Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzi

Kraków, dnia 14 czerwca 2013 roku
Prof. nadzw. dr hab. Teresa Olearczyk
OPINIA PROGRAMU
Teresa Król „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie.
Program nauczania dla uczniów klas V-VI szkoły podstawowej”,
Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2013
Program Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas V-VI szkoły
podstawowej autorstwa Teresy Król jest realizacją podstawy programowej (rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 30 sierpnia
2012 roku, poz. 977) i uwzględnia „Cele kształcenia – wymagania ogólne” oraz „Treści nauczania –
wymagania szczegółowe”.
Treści nauczania zgodne z treściami zawartymi w Podstawie programowej zostały rozłożone na dwa
lata nauczania (w klasie V i VI) po 19 godzin lekcyjnych, w tym po 5 godzin w grupach
jednopłciowych – dla chłopców i dla dziewcząt – zgodnie z ustaleniami wynikającymi z
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 lutego 2012 roku zmieniającego
rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o
życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości
rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w
podstawie programowej kształcenia ogólnego, (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 300).
Zgodnie ze standardami struktura niniejszego programu zawiera:
szczegółowe cele kształcenia i wychowania, ujęte w formie operacyjnej, treści
nauczania, które są realizacją wyznaczonych celów,
procedury osiągania celów kształcenia i wychowania z konkretnymi propozycjami na każdą
jednostkę lekcyjną,
opis założonych osiągnięć ucznia,
materiały i środki dydaktyczne, które zostaną wykorzystane do realizacji wyznaczonych
treści programowych.
Z uwagi na specyfikę zajęć wychowania do życia w rodzinie – przedmiot nie podlega ocenie,
gratyfikacja za aktywność ucznia i jego zaangażowanie została omówiona w uwagach wstępnych do
Programu.
Zagadnienie dotyczące indywidualizacji procesu nauczania, tj. zróżnicowania potrzeb i możliwości
uczniów zostało uwzględnione przez dobór odpowiednich form i metod oraz pomocy dydaktycznych,
zaproponowanych w każdej jednostce lekcyjnej. Szeroki wachlarz propozycji umożliwia
nauczycielowi wykorzystanie takich rozwiązań metodycznych oraz dobór takich materiałów i
środków dydaktycznych, które mogą być dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów.
Ponadto szeroka oferta dydaktyczna (materiały źródłowe, np. scenariusze zajęć i ciekawe rozwiązania
metodyczne) umożliwiają rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów. Praktyka szkolna
wskazuje na duże zainteresowanie uczniów szkoły podstawowej (II etap nauczania) zagadnieniami
podejmowanymi na zajęciach wychowania do życia w rodzinie. Dlatego też niniejszy Program i jego
obudowa powinny zmobilizować prowadzącego zajęcia do zastosowania szerokiego spektrum
ćwiczeń i warsztatów z użyciem środków dydaktycznych.
Program spełnia warunek realności realizacji zajęć w toku zaplanowanych godzin dydaktycznych.
Wprawdzie punkty dotyczące „Treści nauczania” i „Procedur osiągania celów” charakteryzują się
szeroką ofertą i szczegółowością, ale jak zaznaczono w uwagach wstępnych, od nauczyciela zależy
taki wybór propozycji, aby dostosować realizację programu do możliwości percepcyjnych uczniów,
ich zainteresowań i potrzeb grupy.
Realizator programu ma możliwość podejmowania decyzji i rozwiązań metodycznych, które będą
sprzyjały zastosowaniu zdobytej wiedzy w działaniu wychowanków, np. różne sposoby
rozwiązywania konfliktów (rówieśniczych i międzypokoleniowych); rozpoznawanie uczuć, emocji i
ukierunkowanie działań; tworzenie i podtrzymywanie relacji koleżeńskich i przyjacielskich;
dokonywanie odpowiedzialnych wyborów w korzystaniu ze współczesnej oferty medialnej. Za
nowatorstwo Programu „Wędrując ku dorosłości” należy uznać dostosowanie tematów i treści
nauczania do współczesnych problemów związanych z rozwojem cywilizacyjnym, np. uwzględniono
problemy cyberprzemocy, uzależnienia od gier komputerowych, uwiedzenia w Sieci, zaburzeń w
odżywianiu dziewcząt (anoreksja i bulimia) itp.
Zagadnienie równości płci zostało szczególnie podkreślone, z zaznaczeniem równoważności i
komplementarności.
Zarówno w realizacji treści nauczania, jak i celów szczegółowych przestrzega się zasady integracji.
Ujęcie holistyczne natury człowieka daje adolescentom możliwość harmonijnego rozwoju i
dokonywania odpowiedzialnych wyborów w sferze ludzkiej płciowości. Chodzi przecież o to, aby
ten szczególny przedmiot wspierał rodziców w ich zadaniach wychowawczych.
Konkluzja kwalifikacyjna
Zgodność Programu „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas VVI szkoły podstawowej” autorstwa Teresy Król z rozporządzeniami MEN, w tym również z
wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012
roku w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i
programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z dnia 3 lipca
2012 r. poz. 752) oraz nowatorstwo i wymienione wyżej walory upoważniają do wydania
pozytywnej opinii o Programie i rekomendowania go do użytku szkolnego do zajęć wychowanie
do życia w rodzinie w klasach V-VI szkoły podstawowej.
Prof. nadzw. dr hab. Teresa Olearczyk
pedagog rodziny; wykładowca Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
oraz Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego,
autorka wielu publikacji książkowych i artykułów
nt. psychologii społecznej i pedagogiki rodziny
doc. dr Teresa Olearczyk mgr
Ewa Kosińska
OPINIA PROGRAMU
Teresa Król: „Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie
Program nauczania dla klas I-III gimnazjum, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2009
1. Aktualizacja programu i dostosowanie do nowych podstaw programowych
Nowa wersja programu Teresy Król do zajęć edukacyjnych: wychowanie do życia w rodzinie jest
programem całościowym, czyli obejmuje cały III etap edukacyjny (klasy I-III gimnazjum), i zawiera
treści obowiązujące w nowych podstawach programowych z dnia 23 grudnia 2008 roku (Dz.U z dnia
15.01.2009 r., Nr 4, poz. 17).
Należy zaznaczyć, że w stosunku do opracowanej w 1999 roku podstawy programowej z dnia
12.08.1999 r. oraz jej nowelizacji z dnia 26.02.2002 r. obecna podstawa programowa wychowania do
życia w rodzinie pozostała prawie niezmieniona.
Aktualizacja nowej podstawy polega głównie na uwzględnieniu zmian społeczno-cywilizacyjnych,
które uwidoczniły się w ciągu ostatnich 10 lat. I dlatego w obowiązujących podstawach znajdujemy
trzy nowe hasła: – rodzina niepełna,
– prostytucja nieletnich,
– informowanie o możliwościach pomocy – system poradnictwa dla dzieci i młodzieży (w zadaniach
szkoły).
Program „Wędrując ku dorosłości” uwzględnia te nowe treści, przeznaczając na ich realizację
odrębne jednostki lekcyjne.
2. Budowa programu a możliwości percepcyjne uczniów
Materiał nauczania został ułożony w kolejne cykle w spiralnym układzie treści. Spiralny czyli
koncentryczny układ treści daje możliwość utrwalenia wiedzy i jej poszerzenia, dostosowując
materiał do wieku i możliwości percepcyjnych ucznia. W realizacji zajęć WdŻwR powyższy problem
ma istotne znaczenie.
W klasie I gimnazjum wiadomości mają charakter podstawowy, często nawiązujący do informacji,
które uczeń uzyskał na zajęciach z wychowania do życia w rodzinie w szkole podstawowej (np. o
dojrzewaniu). W klasie II następuje pogłębienie informacji i wprowadzenie nowych wiadomości i
umiejętności. W klasie III zaproponowany materiał bazuje na wiadomościach wcześniej
przyswojonych przez ucznia, ale dotyczy zagadnień bardzo poważnych, np. planowania rodziny,
rozpoznawania płodności, a także ojcostwa i macierzyństwa.
3. Założenia i cele programu
Młody człowiek ma prawo do rzetelnej informacji o tym, co dzieje się z jego ciałem i psychiką w
okresie dorastania, jakie przemiany w nim zachodzą i jaki jest cel tych procesów. Oczekuje też od
dorosłych wsparcia psychicznego i moralnego.
Systematyczna realizacja celów i treści programu „Wędrując ku dorosłości” daje młodemu
człowiekowi szansę dużego wsparcia w burzliwych latach jego życia.
Przejście z dzieciństwa w okres młodości jest obecnie o tyle trudniejsze, że gwałtownie zwiększa się
dystans międzypokoleniowy i rozwija komercyjna kultura młodzieżowa. Dlatego też niektóre treści
programowe z pierwszej edycji programu (z 1999 roku), umieszczone wówczas w klasie II lub III,
zostały obecnie przesunięte do klasy I, np. „Przedwczesna inicjacja seksualna” czy „Presja
seksualna”.
Ogólny i ważny cel programu – pomoc młodemu człowiekowi w harmonijnym rozwoju − jest zgodny
z celami określonymi w podstawach programowych. Zawarte w nim cele operacyjne zakładają, że
ich realizacja w toku lekcji przełoży się na konkretne, możliwe do sprawdzenia zachowania uczniów,
poszerzy ich umiejętności i wiedzę. Wiele z tych celów opiera się na wartościach promujących
integralne ujęcie ludzkiej seksualności. Oprócz rozwijania strony intelektualnej uwypukla potrzebę
rozwijania uczuć: empatii, przyjaźni, a także przyjęcie postawy odpowiedzialności w sferze płci i
związanych z nią zachowań. Potrzeba wypracowania szacunku wobec obu płci i umiejętności
kierowania popędem seksualnym (odroczenie aktywności seksualnej) to jedno z najważniejszych
zadań rozwojowych okresu dojrzewania. Można je tym łatwiej osiągnąć, im szybciej nastąpi
internalizacja systemu wartości norm i wzorów zachowań zapewniających przygotowanie do
pełnienia przyszłych ról małżeńskich i rodzicielskich.
4. Treści nauczania
Program „Wędrując ku dorosłości” obejmuje zestaw podstawowych treści nauczania do zajęć
wychowanie do życia w rodzinie, zgodnych z rozporządzeniem MEN, i przeznaczonych na III etap
edukacyjny.
Program określa kolejność realizacji treści w poszczególnych klasach. Część zajęć (tj. 5 godzin w
każdej klasie) została zaplanowana z podziałem na grupy: dziewcząt i chłopców. Niektóre tematy
dotyczą spraw typowo dziewczęcych a część dotyczy tylko chłopców, np. odmienność problemów
związanych z dojrzewaniem. W grupach jednopłciowych prowadzący może liczyć na nieskrępowane
zadawanie pytań i wyjaśnienie wątpliwości (materiał programowy został dostosowany do typowych
zagadnień nurtujących dziewczęta i chłopców).
Nowe wiadomości bazują na tych, które uczeń już posiada, aby przechodzenie od materiału znanego
do nieznanego ułatwiało proces uczenia się, np. rozpoznawanie okresów płodności i niepłodności
(planowanie rodziny) opiera się na informacjach dotyczących anatomii i fizjologii układu
rozrodczego.
Program „Wędrując ku dorosłości” cechuje łączenie teorii z praktyką. Pierwsze i ostatnie zajęcia w
każdej klasie dają młodzieży szansę na wyrażanie swoich planów i oczekiwań związanych z realizacją
WdŻwR. Nauczyciel – kreator winien uwzględniać postulaty uczniów (rozsądne i realne!). Zajęcia
WdŻwR powinny odpowiadać aktualnym potrzebom młodzieży (np. poruszenie takich tematów, jak:
sposoby rozwiązywania konfliktów międzypokoleniowych, budowanie więzi rodzinnych,
przyjacielskich itp.).
5. Metody i techniki nauczania
W programie „Wędrując ku dorosłości” zaproponowano wiele metod mobilizujących aktywność
uczniów, które zwiększają szansę efektywności zajęć; podaje się szereg rozwiązań i sposobów
realizacji zajęć.
Konkretne umiejętności społeczne, zmiana postaw, poszerzenie wiedzy uczniów są możliwe, jeśli
nauczyciel zaplanuje zajęcia WdŻwR za pomocą dobrze dobranej metody. Skuteczność lekcji
prowadzonych według zaproponowanych w programie „Wędrując ku dorosłości” rozwiązań powinna
być duża − nauczyciel ustrzeże się monotonii i wyzwoli zaangażowanie uczniów.
6. Pomoce dydaktyczne i materiały
Osiągnięcie zamierzonych celów ułatwiają odpowiednio dobrane środki dydaktyczne. W programie
proponuje się użycie tradycyjnych środków, takich jak foliogramy czy plansze, ale także nagrań
dźwiękowych, prezentacji multimedialnych oraz filmów edukacyjnych. Będą one sprzyjały bardziej
efektywnemu przyswajaniu wiedzy. Wykazy filmów i innych pomocy dydaktycznych nauczyciel
znajdzie w spisie umieszczonym we wstępnych uwagach do Programu.
7. Realizacja programu a osiągnięcia uczniów
Stopniowa i systematyczna realizacja zajęć WdŻwR (w ciągu 42 godzin) na III etapie edukacyjnym
daje uczniom szansę znalezienia odpowiedzi na podstawowe egzystencjalne pytania. Zmobilizuje
nastolatków do zastanowienia się nad wartościami życia rodzinnego, seksualności i miłości. Cele,
zadania i treści zostały tak zaplanowane, aby ułatwić młodym ludziom bezpieczne dorastanie.
8. Ocena poprawności merytoryczno-dydaktycznej
a)
Program „Wędrując ku dorosłości” cechuje rzetelność i zgodność z najnowszą wiedzą z
dziedziny: medycyny, biologii, psychologii, socjologii i pedagogiki.
b)
Jest dostosowany do III etapu edukacyjnego pod względem właściwego doboru pojęć, nazw,
terminów i stopnia trudności.
c)
Zakres materiału rzeczowego jest odpowiednio dostosowany do liczby godzin
przewidzianych w ramowym planie nauczania „wychowania do życia w rodzinie”; uwzględniono
również zróżnicowanie materiału dla grup dziewcząt i grup chłopców.
d)
Program zawiera treści zgodne z przepisami prawa i
ratyfikowanymi
umowami
międzynarodowymi.
9. Konkluzja kwalifikacyjna
Program nauczania „Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie dla klas I-III
gimnazjum autorstwa Teresy Król może być przeznaczony do zajęć wychowanie do życia w
rodzinie na III etap edukacyjny.
doc. dr Teresa Olearczyk
pedagog rodziny;
wykładowca Uniwersytetu Pedagogicznego
w Krakowie
autorka wielu publikacji książkowych
i artykułów nt. psychologii społecznej
i pedagogiki rodziny.
mgr Ewa Kosińska
psycholog, terapeuta, edukator;
wieloletni (1990-2006) doradca metodyczny
WOM
i konsultant MCDN w Krakowie, autorka
wielu publikacji
książkowych
i artykułów dla nauczycieli i wychowawców,
pedagogów i psychologów; aktualnie trener i
szkoleniowiec warsztatów psychologicznych,
terapeuta w poradni psychologicznej.