Czytaj - pl - Instytut Technik Innowacyjnych EMAG

mgr ADAM GOŁĄBEK
Instytut Technik Innowacyjnych EMAG
Wybrane zagadnienia
zarządzania odpadami elektrycznymi i elektronicznymi
w świetle obowiązujących przepisów
i propozycji ich zmian
Niniejszy artykuł porusza ważny aspekt ochrony środowiska związany z zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Masowa produkcja tego typu urządzeń we wszystkich gałęziach przemysłu, a także częsta wymiana zużytego sprzętu na nowy generuje
problem recyklingu wycofanych z eksploatacji „elektrośmieci”. Problem ten stanowi
poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego, stąd jednym z celów artykułu jest
zwiększenie świadomości ekologicznej zarówno wśród osób prawnych, jak i zwykłych
obywateli.W niniejszym opracowaniu przedstawiono problematykę gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) w Polsce. Omówiono regulacje
prawne oraz zmiany w zagospodarowaniu tego typu odpadów od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, a także przedstawiono model zarządzania odpadami na przykładzie Instytutu Technik Innowacyjnych EMAG. W tym kontekście artykuł ma na celu zachęcenie przedsiębiorców do rejestracji swojej działalności w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska (GIOŚ).
1. WPROWADZENIE
Postępujący rozwój technologii sprawia, że niemal
codziennie w środkach masowego przekazu oferowane
są konsumentom nowe, ulepszone i bardziej nowoczesne modele urządzeń elektronicznych i elektrycznych,
spełniające coraz wyższe parametry techniczne. Rosnący popyt na nowe urządzenia elektryczne i elektroniczne powoduje wprowadzanie przez producentów
coraz większej liczby takich urządzeń na rynek.
Nieustający rozwój nowych technologii spowodował skrócenie czasu użytkowania urządzeń, czego
konsekwencją jest znaczny wzrost ilości odpadów
powstałych ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego, których rocznie na świecie przybywa 40 mln Mg.
Są to przede wszystkim zużyte lub zniszczone komputery, drukarki, monitory, kserokopiarki i wiele
innych podobnych urządzeń, które zostały wycofane
z eksploatacji lub uległy uszkodzeniu. Dodatkowo
niektóre firmy oferują inne specjalistyczne urządzenia wyposażone w wiele rodzajów układów elektronicznych, które podlegają recyklingowi w myśl
Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym [1].
W ostatnich dwóch latach obserwuje się postępującą recesję w Europie, również w Polsce, jednak produkcja urządzeń elektrycznych i elektronicznych
stale rośnie. Niestety, wraz z nią wzrasta ilość „elektrośmieci”, które zalegają w przedsiębiorstwach,
u użytkowników indywidualnych, a co gorsze – na
„dzikich” wysypiskach śmieci.
Ustawa o odpadach nakłada na przedsiębiorstwa
szereg obowiązków związanych z zagospodarowaniem
zużytego sprzętu elektronicznego, czyli tzw.
„e-odpadów”. Duże firmy produkcyjne prowadzą
w większości aktywną politykę proekologiczną,
w mniejszych – bywa różnie. Faktem jest, że część
„elektrośmieci” trafia na standardowe wysypiska
śmieci lub jest nielegalnie przechowywana. Proceder
44
MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA
ten trwa mimo kontroli ze strony odpowiednich służb.
W zmianie ludzkiej mentalności mają pomóc coraz
wyższe kary za nieprawidłowe postępowanie z zużytym
sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz nowelizacja ustawy1 zmuszająca zarówno wprowadzających na
rynek, jak i recyklerów do prowadzenia odzysku odpadów elektronicznych i ich właściwej utylizacji.
Nie da się wyobrazić współczesnego górnictwa podziemnego bez urządzeń i sprzętu elektrycznego oraz
elektronicznego. Dlatego zarówno wśród producentów, jak i wprowadzających na rynek tego typu urządzenia i sprzęt są także jednostki zaplecza górniczego.
Ich specyfika powoduje, że w zakresie gospodarki
„e-odpadami” mają znaczący udział w skali kraju.
Natomiast „zużyty sprzęt" to taki, który poza warunkami określonymi wyżej spełnia definicję odpadu
zawartą w ustawie o odpadach, tj. którego posiadacz
pozbywa się, zamierza się pozbyć lub jest zobowiązany do jego pozbycia się. Potocznie taki sprzęt nazywany jest „elektrośmieciami”, „elektroodpadami”,
„e-śmieciami” lub „e-odpadami” i takie nazewnictwo
przyjęto w niniejszym artykule. Zawiera on liczne
elementy charakteryzujące się właściwościami trującymi i toksycznymi, które po przedostaniu się do
środowiska mogą powodować poważne zagrożenie
dla organizmów żywych, dlatego należy go umieszczać w specjalnych pojemnikach, a nie w pojemnikach z odpadami komunalnymi.
Do zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego zaliczamy: wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego, małogabarytowe urządzenia
gospodarstwa domowego, sprzęt teleinformacyjny
i telekomunikacyjny, sprzęt audiowizualny, sprzęt
oświetleniowy, narzędzia elektryczne i elektroniczne,
zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy, przyrządy
medyczne, przyrządy do nadzoru i kontroli oraz automaty do wydawania. Poszczególne grupy i ważniejsze rodzaje sprzętu elektrycznego i elektronicznego przedstawiono w tabeli nr 1.
2. „E-SPRZĘT” I JEGO RODZAJE
Termin „sprzęt elektryczny i elektroniczny” (także:
„e-sprzęt”, „e-urządzenia”) oznacza urządzenia, których prawidłowe działanie jest uzależnione od dopływu prądu elektrycznego lub od obecności pól
elektromagnetycznych, a także urządzenia mogące
służyć do wytwarzania, przesyłu lub pomiaru prądu
elektrycznego bądź pól elektromagnetycznych [2].
Tabela 1.
Grupy i ważniejsze rodzaje sprzętu elektrycznego i elektronicznego [1]
Grupa
Rodzaje sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego
chłodziarki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, urządzenia kuchenne, w tym kuchenki, piece
i płyty elektryczne, kuchenki mikrofalowe, elektryczne urządzenia grzejne, wentylatory elektryczne, urządzenia
klimatyzacyjne i sprzęt wentylujący
odkurzacze, żelazka, tostery, frytkownice, rozdrabniacze, młynki do kawy, noże elektryczne, urządzenia do
strzyżenia i suszenia włosów, szczotkowania, golenia, masażu, zegary, wagi, wszelkie inne małogabarytowe
urządzenia gospodarstwa domowego
komputery, laptopy, notebooki, notepady, drukarki, sprzęt kopiujący, kalkulatory, maszyny do pisania, terminale,
faksy, telefony, automaty telefoniczne, pozostałe produkty lub sprzęt służący do transmisji głosu, obrazu lub
innych informacji za pomocą technologii telekomunikacyjnych
odbiorniki radiowe i telewizyjne, kamery i sprzęt video, sprzęt hi-fi, wzmacniacze dźwięku, instrumenty muzyczne
oprawy do lamp fluorescencyjnych (z wyjątkiem opraw stosowanych w gospodarstwach domowych), liniowe
i kompaktowe lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze, ciśnieniowe lampy sodowe i lampy
metalohalogenkowe, niskoprężne lampy sodowe, pozostałe urządzenia oświetleniowe (z wyjątkiem żarówek)
wiertarki, piły, maszyny do szycia, urządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia,
nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia, narzędzia do nitowania, przyśrubowywania, spawania, lutowania, urządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania, kosiarki do trawy i podobne, pozostałe
narzędzia elektryczne i elektroniczne
kolejki elektryczne lub tory wyścigowe, kieszonkowe konsole do gier video, gry video, komputerowo sterowane
urządzenia do uprawiania sportów, sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi,
automaty uruchamiane monetą, banknotem, żetonem, pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy
sprzęt do radioterapii, badań kardiologicznych, dializoterapii, wentylacji płuc, urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną, sprzęt laboratoryjny do diagnostyki in vitro, analizatory, zamrażarki laboratoryjne, testy
płodności, pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu
choroby, urazów lub niepełnosprawności
czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, urządzenia pomiarowe, ważące lub do nastawu używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny, pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach
i instalacjach przemysłowych
automaty do wydawania napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami, produktów
stałych, pieniędzy – bankomaty itp.
Małogabarytowe urządzenia
gospodarstwa domowego
Sprzęt teleinformatyczny
i telekomunikacyjny
Sprzęt audiowizualny
Sprzęt oświetleniowy
Narzędzia elektryczne
i elektroniczne
Zabawki, sprzęt rekreacyjny
i sportowy
Wyroby medyczne
Przyrządy do nadzoru
i kontroli
Automaty do wydawania
1
23 stycznia 2013 r. weszła w życie kolejna nowelizacja Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21).
Nr 12(514) GRUDZIEŃ 2013
Sprzęt, którego nie da się jednoznacznie przyporządkować w obrębie określonej grupy, kwalifikuje się
jako „pozostały sprzęt” z danej grupy. Podmiot wprowadzający na rynek innowacyjny sprzęt, którego nie
da się zakwalifikować do już istniejących grup, nie jest
zwolniony z obowiązku jego recyklingu.
3. OBOWIĄZKI PRZEDSIĘBIORCY
W rozumieniu ustawy o zużytym sprzęcie elektronicznym i elektrycznym producent wprowadzający
sprzęt na rynek musi dokonać wyboru, w jakiej formie będzie zarządzać odpadami. Przy podejmowaniu
decyzji musi uwzględniać ich wpływ na środowisko
naturalne i skutki gospodarcze. Jest to jednym
z bodźców zachęcających do projektowania oraz
produkcji sprzętu elektrycznego i elektronicznego
w sposób w pełni uwzględniający oraz umożliwiający jego naprawę, modernizację, demontaż oraz recykling. Jednak część producentów wprowadza na rynek produkty, których innowacyjne i niekonwencjonalne rozwiązania uniemożliwiają ponowne użycie
poszczególnych podzespołów lub naprawę. Stosowanie specyficznych rozwiązań projektowych nie
wpływa korzystnie na ochronę środowiska naturalnego i wymogów bezpieczeństwa z tym związanych,
dlatego to na wytwórców nałożony został obowiązek
finansowania odbioru zużytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego ze składowisk oraz jego przetworzenia.
Obowiązki nałożone na firmy produkujące i wprowadzające na rynek urządzenia posiadające w sobie
elementy elektryczne i elektroniczne (czyli m.in.
produkujące i handlujące nim pod własną marką)
mają źródło w dokumentach polskich i europejskich.
Pierwszym tego typu nadrzędnym dokumentem europejskim była Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady nr 2002/96/WE z 27. 01. 2003 r. nakładająca
na wszystkie państwa członkowskie obowiązek
sprawowania ścisłego nadzoru nad postępowaniem
z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem. Dyrektywa ta określała m.in. zakres oraz terminy wykonania obowiązków ciążących na producentach oraz
obowiązki odpowiedniego informowania użytkowników. W 2012 r. uchylono ww. dyrektywę, zastępując
ją nową – Dyrektywą Parlamentu Europejskiego
i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie
zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
(WEEE) (Dz. Urz. UE L 197/38 z 24. 07. 2012 r.).
Zarówno uchylona, jak i nowa dyrektywa obejmuje
cały sprzęt elektryczny i elektroniczny wykorzysty-
45
wany przez konsumentów (w tym także baterie
i akumulatory). Kolejna Dyrektywa – 91/157/EWG –
reguluje kwestie zbierania oraz unieszkodliwiania
zużytych baterii i akumulatorów zawierających rtęć,
kadm lub ołów.
Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Główny
Inspektorat Ochrony Środowiska wpisanych było
kilkanaście tysięcy podmiotów, w tym m.in.:
 4 597 prowadzących działalność w zakresie wprowadzania sprzętu,
 10 458 prowadzących działalność w zakresie zbierania zużytego sprzętu,
 161 prowadzących zakłady przetwarzania,
 99 prowadzących działalność w zakresie recyklingu,
 12 prowadzących działalność w zakresie innych niż
recykling procesów odzysku,
 8 organizacji odzysku.
Na wprowadzającym sprzęt na rynek spoczywa cały szereg obowiązków, w tym m.in.:
 zorganizowanie i sfinansowanie odbioru zużytego
sprzętu,
 zawarcie umowy z prowadzącymi zakłady przetwarzania, wpisanymi do rejestru, o zdolnościach przetwórczych umożliwiających przetworzenie zebranego zużytego sprzętu,
 organizacja kampanii edukacyjnych (publiczne
kampanie edukacyjne).
Dodatkowo jest on zobowiązany umieścić na tabliczce znamionowej lub w innym widocznym miejscu trwałą informację dotyczącą:
 zakazu umieszczania zużytego sprzętu łącznie
z innymi odpadami, wraz z wyjaśnieniem znaczenia oznakowania (załącznik nr 3 do ustawy z dnia
29 lipca 2005 r.),
 potencjalnych skutków dla środowiska i zdrowia
ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie,
 masy sprzętu.
Zobowiązany jest też do osiągnięcia określonych
poziomów odzysku i recyklingu. Poziomy te w zależności od grupy sprzętu wahają się w przedziale
70-80% dla procesu odzysku i 50-75% – dla procesu
recyklingu. Dodać w tym miejscu wypada, że do
masy „e-odpadów” poddanych odzyskowi i recyklingowi wlicza się zarówno masę zużytego sprzętu
przekazanego do ponownego użycia, jak i masę części składowych pochodzących z zużytego sprzętu,
przekazanych do ponownego użycia, przy czym dotyczy to zużytego sprzętu przekazanego prowadzącemu zakład przetwarzania wpisany do rejestru.
Zarówno wprowadzający sprzęt, jak i organizacje
zajmujące się odzyskiem sprzętu elektrycznego
46
MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA
i elektronicznego, którzy w danym roku nie dopełnili
obowiązku odzysku i recyklingu swoich produktów
wprowadzonych na rynek, są zobowiązani do uiszczenia opłaty produktowej. Opłata ta liczona jest
oddzielnie dla poziomu odzysku i recyklingu w każdej grupie sprzętu określonego w załączniku nr 1 do
wspomnianej ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
Jednym z istotniejszych obowiązków wprowadzającego sprzęt jest sporządzanie raportów okresowych
z prowadzonej działalności i składanie w Głównym
Inspektoracie Ochrony Środowiska następujących
dokumentów:
 w terminie do dnia 31 lipca (za okres od 1 stycznia
do 30 czerwca) i do dnia 15 marca (za okres od
1 lipca do 31 grudnia każdego roku) − sprawozdania o masie wprowadzonego na rynek sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz masie sprzętu zebranego z rynku,
 w terminie do dnia 15 marca po roku, w którym
nastąpiło zebranie lub odzysk, w tym recykling,
zużytego sprzętu – sprawozdania o osiągniętych
poziomach zbierania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu,
 w terminie do dnia 15 marca każdego roku – wykazu zakładów przetwarzania, z którymi zawarł
umowę,
 w terminie do dnia 31 marca roku kalendarzowego
następującego po roku, którego opłata dotyczy –
informacji o wysokości należnej opłaty produktowej (w przypadku nieosiągnięcia wymaganych
progów odzysku i recyklingu „e-odpadów”).
Wprowadzający sprzęt jest zobowiązany do prowadzenia dodatkowej ewidencji obejmującej informacje dotyczące ilości i masy wprowadzonego sprzętu. Służy ona do wyliczania osiąganych poziomów
zebrania i recyklingu zużytego sprzętu i powinna być
przechowywania przez okres 5 lat, licząc od końca
roku kalendarzowego, którego dotyczy [5].
Ustawa implementuje do polskiego porządku prawnego ostatnio wydane akty unijne z tego zakresu,
w szczególności Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r.
w sprawie odpadów oraz uchylającą niektóre dyrektywy (Dz. Urz. UE L 312 z 22. 11. 2008, s. 3) oraz
Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie
emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie
zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dz. Urz. UE
L 334 z 17. 12. 2010, s. 17). Znowelizowana ustawa
doprecyzowała obowiązki wytwórców odpadów,
posiadaczy odpadów gospodarujących nimi, sprzedawców i pośredników w obrocie, a także organów
administracji publicznej. Ustawa wprowadziła nowe
definicje oraz wskazała zasady dokonywania klasyfikacji odpadów i postępowania z nimi, jak również
szereg nowych rozwiązań prawnych, w tym przede
wszystkim rozwiązań podkreślających konieczność
zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ułatwiających ich ponowne wykorzystanie. Przepisy nowej
ustawy zmierzają do realizacji założenia, że podmioty odpowiedzialne za powstawanie odpadów powinny ponosić pełną odpowiedzialność w zakresie zapobiegania ich powstawaniu oraz zapewnienia zgodnego z zasadami ochrony środowiska recyklingu urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Zgodnie z powyższym oraz na podstawie przepisów dyrektywy [4] przyjęto porządek działań, jaki
powinien respektować wprowadzający sprzęt elektryczny i elektroniczny na rynek. W pierwszej kolejności powinien zapobiegać powstawaniu odpadów
poprzez modernizację i doskonalenie wprowadzanego na rynek sprzętu. Następnie przedsiębiorca zobowiązany jest do przygotowania swoich urządzeń
w taki sposób, aby po ewentualnych naprawach były
gotowe do ponownego użycia. W kolejnym kroku
powinien zapewnić recykling swoich urządzeń już
wycofanych z użycia. W dalszych dwóch etapach
podmiot wprowadzający powinien zadbać o proces
odzysku, a następnie o unieszkodliwienie materiałów
niebezpiecznych.
Ponadto, na mocy przepisów nowej ustawy, utworzona będzie Baza Danych o Produktach i Opakowaniach oraz Gospodarce Odpadami (tzw. BDO), która
zastąpi obecną bazę – Zintegrowany System Odpadowy. Nowa ustawa określa szczegółowo wymagania
dotyczące prowadzenia procesów wytwarzania odpadów. Wprowadzono do niej nowe definicje, takie jak:
„sprzedawca odpadów” (w ustawie zwany „dealerem”), „pośrednik w obrocie odpadami” („broker”)
i „zapobieganie powstawaniu odpadów”. Zakres
niektórych z wcześniej obowiązujących terminów
(np. „odzysk” czy „recykling”) istotnie zmieniono.
4. NOWELIZACJA USTAWY O ODPADACH
Od 23 stycznia 2013 r. obowiązuje znowelizowana
ustawa o odpadach [2]. Nowa ustawa określa środki
służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi,
zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na
środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi, a także
ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające
efektywność takiego użytkowania.
Przyjęte w ustawie zasady postępowania z odpadami mają na celu przede wszystkim zapobieganie
ich powstawaniu oraz ograniczanie ich wytwarzania.
Nr 12(514) GRUDZIEŃ 2013
Warto zauważyć, że dotychczasowe informacje
przedsiębiorców o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami
tracą ważność z dniem wejścia w życie wspomnianej
ustawy. Pozwolenia na wytwarzanie odpadów wydane w 2012 r. zachowają ważność do dnia wskazanego
w poszczególnych dokumentach. Podobnie rzecz się
ma w przypadku pozwoleń na zbieranie odpadów
i ich recykling, jednak ich ważność nie może trwać
dłużej niż dwa lata od dnia wejścia w życie nowej
ustawy o odpadach. Wprowadzający na rynek odpady
niebezpieczne w ilości powyżej 1 Mg rocznie oraz
inne niż niebezpieczne w ilości powyżej 5 000 Mg
rocznie są zobowiązani do uzyskania nowego pozwolenia na wytwarzanie odpadów.
Nowelizacja ustawy o odpadach to początek istotnych zmian w prawodawstwie polskim. Ministerstwo Środowiska dnia 5 lutego 2013 r. opublikowało projekt założeń nowej ustawy o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektronicznym. Przedmiotowa regulacja ma dokonać transpozycji przepisów prawa
Unii Europejskiej dotyczących gospodarowania
zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym
do polskiego prawa. Termin implementacji dyrektywy ustalono na 14 lutego 2014 r. Oprócz dostosowania polskiego prawa do zmienionej dyrektywy
w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego projekt kładzie duży nacisk na uszczelnienie polskiego systemu i ograniczenie swobody działalności „szarej strefy”.
W założeniach Ministerstwa Środowiska nowa
ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym zmieni i doprecyzuje kwestie transgranicznego przemieszczania odpadów, z uwzględnieniem
rodzajów transportu, wprowadzi nowy sposób zbierania zużytego „e-sprzętu” i nałoży obowiązek zbierania zużytego sprzętu przez duże sklepy bez konieczności zakupu nowego urządzenia przez konsumenta. Dodatkowo projekt zakłada stworzenie
specjalnego systemu monitorującego przepływ zużytego sprzętu na poszczególnych etapach jego
zagospodarowywania – począwszy od punktu zbiórki, a skończywszy na ostatecznym jego zagospodarowaniu.
Nowa ustawa skupi się także na grupie sprzętu
o najwyższym koszcie przetworzenia. To ten rodzaj
„e-odpadów” jest najbardziej niebezpieczny dla
środowiska i zdrowia ludzkiego. Wysoki koszt przetworzenia wynika bowiem w dużym stopniu z konieczności unieszkodliwienia substancji niebezpiecznych.
Potrzeba pilnego uchwalenia projektowanej ustawy wynika także z konieczności zapewnienia prawidłowej i terminowej transpozycji przepisów ak-
47
tów prawa Unii Europejskiej do prawa krajowego,
a w szczególności wprowadzenia przepisów wynikających z nowej unijnej dyrektywy WEEE [3],
które umożliwią polskim podmiotom działanie
w systemie na takich samych zasadach, jak podmioty z pozostałych państw członkowskich.
5. RECYKLING „E-ODPADÓW”
Wprowadzający sprzęt jest zobowiązany do zorganizowania i finansowania zbierania zużytych „eśmieci” z rynku, a także przetwarzania, recyklingu
i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego
z gospodarstw domowych. W ramach tych działań
powinien zawierać umowy z prowadzącymi zakłady
przetwarzania, wpisanymi do rejestru, o zdolnościach przetwórczych umożliwiających przetworzenie zebranego zużytego sprzętu. Jeśli nie zawiera
takiej umowy z zakładem przetwórczym, to organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego musi przejąć jego obowiązki w tym zakresie.
Podczas przetwarzania odpadów zostają z nich
wyselekcjonowane zarówno frakcje materiałowe
nadające się do recyklingu i ponownego wykorzystania (tworzywa sztuczne, metale żelazne i nieżelazne, szkło i inne), jak również elementy niebezpieczne dla środowiska, które należy unieszkodliwić
(przełączniki i źródła światła zawierające rtęć, kondensatory elektrolityczne, baterie, akumulatory freon i inne).
Przedsiębiorca wprowadzający na rynek urządzenia elektryczne i elektroniczne powinien zapewnić
odbiorcy ich bezpieczny recykling. Pierwszym krokiem do prawidłowego wykorzystania posiadanego
sprzętu, który uległ uszkodzeniu, jest jego naprawa
i regeneracja. Zajmują się tym zarówno autoryzowane serwisy producentów, jak i inne firmy, które
mogą po naprawie przywrócić dane urządzenie do
użytku zgodnie z przeznaczeniem. W praktyce jednak jest to około 2% całego sprzętu wprowadzanego
na rynek. Zwykle naprawa uszkodzonego urządzenia jest nieopłacalna, ponieważ sprzęt jest przestarzały i nie nadaje się do ponownego użycia. Drugim
krokiem jest recykling, czyli ponowne wykorzystanie części urządzeń. W tym celu dokonuje się weryfikacji pozostałych sprawnych elementów, a następnie kieruje je do regeneracji lub naprawy. Ostatnim
krokiem jest właściwy odzysk, czyli podjęcie działań prowadzących do odzyskania substancji, materiałów lub energii. Jak wynika z raportu GIOŚ
z 2011 r. [6], prawie wszystkie „e-odpady” są przekształcane właśnie w taki sposób. Efektem tego
48
ME
ECHANIZACJ
JA I AUTOMA
ATYZACJA GÓRNICTWA
G
A
działania jesst odzyskanie z zużytych
h urządzeń ellektrycznych i elektronicznnych wielu rodzajów
r
maateriałów – odd różnorodnyych metali, poprzez mieedź,
gumę, złotoo, po substanncje niebezpieczne, jak rrtęć
czy freon. O
Odzyskane materiały
m
i surrowce ponow
wnie
trafiają na rynek (po znacznie
z
niżższych cenacch),
a następnie do odbiorcóów końcowycch oraz na skkładowiska.

6. ZARZĄD
DZANIE „E--ODPADAMI”
Aby spełnnić wymogi zawarte w obowiązującyych
aktach praw
wnych regulujjących zarów
wno wprowaddzanie, jak i w
wycofanie z rynku „e-urzządzeń”, nalleży
stworzyć moodel zarządzaania uwzględ
dniający wszyystkie ustawy, dyrektywy i rozporządzeenia. W ram
mach
rozpowszechhniania tzw. „dobrych praaktyk” w dalsszej
części artykkułu przedstaawione zostaanie zarządzaanie
„e-odpadam
mi” na przykłładzie Instytu
utu Technik Innowacyjnychh EMAG, który jest wpro
owadzającym
m na
rynek sprzętt z zakresu ellektroniki. Sp
przęt ten zalicczany jest do dwóch grupp: sprzęt teleinformatyczzny
i telekomunnikacyjny oraz przyrządy
y do nadzorru i
kontroli, w ttym:
 sprzęt służ
żący do trannsmisji głosu,, obrazu lub innych inforrmacji za poomocą techno
ologii telekom
munikacyjnejj,
Produkcja urządzeń
u
elektryczznych
i elektroniicznych
urządzenia
u
pomiarowe
p
w
ważące lub do nastawuu
używane
u
w gospodarstw
wie domowy
ym lub jakoo
sprzęt
s
laborattoryjny,
 pozostałe
p
przzyrządy nadzzoru i kontrroli używanee
w obiektach i instalacjach pprzemysłowy
ych (np. w pa-nelach
n
sterow
wniczych).
W 2005 r. In
nstytut EMAG
G wystąpił do
d Głównegoo
Insspektoratu Occhrony Środoowiska o nad
danie numeruu
rejestrowego i od tej ppory oficjaln
nie widniejee
w rejestrze prrzedsiębiorcóów wprowad
dzających naa
ryn
nek urządzen
nia elektrycznne i elektron
niczne. Zgod-niee z obowiązu
ującym praweem numer ten
n umieszcza-ny jest na wszystkich
w
do
dokumentach związanychh
z wprowadzany
w
ymi na rynek urządzeniam
mi.
Z kolei w 2008 r. E
EMAG podp
pisał umowęę
z firmą, która raz na kwaartał zbiera ze
z specjalniee
przzygotowanych pojemnikóów baterie, akumulatory,
a
,
św
wietlówki itp. Dodatkowo firma ta odb
biera od kon-traahentów EMA
AG-u wycoffany z użyciaa sprzęt, niee
pob
bierając od nich
n
żadnychh opłat, a razz na pół rokuu
przzekazuje do GIOŚ
G
(w imieeniu EMAG--u) dokumen-ty potwierdzająące zebranie z rynku urzządzeń elek-try
ycznych i elek
ktronicznych przynależnych do ustalo-nych grup sprzęętu.
Do
D końca 2012 r. Instytutt Technik Inn
nowacyjnychh
EM
MAG roczn
nie wprowad
adzał na ry
ynek okołoo
7 Mg
M urządzeń elektrycznycch i elektronicznych. Spo-sób
b zarządzaniaa „e-odpadam
mi” w tym ok
kresie przed-staawia rysunek 1.
Wdroożenie na ryneek
Zbiórka oodpadów
przez ffirmę
obsługująccą EMAG
Segreegacja odpadó
ów
Transpport
na składoowiska
Recykling
Ponow
wne
wykorzyystanie
produktów ssegregacji
Rys. 1. Łań
ńcuch usuwannia odpadów
w w Instytucie EMAG [8]
Nr 12(514) GRUDZIEŃ 2013
Ponieważ Instytut EMAG zmienił profil działalności,
skupiając się na badaniach naukowych i pracach rozwojowych, od końca ubiegłego roku na mocy podpisanych
zobowiązań, w tym umów licencyjnych, obowiązek ten
przejęło Centrum Transferu Technologii CTT EMAG,
które stało się jednocześnie producentem. Po stronie
Instytutu sprzedaż urządzeń, a tym samym ich wprowadzanie na rynek, ograniczono do minimum.
7. EDUKACJA PROEKOLOGICZNA
Ustawy, dyrektywy i rozporządzenia to prawna
strona polityki dotyczącej „e-odpadów”. Równie
istotna jest jednak świadomość potencjalnego odbiorcy „e-sprzętu” względem potencjalnych skutków dla
środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego, wynikających z obecności substancji niebezpiecznych
w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych.
W Polsce, jak można sądzić na podstawie danych
statystycznych, część firm i konsumentów posiada
prawdopodobnie niewystarczającą wiedzę na temat
zagrożeń wynikających z niewłaściwego postępowania z zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Wiąże się też z tym brak właściwej wiedzy na
temat możliwych sposobów odzysku i utylizacji, jak
również obowiązków, jakie ciążą w tym względzie
na producentach sprzętu.
Zużyty i nieprzydatny sprzęt elektryczny i elektroniczny to odpady szczególnie niebezpieczne dla środowiska. Zagrożenie to stwarzają przede wszystkim
szkodliwe i trujące substancje (np. rtęć, freon, kadm),
stosowane w urządzeniach produkowanych w latach
ubiegłych. Substancje te uwolnione z porzuconych
urządzeń przenikają do gleby, wody i powietrza.
Zużyte sprzęty elektryczne i elektroniczne – zgodnie
z ustawą i dyrektywą unijną – stanowią nową kategorię odpadów niebezpiecznych. Powinny być oddawane do specjalnych punktów zbierania. Selektywne
zbieranie, segregacja, odpowiednie przechowywanie,
przetworzenie i unieszkodliwienie zawartych w nich
szkodliwych substancji chronią środowisko.
W tym względzie dużą rolę odgrywa informacja
kierowana do użytkowników urządzeń elektrycznych
i elektronicznych o zakazie wyrzucania na śmietnik
„e-odpadów” oraz o wymogu ich selektywnego zbierania oraz o formie zwrotu wycofanego z użycia
sprzętu i możliwościach jego oddania w specjalistycznych punktach. Warto w tym miejscu wspomnieć, że odbiór „elektrośmieci” należy do obowiązków punktów zbierania odpadów na terenie całego
kraju. Co ważne, odbiór sprzętu jest bezpłatny.
49
Jak twierdzą światowe koncerny produkujące
sprzęt elektroniczny, korzystając z recyklingu, możemy odzyskać do 80% surowców i podzespołów,
które nadają się do powtórnego przetworzenia. W ten
sposób można zmniejszyć wykorzystanie w przemyśle nowych surowców naturalnych oraz ograniczyć
emisję CO2 co najmniej o 20%. Niestety badania
pokazują, że 75% użytkowników nie stosuje najprostszych form recyklingu w postaci segregacji
śmieci, a prawie połowa nie zdaje sobie sprawy, że to
możliwe. W prosty sposób przekłada się to na zużyty
sprzęt elektryczny i elektroniczny. Według danych
GIOŚ w Polsce w 2011 r. wprowadzono na rynek
515 tys. Mg nowego sprzętu, a zebrano 143 tys. Mg
„elektroodpadów” [5]. W przeliczeniu na jednego
mieszkańca Polski dało to 3,55 kg zebranego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw domowych. Zgodnie z unijnymi przepisami wynik ten
powinien osiągnąć pułap 4 kg na osobę, a po 2016
roku – 8 kg.
Według nowych planów ustawodawczych niektórym państwom UE przysługiwał będzie pewien zakres elastyczności w osiąganiu założonych celów.
Dziesięć krajów (w tym Polska), które nie mają jeszcze wystarczającej infrastruktury do przetwarzania
ZSEE, a jednocześnie wytwarzają ich mniej niż najbardziej rozwinięte państwa UE, będzie mogło ustanowić nieco mniejszy limit zbiórki. Poziom ten ustalono na 40% masy sprzętu wprowadzonego na rynek
(w 2016 r.), a termin osiągnięcia docelowej wartości
(65% lub 85%) przedłużono do roku 2021. Obecnie
w Polsce zbiera się około 30% masy sprzętu wprowadzonego na rynek [7].
8. PODSUMOWANIE
Problem „e-śmieci” narasta wraz z rozwojem technologicznym, stąd konieczność odpowiedniego postępowania z uszkodzonym lub przestarzałym sprzętem elektrycznym i elektronicznym nie powinna być
jedynie kwestią wymogów prawa, ale przede wszystkim osobistej odpowiedzialności za środowisko każdego z jego użytkowników.
Mając na względzie przyszłość naszego środowiska
naturalnego oraz nas samych, stale należy zachęcać
wszystkich producentów do propagowania proekologicznej produkcji „e-sprzętu”, jego prawidłowego
i oszczędnego wykorzystywania oraz – przy współpracy z użytkownikami – późniejszego recyklingu.
Projekt nowelizacji ustawy o zużytym sprzęcie
elektrycznym i elektrycznym wprowadzi w Polsce
50
nowe standardy. W ślad za nowymi wytycznymi
zmianie ulegną także przepisy wykonawcze, które
nałożą na producentów i wprowadzających sprzęt na
rynek nowe obowiązki. Doprecyzowanie istniejących
i nałożenie nowych obowiązków na producentów,
recyklerów i organizacje odzysku pozwoli na większą kontrolę nad „e-odpadami” i dokumentacją z nimi
związaną. Obecnie kluczowe znaczenie dla wprowadzających na rynek ogólnie rozumianą elektronikę
ma zarządzanie produkcją oraz dystrybucją sprzętu,
a następnie recyklingiem „e-odpadów”. Nie inaczej
będzie w przyszłości. Wprowadzenie nowej ustawy
wymusi na wszystkich wprowadzających i producentach inwestycje związane z odpowiednim zarządzaniem, co przyniesie wymierne efekty dla samego
przedsiębiorcy i środowiska naturalnego. Nie bez
znaczenia pozostanie także obowiązek ciągłego informowania i utrwalania wiedzy oraz świadomości
ludzi w zakresie prawidłowego pozbywania się odpadów elektrycznych i elektronicznych.
MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z dnia
29 lipca 2005 r. Dz. U. nr 180, poz. 1495 z późn. zm.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 21.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia
4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego
i elektronicznego (WEEE). Dz. Urz. UE L 197/38 z 24. 07. 2012.
Przybycin W.: Logistyczny system gospodarki stałymi odpadami
komunalnymi. „Recykling”, 2006, nr 11(71).
Portal internetowy Instytutu Ochrony Środowiska
http://www.ios.edu.pl/.
Raport o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem
elektrycznym i elektronicznym w 2011 roku, Główny Inspektorat
Ochrony Środowiska, Warszawa 2012.
Funkcjonowanie i nieprawidłowości w systemie zarządzania
zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) w Polsce,
Raport wykonany na zlecenie MultiCommunication Sp. z o.o.,
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2010.
Łańcuch usuwania odpadów w Instytucie EMAG – opracowanie
własne.
Artykuł został zrecenzowany przez dwóch niezależnych recenzentów.