Wies³awa Hitler

Wiesława Hiller
SZTAB GENERALNY WP 1951—1956
1. Zarys organizacyjny
Opracowany w 1948 roku przez Sztab Generalny WP siedmioletni plan
rozwoju wojska na lata 1949—1955, rozpoczął nowy etap w organizacji sił zbrojnych.
Uwzględniając zaostrzającą się sytuację międzynarodową, zaplanowano znaczne
zmiany w strukturze organów dowodzenia i kierowania na szczeblu centralnym.
Jednakże szybka eskalacja napięć w stosunkach międzynarodowych, jak również
zmiany personalne w Ministerstwie Obrony Narodowej w 1949 roku, spowodowały,
że plan ten uległ rewizji już w 1950 roku, zarówno pod względem tempa jak i
kierunków rozwoju. W Sztabie Generalnym, którego szef gen. broni Władysław
Korczyc 21 grudnia 1950 roku został mianowany wiceministrem ON, dokonano w
latach 1950—1951, gruntownej przebudowy dotychczasowej struktury organizacyjnej.
29 marca 1950 roku minister Obrony Narodowej wydał rozkaz organizacyjny
nr 021/org.1, którym anulował organizację Sztabu Generalnego istniejącą wg etatu
1/1942 i rozkazał przeformować jego komórki wg nowych odrębnych etatów.
Nowa struktura wewnętrzna Sztabu Generalnego przedstawia się następująco:
1. Kierownictwo Sztabu Generalnego.
2. Oddział I Organizacyjny.
1
2
CAW, 1545/73/32, k. 77—80.
CAW, 1544/73/1190.
3. Oddział II Wywiadowczy.
4. Oddział III Operacyjny.
5. Oddział IV Komunikacji Wojskowej.
6. Oddział V Łączności Specjalnej.
7. Oddział VI Mobilizacyjny.
8. Oddział VII Planowania Materiałowego.
9. Oddział VIII Techniczny.
10. Oddział DC Topograficzny.
11. Oddział X Uzupełnień i Służby Wojskowej.
12. Oddział XI Studiów Doświadczeń Wojennych.
13. Wydział Administracyjno-Gospodarczy.
14. Wydział Polityczno-Wychowawczy.
15. Wydział Marynarki Wojennej.
16. Wydział Kadr.
17. Wydział Wyższego Wyszkolenia Wojskowego.
18. Wydział Cenzury Wojskowej.
19. Wydział Finansów.
20. Biblioteka.
Usprawnieniu Kierownictwa i działalności Sztabu Generalnego sprzyjało też
dokonanie wyżej wymienionym rozkazem podziału Sztabu na trzy funkcjonujące
piony:
operacyjny,
organizacyjno-mobilizacyjny,
planowania
materiałowego
i
technicznego i podporządkowaniu ich właściwym zastępcom szefa Sztabu — gen.
dyw. Borysowi Pigarewiczowi i generałom brygady Włodzimierzowi Benskiemu i
Dymitrowi Diminowiczowi3.
Kolejną fazę w zakresie reorganizacji struktur Sztabu Generalnego stanowiło
zapoczątkowane jesienią 1951 roku przeformowanie oddziałów na zarządy z
jednoczesną zmianą ich numeracji4. Przekształcenia te nie pociągnęły za sobą
poważniejszych zmian pod względem ich przeznaczenia i merytorycznej działalności.
Znacznej rozbudowie uległy jedynie komórki zajmujące się sprawami planowania
3
Strukturę Sztabu generalnego wg tego podziału ilustruje zał. nr 1.
Rozkaz MON 081/org. z 19.10.1951 roku. CAW, 1545/73/36, k. 323; Rozkaz MON 0088/Org. z
15.11.1951 roku. CAW, 1545/73/44, k. 120.
4
potrzeb wojska w zakresie uzbrojenia i sprzętu technicznego. Oddział VIII Techniczny
przekształcono w Zarząd XII Techniczny. Jednocześnie po przekształceniu Oddziału
VII w Zarząd VII Planowania Materiałowego, na bazie nadwyżek etatowych
przeformowanego Oddziału VII sformowano Zarząd XIII Planowania uzbrojenia
Sprzętu Technicznego i Zasobów Materiałowych5.
W trakcie przekształcania Oddziału IX Topograficznego na Zarząd IX
wyłączone zostały z jego etatu i sformowane na samodzielnych etatach niżej
wymienione komórki:
— Samodzielny Oddział Topogeodezyjny wg etatu 1/2986,
— Samodzielny Oddział Fotogrametryczny wg etatu 1/2997,
— Centralna Wojskowa Składnica Map wg etatu 1/3008.
W skład Sztabu Generalnego wchodziły również Oddział Cenzury
Wojskowej, Wojskowa Biblioteka Naukowa orz Drukarnia Sztabu Generalnego.
Biblioteka Wojskowa funkcjonowała w ramach etatu Kierownictwa jako
komórka organizacyjna szefa Sztabu. W 1953 roku na jej bazie oraz na bazie Sekcji I
Prasowej i Biblioteki Wojskowo-Historycznej Zarządu XI została sformowana
Wojskowa Biblioteka Naukowa wg etatu 1/353 i podporządkowana została szefowi
Zarządu XI Wojskowo-Historycznego. W 1956 roku została wprowadzona do etatu
tegoż Zarządu9.
Wydział Cenzury Wojskowej sformowany został na bazie Wydziału X
Głównego Zarządu Informacji wg etatu 1/31010, nas podstawie zarządzenia 0355/org.
z 26 grudnia 1951 roku11.
Drukarnia Sztabu Generalnego funkcjonowała na samodzielnym etacie 29/8
do 1951 roku i podporządkowana była szefowi Oddziału II. W myśl zarządzenia nr
0238/org. z dnia 31 sierpnia 1951 roku12 przekazana została szefowi Zarządu IX
Topograficznego z jednoczesną zmianą etatu 29/8 na etat 29/10. Zgodnie z tym
5
Rozkaz MON 081/org. z 16.10.1951 roku.
CAW, 1544/73/1880.
7
CAW, 1544/73/2639.
8
CAW, 1544/73/2027.
9
Rozkaz MON 048/org. z 31.10.1956 roku. CAW, 1945/73/68, k. 163.
10
CAW, 1544/73/2088.
11
CAW, 1545/73/39, k. 309.
12
CAW, 1545/73/39, k. 304.
6
zarządzeniem została ona podporządkowana pod względem ogólnego kierownictwa,
nadzoru oraz dyspozycyjnym gen. Pigarewiczowi, natomiast pod względem
zaopatrzenia gospodarczego — Wojskowym Zakładom Kartograficznym.
Wydziały, które występowały w strukturze Sztabu Generalnego, a nie
posiadały odrębnych etatów (Wydział Kadr, Wydział Finansowy, Wydział Marynarki
Wojennej) stanowiły komórki organizacyjne Kierownictwa Sztabu Generalnego.
Po przeprowadzeniu przeformowań według rozkazów MON 0081/org. i
088/org. struktura Sztabu Generalnego przedstawiała się następująco:
1. Kierownictwo.
2. Zarząd I Operacyjny.
3. Zarząd II Wywiadowczy.
4. Zarząd III Łączności.
5. Zarząd IV Komunikacji Wojskowej.
6. Zarząd V Łączności Specjalnej.
7. Zarząd VI Organizacyjny.
8. Zarząd VII Planowania Materiałowego.
9. Zarząd VIII Uzupełnień i Służby Wojskowej.
10. Zarząd IX Topograficzny.
11. Zarząd IX Mobilizacyjny.
12. Zarząd XI Studiów Doświadczeń Wojennych.
13. Zarząd XII Techniczny.
14. Zarząd VIII Planowania Uzbrojenia.
15. Oddział Szkolenia poza Wojskiem.
16. Wydział Administracyjno-Gospodarczy.
Wprowadzone w 1950 roku do etatu Sztabu Generalnego Szefostwo Wojsk
Łączności zostało przeformowane rozkazem MON 0088/org.13 na Zarząd III
Łączności. Jednak już w lutym 1952 roku ponownie ulega przeformowaniu na
Szefostwo Wojsk Łączności14, z jednoczesnym podporządkowaniem szefowi Sztabu
Generalnego.
13
14
Patrz przypis 4.
Rozkaz MON 018/org. z 22.02.1952 roku. CAW, 1545/73/40, k. 35.
W ramach przeprowadzonej w listopadzie 1951 roku reorganizacji, na bazie
Wydziału Wyższego Wyszkolenia Wojskowego — będącego dotąd komórką
organizacyjną Kierownictwa sformowany został Oddział IV Szkolenia poza Wojskiem
wg etatu 1/29415. Oddział ten zajmował się głównie sprawami studiów wojskowych w
ramach cywilnego szkolnictwa wyższego. Funkcjonowanie tego Oddziału w
strukturach Sztabu Generalnego trwało stosunkowo krótko, bo już w grudniu 1952
roku podporządkowany został I wiceministrowi Obrony Narodowej, jako Oddział
Szkolenia poza Wojskiem16.
Do kolejnych zmian należało sformowanie Oddziału XV Służby Drogowej.
Oddział ten sformowany został na bazie Wydziału V Dróg Kołowych Sztabu
Głównego
Kwatermistrzostwa.
W
marcu
tegoż
roku
rozkazem
011/org.17
rozformowaniu uległ Zarząd XIII Planowania Uzbrojenia Sprzętu TechnicznoBojowego i Zasobów Materiałowych, a na jego miejsce powołany został do życia
Główny Zarząd Planowania Uzbrojenia i Techniki Wojennej. W skład tego Zarządu
włączony został również Zarząd XII Techniczny18. Zmiana ta nie trwała jednak długo.
Już w grudniu 1952 roku GZPiTW został rozformowany, a na jego bazie powstały:
Zarząd XII Planowania Uzbrojenia i Techniki Wojennej, Zarząd XIII Techniczny oraz
Oddział XVI Planowania Specjalnego19. Te nowo sformowane komórki Sztabu
Generalnego, wraz z już funkcjonującym Zarządem VII Planowania Materiałowego,
podporządkowane zostały z-cy szefa Sztabu ds. planowania i uzbrojenia.
W czerwcu 1954 roku rozkazem MON 033/org.20 sformowany został Oddział
Inwestycji wg etatu 1/37321, podporządkowany bezpośrednio szefowi Sztabu
Generalnego.
Kolejne zmiany miały miejsce w 1955 roku. Rozkazem MON 005/org. z 31
stycznia rozformowany został Zarząd XII Planowania Uzbrojenia Techniki Wojennej i
Sprzętu Wojskowego. W lipcu 1955 roku Oddział Inwestycji przeniesiony został na
15
Rozkaz MON 089/org. z 19.12.1952 roku. CAW, 1545/73/40, k. 242.
CAW, 1545/73/40, k. 14.
17
CAW, 1545/73/40, k. 8.
18
Rozkaz MON 011/org. z 1.03.1952 roku. CAW, 1545/73/40, k. 18.
19
Rozkaz MON 0084/org. z 9.12.1952 roku. CAW, 1545/73/40, k. 228.
20
CAW, 1545/73/52, k. 81.
21
CAW, 1544/73/2503.
16
etat 1/398 Zarządu XII Inwestycji22. Jednak już w listopadzie tegoż roku rozkazem
MON 073/org.23 został rozformowany. Stan osobowy oraz akta przekazane zostały
szefowi Tyłów WP celem wykorzystania przy formowaniu Zarządu Inwestycji i
Budownictwa MON.
Jedną z ostatnich zmian jakie miały miejsce w omawianym okresie, było
utworzenie rozkazem MON 013/org.24 z 20.04.1956 roku redakcji Czasopisma
Wojskowo-Historycznego, która stanowiła komórkę organizacyjną Zarządu XI
Wojskowo-Historycznego.
Dalsze zmiany zapoczątkowane we wrześniu 1956 roku otwierają nowy etap
w dziejach Sztabu Generalnego WP oraz w całych Siłach Zbrojnych. Przebieg zmian
w strukturach Sztabu Generalnego WP w latach 1951—1956 ilustruje załącznik nr 2.
Rola i zakres kompetencji Sztabu Generalnego w lalach 1951—1956 w
stosunku do poprzedniego okresu bardzo wzrosła. Znajdowało to odbicie w jego
strukturze organizacyjnej. Posiadał on m.in. wiodącą rolę w dziedzinie szkolenia. W
ramach Zarządu I Operacyjnego utworzony został Oddział Szkolenia Operacyjnego,
który zajmował się problematyką szkolenia lotnictwa, marynarki wojennej i obrony
przeciwlotniczej kraju, jako rodzajów sił zbrojnych. Szkolenie to odbywało się w
ścisłej współpracy ze specjalistami poszczególnych rodzajów wojsk i innych
oddziałów Sztabu Generalnego.
W 1951 roku utworzony został w ramach Sztabu Generalnego Oddział
Szkolenia poza Wojskiem zajmujący się głównie sprawami studiów wojskowych w
ramach szkolnictwa cywilnego. W strukturach Sztabu przetrwał do końca 1952 roku,
kiedy to przekazany został do dyspozycji wiceministra obrony Narodowej gen. armii
Stanisława Popławskiego, w którego rękach skupione zostały wszelkie zagadnienia
związane ze szkolnictwem wojskowym, zarówno na uczelniach resortu ON, jak i na
uczelniach cywilnych.
Tworzono także nowe komórki organizacyjne przeznaczone do realizacji
nowych zadań stawianych przed Sztabem Generalnym przez kierownictwo resortu,
głównie w dziedzinie uzbrojenia i sprzętu technicznego oraz planowania
22
Rozkaz MON 0034/org. z 23.07.1955 roku. CAW, 1945/58, k. 112.
CAW, 1545/73/58, k. 300.
24
CAW, 1545/73/68, k. 36.
23
materiałowego25.
Działalnością Sztabu Generalnego w omawianym okresie kierował do
18.01.1954 roku gen. broni Władysław Korczyc, a następnie gen. broni Jerzy
Bordziłowski.
2. Zawartość aktowa
Akta Sztabu Generalnego WP za lata 1951—1956 stanowią zespół złożony, na
zawartość którego składają się archiwalia wytworzone przez jego komórki
organizacyjne, a więc kierownictwo, zarządy, oddziały i wydziały.
Aktom zespołu nadano układ strukturalno-rzeczowo-chronologiczny, biorąc
za podstawę strukturę Sztabu Generalnego wynikającą z etatu 1/363 Kierownictwa26
oraz etatów podporządkowanych mu zarządów, oddziałów i instytucji. Za podstawę
nadania układu w poszczególnych zarządach i oddziałach przyjęto te etaty, których
struktura wewnętrzna najpełniej znajduje odbicie w wytworzonych aktach. W
przypadku gdy nie było możliwe odtworzenie struktur wewnętrznych, aktom nadano
układ rzeczowo-chronologiczny (Oddział XV Służby Drogowej, Oddział XVI
Planowania Specjalnego).
Całość zespołu liczy 3.638 j.a. zawartość jest niezmiernie bogata zarówno pod
względem treści, jak i formy. Odzwierciedla bowiem całokształt spraw związanych z
funkcjonowaniem i rozwojem wojska w latach 1951—1956, a w wielu przypadkach
także działalność wykraczająca poza ramy ściśle wojskowe. Ze względu na
różnorodność i dużą ilość materiałów, w niniejszym artykule omówione zostaną
jedynie
najważniejsze grupy dokumentów występujących w poszczególnych
komórkach organizacyjnych wg układu nadanego aktom zespołu.
Zespół akt Sztabu Generalnego rozpoczynają archiwalia Kierownictwa (442
j.a.), w skład którego wchodzą następujące komórki:
1. Kancelaria Główna.
25
Szczegółowy zakres działania Sztabu Generalnego zawiera instrukcja z 31.12.1951 roku. CAW,
222/53/7, s. 179—209.
26
CAW, 1544/73/3007. Strukturę tę ilustruje załącznik nr 3.
2. Wydział Polityczny.
3. Wydział Kadr.
4. Wydział Wojskowych Spraw Zagranicznych.
5. Wydział Finansów.
Akta wytworzone przez Kancelarię Główną to przede wszystkim rozkazy i
zarządzenia
wewnętrzne
dotyczące
spraw
organizacyjnych,
personalnych
i
porządkowych, a także sprawozdania z działalności poszczególnych zarządów i
instytucji Sztabu Generalnego. Do ciekawszych materiałów należą: projekt uchwały
Prezydium Rządu w sprawie zorganizowania Przedstawicielstwa PRL do Komisji
Repatriacyjnej i Komisji Nadzoru Państw Neutralnych w Korei oraz notatka i
meldunek szefa Zarządu Topograficznego w sprawie delimitacji północnej granicy
państwa z ZSRR i naruszania granic powietrznych Polski przez obce samoloty
rozpoznawczo-bombowe.
Wydział
Polityczny
reprezentowany
jest
głównie
przez
materiały
sprawozdawcze, które są odbiciem zapoczątkowanej w lutym 1951 roku w
organizacjach
partyjnych
wojska,
kampanii
sprawozdawczo-wyborczej
i
przeprowadzonych w jej toku konferencji partyjnych. Spora część materiałów dotyczy
działalności kół ZMP, Koła Ligi Kobiet i grup związkowych instytucji podległych
Sztabowi Generalnemu — są to plany i sprawozdania z działalności. Całość zamykają
zestawienia statystyczne oraz imienne wykazy członków i kandydatów PZPR.
Stosunkowo obszerna dokumentacja zgromadzona została w Wydziale Kadr
(75 j.a.). Zawiera ona materiały statystyczne i opisowe ilustrujące politykę personalną
w wojsku, a zwłaszcza przy obsadzaniu etatowych stanowisk oficerskich w
poszczególnych zarządach Sztabu Generalnego, instytucjach i jednostkach WP. Do
materiałów tych zaliczyć można: rozkazy personalne Szefa Sztabu wyznaczające i
zatwierdzające oficerów na stanowiska, plany zamierzeń kadrowych, notatki
służbowe, analizy oraz wykazy kwalifikacyjne.
Uzupełnieniem tych akt są materiały ewidencyjne w postaci ksiąg
ewidencyjnych i etatowych, rejestrów lub wykazów oficerów poszczególnych
zarządów, oddziałów i instytucji Sztabu Generalnego, rodzajów wojsk i służb,
informujące o brakach kadrowych i wakujących stanowiskach. Znaczną część w tej
grupie stanowią rozkazy nominacyjne i odznaczeniowe oraz opinie służbowe.
Jeśli chodzi o Wydział Wojskowych Spraw Zagranicznych to reprezentowany
jest w głównej mierze przez sprawozdania z działalności attache’atów, raporty i
korespondencję związaną z wyjazdami oficerów i pracowników cywilnych na urlopy
do ZSRR oraz wykazy oficerów zakwalifikowanych na studia do ZSRR. W wydziale
tym znajdują się również wykazy Ministerstwa Gospodarki Komunalnej dotyczące
lokalizacji cmentarzy żołnierzy armii radzieckiej oraz spisy poległych.
Akta zgromadzone w Wydziale Finansów to głównie preliminarze dochodów i
wydatków budżetowych, kontroli gospodarki finansowej Sztabu Generalnego
uzupełnione rozkazami wewnętrznymi szefa Sztabu Generalnego i szefów instytucji
podległych.
Podstawowym zarządem Sztabu Generalnego WP był Zarząd I Operacyjny. W
oparciu o jego działalność szef sztabu koordynował prace pozostałych zarządów i
oddziałów oraz instytucji centralnych MON, w zakresie szeroko rozumianej
działalności operacyjno-dowódczej, szkoleniowej i prowadzenia pracy wojennonaukowej. Zarząd liczy 350 j.a.
Jego struktura wewnętrzna przedstawia się następująco:
1. Kancelaria.
2. Oddział I Operacyjny.
3. Oddział II Lotnictwa i Obrony P/Lotniczej.
4. Oddział III Marynarki Wojennej.
5. Oddział IV Szkolenia Operacyjnego.
6. Oddział V Studiów i Przygotowań TDW.
7. Oddział VI Naukowo-Wydawniczy.
8. Redakcja Biuletynu Informacyjnego.
9. Wydział Ogólny.
10. Wydział Hydrometeorologiczny.
Akta zgromadzone w kancelarii i Wydziale I Operacyjnym to przede
wszystkim akty normatywne ogólnopaństwowe i resortowe regulujące działalność w
zakresie obronności państwa, tak wojska jak i resortów cywilnych. Znajdują się tu
również materiały w sprawie przejmowania terenów pod zarząd MON, dyslokacji
jednostek, a także dotyczące operacyjnego rozpoznania stanu dróg, mostów, umocnień
obronnych i fortyfikacji o znaczeniu operacyjno-obronnym. Występują tu również
dokumenty
związane
z
utworzeniem
i
działalnością
Misji
Polskiej
przy
Międzynarodowej Komisji Rozjemczej w Indochinach. Są to uchwały Prezydium
Rządu, rozkazy organizacyjne, plany rotacji oraz sprawozdania z działalności Misji.
W aktach Oddziału Lotnictwa i Obrony P/Lotniczej wyróżnić należy
dokumenty dotycząc
dyslokacji
lotnisk
i
sieci
posterunków
obserwacyjno-
meldunkowych służb terenowej obrony przeciwlotniczej. Znajdujemy tu również
instrukcje o organizacji i zakresie działania tych służb, jak również sprawozdania i
meldunki z ich działalności operacyjnej.
Zawartość aktową Oddziału Marynarki Wojennej stanowią instrukcję o
organizacji i zakresie działania Dowództwa Marynarki Wojennej, dokumenty
dotyczące wykorzystania jednostek pływających marynarki handlowej i innych
obiektów pływających podległych Ministerstwu Żeglugi. Są tu również plany
lokalizacji i budowy stanowisk baterii nadbrzeżnych, jak również materiały z ćwiczeń
i gier wojennych przeprowadzonych z Dowództwem Marynarki Wojennej oraz we
współdziałaniu z wybranymi jednostkami POW.
Pracę Oddziału Szkolenia Operacyjnego, oprócz rozkazów i zarządzeń
wyszkoleniowych, obrazują wytyczne, plany i programy szkolenia operacyjnotaktycznego oraz sprawozdania z kontroli organizacji i szkolenia operacyjnego
prowadzonego w sztabach OW oraz w zarządach Sztabu Generalnego. Znajdują się tu
także materiały do ćwiczeń w ramach szkolenia operacyjnego wyższych oficerów i
sztabów oraz dokumentacja z przeprowadzonych ćwiczeń.
W grupie akt Oddziału Studiów i Przygotowania TDW znajdują się opisy
wojskowo-geograficzne kraju, charakterystyki stanu zachowania dróg kołowych,
mostów; sieci kolejowych oraz opisy dróg wodnych.
Stosunkowo małą grupę akt stanowią materiały z działalności Oddziału
Naukowo-Wydawniczego, Wydziału Hydrometeorologicznego i Redakcji Biuletynu
Informacyjnego. Wyróżnić w niej możemy plany pracy oddziałów, materiały —
referaty, artykuły przesyłane do wykorzystania przez redakcję. Uzupełniają je opisy
hydrograficzne i klimatyczne, a także sprawozdania z działalności wydziału
wojskowego przy PIHM.
Ostatnią grupę akt Zarządu Operacyjnego stanowią archiwalia Wydziału
Ogólnego, gdzie oprócz działalności ogólnej znajdujemy materiały dotyczące rozwoju
i rozbudowy telekomunikacji ogólnopaństwowej z jednoczesnym przystosowaniem jej
do potrzeb operacyjnych wojska. W jej skład wchodzą założenia projektowe, projekty
wstępne oraz opisy i dokumentacja sieci połączeń kablowych.
Kolejnym zarządem jest Zarząd IV Komunikacji Wojskowej (240 j.a.) o
następującej strukturze wewnętrznej:
1. Oddział I Przewozów.
2. Oddział II Techniczny.
3.Oddział III Szkolenia Bojowego.
4.Oddział IV Mobilizacyjny.
5. Oddział V Finansowo-Kontrolny.
6. Oddział VI Kontrolny.
Najliczniejszą, a zarazem najciekawszą grupę akt tego zarządu stanowią akta
Oddziału II Technicznego. Występują tu piany robot wojskowo-kolejowych, a także
sprawozdania
z
zakresu
odbudowy
linii
kolejowych,
budowy
rejonów
przeładunkowych i przewozowych. Zachowana w dużej ilości dokumentacja
techniczna (szkice, plany sytuacyjne, opisy techniczne) oraz materiały ewidencyjne
dopełniają całość informacji o planowaniu, modernizacji i rozbudowie sieci PKP z
uwzględnieniem potrzeb przeładunkowych. Akta zgromadzone w pozostałych
oddziałach pozwalają jedynie na ogólną orientację w zakresie mobilizacji transportu i
przygotowania go do wykorzystania w okresie wojny, a także szkolenia kadr
komunikacji wojskowej.
Stosunkowo nieliczną grupę akt (92 j.a.) stanowi Zarząd V Łączności
Specjalnej. Jego komórki organizacyjne to:
1. Kancelaria.
2. Oddział I Operacyjno-Szyfrowy.
3.Oddział II Operacyjno-Szyfrowy.
4. Oddział III Kontroli i Inspekcji.
5. Wydział IV Wyszkolenia Kadr.
Znajdujemy tu rozkazy i zarządzenia ministra ON i szefa GZP dotyczące
organizacji i doskonalenia tajnego dowodzenia, a także ochrony tajemnicy wojskowej,
jak również sprawozdania z kontroli ich przestrzegania. Ponadto znajdują się tu
szyfrogramy, sprawozdania i meldunki organów szyfrowych zawierające m.in.
informacje o sposobach zapewnienia bezpieczeństwa w okresie referendum i wyborów
do Sejmu oraz sprawozdania okręgów wojskowych o gotowości wojskowej
podległych jednostek. W Wydziale Wyszkolenia Kadr wyróżnić należy wytyczne,
plany i programy szkolenia oficerów łączności specjalnej.
Rozwiązywanie problemów organizacyjnych Wojska Polskiego jako całości
było zadaniem Zarządu VI Organizacyjnego. Akta tego zarządu (348 j.a.)
odzwierciedlają więc procesy i sposoby tworzenia planów organizacyjnych. I tak, w
Wydziale
I
Organizacyjnym
spotkamy
projekty
planów
i
plany
zmian
organizacyjnych, plany rozwoju wojska, meldunki dowództw rodzajów wojsk i służb,
okręgów wojskowych o stanie realizacji zamierzeń organizacyjnych. W aktach
Wydziału II Etatowego można wyróżnić projekty etatów, struktur organizacyjnych
jednostek, a także zarządzenia organizacyjne dotyczące formowania i rozformowania
jednostek WP. Archiwalia Wydziału III Ewidencyjnego to meldunki i zestawienia
statystyczne,
zestawienia
etatowo-ewidencyjne
wg
specjalności
oraz
księgi
rozlokowania jednostek WP. Ostatnią grupę tworzą akta Wydziału Ogólnego, na którą
składają
się
rozkazy
wewnętrzne
zarządu,
ewidencje
etatów
i
zarządzeń
organizacyjnych.
Znaczną
grupę
akt
tworzą
dokumenty
Zarządu
VII
Planowania
Materiałowego, Mobilizacyjnego i Bieżącego (237 j.a.). Odzwierciedlają one pracę
zarządu w zakresie zbierania informacji o potrzebach zaopatrzeniowych całości sił
zbrojnych, planowania wieloletnich i rocznych dostaw sprzętu, uzbrojenia i amunicji,
planowania
budżetowego
oraz
koordynowania
potrzeb
wojska
z
planami
ogólnonarodowymi. Materiały te występują w postaci uchwał rządowych, dyrektyw,
rozkazów, zarządzeń oraz planów zaopatrzenia w sprzęt i uzbrojenie dla
zabezpieczenia potrzeb bieżących i mobilizacyjnych, jak również sprawozdań z ich
realizacji. Znaczną grupę akt zarządu stanowią projekty i tabele należności do etatów,
zarówno czasu pokojowego, jak i wojennego, jak również rozdzielniki sprzętu,
uzbrojenia i amunicji na zapas bieżący i mobilizacyjny.
Kolejną grupę archiwaliów stanowią materiały zgromadzone w zarządzie VIII
Uzupełnień i Służby Wojskowej (211 j.a.). Są to przede wszystkim rozkazy i
zarządzenia MON i Sztabu Generalnego normujące sprawy zwolnień żołnierzy do
rezerwy, rejestracji i wcielania poborowych do wszystkich rodzajów wojsk i służb, a
także sprawozdania z przebiegu rejestracji i poboru. Spora część materiałów tego
zarządu ma charakter ewidencyjno-statystyczny.
Zarząd IX Topograficzny reprezentowany jest przez 111 j.a. Wymienić tu
należy
normatywy
reprezentujące
zasady
sporządzania
map
podkładowych
(geologicznych), plany prac naukowo-badawczych oraz programy i plany szkolenia
podchorążych Oficerskiej Szkoły Topografów. Do zarządu tego włączono również 16
j.a. akt Wojskowych Zakładów Kartograficznych i 23 j.a. Samodzielnego Oddziału
Fotogrametrycznego. Są to w głównej mierze rozkazy wewnętrzne i akta działalności
partyjnej.
W kolejnym Zarządzie X Mobilizacyjnym dominują akta obrazujące
zamierzenia perspektywiczne rozwoju wojska ze szczególnym uwzględnieniem
potrzeb mobilizacyjnych. Wymienić tu należy instrukcje mobilizacyjne opracowane
przez zarząd, a także sprawozdania, meldunki i wykazy o mobilizacyjnych zasobach
osobowych, jak również dokumenty normujące pracę organów mobilizacyjnych
różnych szczebli.
Akta Zarządu Xl Wojskowo-Historycznego (74 j.a.) można podzielić na pięć
grup:
1. Akta normatywne — rozkazy, zarządzenia, instrukcje dotyczące organizacji
i zakresu działania zarządu.
2. Akta działalności wydawniczej — plany wydawnicze, recenzje nadsyłanych
materiałów oraz rozdzielniki i wykazy wydawnictw.
3. Materiały szkoleniowe — wytyczne, plany i programy.
4. Materiały Komisji Słownictwa Wojskowego i Regulaminów.
5. Akta z działalności POP, plany szkolenia politycznego.
Najliczniejszy, reprezentowany przez 717 j.a. jest Zarząd XIII Techniczny.
Akta te obrazują przede wszystkim działalność Sztabu Generalnego w zakresie
rozwoju badań naukowo-badawczych i wojskowych. Są to plany, sprawozdania i
protokoły z prac naukowo-badawczych i prób doświadczalnych, wnioski i projekty
racjonalizatorskie oraz wykazy patentów. Ciekawą grupę materiałów stanowią tu
archiwalia dotyczące organizacji, planowania i szkolenia bojowego. Występują one w
postaci uchwał, instrukcji, zarządzeń, planów i sprawozdań nadsyłanych z jednostek
podległych.
Całość
uzupełnia
dokumentacja
techniczna
w
postaci
opisów
technicznych sprzętu, broni i amunicji, rysunków technicznych oraz fotokopii i
światłokopii. Występują tu również fotografie sprzętu i uzbrojenia.
Niewielka ilość akt, bo tylko 16 j.a., obrazuje działalność Oddziału XIV
Szkolenia poza Wojskiem. Ilustrują one proces szkolenia studentów fakultetów
wojskowych przy wyższych uczelniach cywilnych w kraju. Dokumenty występują w
formie planów, programów, sprawozdań i protokołów pokontrolnych.
Kolejną komórką organizacyjną Sztabu Generalnego jest Oddział XV Służby
Drogowej (158 j.a.). Archiwalia oddziału można podzielić na 3 grupy: pierwsza —
rozkazy, zarządzenia, wytyczne i plany dotyczące modernizacji, budowy i rozbudowy
dróg i mostów, druga — sprawozdania i meldunki z realizacji planów materiałowych
oraz wykonania robót drogowo-mostowych i trzecia grupa — dokumentacja
techniczna (założenia projektowe, technologia produkcji, normy).
Jako
następny
występuje
Oddział
XVI
Planowania
Specjalnego.
Najliczniejszą grupę tego oddziału stanowią umowy pomiędzy ministerstwami obrony
narodowej ZSRR i Polską na dostawy sprzętu wojskowego, uzbrojenia i części
zamiennych oraz sprawozdania z realizacji tych umów, jak również protokoły
zdawczo-odbiorcze i wykazy sprzętu dostarczonego stronie polskiej.
Następna grupa to księgi ewidencji sprzętu i uzbrojenia importowanego
eksportowanego w ramach Krajów Demokracji Ludowej. Pozostałe dokumenty
dotyczą działalności ogólno-organizacyjnej oddziału. Są to wyciągi z rozkazów
personalnych, punkty do rozkazów oraz meldunki o stanie bojowym i ewidencyjnym.
Akta Wydziału Cenzury Wojskowej (7 j.a.) i Wydziału AdministracyjnoGospodarczego (8 j.a.) są niezwykle szczupłe. Zachowały się tu jedynie rozkazy
dzienne i akta działalności partyjnej POP.