ kał
(wë)cztac, ~ se służby spòwiôdac, spò-wiedzec
wydalić wëdalëc
wydalenie wëdalenié [Niemòżnosc wëdaleniô szczënów – nieszczôwnosc (pol.
bezmocz). Tr]
wydalenie n wërzucenié, wënëkanié, wë-psnienié, wëcztanié n
wydanie n wëdanié n, wëdôwk m; drugie ~ drëdżi wëdôwk, panna na ~niu na(ło)żeniô, wińcówka ƒ, wińcznô panna
wydarcie n wëdzercé, wëdrzenié, wërwa-nié n
wydarzać, ~rzyć się wëdôrzac, wëdarzëc, zdôrzac, zdarzëc sã, przëtrôfiac, przë-trafic
sã, st(ôw)ac sã, (pò)dzejac sã
wydarzenie (-nia) - wëdarzenié (-nia)
wydarzenie n wëdarzenié, zdarzenié, przëtrafienié, stanié sã n, przëtrôfk m
wydarzyć się (przytrafić się) wëdarzëc sã, przëtrafic sã, przëdarzëc sã, zdarzëc sã,
przińc [To sã ju dôwno wëdarzëło. Sy To tak czasã przińdze. Gò]; por. zdarzyć się,
zdarzać się
wydatek m wëdôwk (|| lok widôwk), wëdatk; ew. kòszt m; groszowy ~ dëtczany /
groszowi / drobny / môłi / malinczi / niewiôldżi wëdôwk / wëdatk [To je dëtczany
wëdatk. Sy]; nadzwyczajne ~tki nadzwëczajné wëdôwczi / wëdatczi [Nadzwëczajné
widôwczi. Lz Wëdatczi nadzwëczajné. Ra]; osobiste ~tki swòje / òsobisté / priwatné
wëdôwczi / wëdatczi; ew. wëdôwczi / wëdatczi na swòje pòtrzebë
wydatkòwać v wëdac, wëdôwac, wëkłôdac
wydatkòwanie n wëdanié, wëdôwanié, wë-łożenié, wëkłôdanié n
wydatność ƒ wësadzonosc, bëlnota, zdrzawnosc, widzałosc ƒ
wydatnie (w dużej mierze) - walnie SY, ewent. baro, mòcno, dosc tëlé, wiôldżim dzélã
(przër. część) np. Całô wies walnie sã przëczëniła do tegò, że mómë terô drogã, jak
sã nôleżi. SY
wydatny ad wësadzony, bëlny, zdrzawny, widzałi; ~ne czoło wësadzonô a. wi-dzałô
łësëna, o ~ch szczãkach z wësa-dzonëma (sz)czelëscama
1356
wydatnie zob. walnie
wydawać v wëdôwac [Mòja białka wëdaje (a. wëdôwô) co tidzéń sto złotëch na
jedzenié. Sy]
2. w zn. przynosić plon: wëdawac [To pòle wëdaje co rokù wiele żëta. Sy]
3. zdradzać, ujawniać: ùdac, wëdawac, zdradzac; ew. wskazëwac, ùjawni(w)ac
4. ~ rozporządzenia wëdawac rozpòrządzenia / rozkazë / dekretë / ediktë
Por. wydać, zdawać się
wydawać się (zdawać się, widzić się) - wëdawac sã, zdawac sã - EG, widzec sã SY.
[To sã le tak nama wëdôwało, ale czej më pòdeszlë blëżi, tej më widzelë, co to bëło
pò prôwdze. Gò To le wama sã tak wëdaje || wëdôwô, że Pón Bóg nic nie widzy. Gò
Na wszëtkò zdôwôł sã bëc òbòjãtny, nic nie czuł, nic nie widzôł. Sy Pëseczk (ji
twôrz Gò) mie sã dosc przëjemny widzôł, ale że òna pùklatô bëła, tegò jem równak
nie widzôł. Sy]
wydawać za mąż por. mąż
wydawanie n wëdôwanié n; ~ bagażu wëdôwanié bagażë
wydawca m wëdôwôcz, wëdôwôrz m
wydawnictwò n wëdôw m, wëdowizna ƒ
wydawniczy ad wëdowny; spółdzielnia ~cza wëdôwnô rzesznica
wydąć, ~dymać (się) wëdic, wëdąc, wëdëmac, nadëmac (sã)
wydąsać się - wëmùr'zac sã RA, wëdąsac sã EG
wydąsać się wësmòlëc sã, wëmùnic sã,
wëbùrmùszëc sã, wëmùrzëc sã wydążyć v zéńc, sfolgòwac, przińc mët,
wëprzińc
wydech m wëdich, wëchôłp m, wëdichnienié, wëchôłpnienié n [To béł jegò òstatny wëdich. Sy]
wydechòwy ad wëdiszny, wëdichòwi, wëchôłpny
wydekòltować v wënagòlëc, rozchòlëc,
wëcyc
wydelegòwać v wësłac, wëprawic, wëdelegòwac
wydelikacić v zrobic sã głôdczi, piãkny,
mitczi, lëbawi, mùlchny, obëczajny wydelikatnieć v zrobic sã głôdczészi, mitczészi, mùlchniészi, obëczajniészi
wydeptać v wëdeptac, przedeptac, wëturzëc, wëchlabòtac
wydeptany ad wëdeptóny, przedeptóny,
przeturzony, wëchlabòtóny
wydeskować v wëłożëc délama,wëdélowac
wydeskowany ad wëdélowóny, wëłożony délama
wydębić - 1. wymóc co na kim z trudem, odebrać co od kogo – wëdãbòrzëc SY. Np.
Òni tegò starégò jesz z kòszlë wëdãbòrzą. SY. 2. wyjąć, wydobyć - wëdëblec SY.
Np. Wëdëblëła z miészka dëtka i da knôpù. SY
wydãbić v pòt 1. ~ kòmù skórã wëdżerbòwac kòmùs skórã 2. ~ co od kògò
wëdostac cos od kògòs
wydãcie n wëdãcé n
wydãtość ƒ wëdãtosc, wësadzonosc ƒ wydãty ad wëdãti, wësadony; ~te wargi
1357
wësëniãté lëpë
wydłub(yw)ać v wëdłëb(ow)ac a. wëdłëb(ëw)ac
wydłużać, ~żyć v wëcëgac, wëcygnąc, nadcëgac, nadcygnąc, przedłëżac, przedłëżëc, rozcëgac, rozcygnąc
wydłużenie n wëcygnienié, nadcygnienié,
przedłëżenié, rozcygnienié n
wydłużony por podłużny
wydłużony ad wëcygniony, nadcygniony,
przedłëżony, wëcygniãti, rozcygniony
wydma ƒ wëdma, duna, rzad zaspa (piôszczëtô zaspa), wëdëmica ƒ, ùkùrzańc, ùsëp
(ùsëp piôskù), smiot (piôskòwi smiot) m, mòrskô góra {‘ùsëp’ in = pol a) pagórek;
b) kupa z czego usypana, np. zboża, piasku, śniegu; ‘ùkùrzańc’, ‘smiot’ in = pol. a)
zaspa śnieżna; b) kupa, sterta, np. zboża, siana, chrustu; c) tłum, stado, chmara
(ludzi, ptaków, owadów); d) rój pszczół zawieszony na gałęzi; ‘wëdma’ || ‘widma’ w
in zn. = pòle piôszczëte} [Na wëdmach rosce kùsodrzewizna. Ùsëpë nad mòrzã
naniósł wiater. Za ùkùrzańcama rozcygôł sã las, a za nim pòla. W mòrsczich górach,
w Chłapòwie mieszkałë krôsniãta, ale òne òdjachałë na môłëch òkrãtach do
Szwédów. – Sy Piôskòwé smiotë, czëlë dënë. Ra]. Por. zaspa
wydmùch m 1. wëdëmôcz m, wëwieja ƒ
2. wëdmùch(iw)ôcz m wydmùch(iw)ać, ~nąć v wëdmùch(ow)ac
a. wëdmùch(iw)ac, wëdmùchnąc wydmùchòwy ad wëdmùszny, wëdmùchòwi, wëdëmôczowi; klapa ~wa wëdëmôczka ƒ
wydmùchrzyca ƒ: ◊ piaskòwa bòt krëwôwnica f, charzt m
wydobrzały ad w zn. wyzdrowiały po ciężkiej chorobie: wëdobrzałi, wëzdrowiałi,
wëskrzëpiałi, do se przëszłi; w zn. lepiej wyglądający, nieco przytyły: pòprawiony,
zahalóny, përznã przëtëti [Ale jes të wëdobrzałi. – Sy]
wydobrzeć v (wygrzebać się z choroby) wëdobrzëc, wëzdrowiec, wëchòrzëc sã,
wëchwirac sã, wëkrëglac sã z chòroscë, wëskrzëpiec sã, lok wëklëcëc sã; ew. przińc
do se; ew. w zn. lepiej wyglądać, przybrać na wadze: pòprawic sã, lepi wëzdrzec,
zgrëbiec, zahalac sã, dobrac wôdżi, przëbrac na wôdze [Wëchwirôł sã përznã, ale
wnet zaczął nazôd chwiérac. Òn sã chùtkò wëskrzëpiôł. Nie bój sã, ten rôz të jesz
nie ùmrzesz, le sã wëskrzëpisz z ti chòrobë. Ten rôz jô sã jeszcze wëklëcył. Ale jes
të wëdobrzałi. - Sy]
wydobycie n wëdostanié, wëcygnienié,
wëdëblenié n; ~ wãgla wëdostôwanié
wãgla
wydobyć (wyciągnąć) - dobëc SY, wëdobëc SY, ewent (w. z wody) wëbargac SY. Np.
Król dobéł szablã i scął mù łeb. SY Wëdobãdzë że ten wãbórk ze stëdni. SY Ani
słowa zeń nie wëdobéł. SY. Òn wëdobéł malinczi bôcëk z tasze a dôł knôpòwi. Sy]
1358
Ewent. wëdëblëc SY. Np. Wëdëblëła z miészka dëtka i da knôpù. SY Rëbôcë
wëbargelë rozbiti kùter z mòrza. Sy Wyciągnąć z błota wërëdac Sy [Nama krowa
wpadła w torkùlã, ale më jã wërëdowelë. Sy]
wydoby(wa)ć v wëdost(ôw)ac, (wë)bargac,
(wë)trekac, (wë)czechlëc, (wë)dëblëc,
wëdobë(wa)c; [Jaczé to kòzlôczi (wiôldżé chmùrë, zwiastëjącé wiater) wëdobiwô! To
mdze wiater. Sy]
~ na światło dzienne
przińc z czims do widu, ~ pałasza
wëcygnąc / wëdobëc szablã, ~ się wëdost(ôw)ac
sã, (wë)bargac sã, (wë)dëblëc sã, wë~ dobë(wa)c sã
wydobyć kogo z kłopotu wëdostac / wëdobëc / wëcygnąc / wëretac / wëbawic kògòs z
kłopòtu; wëpòmòc kòmùs wëdostac sã z biédë, pòretac kògòs w biédze; ew.
wëcygnąc nadżégò z cérzni Sy;
wydobywać - wëdobëwac SY, ewent (w. z wody) bargac Sy. [Jaczé to kòzlôczi
(wiôldżé chmùrë) wëdobiwô. Sy Òn bargô / òni bargają rozbiti kùter z mòrza. Gò òd
Sy] {‘bargac’ por. bagrowac = kòpac dno kanału, pògłãbiwac tur wòdny = pol.
bagrować} - Przër. wydobyć, wydostać
wydobywanie n wëdostôwanié, barganié, wëdobiwanié n
wydobywać się wëdostawac sã, wëdobëwac sã; ew. wëchòdzëc, wëchadac, wëlażac,
pòwstawac, brac sã [to sã wëdostôwô / wëdobiwô; to wëchòdzy / wëchôdô / wëlôżô
/ pòwstôwô || pòwstaje / bierze sã; Z karbitu pòlónégò wòdą wëdobiwô sã
(pòwstôwô, bierze sã) gaz acetilen. - Gò]
wydoić v wëdojic, w zn. powydojać: pòwëdojic; nieco ~ zdojic, ostatni
raz ~ obdojic, ~ do reszty dodojic wydołać v pòradzëc so, dac so radã, przińc
do rëchtu
wydorośleć v dozdrzelec, zjãdrzniec, stac sã dorosłim, wërosc
wydoskònalać (się) v zlepsz(ëw)ac, pòprôwiac, zbëlni(a)c
wydoskonalić (się) - wëdoskònalëc (sã) SY
wydoskonalić (się) v wëdoskònalëc (sã), zlepszëc, pòprawic, [Òn pòsłôł swòjégò sëna na wësoczé szkòłë, żebë òn wëdoskònalił
swòjã wiédzą. Òn sã wëdoskònalił w Gduńskù w stolarstwie. – Lz]
wydoskònalenie n zlepszenié, pòprawienié, zbëlnienié n
wydoskonalony - wëdoskònalony EG
wydostać (coś) - wëdostac (cos) EG, ewent. wëcygnąc. Np. Tak głãbòk je w nã dzurã
wpadłé, że trudno to bądze wëdostac. EG Tak długò nalinôł, jaż wëdostôł òd nich
to, co chcôł. EG Bądã prosył, i mòże wëdostónã òd nich ne dëtczi, jaczé òni mie są
winny. EG Òni gò prôbòwelë wëdostac z ti biédë / sôdzë / z lagru / z te nôłogù, ale...
EG. - Przër. wydobyć
wydobywać Wyciągnąć z błota wërëdac Sy [Nama
krowa wpadła w torkùlã, ale më jã wërëdowelë. Sy]
wydostać się - wëdostac sã EG, wëlézc EG, wëmąkòlëc sã (môl.) SY. Np. Wpôdł w
błoto i ni mógł sã z niegò wëdostac. EG Z taczégò nôłogù człowiek sã tak letkò nie
SY. - Przër. wygramolić
wëdostónie. EG. Abòm sã wëmąkòlił z ti dzurë.
się, dostać się, wyciągnąć
1359
wydosta(wa)ć v wëdost(ôw)ac, wëcëgac,
wëcygnąc; ~ się wëdost(ôw)ac sã, wëkracz(ëw)ac sã, (wë)mąkòlëc Por. wydobywać się
~stać się z opresji wëkòpac sã z czegò [Jô sã z tegò wëkòpôł. Sy]
wydój m udojoné mlékò, udój m
wydra zool wëdra Ra (w 2 znacz. = pol. wole – zob.)
wydra ƒ wëdra f; ni pies, ni~ ani to,
ani no
wydrap(yw)ać v wëdrap(ëw)ac wydrążać, ~żyć v wëwiercë(wa)c, wëkùm(ëw)ac, wëdłëb(ëw)ac, wëdriżni(a)c wydrążenie n wëwiercenié, wëkùmanié,
wëdłëbanié, wëdriżnienié n wydrążony ad wëwiercony, wëkùmóny,
wëdłëbóny, wëdriżniony
wydruk komputerowy wëdrëk kómpùterowi
wydrukować - wëdrëkòwac SY
wydrukòwać v wëdrëkòwac
wydrwić v 1. wësmiôc; ~ się z kògò wësmiôc sã z kògòs wësmiôc, wëcotkòwac,
nawëszczerzac sã Gò 2. zob. wyłudzić
wydrwić - òb. wykpić
wydrwigrosz - òb. oszust
wydrwigrosz m wëochlôrz, cëgón, wëchłoscôrz, odrzëmiech, skamżoch m
wydrzany (dotyczący wydry) - wëdrzany RA
wydrzeć, ~dzierać v wëdrzéc, wëdzerac,
wër(ë)wac, wëdost(ôw)ac; ~rają gò
sobie oni sã o niegò r(ë)wią
wydusić v 1. wëmùszëc, wëcësnąc 2. pòwë-dëszëc, pòugardlëc
wydychać v wëdichac
wydychanie n wëdichanié n
wydymać zob. wydąć
wydział m wëdzél; ew. òddzél m, oddzelëzna ƒ; ~ uni-wersytetu fakùltet m, szef ~łu
przéd-nik oddzéla, ~ towarowy wôrny a. wôrowi oddzél
wydziedziczać, ~czyć v odpòsądz(ëw)ac, odpòsądzëc od spòsobù
wydziedziczenie n odpòsądzenié od spò~ sobù
wydziedziczony ad odpòsądzony od spò~ sobù
wydzielacz m wëdzeliwôcz, wëdzélôrz, rozdzeliwôcz, obdzéliwôrz m
wydzielać - 1. wëdzeliwac || wëdzélac - EG. Np.
Gòspòdëni
kòżdémù
z
nas
wëdzeliwa pò sztëkù kùcha. Gòspòdôrz wëdzeliwô / wëdzélô (przëdzeliwô ||
przëdzélô) kòżdémù robòtnikòwi jegò dzél pòla do òbrobieniô. - EG. - Przër.
udzielać. 2. w znacz. emitować, parować, sączyć – wëdawac, wëdzeliwac,
wëpùszczac || wëpùszcziwac, ewent. emitowac (łac.) - EG.
Np.
Te
mùrë
wëdôwają jaczis dzywny smród / dzywną wòniã || -nią. - Przër. wydzielać się
wydzielać się - wëdostawac sã, wëdobëwac sã, wëdzeliwac sã || wëdzélac sã, ewent. jic,
bëc czëc, cygnąc, smierdzec, lecec (SY), wëlatëwac, wëpłëwac itp. - EG Np. Z tegò
sã wëdostôwô / wëdobiwô / wëdzeliwô jaczis smród / zôpach / jakôs wòniô / pôcha.
Òd tegò jidze smród / cygnie sã jaczis smród. To ju smierdzy. Òd tegò lecy. Z
kòmina wëdostôwô sã /
wëchôdô / lecy / wëlatiwô czôrny dim. - EG
wydzielać, ~lić v 1. wëdzel(ëw)ac, wëdze-lëc, udzel(ëw)ac, udzelëc, wëapar-tni(a)c 2.
med wëcënac, wëcąc; ~ wòń wònic, pôchnąc, wëdôwac wònią, ~ z siebie kał
(wë)cztac, srac, ledichòwac sã, skąpò ~ szczëpkòwac, skrómnic, uszczëc, dëblëc,
knëpkòwac, knapkò-wac, ~ się wëapartnic sã
wydzielanie n wëdzél(iw)anié, udzél(iw)a-nié n
1360
wydzielić - wëdzelëc EG. np. Gòspòdôrz z tegò pòla wëdzelił môłi zôgón, żebë tam
zasadzëc rozsadã do wrëków. EG Gbùr wëdzelił (przëdzelił) kòżdémù robòtã. EG
wydzielić się - 1. wëdzelëc sã EG, ewent. òddzelëc sã EG. Np. Z tegò królestwa
wëdzelëłë sã pòtemù dwa mniészé ksãżstwa. Z ògnia wëdzelëłë sã zeloné płomienie.
Z ti substancji pò òdcedzenim
wëdzelëła sã szëchta bruny farwë.- EG. 2. ò
ceczë, gazu: wëdobëc sã, wëdostac sã,
ewent. wińc, wëcec, wëpłënąc itp. EG.
Np. Z kòmina wëdostôł sã / wëszedł / wëlecôł brunawi dim. - EG
wydzielina ƒ cecz(ô) f Gò, rak, wëdzelënk m; ~ z nosa smôrkòl, trãta, kapka, stënka ƒ;
~ z nosa umarłegò mòrówka ƒ
wydzierać zob. wydrzeć
wydzierżawić - wëpachtowac, wëdzerżawic EG, Sy (òd: ‘dzerżawic’ RA), wëarãdowac
(teor.) EG (òd: ‘arãda’ RA) [np. Wëdzerżawił jem dróżnice (rzmë nad drogą),
wësekł je, tak że mie starczi sana na zëmã. Sy T I, s. 245 „dróżnica”]
wydzierżawić v (wë)pachtówac, (wë)najic
wydzierżawienie n (wë)pachtowanié, (wë)najãcé n
wydziob(yw)ać v wëdzëb(ow)ac a. wëdzo-b(ëw)ac
wydziwiać v wëdzëwiac, cëdowac, cëdaczëc, wëmëszlac – Gò [Tak cëdaczi, jakbë bëła
jaką królewiónką. Ra]/ Por. kaprysić
wydziwić się wëdzëwòwac sã, nadzëwò-wac sã
wydzwaniać, ~wònić v wëzwòni(wa)c
wydźwigać, ~nąć v wëdwig(iw)ac, wëdwig-nąc; ~ kògò z biedy wëpòmòc kòmùs z
biédë, ~ się z chòroby wëchwiérac sã, wëkrëglëc, wëréplowac sã z chòroscë
wyedukòwać v wëchòwac
wyegzaminować v przepëtac, przeprufo-wac, wëbadérowac
wyegzekwòwać v wëdostac, wcygnąc; ~
należność wcygnąc nôleżnotã wyeksmitować v wërzëcëc z mieszkaniégò,
wëeksmitowac
wyekspediować v wëprawic, wësłac, wëekspedérowac; ~ okrãtem wëprawic
okrãtã
wyekspediowanie n wëprawienié, wësłanié, wëekspedérowanié n wyeksploatować v wëzwëskac, wëcëgac
zwësczi
wyeksploatowanie n wëzwëskanié n, wëcygnienié zwësków
wyekwipòwać (się) wëkùstrzëc, wëspòsobic, wëszëkòwac (sã)
wyekwipòwanie n wëkùstrzenié, wëspòsobienié, wëszëkòwanié n wyelegantować (się) wëstrojic, wëobléc,
wëchlëdzëc, wëpùjkac, wëskalac, wëszmiksnąc, wëobùc (sã), zrobic (sã)
elegant
wyelegantowany ad wëstrojony, wëoblokłi,
wëpùjkóny, wëszmiksniony wyeliminować v wëapartnic, wërzëcëc,
usënąc
wyemaliować v wëemaliowac wyemancypòwać v usamòjistniec, wëemancypòwac
wyemigrować v wëwanożëc, wëcygnąc, wëemigrowac
wyfajdać się pòt wëledichòwac sã, wëcztac
1361
sã, wësrac sã
wyfiokòwany ad wëstrojony, wëpùcowőny,
wëoblokłi, wëobùti
wyfraczony ad we frakù
wyfroterować v wëbònrowac
wyfrunąć - wëfùrgnąc SY. Np. ...”Jedną razą z te ògnia wëfùrgnął złoti òrzéł”... SY
wyfrunąć, ~wać v wëlecec, wëlecëwac wyga m dréùsz m
wygadany (wymowny, rozmowny, rezolutny) wëgôdóny Gò, mówny Sy || mòwny Ja
[Dzéwczã mówné, kòt łówny wszãdze sobie radã dadzą. Sy Chłop mòwny a kòt
łowny nigdë nie jidą spac głodny. Ja]
wygadany ad wëgôdóny, mòwny, oszczekałi; mãżczyzna ~ oszczebiola, jazgòt
m, kòbieta ~na oszczebiolka, jazgòtkaƒ
wygad(yw)ać v wëgadowac a. wëgadëwac, wëgôdac, wëplest(ëw)ac, wëklekt(ëw)ac; ~ na kògò o czims klapac,
wëgadowac na kògòs, nie umie się ~
ni mòże sã wëgôdac
wygadywanie n wëgadiwanié, klapanié n
wygadzać zob. wygòdzić
wygalać zob. wygòlić
wyganiać zob. wygnać
wygarbòwać v wëdżerbòwac; ~ kòmù
skórã wëdżerbòwac kòmùs skórã wygarnąć, ~niać v wëgarnąc, wëgarënac,
wëgôrniac, (wë)grëlkòwac
wygasać, ~nąć v wëgasëwac, wëgasnąc,
utëpòwac, utëpnąc, wëżôlë(wa)c wygasić, ~szać v wëgasë(wa)c, ugasë(wa)c, zagasë(wa)c
wygasły ad wëgasłi, utëpłi, wëżôlony wygasnąć zob. wygasać
wygaszenie n wëgaszenié, ugasenié, zagaszenié n
wygaśniãcie n wëgasnienié, wëgasniãcé,
wëżôlenié n, utëp m
wygatunkòwać v wëzortowac, rozzortowac wygãgać v wëgãgnotac
wygiąć wëdżąc || -dżic
wygiąć, ~nać (się) wëdżiąc, wëgnąc, wëdżic, wëdżëbac, (s)kòbielëc, (s)kòpónkòwac,
(s)kòszlawic, (s)krzéwic, (z)wąbierzëc, (z)łãgòwac, (z)wigòwac (sã), ~ w pałąg
(s)pałãżëc, wëdżąc w pałąg, lok zaszmagnąc [Zaszmagnij ten szlig, a bądzesz miôł
pałąg do kòsza. Sy]
wygięcie wëdżãcé, ewent dżib Sy, pałąg
wygięcie n wëdżiãcé, wëgnienié, skòbielenié, zwąbierzenié, spałãżenié n wygiãty ad wëdżiãti, wëgniãti, skòbielony,
skòszlawiony, zwąbierzony wygimnastykòwać v wëturnowac wygimnastykòwany ad
wëturnowóny
◊ chtos ni mô gnôtów
wyginać wëdżibac, wëdżinac
wyginać zob. wygiąć
1362
wyginąć v wëdżinąc, wëmrzéc, (o zbòżu)
wëleżec
wyglansować v wëpùcowac, wëszczotkòwac
wygląd - wëzdrzatk TR [przër. ‘wezdrzôtk’ (môl.) SY = pòl. wejrzenie], wigląd (pòl.)
EG, wiwzórk Sy [tegò wiwzórkù. Miec zdrowi wiwzórk. Sy Na rozkôz Pana Bòga
wërosłë ze zemi wszelaczé drzewa miłé z wëzdrzatkù / na wëzdrzatk / ò miłim
wëzdrzatkù / miłégò wëzdrzatkù / miłé dlô òka / dlô òczu i rodzącé smaczny brzôd.
EG (Bibl.).]. Ewent. pòstawa, ùroda [Òbaji bëlë jedny ùrodë. Lz], prezencjô szëk; ò
rzeczach: sztôłt, òbrôz czegò, widok, òbrôz czegò. - Przër. powierzchowność,
uroda. Na ògle, zamiast ‘on / to ma dobry wygląd’ [ Òn / to dobrze wëzdrzi. EG]
Tak na wygląd (na perwszy rzut
oka / na pierwsze spojrzenie), to... [Tak
na pierwszé wezdrzenié / na òkò, to... Gò Jegò wëzdrzatk i sztatura jegò nie bëła
pòdobnô do lëdzy. Gò Bibl.]
wygląd m wëzdrzatk, szëk, wëzér, wiwzórk
m, udałosc, szlachòwnota ƒ; sądząc z
~u z pòzdrzatkù, na pòzdrzatk
wyglądać w znacz. 1. wystawiać głowę, rozglądać się, wypatrywać kogo, np. przez
okno wëzerac [Òna wëzérô przez òkno, czë tam chto jidze. Nie wëzerôj tak, schòwi
sã za gardiną.Gò]; 2. prezentować się, mieć wygląd wëzdrzec, wëzerac, miec szëk
[Në, wezże sã przëzrzë, jak jô wëzdrzã / wëzéróm. Në i jak sã widzy, jak to wëzdrzi
/ wëzérô? Jaczi to mô szëk? Mô to szëk?]
wyglądać v wëzerac, wëzdrzec; ~da na
30 lat wëzdrzi na 30 lat, apetycznie
~ łakòtno wëzdrzec, kòbieta ~dająca
przez okno oknica, oknownica ƒ
◊ wëzdrzec tip-top (wyglądać młodo)
wyglądnąć (wyjrzeć) wëzdrzec [Òna le tak stanã w dwiérzach, wëzdrza, i sã nazôd
copnãła. Gò]
wygładzać v 1. wëgłôdzëwac, dac mrzéc
2. wëgładzëwac, gładniec, usnôdzac,
gładzëc, głódczëc; ~ się gładniec, gładzëc sã, wëgładzac sã, robic sã głôdczi; o morzu:
robic sã głôdczé, gładniec, gładzëc sã, wëgładzac sã, kwitnąc, planic sã [Mòrze
kwitnie, bò taczé drodżi pò nim jidą. Mòrze sã plani. - Sy];
wygładzanie n 1. wëgłôdzanié 2. wëgładzanié, gładnienié, usnôdzanié, pianienié
sã n
wygładzenie n wëgładzenié, wëgładnienié,
usnadzenié n
wygładzić się - zgładnąc RA, wëgładzëc sã EG, ewent. wërównac sã EG
wygładzić v wëgtadzëc, wëgładnąc, usnadzëc, zgłôdczëc, wërównac; ~ się
ugladnąc, uplanic sã; zob. wygładzać 2. przëgładnąc, -ã, -ął (-głôdł), sł., ‘przycichnąć, uspokoić się’: Mòrze przëgładło.
wygłaszać, ~głosić v wëpòwiôdac, wëpòwiedzec, wëgłosëc; ~ mòwã trzëmac
mòwã, miec trzimóné mòwã
wygłodniały ad wëgłodniałi
1363
wygłodnieć v wëgłodniec
wygłodzenie n wëglodzenié n
wygłodzić v wëgłodzëc; zob. wygładzać 1.
wygłodzony ad przemiarti, przym., imiesłów od *przemrzéc, ‘zgłodzony, zgłodniały’:
Przëszło do naju przemiarté psëskò. (II)
wygłosić zob. wygłaszać
wygłup wëgłëpienié sã, głupi pòstãpk EG, głëpòta (pòkôzanié swòji głëpòtë / żart
„mądroscë”) EG, w zn. głupie figle / kawały: malweta pl [Co za malweta mdze
wëstwôrzôł z nami? Bl, Lh – Lz] - Przër. figiel, sprawka
wygłupiać się - wëgłupiac sã EG
wygłupiać się dzëczec, głëpiec, wërôbiac,
wëstwôrzac, cëdowac, mianowac sã
wygłupianie się - wëgłupianié sã EG
wygłuszać v wëgłësz(iw)ac - 1. wëcësz(iw)ac trzôsk; 2. głëszëc (łąpac przez ògłëszenié)
rëbë pòd lodã – zob. głuszyć
wygłuszyć v wëgłëszëc - 1. wytłumić: wëcëszëc, òchronic òd trzôskù (np. jizbã) przez
òbłożenié scanów i wëłożenié pòdłogów mitczim, głëszącym mateiałã; 2. ew. łąpac
rëbë przez ògłëszenié jich pòd lodã [Wëgłëszëlë wszëtczé rëbë w błotkù. Gò]
wygmatwać się wëpëzglëc sã, wëplątac sã,
wëdostac sã
wygmerać v wësznëpòrzëc, wësznëprowac,
wëszukac; ~się wëkùstrzëc sã
wygnać (wyrzucić) kogo - wëgnac, wënëkac, W znacz. wënëkac nieproszonégò gòsca:
wëpòsãdzëc EG, SY, wëpòrajic SY. Ewent. wërzëcëc, wëwalëc, òdprawic, òdegnac,
òdnëkac, np. Niech le òn do mie jesz rôz przińdze, to jô gò zarô wëpòsądzã ||
wëpòrajã.
wygnać, ~ gònić, ~ganiać v wënëk(iw)ac,
wëgnac, wëgóniac, wëpòsãdzë(wa)c,
(wë)karaszkòwac, (wë)kòlcowac; ~ z
kraju wëgnac, wëgóniac z kraju
wygnanie = wëgnanié EG, wënëkanié SY, wënëk m?. Np. Wiele wënëkańców ùmarło
na wënëkanim. SY
wygnanie n wënëkanié n, wënëk n, wëpòsądka ƒ
wygnaniec - wënëkańc SY, wëgnańc EG || wignańc lok Sy. Np. Wiele wënëkańców
ùmarło na wënëkanim. SY Ti wëgnańcowie ni mielë gdze sã pòdzôc. EG. - Przër.
uciekinier
wygnaniec m wënëkańc m
wygnanka ƒ wënëkańcka ƒ
wygnić v wëgnic pòwëgnic, -ijã, -ił, sł., ‘wygnić’: Wszëtczé bùlwë nama pòwëgniłë. (II)
wygnieść, ~gniatać v wëgniesc, wegniôtac,
(wë)miãgòlëc, (wë)mùrglac
wygnoić v wëgnojic, nagnojic, pògnojic
wygòda ƒ wigòda || wëgòda f, ubëtno; lubić ~dy
lubic wigòdë [Jô sã chòc na gòłim klepiskù wëspiã (nie dbóm ò wëgòdã). Sy] Por.
poręczność
1364
wygòdnie adv wigódno, ubëtno;~ usiąść rozsadnąc sã (jak szlachcëc). Por. poręcznie
wygodny - wëgòdny EG || wëgódny EG || wigódny Sy. - Przër. przytulny
wygòdny ad wigódny, ubëtny; ~ mąż
chłop, co dôwô na wòlą Por. poręczny
wygòdzić, ~gadzać v dogòdzëc, dogôdzac,
wëgòdzec, wegôdzac, (z)robic do wòlë
◊ straszëc Cëgóna lasã
wygòić (się) wëgòjic, wëlékòwac, wëlékarzëc (sã) pòwëgòjic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘powygojać się’: Wszëtczé renë ji sã pòwëgòjiłë.
(II)
wygòlić, ~galać v wëgòlë(wa)c
wygòn m drëfta, karwica ƒ, bëdlô wéda wygònić zob. wygnać
wygòrsować v wënagùlëc, wëjarmòlëc wygòspòdarować v wëgòspòdarzëc wygòtować
(się) wëgòtowac, wëwarzëc.
wëczipiec (sã)
wygódka ƒ usôdk m, usôdkaƒ wygórowany ad przesadzony, za wiôldżi.
za wësoczi; zbyt ~ne wymagania przesadzoné zachcéwczi a. za wiôldżé
chcenié miec
wygrać - 1. w znacz. zagrać na instrumencie - wëgrac, zagrac - EG. Np. To, co bëło
do wëgraniô w nótach, jô wëgrôł. EG. 2. w znacz. zwyciężyć (np. w meczu, w grze
w karty itp.) - wëgrac EG, dobëc EG, SY. [Në i jakże wama szło, chto wëgrôł? Më
wëgrelë, òni stracëlë / przegrelë. Gò Dobëc prawò. SY Dobëc wiatunk (|| wiatënk ||
zawiat). SY Pòlôszë dobëlë (wëgrelë) wòjnã. SY]; wygrać wiele bitew wëgrac /
rzad pòdobëc wiele bitwów; ew. dobëc / zwëcãżëc we wiele bitwach [Wszëtczé
bitwë pòdobëlë. Ra]
wygrać zob. wygrywać
wygramolić się wëdostac sã, wëtrekac sã, wëkraczëc sã, wëgrajdac sã, wëtromolëc sã,
wëskrobac sã, wëtorbielëc sã, wëtorbanic sã, wëtormanic sã, wëkraglowac sã,
wëdrapac sã – Gò, wëmąkòlëc sã lok Sy [Abòm sã wëmąkòlił z ti dzurë. Sy]; por.
wyguzdrać się
wygramòlić się welezc, wëtrekac sã, wëkrëglac sã, wëkraczac sã, wëdrapac sã.
wëgrajdac sã, wëtricowac sã [Ni mógł sã nijak wëkrëglac pòd tã górã. Sy]
wygrana ƒ dobëcé, wëgranié n, wëgra,
zwënéga ƒ, zwësk, zôróbk m; dać za
~ną pòpùscëc, spaszowac, główna ~
nôwëższô wëgra wygrażać v wëgrôżac wygrozić v wëgrozëc
wygr(yw)ać v wëgr(ëw)ac a. wëgr(ow)ac,
dobë(wa)c, zwësk(iw)ac, wëskarżec.
wëprawòwac; ~ na loterii wëgr(ëw)ac
na loterëji, ~ stawkã dobë(wa)c
sôdzkã
wygrywający ad wëgrôwny; los ~ wëgrôwny numer
wygryzać, ~gryźć v wëgrëzac, wëgrëzc,
wëbôdac, wëbòsc; ~ kògò wëgrëz(a)c.
wëbòsc, uskrzëni(a)c kògòs, wëkòlcowac kògòs
1365
wygryźć kogo ( kogoś wygnać) wëkòlcowac {‘wëkòlcowac’ in = pol. wykłuć}
wygrzać zob. wygrzewać
wygrzebać v wëgrzebac, wëlezc, wëkreglac, wëtrekac, wëkùstrzëc, wëkraczëc:
~ się z choroby zob. wydobrzeć
wygrz(ew)ać (się) wëgrzewac, wëgrzôc,
(wë)pieglëc, (wë)słuńcowac (sã); ~ się
na słońcu (wë)słuńcowac sã wygrzmòcić v wetuznowac, wëtłuc, wëgrzëmòcëc
wygùbić v wëgùbic, wëniszczëc
wygùbienie n wëgùbienié, wëniszczenié n
wyguzdrać się - wëkùstrzëc sã EG, wëjajic sã EG, wëglëmdac sã EG, wëczudrac sã
Sy?, wëtodrowac sã Sy, wëkątorzëc sã Sy [Në, wëkùstrzisz / wëjajisz / wëglëmdôsz
të sã dzys, bò je ju nôwëższi czas jic. Gò Wëkùstrzëła të sã w kùńcu, czë jesz dali
bądzesz sã kùstrzëła? Gò Czejże wa sã wëtodrëjeta? Sy Të sã nigdë nie wëkątorzisz.
Sy]
wygùzdrać się wëkùstrzëc sã, wëgrzebòlëc,
wëgrajdac sã, wëjajic sã, wëcãclowac
sã, wëczmirac sã, wëczajic sã, wëkùkwic sã, wëpińtac sã, wëkùtwic sã lok {Nim ta sã
wëkùtwi bądze jinszi czas. Sy]
guzdrać się kùstrzëc sã, grzebac sã, gniesc sã, grajdac sã, pùzdrotac sã, pińdrotac sã,
kątorzëc sã, jajic sã, czindlac sã, cãclowac sã, czmirac sã, czitorzëc sã, pińtrac sã,
grëlkòwac sã; ew. żart: miec dłudżi ògón, cygnąc drót, jachac na rekù, w zëmnym
grôpùszkù pôłnié gòtowac [Grajdô sã i grajdô, a sã nijak wëgrajdac ni mòże. Jak je
czas spac, to òn sã jeszcze grëlkùją. – Sy]. Por. wyguzdrać się
wygwieździć v wëgwiôzdzëc, obsôc gwiôzdama
wygwieżdżony ad gwiôzdny, obsóny gwiôzdama
wygwizdać v wëgwizdac
wyhaftować v wëszëc
wyhasać się wëbiegac sã, wëskôkaç sã,
wësuwac sã, wëslôdkòwac sã wyheblować v wëhéwlowac
wyhodować v wëchòwac, wëpiastowac, wëhockac
wyhulać się wëgórowac sã, wëjarchòlëc sã
wyidealizować - wëjidealizowac Gò || wëdejalëzowac Tr?
wyidealizować v wëidealizowac
wyikrzyć się (ukończyć tarło) wënierzchnąc sã, arch wëmrzostowac se, wëlukòwac sã Wyikrzyć się, wëniérzchnąc sã [Czej sã rëbë wëniérzchną, stają
sã zôs sëté.). Sy] Stôrnë dopiérze sã wëmrzostałë (wëmrzostowałë), a są chùdé. Lz]
1366
wyikrzony (ryby wyikrzone) wënierzchłi, wëlukòwóny, arch wëmrzostowóny
[Wënierzchłé rëbë są zmiarté. Ta je wëniérzchłô (złosl. ò białce pò pòrodze).
„Wënierzchłé mùtczi” ir, zgardl (chùdélcowie, mglejowie). Gò
wyimaginować v wëdëdac, wëmëslëc,
przedstawic
wyimek m wëjimk m
wyiskrzyć się - wëjiskrzëc sã SY, wëskrzëc sã EG, np. Niebò sã wëjiskrzëłó na wikszi
mróz. SY
wyiskrzyć się wëskrzëc sã, wëjiskrzëc sã || lok wëjaskrzëc sã, wëskrzelëc sã [Niebò sã
wëjaskrzëło. Na niebie wëskrzélëłë sã gwiôzdë i jasno swiécą. -Sy]
wyiskrzony ad wëskrzony, wëjiskrzony || lok wëjaskrzony, wëskrzelony
[Niebò sã wëjiskrzëłó na wikszi mróz. Niebò je wëjaskrzoné, to mdze mróz. Dzys niebò
je wëskrzéloné. - Sy]
wyjadacz m wëjôdôcz, cëzożiwca, nierobijôsz m
wyjadać, ~jeść v wëjôdac, wëjesc, (wë)czestowac, (wë)chmòlëc
wyjaławiać, ~łowić v wëjałôwi(a)c, trôpic,
wëtrôpi(a)c
wyjałowić - wëjałowic EG
wyjałowienie n wëjałowienié, wëtrôpiewyjałowienie - wëjałowienié EG
nié n
wyjałowiony ad wëjałowiony - 1. o ziemi: wëtrôpiony, wëjałowiony; 2. wëjałowiony,
jałowi, asepticzny, òdkażony, pòzbawiony bakterii. Por. aseptyczny
wyjałowiony wyjaskrawi(a)ć v przesôdz(ëw)ac, przesadzëc, zbestrzë(wa)c
wyjaśniać v wëjasniac || wëjasniwac, wëkładac, ekspr, żart: rozwidni(w)ac; teraz to się
~ niło terô to sã wëjasniło / stało sã jasné / zrozëmiałé; terô je wiedzec ò co chòdzy /
co sã stało / jak do tegò doszło itp.. Por. tłumaczyć, wykładać, ew. zob. rozjaśniać
(się)
wyjaśnić v wëjasnic, wëtłómaczëc; ew. wëłożëc, rozłożëc, wëklarowac. Zob.
wytłumaczyć
wyjaśnienie n wëjasnienié, òbjasnienié, wëtłómaczenié, ekspr wëklarowanié, żart
rozwidnienié n; (za)żądać ~nia (za)żãdac (a. (za)żëczëc sobie) wëjasnieniô [òn
(za)żądôł / (za)żëcził]
wyjaśniony ad wëjasniony, wëtłómaczony; ew. wëłożony, ekspr. wëklarowóny; ew.
jasny, zrozëmiałi; sprawa ~na sprawa wëjasnionô / ew. jasnô (ju je wiedzec / ju
wiadomò / ju wiémë ò co chòdzy / co ò tim mëslec)
wyjawi(a)ć v wëjôwiac, wëjawic,wëpòwiôdac, pòwiedzec, wëd(ôw)ac; ~ tajemnicã wëdac tajemnicã, nie ~ nie mùknąc, nie wëjawic
wyjawić v wëjawic [Òn mie wszëtkò wëjawił jak na spòwiedzë. Sy]
wyjazd - wëjôzd EG. 1. moment (sztërk) wëjazdu, wëjéżdżanié EG. Np. Przë wëjezdze /
wëjéżdżanim jima sã przëpòmnãło, że dwiérze òstałë niezasztëkóné. EG. 2 môl.
1367
kądkã sã wëjéżdżô. Np. Prawie na samim wëjezdze pò tim deszczu pòwstała wiôlgô
plëta. EG
wyjazd m wëjôzd m [tegò wëjazdu, na / przë wëjezdze pl: te wëjazdë]; ew. , wëjachanié,
wërézowanié n, pl: wëjéżdżanié n ; być na wyjeździe miec sã do
rézë
wyjazdowy - 1. kùczersczi SY, wëjazdowi EG. Np. Wëjazdowé sanie Wëjazdowi wóz.
EG, CR. Włóż na kònie kùczersczé sle. Jidze jak kùczersczi kóń. SY 2. dot. wyjazdu
(bramy) - wëjazdowi EG. Np. Bróma wëjazdowô. EG
wyjazdowy ad wëjôzdny, do wëjéżdżaniô,
do rézowaniô, kùczersczi [Włóż na kònie kùczersczé sle. Jidze jak kùczersczi kóń. - Sy]
wyjąć, ~mòwać v wëjic, wëjëmac; ~ kògò
spòd prawa ubezprawni(a)c kògòs, ~
ryby z sieci (wë)jarnowac, papierosa z
ust nie ~ nie wëjic, wëjëmac cygaretë
zgãbë
wyjąkać, ~nąć v wëdukac, wëstãkac, wëskãczëc
wyjąkanie n wëdukanié, wëstãkanié, wëskãczenié n
wyjątek - wëjątk (rzecz wëjątkòwô SL). Np. To wszëtkò sã zgôdzô, z jednym wëjątkã ||
wëjimkã... EG - Przër. fragment, oprócz, rzadkość
wyjątek m wëjimk, wëriwk m; z małymi
~tkami z môłima wëjimkama, nie ma
regùły bez ~tkù ni ma ustawù bez
wëjimkù, ~ z dzieła wëjimk z dokôzu wyjątkòwò adv apartno, nadzwëkòwò; ~
piãkny apartno spòsobny wyjątkòwòść ƒ apartnosc, nadzwëkòwòsc,
wëjimkòwòsc ƒ
wyjątkowy (szczególny, osobliwy) - wëjątkòwi EG, niespòtikóny, nadzwëczajny,
niebiwałi, ewent. òsoblëwi, dzywny, apartny. - Przër. szczególny
wyjątkòwy ad wëjimkòwi, apartny, nadzwëkòwi; ~ wypadek apartny przëpôdk, stan ~ apartny ustôw, okazja
~wa apartno leżnosc
wyjąwszy adv okòma, nie rechùjącë wyjec m rëczącô môłpa
wyjechać, wybrać się rëgnąc || rëknąc
wyjechać, ~ żdżać v wëjachac, wëjéżdżac,
(wë)rézowac; ~ za granicã (wë)rézowac za grańcã, ~ kònno (wë)ridowac,
wëjachac na kòniu
wyjednanie n wëproszenié, wëmòdlenié,
wëjednanié n
wyjedn(yw)ać v wëprôszac, wëprosë(wa)c,
wëmòdlë(wa)c, wëjedn(ëw)ac, wëbôdac, wëbòsc
wyjeść zob. wyjadać wëchmòlëc [Ten całą krëpnicã (miskã) zôcérczi wëchmòli. Sy]
wyjezdne n wëjachanié n; być na ~nym
bëc na wëjachanim a. miec sã do rézë wyjeździć v wëjachac, wëjezdzëc wyjeżdżać zob.
wyjechać
wyjãcie n wëjimniãcé n; ~ spòd prawa od-
1368
pòsądzenié od prawa
wyjãczeć, ~knąć v wëjãczec, wëjãknąc, wëskãczec, wëstãknąc
wyjãty ad wëjãti, wëjimniãti; ~ spòd pra-wa bez prawa, odpòsądzony od prawa
wyjãzyczyć się wëpòwiedzec sã, przińc na słowò; nie umie się ?~ ni mòże przińc na
słowò a. nie rozmieje sã wëpòwie~ dzec
wyjmòwać zob. wyjąć
wyjrzeć v wëzdrzec; ~ oknem wëzdrzec oknã a. przez okno
wyjście - 1. w znacz. drzwi, droga, korytarz do wyjścia - wińscé SY, wińdzenié EG,
wëlézenié EG, ewent. bùtnowé dwiérze, droga na bùten. Np. Gdze tu je wińscé? SY =
Kądka tu sã wëchôdô / kądka tu mòże wińc || wińsc / kądka tu sã dô wëlézc / jak tu stąd /
stądka mòże / mòżemë wëlézc? Tu bë nie bëło winscô || winscégò? Zarô pòszukómë jaczich
dwiérzi do wińdzeniô. EG. wbiegniãcé na môl || ùstawienié sã na môlu ‘wyjście na pozycję’
karc bét m [Òstac bét. a. Òstac bez zesëchë ? / bez wińscô || -scégò. karc i przen Gò, Sy].
2. w znacz. rozwiązanié trudnej sytuacji) - rada, wińscé SY, JA, wińdzenié,
rozwiązanié, „switk w tunelu”, np. „Tu (z tej
sytuacji) nie ma (dobrego,
innego) wyjścia”. - Tu ni ma (jinszi) radë,
le... Ni ma / na to dobri / jinszi
radë. Ni ma / ni ma widzec dobrégò /
jinszégò wińscô ||
wińscégò
/
wińdzeniô. Ni ma dobrégò / jinszégò rozwiązaniô ti sprawë / sytuacji. Ni ma
wińc / żebë to bëlno załatwic. Tu sã
(na to) nick
spòsobù, żebë z tegò
nie pòradzy. Nic sã tu nie dô zrobic.
W kartach: òstac bez wińscô || wińscégò
EG, bëc bét / òstac bét SY, np. Më jesmë bét, a jô mëslôł, że më wama wszëtkò
wezniemë. SY
wyjście n wińdzenié, wëlézenié n, wëchód, wënëk m, wëchòdnica, wëchòdnô f; ~ za
mąż ożenienié sã n, ulica bez wyj-ścia darżëca bez wëchòdu, jest w pòło-żeniu bez
~ścia on je w paszczãkach bez wińdzeniégò, karc: zostać bez wyjścia: òstac / bëc bét
[Më jesmë bét, a jô mëslôł, ze më wama wszëtkò wezniemë. Sy]; pòzostaje jedyne
~ ostôwô le jedno wińdzenié
wyjść zob. wychòdzić
wyjść na jaw - wëdac sã RA, wińc na jaw pòl? Gò; ~ za mąż zob. mąż; ~ na swoje
wińc / wëprzińc na swòje òbstojec, -ã, -ôł, sł., ‘obstać, wyjść na swoje’: Jô nie
wiém, jak òn mógł òbstojec. Nie przedóm, nie òbstojã.
{‘òbstojec’ in = przetrwać [Ten bùdink òbstojôłòd tëch czasów, jaż do dzys. Gò – Sy?]
wyka ƒ wika ƒ; ~ pstra ptôszô wika
wykadzać, ~dzić v wëkadzë(wa)c, wëkù-rzë(wa)c
wykadzenie n wëkadzenié, wëkùrzenié n
wykalkùlować v obrechòwac, obmëslëc, wërechòwac
wykalkùlowanie n obrechòwanié, obmës-lenié n
wykałaczka ƒ wëdłëbnik m
wykańczać, ~kòńczyć v wëkùńczë(wa)c
wykańczalnia ƒ wëkùńczalniô ƒ
wykańczanie n wëkùńcz(iw)anié n
wykańczany ad wëkùńcziwóny
wykapać v wëkapac; wëcec kapkama
wykapany ad wëkapóny, wëkapkòwóny; to ~ ojciec to je juwerny ojc
wykaraskać się wëlezc, wëdostac sã, wë-trekac sã, wëwinąc sã, wëkrëglac sã
Wyciągnąć z błota wërëdac Sy [Nama krowa wpadła w torkùlã, ale më jã
wërëdowelë. Sy]
1369
wykarczować wëkarczowac, wëkrudowac Sy [Pòmógł mie wëkarczowac pòle.
Wëkrudowôł kòrzenie, jaczé òstałë pò wëkòpónëch pniach. Dóm sobie wëkrudowac
wszëtczé wëtrëpiałé zãbë. - Sy]
wykarczować v wëkôrczowac, wëkrudo-wac, odbòrowac
wykarmić v wëżëwic, wëkôrmic, odchò-wac, wëpasc, wëpéckac
wykastrować v wërzeżbòrzëc, wërzãbòlëc, wëżãbòrzëc, wërznąc, wëczëszczëc; o
baranie: òskòpic, a. wërzeżbòrzëc, wëczëszczëc itp. {‘wërznąc’ = a) wëkrojic; b)
„wërznąc” nogama” – wierzgnąc, kòpnąc, fiknąc} [Czas nasze prósce wëżãbòrzëc.
Szandara Lewińsczi wszëtkò pòtrafił: jednémù òn drzewa szczépiôł, drëdżémù òn
prósce wëczëszcził, trzecémù... To mdze czas nasze próscë wëczëszczëc. Nasz baran
tak zaczinô bòsc, że gò mùszimë abò zabic, abò sprzedac, abò zawòłac mniszuta, co
gò wëczëszczi. Naszégò òdżerka mùszimë dac wëżerzbòrzëc / (wëżãbòrzëc /
wërznąc / wëka(j)strowac). - Sy]. Por. kastrować
wykastrowany zob. kastrowany
wykaszlać (się) wëkaszlac, wërzëpic (sã)
wykaz m wëkôz(k), wëkôzënk m, wëkôza-nié n, spiska, tabéla ƒ; ~ miesięczny
miesączny wëkôz(k), ~ wydatków spi~ ska wëdôwków
wykazać v pòkôzac, wëkôzac
wykąpać (się) wëkãpac (sã) [Wpadła do wòdë i sã wëkąpa za wszëtczé czasë. Sy]; ~ się
w piasku wëpòpielëc sã, wëczep(a)rzëc sã, wëpieglëc sã
wykierować v wëczerowac, wëczudrowac;
~ kògò na człowieka zrobic z kògòs
bëlnégò człowieka, tadnie się ~wał! to
on ale wëzdrzi! wykipieć v wëczipiec
wykiwać v pòt bërztnąc, ocëganic, oszukac
wyklarować v 1. ustojec, oczëszczëc
2. wëjasnic, rozjasnic Nie wiém, jakbë jô ce to nôlepi wëklarowôł / wëtłómacził /
òbjasnił / wëłożił. - Gò]
klarować v 1. klarowac, òczëszcziwac z mątu – przez òstawienié na jaczis czas, żebë sã
mąt òsadzył a. przez przecedzenié; 2. klarowac, wëjasni(w)ac / òbjasni(w)ac,
tłómaczëc, wëkładac [Jô mù to klarowôł / tłómacził pół dnia, a òn i tak... Gò] {kasz.
‘klarowac’ nadto = madrowac, grzebac, pol. manipulować}
klarować się 1. o oczyszczaniu się płynu z mątu: klarowac sã, czëszczëc sã,
òczëszcziwac sã, robic sã klôr / czësti; 2. a) o pogodzie; b) o sytuacji, poglądzie na
sprawę: przejasni(w)ac sã, rozwidni(w)ac sã, rozjasni(w)ac sã; ew. klarowac sã [To
(niebò) sã przejasniwô. Terô dopiérkù, czej të mie to rzekła, mie sã w głowie
rozjasniwô / rozwidniwô / klarëje, terô jô ju wiém ò co tam chòdzëło. - Gò]
wykląć, ~linać v wëklic, wëklnąc, wëklënac
wyklecić v zrobic bëlejak, spéplac, zeszustac
wykleić, ~lejać v wëlepi(wa)c
wyklepać v wëklepac, rzad naklepac [Naklepelë kòsë. Ra]
wyklepywać v wëklepëwac [òn wëklepiwô]
wyklãcie n wëklënienié, wëklãcé, wëklniãcé n
1370
wyklãty ad wëklëniony, wëklãti, wëklniãti wyklinać zob. wykląć
wykluczać, ~czyć v odsôdzac, odsadzëc,
odsëwac, odsënąc, wëłãczac, wëłączëc
wykluczać òdrzëcac, ùznawac za niemòżlëwé || niemòżebné, nie dopùszcz(iw)ac taczi
mòżlëwòscë || mòżnoscë || mòżebnoscë - EG
wykluczać się - 1. ò òsobie: ùsëwac sã (òn sã ùsuwô), wëłącz(iw)ac sã z czegòs, ewent.
òdéńc, zerwac łączbã / kontakt / związk (z jaczims towarzëstwã, karnã lëdzy),
wëpisac sã z jaczi stowôrë / òrganizacji / z jaczégòs
zrzeszeniô – EG; por.
rezygnować. 2. ò sprawach, problemach: nie pasowac (wzajemno) do czegòs, bëc
wzajemno sprzéczné, nie zgadzac sã (wzajemno), ewent. wzajemno „nie grac”,
kłócëc sã, „grëzc sã” - EG. Np. To, jedno z drëdżim nie pasëje / to je wzajemno
sprzéczné / to sã jedno z drëdżim nie zgôdzô / jedno z drëdżim nie graje / kłócy sã
/ grëzë sã itp. - EG
wykluczanie się wzajemne niezgôdzanié sã ze sobą, niepasowanié do se, „grëzenié sã”,
niemòżlëwòsc pògòdzeniô (sã) ze sobą; wykluczanie czegoś ùznôwanié za
niemòżlëwé, òdrzucanié czegòs (jaczi mòżlëwòscë) - EG
wykluczenie czegoś - ùznanié za niemòżlëwé, òdrzëcenié czegòs (jaczi mòżlëwòscë) EG
wykluczenie się wzajemne - niezgódnosc, niezgòda, wzajemnô sprzécznosc,
niedopasowanié
wykluczony - 1. ò òsobie: ùsëniãti / òdsëniãti || -niony, ewent. wëłączony z ùdzélu w
czims - EG. 2. ò rzeczë / sprawie: niemòżlëwi || niemòżebny (z jaczégòs wzglãdu),
ewent. niedopùszczalny - EG. ‘To wykluczone’ - to je niemòżlëwé, , ewent. tak
czegòs nie dô, to ni mòże bëc EG, to je (do niegò) niepòdobné Sy [To je do niegò
niepòdobné, żebë òn tak cos miôł zrobic. Sy]
wykluczony ad odsadzony, odsëniony, wëłączony
wykluczyć 1. w. coś - òdrzëcëc || òdrzucëc, ùznac cos za niemòżlëwé || niemòżebné,
ewent. ùznac, że ni ma taczi mòżlëwòscë, ùznac taką mòżlëwòsc z niedopùszczalną /
nierealną itp. 2. w. kogoś ùsënąc / òdsënąc / wëłãczëc (kògòs z ùdzélu w czims) /
wërzëcëc kògòs, ewent. nie dopùscëc kògòs, wëwalëc EG. - EG
wykluczyć się - ùsënąc sã, òdsënąc sã, wëłãczëc sã z czegò – EG, ewent. dac so pòkù (z
czims), spaszowac; por. zrezygnować
wyklu(wa)ć się wëklë(wa)c sã
wykład (prelekcja, objaśnienie problemu) - wëkłôd EG. Np. tegò wëkładu, pò
wëkładze, na wëkładach - EG
wykład m wëkłôdënk, wëłożënk, pòuczënk
m, pòuka ƒ; mieć ~y miec pòuczi,
chòdzić na ~y chòdzëc na pòuczi, ~
sprawy wëkłôdënk sprawë
wykładacz m wëkłôdôrz m
wykładać - wëkładac. Np. òn wëkłôdô, òni wëkłôdają, nie wëkładôj. Òn wëkłôdô nama
pòdłogã flizama / kachlama / płitkama. Profesor wëkłôdô na ùniwersytece. Të mie
tegò tak dokładno nie wëkładôj, bò jô to sóm ju wiém. Òn wëkôdôł na pòlitechnice,
ale kachelczi... Knôp lubi so wëkładac kòlnérz na wiérzch. – EG. Por. wyjaśniać,
tłumaczyć
wykładać v wëkłôdac, uczëc, trzëmac pòukã; ~ pieniądze wëkłôdac pieniãdze,
~ jãzyki uczëc mòwów; zob. wyłożyć
1371
wykładanie - wëkłôdanié EG. Np. Wëkłôdanié towôru na lôdã / tómbach. Jô nie lubiã
taczégò wëkłôdaniô ‘kawë na
ławã”. - EG
wykładany ad wëkłôdóny; kòłnierzyk ~
wëkłôdóny kòlnérzk wykładnia wëkłôdk m
wykładnia - wëkładniô (pòl.) EG = wëjasnienié, wëtłómaczenié, skomentowanié
czegòs, np. przepisu prawa - EG
wykładnik - swiadectwò EG
wykładnik m mat pòkôzywôcz m
wykładowca - wëkładowca EG. Naszim wëkładowcą na ùczelni béł profesor Samp. EG
wykładowca m szkólny, pòucznik, uczbiôrz, lektor m
wykładowy ad nôuczny, pòuczny, uczbòwi;
przedmiot ~ nôuczny przibiór, sala
~wa nôucznô zala
wykładzina f (wykładzina podłogowa) wëkładzëna pòdłogòwô Gò. Por. linoleum
wykładzina - wëkładzëna EG (akc. -kła-). Np. Zamiast délów
dzys
kładzą
wëkładzënã pòdłogòwą. EG
wykłosić się wëszosowac
wykłócić się wëwadzëc sã, wëszkalowac sã,
wëhajtakòwac sã, nadowòdzëc sã, wëkòlcowac sã [Wëkòlcowôł sã i szedł. Sy]
wykłuć v wëkòlcowac {‘wëkòlcowac’ in = pol. wygryźć intrygami, kogoś wygnać} [Jak
të te widłë trzimôsz, chcesz të mie òczë wëkòlcowac. Sy]
wykłu(wa)ć v wëkòlëwac, (wë)kòlcowac,
wëkłoc; ~ kòmù oczy wëkłoc kòmùs
oczë, ~ się (o zãbach) wëlezc, nalezc sã
wykłuwanie n wëkòliwanié n
wykòleić (się) 1. wińc z kòłoważégò, wëkòłoważëc, wëszinowac, wëkòlibac,
wëwrócëc, rzewrócëc sã, zdrożëc (sã) [Lepi, żebë sã krokówka (ban do Krokòwë)
przewrócëła, jak żebë sã szczëpta tobaczi zniszczëła. Sy] 2. (o ludziach)
zniebëlniec, wëôrtowac sã, zrobic sã
opùstny, nielusy
wykòlejeniec m opùstnik, niebëlnik, wëkòszlôwc, zdrożińc m
wykòlejony ad 1. wëkòłoważony, wëszinowóny 2. (człowiek) opùstny, skòszlawiony
wykòłatać v uprosëc, wëklëczec, umòdlëc;
~ co od kògò uprosëc cos od kògòs
wykòłysać v wëkòlibac, wëpiastowac; ~
kògò wëpiastowac kògòs
wykòmbinować v wëmëslëc, zméstrowac
wykonać - wëkònac EG, SY (= ùkùńczëc), zrobic EG, szlëgnąc (w 2 znacz. wëpic
sznapsu) Sy [Òn bë sã ùcził, ale òn tegò ni mógł wëkònac. SY Òni wëkònelë sto
procent normë. (pòl.) EG Żelë jesmë sã ti robòtë pòdjãlë, tej mùszimë jã wëkònac.
EG. Niestałi
człowiek cos przërzecze, a tej tegò nie wëkònô. SY Chcemë le
sã zabrac do robòtë, to më to wnet szlëgniemë. Sy] ‘Wykonać nagły skręt w lewo’
1372
- zrobic nagłi skrãt w lewò / skrãcëc nôgle / òstro / gwôłtowno w lewò. EG. - Przër.
dokonać
wykònać zob. wykònywać
wykònalnośćƒ wëkònywnota f,pòradzenié
n, zjiscënk m
wykònalny ad wëkònywny, zjisceniowi, do
wëkònaniô, zjisceniô, sprawieniô
wykònanie n wëkònanié, sprawienié, zjiscenié, wëprowadzenié, pòradzenié n
piękne / wspaniałe wykonanie / piękny / wspaniały popis piãkné / wspaniałé
wëkònanié, piãkny / wspaniałi pòpis;
wykònawca m wëkònôwca wëkònywôcz, sprôwiôrz, zjiscywôrz m; główny ~ (firma wykonująca główną robotę) główny wëkònôwca głównô
firma. Por. podwykonawca
wykònawczy ad wëkònywny, zjisceniowi,
sprôwny
wykònawczyni ƒ wëkònywnica,sprôwnica,
zjiscywôrkaƒ
wykonywać wëkònëwac || wëkònywac EG, ewent. wëstwarzac AM || wëtwarzac EG,
twòrzëc EG, wërabiac EG, produkòwac EG. Np. Òni tã robòtã wëkònywają na
zamówienié. EG. Òn wëkònywô (wërôbiô,
produkùje) piãkné rzeczë ze skórë.
EG Wszelejaką robòtã wëkònëje chãtnie. Ra - Przër. dokonywać
wykòn(yw)ać v wëkòn(ëw)ac, sprawic,
sprôwiac, uspòsobi(wa)c, (z)robic; ~
starannie wëmùjk(iw)ac, wësmùk(iw)ac, ~ szybkò i niestarannie (s)chlastac, (na)chlastac
wykòńczać zob. wykańczać wykòńczalnia ƒ wëkùńczalniô, wëkùńcznica
wykòńczanie n wëkùńczanié, wëkùńcziwanié n
wykòńczenie n wëkùńczenié n; być na
~niu bëc na umercym, na utëpie, na
schiłkù
wykòńczony ad wëkùńczony
wykòńczyć zob. wykańczać
wykòp m kùla f, rów, dół m
wykopalisko - òb. znalezisko
wykòpaliskò n wëkòpalëzna f, wëkòpi-szcze n
wykòpaliskòwy ad wëkòpalny, archeolo-gòwi; prace ~we archeologò-rozwia-downé
robòtë
wëkòpanié wëbicé || ‘wybicie’
wykòp(yw)ać v wëkòp(ow)ac, wëb(ie)rac, wëgrzeb(ow)ac, wëhakòwac, wëhaki-wac,
(wë)piskac, (wë)rëc
wykopki pl wëbiéranié n, rzad: kòpanié / wëbiérka (Ja. Lz) bùlew / wrëków / rąklë [Za
tidzéń rozpòcznie sã wëbiéranié. Më najimómë || najmùjemë lëdzy do wëbiéraniô.
Wëbiéranié wlazło mie w krziże. – Sy]; skończyć ~ ziemniaków wëbrac bùlwë, zakùńczëc
wëbiéranié / wëbiérkã (bùlew); wykopki ~li za pomocą maszyny wëbiéranié (rzad
1373
kòpanié) bùlew masziną / kòparką; ew. zbiéranié bùlew (za masziną); człowiek zajęty
kopaniem kartofli wëbiérôcz || -rôrz m, pl: wëbiérôcze / wëbiérarze [akc. –bié-] [Sąsedze
są ju w bùlwach, abò dwadzescë wëbiérôczów je ù nich na pòlu. Më sami wëbiérómë, më
le mómë jednégò cëzégò wëbiérôcza. - Sy]; kobieta kopiąca kartofle wëbiérôczka, żart
grzebajka f {‘grzebajka’ in = pol. a) kura; b); c) kobieta lubiąca stale pracować w ogrodzie;
c) guzdralska}; kobieta zajęta dawniej na majątku kopaniem rąkli zgardl rąklewnica f
[akc. –lew-] pòkòpczi, -ków, l.mn., ‘wybieranie reszty kartofli, pozostałych po pierwszym
kopaniu; czas kopania kartofli’. (II)
wykòrzeni(a)ć v wëkòrzeni(wa)c, (wë)kôr-czowac, wëgùbi(wa)c; ~ zło wëkòrze~
ni(wa)c złé
wykorzystać - wëkòrzëstac EG, np. [To są chcëwi parzëchòwie, tam nie chòdzta
mieszkac, ti le waju wëkòrzëstają. Sy] Spróbùjemë wëkòrzëstac leżnosc, że më tu
jesmë... Gò Ewent. wëkòrzëstac (kògò), wëcëcac (kògò) SY, wëdojic (z kògò),
wëcësnąc (z kògò), wëdostac cos (òd kògò). - Por. wycyckać, wyzyskać
wykorzystany - wëkòrzëstóny EG, wëzwëskóny TR, EG, ewent. zùżëti, wëbrëkòwóny,
pùsti, wëczerpóny, wëjałowiony - EG
wykorzystywać - wëkòrzëstëwac EG, np. Òn jã wëkòrzëstiwô. Òni jich wëkòrzëstiwają.
EG
wykòrzyst(yw)ać v wëzwësk(iw)ac, wëżë-mac, wëżic, wëżimnąc, (wë)zwëné-giwac;
wykorzystywać (krzywdzić, pędzić kogo do roboty) wëkòrzëstëwac || -tiwac / arch
rôbiedzëc kògò; ew. zdzerac z kògò (skórã) [Të mie przez to baro krziwdzysz. Nie
dôjta sã, òn waju rôbiedzy (wëkòrzëstëje / wëkòrzëstiwô / z waju zdzérô). - Sy]
{por. ‘rôbiédza || rebiédz(a) || rëbiedza’ - chùdé zwierzã : swinia / krowa / kóń}
wykòsić v wësec
wykòsztować v wëkòszt(ow)ac; ~ się wë-kòsztac sã
wykoślawić v wëkòszlawic, wëkùrpac, wëszpòtawic, wëkrzéwic. Zob. wykrzywić
wykpić - wëdrwic SY, wësmiôc sã z kògò EG, zrobic so z kògò smiéch, wëstawic na
pòsmiéwczi SY. Np. Wëdrwił gò przë lëdzach. SY
wykpić v 1. zob. wydrwić; 2. ~ się wëkrącëc sã, wëwinąc sã 3. ~ co od kògò zob.
wyłudzić
wykpigrosz m ochlôrz, wëochliwôcz, wë-cëganiôcz, wëcygajk, ochlëdëtk m
wykraczać, ~kroczyć v przestãpi(a)c, na-rëszë(wa)c, (z)robic przesprawã
wykradać, ~kraść v wëkrôdac, wëkrasc
wykrajać zob. wykroić
wykrawek m wëkrôwk, wërzink, wëkro-jënk m, wëkrôjka ƒ
wykreować v wëkreowac, wëlansowac, wëpromòwac, zrobic / stwòrzëc z kògòs mało
dotëchczôs znónégò, òsobã znóną / znaczną / wôżną; zgardl nadmùchac kògò Gò
[Òni gò wëkreowelë / wëlansowelë. Òni zrobilë z niegò znónégò artistã. - Gò]
wykres m dijagrama ƒ, nacéchùnk m
wykreślać, ~lić v 1. wëmaz(ëw)ac, wë-sztrichiwac, wësztrichnąc, (wë)gasëc; ~ dług
(wë)gasëc dług 2. (wë)céchò-wac, (na)céchòwac, (na)malowac
wykreślny ad nacéchòwny; geometria ~na nacéchòwnô geometriô
wykrãcać, ~cić v wëkrãcac, wëkrącë(wa)c; ~ się wëkrãcac sã, ustëgòwac sã; ~ śrubã
wëkrącëc szruwã, ~ bieliznã wëżic piérzã, ~ się z czegò wëkrącëc sã, wëwinąc sã z
czegòs a. ustëgòwac sã od czegòs, ~ się kłamstwem wëłżéc
sã a. wëłgac sã ◊ wëkrącëc riczón (nie
1374
być szczerym)
wykrãt m wëwijôk, wëkrãt m, ustëga, wëmówka ƒ [Abò të krącysz, abò nié, nie wierzã
w twòje wëkrãtë. Sy]. Por. wymówka
wykrętnie ad wëkrãtno [Ten dopiérze pòtrafi wëkrãtno gadac. Sy]
wykrãtny ad wëwijasowi, wëkrãtny, ustëgòwny, wëmôwny [Ta jegò wëkrãtnô gôdka
mie sã nie widzała. Sy]
wykrochmalić v wëmączkòwac, ùmączkòwac, wëkraftmélowac [Ùmączkòwała
kòlnérze. Sy]
wykrochmalony ad wëmączkòwóny
wykroczenie n przestąpienié, narëszenié
n, przesprawa f, przestãpk m; ~ służbòwe służbòwô, urzãdowô przesprawa wykroczyć zob. wykraczać
wykroić, ~krajać v wëkrojic, wëkrajac,
wëcyc, wëcënac, wërznąc, wërzënac,
wëżëchòlë(wa)c, wërzëpczëc, wëjarmòlë(wa)c
wykrot zob. wybój
wykrój m wëkrój, wëkrojënk, wërzink,
wëstrzig m
wykruszyć v wëkrëszëc, pòdrobic, wëszapòtac, wësmùkac, obdzerzgac
wykruszyć (się) - wëkruszëc (sã)
wykrwawić się - ùbiegnąc krwią EG, wëkrwawic sã EG
wykrwawić v ubiegnąc krëwią
wykrwawiony ad ubiegłi krëwią
wykrycie n wëkrëcé n, nalôzk m
wykrywacz m tech wëkriwôcz m; ~ gazu wëkriwôcz gazu; wykrywacz min wëkriwôcz
min(ów)
wykry(wa)ć v wëkrë(wa)c, nalôżac, nalezc
wykrzesać - wëkrzosac (teor.) EG, np. Chto wié, czë z tegò krzemienia ùdô sã nóm
wëkrzosac jaczé skrë? Òbôczimë, czë z te stôrégò rupa nama jesz
ùdô
sã
wëkrzosac përznã żëcégò? EG, [SY: ‘wëkrzosac’ = pòl. 1. wyostrzyć - „Kòsnicë
wëkrzosalë kòsë i szlë sec”. 2. ‘sprawić komu lanie’ „Jak të mie wicy pùdzesz na
jabka, to jô ce tak wëkrzeszã, że ce sã òdniechce”.], ewent. „wëjiskrzëc” FM, np.
Zabëcé i zanikwienié tej przëchòdzy, czej ze se nic nie dô sã wëjiskrzëc jakno dzélëk
naji wspólnotë. FM. - Przër. krzesać
wykrzesać v 1. wëkrzesac 2. fig wëczechlëc,
wëdëblëc
wykrztusić v wëkaszlac, wërzëpic, wëstãkac
wykrztuśny ad med wëkaszlowny wykrzyczeć v 1. wëwadzëc, wëszkalowac
2. ~ się wëwrzeszczec sã, wëkrzëczec sã
wykrzyk m zawòłanié, zawrzeszczenié n;
~i radosne uceszné zawòłania wykrzykiwać v wëkrzëkòwac, pòwrzeszczëwac, wòłëwac, krzikac wykrzyknąć v krziknąc, zawrzeszczec, zawòłac
wykrzyknik m wòłôcz, krziknik m; ~ na-
1375
śladujący strzelanie pó! pó!, ~ szczucia psetn ksjë! wësjë!, ~ ostrzegający
przed oparzeniem się ch!, chë!, ~ w
przyśpiewkach tanecznych hocka na
prawą!, hocka na lewą!, w naśladujący
rżenie kònia hijahaha!, ~ naśladujący
bek kòzy me, meee!,~ naśladujący
ryk krowy mó!, ~ naśladujący szcze-kanie psa hau, hau!, ~ kwak kaczki kwak, kwak!,
~ naśladujący gãganie gãsi gã, gã, gã!, ~ naśladujący miau-czenie kòta miau,
miau!, ~ wyraża-jący zatrzymanie czegòś hooo!, ~ wy-rażający zatrzymanie
kòni prrr!, ~ to-warzyszący piastowaniu dziecka hoc, hoc; hopka; hopsasa!, ~
kierujący kò~ nia w prawò hujt! a. het!, ~ kierujący kònia w Iewò czuder! a.
ksym!; zob. wabienie
wykrzywi(a)ć v wëkrzéwiac, wëkrzéwic, wąbierzëc, wãgòwac, lëgnąc, (wë)-kòszlawic;
~ się wëkrzéwiac sã [Mòje bótë sã czësto wëkrzéwiłë. Sy]
, ~ twarz przed płaczem czébic sã, (z)ro-bic pézã
wyksięgòwać v wëksãgòwac
wykształcać v wëuczëwac, sztôłcëc, formò wac
wykształcić (się) - 1. ùfòrmòwac (sã), ùsztôłcëc (sã), ùsztôłtowac (sã) - EG. 2. wëùczëc
(sã) EG, SY. Np. Mój strij wëùcził mie za krôwca. Jeden syn wëùcził sã za kòwôla,
drëdżi za szkólnégò, a trzecy za ksãdza. - SY
wykształcenie - ùczałosc SY, wësztôłcenié (pòl.) EG. Np. Ùczałosc przewrócëła mù w
głowie. SY. Zdobyć wykształcenie - skùńczëc szkòłë, przeńc ùczbã w szkòłach,
zdobëc wësztôłcenié - EG, ewent. stac sã ùczałim (= pòl. uczonym, naukowcem)
EG
wykształcenie n wëuczenié, usztôłcenié, uformòwanié n; wyższe ~ wëższô uczałosc,
człowiek z ~m uczaä czło-wiek
wykształcony - 1. ùfòrmòwóny, ùsztôłcony, ùsztôłtowóny, ewent. ùrosłi (ùrosłi w
jaczims sztôłce / w jaczés fòrmie) - EG. 2. ùczałi SY, wëùczałi SY.
Np.
Móm
wszëtczé dzecë ùczałé. Nasz tatk dôł nas na ùczbã, tak że jesmë wszëtcë wëùczałi.
SY Czej bë wszëscë lëdze chcelë bëc ùczałi, to bë swiat nie òbstojôł, bò bë nicht nie
chcôł robic. Mùszą bëc ùczałi i nieùczałi. Hùmòr: To je ùczałi człowiek, co dzesãc
lat chòdzył do pierszi klasë, òn bë jesz dłëżi chòdzył, ale szkólny mù ùmarł. - SY
wykształcony ad uczałi
wykuć v wëkùc, arch wëkòwac [Se sztëkù żelaza òn wëkòwôł ceny (cenczi) pierscéń.
Të mie môsz do wieczora dwanôsce kluczów wëkòwac (wëkùc). - Lz]; ~ ozdobny
świecznik z żelaza wëkùc òzdobny lëchtôrz / swiécznik ze żelaz(ł)a; ~ dziurę w
ścianie wëbic / wëkùc dzurã w scanie; ~ wnękę / zagłębienie w ścianie wëkùmac /
wëkùc wnãkã / zagłãbienié w scanie. Por. wykùwać
wykup - wëkùp SY [= spòsób wëkùpieniô sã w grze]. Np. Ten, co nôleżné òd
przegriwającëch zbiérôł, ni mô prawa òbmëszlac wëkùpù, le robią to ti,
co
nôleżné skłôdelë. SY
wykùp m wëkùp, wëkùpisz m, wëkùpienié n; ~ w pòstaci jajek lub placka wielkanocnegò dëgòwóné n
wykùpić v wëkùpic; y się wëkùpic sã
wykupiony wëkùpiony Gò; wykupieni wëkùpiony Gò [np. Wa jesta wëkùpiony nié
czims przemijającym, strzébrã abò złotã, ale drogą jesta wëkùpiony krwią
Christusa.]
wykùpne n wëkùpieniowé pieniãdze
wykùpywać, ~pić (się) wëkùpi(a)c, wëkù-pi(wa)c (sã)
1376
wykùrować v wëlékòwac, wëlékarzëc, wë-kùrowac, wëchwiérac
wykùrzyć v 1. wëkùrzëc, skùrzëc 2. fig wëpòrajic, wënëkac
wykùsz m bùd wësuwk w bùtnowi scanie
wykuty ad wëkùti, arch wëkòwóny – 1. ~ z żelaza / srebra / metalu wëkùti ze żelaz(ł)a
/ strzébra / metalu; 2. ~ / wybity w ścianie wëkùti / wëbiti / wëtłëkłi w scanie; 3.
żart: ~ (wyuczony) „na blachę” wëkùti (wëùczony) „na blachã”
wykuwać v 1. wëkùwac, arch wëkòwòwac || -wëwac; 2. wëkùwac, wëbijac, zagłãbiac
sã w scanie przez bicé; 3. ùczëc sã zawzãto || -ce / na mòc do egzaminu, starac sã
zapamiãtac
wykwalifikòwać v wëuczëc, wëuczbic, przëszëkòwac, wëkwalifikòwac
wykwalifikòwany ad wëuczony, wëuczbio-ny, przëszëkòwóny, wëkwalikòwóny
wykwint m szëk m, widzałosc, elegancjô f, bògactwò n
wykwintnie adv szëkòwno, widzało, elegantno, bògato, dukantno wykwintnisia ƒ szëkòwnica, spòsobnica,
pùjajkaƒ
wykwintniś m rzniôk, pësznopùpka m wykwintność ƒszëkòwnota, widzałosc, elegancjô, dukantnoscƒ
wykwintny ad szëkòwny, widzałi, elegantny, dukantny; ~na bielizna elegantnô
piérzô, ~ne wydanie książki bògati
wëdôwk kniżczi
wykwit m wëkwitënk, rozkwitënk m wykwitać, ~nąć v wëkwitëwac, wëkwitnąc,
rozkwitëwac, rozkwitnąc, wëpùszczac,
wëpùscëc, rozpùscëc
wykwitować v wërechòwac sã, wëpłacëc;
~ kògò z czegò wëszëkòwac kògòs na
czims
wylać v wëlôc, wëchilnąc, wëchlustnąc;
zob. wylewać
wylanie n wëlenié, wëchilniãcé, wëchlustnienié n
wylansować - wëlansowac EG, spopùlarizowac EG, rozreklamòwac EG, zapewnic
(czemùs / kòmùs) sławã, ewent. òtemknąc (przed kògùm) drogã karierë / sławë /
popùlarnoscë, wëpchnąc na „szeroczé wòdë”, „stwòrzëc” (z kògòs) artistã /
„bóżka” / jidola. - Przër. polecić
wylany ad wëlóny, wëchilóny, wëchilniãti,
wëchlustóny
wylat(yw)ać v wëlatowac, wëlôtac, wëlecë(wa)c, wënëk(iw)ac, wëbùrk(iw)ac,
wëszust(ëw)ac: zob. wylecieć
wyląc się zob. wylãgać
wylądować v wëlądowac, wësadnąc na ląd
wylądowanie n wińdzenié na ląd, usadnienié na zemi, wëlądowanié n
wyląg zob. wylęg
wylecieć v wëlecec, wënëkac, wëbùrknąc,
wëszustnąc, wëparzëc [Z lasa wëlecôł dzëk spłoszony przez nanëkników. – Sy]; ~ z
pòsady
stracëc swój môl, ~ z rąk wëpadnąc
1377
z rãk(ów) a. z rãkù; zob. wylatywać wyleczalny ad wëlékòwny, wëlékarzeniowi
wyleczenie n wëlékòwanié, wëlékarzenié,
wëdoktarzenié, wëgòjenié n
wyleczyć (się) - wëléczëc (sã), wëlékarzëc (sã), ewent. wëlékòwac (sã) - EG,
wëdoktarzëc SY. Np. Òni ce jednak wëdoktarzëlë, chòc të jedną nogą na tamtim
swiece béł. SY
wyleczyć v wëlékòwac, wëlékarzëc, wëdoktarzëc, wëgòjic, uzdrowic
wylegać v wëchôdac, wëlatowac; wszystkò
~gło na ulicã wszëtkò wëlecało na
darżëcã
wyłegitymòwać (się) wëkôzac, wëligiti-mòwac (sã)
wylegiwać się leganic, wëlegòwac sã, wal-torzëc sã
wyłenić v wëlëniec
wylepi(a)ć v wëlepi(wa)c
wyletnić się obléc sã w latné
wylew m wëlenié || wëlanié; ew. rozlenié || -lanié n; wëléw, rozléw, roztok (Ra) m; ew..
miejsce, gdzie fale morza rozlewają się na piasku plaży: zôlój m [Roztoczi wòdné /
jesenné. Ra]; ~wy Nilu wëlewë Nilu; ~ krwi do mózgu med wëléw krwi do mùskù;
ew. w zn. udar: szlach m, pòrażenié n{‘szlach’ – zob. cios, ślad}; dostał ~wu (krwi
do mózgu) szlach gò rësził / mô rëszoné; dostôł wëlewù (krwi do mùskù) /
pòrażeniégò mùskù. Por. apopleksja
wylewać (się) wëlewac (sã); ~ kògò z mie-szkania wërzëcac kògòs z mieszkaniô,
rzeka ~wa rzéka sã rozla(ła); zob. wylać
wylewka - wëléwka EG - w znacz. 1. beton wëlóny na pòdłodze; 2. lecówka SY, rérka
abò rënienka do spùszczaniô płinów (przër. rynna). Np. ti wëléwczi, w ti
wëléwce.{‘wëléwka’ – por. ‘wilewka’ lok = pol. łopatka do wylewania wody z
łodzi}
wyleźć, ~łazić v wëlezc, wëlôżac, wëchô~ dac, wińc, wëprzińc, wëtrekac; ~ z dłu-gów
wińc, wëlezc z dłëgów, nie mògã z tegò ~ ni mògã z te(gò) sã wëtrekac a. ni mògã z
tim przińc do rëchtu ◊ wëlôżac jak żabë pò deszczu (o lu-dziach)
wyleżały ad (owòc) uleżałi
wyleżeć się wëleganic sã, wëleżec sã
wylęg m wësôd m, wëlëganié sã wyląg m ląg m, wëlãżëna, lëgnota ƒ;
wëląg m, wëlëgnienié || wëlëgniãcé (sã) n
~ naturalny nôsôd m [Te jaja pùdą na wësôd, a te drëdżé më sprzedómë. Sy]
wylęgać v lëgnąc; ~ląc się lëgnąc sã
wylãganie n lëgnienié n, lëgnota, lãgnota f, wësôd m
wylãgarka ƒ lëgny aparat
wylęgarnia - wëlãgarniô SY
wylãgarnia ƒ (wë)lëgnica ƒ
wylãkły, ~kniony ad wëlëkłi a. wëlãkłi, wëlãczałi, wërzasłi, wëstraszony
wylãknąć się wëlãknąc sã a. wëlëknąc sã, wërzasnąc sã, wëlãczëc sã
wyliczać, ~czyć v (wë)rechòwac; ~ się (wë)rechòwac sã
wyliczenie n wërechòwanié n
wyliniały ad wëlëniałi, wëprzałi, oprzałi {‘wëlëniałi’ in = a) wëblakłi, wëpłowiałi; b)
łësy, wëłësałi} [Wëzdrzi jak wëlëniałi pies. Nicht nie wié, co we wëlëniałim kòce
sedzy. W ti wëlëniałi bùrce ju nie je do chòdzeniô. – Sy]; miejsce wyliniałe /
1378
liniejące lënizna, òprzelëzna f [akc. lë-] [W tim kòżëchù nie chòdzë wicy, bò to je
sama lënizna. Białka wzã lësé sëté (tłuszcz / szmôłt z lësa) i pòsmarowa nim
òprzelëznã. - Sy]; {‘òprzelëzna’ in = pol. spróchniałë drzewo} , ~łe zwierzã oprzańc
m
wylinieć v wëlëniec, oblënic, wëprzéc, o-przéc
wylin(k)a ƒ zlëniałô skóra, zlazłô skóra
wyliz(yw)ać v wëliz(ow)ac, wëliz(ëw)ac, wësmùk(iw)ac; ~ się wëlizac sã, wë-zdrowiec,
wëdostac z biédë
wylosować v wëcygnąc kawel, wëkawlowac
wylot - wëlot EG. Wylot w wirówce do mleka,
miodarce itp. - lecówka SY
wylot m wëlecënk, odlecënk m, ubiega f, uscé, wińdzenié n; ~ dzbanka pipa u zbónka,
~ gòłãbnika, ula łëżnik,
ocznik, przebójk m, ~y wirówki le-cówczi centrëfùdżi,~ pòchwy macicy uscé n, być na
wylocie bëc na pò-rwańcu a. miec sã do rézë, znać kògò na ~ znac kògòs do czësta
(do cna?), wylot ulicy wëlot drodżi u ~tu ulicy przë kùńcu darżëcë, ~y kontusza lóz
rãkôwë kòl sëknie; przewiercić (się przez) deskę /na ~ przewiercëc (sã przez) dél
(na drëgą stronã), dërch (sã) przewiercëc; zrobić dziurę na ~ zrobic (np. przebic /
przewiercëc) dzurã na drëgą stronã / na wëlot, zrobic przez cos dzurã dërch,
przedërchac dzurã
wyludni(a)ć (się) wëlëdzac, wëlëdzëc, od-lëdzac, odlëdzëc (sã)
wyludnienie n wëlëdzenié, odlëdzenié n
wyludniony ad wëlëdzałi, odlëdzałi
wyładnieć v wëpiãkniec, wëmùstrowac sã
wyładować v wëladowac, złożëc, zladowac; ~ gniew wëlôc swój górz
wyładowanie n wëladowanié, złożenié, zla-dowanié n; ~ iskrowe eł skrowé wëla~
dowanié
wyładowczy ad wëladowny; stacja ~cza wëladownô stacjô
wyładowywacz m wëladownik, zladi-wôrz m
wyładunek m wëladënk, zladënk, zło-żënkm
wyładunkòwy ad wëladowny, wëladënkò-wi; kòszty ~we wëladowné kòszta
wyłajać zob. złajać
wyłamanie n wëłómanié, wëwalenié n
wyłam(yw)ać v wëłóm(ow)ac, wëłómi(a)c, wëwôlac, wëwalëc, wëlãbi(a)c, wëczi-dac,
wëczidnąc; ~ się z czegò wëcopac sã z czegòs a. odstojec od czegòs
wyłaniać zob. wyłonić
wyłaniający się ad pòwstôwny, pòkôzowny
wyłapać - wëłapac SY, pòwëchwatac EG. Np. Gestapò wëłapało wszëtczich Pòlôchów
w lese. SY
wyłap(yw)ać v wëchwôt(ow)ac, wëchwô-t(ëw)ac, wëłap(ow)ac
wyłaskotać v wëgëldzëc || wëgëdlëc || wëki(t)lac (kògò)
wyłatać v 1. obszëc, pòzaszëc, wëflëkòwac 2. fig wëłôtac, nabic, narznąc
wyławiacz m łowiôrz m; ~ min łowiôrz, szukôcz minów
wyławiać v wëłôwiac, żãgrowac, wëłapò-wac, wëdostôwac
wyłazić zob. wyleźć
wyłączać, ~czyć v wëkrãcac, wëkrącëc, odsôdzac, odsadzëc, odsëwac, odsenąc, wëłãcz(ëw)ac, wëłãczëc, wëgaszac, (wë)gasëc
wyłączający się ad: ~ wzajemnie nie zgôdzac sã ze sobą a. nie pasowac do se wyłączenie n wëłączenié, odrzëcenié, odsënienié, el wëkrącenié n
1379
wyłącznie - le, leno, nié jinaczi, le..., ewent. wëłącznie (pòl.) EG
wyłącznie adv le, leno
wyłącznik (kontakt elektr.) wëłącznik EG, gasnik SY, przekrãtnik SY (ôrt wëłącznika
z pòkrãtłã), widôcz (môl.) SY, knypser (niem.) EG. Np. Tu
je tak cemno, że ni
mògã nalezc widôcza. SY. Por. przyciskwyłącznik m gasnik m; ~ samòczynny
automatny gasnik,~ wsteczny copny
gasnik
wyłączność ƒ jedinoscƒ
wyłączny ad jediny; ~ne prawò jediné
prawò, ~na sprzedaż jediny przedôj wyłączony ad wëłączony, odsadzony, odsëniony
wyłączyć zob. wyłączać
wyłgać zob. wyłudzić
wyłgać się wëłgac sã, wëłżéc sã, wëkrącëc
sã◊ chtos sã chòc z piekła wëłże
wyłgiwać się wëłgiwac sã || rzad wëłżëwac sã, wëkrącac sã
wyłoga ƒ wëłożniô f, kòlnérz, wikłôd m wyłoić v wëłojic, nałojic; fig ~ kòmù skórã
wëdżerbòwac kòmùs skórã
wyłom m wëtłëkłô a. wëłómónô durą
przełómanié n; zrobić ~ przedërchac
wyłonić, ~łaniać v pòwst(ôw)ac, pòkôz(ow)ac sã;
wëłonic sã / wëłaniac sã Lh [Sprawa sã wëłóniła. Z mòrza biôłi Hél sã wëłóniô. Lh (Lz)]
~niły się nowe trudności
pòwstałë nowé zôwadë
wyłożyć - wëłożëc. 1. Np. Wëłożë noże i widelce (widlëczczi EG) na stół. SY 2. w
znacz. zapłacëc za kògò, np. Wëłóż za mie, jô cë zwrócã. SY 3. òb. wytłumaczyć,
wyjaśnić
wyłożyć v wëłożëc; ~ deskami pòdłogã
wëdélowac; zob. wykładać
wyłudzać v wëochl(ëw)ac, {‘chłoscëc’ = pol. wyłudzać, żebrać, nalegać, usilnie prosić
[Tak miã chłoscył, jaż jô mù to dôł. Sy]} wyłudzać, podstępem zabierać: wëmaniac
[Òd taczi głupi białczi cëgónka letkò piądze (pieniãdze) wëmaniô. Lz]
wëskamżëwac, wëbôdac, wëszachrëwac
wyłudzić - wëchłoscëc SY, wëdãbòlëc (môl.) SY, wëòchlëc EG [òd SY ‘òchlëc’ =
wabic; ‘przëòchëc’ = przëwabic], wëcëganic EG, wëcygnąc (taczim) szëkã / spòsobã
EG, wëszalëc SY. podstępem zabrać: wëmanic / wëmaniac [Jesz ni miała dosc, ze
wëmaniła òde mie dwie wsë. Lz] Np. Ten bë chòc celã wëchłoscył
òd
jałowi
krowë. SY Wëchłoscëła ò mie òstatné pieniãdze. SY. Wëchłoscył jã na mùzykã. SY
Wëdãbòlił òde mie sto złotëch. SY Wëszôlił
òde mie tësąc złotëch. SY
wyłudzić v wëochlëc, wëmanic, wëchłoscëc, wëcëganic, wëskamżëc, wëskòlëc,
wëlëchwiec, wëbòsc, wëłëzgac, wëłżéc || wëłgac, wëdãbòlëc, wëszachrowac [Ten bë
chòc celã wëchłoscył òd jałowi krowë. Wëchłoscëła òd mie òstatné pieniãdze.
Wëchłoscył jã na mùzykã. - Sy ],
wyługòwać v wëłëbic, wëłëgòwac
wyłupać v wëłëzgac, wëlãbrac wëłupac Gò || wëłëpic Lz {por. łupać. łupić} [Wëłupił so
groszczi. Brat mù jedno òkò wëłupił. Lz]. Por. wyłupywać
1380
wyłupi(a)ć v wëtrzészczac, wëtrzészczëc,
wëkòlëwac, wëkłoc, wëdłëb(ow)ac; ◊
oczy wëtrzészczac oczë, ~ kòmù oczy
wëkłoc kòmùs oczë
wyłupiasty ad wësadzony, trzészczowati;
~ste oczy wësadzoné oczë, o oczach
~stych z wësadzonyma a. trzészczowatima oczama
wyłupywać v wëłupiwac Gò, wëłëpiac Lz [Białka sedzała w kùchni a wëłupiała groch.
Lz]
wyłusk(iw)ać v wëłëzg(iw)ac, wëlãbr(ëw)ac, wëstrãkiwac, wëstrãczëc wëłëpic Lz [Wezta le wëstrãczëta ten groch. Sy Wëłupił
so groszczi. Lz] w zn. wybrać co lepsze ryby: wëmizgòlëc Sy
wyłuszczać, ~czyć v 1. wëkłôdac, wëłożëc,
wëjôsniac, wëjasnic {‘wëłëzgac’ in = pol. a) wyłuskać np. strąki; b) pozbawić (czego)zob.; c) zbić kogo}
2. wëłëzg(iw)ac,
wëlãbr(ëw)ac, wëstrãczëc
wyłuszczenie n 1. wëłożenié, wëjasnienié
2. wëlëzganié n
wyłysiały ad wëłësałi, pleszati, plechòwati?, żart wëlëniałi [Të wëlëniałi biésu. Jak jô ce
w ten wëlëniałi łeb trzasnã, to òn ce sã rozlecy. Sy] {‘wëlëniałi’ in zob. wyliniały}
wyłysieć v wëłësec, oprzéc, żart wëlëniec [Czejże të wëlëniôł? - Sy] {‘lëniec’ in zob.
linieć}
wyłysienie n wëłësenié, oprzenié n wymacać v wëmaklac, umaklac; ~ kògò
wëmaklac, wëbadérowac kògòs wymacerować v wëmòczëc, rozmiãkczëc,
wëtrôpic
wymach m môch m; ~ nogi môch nodżi wymachiwać v môchac, wëwi(ja)c, wëmôchiwac
wymaczać zob. wymòczyć
wymagać - wëmagac EG, TR, ewent. żãdac EG, kazac EG, SY np. òn wëmôgô / żądô.
Jô òd mòjégò chłopa ju wiele nie wëmôgóm, bò czej òn przińdze narobiałi... Òd
dzecy trzeba wëmagac, żebë bëłë pòsłëszné. Wëbiéranié dobra i miłotë wëmôgô òd
nas wëzbiwaniô sã włôsnégò samòlubstwa. EG Òstatnégò tuńca niech òjc z
córką jidze tak jak nóm kaszëbsczi ùstôw kôże. SY Stôri kaszëbsczi ùstôw kôże
gbùrowi we gwiôzdkã dac chòwie gwiôzdkã (tj. cos lepszégò do żercô). SY
wymagać v żãdac, chcec, wëmagac, brëkòwac [Cëż wa wëmôgôta òd taczégò szkòlôka, kò to jesz nie je chto (to jesz nie je dorosłi
chłop), żebë òn mógł wiôldżé pãczi słomë pòdawac do górë. Sy] ; ta robòta ~ga
wiele czasu ta robòta brëkùje wiele czasu
wymagający - wëmôgający JA, EG. Np. Ta szkólnô je baro wëmôgającô, tam ù ni sã
nie dô nic òszëkac. Jô tam nie jem wëmôgający, mie sprawi le jaczi nórt do spaniô i
përznã do jedzeniô. EG
wymagający ad brëkòwny; co brëkùje, żądô, wëmôgô, chce
wymaganie - wëmôganié EG. Wymagania, wymogi - wëmôgania EG, JB. Np. Jegò (A.
Majkòwsczégò) wëmôgania stôwióné sobie i jinszima wëdôwają sã dzys czims
1381
normalnym, naturalnym. EG, JB. Małe (niskie) / duże (wysokie) / przesadne
wymagania - môłé (nisczé) / wiôldżé (wësoczé) /
przesadné wëmôgania, np.
Òn stôwiôł sobie i jinszim wësoczé
wëmôgania EG, JB. - Przër. wymóg,
warunki, zastrzeżenia
wymaganie n żądanié, wëmôganié, brëkòwanié n, wiwòlańce pl; skromne ~nia
obstojenié na môłim a. nie stojec o
wiele; môłé zachcenia, stawiać ~nia
żãdac
wymagany ad wëmôgóny, żądóny wymaglować v wëmãglowac, wërolowac
wymalować v wëmalowac, wëchlastac ;
wymalowany ad wëmalowóny, pòmalowóny; ew. w zn. namalowany, wyobrażony:
namalowóny, wëmalowóny [Na tëch òbrazach są wëmalowóné pòstacë ksążãt
pòmòrsczich. Ra]; ściany ~ne na kremowo scanë wëmalowóné na krémòwò
wymamić v wëmanic, wëochlëc, wëchloscëc, wëcëganic
wymarcie n wëm(i)ercé, wëmrzenié n;
skazany na ~ skôzóny na wëmrzenié wymarsz m wëmaszérowanié n wymarznąć v
wëmiarznąc
wymarzniãty ad wëmiarzłi
wymarzony - wëmarzony EG, ewent. ùpragłi, wëmòdlony
wymarzony ad wësniti, udbóny, wëmaroczony, ubrzątwiony
wymarzyć sobie - wëmarzëc so EG
wymarzyć v wëmarzëc (sobie) [Kògòż ta sobie wëmarzëła? Sy]wësnic, udbac,
ubrzątwic, wëmaroczëc, urojic
wymaszerować v wëmaszérowac
wymawiać się - wëmawiac sã, ùsprawiedlëwiac sã, tłómaczëc sã, że... - EG, ùstëgòwac
Nié,
òn
sã
sã (môl.) [= wykręcać się - Sy Tom VII], np. Przińdze òn?
ùstëgòwôł, że ni mô czasu. SY Ewent. wichlac sã, wic sã,
wëwijac sã - EG
wymawiać v 1. wëmôwiac, gôdac; ~ wyraźnie wërazno wëmôwiac, źle ~
przëchwarztowac, nie ~ ani słowa bëc
jak mùczk, nie przerzec ani słowa
2. ~ kòmù co wëwtôrzac, wëgadowac
kòmù cos 3. spòwiôdac (mieszkanie) 4. ~ sobie z góry wëgôdëwac so(bie) w przódk 5.
~ się z czegò ustëgòwac sã od czegòs, nie przëstac na cos, ~ się czym wëswiôdczac
sã; zob. wymówić
wymawianie n wëmôwianié n; trudny do ~nia cãżkò do wëmôwianiô, ~ sobie czegò
wëgôdanié so czegòs, ~ mieszkania spòwiôdanié mieszkaniégò, ~ kòmù
wëgôdiwanié, wëwtôrzanié kòmùs
wymaz(yw)ać v wëmaz(ow)ac, wëcerac, wëtrzéc ◊ żart miono wëmazac (µm-rzeć)
wymazany ad wëmazóny [Òn je jakbë wëmazóny ze swiata. Lz]
wymaz(yw)ać
wymeldować (się) wëmeldowac (sã)
wymeldunek m wëmeldënk m, wëmel-downy kwit
wymãczyć (się) wëmãczëc, namãczëc, umãczëc (sã)
1382
wymãdrkòwać v wëmądrzëc
wymiana miónczi Lz (w 2 znacz. = wyścigi)
wymiana ƒ wëmiana, zamiana f, tusze pl; ~ pòglądów, zdań wëmiana pòzdrzat-ków,
zdaniów, ~w pieniãdzy wëmiana dëtków a. pieniãdzy || -niądzy
wymiar(-y) - wëmiar(-ë), paraméterë (-trë); ewent. charakter (-ë), znanka (znanczi)=
cécha (-chë)
wymiar m miara, wiôlgòsc ƒ; ~ pòdatków wiôlgòsc pòdatków, ~ sprawiedüwòści dozér
prawa
wymiarkòwać v wëmerkac, zmerkac, pò-cknąc, dobrac sã
wymiatać, ~mieść v 1. wëmiôtac, wëmiesc 2. fig wëpòrajic, wënëkac
wymiatanie n wëmiôtanié n
wymiąć v wëgniesc, pògniesc, wëdzerzg-nąc, wëżic
wymieni(a)ć v (wë)mieni(a)c, wëmieni-(w)ac, (wë)tuszowac, naz(ë)wac; ~ pieniądze
mieniac pieniãdze [Na gôłdze mienielë cëzé pieniądze. W krómach nierôd mieniają
kùpiony towôr. Ra]
, ~ nazwi-skò wëmieni(w)ac przezwëskò
wymienienie n wëmienienié, wëtuszowa-nié, pòzwanié n
wymieniony ad wëmieniony, wëtuszowó-ny, nazwóny, pòzwóny
wymienność ƒ wëmienionosc ƒ, tusz m
wymienny ad wëmieniowi, tuszewny; han-del ~ wëmieniowi hańdel
wymierać, ~mrzeć v wëmiérac, wëmrzéc, pòwëmiérac, pòwëmrzéc, pòumiérac,
pòumrzéc
wymierność ƒ wëmierzëna, wëmierzonosc f
wymierny ad wëmierzeniowi
wymierzać zob. wymierzyć
wymierzwić v wëgnojic, nagnojic wymierzwienie n wëgnojenié, nagnojenié n
wymierzyć - wëmierzëc, zmierzëc, pòmierzëc. Wymierzyć cios - òb. uderzyć
Wymierzyć uderzenie wëmierzëc ùderzenié / szlach, wprac (wprac jednégò),
répnąc EG, grzimnąc EG, SY, wpalëc RA, wërznąc EG, wczadzëc EG „pãknąc”
(pãknąc jednégò), „wdakòwac” (żart.
= ùderzëc
w „dak”, tj. w
głowã),
„wczadzëc”, przëczëbaszëc ||
przëczubaszëc,
wczëbaszëc
EG
/
wczubaszëc SY (= pòbic, „wprac”), wsënąc EG„ przëzwònic”, wladowac EG,
bùznąc SY{‘szlach’ – zob. cios, ślad}. Np. Répnął gò w pësk. SY Tu
dzes krótkò
grzmòt mùszôł répnąc. SY (np. Jô so / òn mù jednégò wpôlił / wërznął / wczadzył.).
Bùznął gò kamieniã w głowã. SY Uderzyć na odlew, z rozmachem - zadwignąc
SY.
wymierzyć, ~rzać v 1. wëmierzëc, wëmié-rz(ëw)ac, (z)mierzëc 2. ~ kòmù pòli-czek
wëniécë(wa)c kòmùs zausznicã a. d(ôw)ac kòmùs w pësk 3. ~ sprawie-dliwòść
sprawiedlëwò obsądzëc, obsą-dzac, ~ kòmù karã kògòs (ob)sztrôfo-wac, (u)kôrac
4. ~ do kògò przetrzi-mac kòmùs, (wë)célowac na kògòs
wymieszać v wëmiészac, wërëchac
wymieszanie n wërëch m, wëmiészanié n
wymieść zob. wymiatać
wymiã n wimiã n, mléczëzna ƒ; obrzãkwymienia sów m
1383
wymiãcie n wëgniecenié, pògniecenié n wymiãkły ad zmitczałi, zmiãkłi, zmitczony
wymiãknąć v zmitczëc, zmiãknąc wymiãtosić v wëmiãgòlëc, wëmùrglac
wymiãtoszenie n wëmiãgòlenié, wëmùrglenié n
wymigać się wëwinąc sã, wëkrącëc sã,
wëmknąc sã, wëmsknąc sã wëłgac sã
wymijać v 1. omi(e)jac, ominąc kògòs, wëchôdac, wińc kòmùs z drodżi 2. wëmi(e)jac,
wëminąc, ostawiac, ostôwiac kògòs slôdë
wymijająco adv obchódno, omijno wymijający ad obchódny, omijny wymijanie n
obchòdzenié, omijanié n wyminąć zob. wymijać
wymiociny - wëwrôtczi (zab.) SY, sprost. rzëgòwinë EG [Wez, zamiec te wëwrôtczi.
Sy]
wymiociny pl wracënë, rzëgòwinë, wëwrôtczi, wònôtë pl; środek na ~y spòsób,
lékarstwò na wracanié, zbiera mi się na ~y mie je na wracanié a. mie blékô, mie sã
lëchò, mgło robi, ~y mòrskie bëtowinaƒ
wymiotny ad wracny, wònôtny, wëwrôtny
wymiotować - wracac, np. Òn ju dzysô rôz wracôł. Co bë mù nie dôł do zjedzeniô, to òn
zarô wëwracô. EG. - Przër. zwymiotować
wymiotować v wracac, rzëgac, wònôtowac, blékac ◊ kòta drzéc (wymioto-wać) ;
on ~tuje on wracô, wònôtëje, rzëgô
◊ złośl kòtë, skórczi drzéc a. bòcónë
fùdrowac; leżec na płoce
wymioty pl wracanié, rzëganié n [Czej jemù sã tak òdbijô, to mie jaż jidze na wracanié /
rzëganié. Gò]
wymizerowany - òb. wychudzony
wymknąć się - wëmknąc sã, wëpsnąc SY (np. Michôł pierszi wëpsnął dodóm.),
wymknąć, ~mykać się wëmsknąc, wëmskiwac sã, wësmëknąc, wësmëkiwac
sã, wëmknąc, wëmëkac sã; ~ cichaczem wëmknąc sã omëlëcą, ~ pò angielskù wëniesc sã pò anielskù
wymkniãcie się n wëm(s)knienié sã n
wymłodnieć zob. òdmłodnieć
wymłodnieć v wëmłodniec, bëc wëmłodniati
wymłócić - wëmłocëc (rzôd.) SY, np. Jô ju wëmłócył żëto. SY. Wymłócić cepami wëcepòwac, wëmłocëc / wëdraszowac cepama. EG. Np. Nôprzód kłosë bëło
òcepòwóné z jedny stronë, a tej nen pòsôd sã
przewrôcało na drëgą stronã i sã
cepòwało drëdżi rôz. EG òd CR. Zbòżé z pòłowë stodołë je ju wëcepòwóné. EG. Przër. młócić, namłócić się,
umłócić
wymłócić v wëdraszowac, oklëcëc, wëklepac; ~ cepami oklepac, òklëcëc [Nim më to żëto òklëcymë, badze ju wieczór. Sy]
wymłócić wëmłócëc, wëdraszowac [Jô ju wëmłócył żëto. Më dzys wëdraszëjemë
resztã zbòżégò. - Sy]; ~cić pewną ilość zboża ùdraszowac [Ùdraszowôł sto kòrcy żëta. Sy]
{‘wëdraszowac’ w fig zn. = wiele zjesc [Wëdraszowôł całą déżkã bùlew. Sy]} òdmłocëc, młócã, -ył, -młocë, sł., ‘wymłócić wyznaczoną ilość snopów’: Ju jem wszëtkò òdmłócył.
(II)
1384
wymłót m wëdraszënk, oklëcënk m
wymòcować się wëbiôtkòwac sã
wymoczek m 1. infùsoria pl 2. lebioda, słabeusz, wëmiklańc, wëmòczk m [Wëmòczk
wëzdrzi, jakbë òn plëskwë żérôł. Sy] {‘wëmòczk’ – wierã: jak wëmòczony slédz; in
‘wëmòczk’ = pol. bot. trzęślica modra}
wymòczyć, ~maczać v wëmòczë(wa)c
wymòdlić v wëmòdlëc, umòdlëc, wëklëczec
wymògi pl żądania pl; odpòwiadać ~gòm
bëc zgódné ze żądaniama wymóg - wëmôganié EG, warënk EG, ewent. żądanié EG,
zastrzega EG (òd: TR),mùsz, żëczba, żëczenié EG. - Przër. wymagania, procedura;
- òb. wymaganie
wymòkły ad wëmòkłi, przemòkłi, biôłorzewny ◊ złośl wëmòkłi jak slédz (zmizerowany)
wymòknąć v wëmòknąc, przemòknąc wymòrdować v wëmòrdowac, wërznąc,
wëkłoc, pòzabic, fig wëmãczëc, zmarachòwac
wymòrzyć v wëmòrzëc; ~ się mrzéc z
głodu, wëmòrzëc sã
wymòwa ƒ wëmòwa ƒ, wësłôw m; wadliwa ~ chwarzcëna f, felnô wëmòwa, człowiek z
wadliwą ~wą gãgnot, feiiot m wymòwnie adv wëgôdóno, wëmòwno wymowa wëmòwa SY (1. spòsób wëmôwianiô słów, np. Òn mô wadlëwą wëmòwã. SY. 2. w
znacz. abstrakcyjnym, np. „wymowa” faktów / tego zdarzenia - znaczenié,
wëmòwa faktów / tegò zdarzeniô EG
wymowa (np. patriotyczna / dydaktyczna) wëmòwa (patrioticznô / didakticznô)
[Wplotłé są w „Czôrlińsczégò” legendë i piesnie ò wëmòwie patrioticzny czë
didakticzny. Gò]
wymòwność ƒ wëgôdónosc, wëmòwnosc,
wësłôwnota ƒ
wymowny 1. zob. wygadany; 2. znaczący, ewent baro znaczący, wiele znaczący /
mówiący, swiôdczący ò czims - Gò wymowne milczenie wiele mówiącé milczenié
[To jegò milczenié je wiele mówiącé. Gò]
wymòwny ad wëgôdóny, wëmòwny ◊ żart
wëmòwny jak rëba (niemy)
wymóc v wëmùszëc, wëdãbòrzëc; ~ zapłatã wëmùszëc zôpłatã
wymóg zob. wymogi
wymówić v wërzec, wëmówic, wëpòwiedzec; nie mógł słowa ~ on ni mógł
wërzec słowa; zob. wymawiać
wymówienie n 1. wërzeczenié, wëmówienié, wëpòwiedzenié n 2. spòwiedzenié n; ~
pòsady spòwiedzenié môlu robòtë
wymówka - wëmówka EG, SY, LZ, wëkrãt EG, TR wymówka ƒ 1. wëmówka ƒ 2.
wiwtora lok,
obgrómka ƒ; robić ~ki robic wiwtorë
1385
wymruczeć v wëmrëczec, wëmërmòtac
wymrzeć - pòwëmrzec RA
wymrzeć zob. wymierać
wymùliskò n zemnô wëpłóczëzna
wymùrować v wëmùrowac
wymusić coś - wëmùszëc cos, np. Òni to na nich wëmùszëlë.
wymùsić, ~szać v wëmùszëc, wëmù-sz(ëw)ac
wymuszać - wëmùszac, wëmùsziwac, np. Òni to na nich wëmùsz(iw)ają. - EG
wymùskać v wësmùkac, wëpùcowac, wë-obléc, wëmùstrowac, ochlëdzëc sã
wymùskany ad wësmùkóny, wëpùcowóny, wëoblokłi, wëmùstrowóny, ochlëdzałi
wymùsnąć (się) wësmùkac, wëpùcowac, wëszëkòwac, wëobléc, wëmùstrowac,
ochlëdzëc (sã)
wymùszać zob. wymùsić
wymùszony ad wëmùszony, przëmùszony
wymùsztrować v wëuczbic, wëuczëc, wë~ mùstrowac
wymycie n wëmëcé n
wymyć zob. wymywać
wymykać się zob. wymknąć się
wymysł m wëmësł m Gò, ùbrzątwienié, ùbzdurzenié n. Por. plotka, zmyślenie
wymyszkować - wësznëkrowac, wëcknąc - EG, wëkątowac SY (= przeszëkac całé
chëcze). Ewent. wëmaklac, wëbadac - EG
wymyszkòwać v wëcknac, wëczëc, wë-sznëpòrzëc, obczëc, wësznëprowac,
wësznëkrowac
wymyślać wëmëszlac Gò || wëmiszlac Gò [Òn le sedzy i wëmiszlô nowé robòtë, a òni
robią. Gò]; wymyślać komu zob. łajać
wymyślać, ~lić v wëmëszlac, wëmëslëc, (wë)meditowac, (wë)dëmëlowac, wëdëd(ëw)ac, ubzdurzë(wa)c, ubrząt-wi(a)c; ~ kòmù wadzëc, szkalowac na kògòs, ~
na kògò obmôwiac kògòs a. wëgadëwac na kògòs
wymyśleć || -ślić - wëmëslec EG, wëdemelowac SY, wëkombinowac EG. W znacz.
wziąć z niczego, puścić w obieg plotkę - zniwechac JA. Np. Òn to mô zniwechóné.
JA
wymyśleć wëmëslëc [Chto tã robòtã wëmëslôł? Wëmëslôł të / wëmëslała wa jaczis
spòsób / jaką radã na to? Gò]
wymyślanie n 1. szkalowanié, wadzenié n 2. wëmësliwanié, wëdëdiwanié n
wymyślnie adv wëmëslno, wëmëszlono
wymyślność ƒ wëmëslnota, wëmëszlo-noscƒ
wymyślny ad wëmëslny, wëmëszlony
wymyślony wëmëszlony [Ten głupi ùstrój òstôł wëmëszlony przez Marksa. Gò Taką
maszinã lëdze ju dôwno mają wëmëszloné. Sy]
wymy(wa)ć v wëmë(wa)c
wynagradzać, ~grodzić v wënadgrôdzac, wënadgrodzëc; ~ za szkòdã szkò-dowac
[Szkòdã wënadgrodzysz, łzów nigdë. Sy]
wynagrodzenie - zôpłata, wëpłata, wënadgroda, wzątk - EG. Wynagrodzenie
umówione na gospodarstwie, dla parobka - mito SY. Wynagrodzenie w naturze,
nie w gotówce - tôle SY. - Przër. zysk, zarobek
wynagrodzenie n wënôdgroda f, wënad-grodzenié n; ~ za stratã szkòdowanié n,
wënôdgroda za stratã, ~ rybaka maszoperii grëczkaƒ, grëczkòwi dëtk, ~ za pracã
mito n, dachlón f, ~ w na-turze tôle pl
1386
wynająć wënając Gò || lok wënajic Sy [Na co wa trzimôta tã pùstinicã (pùstą jizbã), ni
mòżeta wa ji wënajic, wa bë dosta jednak jaczégò grosza. Sy]
wynająć, ~mòwać v najic, najëmac, wënając || -jic, wënajëmac; ~ kògò urzidzëc,
urzidz(ëw)ac, najic kògòs [Na co wa trzimôta tã pùstinicã (pùstą jizbã), ni mòżeta
wa ji wënajic, wa bë dosta jednak jaczégò grosza. Sy]
wynajdywać wënalażac Gò [Ti jinżiniérowie / wënalôzcowie wënalôżają corôz to
lepszé ùrządzenia. Gò]
wynajdować zob. wynaleźć
wynajem m, ~jãcie n najimniãcé, wënajimniãcé n; ~ kògò urzidzenié n wynajmòwać zob. wynająć
wynalazca wënalôzca Gò, wënalezca Lz [Wënalôzcowie swòje rzeczë wënalazłé
zgłôszają w ùrzãdze patentowim. Gò]
wynalazca m wënalôzôrz, wënalôżnik,
wënalôżajk m
wynalazczość ƒ wënalôżëna ƒ
wynalazczy ad wënalôżny
wynalazczyni ƒ wënalôżnica, wënalôżajka ƒ
wynalazek - wënalôzk SY, np. tegò wënalôzkù; te wënalôzczi. Dzys kòżdi rok przënôszô
jaczis wënalôzk. SY Radio abò telewizór, cëż to są za wënalôzczi. SY
wynalazek m wënalôzk, wëmëslënk m; dokònać ~zkù zrobic wënalôzk
wynalezienie n wënalézenié, wëmëszlenié,
wëgłowienié, wënowienié n
wynaleźć wënalezc Gò, wënowic lok Sy [Na reka jesz nicht nie wënalôzł lékù /
lékarstwa. Chto wié, czë jima sã ùdô wënalezc na to jaczé lékarstwò? Gò [To ju
bądze sto lat jak pòcądżi wënowilë (= wënalezlë).]; por. wynajdywać
wynaleźć, ~jdować v wënalezc, wënalôżac, wëmëslë(wa)c, wënowi(a)c, wëglowi(a)c
wynaleziony wënalazłi, wëmëszlony, ewent. zaprojektowóny [Lokòmòtiwa òsta
wënalazłô w 1815 rokù przez Stefensona.]
wynarodawiać, ~dowić (się) wënôrodni(a)c, wëôrtëwac, wëôrtowac, wëchëczëwac, wëchëczowac, odnôrodni(a)c (sã)
wynarodowienie n wënôrodnienié, wëôrtowanié, wëchëczowanié n
wynaturzenie n wërodzenié, wëôrtowanié n
wynaturzyć (się) wërodzëc, wëôrtowac,
wënôtërzëc (sã)
wynędzniały wënãdzniałi Gò [np. Cëż to sã stało, Izraelu, że të jes... wënãdzniałi w
cëzy zemi?]
wynędzniały ad wëbiédniałi, ubiédzałi,
ubiédzony, zlëszałi, zmiarti, wëmizgòlałi
wynędznieć v zbiédniec, ubiédzëc, zlëszec,
wëmizgòlëc przëmrzéc, -mrzã, -miarł, -mrzë, sł., ‘przymrzeć, zniszczyć pod względem
fizycznym, podupaść na zdrowiu i siłach, głównie skutkiem głodu, wynędznieć, schudnąć’:
1387
Òn dëcht przëmiarł. Waju dobëtk je srodze przëmiarti ‘wasze bydło jest bardzo wynędzniałe’.
Ra
wyniańczyć v wëpiastowac, wëhockac
wynicować v 1. wëkrãpac, wëwrócëc na
rãbë 2. fig skritikòwac, zganic
wyniesienie n 1. wëniesenié n 2. wëchwôlenié, wëwëższenié n
wyniesiony ad wëniosłi
wynieść v wëniesc; o sumie, wydatku: wëniesc, żart wëcąc (w dëtkach / pieniãdzach)
[To wëniese półsta złotëch. Sy Wiele to tak wëtnie? Gò]. Por. wynosić
wynik m rezultat, wënik (Gò, Pr, Rl); ew. skùtk, efekt m, nastãpstwò n; ew.
konsekwencjô; ew. Tr: wëszłosc f [Òbczas spiérczi ò to pôdałë głosë za i procëm, a
wënik głosowaniô béł 6 do 5 na kòrzësc K-PZ. Gò Dobré miôł wëniczi wcąg. Rl
(Lz)]; pomyślny ~ dobri / pòmëslny wënik / rezultat; Tr: ùdałô wëszłosc; w ~ku
(czegoś) przez / pòprzez (cos), na skùtk / w nastãpstwie / rezultace (czegòs), w
kùńcu; wniosek, ~ rozumowania wëdba (Tr), nôdba (Sy)(na cos) = zdanié, ùdba (ò
czim); ew. wërozmienié n (Sy). Por. wniosek, na skutek
wynikać z czegoś wëchòdzëc / wëchadac, pòchòdzëc / pòchadac, rodzëc sã, wëpłëwac,
pòwstawac, brac sã, nalażac sã z czegòs EG, bëc skùtkã / rezultatã czegòs
EG,
np. To pòchòdzy / pòchôdô / rodzy sã / wëpłiwô / wëchôdô / pòwstôwô / bierze sã /
nalôżô sã stądka, że... EG. - Przër. wyniknąć
wynikać, ~nąć v wëchôdac, wińc; z tegò
~ka z te wëchôdô o. z tegò je widzec; co z tegò ~nie? co z te(gò) wińdze ?, ~ nowe
trudności wëszła nowô ucemiãga
wynikający - wëpłiwający, wëchôdający, jidący za tim / co za tim jidze, np. Wskutek
małej wiary i wynikającego stąd braku zaangażowania... Z przëczënë môli wiarë
i co za tim jidze, brakù zaangażowaniô... EG. - Przër. na skutek
wynikły ad wëszłi, pòwstałi
wyniknąć - przińc / zrodzëc sã / wëpłënąc / pòwstac / wzyc || wząc sã / nalezc sã z
czegòs, nalezc sã, np. To przëszło / zrodzëło sã / wëpłënãło / wëszło / pòwstało /
wzãło sã / nalazło sã stądka, że... - Przër. wynikać
wyniosłość ƒ 1. wëszawa, rzma, grzëpa, wiżô ƒ 2. zob. pycha,
wyniosły – bùszny Sy, sztolc, sztôtny SY, wëniosłi SY, pëszny SY, napãpùżony SY,
wiôlgòwny Sy?, Lz?. - Przër. zarozumiały, pyszny
wyniosły ad 1. wësoczi, wëszawny 2. zob. pyszny
wyniośle - bùszno, sztôtno SY, sztolc, wëniosle SY, np. Wzérôł na mie wëniosle,jakbë
do niegò conômni pół wsë nôleżało.
wyniośle zob. pysznie
wyniszczać, ~czyć v wëniszczë(wa)c, wë-gùbi(w)ac, wëgùbic, kazëc
wyniszczać się - wëniszczac sã EG
wyniszczanie się - wëniszczanié sã EG
wyniszczenie się - wëniszczenié sã EG
wyniszczenie n wëniszczenié, wëgùbie-nié n
wyniszczyć się - wëniszczëc sã EG
wyniuchać v 1. wëżëc 2. fig wëcknąc, wëbadérowac
wynosić się nad innych - òb. wywyższać się
wynosić, ~nieść v 1. wënôszac, wëniesc; ◊ z domù wënôszac, wëniesc z chëcze 2.
(wë)niesc, (z)robic; kòszty ~szą kò-szta niesą, ile to ~si? wiele a. kùli to kòsztô? 3. chwôlëc;
~ kògò pòd nie-biosa chwôlëc kògòs wëszi nieba,~ się 1. wënôszac, wëniesc sã, brac sã,
1388
(wë)karowac sã, wëpòraji(wa)c sã, nëkac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘odchodzić, wynosić się’:
Rëchli sã nëkelë, jak przërézowelë ‘szybciej się wynosili, jak przyjechali’. Złi precz sã nëkô,
czej zastónie dwiérze zamkłé ‘diabeł zmyka precz, gdy zastanie drzwi zamknięte’. [Przysł.]
(II)
wy-noś się! biôj mie!, bierzë sã!, karuj sã!, uchadôj!, biôj mie rut(en)! ◊ le sã bierzë za
pògòdë 2. wënôszac sã, statkòwac sã, bùsznic sã, krzészczëc sã, pùchac, pùżëc sã,
wielgòwac, pãp-nic sã; ~ się ponad innych na jinëch z górë zdrzec a. dôwac wiele
od se ◊ jesc wiôlgą łëżką a. chòdzëc na bòcónich nogach; łónama a. miechama
wënôszac (bezczelnie kraśč) {‘statkòwac sã’ Sy lok = pol. wynosić się nad innych
[Tak sã statkùje, a ni mô z czegò. Sy]
wynoszenie się ( ~ nad innych, udawanie) zgrôwa f, ùdôwanié, zadzéranié nosa; ew. w
zn. pycha: bùcha, pëcha f [Móm dosc twòji zgrôwë. Sy] {‘zgrôwa’ f Tr – w zn.
dążnosc, tendencjô, dążenié}. Por. pycha
wynotować v wënotowac, wëpisac so(bie)
wynudzić (się) nabëc sã ◊ miec dłudżi czas
wynurzać, ~rzyć v 1. wëtëkac, wëtknąc, pòkôz(ow)ac, wëpłëwac, wëpłënąc,
wëjidëwac, wëjidowac; ~ głowã z wòdy wëtëkac głowã z wòdë 2. wëpòwiôdac,
wëpòwiedzec, wëjasni(wa)c, d(ôw)ac do widu; ~ się 1. wëpłëwac, wëpłënąc,
pòkôz(ow)ac sã, wëjidowac sã; ~ się przed kim 2. (wë)spòwiôdac sã
wynurzenie n 1. wëpłënienié n 2. wëspò-wiôdanié n
wyobcować się stac sã apartnym / cëzym strzód swòjińców (a. strzód òtoczeniô –
spòlëznë, spòłeczeństwa), stac sã òdewstańcã (òdewstałim òd swòjégò nôrodu)
wyobcowanie (się) wëapartnienié sã, ew. stanié sã cëzym dlô swòjëch (abò dlô sebie
samégò); żëcé le dlô sebie; ew. wewnãtrzné òdcãcé sã / òdgrodzenié sã òd jinszich
lëdzy; òdewstaństwò n (òd òtoczeniégò - spòlëznë / spòłeczeństwa). Por. alienacja
wyobcowywać się wëapartniwac sã, stawac sã apartnym, òdewstawac corôz barżi òd
lëdzy z òtoczeniô, stawac sã cëzym (ew. przikrim) dlô nôblëższich / dlô sebie
samégò; ew. sprawic, że sã je corôz mni sobą
wyobrazić, ~żać v umëslë(wa)c, umëszlac. wëobrazë(wa)c, przedstawic, przed-stôwiac,
ubrzątwi(a)c, ubzdurzë(wa)c: mòżna sobie ~ mòże so mëslëc, ~źcie sobie jegò
radość przedstawta so jegò ceszbã
[Jô le sobie mògã wëòbrazëc, czej taczi rëmcôk (grëbòla, pãkôl) spac sã kładze, to
chëba całé łóżkò chce sã rozwalëc, tak òno trzeszczi. Sy]. Wa sobie nie wëòbrôżôta,
co to bëła za zamiecónka, swiata nie bëło widzec, më ju mëslelë, że ju nie wrócymë
dodóm. Sy]Por. fantazjować
wyobraźnia f wëòbrazniô, fantazjô [Zaczinónë dopiérkù doceniwac kùńszt pisarsczi
Derdowsczégò i jegò wiôlgą wëòbrazniã. Dzys òstôwô nóm le pòdzëwiac lëteracką
fantazjã Derdowsczégò. Òn mô taką wëòbrazniã, że... Nie trzeba miec wiele
wëòbrazni, żebë zrozmiec ne słowa...Gò]; mieć ~nię / trochę ~ni miec wëòbrazniã /
fantazjã; miec përznã (a. trochã / kąsk) wëòbrazni / fantazji; nie mieć (za grosz) ~ni
ni miec (za grosz / ani përznã) wëòbrazni / fantazji; widzieć oczyma ~ni widzec
òczama wëòbrazni. Por. fantazja
wyobrażać [Ta landkôrta przedstôwiô Europã. Sy] ~ sobie coś - wëòbrażac /
przedstawiac so cos, mëslec so (mëslec so jakbë to bëło) [òn so to wëòbrôżô /
przedstôwiô]. Por. fantazjować
wyobrażenie n wëòbrażenié Sy (sobie) - pòjãcé ò czim, przedstawienié so czegòs (w
mëslach), - wëòbrażenié czegò abò ò czim, òbrôz czegò [Na pòdstawie jegò
òpòwiôdaniô jô móm terô wëòbrażenié / pòjãcé ò ny sprawie / òbrôz ny sprawë.
1389
Wërobic so pòjãcé / wëòbrażenié ò czim. - Gò Chłopi ni mają wëòbrażeniégò, co
takô białka mô robòtë w chëczach. Sy]
wyobrażenie n umëszlenié, przedstawienié n, pòzdrzatk, wëobrazënk, pòchwôt.
przedstôwk m, dba, deja f; nie mieć o czym ~nia ni miec w czims roze-znaniô a.
nick o czims nie wiedzec a. w całoscë sã na czims nie znac
wyodrãbni(a)ć (się) wëdzelë(wa)c, oddze-lë(wa)c, wëosóbni(a)c, wëapartni(a)c (sã)
wyolbrzymiać v przesôdzac, zwiôlgiwac, zwiôldżëwac, zwielëwac, zurzmiac ◊ (z)robic
z mùchë jelenia
wyolbrzymieć v przesadzëc, zwiôlgòwac, zwiôldżëc, zwielëc, zurzmic, usto-lemnic
Zrobic z mëszë / mùchë jelenia (pol. wyolbrzymić coś). Sy]
wyolbrzymiony ad przesadzony, zwiôldżo-ny, zwielony, zurzmiony, ustolemniony
wyorywacz m wëornik m, głãbny pług
wyor(yw)ać v wëor(ëw)ac
wyosobnić v wëosóbnic, wëdzelëc, wë-apartnic
wyosobnienie n wëosóbnienié, wëdzele-nié, wëapartnienié n
wyostrzyć - wëòstrzëc EG, wëkrzosac SY, np. Kòsnicë wëkrzoselë kòsë i szlë sec. SY. Przër. zaostrzyć, zaciosać
wyostrzyć v wëostrzëc, wëkrzosac
wypaczać (się) zob. paczyć się
wypaczanie (się) n wëkòszlôwianié (sã), wëkrzéwianié (sã), wëpacziwanié / paczenié
(sã); defòrmacjô f, defòrmòwanié (sã), znie(k)sztôłc(yw)anié (sã); o deskach
wystawionych na działanie deszczu i słońca: łãgòwanié (sã), dżãcé / wëdżibanié /
wëdżinanié (sã), wąbierzenié || lok gąbierzenié (sã) n; ew. o deskach giętych w
poprzek, w formie koryta: kòpónkòwanié (sã),; ~ wypowiedzi / myśli / intencji /
słów przejinacziwanié, przekrącanié, wëpacziwanié, znie(k)sztôłcanié n; por.
paczenie (się)
wypaczenie (się) n wëkòszlawienié (sã), wëkrzéwienié (sã), wëpaczenié / spaczenié
(sã); defòrmacjô f, zdefòrmòwanié (sã), znie(k)sztôłcenié (sã); o deskach
wystawionych na działnie deszczu i słońca: pòłãgòwanié (sã), pòwëdżãcé (sã),
zwąbierzenié || lok zgąbierzenié / wëgąbierzenié (sã) n; ew. o deskach wygiętych w
poprzek, w formie koryta: skòpónkòwanié (sã),; ~ wypowiedzi / myśli / intencji /
słów przejinaczenié, przekrącenié, wëpaczenié, znie(k)sztôłcenié n
wypaczony ad wëkòszlawiony. pò(wë)krzéwiony / wëkrzéwiony, wëpaczony /
spaczony, zdefòrmòwóny, znie(k)sztôłcony, pòkrącony; o deskach wystawionych na
działąnie deszczu i słońca: złãgòwóny, zwąbierzony || lok wëgąbierzony,
skòpónkòwóny, pòwëkrzéwiony,. pòkrącony; [Te déle są dëcht złãgòwóné.Ra Taczé
złãgòwóné desczi nie są nic wôrt. Jegò nodżi bëłë wëłãgòwóné do bùtena (bùtna).
– Lz]; ~na wypowiedź przejinaczonô / przekrąconô / wëpaczonô / znie(k)sztôłconô /
ekspr: na rãbë / na òpak przewróconô wëpòwiésc; ~czone pojęcia wëkòszlawioné /
wëpaczoné / ew. błãdné / milné pòchwôtë / (nô)dbë
wypaczyć (się) wëkòszlawic (sã), wëkrzéwic / pòkrzéwic (sã), rzad: wëpaczëc / spaczëc
(sã), òd(k)sztôłcëc (sã), znie(k)sztôłcëc (sã), zdefòrmòwac (sã), pòłãgòwac (sã),
(pò)wëdżąc (sã); ew. zepsëc = skazëc; o deskach wystawionych na działanie deszczu
i słońca, ew. o zelówkach butów (skórzanych, postawionych dla wysuszenia na
rozgrzanym piecu): złãgòwac / pòłãgòwac (arch pòłãgac sã) / wëłãgòwac (sã),
zwąbierzëc sã || lok wëgąbierzëc (sã), skòpónkòwac sã, skòpërczëc (sã), pòkrzéwic
(sã) [Òn tã deskã kąsk pòłãgòwôł. Słuńce swiécëło, a scanë sã wëłãgòwałë. Te
nowé dwiérze sã pòłãgałë. - Lz Te déle sã nie wëgąbierzą. Tak te jak ë ne dwiérze
pòłãgòwałë sã. – Ra Òn te bótë zarô tak wëkòszlawił. Bótë bëłë pòstawioné na
1390
piéckù do wësëszeniô i sã skòpërczëłë. A. Łajming Déle sã zwąbierzëłë / złãgòwałë /
skòpónkòwałë. - Gò]; wypaczyć wypowiedź / myśl / intencję / słowa przekrãcëc /
przejinaczëc / wëkòszlawic wëpòwiésc / mësl / jintencjã / słowa
wypad m nańdzenié, uderzenié n, wëpôdënk m; ew. w zn. krótki urlop: wëlotka f Bù
[Sztudencë ze szkòłë rolniczi, òni mają wëlotkã, a terô tu (w karczmie) gdôkają a
piją. Bù]
wypadać v 1. wëpôdac; ~ z rąk wëpôdac z rãkù, ~ z taktu wëchôdac z taktu 2.
wënëkac, wëparzëc, wëlecec; ~dli z ukrycia wëparzëlë ze schòwë, z tace-wiszcza 3.
wëchôdac, udôwac, przëpô-dac; ~ pòmyślnie wëchôdac udało, szczãslëwò, ~ drogò
wëchôdac drogò, ~ w środã przëpôdac na strzodã, na mnie kòlej ~da terô je na mie
réga 4. przënôlégac, słëchac, pasowac; nie ~da to sã nie słëchô, nie przënôlégô, nie
pasëje
nie wypada - nie wëpôdô EG, nie pasëje EG, nie gòdzy sã RA. Np. To nie wëpôdô /
pasëje / gòdzy sã jic do kòscoła w taczim stroju. EG To sã nie gòdzy. RA
wypadać się (skończyć padać) ~, o deszczu wëpadac sã, skùńczëc padac; ~ o mżawce
wëmżëc sã [Niech le to sã wëmżi, tej to jesz dzys mòże bëc pògòda. Sy]
wypadanie n wëpôdanié n
wypadek - 1. wëpôdk SY, katastrofa, nieszczescé; 2. wëpôdk SY, wëdarzenié,
przëpôdk, przigòda. Np. tegò / w tim wëpôdkù. Taczégò wëpôdkù jesz nie bëło, jak to
je. SY Na wszelaczi wëpôdk (na òstrzegã), czejbë wa jesz ni mia bëc doma, weznã ze
sobą klucz. SY Nieszczeslëwëch wëpôdków je corôz wicy. SY Gôdają, ze òn sobie
sóm zrobił smierc, ale jô w to nie wierzã, to béł nieszczeslëwi wëpôdk. SY [ SY:
Przódë gôdało sã colemało:
Kòmùs stało sã / przëtrafiło sã nieszczescé.
Nieszczescé przëszło na kògòs
/ spòtkało kògò. SY] Na wszelki wypadek na
òstrzegã, dlô òstrzedżi [Wez le na òstrzegã szorëm (parasón / parasol), bò mòże
padac. Gò]
wypadek m wëpôdk, przëtrôfk m, zdarzenié n, kraksa f; nieszczãśliwy ~ nieszczescé
n, nieszczeslëwi wëpôdk, na wszelki ~
na ostrzegã, na przëtrôfk na wszelki wypadek - na òstrzegã EG, dlô òstrzedżi SY, na
wszelaczi wëpôdk EG. Np. Na wszelaczi wëpôdk, czejbë wa jesz ni mia bëc doma,
weznã ze sobą klucz. SY Wez le ze sobą / jô cë dóm na òstrzegã szorem, bò mòże
padac. EG
, na ~ wòjny
na ostrzegã, czejbë bëła wòjna, na ~
śmierci na przëtrôfk smiercë
Por. katastrofa, klęska, kraksa
wypadkòwa ƒ mat równodzejnica ƒ wypadkòwò adv leżnoscowò, przëpôdkòwò, przëtrôfno
wypadkòwy ad leżnoscowi, przëpôdkòwi, przëtrôfny; siła ~wa równodzejnô mòc
wypakòwać v wëpakòwac, rozpakòwac wypakòwanie n wëpakòwanié, rozpakòwanié n
wypalać, ~lić v 1. wëpôlë(wa)c 2. (papierosa) skùrzë(wa)c 3. odpôlëwac, wëstrzélëwac, (wë)strzélnąc, (wë)pôlnąc;
~ się wëpôlë(wa)c sã, dożôlë(wa)c sã
1391
wypalić - wëpalëc EG. arch wëgòrzec Lz Np. Chcôł wëpalëc zelëskò na rzmie, i
pòdpôlił wies. EG W znacz. wëstrzelëc, wëstrzélnąc, np. Òn wëpôlił ze strzélbë / z
flintë, ale nie trafił. Òni wëpôlëlë z kanónë w stronã tegò bąkra. EG W znacz.
przenos.: rzec, prosto to, co sã mësli, np. Czej òn tak głupie gôdôł, tej òna
nie wëtrzima i mù wëpôla prosto w òczë, że to nie je prôwda, bò... EG [To bëła
takô gòrąc, co łączi kòle strëmienia wëgòrzałë (wëpôlëłë sã). Lz].
wypalanie n wëpôlanié n; ~ cegieł wëpôlanié cegłów
wypalenie n wëpôlenié n
wypalić zob. wypalać
wypaplać v wëplestac, wëklektac, wëczapòtac, wëklestac, wëglegónic wyparcie n wëpiercé, wëpchnienié, wëcësnienié n; ~ się wëpiercé sã, wëprzenié sã n
wyparować v wëropic
wyparowanie n wëropienié n
wyparty ad wëpiarti, wëpchłi, wëcësniony,
wëpsniony, wëpsniãti
wyparzać, ~rzyć v wëparzë(wa)c
wypas - wëpas SY (dosł. pastwiszcze), wipôsk SY (= òddôwanié swòjégò bëdła do
paseniô kòmùs za òpłatã)
wypas m tëczenié, kôrmienié n
wypasać v tëczëc, kôrmic; ~ się tëczëc sã; zob. wypaść 2.
wypasiony ad 1. wëpasłi, spasłi, grëbi, pãkati, utëti, sëti ◊ złośl wëpasłi jak klãpa na
r’zëskù (otyły); 2. o trawie na łące: wyjedzony: wëpasłi, wëżarti
wypasły zob. wypasiony
wypaść v 1. wëpadnąc, wëparzëc, udac,
wińc 2. utëczëc, ukôrmic, upasc; zob.
wypasać v pasc, (wë)pasac [òn pase / (wë)pôsô]
wypatroszenie n wëprawienié || lok wësprawienié, lok: wëpapruszenié, wëpãpùszenié;
ew. wëczëszczenié z flaków; ekspr: wëflaczenié n
wypatroszony ad wëprawiony || lok wësprawiony, lok: wëpapruszony, wëpãpùszony;
ew. wëczëszczony z flaków; ekspr: wëflaczony [Napiła jem sã mòcno skwasniałégò
mléka ë dosta pò nim taczi chùtczi marsz (biegùnkã), że wëzdrzã jak wësprawiony
slédz. Sy]
wypatroszyć – wëprawic || lok wësprawic, lok: wëpapruszëc, wëpãpùszëc; ew.
wëczëszczëc z flaków; ekspr wëflaczëc
wypatrywać, oczekiwać ùzerac za czim
wypatrywać v uzerac
wypatrzyć v wëzdrzec, wëpatrzëc; ew. w zn. wywęszyć: wëcknąc, wëwąchac, wëlësëc;
w zn. wypatrzyć sobie, złowić, znaleźć: wëpatrzëc so(bie), wëzdrzec so(bie),
wëszëkac so(bie), nalezc so(bie), naszafòwac so(bie), złowic [Jegò białka to je takô
lësëca, ta zarô wszëtkò wëlësy. Dzeż të sobie naszafòwa tegò brutmana? - Sy]; ~
oczy wëzdrzec so(bie) oczë
wypchać zob. wypychać
wypchanie n wëpchanié, wësztopanié, wë-cësnienié n
wypchnąć zob. wypchać
1392
wypełni(a)ć v zjiscë(wa)c, (wë)fùlowac, wëpôhii(a)c, spôłni(a)c; ~ formùlarz
(wë)fùlowac formùlar, ~ prośbã spôł~ ni(a)c proszenié, ~ zobòwiązania zjis~
cë(wa)c przërzeczenia, ~ fùgi (wë)fù-gòwac
wypełnienie n zjiscenié, wëfùlowanié, spôłnienié n
wypełzać, ~nąć v 1. wëlôźac, wëlezc, wë-kracz(ëw)ac, wëczorg(iw)ac sã 2. wëbielë(wa)c, (wë)bladnąc
wyperfùmòwać (się) wëparfùmòwac (sã)
wyperswadować v wëgôdac, odgôdac, wë-bic z głowë; ~ kòmù wëgôdac kòmùs, nikt
mi tegò nie ~duje nicht mie tegò nie wëgôdô a. od te mie nicht nie od-dostónie
wyperswadowanie n wëgôdanié, odgôda-nié, oddostanié n
wypędzać, ~dzić v wënëk(iw)ac, wëgóniac, wëpòraji(wa)c, wëkaraszkòwac,
wëpòsãdzëc
arch wënãkac [Széper (òwczôrz) wënãkôł òwce na pastëdło (pastwiskò). Lz]
wypędzić wënëkac, wëgnac. - òb. wygnać
wypędzenie n wënëkanié, wëgnanié, wë-pòrajenié n, wënëk m, wëpòsądka ƒ
wypãdzlować v wëpãżłowac, wëpãzlëc
wypiastować
v
wëpiastowac,
wëhockac,
wëchòwac
wypiąć, ~nać v wëpiąc, wepi(e)nac •◊ złośl wëpiąc përdã (zdechnąć, umrzeć)
wëpiãstkòwac || wëpistkòwac ‘wypiąstkować’
wypić zob. wypijać w zn. wypić wódki: kropnąc (so, sobie); w zn. nalać wódki:
zakropnąc (sobie / kòmù) [Kropnãła sobie trënkù pòsylnégò. Chadôj le tu, më ce
ju zakropniemë. - Lz]
wypić – wëpic [Chto nawarził piwa, mùszi je wëpic. Wëpijkôj to mléczkò, córeczkò.
Chcemë le so wëpic, z ti malinczi bùdelczi. EG. Wëpij jednégò, nie żałuj so, chłopie.
Wëpijesz të jednégò krótczégò? EG. Ewent. szlëgnąc (w 2 znacz. pol wykonać –
zob) [Chcemë le sobie szlëgnąc jednégò. Szlëgnãlë sobie pò dwa czeliszczi i wëszlë
z karczmë. Sy] krzosnąc, czorchnąc [w 2 znacz. zażëc tobaczi] SY np. Chcemë le so
dzys przë niedzelë krzosnąc / czorchnąc pò jednym. SY Ten sobie pòrządno
czorchnął. SY Napój alkoholowy pity z okazji zawierania kupna, picie podczas
kupna - lëtkùp SY. Np. Wëpic lëtkùp. Më pilë lëtkùp. - SY
wypiec, ~kać v wëpieƒc, wëpiékac
wypieczony ad wëpiekłi, dobrze upiekłi
wypiek m pieczëzna, wëpiekłosc f, pie-czenié n; ~ chleba pieczenié chleba, ~i na
twarźy czerwioné wëpieczi / plachce na skarni o chòrych na płuca: mieć ~i na
twarzy kwitnąc
wypiekać zob. wypiec
wypielać v wëpielëwac
wypielęgnować v dozdrzec, wëchòwac, wëpiastowac
wypielony ad wëpłoti, przepłoti wypierać, ~przeć v wëpierac, wëprzéc,
wëp(i)ëchac, wëpchnąc, wëcëskac, wëcësnąc; ~ się wëpierac, wëprzéc sã, zapierac, zaprzéc sã
wypieranie n wëpiéranié, wëpichanié n; ~
się wëpiéranié sã n
wypierzchnąć v wëlecec, wëczadzëc, wënëkac, wëpiąc
wypieszczać, ~ścić n (wë)pieszczëc, wëpieszcz(ëw)ac, wëmùjk(iw)ac, (wë)-
1393
pùpkòwac, wësmùkac
wypieszczony ad wëpieszczony, wëmùjkóny, wësmùkóny, wëpùpkòwóny wypieścić zob. wypieszczać
wypiãknieć v wëpiãkniec, wëpaniec, wëmùstrowac sã
wypi(ja)ć v wëpi(ja)c, wëtutk(iw)ac, wëżłãp(ëw)ac, chlapac, chlapnąc, chmòlëc, chmòlnąc, gòlnąc, dżugnąc, glugnąc, czorchnąc; ~ czyje zdrowie (wë)pic na kògòs zdrowié
przëpic2, -pijã, -pił, sł., ‘przypić, wypić do kogoś’: Mack przëpił do mie, a jô do
Szëmka.
wypinać zob. wypiąć
wypionować - wëpionowac, wërównac (ùstawic) do pionu - EG. - Przër. pion,
wypoziomować
wypisek wëpisk Lz, cytat (ùriwk / wëjimk wëpisóny) Gò
wypis m wëpisënk m, wëpisanié n; ~y wëbiérczi z lëteraturë, uczbòwnik m wypisany ad wëpisóny; dobrze ~na rãka
dobrze wëpisónô rãka
wypis(yw)ać v wëpis(ow)ac; ~ kògò z wiãzienia wëpùscëc kògòs ze sôdze, ~ się
wëpisac sã, ~ się ze szpitala dac sã
wëpisac z bòlëcë
wypitka ƒ wëpitk m, picé n; dobry do ~tki dobri do wëpitkù
wyplamić v wëtrzepac, wëczapac wyplatacz m wëplôtiwôcz, wëplôtôrz m wyplatać,
~pleść v wëplôtac, (u)grodzëc, wëplesc; ~ trzciną wëplôtac
strzëną
wyplateny ad wëplôtóny, grodzony; krzesła ~ne plotłé stółczi
wyplatać v wëplątac, wëpëzglëc
wypleć v wëpłoc, wëhaczkòwac
wyplenić v wëniszczëc, wëgùbic, wëtranowic, wëkòrzenic
wyplenienie n wëniszczenié, wëgùbienii wëtranowienié, wëkòrzenienié n
wypleść zob. wyplatać
wyplewianie n płocé n
wyplewić v wëpłoc
wypluć v wëplënąc, wëplëwnąc, wëchro-chac, wëchòrchòlëc
wypłacać, ~cić v wëpłôcac, wëpłacë(wa)c: ~ się z długów wëpłacëc sã z dłëgów
wypłacalność ƒ wëpłôtk, wëpłôcënk m
wypłacalny ad wëpłôtny, wëpłôcënkòwi
wypłacenie n wëpłacenié n
wypłak(iw)ać v wëpłak(iw)ac, wëchlëchac. wëczébic, wërëczec, wëskrzeczec, wëbeczec,; ~ oczy wëpłakac so(bie) oczë, ~ się wëpłakac sã wëkrzëczec sã [Niech sã
dzeckò wëkrzëczi, bądze zarô zdrowszé. Sy]
wypłaszać, ~płoszyć v wëpłoszë(wa)c
wypłata - wëpłata SY, wipłacka (môl. pòl.) SY
1394
wypłata ƒ wëpłôtk m, płacëzna f, płacenié n; dzień ~ty dzéń wëpłôtkù, zawie-sić ~ty
strzëmac wëpłôtczi ◊ dostac wëpłôtk (oberwać lanie)
wypłatać v: ~ kòmù figla zrobic kòmùs na sztëkã
wypławiać v wëpłôwiac
wypłoszyć zob. wypłaszać
wypłowiały ad wëbielałi, wëbladłi || wëblakłi, oprzałi, wëllëniałi [‘wëllëniałi’ in zob.
wyliniały} [W ti wëlëniałi bùrce ju nie je do chòdzeniô. – Sy];
wypłowieć v wëbielec, wëbladnąc, oprzéc
wypłowienie n wëbielenié, wëbladnienié, oprzenié n
wypłuczyny pl wòda od płókaniô
wypłukać v wëpłókac, pòtoknąc; ~ sobie usta wëpłókac so gãbã
wypłynąć - wëpłënąc EG, np. Rëbôk / czôłen / kajak wëpłënął / dwa kôłpie wëpłënãłë
na westrzódk
jezora. Płëwôk zanurkòwôł i ju wicy nie wëpłënął. EG
wypłynąć v wëpłënąc; ~ z pòrtu wëpłënąc z hôwindżi, ~ na mòrze wëpłënąc w
mòrzé, ~ na pòwierzchniã wëdostac sã na wiékrz
wypływ m wëpłiw, wëdostôwk m; ~ pary wëdostôwk ropë
wypływać - wëpłëwac EG, np. to wëpłiwô; òne wëpłiwają. Òkrãtë wëpłiwają z portu na
mòrze. Ta rzéka wëpłiwô z jezora. Rëbôk wëpłiwô czôłnã na jezoro. EG. - Przër.
wynikać
wypływać v wëpłëwac, wëlecëwac; z tegò ~wa z te(gò) wëchôdô a. z te je widzec a. z
te wëmikô; zob. wypłynąć
wypòcenie się n wëmòknienié sã n
wypòcić się wëmòknąc sã
wypociny wëpòcënë Gò [akc. –pò-]
wypòcina ƒ 1. wëmòklëna 2. med wëmòknienié sã n
wypocząć - wëpòcząc (rzôd), òdpòcząc || -czic (môl) EG. Np. Jô w ti nocë nic ie
wëpòczął / òdpòczął. Czej jô so wëpòcznã / òdpòcznã, tej mògã robic dali.
Wëpòcznij / òdpòcznij so. - Przër. odpocząć
wypòcząć v odpòczic, oddichnąc, zhel-pac sã
wypòczãty ad wëpòczãti, odpòczãti, zhel-póny
wypoczynek - wëpòczink JA, EG, òdpòczink EG wypòczynek m odpòczink, wëpòczink
m, oddichnienié, zhelpanié n; ~ nocny sparch m, nocny odpòczink, bez ~nkù bez
oddichnieni, bez odpòczinkù
wypòczynkòwy ad wëpòczinkòwi, odpò-czinkòwi, helpny, oddiszny
wypoczywać - wëpòczëwac, òdpòczëwac EG. Np. òn wëpòcziwô / òdpòcziwô.
Wëpòczëwôjta / òdpòczëwôjta tej, a jô... EG
wypòczywać v wëpòczëwac; zob. wypòcząć
wypògadzać, ~gòdzić się wëpògòdzë(wa)c sã, wëjôsniac, wëjasnic sã, sã, wëskwierac
sã, wëwiodrzë-(wa)c sã, rozchmùrzë(wa)c sã, roz-kòmùdzac, rozkòmùdzëc sã,
wëpani-(wa)c [To sã tak wëskwiérô, to mdze pògòda. Niebò sã wëskwiérô na
pògòdã. ]; ~ się zimą wëskrzewi(a)c sã lok {‘wëskrzewiac sã’ – ò niebie nocą,
wëpògadzac sã tak, że są widzec gwiôzdë} [to sã wëskrzéwiô. To sã wëskrzéwiô,
bãdze jesz wiãkszi mróz. Sy]
wypogodzić się’: rozjasnic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘, Niech sã le përznã rozjasni, a pòjedzemë
dali. Ra
rozjasniac sã, -jôsnióm sã, ôł sã, -jasniôj sã, sł., ‘rozjaśniać się, wypogadzać się’. Ra
wypòlerować v wëpòlérowac
wypòliczkòwać v wëzausznicowac, wëklëc-nąc, dac pò pëskù
1395
wypominać v wëpòminac, lok wëwtarzac; on mi ~na, że... òn mie wëpòminô /
wëwtôrzô że.... Por. ganić, przyganiać, zarzucać
wypominanie n wëpòminanié, lok wëwtôrzanié n, wëmówczi, wërzutë, lok wiwtorë pl.
Por. nagana, przygana, wyrzut, zarzut
wypomnieć v wëpòmnąc, ekspr wëgarnąc. Por. przygadać przyganić, zarzucić
wypòmpòwać v wëpómpòwac
wypòrność ƒ tonaża ƒ, wëpich m
wypòrządzać, ~dzić v dost(ôw)ac do pò-rządkù, (przë)rëchtowac, (przë)szëkò-wac,
pòprawic, (z)rëchtowac
wyposażać – wëpòsaż(ëw)ac EG. Np. Òni swòje córczi wëpòsôżają || wëpòsażiwają nié
w majątk, ale we wiédzã. EG
wypòsażać, ~żyć v d(ôw)ac spòsób, bra-dło, przëdôcã; obdôrzac, obdarzëc, wëkùstrzac,
wëkùstrzëc, obd(ôw)ac
wyposażanie - wëpòsażanié EG || wëpòsażiwanié EG. Np. Nasz syn sã zajim
wëpòsaż(iw)anim òkrãtów w tôczelunk. EG
wyposażenie - wëpòsażenié EG. Np. Nas wiele kòsztowało to wëpòsażenié kùchni
(plôta, zléw, lodówka, zmiwarka, szafczi i jiné statczi). EG
wypòsażenie n danié spòsobù, bradła, przëdôcã; obdarzenié, wëkùstrzenié n
wëpòsażenié, ùzbrojenié, òsprzãt, armatura 2. plast kònstrukcjô stalanô
wyposażony - wëpòsażony EG
wyposażyć - wëpòsażëc EG, SY. Np. Wëpòsażił jem córczi, jak jem nôlepi mógł. SY
Ten autół pò remonce ù blacharza trzeba terô wëpòsażëc w tapicerkã. EG
wypòścić się napòscëc sã
wypòtrzebòwać v wëbrëkòwac; ~ paszã sfùtrowac, wëfùtrowac
wypowiadać (się) - wëpòwiadac (sã) EG. Np. òn sã wëpòwiôdô, òna sã wëpòwiôdała ||
wëpòwiôda - EG
wypòwiadać, ~wiedzieć v (wë)rzec, wë-pòwiôdac, wëpòwiedzec, wësłowaczë-(wa)c,
spòwiôdac, spòwiedzec; nie wy-pòwiedziawszy słowa nie wëdostôł ani słowa, ~
mieszkanie spòwiôdac mie-szkanié, ~ wòjnã wëdac wòjnã, ~ się wëpòwidzec sã;
rzec, co sã mësli
wypowiadanie (się) - wëpòwiôdanié (sã) EG, ewent. gôdanié, mówienié, gôdka, mòwa
- EG
wypowiadany - wëpòwiôdóny EG
wypowiedzenie (się) - wëpòwiedzenié (sã) EG
wypowiedziany - wëpòwiedzóny, wërzekłi, wëmówiony - EG
wypowiedzieć (się) - wëpòwiedzec (sã), ewent. rzec, wërzec, wëmówic, wësłowic sã EG. Np. Czarownik
wëpòwiedzôł / wërzekł zaklãcé i... Òn sã wëpòwiedzôł
/ wësłowił w ten spòsób, że:... EG
wypòwiedzenie n wëpòwiedzenié, spòwie-dzenié n
wypowiedź - wëpòwiésc EG || wëpòwiédz. Np. Z ti wëpòwiescë jem wërozmiôł, że...
Taczé wëpòwiescë ni mògła sã jima widzec. Pò tëch wëpòwiescach... - EG
wypòwiedź ƒ wëpòwiésc ƒ, wëpòwiedze~ nié n
wypoziomować - wëniwòwac neol Gò, wërównac do niwù / niwiznë Gò, Ewent.
wërównac: do glëjchë (niem.)
- Przër. poziom, wypionować
wypòżyczać, ~czyć v wëpòżëcz(ëw)ac,
wëpòżëczëc
wypòżyczalnia ƒ wëpòżëczniô f, wëpòżëcznô chëcz
wypór m wëpiér m, wëpiérnô mòc
1396
wypracowanie (praca napisana przez ucznia, referat, atrykuł) wëprôcowanié, prôcô
- Gò [tegò wëprôcowaniô / ti prôcë]; por. wypociny
wypracowanie n 1. wërobienié, urobienié
n 2. usôdzk m, pismieniowô robòta
wypracow(yw)ać v wërôbiac, wërobic
wyprać v wëprac ◊ wëprac z pierszégò a. z grëbszégò (wyprać z najwiãkszych bru-dów)
wypranie n wëpranié n
wypraktykòwać v wëpróbòwac
wypraktykòwany ad wëpróbòwóny
wyprasować v wëplatowac, wëbiglowac
wypraszać, ~prosić v wëprôszac, wëmòd-lë(wa)c, wëprosë(wa)c, wëklëczë-(wa)c,
ubôdac, ubòsc; ~kògò za drzwi pòkôzac kòmùs dwiérze, wëpòrajic, wënëkac,
wërzëcëc kògòs, ~ się od czegò wëmôwiac sã od czegòs
wyprawa - 1. wëprawa EG, réza (niem.), ewent. pòdróż SY. Np. Më sã wëbrelë na
grzëbë, a to bëła całô wëprawa, bò... Król rësził / rëgnął na
wëprawã wòjnową.
Karol Wiôldżi ùrządzywôł tej sej wëprawë na
Słowianów. - EG. 2.
wyprawa ƒ 1. ~ skóry wëdżerbòwanié, wëprawienié skórë 2. ~ ściany pòd-rzucenié
scanë 3. ~ wòjenna cygnienié na wòjnã, wòjnowi wëkùstrzënk 4. posag córki - zob.
wiano
wyprawiać - 1. wëselac, wëprawiac - EG. Np. Na ferie më dzecë wësélómë /
wëprôwiómë w górë. EG 2. wëprawiac, òsprawiac / wësprawiac SY, np. Tata
wëprôwiô skórkã òd trusa. Mëma wëprôwiô / òsprôwiô / wësprôwiô rëbë.. Òni
wëprôwiają tã swiniã. - EG 3. W znacz. rozrabiać, wyczyniać coś, hulać
wëstwarzac EG, wëprawiac EG, np. Co wa tam na górze wëstwôrzôta / wëprôwiôta,
że sã całô pòsowa trzãse / zybie, jaż lãpa sã kòlibie? EG
wyprawi(a)ć v 1. wëkùstrzac, wëkùstrzëc, wëpòraji(wa)c, wësełac [òn –séłô; nie –
sełôj!], wësłac, (wë)-szelãgòwac; ~ kògò na tamten świat wëpòraji(wa)c kògòs na
drëdżi swiat
2. ~
skórã
(wë)dżerbòwac,
wëprôwiac,
wëprawic
skórã
3.
~
ucztã,
pògrzeb,
wesele
wëprôwiac,
wëprawic
bal,
pògrzéb,
wieselé
4.
~
głupstwa
wëstwôrzac
głëpòtë
5.
d(ôw)ac
spòsób,
przëdôcã,
bradło
6.
~
ścianã
pòdrzëcac, d(ôw)ac scanie pùc
wyprawiać się - wëbierac sã wëprawiac sã, wëpùszczac sã || wëpùszcziwac sã,
Król
sã
wëjeżdżac - EG. Np. Òn sã wëbiérô òd rena, a sã wëbrac ni mòże.
prawie wëprôwiôł na wòjnã, a tej...
- EG
wyprawialnia ƒ dżerbòwniô ƒ
wyprawianie n 1. wëkùstrzanié, wësélanié, wëpòrajiwanié n 2. dżerbòwanié n
3.wëprôwianié n 4. wëstwôrzanié n
wyprawianie - wëprôwianié EG. Np. Jich córczi ju mają kawalerów, tej terô ù nich sã
zacznie wëprôwianié wiesół / wieselów / balów. EG
wyprawić - 1. wësłac w drogã, wëprawic SY. Np. Wëprawiła dzecë do szkòłë i szła do
miasta. SY 2. ùrzãdzëc przëjãcé, zaprosëc gòscy, wëprawic bal, wieselé / chrzcënë /
gòscënã / jimieninë itp. EG. 3. w znacz. wëflaczëc, òdrzéc ze skórë: wëprawiac,
òsprawic / wësprawic SY, np. Mëma
wëprawiła / òsprawiła / wësprawiła rëbë.
EG
wyprawić się - wëbrac sã, wëprawic sã, wëpùscëc sã, wëjachac - EG
1397
wyprawiony - wëprawiony EG. Np. Dzecë są ju / òstałë wëprawioné do szkòłë. Jô móm
dzecë wëprawioné do szkòłë. - EG
wyprawka
ƒ
dzeckòwi
wëoblék
wyprawny ad 1. dżerbòwóny 2. pòdrzucony 3. wëoblokłi 4. zaprôwny
wyprawòwy ad spòsobòwi, przëdôcowi, bradłowi
wyprawòwać v wëprawòwac, dobëc w pra-wie, dobëc prawò
wyprażyć v 1. wëtopic, wëszmórowac 2. ~ się wëgrzôc sã, wëmòknąc sã
wyprãżać, ~źyć (się) nacëgac, nacygnąc, wëcëgac, wëcygnąc, (wë)sztramòwac,
(wë)prążëc (sã)
wyprãżenie n nacygnienié, wësztramòwa-nié, wëprążenié, zesztiwnienié n
wyprãżony ad nacygniony, wësztramòwó-ny, wëprążony, zesztiwniałi
wyprodukòwać v (pò)narobic
wypromieniować - wëpromieniowac EG
wypromować - òb. wylansować
wyprosić zob. wypraszać
wyprostować v wëproscëc, wëprostowac [Bądzesz tak dali robił, to të wnet
wëprostëjesz kòpëta jak kóń. [Ten płot, to je sama krzëwòta, mùszimë gò
wëprostowac. - Sy]
wyprostowanie (się) n wëproscenié, wë-równanié, wëcygnienié, wësztramòwa-nié (sã)
n
wyprostow(yw)ać (się) wëproscë(wa)c, wërówn(ëw)ac, wëcygnąc, wësztramò-wac (sã)
wyprowadzać się wëcëgac
wyprowadzać, ~dzić v wëprowôdzac, wëprowadzëc; ~ kògò na przechadzkã
wëchôdac, wińc z czims szpacérą a. wëprowôdzac, wëprowadzëc kògòs na
wińdzenié, ~ kògò w pòle obmani-(wa)c, manic kògòs ◊ wëprowadzëc kògòs na róg
sobòtë, ~ niebòszczyka jic z pògrzebã, ~ kògò z błãdu otemknąc, otmëkac kòmùs
oczë a. sproscëc kògòs falszëwą dbã, ~ kògò z równowagi dogòrzëc kòmùs, zdostac
kògòs z cerplëwòtë, ~ z czegò wniosek wëcygnąc, wëcëgac z czegòs swiądã, ~ się
wëcëgac, wëcygnąc, przecëgac, przecygnąc
wyprowadzić się - wëcygnąc EG, wëprowadzëc sã EG, SY, np. Czemù të stądka
wëcygôsz / sã wëprowôdzôsz? SY Òni stądka wëcygają / wëprowôdzają sã, jaż
do...
wyprowadzenie się n wëcygnienié, prze-cygnienié n, przecążka ƒ
wypróbòwać v wëpróbòwac
wypróbòwany ad wëpróbòwóny
wypróchniały ad wëtrëpiałi, wëprzałi
wypróchnieć v wëtrëpiec, wëprzéc
wypróżni(a)ć v wëlózëwac, wëlózowac; ~ się wëaszk(iw)ac sã, (wë)ledichòwac sã,
wëlózëwac, wëlózowac sã pùrtac, -óm, -ôł, sł., ‘mieć rozwolnienie, wypróżniać
się’., ~ żaki jarnowac, krzëwac?
wypróżnić się wëczëszczëc sã, wëpróżnic sã, ewent. załatwic sã, jic na ùsôdk, żart. jic
na skargã, wëkapùczkac sã, sprost. wësrac sã
wypróżnienie n wëlózowanié n, pùrt m; obfite ~ ujné wëlózowanié
wyprucie n wëpòrcé, wëtroczkòwanié, wërząszczenié, wërząskanié n
wypruć v 1. o pruciu szwów dwóch części tkaniny: wëpòrc || wëproc [òn wëpòrł, òna
wëpòrła / wëpòrze]; 2. o pruciu dzianin, swetrów: wërząskac || wërząszczëc. Por.
pruć
1398
wypruwać v 1. o pruciu szwów dwóch części tkaniny: wëparac [òn(a) wëpôrô]; flaki
sobie ~ flaczi so(bie) wëszarpiwac – mòrdowac sã, szarpac sã, marachòwac sã,
rakòwac, robic cos przez mòc / pònad sëłë / mòc; 2. o pruciu dzianin, swetrów:
rząskac || rząszczëc / wërząskiwac [òn(a) rząskô || rząszczi / wërząskiwô]. Por. pruć
wypruty - o tkaninie dzierganej, np. swetrze - òb. popruty
wypruty ad wëpòrti, wëproti, wëtroczkòwóny, wërząszczony, wërząskóny; ~ta
wełna troczënëpl, wërząszczonô wôłna wypru(wa)ć v wëpôrac, wëpòrc, (wë)troczkòwac, wërząszcz(ëw)ac, wërząsk(iw)ac, wërząszczëc
wyprysk m 1. wëstrzik, wëprësk, wôrzk m
2. med wërzëcëna ƒ
wypryskiwać v wëstrzikiwac, wëpriskiwac,
wôrzkac
wyprysnąć v wëstrziknąc, wëprisknąc,
wôrzknąc
wyprząc, ~przãgać v wëprzic, wëprzëgac wyprzątać, ~nąć v wëczëszcz(ëw)ac, wëczëszczëc, (z)robic pòrządk
wyprzeć zob. wypierać
wyprzeda(wa)ć v wëprzed(ôw)ac wyprzedażƒwëprzedôj m, wëprzedanié n
wyprzedzać - wëprzedz(yw)ac EG, zajeżdżac / zachadac w przódk /
na przódk,
ùrëchliwac, pòprzedz(yw)ac, np. Wiara wyprzedza / poprzedza chrzest - Wiara
pòprzédzô chrzest. Zob. prześcigać
wyprzedzać, ~dzić (u)rëchlëc, urëchl(ëw)ac, wëmi(e)jac, wëminąc, unëk(iw)ac, wëprzédni(a)c
wyprzedzić - 1. wëminąc, wëprzedzëc EG, zajachac / zańc w przódk / na przódk,
przebrac LA, òstawic w tële / òstawic za sobą, np. Òn wszëtczich wëminął /
wëprzedzył / przebrôł / òstawił w tële, za sobą. 2. ùrëchlëc SY, EG. Zob.
prześcignąć.. - Przër. poprzedzić
wyprzedzenie n urëchlenié, wëminienié,
unëkanié, wëprzédnienié n
wyprzãgać zob. wyprząc
wyprzãganie n wëprziganié n wyprzãżenie n wëprzëgłoscƒ,wëprzëgnienié n
wyprzãżony ad wëprzëgłi
wyprzystojnieć v wëspòsobnic, wëpiãkniec, ochlëdzëc sã
wypsnąć się wëm(s)knąc sã
wypùcować v wëpùcowac
wypuk m med òbklepanié, òbsłëchanié n; ew. òbklep, òbsłëch m
wypukać v wëklepac
wypukło adv wëpùkle || -kło (Gò), brzëchato, wëdãto
wypukłorzeźba ƒ wëpùkłô rzezba
wypukłość ƒ wëpùkłosc (Gò) f; ew. górka ƒ, pùczel || pùkel, gôrb m; ~ miękka na ciele
brzëch, pãp m, gùlajka, gùcza f; ~ stopy (haluks) brzësc || brzëszcza, gùcza, bala ƒ
1399
wypukły ad
wëpùkłi (Gò), ew. wëbrzëszony, brzëchati, wëpchłi, wëdãti, wësadzony;
ew. nabrz(ë)miałi, napãczniałi; w zn. otyły: pãkati; ~kłe oczy wësadzoné /
wëtrzészczoné / wëdãté / złośl bùlé òczë [Ta baba mô taczé wëdãté òczë, że
człowiek bë mógł sã ji wërzasnąc. Sy]
wypunktować - wëpónktowac EG [w znacz. przedstawic jakąs sprawã w „pónktach”
problemòwëch]. Np. Premier w swòji przemòwie wëpónktowôł główné zadania
rządu na nôblëższi czas. EG
wypustka - òblamka (w znacz. obwódka stanowiąca wykończenie brzegów sukienki,
ubrania, płaszcza) Sy [Miała na sobie kabôt z òblamką. Sy], wëpùstka EG. - Òb.
obwódka
wypùstka ƒ wëpùstka f; ew. kosemk m (por. kosmek) obsada, knëpkaƒ, rańtm
wypùszczac, ~ścić v wëpùszczac, wëpùscëc; ~ kògò na wòlność wëpùscëc kògòs na wòlą, ~ z rąk wëpùscëc z rã-ków, ~ w dzierżawã (wë)pachtowac, d(ôw)ac w
harąd
wypuścić się - òb. wybrać się
wyp(y)chać, ~nąć v wësztopac, wëpchac, wëpchnąc, wëp(i)ëchac, wëprzéc, wë-pierac,
wëcësnąc, wëcëskac; każ się ~ biôj mie z widu
wypyt(yw)ać się wëpët(ow)ac sã, wëdo-wiadowac, wëdowiedzec sã, wëkùsë-(wa)c,
wëlësë(wa)c~ wiadomòści dowiadowac, dowiedzec sã, dobë(wa)c wiédze, ~ opinii
wëdo-wiedzec o opinii, o zdanim zasięgnąć języka òpëtac sã, spëtac / pòpëtac
lëdzy, wëdowiedzec sã (- Gò)
wyrabiać, ~robić v wërôbiac, wërobic, sczëni(a)c, wëstwôrzac, wëstwòrzëc,
zdzej(ëw)ac; ~ ciasto wëgniôtac, wë-gniesc casto, ~ hart ducha cwardzëc dëcha, ~
sobie siłã wërôbiac so(bie) chwat, ~ sobie klientelã przëcëgac so kùńdów, ~ sobie
pòjãcie wërôbiac so pòchwôt, ~ kòmù pòsadã wëżorgac kòmùs robòtã, ~ się
zmądrze(wa)c, wërôstac z czegòs, wëmùstrëwac sã
wyrachòwać v wërechòwac
wyrachòwanie n wërechòwanié n; wszy-stkò robi z ~m wszëtkò robi z obre-chùnkã
wyrachòwany ad wërechòwóny; ew. wëszłi (wëszłi na swòje) [Wejle jak òna je
wëszłô.] ; cztowiek ~ rachùlc m, rachùlisz człowiek
wyradzać się wëradzac sã, wëôrtëwac sã, wëszlachiwac sã; w zn. wiotczeć: lëbiec [òne
sã wërôdzają / wëôrtiwają / wëszlachiwają; òne lëbieją]
wyradzanie się n wërôdzanié sã, wëôrtiwanié sã, wëszlachiwanié sã; w zn. wiotczenie:
lëbienié n
wyrafinowanie n wëszukónosc, apartnosc, rafinérëzna ƒwërafinowanié n
wyrafinowany ad wëszukany, apartny, rafinérowóny, wërafinowóny;~ne okrucieństwò
apart-né bestialstwò
wyrastać, ~rosnąć v wërôstac, wërosc; ~ z ubrania wërôstac z obùcégò, ~ z lat
dziecinnych wërôstac z czitlów, dzieci ~tają na ludzi dzecë robią sã wôldżé◊ ◊
chtos z czegò wërosce (ktoś zmieni się, pòprawi)
wyratować v wëretac
wyraz - 1. słowò (te słowa), wërôz PR (te wërazë); 2. znak, swiadectwò, ewent.
wërażenié (sã) czegòs EG, òkôzanié (sã) czegòs EG, przejôw, wërôz, òbrôz, np..
Liturgia... jako wyraz naszej wiary - Liturgiô... jakò znak / swiadectwò /
òkôzanié / òbrôz naji wiarë. Jest to wyrazem jego niezwykłego poczucia
humoru - Swiôdczi to ò jegò apartnym pòczëcym hùmòru. / Je to swiadectwã jegò
apartnégò pòczëcô hùmòru. Dla Maryi takie twarde traktowanie było wyrazem
1400
najwyższego zaufania Jej Syna wobec Niej - Dlô Mariji taczé dërné òbchôdanié
sã z Nią bëło swiadectwã nôwëższégò zaùfaniô Ji Sëna wedle Ni. Dać wyraz
czemuś - òkazac cos || pòkazac cos - EG, ewent. dac wësłów czemùs (òd TR);
wyraz twarzy zob. twarz, mina
4. wyraz m słowò, rzeczenié n; ~ handlowy hańdlarsczé rzeczenié, bez ~u bez
wezdrokù, bez wzoru, bez wëzdrzatkù, nad ~ nad zwëk, dać czemù ~ pòwie-dzec
cos a. skôzac na cos, łączã ~y szacunkù z uwôżanim; artystyczne środki ~zu /
ekspresji / wypowiedzi / wyrażania pewnych wizji artisticzné spòsobë / strzódczi
wërazu / ekspresji wëpòwiescy wërôżaniô pewnëch (a. niejednëch / niechtërnëch)
wizji; stosowanie szerokiej skali środków artystycznego ~zu (np. barw,
dynamiki, gestykulacji) stosowanié (a. ùżiwanié) szeroczi skalë spòsobów
artisticznégò wërazu (np. farwów, dinamiczi, gestikùlacji)
wyraziciel - wërazëcél (pòl.) EG, wëpòwiôdôcz (neol.) EG. Np. tegò wërazëcela /
wëpòwiôdôcza. Np. Òn jest wyrazicielem poglądu
(autorem
twierdzenia),
że... - Òn je wërazëcelã nôdbë / zdaniô, że... EG Òn je autorã zdaniô / twierdzeniô,
że... EG
wyraziciel m wëpòwiôdôcz, przedstawicél [tegò –cela], wësłôwca m
wyrazić - wësłowic EG, wërzec EG, wëpòwiedzec EG, „wëcësnąc” (żart.) EG, wërazëc
EG, ewent. przedstawic EG, np. przedstawic w spòsób òbrazowi, plasticzny, tj.
zòbrazowac EG
wyrazić, ~żać v wësłowic, wësłôwiac, wëpòwiedzec, wëpòwiôdac, wësłowa-czëc,
brewiter wërzec, wërzeknąc; ~ współczucie wëpòwiedzec swój żôl, ~ zdumienie
pòkôz(ow)ac zdzëwòwanié, -n się wësłowic sã, wëpòwiedzec sã, wësłowaczëc sã, ~
się o czym nie-przychylnie wëpòwiedzec sã o czims nieżëczno, nieprzëstójno
wyrazistość ƒ wëraznota, jasnosc ƒ
wyrazisty ad wërazny / wërazësti Gò, jasny, wësłôwny, wëpòwiôdny, przedstôwny
wyraziście adv wësłôwno, wëpòwiôdno, jasno, przedstôwno
wyraźnie - wërazno SY, np. Terô jô to wërazno widzã / czëjã. Wëższi st. -wërazni.
Nôwëższi st. - nôwërazni
wyraźnie adv wërazno, dokładno
wyraźny - wërazny, np. To òdjimniãcé w gazéce nie je (za / za baro) wërazné. Òna mia
wërazną chãc jic do nich. [Jakô Mlécznica (Droga Mlécznô) je dzys wëraznô. Sy];
wyraźny ad wërazny, dokładny; ~ rozkaz wërazny nôkôz
wyrażać zob. wyrazić
wyrażać się wërażac sã [Jak të sã (brzëdkò) wërôżôsz.]
wyrażać (oznaczać, zawierać pewną treść) - wëpòwiadac, wërażac, znaczëc,
òznaczac, òddawac, miec w se - EG, zamëkac w se TR, zawierac w se (pòl.) EG.
Np. Nen ùkłón wërôżô
głãbòką pòbòżnotã nëch lëdzy. Ne słowa wërôżają /
wëpòwiôdają / òddôwają nã jistną mësl, jaką mòżemë nalezc w zdaniu... [Na
temat słowa ‘zawierac’ - òb. zawierać, zawartość]
wyrażać się - 1. wërażac sã, np. Wiara nôpełni wërôżô sã w ùżiwanim spòsobów
ùbòdżich. - Przër. objawiać się. 2. wëpòwiadac sã, gadac,
wësławiac
sã,
wërażac sã, mówic. Np. Jak të sã brzëdkò / swiniarskò wërôżôsz! Jak të brzrdkò
gôdôsz! EG
wyrażający - wërôżający (cos), swiôdczący (ò czims), ten, jaczi cos wërôżô / ò czims
swiôdczi, np. Ùkłón wërôżający / jaczi wërôżô sympatiã. Ùsmiéch swiôdczący / jaczi
1401
swiôdczi ò tim, że ten człowiek nas nie lubi. Wyrażający się na zewnątrz widoczny / ùkazëjący sã / òbjôwiający sã na zewnątrz EG
wyrażenie - wërażenié EG, zwrot jãzëkòwi EG, spòsób wësłowieniô sã EG, wësłów
TR, ewent. zdanié (z. ùżëté w konkretnym przëpôdkù) EG wërażenié jãzëkòwé
(rzeczënk)
wyrażenie się - wëpòwiedzenié sã EG, wërażenié sã EG, ewent. wësłowienié sã EG,
ùżëcé (konkretnëch) słów EG, zwrot jãzëkòwi / mòwny EG
wyrażenie, zwrot, określenie za pomocą kilku wyrazów wësłów Tr
wyrażanie n wësłôwianié, wëpòwiôdanié n; spòsób ~nia się spòsób wëpòwiôda-niô sã
wyrażenie n wësłôw, wëpòwiôdënk m, wë-pòwiedzenié, wërażenié, wësłowienié n; ~
zro-zumienia czegò aha!, ~ śmiechù ha, ha, ha!, ~ zaskòczenia, zakłopòtania ala!,
alaże!, ~ bólu ał! ała!, ~ ostrze-żenia przed pòparzeniem pch!, ch!, chë!, ~ hałasu
ùbùdó!, ~ ugryzienia, pòłkniãcia ham!, ham, ham!, ~ chci-wòści łaps!, ~
obrzydzenia ehë!
wyrażony ad wësłowiony, wëpòwiedzóny, wërzekłi, wërażony [To òstało wësłowioné /
wëpòwiedzóné / wërzekłé / wërażoné w taczi spòsób, że trudno bë to bëło zastãpic
jinyma słowama. Gò]; ~ gestami / mimiką wërażony (ew. (p)òkôzóny /
wëpòwiedzóny, wësłowiony) gestama / mimiką
wyrąb m spùszczanié, wërąbianié n, scynka, rzad: wërąbka || wirąbka, wërãblëna ƒ,
wërąb m [Dzys je scynka, witro są òdrãbinë (òbcynanié gałãzy), pòwitrze më
bądzemë mierzëlë drzewò i w métrë ùkłôdelë, a brzid (chróst) na gromadã nosëlë.
Sy]; miejsce wyrębu rãbiskò n, rãbiska pl
wyrąbać v wërãbic
wyrecytować v pòwiedzec, wërecytowac
wyregùlować v wërechtowac
wyremòntować v uprawic, pòuprawic, wë-remòntowac
wyreperować zob. naprawić
wyrestaurować v odbùdowac, odnowic, odrestaurowac
wyreżyserować v uzdrzadnic, wëuczëc te-ater
wyrębisko - wërãbiszcze RA
wyrãczać, ~czyć v zastãpi(a)c, wëpòmô-gac, wëpòmòc, wërãczac, wërãczëc, sprôwiac,
sprawic za kògòs, (wë)krańcérowac
wyrãczyciel m wërãka f, zastąpiôrz m
wyrãka ƒ 1. zastãpùnk m, wëpòmòga ƒ 2. zastąpiôrz, wëpòmògôcz m, wërãkaƒ
wyrkò n wëra, leża, prëcza f, wërëszcze n
wyro - wëro EG, np. tegò wëra, w tim wërze; te wërë || wëra, z tëch wërów, w tëch
wërach EG. - Przër. łóżko, prycza, leżanka
wyrobić zob. wyrabiać
wyrobiony ad wërobiałi, wërobiony
wyrobnica ƒ dachlónica ƒ
wyrobnik m dachlónik m
wyrocznia - òbsąd EG (bibl.), przepòwiedzëna TR.Wyrocznia Pana - òbsąd Pana. EG
wyrocznia ƒ przepòwiedzëna, przepòwiednica, proroczëzna ƒ
wyroczny ad przepòwiôdny, proroczny
wyrodek m niewërodnik, wëôrtownik, wëszlachòwnik m, lëbizna, niewërod-nica ƒ
wyrodnieć v wërodzëwac sã, wëôrtëwac sã, wëszlachiwac sã, lëbiec
wyrodny ad wërodny || lok niewërodny; ew. niedobri, lëchi, nipòcy; w zn.
zdegenerowany: wërodzony, wëôrtowóny; ~ne dziecko wërodné dzeckò [Wërodné
1402
dzeckò plami bëlné miono starszich. Sy]; ~ syn wërodny syn, lok niewërodnik m [Co
ten niewërodnik mie sromòtë przëniese, to nie je nikòmù do òpòwiedzeniô. Sy]; ~na
córka wërodnô córka, lok niewërodnica [Matka płaka nad wërodną córką. To je
smùtno miec taką niewërodnicã. – Sy]
wyrodzić się wërodzëc sã, wëôrtowac sã, wëszlachòwac sã, zlëbiec. Por. wyradzać się
wyrodzenie się n wërodzenié sã, wëôrtowanié, wëszlachòwanié sã; w zn. zwiotczenie:
zlëbienié n
wyroić v wëmëslëc, umëslëc, ubzdurzëc, urojic; ~ się wërojic sã
wyrok - wërok EG, HD, SY || wirok SY, werdikt EG, òbsąd TR, rozstrzëgniãcé EG,
rozsądzenié EG, pòstanowienié sądu EG. Np. Sąd òdbéł naradã i ògłosył wërok. SY
[pòd zéwiszczã „bëc”, T I s. 28] Chòc ju sedzã jeden
miesąc, ni móm jesz
wërokù. HD („Czôrlińsczi”). Sądowé wëroczi Ra
wyrok m obsąd, obsądzënkra, obsądzenié, rozsądzenié n; wydać ~ zasądzëc,
wykònanie ~u wëkònanié zasądzeniô sądë, ~ uniewinniający uznanié niedowinnym
wyrokòwać v przepòwiôdac, rozsądz(ë-w)ac
wyrosły ad wërosłi
wyrosnąć zob. wyrastać
wyrost m wëroscenié n; na ~ na wëros-cenié
wyrostek - 1. òb. młodzieniec. 2. (anatom.) wërostk Gò, Lz. wyrostek robaczkowy
slepô kiszka EG,
wyrostek m 1. wëroscëna ƒ 2. zob. młodzieniec, młokos; 3. an ~ robaczkòwy
wëroscëna na slepi flace
wyrośl ƒ wëroscëna ƒ
wyrośniãty ad wërosłi, wëlecałi; ~ bez słońca lëbi, lëbawi
wyrozumiale adv z wërozmienim, pò lëdzkù
wyrozumiałość wërozëmiałosc Gò [Dlô nich trzeba miec përznã wërozëmiałoscë, kò to
są jesz dzecë. Sy]
wyrozumiałość ƒ wërozmienié n, miec u-znanié
wyrozumiały wërozëmiałi Sy [Nasz tatk béł dlô nas baro wërozëmiałi. Sy]
wyrozumiały ad miec wërozmienié, uzna~ nié; lëdzczi, uznôwny
wyrozumieć v (wë)rozmiec, dobrze pòjic, pòchwôcëc; ~ kògò przestrzéc kògòs a. miec
kògòs przestrzegłi
wyrozumienie n 1. (wë)rozmienié n 2. u-znanié, wërozmienié n, uznôwk m
wyrozumòwać v wëmëslëc, wëswiądowac ◊ wzyc na zëmny rozëm
wyrób (-oby) – wërób m (pl wërobë) RA
wyrób m wërobina, bòtwa ƒ; własnego wyrobu samòrobny, Ra: samòrobòtny; wyroby
drzew-ne statczi z drzewa, ~ fabryczny fa-brikat m, fabricznô wërobina, wyroby
garncarskie grónkòwé statczi, wyroby gùmòwe gùmòwé wërobinë, wyroby
kòszykarskie plotłé wërobinë, wyroby krajowe krajewé wërobinë, wyroby
mòsiężne mòsągòwé wërobinë, sklep z wyrobami tytoniowymi króm z tobaką
wyróść zob. wyrastać
wyrównać wërównac, ewent. wëgładzëc, wëproscëc
wyrównać zob. wyrównywać
wyrównanie n wërównanié, usnadzenié, wërechtowanié n
wyrównany wërównóny Gò ewent równy [Dzurë na drodze òstałë naprawioné, droga je
wërównónô. Biôtka bëła wërównónô / równô (òni bëlë równo / tak samò / jednakòwò mòcny).
Gò] wërównóny mecz ‘wyrównany mecz’
1403
wyrównawczy ad wërównowi, wërówny, usnadny, wërechtowny
wyrówn(yw)ać v wërówn(i)ac, usnôdzac, usnadzëc, wërechtowac, wërechtëwac,
urówn(i)ac, (s)planérowac
wyróżniać kogo - wëróżniac || wëróżniwac kògò (ewent w znacz. przekãsnym:
òsoblëwie achtnąc kògò w towarzëstwie, strzód jinszich gòscy òsóbkòwac
SY)
wyróżniać się - wëróżniac || wëróżniwac sã, apartnic sã [w negatiwnym znacz. pòdpadac EG. Np. Òn wiedno pòdpôdô. EG]. Ewent. ‘wpadac w òkò’ (bëc
widocznym na tle jinszich) EG
wyróżni(a)ć v wëprzédni(a)c, wëapart-ni(a)c, wëjinaczac, wëjinaczëc
wyróżniający się - wëróżni(w)ający sã, apartny, òsoblëwi wyróżnienie n
wëprzédnienié n; trakto-wać kògò z ~m obchôdac sã z czims z wëprzédnieniã
wyróżnić (się) - wëróżnic (sã) EG. Np. Szkólny gò wëróżnił (pòchwôlił). EG. Òn sã
wëróżnił (dobrze wëpôdł) [w negatiwnym znacz.: òn pòdpôdł, òna pòdpadła]. EG
wyróżnienie - wëróżnienié JA, EG, PR, wëapartnienié TR, (w znacz. przekãsnym:
òsóbné achtnienié, np. w towarzëstwie, na gòscënie - òsóbkòwanié SY)
wyróżnik - wëróżnik PR, ewent znanka (= pòl. znamię) np. Rola kaszëbiznë, jakò
nôwôżniészégò wëróżnika kaszëbsczi etnicznoscë, tożsamòscë. PR
wyróżniony ad wëprzédniony, wëapartnio-ny, wëjinaczony
wyrugòwać v wërzëcëc, wë'nëkac, upchnąc, wëpchnąc, wëkùrzëc, wëkrudowac
wyruszać, ~szyć v wëcëgac, wëcygnąc, rëszë(wa)c, d(ôw)ac sã w rézã, rëgnąc; ~ w pòle
rëszëc w pòle
wyruszenie n wëcygnienié, rëszenié, rëg-nienié n
wyrwa, dziura w ziemi, na drodze - wërwizna Sy || wërwica Sy, rozparëna Sy [Czej
bëm sã nie béł spòstrzégł w òstatny chwilë, to bëm wnëkôł w głãbòką wërwicã. Sy].
Por. wyboje
wyrwa ƒ wërwica, rëta, deszczelëna ƒ rowy i doły powstałe od ulewnego deszczu i
częstego jeżdżenia żłobinë pl [Cëż ta droga sã tak pòpsëła, kò tu są same żłobinë.
Òstatny deszcz pòrobił same żłobinë na pòlach. – Sy]
wyrwać zob. wyrywać
wyrwać się wërwac sã [Człowiek bë sã rôd wërwôł stądka do jaczégò miasta. Gò Żelë
bądzeta mia wiarã jak no zôrenkò gòrczëcë, a pòwiéta ti mòrwie: wërwi sã! òna sã
wërwie.Gò Bibl]
wyrwanie n wërwanié, wëdzercé n
Wyrwidąb” - Wërwidąb EG, np. tegò Wërwidãba, temù Wërwidãbòwi
Wyrwigóra” – Wërigóra Gò, Zwrócygóra SY, np. tegò Wërwigórã, temù Wëwigórze
wyrwiskò n wërwina, wërwica ƒ
wyryć - wërëc, ewent. wyryć na ścianie - wërëc, wëdrapac
wyryć v wërëc, wëkòpac, wëorac, wëpis-kac; ~ w pamiãci zapamiãtac
wyrysować v wëcéchòwac, nacéchòwac
wyryty ad wërëti [Na nadgróbkù wërëté bëłë te le słowa. Ce, Ra]
wyr(y)wać v wër(ë)wac, wëdzerac, wë-drzéc; ~ kòmù z rąk wër(ë)wac kòmùs z rãkù, ~
ząb wër(ë)wac a. wëcygac, wëcygnąc ząb, ~ ucznia wër(ë)wac, wëwòł(ëw)ac
ucznia, ~ się z czym wëjach(iw)ac z czims, ~wało mi się mie sã wëmkło
wyrywka ƒ: na ~ki jak (pò)padnie na wyrywki” - na wëmiónkã EG, na wëriwczi EG,
np. Szkólny przepitôł pôrã dzecy tak na wëmiónkã / na wëriwczi.
wyrządzać - wërzãdzac || wërządzëwac EG, ewent. sprawiac, robic - EG. Np. Dzëczi
wërządzywôjta
krziwdë
nama wërządz(yw)ają czasã szkòdã w pòlu. EG Nie
zemi ani mòrzu. (bibl.) EG
1404
wyrządzać, ~dzić v (z)robic; wërzãdzëc / zrobic krziwdã / psotã / szkòdã Sy [òn ji
wërządzył / òni ji wëdządzëlë krziwdã]; ~ szkòdã (z)robic szkòdã
wyrządzić (-ądza) - wërzãdzëc RA, SY, sprawic EG, ewent. zrobic EG. Np. Òn nama
wërządzył wiôlgą krziwdã. EG Òna nama sprawiła kłopòt. EG
wyrzec v wërzec, wëpòwiedzec, wëmówic; ~ się wërzec sã (czegò / kògò), odrzec sã;
ew. òdprzësyc || -sygnąc sã, że...; òdżegnac sã òd czegò, òdmówic so czegò [òn sã
wërzekł / òdrzekł / òdprzësygł / òna sã wërzekła / òdrzekła / òdprzësygła; Wërzekł
sã pôleniô cygaretów przez całi Wiôldżi Pòst. Òn sã nigdë nie wërzékł picégò. Gò];
tego się nigdy nie ~knę tegò jô sã nigdë nie wërzeknã; on się tego nie ~knie òn sã
tegò nie wërzeknie, òn so tegò nie òdmówi. Por. zrzec się
wyrzeczenie n wërzeczenié, wëpòwiedzenié, wëmówienié n; ~ się wërzeczenié sã
(czegò / kògò), òdżegnanié sã (òd czegò / kògò), òdmówienié so czegòs na wiedno,
Tr: òdprzësëga ƒ
wyrzekać v narzekac, wërzekac, jiscëc sã, lok wëwtarzac [òn narzékô / wërzékô / jiscy
sã / wëwtôrzô]; ~ się wërzekac sã, òdrzekac sã, òdprzësëgac sã, òdżegnëwac sã [òn
sã wërzékô / òdrzékô / òdprzësygô / òdżegnywô; Më sã wërzékómë szatana. Òni sã
wërzékają, że nie mdą pilë, ale... Gò Żaba kału sã òdrzékô, a w błoto léze. Ce, Ra].
Por. wyrzec się
wyrzekanie n narzékanié, wëwtôrzanié, wërzékanié n, jiszczenié sã n, lok wiwtorë pl
wyrzeźbić v wërznąc, wëkùmac, wërzezbic
wyrznąć, ~rzynać v 1. wërznąc, wërzënac, wëbi(ja)c w trón; ~ kògò wëniécë-(wa)c,
wërznąc kòmùs, ~ kòmù praw-dã wërznąc kòmùs prôwdã 2. wëlezc, wëlôżac,
nalezc, nalôżac
wyrzucać, ~cić v wërzëcac, wë-wôlac, wëpòsãdzac, wëpòraji(wa)c; arch wëmôchnąc
[Ga (czej) òn je gòrzny, tej òn talerze ôs (i) pòtë (= topë, garczi) wëmachôwô
(wërzucô) òknã. Lz]
wurzucić v wërzëcëc, wëwalëc, wëmach(aw)ac wëpòsą-dzëc, [Wëmôchnął scyrz przez
próg. Lz Psa òn wëmôchôł òknã bùten.]
wyrzucić - wërzëcëc || wërzucëc, wëwalëc, „wëpieprzëc”, „wërznąc” - EG, ewent.
cësnąc / rzëcëc / szmërgnąc gdzes / précz - EG. Ò mòrzu:
wërzëcëc
||
wërzucëc EG, wëszôlowac SY. Np. Mòrze wëszôlowało mòrzkùlca. SY [‘mòrzkùlc’
SY = 1. topielc, człowiek ùtopiony; 2.
wërzutka SY, bita, jakòs rzecz wërzuconô
przez mòrze - EG] ~ nogami grawòtac, slôdkòwac, wërzë~ nac nogama ◊ wëjachac
z czims z chëczi (wyrzucić kògò) ~ co (komu) zob. wyrzut; sumienie mu (coś)
~uca sëmienié gò grëze / mù cos wërzucô
wyrzut m 1. wërzut m, wëmówka ƒ, lok wiwtór; ew. zarzut m {‘wëmówka’ in = pol.
wymówka, usprawiedliwienie}; ~y sumienia wërzutë / grëzenié sëmieniégò; czynić
~y / zarzuty / wymówki robic (a. czënic) zarzutë (|| zarzëtë Bù) / wërzutë /
wëmówczi / lok wiwtorë; ew. wëpòminac, wëtëkac, wëgadëwac, lok wëwtarzac,
ekspr wëgarënac cos kòmù [òn wëpòminô / wëtikô / wëgadëje || -diwô / wëwtôrzô /
wëgarinô; Òn ji to czãsto wëpòminô / wëtikô. Òna mie robi wërzutë, że mùszi pò
mie wiedno sprzãtac ze stołu. - Gò Ju òn zaczął białce zarzëtë robic. Bù]; por.
przymówka, wypominać, wypomnieć; 2. med wrzód, swiniôk m
wyrzut(ek) wërzutk Lz (mòże w znacz. ‘wërzutka’ Sy rzecz wërzuconô na brzég przez
mòrze); ewent. wërzutk spòłeczeństwa Gò pòl, tj. zawalëdroga, paskùda; zob.
nicpoń
wyrzutek m otmãt, szalbiérz, niewërod-nik m
1405
wyrzutnia ƒ 1. wërzutniô ƒ [ti –tni] – por. katapulta; ~ rakiet wërzutniô raketów; 2. gr
elipsa ƒ
wyrzygać, ~nąć v wërzëgac, wëwracac
wyrzyganie n wërzëganié, wëwracanié n
wyrzynać zob. wyrznąć
wyrzynanien 1. wërzinanié 2. ~ się zãbów nalôżanié sã zãbów
wyrznąć zob. wyrznąć
wysadzać, ~dzić v wësôdz(ëw)ac, wësa-dzëc, obsôdz(ëw)ac, obsadzëc; ~ na ląd
wësadzëc na kòpnią, ~ drzewa-mi obsadzëc drzéwiãtama, ~ kògò na głupca zrobic
kògòs do narë, ~ kògò skąd wësadzëc, wëpchnąc, wënëkac kògòs skądkas, ~ kòmù
okò wëpchnąc, wëkłoc kòmùs okò, ~ kògò z pò-sady wëpchnąc kògòs z robòtë, ~
się wësadzëc sã
wysadzenie n wësadzenié n
wysapać się 1. wësapac sã, oddichnąc 2. fig wëmierzëc sã, wëgòrzëc sã
wysączać, ~czyć v wëmikac, wëmiknąc, (wë)lecec, (wë)kapac, wëpi(ja)c do krople, do
nédżi wysączyć (się) - òb. wyciec, wyciekać
wyschły ad wëschłi, wëczeczniałi, wëparz-czałi, biôłorzewny
wyschnąć, ~sychać v (wë)schnąc, (wë)-czeczniec, (wë)parszczec; ~ do reszty
doschnąc, ~ pòwierzchòwnie oschnąc, obeschnąc
wyschnąć wëschnac / pòwëschnąc [Czejbë tak dobrô roznëkówka chca przińc, tejbë to
òprzestało padac i to sano bë wnet pòwëschło. Sy]
wyschniãcie n wëschnienié, wëczecznie-nié, wëparszczenié n
wyschniãty ad wëschłi, wëczeczniałi, wë-parzczałi, oschłi, zmiarti
wysepka ƒ ostrówk m, grąd(k)o n
wysforować v wëpùscëc; ~ się wëpùscëc sã w przódk
wysiać zob. wysiewać
wysiadać, ~siąść v wëlôżac, wëlezc, wë-sôdac, wësadnąc, wëchôdac, wińc
wysiadanie n wëlôżanié, wësôdanié n
wysiadywać v wësadowac, wësôdëwac, ba-wic u kògòs a. gdzes
wysiarkòwać v wësarkòwac
wysiąkać, ~nąć v 1. wësmôrkac, wësmôrk-nąc 2. wëmikac, wëmiknąc, wëka-p(ow)ac
wysiąść z pociągu - wësadnąc EG, SY. Np. Na òstatny stacji przed Kartuzama më
wësedlë. SY wysiąść zob. wysiadać
wysiec v wësekac, werznąc, nabic; ~ kògò rózgą zerznąc kògòs szligã
wysiedlać, ~lić v wëwôżac, wëwiezc, wë-nëk(iw)ac; ~ się wëcëgac, wëcygnąc
wysiedlenie n wëwiezenié, wënëkanié n; ~ się wëcygnienié n
wysiedleniec m wëwiozłi, wënëkańc m
wysiedzieć v wësedzec, odsedzec, wëgniôz-dowac
wysiekać v wëcënac, przerobiac
wysiew m wëséw m
wysiewać sewac LZ
wysi(ew)ać v wëséwac, séwac, wesôc
wysiewki pl sëtkòwinë pl
wysięk m stur m; ~ z nosa smôrkòl ƒ
wysikać się wëszczac sã, wëpiszkac sã
wysilać się - starac sã EG, trëdzëc sã gò, szarpac sã Gò, mãczëc sã Gò, dzërzgnąc EG,
mògnąc sã SY [Mògnie sã, ale robi. Sy]. - Przër. nadwerężać się
wysilać, ~lić (się) 1. (z)marachòwac, wë~ sôdzac, wësadzëc (sã);
1406
~ się nadmier-nie robic przez moc, za baro sã wësôdzac, marachòwac, ~ się
bezskutecznie wësôdzac sã, marachòwac sã pò-darmôka 2. (z)môłknąc, (z)mògnąc
wysilić się - wësadzëc sã EG (téż pòlsczé, przestarz.: ‘wysadzić się’), wësëlëc sã Gò,
wëtãżëc sã Gò, pòl [Òn sã wësadzył / wësylił / wëtãżił.], szarpnąc sã Gò, przëłożëc
sã do cze, żebë... EG, dac so robòtã / czas, żebë... EG, pòstarac sã, żebë... EG,
włożëc wiele trëdu / staraniô / robòtë w cos EG, namãczëc sã / namarachòwac sã /
narakòwac sã / naszarpac sã itp. (jaż sã ‘zmògnąc’ = przemãczëc sã i zachòrzëc [òn
sã zmògnął / je zmògłi] Gò. Ewent. dac ze sebie wszëtkò, z całi mòcë pchnąc
/
szarpnąc / cësnąc itp. W znacz. „przesadno sã przëłożëc do czegò”, np. w gôdce:
„wëcësnąc sã” EG, „rozedrzéc sã”, mòcą / sëłą wząc, przez mòc / sëłã cos zrobic
Gò,
wysilanie się wësylanié sã, por. zmaganie się
wysilenie (się) n 1. wësylenié sã, wëdanié ze sebie wikszi (a. całi) mòcë, wësadzenié,
marachòwanié (sã) n 2. zmôłknienié, zmògnienié n
wysiłek - trud EG, SY [tegò trudu || trëdu], staranié, starania EG, stara TR, ew. trud i
staranié / -nia [tegò trëdu], robòta, mãka, mòrdãga, mãczarniô Gò, maraszënk LA,
zmarachùta arch Sy (= cãżkô robòta, marachòwanié sã, rakòwanié). [Trzeba gò
wspierac w jegò staraniach ò... Jegò staranié / trud ò... je wiele wôrt. Do tegò ôrtu
mòdlëtwë nie pòtrzeba wiele trëdu. Swòje statczi pò jedzenim pòzebrac ze stołu i
òdniesc do zlewù, to nie kòsztëje wiele trëdu, to nie wiôldżi trud / wiôlgô robòta. To
bë ce wiele nie kòszowało (trëdu, robòtë), czejbës sã ùkłónił i rzekł „pòchwôlony”...
Żebë wlezc na tã górã, to je mãka / to sã trzeba namãczëc. EG To nie je letkò, ale to
je trud dlô dzecka tak codzéń reno wstawac i jachac do szkòłë. SY
Zadac sobie
trud. Sy] - Przër. utrapienie, uciążliwość. Włożyć trochę wysiłku (w coś) – włożëc
(w cos) përznã trudu || trëdu staraniô / robòtë / przëłożëc sã (do cze) përznã. EG. Przër. wysilić się
wysiłek m wësôdzk neol, wësadzenié sã n, stara, ucemiãga ƒ; forsowny wysiłek òstri /
mòcné wësylenié sã; jintensywny / cemiãżny wësôdzk neol; ew. mãka, mãczarniô,
mòrdãga, zaprawa, zmarachùta f;
duży, krótkotrwały wysiłek: zaprawa f (zaprawa gimnasticznô) [To bëła dobrô
zaprawa. G
zdolność do ~ku
mòc, sëła f, chwat, szmit, môch m; zdolnosc do wëkrzosaniô
wikszi mòcë / sëłë / wikszégò chwatu / môchù
zdobyć się na ~ przëłożëc sã (barżi) do czegò, zdobëc sã na wicy trëdu,
to był ~ to bëła mòrdãga; to bëło môchniskò arch; to béł maraszënk La
włożyć w coś wiele ~ku włożëc w cos wiele robòtë; ew. w zn. zmęczyć się: namachac sã
/ zmachac sã (przë czim) [Jô móm, ale jem sã przez całé zëcé dosc namôchôł.
Zmôchôł jem sã dzys za wszëtczé czasë. Sy]
nadaremne (próżne) wysiłki próżny / (na)daremny trud, próżné próżné / (na)daremné
(ew. niepòtrzébné) starania / próbë / zabiedżi; ew. próżnô / (na)daremnô mòrdãga /
mãka / mãczarniô; w zn. nadaremny znój: próżné rakòwanié / szarpanié sã /
marachòwanié sã;
robić ~ki wësôdzac sã, prze-mògiwac sã, miec ucemiãgã, robic starë
w zn. harować: rakòwac, mòrdowac sã, machac, cãżkò (ew. chwatkò / ùwijno) przë
czims robic, szarpac sã; [Jinszi spelë, a jô môchôł. Sy]
zamęczyć się: ùmachac sã [Ten bë ùmôchôł człowieka. Sy]
1407
wysiudać v pòt wërzëcëc, wënëkac, wëpò-rajic
wysiusiać się wëszczac sã, wëpiszkac sã
wyskakać się weskôkac sã, wësuwac sã, wëslôdkòwac sã
wyskakiwać v wëskakòwac
wysklepiony ad wësklepiony; ew. wëbrzëszony, pãkati. Por. łukowaty
wyskoczyć - wëskòczëc EG, wëskòknąc ewent. wësusnąc EG [przër. SY ‘susnąc’,
‘wsusnąc’ - òb. sus], wëszustnąc EG. Np. Jô jidã, a tu spòd nóg wëszustnął jaczis
zwiérz. EG
wyskòczyć v wëskòczëc, wësënąc, wëszust-nąc, wëskòknąc; co kòń ~czy co le kóń
wësadzy a. jak le kóń sadzëc mòże
wyskòk m 1. wëskòk ‘wyskok’ nôskòk m [Pò mòcnym nôskòkù òn béł ù górë na mùrze. słi
Lz]
skòk w przódk, wëskòczënk m, wëskòczenié, wëskòknienié n, (wòdy) wëstrzik, wôrzk,
wëlecënk m 2. nôwart m 3. bùd wëpùst, wësuwk m 4. szpirtus; ~ winny winowi
szpirtus a. szprit
wyskòkòwy ad szpirtusowi; napòje ~we szpirtusowé napitczi
wyskrobać zob. wyskrobywać
wyskrobanie n wëskrobanié, wëczechle-nié, weskòblenié n
wyskrobek m 1. wëskrobinë pƒ; ~bki hut-nicze szlaka ƒ 2. pòskróbk, pòsąb m
wyskrob(yw)ać v wëskrob(ow)ac, wëcze-chlë(wa)c, wëskòblë(wa)c, wëdrap(o-w)ac
wyskùb(yw)ać, ~nąć v wëskùb(ow)ac, wë-skùb(ëw)ac, wëskùbnąc; ~ się do gro-sza
wëdac slédny dëtk a. wëdac sã do nédżi
wysłać zob. wysyłać
wysłanie n 1. wësłanié n 2. wëscelenié, wëpòlstrowanié n
wysłaniec, ~nnik m wësłańc, pòsiańc, pò-sél m
wysłannik òbesłańc Sy, pòsłańczik Gò, pòsłannik Lz, pòsłóny (= pòsłańczik)
wysłany ad 1. wësłóny, pòsłóny 2. wëscelo-ny, wëpòlstrowóny
wysławić
wysławiać - wësławiac, ewent. chwalëc - EG. Np. Òn gò wësłôwiô. Òni gò wësłôwiają.
Co të gò tak wësłôwiôsz? Le nie wësławiôjta gò tak! Më Bòga wësłôwiómë, za to
całé dobro. - EG
wysławiać wëslôwiac, wësławic, wë-chwôlë(wa)c; ~wiający kògò, co wësiôwca m
wysławiać się zob. chwalić się, przechwalać się
wysławić - wësławic EG, wëchwalëc [Ksądz jich tak wësławił, wëchwôlił na kôzanim,
że... Gò]
wysłowić (się) wësłowic, wěgôdac, wësło-waczëc (sã)
wysłowienie (się) n wësłowienié, wëgôda-nié, wësłowaczenié (sã) n, wegôdënk m;
łatwòść ~nia się letkòsc gôdczi, wësłowieniô sã
wysłowiony ad wërzekłi, wëgôdóny, wësło-wiony
wysłuchanien wësłëchanié n;~ świadków przesłëchanié swiôdków
wysłuchać - wësłëchac EG. Np. Jô lubiã do ni jic, żebë sã pòradzëc, czej móm jaką
sprawã, bò òna tak człowieka cerplëwie wësłëchô. Jô gò wësłëchôł, a tej mù òdrzekł
tak... Wez gò nôprzód wësłëchôj, a nie przeriwôj |\
przerëwôj mù wiedno. EG
wysłuch(iw)ać v wësłëch(ow)ac; ~ chò-regò obsłëch(ow)ac chòrégò, ~ świad~ ków
przesłëch(ow)ac swiôdków, być ~chanym bëc wësłëchóny
wysługa ƒ wësłużenié n
wysługiwać się kim - wësługiwac sã czim EG, wërãczëwac sã czim EG
wysługiwać się wësługòwac sã
wysłużony - wësłużony EG, ew. zużëti EG
1408
wysłużony ad wësłużony
wysłużyć (się) - wësłużëc (sã) (pòl.?) EG, np. Òn służił tam dlëdżé lata, jaż so wësłużił
môłą rentã / jaż òn sã „wësłużił”, tak że terô, czej ju ni mòże robic, je jima
niepòtrzébny. - Przër. zużyć się
wysłużyć (się) wësłużëc (sã)
wysmagać v wërózgòwac, narznąc, wlëmic, wlôc, nabic
wysmarkać v wësmôrkac
wysmarować v wësmarowac; ~ olejem na-olejic, wësmarowac olejã, ~ się wë~
smarowac sã, wëtrzepac sã, oczapac sã, sklutac sã. Por. umazać (się)
wysmażyć v wëpiec, wësmërlec, wëbrunic
wysmùkleć v sceniec, wëlecec, zlëbiec, zrãżëc, wëszliżëc, scenczec
wysmùkłość ƒ scenienié, scenczenié n, wëlecałosc, lëbawòsc, rãgòta? ƒ
wysmukły wysmukły ad (wë)smùkłi Gò, cygłi || cãgłi, arch: szliżny pòbieżësti; ew.
cenczi, sceniałi, scenczałi, ùmiarti || zmiarti, zlëbiałi, lëbi = wëlecałi (= wërosłi
wësok a cenkò); arch, inv: rãg arch Sy, niem szlãg {‘cygłi || cãgłi” = pol. wysmukły,
prosty, in podłużny, prosty równy [Cãgłé pòle. Sy]; ’zmiarti || ùmiarti’ = chùdi}
[Cãgłi chłop, cãgłô chòjna. Szliżné dzéwczã, Chłop pòbieżësti jak chójka / szach.
Szliżnô wieża / chójka. Kùczersczé kònie mùszą bëc rãg, bez kałduna. Rãg swinia /
krowa. - Sy]; kobieta ~ła (szczupła, wysoka) sliza f; mężczyzna ~ (wysoki) dżiżãga
m
smùkły ad wëlecałi, lëbi, lëbawi, pòbieżësti, cenczi, łãdżi
arch Sy: pòbieżësti, szliżny; ew. cygłi || (môl.) cãgłi, [Chłop pòbieżësti jak chójka /
szach. Szliżné dzéwczã, Szliżnô wieża / chójka. Cãgłi chłop. Cãgłô chòjna (chójka
a. dana). Cãgłé pòle. – Sy] pòdłużny, prosti równy, cenczi
EG,
ùmiarti
||
zmiarti EG = chùdi EG, ewent. w znacz. wërosłi wësok a cenkò: lëbi EG, wëlecałi
(zmiarti a wësoczi), ]. Kobieta szczupła, wysoka - sliza EG. Mężczyzna wysoki dżiżãga SY
wysnuwać (wyciągać z czego nici, pruć) rzãskac || rząszczëc, snukac lok Sy [Jô rząskóm
|| rząszczã / snukóm ten stôri cwéter. Z ti wërząskóny || wërząszczony / wënukóny
wełnë ùwiãzã nowé rãkwice.]; por. snuć, strzępić się
wysnu(wa)ć v wëcëgac, wëcygnąc, (wë)-rząszczëc, (wë)rzãskac, (wë)troczkò` wac,
(wë)snukac;~ wniosek wëcygnąc swiądã a. dóńc do swiądë
wysoce adv wësok; ~ wyksztakòny wësok sztôłcony, baro uczałi, ~ kògò pòwa-żać
wësok kògòs wenerowac a. miec kògòs we wiôldżim uwôżanim
wysoczyzna wësoczëzna Sy [akc. –so-] (dosł. pòle wësok pòłożoné) [Za nôgòrzi tu na ti
wësoczrznie nie rosce. Sy]
wysoczyzna ƒ wëszawa, wiżawa ƒ
wysoki - wësoczi EG. Np. Wësoczé drzewò / dzeckò / dzéwczã. Wësoczi chłop / dzewùs /
bùdink / kòmin. Wësokô białka / panna /lëpa / dana / chójka / szafa. - EG Wysokie
obcasy - wësoczé hafsëce EG, kòzé kòpëtka SY. Np. Jô ni mògã chòdzëc w bótach
na wësoczim hafsëcu. EG Òna le jesz mô sétmënôsce lat, a ju na kòzëch kòpëtkach
chòdzy. SY. Wysoki poziom
/stopień (czegoś) - wësoczi stãpiéń (czegòs) EG,
ewent. wësokô / bëlnô klasa czegòs EG, wësoczi standard EG. Wysoki stopień
stężenia / wysokie stężenie,(np. kwasu) - mòcné stãżenié, wiôlgô gãstosc EG.
Wysoki poziom szumów (dźwięku) - mòcné szëmarzenié, wësoczi stãpiéń
szëmarzeniô EG. Wysoki poziom świadomości w zjednoczeniu
z
Chrysusem - mòcné / wërazné pòczëcé jednotë z Christusã. EG wysokie stężenie òb. stężenie
1409
wysoki ad wësoczi, wëbiegłi, wëlecałi, rac-czi, cygłi; wyższy zakład naukòwy wëż-szô
uczbòwô a. nôucznô ustôwnica, ~ka kòbieta łãżnica, łãga f, wyższa uczelnia
wësokô szkòła, najwyższa cena nôwëższi priz, wyższegò wzrostu wësok rosłi ◊
wësoczi jak stolem a. krewny ze stolemã, Pón Bóg zabôcził kòmùs miarã dac,
patrzeć na kògò z ~ka zdrzec na kògòs z górë. Por. wyższy[Wësokô klasa
wëkònaniô. Trzimanié sã nëch wësoczich wëmôganiów mògłobë zapewnic bëlną
jakòsc / wësoczi standard kaszëbsczi kùlturze i lëteraturze. - Gò]
wysoko wësok
wysokò adv wësok, wëbiegło, wëlecało, wëszawno; nadmiernie ~i wyrośniãty wërosłi
lëbò, lëbawò, wëlecało, ~ ce-nić baro uwôżac, wësok wenerowac, ~ sięgać zgrôwac,
sëgac wësok
wysokociśnieniowy ad wësok(ò)cësnieniowi
wysokòdajny ad wielodajny, baro spòri
wysokokaloryczny ad wësokkaloriczny. Por. tuczący
wysokòmierz m mierzownik wiże
wysokòpienny ad wësokùzémkòwi
wysokość - wësokòsc EG. Duża wysokość - wiżawa || wëżawa - EG
wysokość duża wiżawa
wysokòść ƒ wiżô, wëszawa, wiżawa, wëso-kòsc ƒ; ~ opòru wiôlgòsc zatôrczënkù, ~
strat wiôlgòsc stratów, stać na ~ści zadania stojec na wiżë swòjëch obò-wiązków
a. obstojec nadanimù, Wasza W~ Waszô Pòczestnosc
wysokòwartościowy ad wësokwôrtny, wie-lewôrtny, barowôrtny
wysondować v wëdowiedzec, wëcygnąc, wëmaklac, wëbadérowac, wësondowac
wysortować v wëzortowac, przebrac; ~wa-ny towar przebrónô wôra
wyspa – òstrów, wëspa Gò (por. Półwëspa Sy), zdr. òstrówk, wësepka Gò || wistepka lok
Sy [tegò òstrowia, na tim òstrowiu]
wyspa ƒ ostrów, osëch m, grądo n òsëch, -a, m., ‘miejsce suche na bagnie, kępa,
wyspa’. Ob. òstrów.
wyspać się wëspac se, wëżuszkac sã ◊ wëspac sã jak rëba (dobrze)
wyspany ad wëspóny ◊ wëspóny jak skłónka (wypòczãty)
wyspecjalizować v wëuczëc, wëuczbic, wëspecjalizowac
prôcownik wëspecjalizowóny w òbróbce abò produkcji wërobów z ....
wyspiarski ad ostrowòwi
wyspiarz m ostrówc, ostrbwión m; ~e pl
ostrówce, ostrowióni pl
wyspòwiadać (się) wëspòwiôdac (sã) wyspòwiadanie się n wëspòwiôdanié sã n,
spòwiédz ƒ; zob. spòwiedź
wyspòwy ad ostrowòwi
wysprzedaż ƒ utrôp m
wysrać się wësrac sã, wëledichòwac sã,
wëdrzistac sã; iść ~ ◊ jic z bùksama,
jic do krôwca, jic sadnąc na trón, jic
na usôdk; ni mòc sã bez kògòs wësrac
(liczyć na pòmòc)
wysrebrzyć v pòstrzébrzëc
wyssać zob. wysysać Wszëtkò z palca ten łżéla sobie wësusôł. Sy
wyssanie n wësusanié, wëcëcanié, wëcyc-
1410
kanié n
wystać v wëstojec; ~ się nastojec sã, (o
pfynach) ustojec sã, (o owòcach) dostojec, dodrzeniec a. dozdrzelec; zob.
wystawać
wystający ad wëstôwny, wëkòscérzony;
~ przedmiot prék(s), préczel m
wystały – przestojałi Ra, wëstojałi EG (1. ò czims, co długò stojało, np. ò winie, żebë
nabrało lepszégò szmakù; 2. ò kòniach, co długò nie chòdzëłë w zôprzãgù abò nie
biegałë – EG [Te kònie bëłë wëstojałé, tej jak je zaprzig do saniów, òne szłë jak
dzëczé. Gò]. - Przër. przestały
wystały ad wëstojałi, dostojałi, dozdrzelałi
wystarczać - sëgac, starcz(iw)ac, wëstarcz(iw)ac – EG [Tã ragã (mërã) starczi
mącznym miechã ùderzëc, a òna padnie. Sy]
- Przër. stać
wystarać się zradzëc, wëżorgac, obżorgac; ~ o pieniądze obżorgac a. zradzëc
dëtczi, ~ o co, dla kògò wëżorgac cos,
dlô kògòs
wystarczać, ~czyć v (wë)sëgac, sygnąc, wësyc, wëprzińdëwac, wëprzińc, sprô-wiac,
sprawic, obstoje(wa)c; to ~czy to sygnie, sprawi, obstoji
[To są pùchùtë (wiôldżé rëbë, np. dorsze) i jeeden wëstarczi na wieczerzã. Sy]
wystarczająco adv sygająco, wëprzińdno wystarczający ad sygający, wëprzińdny;
~ce środki sygającé spòsobë wystarczalność ƒ syga ƒ, wëprzińdzenié,
obstojenié n
wystarczalny ad sygający, wëprzińdny wystarczyć zob. wystarczać
wystarczyć - wëstarczëc CR, starczëc SY, sygnąc EG [wystarczy - wëstarczi, sygnie],
ewent. miec / bëc dosc. Np. Nie wëstarczi / nie sygnie ùdzeliwac leno dobrów
materialnëch. EG Z ti naszi sąsadë takô sã sta swara na stôré lata, że to czãsã
cerplëwòscë nie starczi człowiekòwi. SY Tegò sygnie. Mômë tegò dosc. Tam je tegò
dosc. - EG. - Przër. stać. Zwrot: ‘miec pòłowë dosc’ JD, SY. Np. Tak mie
wësobakôł, żem z pòłowë miała dosc. SY Starczi bitémù psu czij pòkazac.Sy To
starczi? – żart odp: To dlô starczi a a to dlô starka. Gò
wystartować rëszëc, wëstartowac; ew. pùscëc sã, wëjachac, wëlecëc [Raketa miała
wëstartowac, ale nie wëstartowała. Biegôcze ju sã ùstawilë na bieżni, zarô rëszą /
wëstartëją. Gò]
wystawa - wëstawa EG, ekspozycjô, np. Wëstawa òbrazów w mùzeùm / towôrów w
òknie wëstawòwim krómù / psówrasowëch.
wystawa ƒ pòkôzk, pòkôzënk, wëstôwk
m, pòkôzka, wëstawa ƒ [Jô béł latos we Wejrowie na wëstawie żłobiarzów. Sy] ; ~
sklepòwa wëstôwné
okno, krómòwi wëstôwk, ~ przemysłowa industriowi wëstôwk
wystawać v wëstôwac, sztoperczec, wëkòs-cérzac; zob. wystać
wystawca m wëstôwiôrz, wëstôwca, pòkôz-ca, pòkôzywôcz m
wystawiać - wëstawiac EG. Np. Òn ùmëslno wëstôwiô nogã, żebë chto sã pòdetkł. EG
Gòsce le przińdą sã najedzą, a jô le wëstôwióm (stôwióm na stół jedzenié) i òmiwóm
(statczi). EG. Wystawiać na pokaz - wëstawiac na pòkôzk EG, wëszczerac SY,
pòkazëwac. Np. Letnicë swòjã gòlëznã wëszczérzają. SY Lepi bë wa, dzewùsë,
1411
zrobiła, żebësta sobie dała ùszëc sëknie pò kòlana, a nie pòkazywa swòjëch
szkùdłowatëch szpérów i slôdków nie wëszczérzała. SY
wystawi(a)ć v wëstôwiac, wëstawic, pò-kôz(ow)ac; ~ kògò na dudka (z)robic kògòs do
narë
wystawiać się - wëstawiac sã EG, narazëc sã, np. Wëstawic sã na szkòdlëwi wpłiw dëmù
z cygaretów / na pòsmiéwczi itp.
wystawic - wëstawic
wystawienie n wëstawienié, pòkôzanié, (kwitu) wëpisanié n
wystawnie adv widzało, oczno, bògato, bò-kadno, wëstawno
wystawność ƒ wëstawnota, wëstôwnosc ƒ
wystawny ad wëstôwny, bòkadny, bògati
wystawowy - wëstawòwi EG wystawòwy ad wëstôwkòwi, pòkôzkòwi; okno ~we
wëstôwné, wëstôwkòwé okno
wystąpić, ~stãpòwać v wëstãpi(a)c, wińc, wëchôdac, wëlezc, wëlôżac w przódk,
pòkôz(ëw)ac sã; ~ przeciw kòmù wë~ stãpi(a)c, pòwsta(wa)c procëm kòmùs, ~ z
interesu pòpùscëc geszeft, ~ z towarzystwa d(ôw)ac sã wëpisac ze stowôrë, ~ z
brzegów wëlôc, rozlôc sã, ~ z czym wińc z czims, ~ z kòn-certem (z)robic koncert,
~ z wnio-skiem wińc ze swiądą, ~ sądownie przeciw kòmù jic procëm kòmùs w
prawò a. ud(ôw)ac kògòs do sądu, ~ w czyjej obronie wzyc na se kògòs obarnã, ~
na scenie gr(ôw)ac teater, wëstąpi(a)c na zdrzadni, ~pùją kro-stki skóra wërzucô
swiniczi a. prisz-czëczi ◊ wëstąpi(a)c kòmùs na drogã (czynnie domagać się czegò)
wystãp m 1. pòkôzk; ~ gòścinny gòstny pòkôzk, pierwszy ~ pierszi pòkôzk 2.
wëstôwk, wësuwk m
występek - òb. przestępstwo, złoczyństwo
wystãpek m zlecziństwò, przesprawié n, pòmstwa, niegòdzëwòta ƒ
wystãpność ƒ niegòdzywstwò n, nipòcosc, złoscƒ
występny zob. nieprawy, niegodziwy, nieuczciwy, przestępczy
wystãpny ad przesprawny, złostny, łami-szowati, nipòcy, niegòdzëjôszowati
występować (znajdować się) - wëstãpòwac [to wëstãpùje || wëstãpiwô], ewent. bëwac
(to biwô) bëc do nalézeniô (to je do nalézeniô || -niégò), bëc spòtikónym (je
spòtikóné) - EG, ewent. np. Taczi ôrt roscënów mòżemë nalezc leno w wëższich
strefach gór / Alpów / Karpatów. EG
wystãpòwać zob. wystąpić
wystosować v wësłac; ~ list do kògò wësłac do kògòs lëst
wystraszony ad wëstraszony, wëlãkłi, wë-lãczony, wërzasłi, urzasłi
wystraszyć v wëstraszëc, zestraszëc; ~ się wëstraszëc sã, wëlãknąc sã, wërzas-nąc sã
wystraszyć się zob. przerazić (się)
wystroić v wëstrojic, wëpùcowac, wëszëkò-wac, wëpùjkac, wëmùjkac; ~ się wë~ strojic
sã, wëpùcowac sã, wëszëkòwac sã, wëpsnąc sã, wëskalac sã, wëszmiks-nąc sã,
upùjkac sã, wëobléc sã ◊ wëstrojic sã jak do slëbù, na od-pùst, za drużbã (piãknie się
ubrač), jak diôbeł do ospic (dziwacznie)
wystroić się - wëstrojic sã, żart.: wëszmiksnąc sã EG, wëszprétkòwac sã SY
wystrojony - wëstrojony, np. Òna je wëstrojonô jak pùpa / jakô pani. Òni są wëstrojony
jak na wieselé. Ewent. wëszmiksniony (żart.) SY, wëszprétkòwóny (żart.) SY
wystrój òbstrój, wëòzdoba – Gò, ewent wëstrój || wistrój (wistrój Sy dosł. òbleczenié
pòswiãtné)
wystrój m przëstrój, obstrój, ustrój m, ustrojenié, wëstrojenié n
wystrugać v wërznąc, wëhéwlowac, wë-czorchac, wësmëdlëc
wystrychnąć v: ~ kògò na dudka zro-bic kògòs do narë, zrobic z kògòs dőrôcza,
macka, szãtopiérza; ~ się wëobléc sã, wëstrojic sã, wëszëkòwac sã, (o)chlëdzëc sã
1412
wystrzał wëstrzôł Gò [Wëstrzałama z kanónów pancernika Schleswig Holstein
rozpòczã sã II wòjna swiatowô. Gò] - òb. strzał
wystrzał m szos, strzél m, strzélnienié n
wystrzegać się - strzéc sã EG, wëstrzegac sã EG. [Le sã strzeżë córkò tegò
wieprzowatégò strëcha. SY Tegò le sã wëstrzegôj. EG Jô sã wiedno wëstrzégóm /
wëstrzégôł, żebë nie jesc za pòchlapno. EG Òni baro wëstrzégają sã pòlaszeniô. Gò]
wystrzegać się wëstrzegac sã, miec sã na ostrzedze
wystrzelać, ~lić v wëstrzél(ëw)ac, wë-strzélëc, (wë)strzélnąc; ~ w górã chùtkò (wë)rosc
wystrzępić się - wëtrączkòwac sã SY, np. Zjim le ten wãps, bò ce sã czësto
wëtrączkùje. SY
wystrzãpić (się) wëtroczkòwac, wërząsz-czëc, wërząskac, wëtotkòwac (sã)
wystrzyc, ~gać v wëstrzic, wëstrzegac
wystudiować v wësztudérowac, wëuczëc, nauczëc
wystudzać, ~dzić v (wë)stëdzëc, (o)chło-dzëc, (wë)znobic, (o)znobic
wystukać v wëklepac, wëklëwac
wystygać, ~nąć v (wë)stëdnąc, (wë)zno~ bic sã
wystylizować v wësztélizowac, usadzëc we-dle sztélu
wysubtelni(a)ć v (z)robic sã barżi lëbim, piãknym, wëpùjkónym, delikatnym
wysunąć, ~wać v wësënąc, wësëwac, wë-pchnąc, wëpëchac; ~ na pierwszy plan
wësënąc w przódk, na pierszi môl, ~ się wësënąc sã, wëmknąc sã, wëstąpic, ~ się
cichaczem wëmknąc sã omëlëcą
wysuniãty ad wësëniony, wëpchłi wysupłać v wëdëblëc, wëskòblëc, wëpëzglëc
wysuszać, ~szyć v 1. (wë)sëszëc, wësësz(ëw)ac 2. wëpi(ja)c; ~ kùbki przewrôcac
krózëczi 3. (wë)czeczniec, (wë)schnąc,
(wë)lëszëc, (wë)trôpic
wysuszanie n sëszenié, wësësziwanié n wysuwać zob. wysunąć
wyswatać v zrajic, narajic, zwrëjarzëc; ~
się za kògò żenic kògòs wyswòbòdzenie n uwòlnienié, odpòjãcé n wyswòbòdzić (się)
uwòlnic (sã), odpòjic,
dac a. dostac pòjigã
wysychać zob. wyschnąć
wysychanie n schnienié, czecznienié, parzczenié n
wys(y)łać v 1. wësłac, pòsełac [òn –séłô; nie –sełôj!],
pòsłac,
przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac, wëszelãgòwac, wëkùstrzë(wa)c 2. (pò)scelëc, (wë)scelëc wysyłający ad m wësélny, wësélający,wësélôrz, nadôwôrz m
wysyłać selac, wëselac; wysyła sélô, wësélô
wysyłka ƒ wësłanié n, wësélënk m wysyłkòwy ad wësélny; dom ~ wësélnô
chëcz
wysypać zob. wysypywać
wysypiać się wëlegiwac sã, dospôwac, wëspôwac, leganic; zob. wyspać się
wysypka (krosty) - wërzuconé SY, priszcze, zdr. priszczi [Tu, na wardze móm taczé
wërzuconé. Jô móm tu fùl drobniuszinczich priszczków. Jem całi òbrzucony
priszczama. Sy]
wysypka ƒwërzucënkm, wërzucëna ƒ, swi-
1413
niczi pl
wysyp(yw)ać (się) wësëp(ow)ac, wësëtkiwac, wësëtkòwac, wëse(wa)c, wëwôlac, wëwalëc (sã) [Sëpac sã jak z miecha (ò sniegù a. ò lëdztwie). Lëdze wëchôdelë z
kòscoła, jakbë sã z miecha sëpelë. Sy]
wys(y)sać v wësusac, wësus(ëw)ac, wëcëc(ëw)ac, wëcyck(iw)ac; ~ z mlekiem
wëcëcac z mélkã, ~ kògò wëłëcac,
wëdojic kògòs
wyszachrować v 1. wyhandlować, zamienić: wëszachrowac; 2. zob. wyłudzić
wyszafować v wëszafowac, wëzbëc (sã)
wyszaleć się (ubawić się) - wëszalec sã SY. Np. Wëszôlała wa sã wczora? SY
wyszaleć (się) wëszôlec, wëgzëc, wëgórowac (sã)
wyszargać v wëczapac, wëtrzepac, uklutac, ukalëc
wyszarp(yw)ać, ~nąć (się) wëszarp(ëw)ac, wër(ë)wac, wëszarpnąc (sã)
wyszarzany ad obnoszałi, wëszorowóny,
wëbielałi
wyszarzeć v zeszarzec, zrobic sã szari wyszastać v wëdac, wëtracëc, pòtracëc,
przegórowac
wyszczać się wëszczac sã, wëpiszkac sã wyszczebiotać v wëczawrotac,
wëgòwarzëc
wyszczególnić – wëmienic (òsóbno / òsoblëwie wëmienic), wskazac (òsóbno /
òsoblëwie wskazac), ewent. zaznaczëc, wëróżnic, wëapartnic. [Profesor w swòji
prelekcji òsóbno wëmienił konkretné sprawë / wskôzôł na konkretné problemë /
òsobë. Gò Òn òsoblëwie wëmienił taczé problemë jak... Gò.] - Przër. podkreślić
wyszczególni(a)ć v pònaz(ë)wac, wëmieni(wa)c, wëmieni(a)c pòsobicą
wëapartniwanié,
wëmieni(w)anié
(a.
wyszczególnianie
wëró*żni(w)anié,
przedstôwanié) z òsóbna, òsóbné òmôwianié
wyszczególnienie wëróżnienié, òsóbné (a. z òsóbna) wëmienienié (a. ùkôzanié,
przedstawienié)
wyszczególnienie n pònazwanié, wëmienienié pòsobicą a. za régą wyszczekać v wëszczekac, obszczekac, naszczekac; ~ na kògò kògòs obszczekac
a. na kògòs naszczekac, ~ się wëlajac
sã, wëszczekac sã
wyszczekany ad wëszczekóny; ~na gãba
wëszczekóny pësk a. szerokô flaba wyszczerbić v wëszczałbic, wëczidnąc, wëłómac, na(d)czidnąc
wyszczerbienie n wëszczałbienié, wëczidnienié, na(d)czidnienié n wyszczerbiony ad wëszczałbiony, wëczidłi,
na(d)czidłi, wëłómóny
wyszczerzać v wëszczerz(ëw)ac, wëkòscérz(ëw)ac; ew. wëstawiac; ~ zęby / kły
wëszczerz(ëw)ac / wëkòscérz(ëw)ac / ew. wëstawiac / pòkazëwac zãbë / zãbiska || szcza / kłë / klëszcza [òn wëszczérzô || wëszczerziwô / wëkòscérzô || wëkòscerziwô /
wëstôwiô / pòkazywô]
1414
wyszczerzyć v wëszczerzëc, wëkòscerzëc; ew. wëstawic [Wëkòscérził (pòstawił òstrzim
do górë) widłë, że bë sã mógł skaleczëc. Sy]; ~ zęby / kły wëszczerzëc /
wëkòscerzëc / ew. wëstawic / pòkazac zãbë / zãbiska || -szcza / kłë / klëszcza [òn
wëkòscérził / wëszczérził / wëstawił / pòkôzôł; Pies wëkòscérził (wëszczérził) kłë.
Sy]
wyszczotkòwać (się) v wëszczotkòwac (sã) [Jakże të wëzdrzisz, mazëchù, wez szczotkã
i wëszczotkùj sã. Sy]
wyszczuć v wëszcz(ë)wac ◊ wëszczwac kò- gòs jak psa
wyszczupleć v schùdnąc, scenczec || sceniec, wëmizgòlëc, pòzbëc sã / zrzëcëc [òn
zdrzucył] / zgùbic pôrã kilo / fùńtów; z polit: zbiédniec, zmizerniec
wyszczypać v wëszczipac
wyszeptać v wëszeptac
wyszkòlenie n wëuczenié, zuczenié, wëuczbienié n
wyszkòlić v wëuczëc, zuczëc, wëuczbic wyszlachetnieć v zlepszëc, (drzewò) szczépic
wyszlachetnienie n zleszenié, zbëlnienié,
zaszczépienié n
wyszlamòwać v wëszlamòwac, wëpłókac wyszlochać się wëpłakac sã, wëczébic sã
wyszły ad wëszłi; ~ z mòdy wëszłi z módë,
~ z użycia przest.ałé wyszorować v wëszorowac
wyszperać v wëcknąc, wësznëpòrzëc, wë-sznëprowac, wësznëkrowac, wëszëkac,
wëdowiedzec so
wysztukòwać v wësztëkòwac, zesztëkòwac, wëflëkòwac
wyszturchać v wëszturac, wëbùfsac
wysztyftować v wësztëftowac, wëszëkòwać, zeszëkòwac
wyszukany ad 1. wëszukóny, nalazłi 2. apartny, ekstra, wëszukóny, wëbró-ny; ~ne
pòtrawy nôlepszé jedzenié
wyszuk(iw)ać v wëszuk(iw)ac, (wë)nalô-żac, (wë)nalezc, wëkątowac, wësznë~ pòrzëc
wyszumieć (się) wëszëmiec, wëtrzézwic, wëgzëc, ustatkòwac, obdac (sã)
wyszumòwać v wëszëmòwac, wëmëdlëc
wyszybòwać v wëlecec
wyszyć zob. wyszywać
wyszydzać, ~dzić v wësmiewac, wësmiôc sã, wëszczerzac, wëszczérzëc sã, wë-rąpi(a)c,
przecëgac przez zãbë, wëcot-kòwac; ~dzające rymy przecygajczi, wëszczérczi,
wësmiéwczi, wërąpien-czi pl
wyszydzenie n wësmienié sã, wëszczérze-nié sã, wërąpienié n
wyszydzić zob. wyszydzać
wyszykòwać v wëkùstrzëc, wëszëkòwać, przërëchtowac
wyszynk m przedôj kòrnusowëch na-pitków
wyszyty ad wëszëti
wyszy(wa)ć v wëszë(wa)c
wyszywanka (haft) wësziwanka LZ
wyszywanka ƒ wësziwk m
wyścielać, ~lić, ~łać v 1. wëscel(ëw)ac, wëscelëc 2. (wë)pòlstrowac
wyścielanie n 1. wëscélanié, wësceliwanié n 2. pòlstrowanié n
wyścig m ~i pl miónczi, lok: wëminczi pl, rzad mijówka, mijónka || miónka, wëminka,
gòńba, gònitwa f [Jachac na wëminczi Sy Jic (a. (wë)pùscëc sã) na miónczi. Gò
1415
Chcelë zrobic mijówkã (chcelë sã wëminąc, pol. wyprzedzić), przë tim òni zã
zbùcnãlë (zderzëlë). Sy]; ~ z przeszkodami miónczi z przeszkòdama / zôwadama (a.
przez przeszkòdë / zôwadë); ~i konne miónczi na kòniach a. kóńskô gòńba /
gònitwa; zawodnik w ~gach~ miónkôrz m [tegò miónkarza; ti miónkarze, tëch
miónkarzi || -rzów]; ew. zawòdnik w miónkach; ~ w wyścigu kolarskim kòlôrz m,
zawòdnik / miónkôrz kòlarsczi / na kòle [tegò kòlarza]
~i kòlarskie miónczi na kòłach a. kòłowô gòńba, ~ zbro-jeń miónczi w kùstrzenie a.
miónczi uprôwianiô do wòjnë, , ~i z przeszkòdami zôwadné miónczi, na ~i na
miónczi, na mijówkã
wyścigòwiec m miónkôrz, miónkòwnik m
wyścigowy - miónkòwi EG, wëminkòwi Gò, służący do miónków |\ wëminków EG. Np.
kòło / mòtocykel / czôłen / żeglôcz / mòtorówka (czôłen z mòtórã) do miónków EG
wyścigòwy ad miónkòwi, mijówkòwi; kòń
~ miónkòwi kóń, tor ~ plac do miónk
wyścigówka (rower wyścigowy) - kòło do mionków EG
wyściółka ƒ pòdscelënk, wëscelënk m
wyśledzenie n wëszlachòwanié, wëcknienié, wëlësenié n
wyśledzić - wësledzëc, ewent. wëszpiegòwac, wëbadac (przër. badać), wëszëkac,
wëcknąc (= wëwąchac) – EG.
wyśledzić v wëszlachòwac, wëstopkòwac.
wëcknąc, wëlësëc, pòdezdrzec, obczëc [Òna wëlësëła, z czim ji chłop pasë psë (jã
zdrôdzô). Sy]
wyślicznieć v wëspòsobnic, wëpiãkniec wyślizgać się wëpùrg(iw)ac, wësliz(ëw)ac sã
wyśliznąć się wëpùrgnąc sã, wëslizgnąc sã.
wëmknąc sã, wëmsknąc sã
wyśmiać zob. wyśmiewać
wyśmiany ad wësmióny, obsmióny wyśmienicie adv apartno, bëlno, udało.
strogò, widzało
wyśmienitość zob. wyborność
wyśmienity zob. wyborny
wyśmi(ew)ać (się) wësmiewac, wësmiôc,
pòsmiewac, pòsmiôc, wëszczerzac.
krëkùlac, rzezbic, pòdkôrbiac (sã);
~ się z kògò wësmiewac, wësmiôc sã
z kògòs
wyśmiewanie n wësmiéwanié, wëszczérzanié n
wyśnić się (spełnić się*) - wësnic sã SY. Np. Mòja chòroba mie sã wësniła. SY
wyśnić się wësnic sã
wyśniony - òb. wymarzony
wyśniony ad wësniti
wyśpiewać v 1. wëspiéwac 2. wëplestac.
wëklektac, wëdac
wyśrubòwać v wëszruwòwac wyśrubòwanie n wëszruwòwanié n; ~na
cena za wësok pòdniosłi priz, przedrożenié n
1416
wyświadczać v swiadczëc, wëswiadczac [òn swiôdczi, wëswiôdczô; Wa mie tëlé
dobrégò swiôdczita, że më nie wiémë, jak sã wama òdwdzãczëc || òdwdzëczëc. Sy
Wòłóm do Bòga, chtëren mie swiôdczi dobro. (bibl.)] Òn nama wëswiôdczô tak
wiele dobra, a më... - Gò]. Por. sprawiać
wyświadczyć - wëswiadczëc [Ti lëdze wëswiôdczëlë mie wiele dobrégò pòdczas wòjnë.
Sy Cëż jô òddóm panu za no wszëtkò dobro, co mie wëswiôdcził? Gò (Ps 116)]; ~
komu przysługę òddac / wëswiadczëc / zrobic kòmùs przësłëgã; pòmóc / ùsłużëc
kòmùs; ew. zrobic kòmùs dobrze. Por. sprawić
wyświątecznić się ochlëdzëc sã, wëstrojicsã
wyświdrować v wësydrowac, wëdriżnic wyświecać, ~cić v 1. wëswiécë(wa)c, pòswiécë(wa)c 2. wëpòraji(wa)c, wënëk(iw)ac, wëswiãcë(wa)c kògòs
wyświechtać v wëszwiechtac, obszwiechtac
wyświechtać się wëszwiektac sã Gò [To pliszewé òbicé stółków wëzdrzało fëjno, ale ju
sã wëszwiektało.Gó]
wyświechtany wëszwiektóny Gò [Te nasze zeslë mają te pòrãcza ju tak wëszwiektóné,
że jaż wstid. Trzeba je czims òkrëc. Gò]
wyświechtany ad wëszwiechtóny, obszwiechtóny, obnoszałi, utrzepóny wyświetlać, ~lić v 1. wëskrzë(wa)c, wëswiéc(ëw)ac, wëswiécëc, rozwidni(a)c,
wëjasni(a)c 2. pòkôz(ow)ac; ~ film
pòkôz(ow)ac film
wyświetlenie n 1. wëskrzawa f, wëjasnienié, rozwidnienié n 2. pòkôzanié n wyświãcać, ~cić v wëswiãcë(wa)c wyświãcenie n
wëswiãcenié n
wytaczać, ~toczyć v wëkùlëwac, wëkùlnąc,
wëtoczë(wa)c; ~ kòmù krew (wë)pùscë(wa)c kòmùs krew, ~ kòmù proces
jic z czims w prawò, ud(ôw)ac kògòs do sądu
wytaczać - wëtaczac (np. beczczi, kanónë, wagónë) EG. „Wëtaczac nôcãżészé kanónë”
EG - w przenos. znacz.: ‘przëtaczac mòcné argùmentë’. Np. W swòjim
przemówienim òn procëm nóm wëtôczô nôcãżészé kanónë, taczé jak..., ale... EG
wytaczać się - wëtaczac sã, wëchadac kòlibiącë, ùkazac sã w dwiérzach „na niepewnëch
nogach”, wëchadac chwiejnym krokã - EG. Np. Widzymë gò jak òn sã wëtôczô z
karczmë. EG. - Przër. powytaczać się
wytańczyć v wëtańcowac, wëtunic, natańcowac
wytapetować v wëtapétowac
wytapiać, ~topić v (wë)topic, wëtopi(e)wac, wëskwarzë(wa)c
wytarcie n wëcercé, wëtrzenié, wëmazanié n
1417
wytargać wëtargac RA, wëszamòtac Sy, wëszarpac Gò. [Wëtargała jã za włosë.
Gò Zrobiło to dzeckò tobie co, że të jes gò tak wëszamòtôł? Sy]. Przër. targać (się),
wytarmosić się
wytargać v wëszarpac, wëszamòtac, wërwac, wëdrzéc
wytargòwać v uhańdlowac, wëhańdlowac
wytarmosić v wëszarpac, wëszamòtac, wëszorclowac
wytarmosić się (wyszarpać się wzajemnie) wëszamòtac sã Sy [Tak sã wëszamòtelë, że
jeden miôł rãkôw wërwóny, a drëdżi knąpë. Sy]
wytarty ad wëcarti, wëszorowóny; ~ ubiór
obnoszałé obùcé, fig ~te czoło bezwstidnik, bezsromòtnik m
wytarzać się wëkùlac sã, wëwôlac sã, wënorzëc sã, wëszorc(l)owac sã; wytarzać
w mące obzolëc
wytaszczyć v wëwléc, wëszlapac wytatuować v wëtatuowac
wytchnąć v oddichnąc, odpòczic, zhelpac
sã, pòkrzésëc sã
wytchnienie n oddichnienié, odpòcznienié, zhelpanié sã, pòkrzésenié sã, oddichniãcé, odpòczãcé n; bez ~nia bez
oddichniãcô
wytãpi(a)ć v wëtãpi(a)c, wëniszcz(ëw)ac,
wëniszczëc, wëgùbi(w)ac, wëgùbic, wëtërac
wytãpienie n wëtãpienié, wëniszczenié,
wëgùbienié n
wytãskniony ad wëteskniony, steskniony, żdóny
wytężać, ~żyć v wësôdzac, wësadzëc, na-pi(e)nac, napiąc, napnąc; ~ umysł wësadzëc
môg, ~ wszystkie siły wësadzëc całą mòc, ~ całą uwagã napiąc całą uwôgã
wytężony
~na praca ùwijnô / rãdô / òstrô robòta; por. harówka.
Por. żwawy
wytkać v wëtkac
wytknąć zob. wytykać
wytkniãcie n 1. wëtknienié, wëtkniãcé n 2. (drogi) wëmierzenié n
wytłaczać, ~tłoczyć v wëcëskac, wëcësnąc, wëżëmac, wëżic a. wëżąc
wytłaczanie n wëcyskanié, wëżimanié n
wytłaczarka ƒ wecyskôcz, wëżimôcz m
wytłoczyć zob. wytłaczać
wytłoczyny pl wëcësniãcëznë, wëżimczi pl
wytłuc v wëtłuc, skazëc
wytłumaczyć v wëtłómaczëc (|| wëtłomaczëc || -tłu- || niem. -dol-), wëjasnic; ew.
wëklarowac, wëłożëc, rozłożëc [Jô ce to zarô wëtłómaczã / wëjasniã / wëklarëjã /
wëłożã, słëchôj le tej. Gò Tegò tobie nicht lepi nie wëłożi jak jô. Czej jô mù wszëtkò
rozłożił, tej òn béł cëchò. – Sy]; ~ się wëtłómaczëc sã, żart wëspòwiadac sã; ew.
wëtłómaczëc / wëjasnic kòmùs jak to bëło / sã stało
1418
wytłumaczyć się wëtłómaczëc sã, ùsprawiedlëwic sã; ew. rzad: wëbronic sã. zastawic
sã (czim); wëjasnic / przedstawic przëczënë taczégò a nié jinégò pòstãpòwaniô
wytłumiać zob. tłumić
wytłumić v 1. ~ hałas wëgłëszëc, przëgłëszëc, wëcëszëc, zmniészëc trzôsk; òchronic òd
trzôskù (np. jizbã) przez òbłożenié scanów i wëłożenié pòdłogów mitczim,
głëszącym mateiałã; 2. ~ wstrząsy wëgłëszëc / zmniészëc (ew. wëtracëc / wëgùbic)
wstrząsë (a. drżenié / dërgòtanié / drénowanié)
wytłuścić v wësmarowac tłëstim
wytoczyć zob. wytaczać
wytoczyć - 1. wëtoczëc, wëcygnąc, wëcëcac, wëdostac, wëcësnąc - SY. Np. Wszëtkò ze
mie wëtoczëlë, a terô jesz chcą wiôldżi spòsôg miec òde mie. SY. Òni z niegò
wëtoczą / wëcygną òstatną kroplã krwi. EG. 2. wëtoczëc, wëkùlnąc - EG. Np.
Wëtoczimë të beczczi z garażu. EG. Òni wëtoczëlë z arsenału / ze zbrojowni kanónã
i zaczãlë strzelac. EG Lokomòtiwa wëtoczëła wagón / dwa wagónë i dołączëła je do
pòòstałëch /
nëch drëdżich. EG„Wëtoczëc cãżką artileriã / kanónã /
nôcãżészé kanónë” EG - w przenos. znacz.: ‘przëtoczëc mòcné argùmentë’. Np. W
swòjim przemówienim òn procëm nóm wëtocził cãżką artileriã / nôcãżészé kanónë,
np...., ale... EG. 3. wëtoczëc, òbrobic na tokarce EG. Np. Jô ten sztëk mòsądzu dôł
tokarzowi, żebë z tegòwëtocził mie taczi stożk. EG
wytoczyć się - wëtoczëc sã, wëtëmlowac sã, wińc chwiejnym krokã - EG. Np. Z
karczmë sã wëtocził nasz znajomi. EG
wytop m wëtopizna ƒ
wytopić zob. wytapiać
wytracić v wëniszczëc, wëgùbic, wëtracëc
wytranspòrtować v wësłac, wëwiezc, wë-transpòrtowac
wytrawaƒ tech wëtrôp m, bajca ƒ
wytrawić v wëżgrzéc, wëbajcowac, wë-trôpic
wytrawność ƒ obëtnotaƒ, obëcé n
wytrawny ad 1. (o)bëti, obeznóny 2. drã-dżi, kwaskawi
wytrąbić v wëtrąbic a. wëtrãbic
wytrącać, ~cić v wëczëdac, wëczidnąc; ~ kòmù co z rãki wëczidnąc kòmù cos z rãczi,
~ kògò z równowagi zmilëc kò~ mùs a. zdostac kògòs z turu
wytrenować v wëuczbic, zuczëc, wëtre-nowac
wytresować v zuczëc, wëtresérowac
wytresowanie n zuczenié, wëtresérowa-nié n
wytropić v wëszlachòwac Tr, wëstopkòwac, wëcknąc trafic na szlach / szpùr / slad /
sladë / stopczi; wëszlachòwac Tr{‘szlach’ – zob. cios, ślad}
wytruć v wëtrëc
wytrwać – wëtrwac Ra, dostojec RA, EG, wëtrzëmac EG, wëbëc SY, ùbëc SY, ewent.
ùsedzec EG. [Jô tam tak długò wëbądã, jaż sóm pùdã. SY[Niewëtrwałi człowiek na
jednym môlu długò nie wëbądze. Sy]Ù tëch lëdzy je trudno wëbëc. SY Mòja córka
jesz rokù nie wëbëła na służbie. SY Òn tam długò nie wëbéł. SY Do Michała jô tam
wëbądã, a tej jô pùdã. SYJô tak nômili sedzã doma, bò dze jindze jô ni mògã ùbëc.
SY Stôri człowiek na gòscënie nigdë długò nie ùbądze. SY Òna je niecerplëwô, tej
za długò tu nie ùsedzy, le zarô pùdze nazôd. EG. Nie dostojã, bò sã bòjã.
Ra]Przër. trwać, dotrwać, wytrzymać
wytrwać v wëbëc, wëtrzëmac, wëstojec,
1419
dostojec, przestojec, wëtrwac, rzad utrwac, [Òn bë doma gòdzënë nie ùtrwôł, chòcbë
gò chto zabił, taczi to je latawc. Jô tak długò wëtrwôł, to jô i terô wëtrwajã
(wëtrwóm). - Sy]
utrwac[ Nie dostojã, bò sã bòjã. Ra] ; ~ przy kim wëbëc przë
czims . Por. wytrzymać
wytrwale - ts., np. Rób spòkójno, pòmalë, ale wëtrwale. SY
wytrwale adv wëtrwale, wëbëtno, cerplëwò, wëtrzëmało, obstójno, nôpartno
[Rób spòkójno, pòmalë, ale wëtrwale. Sy]
wytrwałość - wëtrwałosc SY, cerplëwòta (-wòsc), ewen.wëtrzëmałosc, cerpc lok Ja, Sy
[Të môsz (wiôldżégò) cerpca.]
wytrwałość ƒ wëbëcé n, cerplëwòta,wëtrzëmałosc, nôpartnosc ƒ, obstój m
wytrwały - wëtrwałi SY, cerplëwi ; człowiek ~ (uparty) krzészcz m [To je cwiardi
krzészcz, ten sã tak zarô nie pòddô. - Sy]
wytrwały ad wëbëtny, cerplëwi, wëtrzëmałi, obstójny, nôparti
wytrwanie - wëtrwanié, wëbëcé, przetrzimanié
wytrwanie n wëbëcé, wëtrzimanié, obstojenié n, cerplëwòta, nôpartosc ƒ wytrych m ditrich, odmikôcz m
wytrynić v pòt wënëkac, wërzëcëc, wëpòrajic
wytrysk m wëstrzik, wëprisk, wôrzk m wytryskać m wëstrzikiwac, wëpriskiwac,
wôrzkac wytryskanien wëstrzikiwanié, wëpriskiwanié, wôrzkanié n
wytrysnąć v wëstrziknąc, wëprisknąc,
wôrzknąc
wytryśniãcie n wëstrziknienié, wëprisknienié, wôrzknienié n
wytrzaskać v narznąc, nabic, wëtrzaskac wytrzasnąć v wëdëblëc, wëdostac, wënalezc
wytrząsać, ~nąć, ~trząść v wëtrzãs(ëw)ac, wëtrzãsc, (wë)szëdrowac, (wë)szturkòtac
wytrzebić - òb. trzebić
wytrzebić v 1. wëkôrczowac 2. wëgùbic,
wëniszczëc, wëtãpic 3. wërznąc, wëchajstnąc, wëpitoszëc
wytrzeć v wëtrzéc, utrzéc, wëczorchac;
zob. wycierać
wytrzepać - wëtrzepac SY, EG = 1. wytrzepać, oczyścicć z kurzu (Wëwiesëła pierznë
na słuńce i wëtrzepała. SY. Wez, wëtrzepi ten tëpich na swiãta. EG. 2. zbić kogo
(Wëtrzepôł gò pò pëskù. SY)
wytrzepać v wëklepac, wëtrzãsc, wëszapòtac; ~ kògò nabic, wlëmic, wlôc kòmùs wytrzeszczać, ~czyć v wëwôlac, wëwalëc,
wësôdzac, wësadzëc, wëtrzészczac, wëtrzészczëc, (wë)slépiec, (wë)blészczëc wytrzeszczony ad wëwalony, wësadzony,
wëtrzészczony, wëlazłi, wëblészczony wytrzeźwi(a)ć v wëtrzézwi(ew)ac, wëtrzézwiec, przëchôdac, przińc do se wytrzeźwienie n wëtrzézwienié n, przińdzenié do se
wytrzymać - wëtrzëmac / strzëmac, ewent. w znacz. zniesc co, scerpiec, zlëdac,
skrzemiec (môl.) SY, np. Jô tegò nie wëtrzimiã / strzimiã / zniesã / scerpiã / zlëdóm/
skrzemiã. Ni mògã skrzemiec dłëżi tegò trzôskù. SY. - Przër. wytrwać, usiedzieć
1420
wytrzymać zob. wytrzymywać
wytrzymałość - wëtrzëmałosc EG, wëtrwałosc, ewent. mòc, trwałosc EG
wytrzymałość ƒ wëtrzëmałosc ƒ
wytrzymały - wëtrzëmałi SY, ewent. mòcny, trwałi
wytrzymały ad wëtrzëmałi; być ~ na zim-no bëc wëtrzëmałi na zyb a. zëmã
wytrzymanie n strzimanié, wëtrzimanié, skrzemienié, wëbëcé / rzad bëcé n; to jest /
było nie do ~nia to nie je / nie bëło do strzimaniô, to nie je / nie bëło mòżno [Tatk
dzys tak na mie pòmstowôł, że to nie bëło mòżno. Sy]; tam jest / było nie do
~nia tam nie je / / nie bëło do bëcô / wëbëcô || wëbëcégò (Sy), tam sã nie dô / dało
(ew. tam nie jidze / nie szło) wëtrzëmac / strzëmac / wëbëc
wytrzymanie (w zwrocie: „nie do wytrzimania”) - nie do wëtrzimaniô / do wëbëcô /
do skrzemieniô (môl.) SY / do znieseniô, ewent. do scerpieniô / do zlëdaniô EG
wytrzym(yw)ać v wëtrzëm(ow)ac, strzë-m(ëw)ac, skrzemiec, wëbë(wa)c, znô-szac,
zniesc; trudno z nim ~ z nim nie je do strzimaniô a. z nim nie je mòżno wëtrzëmac,
~ krytykã zniesc kritikã, ~ próbã obstojec próbã ◊ wëtrzëmac z głodnym a.
wëtrzëmac z taczim, co sétme dni nie jôdł (o tym, kto trochã pòdjadł). Por. wytrwać
wytuczyć v utëczëc, ukôrmic
wytup(yw)ać v wëtrãpt(ow)ac
wytwarzać - 1. wëtwarzac, produkòwac, wërabiac EG, ewent. Np. Ta fabrika wëtwôrzô
/ wërôbiô / produkùje méble. Òni wëtwôrzają drodżé méble. - EG 2. wëtwarzac,
twòrzëc (stwarzac, robic, ùrzãdzac) jaczés warënczi / jakąs sytuacjã / atmosferã /
jaczis klimat / nastrój. Np. Leno w sprawiedlëwie rządzonym państwie wëtwôrzają
sã warënczi, w jaczich / twòrzi sã klimat, w jaczim mògą sã rodzëc wiôldżé dzeła
artisticzné. EG
3. w znacz. broić, wyprawiać, rozrabiać - wëstwarzac EG. Np.
Cëż të tam wëstwôrzôsz? Co wa tam wëstwôrzôta? Przëzdrzë le sã, co te dzecë tam
wëstwôrzają. Nie wëstwarzôjta mie tu taczégò niepòrządkù, le sã spòkójno bawta. EG
wytwarzać, ~twòrzyć v wërôbiac, wërobic; ~ się wërôbiac, wërobic sã, pòwst(ô-w)ac
wytwarzanie n wërôbianié n; ~ się pò-wstôwanié n
wytwornie - strojno SY, eleganckò EG, z szëkã EG, ewent. stateczno EG, pòrządno EG,
bëlno EG, „pò pańskù” EG wytwornie adv widzało, szëkòwno, pëszno, oczno,
spòsobno, paradno
wytwòrnisia ƒ spòsobnica, pùjajka, prze-strôwôrka, dama m
wytwòrniś m rzniôk, pùjajk, jopkùszk m
wytwòrność ƒ widzałosc, szëkòwnosc, pësznota, paradnosc ƒ
wytworny - strojny SY, elegancczi EG, szëkòwny EG, ewent. stateczny EG
wytwòrny ad widzałi, szëkòwny, pëszny, oczny, spòsobny, paradny; ~ gùst wi-dzałô
szmaka, ~ne maniery snôżé obéńdzenié, obchôdanié
wytwòrzenie n wërobienié n; ~ się pò-wstanié n
wytworzyć - wëtwòrzëc EG || wëstwòrzëc EG, stwòrzëc EG, ewent. zrobic, wërobic
wytwòrzyć zob. wytwarzać
wytwór - wërób EG, ewent. w barżi abstr. znacz. wëtwór (pòl.) EG, np. Wëtwór fantazji
artisticzny. EG
wytwór m wërobina, wëdbaƒ, produkt, fa-brikat m; ~ fantazji wëdba fantazëji
wytwórca m wërobnik, producent m
wytwórczość ƒ wërobnosc, wërobnota, pro-dukcjô ƒ
wytwórczy ad wërobny; kraj ~ wërobny krôj
wytwórczyni ƒ wërobnica, producentka ƒ
wytwórnia siodeł na konia sodlarniô LZ
1421
wytwórnia ƒ wëtwórniô Gò, wërobniô, fabrika, warkòwniô; ~ lodów wëtwórniô /
wërobniô lodów, lodzarniô f, firma gdze sã wërôbiô lodë; zakład wyrobu łupków
wëtwórniô / szczépnica szifru, ~ gwożdzi fabrika / wëtwórniô gòzdzy; f, ~ bielizny
wërobniô piérze, ~ rãkawiczek wërobniô rãkawiców
wytyczać v wëticzac, wëznacz(ëw)ac, wskazëwac; ew. mierzëc / wëmiérzac ||
wëmierzëwac; ew. zaznaczac / znaczëc ticz(k)ama [òn wëticzô / wëznôczô ||
wëznacziwô / wskazywô || wskazëje / mierzi / wëmiérzô || wëmierziwô; ||
wëmierziwô; òni wëticzają / wëznôczają] ~ kierunek wëticzac / wskazëwac /
wëznaczac; ~ drogę wëticzac / wëznaczac / ew. wëmiérzac drogã
wytyczający ad wëticzający; ew.ùstalający, wskazëjący / wskazywający; ~ pole
działania wëticzający / ùstalający pòle dzejaniô
wytyczenie n wëticzenié, wëznaczenié, wëmierzenié; ew. ùstalenié n
wytyczna ƒ wskôza (Tr: prowôdnô wskôza), direktiwa ƒ
wytyczony ad wëticzony; ew. ùstalony; kierunek ~ wëticzony / wskôzóny / wëtkłi
czerënk; ew. wskôzónô strona; ~ szlak wëticzonô / wëznaczonô droga; ew. droga
zaznaczonô znakama w terenie; ~ne granice / ramy wëticzoné / wëznaczoné /
ùstaloné grańce / ramë
wytyczyć v wëticzëc, wëznaczëc; ew. wëmierzëc, ùstalëc, zaznaczëc ticz(k)ama; ~
kierunek wskazac / pòkazac / wëznaczëc [òn wskôzôł / wskôże]; ~ drogę wëticzëc /
wëznaczëc / ew. ùstalëc przebiég drodżi, wëmierzëc drogã; ~ granice wëticzëc /
wëznaczëc / ew. wëmierzëc / ùstalëc grańce [Miernicë / miércowie przëszlë wëticzëc
/ wëznaczëc grańce naszi zemi. Gò]
wytykać, ~tknąć v 1. wëtëkac, wëtknąc,
wësëwac, wësënąc 2. (błędy) wëtëkac, wëtknąc, wëmôwiac, wëmówic, pòkôz(ow)ac; ~ kògò
palcami pòkôz(ow)ac na kògòs pal(ë)cama
wytykanie n wëtikanié n; ew. ~ błędów wëtikanié / wskazywanié / ew. przëgôdiwanié,
ganienié n; wëpòminanié błãdów, robienié wëmówków; zob. przymówka,
przygana
wytynkòwać v pòdrzucëc
wytypować v wëtipòwac. Por. typować
wytypowany ad wëtipòwóny. Por. typowany
wyuczać, ~czyć v wëuczë(wa)c, zuczë(wa)c, obùczë(wa)c, (wë)sztudérowac
wyuczony ad wëuczony, zuczony, obùczony, wësztudérowóny, wëuczałi wyuzdać v odpòjic
wyuzdanie n 1. odpòjãcé n 2. fig rozwòlenié n, rozpùstaƒ
wyuzdany ad rozwòlony, rozpùstny
wywabi(a)ć v 1. wëochlë(wa)c, wëchłoscë(wa)c, wëcëgac, wëcygnąc 2. (wë)czëszczëc, wëczëszczëwac; ~ plamy czëszczëc strzépóné plachce
wywabianie n 1. wëochl(iw)anié, wëchłosc(yw)anié n 2. czëszczenié n wywalać, ~lić v wëwôlac, wëwalëc, wëłamòwac, wëłómac, wërzëcac, wërzëcëc;
1422
~ oczy wëwôlac, wëtrzészczac oczë,
~ jãzyk wëcëgac jãzëk
wywalczać, ~czyć v wëbiôtkiwac, wëbiôtkòwac, wëwòjëwac, wëwòjowac, dobë(wa)c
wywałkòwać v wëwałkòwac
wywar m 1. ~ z mięsa wëgòtówka, òdgòtówka ƒ [ti wëgòtówczi]; ~ z ziół nôpôr, wëwôr
m; ew. harbata, esencjô, Tr: parzëna ƒ [tegò nôparu / wëwaru, ti harbatë / parzënë;
Wëgòtówka z miãsa nôżków a. łepa do zylcu. Gò]. Por. odwar
wywarty - wëwiarti || wëwarti (pòl.), ewent. ùżëti - EG. Np. Na niegò òstôł wëwiarti
mòcny wpłiw, żebë... EG
wywarzyć v wëgòtowac
wywatować v wëwatowac
wyważać v wëwôrzac, wëłómòwac wywąchać v wëcknąc, wëwąchac, wëwònic,
ucknąc, pòcknąc, obczëc, wëczëc wywczas m oddichnienié, zahalanié, zhelpanié n, odpòczink m; ~y letnie urlop
m, ferije pl
wywczasować się odpòczëwac, leganic
wywdzięczyć się wëwdzãczëc sã
wywędrować v wëwanożëc, wëwãdrowac, wëcygnąc
wywãdrowanie n wëwanożenié, wëwãdro-wanié, wëcygnienié n
wywęszyć v 1. wëcknąc, wëwąchac 2. wëdowiedzec, wëszlachòwac, wëlësëc [Jegò
białka to je takô lësëca, ta zarô wszëtkò wëlësy. Sy]
wywiad - 1. w znacz. egzamin: „wëpëtówka” żart. (môl.) SY, np. Jic na wëpëtówkã. 2.
w znacz. rozmòwa przeprowadzonô przez redaktora gazétë, radia itp. - rozmòwa. 3.
wëwiadë RA. - Przër. zwiady
wywiad m 1. organ państwowy zajmujący się zbieraniem tajnych informacji: wëwiôd m
[tegò wëwiadu; w tim wëwiadze]; 2. wywiadywanie się o kim: [, wëpëtówka, Tr
wëdowiédzô ƒ, wëwiadë, wëwiôdczi, przeszlachë, przeszpiedżi pl [Pòsłelë gò na
wëwiadë. Ce, Ra, Sy]; 2. rozmòwa, wëpëtówka f [akc. –mò-, -pë-] [Jic na
wëpëtówkã. Sy]; przeprowadzić z kim ~ przeprowadzëc z kògùm rozmòwã
wywiadowca m wëwiadowca, wëpëtnik, Tr: wëdowiednik m, ew. wëlësnik, lës m
wywiadowczy ad wëwiadowczi pol., szpiegòwsczi, Tr: wëdowiedny, wëpët(ow)ny,
(wë)dowiedzënkòwi
wywiadywać się - wëwiadowac sã RA
wywiadywać się dowiadowac sã, wëpëtowac sã, wëwiadowac sã
[Dze jô wszãdze nie robiła òpëtówczi ò mòjim zadżinionym brace, ale nic jem sã ò nim
nie dowiedza, wszãdze ò nim głëchò. Sy Rozesłelë lëdzy a sã wëwiadowelë, dze bë
òna mògła ùńc. Ra]
wywiadywanie się, zasięganie informacji òpëtówka arch Sy [Dze jô wszãdze nie robiła
òpëtówczi ò mòjim zadżinionym brace, ale nic jem sã ò nim nie dowiedza, wszãdze
ò nim głëchò. Sy]
wywiązać
się - wëwiãzac sã, wëpłacëc sã - EG
wywiązać się 1. pòwstac, wińc; co się z tegò ~że? co z te wińdze, pòwstó-nie?, ~zała
się dyskùsja pòwsta(ła) dowòdzëzna 2. sprawic, zjiscëc; ~ za-dania sprawic
nadanié, ~ się z zobò-wiązań zjiscëc swòjé przërzeczenié
wywiązanie się - wëwiązanié sã EG
1423
wywichnąć v wëkrącëc
wywichniãcie n wëkrącenié n
wywiedzieć się - wëdowiedzec sã EG òd SY, wëwiedzec sã || òwiedzrc sã RA,
dowiedzec sã EG, ewent. wëszpiegòwac EG, òpëtac sã EG
wywiedzieć się wëwiedzec sã Ra, Sy: wëdowiedzec sã, dowiedzec sã, òdowiedzec sã
Tatk mie kôzôł, jô sã mia òwiedzec. (II) Ra
wywierać - wëwierac (pòl.) EG. Np. Wëwierac ùcësk / wpłiw. EG Ewent. cësnąc,
wpłëwac - EG. Np. Pòlszczëzna lëterackô òd wieków wëwiérô wiôldżi wpłiw na
kaszëbiznã. - EG [‘wëwierac’ (pòl.) EG je zgódné z charakterã kaszëbiznë. Przër.
RA: òtwierac, rozwierac, np. Nie rozwierôj gãbë, flabòlu! Przër. ‘òtwòrzëc’, np.
Òna ni mògła gãbë òtwòrzëc [òtemknąc] òd tegò zëmërgòtu. RA. Téż ‘òtwarti’ SY,
RA, LZ,
(np. òn ‘òtwarł’).LZ w „Gramatyka Pomorska”, s. 860 pòdôwô jesz:
wierzeje].
‘zatwòrzëc’ (= zamëkac); ‘òtewrzec’ (= òdemknąc). Przër. dwiérze,
polszczyzna miała / wywierała wielki wpływ na kaszubszczyznę pòlszczëzna
miała / wëwiérała wiôldżi wpłiw na kaszëbiznã; J. Trepczyk swym słownikiem
miał / wywierał znaczący wpływ na kształ dzisiejszej kaszuszczyzny literackiej
J. Trepczik pòprzez swój Słownik, miôł / wëwiérôł znaczący / wërazny wpłiw na
sztôłt dzysészi kaszëbiznë lëteracczi; Trepczik swòjim Słownikã òdcyskôł wërazny
céch na dzysészi kaszëbiznie lëteracczi. Wywierać zły wpływ zob psuć,
demoralizować.
Por. wywrzeć
wywierać v przéc, nacëskac; ~ na kògò wplyw przéc na kògòs,~ na kim wra-żenie
zadzëwòwac kògòs, ~ na kim ze-mstã mscëc sã na czims
wywieranie - wëwiéranié (pòl.) EG. Np. Wëwiéranié wpłiwù. EG
wywiercać, ~cić v wëdriżë(wa)c, (wë)syd-rowac, wëwiercë(wa)c
wywiesić, ~szać v wëwiesëc, wëwiesz(ë-w)ac
wywieszka ƒ wëwiészk, wëwiészënk m
wywieść zob. wywòdzić
wywietrzaly ad wëwietrzałi
wywietrzeć - wëwietrzec EG, np. Bùdelka z parfimã nie bëła dobrze zamkłô i całô
pôchniączka wëwietrza. EG Wino òdemkłé chùtkò wietrzeje. To chùtkò wëwietrzało.
- SY. - Przër. zwietrzeć
wywietrzeć, ~rzać, ~rzyć v (wë)wietrzëc, wëwietrzëwac; ~trzało mi z głowy wëlecało
mie z głowë
wywietrzony - wëwietrzony, przewietrzony - EG. Np. Jizba je ju wëwietrzonô /
przewietrzonô mòżemë zamknąc òkno. EG
wywietrzyć (się) - wëwietrzëc (sã) SY, przewietrzëc (sã) EG. wëlëftowac (s…ã) Gò.
Np. Dzys tak piãkno słuńce swiécy, më bë mòglë pòscél wëwietrzëc (|| przewietrzëc
EG). SY Przewietrz(ë)ta że tã jizbã, bò tu je dëszno. Terô tu sã ju dosc wëwietrzëło /
przewietrzëło, zamknijta òkno. EG
wywiewać v wëwiéwac
wywieźć, ~wòzić v wëwiezc, wëwôżac, wë-wòzëwac
wywijać, ~winąć v wëwi(e)jac, wëwinąc, (wë)szorc(l)owac, (wë)krącëc; ~ kò-ziołka
pùrclowac, kòzełkòwac, ~ no-gami grawòtac, mòtac, wëwi(e)jac no-gama, ~ się
wëwi(e)jac, wëwinąc sã, wëpëzglë(wa)c sã, wëdost(ôw)ac sã
◊ wëwinąc sã wãgòrzowim tuńcã (o
sprycie)
wywikłać (się) wëpëzglëc, wëplątac, wë-
1424
mòtac, wëskòblëc (sã)
wywinąć zob. wywijać
wywlec (się) - wëwléc || -lec (sã) EG. Np. Nitka mie sã wëwlokła z jigłë. Òn to wëwlókł
jaż tam. Nie wëwlecz || -czë mie tëch dëtków zarô, b ò za më bądzemë żëlë. - EG.
Wywlec z pomocą koni - wërëkòwac SY. - Przër. wywlekać
wywlec, ~kać v wëwléc, wëwlôkac, wëcygnąc, wëcëgac, (wë)szorc(l)owac
wywleczony - wëwlokłi EG. Np. Ten pies mô pewno ten bót / tegò bóta dze wëwlokłé.
EG
wywlekać (się) - wëwlakac (sã) EG. Np. Òni jich (tëch robòtników, co sztrëjkùją w
stoczni) bądą tamstãdka wëwlôkelë. Jô to bądã wëwlôkôł (òdwlôkôł) tam dali. Ta
nitka mie sã wiedno wëwlôkô z jigłë. Nie wëwlakôj tegò nigdze. Wywlekać z
pomocą koni - rëkòwac SY. - Przër.
wywlec
wywłaszczać, ~czyć v wëwłôszczac, wëwłaszczëc, odswòji(wa)c, odpòsãdz(ëw)ac
od swòjiznë
wywłaszczenie n wëwłaszczenié, odswòjenié n
wywłaszczyciel m wëwłaszczélc, odswòjélc m
wywłoka ƒ włóczëdło n, włóczelnica f,
rup m
wywłóczyć v wëwlôkac, wëcëgac, wëwłóczëc, wëszlapac
wywnãtrzać, ~rzyć v wëprôwiac, wëprawic, wëflaczë(wa)c; ~ się wëżôlë(wa)c
sã, wëpòwiôdac, wëpòwiedzec sã wywnãtrzenie się n wëżôlenié sã, wëpòwiedzenié sã n
wywnioskować v wërozmiôc, wënioskòwac, wëcygnąc wniosk / -sczi, dóńc do wnioskù
/ wëdbë / ùdbë / nôdbë / zdaniô / przekònaniô; ew. nabrac przekònaniô || -niégò
wywnioskowanie n wërozmienié, wëwnioskòwanié n, wëcygniãcé wnioskù / -sków,
dóńdzenié do wnioskù / -sków / wëdbë / ùdbë / nôdbë / zdaniô / przekònaniô; ew.
nabranié przekònaniô || -niégò
wywodzić, ~wieść vwëwòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘wywodzić, wyprowadzać’.(Ra) [We
Gduńskù pòznôł òn wiele czekawich lëdzy, co wëwòdzëlë sã z krãgów mùzealników. Lg]
wëprowôdzac, wëprowadzëc; ~ kògò w pòle (z)manic kògòs ◊ zaprowadzëc kògòs do zëmny
wòdë a. w lësą klôtkã, ~ swój ród
wëprowôdzac swòjã rózgã, pòchòdzëc
od, ~ żale żôlëc sã, jiscëc sã
wywòłać v wëwòłac, zawòłac, zaczic; ~
wspòmnienia przëbôczëc wspòminczi,
~ chòrobã doprowadzëc do chòroscë,
~ bùnt doprowadzëc do bùńtu, ~ rumieniec zaczerwònic sã
wywòłanie n wëwòłanié, zawòłanié n wywòływacz m wëwòł(iw)ôcz, zawòł(iw)ôcz m
1425
wywòzić zob. wywieźć
wywòzowy ad wëwôżny, wëwòzny; świadectwò ~we wëwòzny wieprzin wywòżenie n wëwôżanié, wëwòzywanié n
wywód m wëprowôdzk, wëwód, wëprowadzënk m, wëprowôdzka ƒ
wywóz m wëwôżëna, wëwòzëna ƒ, wëwie-zenié n, wëwôżënk m
wywózka - wëwózka EG, LZ, wëwôżanié EG, wëwóz EG, np. ti wëwózczi; pò wëwózce
EG. - Przër. zwózka, przewózka
wywózka ƒ wëwòzënk m; ~ śmieci wëwò-zënk smieców
wywracać, ~wrócić (się) wëwrôcac, wë-wrócëc, z(w)rôcac, z(w)rócëc, prze-wrôcac,
przewrócëc, wëwôlac, wëwa-lëc, przewôlac, przewalëc (sã); ~ kò-ziołka
kòzełkòwac, ~ oczyma wëwrô~ cac oczë
wywrotki pl wëwrôcnik m, wëwrôcné auto
wywrotny ad wëwrôcny; przyrząd ~ wë~ wrôcné urëchtowanié
wywrotowiec m narãbnik, bùrzón m
wywrócenie n wëwrócenié, zwrócenié, wë-walenié n
wywrócić się wëwrócëc sã; ekspr: wëbaranic sã [Płëwôczka miała grëbé dno i sã tak
chùtkò nie wëwrócëła. Sy]
wywrót m: na ~ na rãbë, na opak, opaczno
wywróżenie n wëwróżenié n
wywróżyć v wëwróżëc; ~ kùkaniem wë-kùkac
wywrzeć v wëwrzec (pol. Gò), ew. zrobic {‘wëwrzec’ (pol.) je zgódné z charakterã
kaszëbiznë; por. Ra: ‘zewrzec sã’ ‘ùwząc sã (na kògò) [Òni sã na miã tak zwiarlë
jak gapë na zajca, jak psë na kòta. Ra]}; ~ na kim wielkie / mocne wrażenie zrobic
na kògùm / czim wiôldżé / mòcné wrażenié [Òna zrobiła na mie wiôldżé wrażenié. –
Gò]; ona wywarła na mnie takie wrażenie, jakby zamierzała... òna zrobiła na mie
taczé wrażenié, jakbë chca(ła) / zamiérza(ła) / mësla(ła)...; ~ wyraźny / wielki (na
kogo / cos) wpływ òdcësnąc wërazny céch (na kògùms / czims); wëwrzec wërazny /
wiôldzi wpłiw / Tr cësk (na kògòs / cos); ew. wpłënąc (na kògòs / cos), przëcësnąc
kògòs; polszczyzna ma / miała / wywarla wielki wpływ na kaszubszczyznę
pòlszczëzna mô / miała / wëwiarła || wëwarła wiôldżi wpłiw na kaszëbiznã; J.
Trepczyk swym słownikiem ma / wywarł znaczący wpływ na kształ dzisiejszej
kaszuszczyzny literackiej J. Trepczik pòprzez swój Słownik, mô znaczący (a.
wëwiarł wërazny) wpłiw na sztôłt dzysészi kaszëbiznë lëteracczi; Trepczik swòjim
Słownikã òdcësnął wërazny céch na dzysészi kaszëbiznie lëteracczi. Wywierać zły
wpływ zob psuć, demoralizować . Por. wywierać, wywarty
wywyższać wëwëższiwac
wywyższać, ~szyć v wëwëższ(ëw)ac, wë-wëższëc, wënôszac, wëniesc; ~ się
(pò)statkòwac sã, (pò)dwôrznic sã
wywyższać się nad innych - wëwëższiwac sã, wënaszac sã pònad jinszich / drëdżich
EG, panoszëc sã EG, „wiele òd se niesc” (przekãs.) SY, rozkrzeszczac sã SY [inacz.
‘rozkrzeszczac sã’ =
rozsiadać się szeroko - òb. rozsiadać się], miec
wikszégò ptôcha jak bòcóna Sy. Chòdzëc na szkùdłach (fig: zadzerac nosa). [Të le,
dzéwczątkò zlézë z tëch wësoczich szkùdłów, bò dzys są jiné czasë, dzys nicht na
szkùdłach nie chòdzy. – Sy Np. Òn sã na nich wëwëższiwô / wënôszô. Òna sã lubi
wënaszac nad jnszima. EG Òna tak wiele òd se niese. EG òd SY Rozkrzészczô sã,
jakbë chcôł rzec: Cëż jô jem, a cëż wa jesta! SY. - Przër. pysznić się
wywyższenie n wëwëższenié, wëniesenié n: ~ się statkòwanié sã n
wywzajemni(a)ć się odpłacëc, odpłôcac sã, odwzôjni(a)c
wywzajemnianie się n odpłôcanié sã, od-wzôjnianié sã n
1426
wyzbycie się - wëzbëcé sã EG. - Przër. przekreślenie, pozbycie się
wyzbyć się (czego) - wëzbëc sã EG, np. Òni sã wëzbëlë całégò majątkù / pòczëcô
wstëdu / gòdnoscë / hònoru. EG Chto le sã nôprzód wëzbądze swòji gwarë,
wëzbądze sã téż wnet swòji wiarë. SY. - Przër. pozbyć się
wyzby(wa)ć się wëzbë(wa)c sã, pòzbë-(wa)c sã, (z)robic bank, wëda(wa)c sã; ~ się
towaru wëzbë(wa)c sã wôrów
wyzbyty (czegoś) - wëzbëti (czegòs) EG. - Przër. pozbyty
wyzbywać się (czegoś) - wëzbëwac sã EG, np. Òni sã wëzbiwają całégò majątkù /
pòczëcô wstëdu / gòdnoscë / hònoru. EG. - Przër. pozbywać się
wyzbywanie się - wëzbiwanié sã EG. - Przër. przekreślanie, pozbywanie się
wyzdrowieć v wëzdrowiec, wëchwiérac sã. wëskrzëpiec, wëzórnąc, wëkùbrowac
wyzdrowienie n wëzdrowienié, wëchwié-r(z)enié, wëzórnienié, wëskrzëpienié n
wyzdrowieniec m wëzdrowiélc, wëchwiéra. wëzórninc, wëskrzepiélc m
wyzierać v wëzerac
wyziew m: ~y pl gazë, wònie, smrodë pl, ~ żrące, duszące gazë, co żgrzą, dëszą
wyziewac, ~zionąć v wëdëchac, wëdich-nąc, wëchùchac, wëchùchnąc, wëchôł-pac,
wëchôłpnąc, wëchłopac, wëchłop-nąc; ~ ducha umierac, umrzéc
wyziewanie n wëdichanié, wëdostôwanié, wëchôłpanié n
wyziãbi(a)ć (się) wëznobi(w)ac, wëznobic, wëstëdzë(wa)c (sã)
wyziãbienie n wëznobienié, wëstëdzenié, wëstëdnienié, wëzëbnienié n
wyziãbnąć v wëznobic, wëstëdnąc, wë-zëbnąc
wyzionąć zob. wyziewać
wyzłacać v wëzłocë(wa)c, (wë)złocëc
wyzłacanie n wëzłoc(yw)anié n
wyznaczać, ~czyć v wëznôcz(ëw)ac, wë-znaczëc, naznôcz(ëw)ac, naznaczëc; ~
nagrodã wësadzëc nôdgrodã
wyznaczenie n wëznaczenié, naznaczenié n; ~ nagrody wësadzenié nôdgrodë
wyznać - wëznac EG. Np. Òna mù wëznała całą prôwdã, jak na spòwiedzë. EG
wyznać zob. wyznawać
wyznanie - wëznanié EG. Np. Wëznanié prôwdë ò jaczims zdarzenim / grzéchów /
wiarë je òbòwiązkã chrzescëjóna. EG, RA
wyznanie n 1. wëznanié, zeswiôdczenié, przëznanié n; ~ wiary przëznanié sã do wiarë,
~ miłości wëznanié mi(e)ło-të 2. wiara, relidżëjô ƒ; zmiana ~nia zmiana wiarë, ~
katolickie katolëckô wiara, katolëcczé wëznanié (wëznanié wiarë); różne ~nia
chrześcijańskie rozmajité / różné wëznania chrzëscëjańsczé, rozmajité òdłómiznë
chrzescëjaństwa
wyznaniowy ad religijny
wyzna(wa)ć v wëzn(ôw)ac, przëzn(ôw)ac, oswiôdczac, oswiôdczëc, zeswiôdczac,
zeswiôdczëc; ~ religiã bëc wiarë, ~ swą miłość wëznac swòjã mi(e)łotã, mùszã ~
otwarcie mùszã rzetelno wë~ znac
wyznawać - wëznawac EG, np. òn wëznaje || wëznôwô. Trzeba smiało wëznawac swòjã
wiarã.Òni ksãdzu wëznôwają swòje grzéchë przed Bògã. - EG
wyznawca wëznôwca Lz
wyznawca m wëznôwôcz, wëznôwca m
wyzucie się - òb. wyzbycie się
wyzuty - òb. wyzbyty
wyzuty ad wëzglony, wëzebùti, wëzbëti, wëzeblokłi, wënagùlony; ~ z sumie-nia
wëzglony ze sëmieniô, ~ ze wstydu wëzglony ze wstëdu
1427
wyzu(wa)ć v wëzglë(wa)c, wëzebù(wa)c, wëzbë(wa)c, wëzeblôkac, wëzebléc,
wënagùlë(wa)c; ~ kògò z czegò wë-zglëc kògòs z czegòs, ~ się z czegò wëzglëc sã z
czegòs
wyzwać v nafùrgac, wëzbrac, wëszkalowac, wëzwac; ~ na pòjedynek wëzwac w biôtkã
◊ od pòkónu swiata kògòs wë~ zwac, wëszkalowac (naurągać kòmù); zob. wyzywać
wyzwalać, ~zwòlić v odpòjëmac, odpòjic, uwòlni(wa)c, wëbawi(a)c, wëzwôlac,
wëzwòlë(wa)c
wyzwanie - 1. próba EG, egzamin EG, np. Kòżdi dzéń je próbą naszi wiarë. EG. - Przër.
sprawdzian. 2. òb. wyzwisko
wyzwanie n wëzwanie n
wyzwisko - rągło (môl.) SY, rągło SY (= pòl. ‘przydomek’ w znacz. negatiwnym),
wërąpiadło SY. - Przër. przydomek
wyzwiskò n rągło, rągadło n, wërąpina,
urëwina ƒ; nadający ~ wëzwańc m
wyzwolenie - wëzwòlenié EG, òdpòjãcé (neol.) TR
wyzwòlenie~ odpòjãcé, uwòlnienié, wëbawienié, wëzwòlenié n
wyzwòleniec m odpòjmańc, uwòlniélc, wëzwòleńc m
wyzwòlić zob. wyzwalać
wyzwòfony ad odpòjãti, uwòlniony, wëbawiony, wëzwòlony; sztuki ~ne wòlné
kùńszta
wyzysk m zdzérstwò, wekòrzëstanié n,
wëkòrzëst m
wyzyskać - wëkòrzëstac EG, „wëcëcac” (figl.) SY, „wëdojic” EG, „wëcësnąc” EG, np.
Òn tëch robòtników tak wëkòrzistôł / wëcycôł / wëdojił.
wyzyskać zob. wyzyskiwać
wyzyskanie n zdzéranié, wekòrzëstanié,
spiskanié, wëcyganié, cygnienié n
wyzyskiwacz – zdzérca Lz?, òdrzemiészk SY, krwiopijca pòl. Gò, wëcëcnik SY [Wa,
òdrzëmiészcë, môta dosc lëdzczich krziwd na sëmmieniu. Sy]
wyzyskiwacz m zdzerca, rwiôrz, nacygôcz,
odrap m
wyzyskiwać - wëkòrzëstiwac EG, „dojic”, np. Òni jich tak wëkòrzëstiwają / doją.
wyzysk(iw)ać v zdzerac, zedrzéc, wëkòrzëst(ow)ac, spisk(iw)ac, wëzësk(iw)ac, wëcëgac, wëcygnąc; ~ robòtników wëcëgac, wëcygnąc a. zedrzéc,
zdzerac z robòtników, ~ sytacjã wëkòrzëst(ow)ac leżnosc
wyzywać v szkalowac, brôszowac, sabarkac, wërãpiac, wadzëc, hużëwac; zob.
wyzwać
wyzywająco adv zadzéwno
wyzywający ad zadzéwny
wyż atmosferyczny - wiż atmosfericzny / barometriczny (pòl.) EG. - Przër. niż,
barometr
wyż m wësokòsc, wëszawa, wiżawa, wiżô ƒ
1428
wyżalić się - wëżalëc sã EG, wëjiscëc sã EG, ewent. ùjiscëc sã (= pòdzelëc sã swòjim
bólã) SY
wyżarty ad wëżarti, wëjadłi
wyżarzyć v wëżôlëc
wyżarzyć się - wëżôlëc sã (= wëgasnąc) SY. Np. Òdżin sã wëżôlił. Pòdskacë òdżin, co
sã nie wëżôli. SY
wyżąć (wycisnąć wodę z tkaniny przez skręcanie) wëżąc Gò || lok wëżic, wëżimnąc
Gò [Wez to nôprzód wëżimnij, a tej wëwiesë na linie. Gò]; por. wyżymać
wyżąć v 1. wësec 2. wëżic, wëżimnąc,
wëcësnąc; zob. wyżymać
wyżebrać v wëprosëc, wëmòdlëc, wëskòlëc, uprosëc, wëskamżëc
wyżej adv wëszi a. wëżi; jak ~ jak wëszi
rzekłé, ~ wspòmniany wëszi rzekłi wyżeł m ôrt jachtarsczégò psa
wyżeracz m wëżérca, wëjôdôrz m wyżerać, ~żreć v wëżérac, wëżgrzéc, wëjôdac, wëjesc, wëchlap(ëw)ac
wyżerka ƒ (wë)żercé n, jôda ƒ
wyżlin m bot (lwia paszcza) lewijôk m, lwié pësczi pl
wyżłabiać, ~żłobić v wëdłëb(ëw)ac, wëkùm(ëw)ac, (wë)szlamòwac, wëjarmòlë(wa)c, wërët(ëw)ac
rzeka wyżłobiła sobie nowe ~ rzéka wëżłobiła so(bie) nowé kòrëto
wyżłobienie n wëdłëbanié, wëkùmanié,
wëszlamòwanié, wëjarmòlenié n ~nia (wyrwy, rowy) na drodze / polu żłobinë pl
(żłobina f) [akc. żło-] [Cëż ta droga sã tak pòpsëła, kò tu są same żłobinë. Òstatny
deszcz pòrobił same żłobinë na pòlach. – Sy]
wyżłobiony wëżłobiony, ewent. wërzezbiony,wëdłëbóny, wëkùmóny
wyżłopać v wëżłãpac, wëlôkac, wëszleptac wyżółkły ad zeżôłkłi, wëżôłkłi wyżółknąć v
zeżôłknąc, wëżôłknąc, zeżôłcëc
wyżreć zob. wyżerać
wyższość - wëższosc EG [nié: ‘wëższëzna’ - bò ‘wëższëzna’ = pòl. elita, korpus
oficerski, wysocy urzędnicy]. Np. Wëższosc rangą / stãpniã. EG Wëższosc służbą
(Bibl.) EG. Przë ti leżnoscë wëszła na wiérzch jegò wëższosc moralnô w procëmkù
do tegò całégò towarzëstwa. EG. - Przër. przewaga
wyższość (przewaga) - wëższosc, np. Pòczëcé wëższoscë. Wëższosc intelektu. Wëższosc
nabëtô dzãka doswiôdczenimù.
wyższość ƒ wëszëzna, wësznota,wëszoscƒ
wyższy poziom wëższi stãpiéń / szczebel EG, wëższô równiô / klasa
EG.Zreintegrować się z powrotem na wyższym poziomie - sprzëgnąc sã /
pòłãczëc sã nazôd na wëższim stãpniu jintegracji. EG. Orkiestra
o wyższym
poziomie wykonastwa - Orkestra lepszô (żelë zdrzec) òd stronë wëkònaniô EG.
Wyższy poziom inteligencji wëższi stãpiéń jinteligencji EG Zbyt duży poziom
hałasu - za wiele trzôskù, za głosno, ewent. za wësoczi stãpiéń || stãpiéń trzôskù /
jôchù wyższy ad wëższi; ~sza cena wëższi priz, ~sza uczelnia wësokô szkòła,
~sza
władza wëższô mòc
wyżwirować v wësëpac czisã
1429
wyżycie się wëżëcé sã Gò [Młodémù człowiekòwi je pòtrzébné fizyczné wëżëcé sã, tej
nôlepi niech òn sã zapisze do jaczégò klubù spòrtowégò. Jemù nie chòdzy ò miłotã,
le ò wëżëcé sã (seksualné). Gò]; por. użycie
wyżyć v wëżëc, wëprzińc, òbstojec [Baro sã dzywiã, jak të mòżesz na taczim môlëkù
(môłim gbùrstwie) òbstojec. Sy]; z tej
pensji nie wyżyjã z ti zôpłatë jô nie wëżëjã a. z tim płacënkã jô nie wëprzińdã, nie
sygnã
wyżyć się wëżëc sã Gò [Wëpùscë te dzecë bùten, niech sã wëskôczą, bò tu w chëczach
òne ni mògą sã wëżëc. Òn jezdzy na mecze do Gduńska, tam òn sã wëżëje,
nawrzeszczi wiele chce. Człowiek młodi sã mùszi na czims wëżëc, bò jinaczi bë
ògłëpiôł. Òni są młodożeniałi, tej òni sã dosc wëżëją... - Gò]; por. wyżywać się
wyżyłować v oczëszczëc ze żëłów; ~ kògò
wëdojic kògòs
wyżymaczka ƒ wëżimadło n, wëżimajka,
wëżimôczka ƒ
wyżymać (odcedzić wodę z tkaniny przez skręcanie) wëżëmac Gò [Òna tã piérzã
wëżimô / wëżimała. Terô sã piérzë rãczno nie wëżimô, le w pralce òdwirëje i le
trzeba jã wëwiesëc do wësëszeniô. –Gò]; por. wyżąć
wyżymać v wëżëmac, wëcëskac ◊ oczë
wëżëmac (płakać bez pòwòdu); zob.
wyżąć 2.
wyżyna (rozległe wzgórze) - wëżawa EG || wiżawa EG, wëszawa Tr ewent. góra
(rozległô góra) - EG
wyżyna ƒ wëszawa ƒ, wëszańc m;wznieść
się na ~nã zańc wësok
wyżynać v wësekac
wyżywać się wëżëwac sã [Òni jeżdżą w górë i sã tam wëżiwają na nartach (pùrgach). Jô
nie pòzwòlã, żebë òn sã wëżiwôł na mòjëch dzecach (żebë jima dożérôł, bił je). Gò]
wyżywi(a)ć v (wë)żëwic, przeżëwic, (wë)kôrmic, przekôrmic, wiktowac; ~ się
(wë)żëwic sã, przeżëwic sã, miec swòjé
wëprzińdzenié a. obstojenié wyżywienie n wëżëwienié, wëkôrmienié n,
wikt m
wzajemnie - wzajemno SY, nawzajem EG, na wzôj (neol.) BÙ, TR, LA. Np. Jakòs
dajemë radã, bò sobie sąsadama wzajemno pòmôgómë. SY Òni so wzajemno /
nawzajem pòmôgają / przeszkôdzają / przëswiôdczają / dôwają sztichë - jeden
drëdżémù nie òstôwô nick dłëżny.. EG Ti dwaj szlachcëce... pò bratińskù sã witalë
nawzôj na remiona sã kùsznącë. BÙ („Kaszëbskô zemia” - „Szlachcëca Nitczi
sławetné dobëcé”, s. 42)
wzajemnie adv wzôjno, nawzôj
wzajemność - wzajemnosc EG
wzajemny - ts. EG, np. Wzajemné pòwiązania / relacje / zanôleżnotë || -scë. EG
wzajemność ƒ (na)wzôjnota ƒ; kòchać bez
~ści kòchac bez wzôjnotë, nasza przyjaźń pòlega na ~ści najé drëszstwò
stoji na wzôjnoce
wzajemny ad (na)wzôjny; towarzystwò
~nych ubezpieczeń stowôra wzôjnégò
ubezpieczënkù,~na ustuga nawzôjné
usłużenié
1430
w zamian adv w môl; ~ za zamiast wzbicie się n pòdlecenié, uniesenié sã n
wzbierać - wzbierac EG, przëbierac. Np. Wòdë wzbiérałë corôz barżi. EG Wòda na
rzéce przëbiérała z kòżdą gòdzëną corôz barżi. EG Rzéka wzbiérała. EG
wzbierać v dobierac, pòdnôszac; ~ się (o
mòrzu) ostrzëc sã
wzbi(ja)ć (się) pòdlatowac, pòdlecëwac,
pòdlecec, unôszac sã, uniesc
wzbogacać - bògacëc EG, wzbògacëwac EG
wzbogacać, ~cić (się) (z)bògacëc, zbò-gacëwac, spieniãż(ëw)ac, spieniãżëc (z)groszëc,
(z)grzebczëc, (z)dëtczëe
(sã)
wzbogacany - bògacony, wzbògacywóny EG, JB, np. Ta òpinia ò „Remùsu”, pózni
jesz wzbògacywónô, je wcyg, do dzys aktualnô. JB
wzbogacić się zgrzebczëc sã lok [Òn sã pò wòjnie zgrzebcził. Z kradzéjstwa sã jesz
nicht nie wzbògacył. Lëdzkô krziwda nikògò nie wzbògacy. - Sy]
wzbògacenie (się) n zbògacenié, spieniã-żenié, zgroszenié, zgrzebczenié (sã) n
wzbraniać v wzbraniac (Sy), zakazëwac (|| -zowac), bronic (kòmùs czegòs); nie
pòzwalac (kòmùs na cos) [òn mù tegò wzbróniô / zakazëje || zakôzywô / bróni / nie
pòzwôlô]
wzbraniać się (przed czym) wzbraniac sã (Sy) (przed czim), ew. òpierac sã (przed czim /
czemùs), òkrzeszczac sã (Sy) = zapierac sã rãkama i nogama (żebë czegòs nie
zrobic); por. ociągać się; ew. wichlac sã = wiercëc sã, chwiądac sã, chcec i nie
chcec, zapùszczac sã i copac; por. certolić się [òn sã wzbróniô / òpiérô / òkrzészczô
/ zapiérô / wichlô / wiercy / chwiadô; Òni jã zaprôszelë do jizbë, ale òna sã
wzbróniała przed tim, bò... Òn sã wzbróniôł wëpic z nama tegò czeliszka, bò béł
autołã, a nie chcôł stracëc prawa jazdë. Czej më mù wlelë jednégò tej òn sã baro
wichlôł, ale... – Gò Co të sã tak òkrzészczôsz, co môsz zrobic witro, to zrób dzys.
Wez le wez, a nie wichlôj sã. - Sy].
wzbranianie n wzbrónianié, zakazywanié n; ~ się wzbrónianié sã
wzbronić v wzbronic (Sy), zakazac (kòmùs czegò)
wzbùdzać, ~dzić v wzbùdzëc Sy, Gò, (roz)bùdzëc, (roz)nié-cëc, (roz)cucëc, (roz)skacëc
[Kò arcybiskùp (...) ju dôwno ò tim mësli, bòc to je jegò ùdba, ùdba wiôlgô i smiałô,
jakbë pò dwasta latach wzbùdzëc pòlską kòrunã. Sy] ; ~ za-zdrość (roz)bùdzëc
zôzdrosc, ~ wstrãt (z)brzëgnąc
wzbùdzenie n rozbùdzenié, rozskacenié n
wzbudzać - wzbùdzac || wzbùdzëwac. Tacz straszné wiadomòscë bądzą / wzbùdzają ||
wzbùdzywają we mie lãk. Te rekolekcje mają w lëdzach wzbùdzac pòczëcé włôsny
grzésznotë i skłonic do brlny spòwiedzë. - EG
wzbudzić wzbùdzëc EG. Np. Wzbùdzëc skrëchã / pòczëcé winë / lãk / lëtosc /
pòlëtowanié. Wzbùdzëc bùchã / wiarã we włôsné / w swòje sëłë. To przemówienié
wzbùdzëło w lëdzach òbùrzenié / górz i òchòtã do walczi.
EG -Przër. budzić,
rozbudzić
wzbùrzać, ~rzyć v (z)jurzëc, (z)bëstrzëc. (z)nutrzëc; ~ się (z)jurzëc sã, (z)bës~ trzëc sã,
(z)bùrzëc sã, (z)jutrzëc sã. znôszac, zniesc sã, (roz)jarchòlëc sã. (za)sãpòrzëc sã,
(za)sãpòlëc sã Por. wzburzyć się
wzbùrzenie n zjurzenié, zbëstrzenié, znie-senié, rozprzeniesenié n
1431
wzburzony 1. o ludziach: rozgòrzony, rozjarchòlony, òbùrzony wzbùrzony,
rozserdzony, rozjuszony, czësto szôlony, żart rozdjablony; 2. o morzu wzbùrzony,
zbëstrzony / zabëstrzony SY = spieniony Gò, rozjachòtóny SY (= pol. rozbrykany),
rozjuszony
wzbùrzony ad zjurzony, zbëstrzony, znio-słi, rozprzeniosłi, zasãpòlony, rozbù-rzony;
~ne mòrze zbëstrzoné, zbôłdo-wóné mòrzé
wzbùrzyć zob. wzbùrzać
wzburzyć się 1. oburzyć się, rozzłościć się: rozgòrzec sã, rozjarchòlëc sã, rozjadowic sã,
rozbùrzëc sã, òbùrzëc sã, wzbùrzëc sã2. o morzu, ew. jeziorze: wzbùrzëc sã,
rozjachòtac sã, rozjuszëc sã, zajuszëc sã, zbëstrzëc sã / zabëstrzëc sã (= spienic sã)
{‘rozjachòtac sã’ in = pol. rozbrykać się – zob.} [Mòrze sã rozjuszëło i doléwało w
górã. Mòrze sã zabëstrzëło. Mòrze je zabëstrzoné / zbëstrzoné. Mòrze sã zajuszëło ë
sã juszi ë juszi. Jak sã dzys mòrze rozjachòtało, tak sã ni mòże òbdac. Dzys je
bëstrosc (sztorm) na mòrzu. Mòrze sã bëstrzi (pieni sã), jakbë widë pôlëlë. Ò wałach
na mòrzu: wałë || fale = dënëdżi, wała || fala = dënëga, np. Dënëga pãcô / sã rozriwô
/ rozwôlô / dënëdżi walëją || wałują / czadzą / walą ò zôlój. - Sy]. Por. pienić się,
rozzłościć się
zdąć, wzdymać v zdic, zdąc, zdëmac, (na)pãczëc, (na)pałãżëc
wzdãcie n wet zdãcé n, zdimka, ostrô żaba ƒ, ochwôt m
wzdãtość ƒ zdãtosc, pałãżëna ƒ, pãczenié n
wzdãty ad zdãti, spałãżony
wzdłuż - zdłuż RA || wzdłuż EG, ewent. wedle (wedle czegòs) EG
wzdłuż adv zdłuż(ą), wzdługą; ~ rzeki wzdługą a. zdłuż(ą) rzéczi, ma 1◊ m ~ zdłuż(ą)
mô 10 m, ~ i wszerz zdłuż i w szérz
wzdragać się - òb. wzdrygać się, certolić się, wzbraniać się
wzdragać się zdrugac sã, wichlëc sã
wzdręga zool plita Sy [ti / te plitë]
wzdręga krasnopiórka ƒ icht plita, baba ƒ [Babë nie są smaczné. Sy]
wzdrygać (się) - wzdrëgac (sã) SY || zdrugac (sã) SY, TR, EG, dreszczec sã (môl.) SY.
Np. Wzdrigôł sã tam jachac, pewno przeczuwôł swą smierc.
SY. W znacz. ‘czuć
wstręt’ wzdrëgac SY || zdrugac SY, TR, EG,
ewent. zrażac sã RA (òb.
zrażać się). Np. Mie wzdrigô na jedzenié. Jegò wzdrigało, ale òn jôdł. SY Je ce
zëmno, że sã tak drészczisz? SY
Mie jaż zdrugô, czej jô na tak cos zdrzã.
EG. - Przër. certolić się, wzbraniać się
wzdrygać się zdrugac sã, lok: dreszczec sã; ew. wichlac sã
~nąć się zdrugnąc sã, zdreszczëc sã, zwichlëc sã; ~gam się na samą myśl o tym
wzdrugajã sã na samã mëslã o tim a. zdrugô mie na samò pòmëszlenié
o gęsiej skórce, wstrząsaniu, wzdryganiu ze strachu a. wstrętu: zmierac (skóra na mie
zmiérô), trząsc, zdrugac (jaż mie trzãse / zdrugô) {‘zmierac’ in = òczekiwac z
niecerplëwòtą, tesknic, wzdëchac – zob. niecierpliwić się}; aż mi skóra ~nie / aż
mnie trzęsie / wzdryga / dostaję dreszczy, gdy coś takiego widzę jaż skóra na
mie zmiérô / jaż mie trzãse / zdrugô / jaż mie ògrôżka przechôdô (pò plecach),
czej jô tak cos widzã / czej jô na cos taczégò wzéróm; 5. o gęsiej skórce (z
powodu zimna): dostawac gãsą skórã / gãsy skórë (òd zëmna / zëmë / zëbù); taki
ziąb, że już dostaję gęsiej skórki taczi je zyb, że jô ju dostôwóm gãsą skórã. Por.
cierpnąć, drętwieć
wzdrygający ad zdruglëwi
wzdryganie się n zdruganié sã, wichlenié sã, zdreszczanié sã n
wzdrygnąć się - zdrugnąc sã EG, zdreszczec sã (môl.) SY. Np. Zdrészcził sã, jakbë gò
chto zëmną wòdą òblôł. SY
1432
wzdrygnąć się zob. wzdrygać się
wzdychać - wzdëchac SY [w 2 znacz. = tesknic], zmierac [= tesknic, wzdëchac, żdac
niecerplëwie; w 2 znacz. „zmierac” =
cerzpnąc, zdrugac || wzdrëgac] SY. Np.
Tak sã zmãcził, że jaż wzdichô. SY Tak jem za tobą wzdichôł, a të jak jes nie szła,
tak nie szła. SY Wzdicha za dodómã. SY Chòri zmiérô za ksãdzã. SY Òna zmiérała
za swim chłopã. SY
Wzérôł na mie parłãżno i bezwstidno. Parłãżno prosëc. - SY
wzdychać v (w)zdichac, zmierac; zob. we-stchnąć
wzdychanie n (w)zdichanié, zmieranié n
wzdymać zob. wzdąć
wzdymanie n zdimanié, pãcznienié, pałã-żenié n; ~ fal zaprãżawa ƒ
wzejść v wzéńc, wéńc [Jesz niżódna gwiôzdeczka nie wzeszła. Sy]
wzgarda - zgarda || wzgarda, pògarda - EG. - Òb. pogarda
wzgarda ƒ zgarda ƒ
wzgardliwie adv ze zgardą, zgardno, zgar-dzeniowò
wzgardliwy - òb. pogardliwy
wzgardliwy ad zgardny, zgardzeniowi
wzgardzać - òb. pogardzać
wzgardzenie n zgardzenié n
wzgardzić - zgardzëc || wzgardzëc, pògardzëc - EG. Np. Zjész të z nama? - Kò czej mie
chto czestëje pôłniã, jô nie pògardzã / zgardzã. Òni ju nie gôdają pò kaszëbskù, bò
òni tim zgardzëlë. - EG
wzgardzić v zgardzëc ◊ zgardzëc czims jak strëchã
wzgardzony zgardzony Gò [np. Zgardzony i òdepchłi przez lëdzy...]
wzgardzony ad zgardzony
wzgląd (uwaga, baczność) bôcznosc [np. Ni mô bôcznoscë ani na stôré lata, ani na
gòdnosc. Ra]
wzgląd (względy) - wzgląd (wzglãdë), bôczënk (neol.) TR. Np. Przez wzgląd / ze
wzglãdu na cos... Miec ù kògò specjalné / òsoblëwé wzglãdë. EG z powodu przez
wzgląd, dla z przëczënë, na skùtk, dlô, wedle (wedle tegò), ewent dlôte, że ze
względu, z powodu: wedle, rzad dlô; ew. przez wzgląd / ze wzglãdu (na cos), z
przëczënë (czegòs) [Lëdze miłali (miłowelë) tô (tegò) króla dlô (wedle) jegò
łaskawòscë. Lz]
Ze względu na co - wòlim tegò SY, JA, dlôte, wedle tegò - EG. Np. Wòlim tegò më sã
nie mdzemë prawòwelë / do sądu nie pùdzemë. Wòlim tegò (z ti przëczënë) më
mùszelë jachac do nich, żebë sprawã wëjasnic. „Kò wedle tegò dzecë bądą” (= to
nie je przeszkòdą, to ni mô znaczeniégò).- EG Wzgląd na osobę - wzerac na to,
czim chto je, brac wzgląd na kògò / na to, czim chto je - EG. Np. Pón Bóg nie wzérô
na to, czim chto je, le kòżdégò miłuje, nawetka złégò człowieka. - EG z czysto
ludzkich względów z czësto lëdzczich wzglãdów;
wzgląd m uznanié n, uznôwk m; ze względu wedle, dlô, ze wzglãdu, przez wzgląd
[Dobëtk tëch lëstów nie rże (żgrze) dlô jich lepistoscë. - Lz];bez wzglã-du na... bez
zdrzeniô na..., przez ~ na niegò przez obzéranié sã na nie(gò), pòd pewnym
wzglãdem na gwësny ôrt, pod pewnym względem / pod pewnymi względami... pòd jaczms / pòd jednym wzglãdã / pòd jaczimas / pòd jednyma wzglãdama..., òd
jaczijs / òd jedny || niejedny stronë zdrzec...
pòd każdym wzglãdem na każdi ôrt, pòd wielu wzglãdami we wiele razach, pòd tym
wzglãdem na ten spòsób a. żle o to jidze, ze wzglãdu na... z pòzdrzatkù na..., ze
wzglãdu na ojca wedle ojca, mieć ~ na co uwôżac cos a. miec na cos uznanié, ~ãdy
pl żëcznota, łaska ƒ; okazywa-nie ~dów bëc żëczny, łaskawi, cie-szyć się czyimi
1433
~dami cëszëc sã kò-gòs żëcznota, łaską, zaskarbić sobie czyje ~y zwëskac kògòs
żëcznotã, pò-lecam się Waszym łaskawym ~dom zamôdlóm sã Waszi łaskawòscë
a. re-chùjã na Waszã łaskawą żëcznotã
względem (wobec kogo, czego) - dlô EG, wedle EG, w ùprocëmnieniu || -nim (do kògòs
/ czegòs) EG (òd: TR), w òdnieseniu || -nim (pòl.) || przë òdnôszanim sã (do kògòs)
EG np. Dlô mie òna bëła wiedno dobrô. EG Rodzy sã tedë takô swòjistô pùstka
wedle przëjacelów i znajomëch. EG
Òna sã stała takô òbòjãtnô w
ùprocemnieniu / w òdniesenim / w òdnôszanim sã do mie. EG. Jô sã stôł dlô ni [nié
„wedle ni” - bò „wedle
ni” bë znaczëło: ji zdanim] òbòjãtny. EG. Christus,
chtëren je na jedno z
prôwdą, je nieùstãplëwi wedle łżélstwa. EG W procëmkù
do tëch, co mie
nienawidzą jô bądã téż przikri. EG. Ze względu na co - wòlim
tegò SY, JA - òb. wzgląd (względy). - Przër. wobec, w obliczu, w
porównaniu, naprzeciw
względem adv w ùprocëmnienim / w òdniesenim (do czegòs), wedle (czegòs); ew. ze
wzglãdu / przez wzgląd na cos; ~ tej sprawy w ùprocëmnienim / òdniesenim do ti
sprawë
względnie (względnie nowy / stary) - dosc (dosc nowi / stôri / dobri / dobrze / tëlé),
jakò takò, w miarã, np. Ten bùdink jesz dosc dobrze / tak dosc (w domëslë: dosc
dobrze) wëzdrzi / jesz jakò takò / w miarã (w miarã dobrze) wëzdrzi.
wzglãdnie adv odnôszno; obejść się z kim ~ obéńc sã z czims letkò, wynik ~ do-bry
wëszłosc razno dobrô
względność - wzglãdnosc EG, ewent. niepewnosc
wzglãdnośćƒraznota, relatiwnotaƒ; teoria ~ści teorëjô raznotë; pòpùstnota
względny - niepewny, niedokôzóny (= nieùdowòdniony), wątplëwi, niezbadóny do
kùńca
wzglãdny ad 1. razny, relatiwny; to rzecz
~na to zanôlégô, gr zaimek ~ odnôsz-né zamiono 2. pòpùstny, letczi
wzgórek m górka, grzëpka, urzemka f, hómpelk, ùsëp m (‘ùsëp’ in = pol. a) kupa z
czego usypana; b) wydma}
wzgórkòwaty ad grzipkòwati, urzemkò-wati, hómplowati, rzmisti
wzgórze - góra EG. - Przër. pagórek
wzgórze n góra, rzma, grzëpa, urzma, rafa, hol-ma ƒ, urzët m
wziąć - wzyc || wząc, np. jô weznã, të wezniesz, òn weznie; më wezniemë, wa weznieta,
òni wezną; òn wzął, òno wzãło, òna wzãła || wzã. Wez || rzad arch wezni(j) (zdr.
wezkôj); wezta, wezce. [Wezni miotłã ë zamiecë jizbã. Ra] Wziąć w adopcję kogoś
(dziecko) - wzyc | wząc kògòs (dzecò) za swòje, np. Òni tegò Staszka wzãlë / mają
wzãté za swòje. ‘Wziąć nogi za pas’ - wzyc nodżi na remiã SY.- Przër. brać
wziąć v wzyc a. wząc; wszystkò razem wziąwszy wszëtkò razã wzyc, ~ kògò w obroty
wzyc kògòs krótkò, ~ się do kùpy zgruchnąc sã, weź! int wez!, wezkôj!, na!, na le!,
najkôj!, naczkôj!, weź gò! (szczucie) ks!, ksjë!, hësjë!, wësjë!, hësgò!, fësz!
~ sprawy w swoje ręce wząc || wzyc sprawë w swòje rãcë
wziernik m wzérnik, wizér m; ~ krtaniowy gardlany wzérnik
wziewać v wdëchac, wchôłpac, inhalowac; zob. wzionąć
wziewalnia ƒ wdichawnica, inhalatorniô ƒ
wziewanie n wdichanié, wchôłpiwanié n, inhalacjô ƒ
wziewnik m wdichôcz, inhalator, aparat do wdichaniô
wziãcie n 1. wzãcé n; ~ do niewòli wzãcé w pòjmanié 2. odbët m; ma ~ mô odbët,
towar ma ~s wôra mô odbët
1434
wziãtość ƒ zawòłónoscƒ, odbët m; mieć ~ bëc zawòłónym, miec odbët
wziãty ad 1. wzãti 2. zawòłóny, ulubiony; stać się ~m zrobic sã zawòłóny
wzionąć v wdichnąc; zob. wziewać
wzlatywać v wzlat(ëw)ac EG, ùnaszac sã w górã EG. Np. Bòcón wzlatiwô nad łąką.
Człowiek mòże dëchã wzlatëwac wësok nad codniowòscą / nad przëzemnyma
sprawama tegò swiata. EG Skòwrónk wzlôtô wësok nad zemiã. Skòwrónk wzlôtô
pònad nôwëższé drzewa. Ra]
wzlat(yw)ać, wzlecieć v pòdlatowac, pòd-lecëwac, pòdlecec, unôszac, uniesc
wzlot - ts. EG, ewent. wzlecenié, wëlecenié EG. Np. W żëcym człowieka zdôrzają sã
wzlotë i ùpôdczi. EG
wzlot m pòdlecënk m
wzlotność ƒ mòżnosc pòdlecënkù
wzmacniacz m wzmòcniwôcz m; wzmacniacz gitarowy / mikrofonowy / mocy
wzmòcniwôcz gitarowi / mikrofònowi / mòcë
wzmacniać (się) - wzmòcniwac (sã) EG. - Przër. wzmagać się, potęgować się
wzmacniać, wzmòcnić v zmòcni(w)ac, (z)mòcnic Lz || wzmòcnic Sy, Lz [Dobrô kawa
mòcni człowieka. Sy]; ~ się zmòcni(wa)c, (z)bet-rowac sã, pòkrzésac, pòkrzésëc sã,:
skarsznic sã neol Jt; ~ krawãdź, brzeg ubrzeżëc, (z)mòcnic zberk, rańt
wzmacniający ad zmòcniwny, betrowny, pòkrzésny; środek ~ spòsób na zmòc-nienié,
lampa ~ca zmòcniwnô lampa
wzmacniak wzmacniôk (Rkj) – Lepi: „wzmôcniôk”, abò „wzmòcniwôcz”.
wzmacnianie n zmòcni(w)anié n
wzmacniany - wzmòcniwóny. - Przër. potęgowany
wzmagać, wzmóc v zwikszac, zwikszë-(wa)c, rôst(ëw)ac, zmòcni(w)ac, zmòc-nic; ~ się
zwiksz(ëw)ac sã, zmòcniwzmagać się - wzmagac sã EG. np. Wiater sã wzmôgôł corôz barżi. Të zjawiszcza sã
wzmôgają. - Przër. nasilać się
wzmaganie się
wzrosnąć
(w)ac sã, rôstac, dobierac, z ~gającą się siłą z rôstną mòcą
wzmaganie się n zwikszanié sã, zmòcni-(w)anié sã, rôstanié, dobiéranié n
wzmianka - wzmiónka SY, zmiónka TR, nadczidka SY - przër. aluzja, napomknięcie,
oddźwięk
wzmianka ƒ zmiónka, pòmiana, gôdka, naczidka ƒ {‘pòmiana’ zob. ślad}; ~ zaszczytna
pòczestnô zmiónka
wzmiankòwać v nadczëdac, robic zmiónkã
wzmiankòwany ad nadczidłi
wzmòcnić zob. wzmacniać
wzmocnić - zmòcnic RA || wzmòcnic Sy, EG, np. Pò ny katastrofie òni zmòcnilë ||
wzmòcnilë balczi i scanë bùdinkù. EG
wzmocnić się - wzmòcnic sã EG || zmòcnic sã RA. Np. Chòri pò nym lékarstwie sã
wzmòcnił. EG
Wiater sã wzmòcnił - zaczãło barżi wiôc. EG. - Przër.
spotęgować (się)
wzmòcnienie n zmòcnienié n
wzmocnienie - zmòcnienié RA || wzmòcnienié EG
wzmocniony - zmòcniony || wzmòcniony - EG
wzmòżenie (się) n dobranié, zwikszenié, zmòcnienié n, zbetrënk m atak / nagłé
wzmòżenié sã chòrobë || chòroscë Gò
1435
wzmòżony ad dobróny, zwikszony, zmòc-niony alert - stón wzmòżony czujnoscë,
wzmóc zob. wzmagać
wzmóc (się) - òb. wzmocnić się, wzmagać się, spotęgować się
wznak adv wznak; na ~ na wznak, na ple-cach, na wznak - ts. SY, EG, na plecach,
brzëchã do górë EG. Np. Nasze dzeckò spadło ze stółka na wznak, bòjã sã, żebë sã
czasã nie zajikało. SY Jô spiã colemało na wznak. SY
upaść na ~ upadnąc na wznak
wznawiać, wznowić v znôwiac, znowic, na(pò)czënac, na(pò)czic, zaczënac, zaczic
znowa
wznawianie n znôwianié, naczinanié n
wzniecać, ~cić v z(a)niécë(wa)c, pòdpôlë-(wa)c, pòdskacac, pòdskacëc, rozpôlë-(wa)c,
rozskacë(wa)c; ~ pòżar pòdpô-lë(wa)c, rozniécë(wa)c odżin. Co sã chùtkò wzniecy,
to niedługò swiécy. Ra
wzniecić - zniecëc RA, rozniecëc EG, ewent. zaniecëc || zamiecëc EG. Np. Òn rozniécył
|| zaniécył òdżin w blace || plôce / w piéckù / w piecu. EG
wzniecenie n zaniécenié, rozpôlenié, pòd-skacenié n
wzniecony ad z(a)niécony, rozniécony, pòdpôlony, rozskacony
wzniesienie n 1. wëszańc m, wëszawa, rzma, urzma, ubiedrzô, grąda, grzëpaƒ 2.
pòdniesenié, pòdlecenié, dwignienié n 3. (pòmnika) wëstawienié, pòsta-wienié n
wznieść - wzniesc, ùniesc, pòdniesc - EG. Np. Wzniosła òczë w górã, jak do mòdlëtwë.
EG. - Przër. nieść
wznieść, wznosić v 1. pòdniesc, pòdnôszac, dwignąc, dwigac, uniesc, unôszac, pòdlecec, pòdlatowac 2. (pòmnik) wësta-wic, (wë)stôwiac, pòstawic 3. ~ toast utcëc
wëpicym na zdarwié; ~ się dwig~ nąc sã, uniesc sã, pòdniesc sã, pòd-lecëc
wznieść się - wzniesc sã, ewent. ùniesc sã, pòdniesc sã, wëlecec, wzlecëc - EG. Np.
Fliger || samòlot wzniósł sã (wzlecôł) nad lotniskã. Òrzéł wzniósł sã (wzlecôł) pònad
chmùrë. Pón Jezës przë Wniebòwstąpienim wzniół sã w górã i zdżinął z òczu
apòsztołóm. Człowiek pòwinien rozmiôc wzniesc sã pònad pòwszednosc /
codniowòsc / przëzemnosc tegò tu swiata. - EG
wzniosłość ƒ widzałosc, ocznota, pòczest-notaƒ
wzniosły ad widzałi, oczny, pòczestny
wzniośle adv widzało, oczno, pòczestnô
wznosić zob. wznieść
wznosić (budować) - bùdowac, stawiac - EG. Np. Òni bùdëją / stôwiają / bùdowelë /
stôwielë nowi kòscół. EG
wznosić się - wznaszac sã || wznosëc sã, ewent. ùnaszac sã || ùnosëc sã, wzlatëwac,
pòdlatëwac - EG. Np. Wieża tegò kòscoła wznôszô sã wësok pònad dakama miasta.
Samòlot || fliger wznôszô sã (wzlatëje || wzlatiwô, pòdlatëje || pòdlatiwô) corôz to
wëżi pòd niebò. Dim sã wznôszô z kòmina prosto w górã. Dësza sã czasã wznôszô
(wzlatëje) na niepòjãté wiżawë. - EG
wznoszenie (się) - wznôszanié (sã) || wznoszenié (sã) - EG. W znacz. wznoszenie
budynków / konstrukcji - bùdowanié, bùdacjô, stôwianié EG
wznoszenie się n pòdlôtiwanié, dwiganié sã, unôszanié sã n
wznośny ad pòdlatowny, dwiżny, unôsze-niowi; siła ~na dwiżnô mòc
wznowić zob. wznawiać
wznowienie n znowienié, na(pò)czãcé n, zaczãcé znowa
wzorcować v mùstrowac, sprôwdzac wedle mòdła
wzorcowy ad mùstrowi, mòdłowi
wzorek m mòdełkò n, mùster m
1436
wzorem adv wedle; ~ ubiegłegò rokù we~ dle mòdła łońsczégò rokù
wzorować v odezdrzëwac; ~ się na kim miec kògòs za mòdło, odezdrzëwac kògòs a.
rëchtowac sã wedle kògòs, ~ się na czym miec cos za mòdło, rëchtowac, czerowac
sã wedle czegòs, odezdrzëwac cos
wzorować się (na czymś / kimś) - brac przëkłôd /wzór z kògòs, wzorowac sã na czims
EG, ewent. jic szlachã
kògòs / jic czëjims szlachã EG, szlachòwac za czims EG,
jic za czëjims przëkładã EG, jic drogą wëtkłą
/ wskôzóną przez kògòs EG.
{‘szlach zob. ślad, cios}Ewent. ściśle się wzorować - jic krok w krok za czims EG,
dokładno / w scësłi spòsób pòwtarzac czijs doróbk, òd’zerac
EG, „pòdkarbiac”,
môłpòwac (pòl.) EG. - Przër. naśladować
wzorowo - wzorowò SY. Np. Waje dzéwczãta wzorowò sã prowadzą. SY
wzorowy - wzorowi SY, EG, przëkładny (pòl.) EG, bëlny EG. Np. Taczégò, drëdżégò,
wzorowégò gòspòdôrza ni ma we wsë, jak Naczk. SY Móm wzorowégò chłopa, a
nasze dzecë mają wzorowégò òjca. SY
wzorowy ad mòdłowi, pòrządny; gòspò-darstwò ~we mòdłowé gòspòdarztwò, uczeń~
pòrządny ucz'nia
wzorzec zob. wzór, ewent zob. prototyp
wzorzec m wzór / wzórc, mùster, mòdel m, mòdło n; ~ pierwòtny pierszi mòdel,
prototip m, pramòdło n kolekcja wzorców zbiérowina wzorów / wzorców / mòdłów;
wzorzysty ad kwiatowati, bestri, mùstro-wóny
wzór - 1. ts., przëkłôd, mòdło || mùdło - EG; 2. schemat, céchùnk, mòdło || mùdło - EG;
3. wzór matematiczny, np tegò wzoru, tim wzorã. Wzorã / przëkładã ewaniejlijnégò
nich mòżemë brac wzór wiarë / mòralnégò żëcô. Wzorë
ùbóżstwa je... Z
kaszëbsczégò wësziwù. W tëch wzorach... Żëcé Matczi Bòsczi, to je wzór / przëkłôd /
mòdło dlô naszégò żëcô || żëcégò. - EG
wzór m mòdło n, mòdel, mùster, przikłôd, blôs lok arch m, próbaƒ [To je ten blôs
naszégò kòscoła. Pón so dôł bùdowac nowi pałac na blôs spôlonégò. – Lz [Chcôł
miec mieszkanié za pańsczim mùstrã. Bù]; dom (zbudowany) na wzór dworku
bùdink (pòstawiony / zbùdowóny) w sztilu / na wzór / przest za mùstrã dwòrkù ~ do
haftowania mùster do wësziwaniô, na ~, wzorem (czegò) we~ dle przikładu, na ôrt,
ôrtã, służyć za ~ bëc mòdelã, brać ~ z kògò brac kògòs za przikłôd, ~ odmiany
rzeczowników przikłôd otmianë mión
wzrastać - rosc, wzrastac EG [przër. wzlatac, wznaszac (sã) itp. RA], np. to wzrôstô
wzrastać, wzrosnąć v (u)rôstac, urosc, do~ bierac, dobrac, wërôstac, wërosc
wzrastający ad (u)rostny, (u)rôstający
wzrastanie - wzrôstanié EG, wzrost, roscenié, np. Bóg daje wzrost wierze - Bóg dôwô
roscenié / wzrost / wzrôstanié wierze. Bóg sprôwiô, że wiara rosce. Bóg wierze
dôwô rosc.
wzrastanie n (u)rôstanié n
wzrok - zdrok (zab.) SY, wezdrok (môl.) SY || wezrok (môl.) SY, wezdrzôtk (môl.) SY
wid SY [w 2 znacz. = swiatłoMòja starka mô jesz mòcny wid,a le stark mô ju słabi.Sy] Mieć krótki wzrok (cierpieć na krótkowzroczność) - miec krótczi wid / zdrok,
niedowidzec z bliska, miec słabé òczë - EG. Mieć sokoli wzrok - miec dobré òczë,
dobrze widzec - EG, miec òczë jak
òrzéł / jak sokółk || sokòlnik - (pòl.) EG.
Stracić wzrok - zaniewidzec JA, HG (np. Òna na stôré lata
zaniewidzała / òn
zaniewidzôł. EG), òslepnąc, stracëc zdrok EG. Popsuć sobie wzrok - pòpsëc sobie
òczë / zdrok
nieprzyjemny ~ nieprzëjemny / niemiłi / złi / arch stëtczi zdrok / wezrok, niemiłé
wezdrzenié {‘stëtczi' = wierã: zëmny – por. stëdnąc (Gò)} [Òna mô taczi stëtczi
wezrok. Sy]
1437
Odzyskać wzrok - przezdrzec, przezdrzec na òczë, dostac nazôd wid,
zacząc
znowa / na nowò widzec - EG, ewent. òdzwëskac zdrok (pòl.) EG. - Przër.
spojrzenie wzrok m wid, wezdrok, wezdrzôtk m, we-zdrzenié n; krótki ~ krótczi a.
kùrzi wid, stracić ~ stracëc wid, siła ~u mòc wezdrzeniô, ~ w kim utopić zazdrzec
sã w kògòs
wzrokòwy ad zdrzeniowi, wezdroczny, we-zdrzôtkòwi, wezdrzeniowi
wzrosły ad urosti, wiôldżi
wzrosnąć - ùros(ną)c, wzros(ną)c, np. To ùrosło / wzrosło përznã, ale nié wiele. EG
Czej bądzesz prosył Dëcha Swiãtégò, tedë w tobie ùrosce /
wzrosce wiara.
wzrosnąć zob. wzrastać
wzrost - 1. òb. wzrastanie; 2. wzrost Lz, rost TR, wësokòsc, wiżô SY (= wësokòsc)
[Òn béł mòji wiżë. Sy Lud béł wësoczégò, prostégò wzrostu. Lz] wzrost m rost ||
wzrost; wiżô; ew. miara f {‘rost’ arch Lz || wzrost Ce, Lz; wiżô Sy} [Lud kaszëbsczi
béł wësoczégò, prostégò wzrostë (-tu). Pòdkôrbielë so z jegò malinczégò wzrostu. Lz
Mòja miara (wësokòsc) je sto sétmëdzesąt (centimétrów). Sy]; średniegò ~u
strzédnégò a. raznégò rostu, ~ wydajności dwiga zwënédżi a. rost spòroscë, kòbieta
wy-sokiegò ~u łãżnica, łãga, maszkara ƒ
wzrośnięcie - wzroscenié, wzrosniãcé, ùroscenié / -niãcé
wzruszać, ~szyć v (s)kruszëc, skruszac, miãkczëc, (z)mitczëc, (roz)chlëdnąc; ~
ramionami zdrugac remionama, ~ się (s)kruszëc, (z)mitczëc
wzruszać (się) - wzrëszac sã EG, SY, przejmòwac sã SY, EG || przejimac sã EG, ewent.
rozrzewniwac sã EG (= ‘jic na płacz’ z redoscë abò smùtkù
EG). Np. Płacz
ùpartégò dzecka nikògò nie
wzruszi SY || wzrëszi EG (cytowóné z pamiãcë
òd SY) Òn sã
tak
wzrësził, czej mie ùzdrzôł. EG], zdrugac (sã) || zdrëgac
(sã), np. To mie
jaż zdrugô, czej jô tak
cos widzã. EG [mòże człowieka
‘zdrugac’ téż z òbrzëdzeniô, z przejãcô sã bólã, na widok czegòs strasznégò itp.].
- Przër. rozrzewnić się wzruszenie n wzrëszenié, miãk, skruszenié n; silne ◊
rozprzeniesenié n[Òd bòlescë i wzrëszeniô trzãse mie sã rãka. Lz]
rozmikczac, -óm, -ôł, sł., ‘rozmiękczać, wzruszać’: Jemù bë białka mia rozmikczac
sëmienié ‘jemu by żona powinna wzruszać sumienie’.
rozmikczëc, -ã, -ił, sł., ‘rozmiękczyć’: Mie sostra serce tak rozmikczëła, jaż jem mùszôł
płakac
wzruszający - wzrëszający EG, pòrëszający EG, zdrugający EG, TR, łapiący za serce
(pòl.) EG, przejmùjący (pòl.) EG, ewent. rozrzewniwający
EG.
Np.
Òna
ùkazëje nama jesz jinszi, wzrëszający spòsób mòdlëtwë...
EG Je to takô dosc
rozrzewniwającô (rzewnô) melodia. EG
wzruszający wzrëszający [np. Są tam téż momentë wzrëszającé, rozrzewniwającé. Gò]
wzruszenie - wzrëszenié EG. - Przër. rozrzewnienie
wzruszony wzrëszony Gò, zdrugniony Tr
wzruszony ad skruszony, zmitczony, zmiã-kłi, schlëdłi, rozchlëdłi, miãkny
wzruszyć (się) - wzrëszëc (sã) EG, zdrugnąc (sã) EG,
skruszëc || skrëszëc EG, np.
Òn sã przë tim mòcno wzrësził. To jã skruszëło || skrëszëło. EG Mëszlã, że to gò
skruszi. EG. - Przër. rozrzewnić się
wzu(wa)ć v obù(wa)c, oblôkac, obléc, wcëgac, wcygnąc
wzwyż adv w górã, do górë, wësok, wzwiż [Dlôtegò jô rósł chiże wzwiż. Ma]; skòk ~
skòk wësok; skòk w górã
wzywać zob. wezwać
wżenienie się n wżeńba ƒ, wżenienié sã n
wży(wa)ć się wżë(wa)c sã
1438