docRaport Końcowy Leader
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport Końcowy Leader
„UDZIAŁ SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH W TWORZENIU I REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH. ZASADY TWORZENIA I FUNKCJONOWANIA LOKALNYCH GRUP DZIAŁANIA – ANALIZA DOŚWIADCZEŃ I PRZYKŁADÓW Z HISZPANII – WNIOSKI DLA POLSKI” Raport końcowy Warszawa, listopad 2005 r. Sektorowy Program Ministerstwo Rolnictwa i Operacyjny Rozwoju Wsi „Restrukturyzacja i ul. Wspólna 30, Warszawa 00modernizacja sektora 930 żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa Raport końcowy 2 Raport końcowy Spis treści Wstęp......................................................................................................................... 5 Część I Analizy ekspertów ................................................................................... 11 Wymierne korzyści płynące z działalności wspólnot lokalnych......................... 12 Doświadczenia hiszpańskie w realizacji programu inicjatywa wspólnotowa LEADER+ w latach 2000 – 2006 na terytorium całego kraju............................ 39 Zastosowanie w Aragonii zasad tworzenia i funkcjonowania lokalnych grup działania................................................................................... 84 Ekonomiczno-prawne przesłanki wykorzystania doświadczeń hiszpańskich w Polsce ............................................................................................................ 110 Część II Badanie pilotażowe .............................................................................. 127 Założenia metodologiczne badań w ramach projektu pt. ”Udział społeczności lokalnych w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju obszarów wiejskich. Zasady tworzenia i funkcjonowania LGD- analiza doświadczeń i przykładów z Hiszpaniiwnioski dla Polski”.......................................................................................... 128 Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Siedlce ............................................................................................... 134 Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Wyszogród......................................................................................... 146 Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Wodynie............................................................................................. 158 Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Staroźreby ......................................................................................... 169 Prezentacja rezultatów badań przeprowadzonych z rolnikami w gminach: Siedlce, Staroźreby, Wodynie, Wyszogród. ................................................... 181 Część III Wnioski dla Polski ............................................................................... 186 Tworzenie Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wskazówki dla tworzących lokalne grupy działania .......................................................... 187 Rozwój obszarów wiejskich w latach 2007 - 2013.......................................... 193 Podsumowanie ..................................................................................................... 206 Aneks Charakterystyka gmin ............................................................................ 208 Charakterystyka gminy Wyszogród................................................................ 209 Charakterystyka gminy Staroźreby ................................................................ 221 Charakterystyka gminy Siedlce ...................................................................... 246 Charakterystyka gminy Wodynie.................................................................... 259 3 Raport końcowy 4 Raport końcowy Wstęp Opracowanie niniejsze stanowi integralną część projektu zatytułowanego: ”Udział społeczności lokalnych w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju obszarów wiejskich. Zasady tworzenia i funkcjonowania LGD - analiza doświadczeń i przykładów z Hiszpanii – wnioski dla Polski” - finansowanego z środków UE (Leader +). Celem projektu jest zachęcenie mieszkańców wybranych czterech gmin do aktywnego uczestniczenia na rzecz rozwoju tych obszarów. Projekt był realizowany w dwóch etapach. Etap pierwszy służył określeniu potencjału oraz szans rozwojowych badanych obszarów. W tym celu opracowano metodologię zbierania niezbędnych informacji oraz sporządzania analiz. Na tej przygotowano charakterystyki każdej z gmin, zawierające dane socjologiczne, ekonomiczne, środowiskowe. Opracowania te zostały zawarte w czwartej części niniejszego raportu. Podsumowaniem pierwszego etapu realizacji projektu były cztery konferencje z udziałem zaproszonych ekspertów hiszpańskich. Celem drugiego etapu jest przygotowanie i publikacja niniejszego raportu końcowego oraz jego upowszechnienie. Raport końcowy został podzielony na dwie części. Pierwsza część zawiera opracowania ekspertów hiszpańskich oraz ekspertów kancelarii adwokackiej, które były omawiane podczas czterech konferencji. Konferencje te odbyły się w dnia 13 – 16 września w Wyszogrodzie, Staroźrebach, Siedlcach i Wodyniach. Przedstawiono w niej inicjatywę wspólnotową LEADER, jej początki i wpływ jaki do tej pory miała i ma na rozwój obszarów wiejskich w Hiszpanii. Warto zwrócić uwagę na zagadnienie „administrowalności”, hiszp. gobernabilidad. Oznacza ono cechę lub atrybut danej społeczności lub wspólnoty, polegający na podatności na bycie kierowanym, administrowanym w sposób efektywny, istnienia skutecznych mechanizmów umożliwiających rozstrzyganie sporów i podejmowanie decyzji o charakterze publicznym. Drugim istotnym w kontekście inicjatywy LEADER 5 Raport końcowy zagadnieniem jest koncepcja przywództwa i jego cech. Przywództwo rozumiane jako określona forma kierowania ludźmi, ich działaniami jest kluczowe dla powodzenia tej inicjatywy. Bez przywództwa opartego nie na jednostce, lecz na grupie która może zachęcić do działania na rzecz poprawy własnych warunków życia, bardzo trudno będzie osiągnąć spodziewane rezultaty. W kolejnym tekście zostały zawarte podstawowe informacje na temat inicjatywy wspólnotowej Leader, historii programu i kolejnych edycji, oraz stosowanej metodologii pracy. Wdrożenie inicjatywy wspólnotowej LEADER w Hiszpanii, na początku lat dziewięćdziesiątych, przyniosło utworzenie lokalnych grup działania w różnych regionach autonomicznych. Liczba lokalnych grup działania uczestniczących w kolejnych okresach programowania w Hiszpanii, podobnie jak w innych krajach systematycznie rosła z 52 grup Leader I do 140 grup Leader+. Nie są to wszystkie istniejące lokalne grupy działania, bo część nie dostała środków z Leadera, a część realizuje tylko program PRODER. Warto zwrócić uwagę, że Hiszpania bardzo szybko doceniła znaczenie metodologii Leader. W latach 1996 – 1999 wdrożono program PRODER (Programa Operativo de Desarrollo y Diversificación Económica de Zonas Rurales en las Regiones del Objetivo 1 – Program Operacyjny Rozwoju I Dywersyfikacji Gospodarczej Obszarów Wiejskich Regionów Celu 1). Jego celem było pobudzanie zrównoważonego rozwoju w okręgach, z regionów Celu 1, które nie były beneficjentami środka B (innowacja) inicjatywy wspólnotowej Leader II. Program ten był wdrażany poprzez lokalne grupy działania tak jak Leader. Obecnie realizowany PRODER 2 skierowany jest do wszystkich obszarów i jest wdrażany poprzez Zintegrowane Regionalne Programy Operacyjne w regionach Celu 1 oraz poprzez Regionalne Programy Rozwoju Obszarów Wiejskich w pozostałych regionach. W części przypadków istnieją lokalne grupy działania, które korzystają jednocześnie ze środków Leader i PRODER. Przedstawione zostały także efekty związane z wdrożeniem inicjatywy Leader w jednym z 17 regionów – w autonomicznym regionie Aragonii. Przedstawiono informacje na temat rozdysponowania środków, charakterystyki Aragonii oraz realizowanego programu regionalnego. Z analizy rezultatów Leader II w Aragonii wynika, że „...można zauważyć znaczącą zmianę w społeczności wiejskiej, która na 6 Raport końcowy wielu naszych obszarach miała poważne „kompleksy prowincjonalne” w stosunku do społeczności miejskiej, i pesymistycznie spoglądali w przyszłość szukając rozwiązania swoich problemów jedynie w rezygnacji. Dziś pod względem społecznym znaczenie „obszarów wiejskich” (tradycje, dziedzictwo, kultura...) zostało przewartościowane i mieszkańcy zdali sobie sprawę, że mogą działać, że część ich przyszłości zależy od nich samych i ich inicjatywy. Logicznie ta zmiana perspektywy jest wynikiem działania różnych czynników, ale inicjatywa LEADER okazała się urzeczywistnieniem tego, co jest możliwe”. Odnosząc się do doświadczeń hiszpańskich należy uwzględnić jeszcze jeden aspekt – administracyjny podział kraju. Hiszpania jest podzielona na 17 regionów autonomicznych. Regiony odpowiadają polskim województwom, ale należy pamiętać, że hiszpańska autonomia to nie polski samorząd terytorialny, to dwie różniące się od siebie koncepcje administracyjne. Regiony są podzielone na prowincje, przy czym tak jak jest to na przykład w przypadku Madrytu czy Asturii regiony mogą składać się z jednej prowincji (obszar regionu i prowincji pokrywa się). Prowincje są podzielone na gminy. Inicjatywa Leader w Hiszpanii jest wdrażana na poziomie comarca, pod względem zasięgu terytorialnego jest odpowiednikiem polskiego powiatu. Przy czym istnienie comarca nie wynika z konstytucji Hiszpanii tylko z możliwości wspólnego wykonywania usług takich jak opieka zdrowotna czy wysypisko śmieci. Comarca w odróżnieniu od polskiego powiatu nie ma przypisanych zadań, środków na ich realizację ani urzędu. Tak więc, mimo występowania pewnych problemów administracyjnych i finansowych ogólna ocena jest bardzo pozytywna. „Najważniejszą nauką z LEADER II, że niezależnie jak bardzo zaniedbany był obszar, jest możliwe, że społeczeństwo włączy się w procesy jego rozwoju.” Opracowanie przygotowane przez Indywidualną Kancelarię Adwokacką Małgorzata Supera z pewnością będzie ważną wskazówką dla tych co chcą utworzyć lokalne grupy działania w Polsce. Celem realizowanego w Polsce programu pilotażowego jest przede wszystkim promocja metodologii Leader, zachęcenie do zakładania lokalnych grup działania oraz przygotowywania zintegrowanych strategii rozwoju 7 Raport końcowy lokalnego. Trzeba pamiętać, że Polska aż do dnia akcesji do Wspólnot Europejskich, nie mogła korzystać ze środków dostępnych w ramach inicjatywy wspólnotowej Leader, bo ta była skierowana tylko i wyłącznie do państw członkowskich i niedostępna w ramach środków przedakcesyjnych. W szczególności z punktu widzenia osób tworzących lokalne grupy działania, warto zwrócić uwagę na podrozdział na temat form prawnych w jakich mogą funkcjonować grupy zgodnie z polskim ustawodawstwem. Jest to tym ważniejsze, że wybór formy prawnej determinuje dalsze funkcjonowanie lokalnej grupy – przez sposoby podejmowania decyzji po możliwość przyjmowania nowych członków. Program pilotażowy jest realizowany w ramach dwóch schematów. Celem Schematu I jest tworzenie lokalnych grup działania i przygotowywanie zintegrowanych strategii rozwoju obszarów wiejskich. W ramach tego schematu I Polsko Hiszpańska Fundacja Współpracy i Rozwoju przeprowadziła badania pilotażowe w czterech gminach województwa mazowieckiego: Wyszogrodzie, Staroźrebach, Siedlcach i Wodyniach oraz zorganizowała konferencje szkoleniowe. Badania pilotażowe odbywały się w oparciu o wywiady grupowe i indywidualne, które odbyły się w dniach 25 i 26 sierpnia, z przedstawicielami wspomnianych czterech gmin. Opracowane wyniki tych badań zostały zawarte w części drugiej niniejszego raportu. W części trzeciej przedstawiono zasady przygotowywania Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz omówiono dwa najnowsze rozporządzenia Rady odnoszące się do programu Leader w latach 2007 – 2013. Najważniejsza zmiana polega na wprowadzeniu jednolitych ram finansowych i programowych. Do inicjatywa wspólnotowa Leader była do tej pory finansowana z obu sekcji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. W jego miejsce utworzono dwa fundusze: Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancja oraz Europejski Fundusz Rolniczy Rozwój Obszarów Wiejskich. To właśnie z tego drugiego funduszu będzie finansowany Leader w nowym okresie programowania, w latach 2007 – 2013. Dokonana została ocena inicjatywy Leader i uznano, że osiągnęła poziom dojrzałości umożliwiający obszarom wiejskim wdrożenie podejścia Leader w szerszym zakresie w ramach głównego programowania rozwoju obszarów wiejskich. Zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) z dnia 20 września 2005 r. określa wsparcie 8 Raport końcowy rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Leader jest jedną z czterech osi i jednocześnie ma być podstawową metodologią służącą osiągnięciu celów i realizacji pozostałych trzech osi (osi 1 gospodarczej; osi 2 środowiskowej i osi 3 społecznej). Mam nadzieję, że niniejszy raport będzie interesującym źródłem informacji dla tych, którzy interesują się zagadnieniem rozwoju obszarów wiejskich jak i tych, którzy chcą skorzystać z metodologii Leader i poprzez utworzenie lokalnej grupy działania przyczynić się do rozwoju gminy w której mieszkają. 9 Raport końcowy 10 Raport końcowy Część I Analizy ekspertów 11 Raport końcowy Wymierne korzyści płynące z działalności wspólnot lokalnych Administrowanie gminami1 Przez pojęcie administrowania rozumiemy strukturę relacji pomiędzy różnymi podmiotami pozwalającą na podejmowanie decyzji w sprawach publicznych. Wspomniana struktura relacji jest zbiorem mniej więcej określonych zasad i procedur, które warunkują i określają współgranie podmiotów podczas podejmowania decyzji dotyczących jakiegoś kolektywu (rozwiązywanie problemów, odpowiedź na potrzeby mieszkańców, itp.). Administrowanie, rozumiane jako struktura relacji decyzyjnych staje się z każdą chwilą coraz bardziej złożone, ponieważ, nie tylko włącza podmioty z różnych sektorów: publicznego, prywatnego i społecznego, ale także robi to na zasadzie współzależności wielopoziomowych. Na system decyzyjny wpływ mają jednostki: poczynając od lokalnych organizacji społecznych po organizacje pozarządowe o charakterze międzynarodowym, od małych przedsiębiorstw prywatnej inicjatywy do dużych międzynarodowych i powiązanych grup, jak również, co jest oczywiste, jednostki z różnych obszarów rządowych. Dlatego też, termin administrowanie jest terminem ogólnym jeśli chodzi o mechanizmy relacji pomiędzy różnymi podmiotami, które mają swój udział w procesie decyzyjnym. W tym znaczeniu administrowanie nie jest synonimem demokracji, z uwagi na to, że mechanizmy relacji, pozwalające na przedstawienie swoich interesów, korzystanie z praw, wykonywanie obowiązków i pośredniczenie w sporach pomiędzy jednostkami, mogą, ale nie muszą, być mechanizmami demokratycznymi. 1 Administrowanie z hiszp. gobernanza, jest rozumiany jako nowy styl rządzenia, różniący się od tradycyjnych z kontrolą hierarchiczną, także poprzez rolę jaką odgrywa współpraca i interakcja miedzy władzą publiczną oraz podbiotami niepaństwowymi wewnątrz sieci decyzyjnych. (przyp. Tłum.) 12 Raport końcowy Współzależność występująca pomiędzy różnymi podmiotami jest zjawiskiem charakterystycznym, a zarazem niezwykle istotnym dla całego pojęcia zarządzania. W obecnych społecznościach nie zdaje już egzaminu formułowanie polityki i podejmowanie decyzji (często strategicznych) o charakterze publicznym w sposób jednostronny lub w oparciu o stare i zamknięte wzorce. Wydaje się oczywiste, że nawet najtrwalszy na świecie rząd/zarząd, gdy działa w sposób jednostronny, staje się nieefektywny, a decyzje przez niego podejmowane prowadzą do nieuniknionej katastrofy. Dlatego też pojęcie zarządzania wydaje się być czymś użytecznym, ponieważ dostosowuje się ono do aktualnego modelu społeczności, którą tworzą niezależne i powiązane ze sobą podmioty. Podmioty, które mają największy wpływ na strukturę zarządzania są określane mianem podmiotów strategicznych. Chodzi tu o te osoby, organizacje lub reprezentantów grup społecznych, którzy dysponują środkami (ekonomicznymi, prestiżem, siłą, umiejętnością mobilizacji społeczeństwa) pozwalającymi zerwać z pewnymi ogólnie przyjętymi zasadami lub wpłynąć na proces podejmowania wspólnych decyzji – często dzięki umiejętności zgłoszenia veta lub przeciwstawienia się w jakiejś sprawie lub dzięki umiejętności pokierowania decyzjami dla dobra własnych interesów. Podmioty strategiczne mogą się mocno różnić od siebie. Status ten przybrać mogą jednostki, począwszy od indywidualnych osób, przez partie polityczne, grupy zbrojne, jednostki finansowe, stowarzyszenia przedsiębiorcze lub związkowe, aż po firmy wielonarodowe. Trzeba zwrócić uwagę, że określenie strategiczny nie jest przypisane podmiotowi na stałe. Ciągłe i szybkie zmiany, jakim podlegają społeczeństwa sprawiają, że powstają nowe grupy społeczne, nowe podmioty, które umieją doprowadzić do modyfikacji zasad, a co za tym idzie, znalezienia się w korzystnym położeniu jeśli chodzi o procesy decyzyjne. Jednym z głównych czynników wpływających na siłę i pozycję podmiotu jest jego poziom organizacji. Dlatego powstawanie nowych podmiotów strategicznych w miastach jest rezultatem świadomości praw i umiejętności organizacji w celach ich obrony. 13 Raport końcowy Administrowalność2 gmin Zbliżonym do administrowania, a zarazem bardzo powszechnym pojęciem jest administrowalność. Należy jednak rozróżnić oba terminy. Administrowalność jest cechą lub atrybutem danej społeczności lub wspólnoty. Np. gmina, jest administrowalna lub możliwa do kierowania, kiedy administrowanie nią jest efektywne, tzn. kiedy istnieją mechanizmy, które pozwalają rozstrzygać spory i podejmować decyzje o charakterze publicznym. Tak samo jak w przypadku innych ogólnych pojęć, takich jak wolność czy sprawiedliwość, często bardziej dostrzegalny jest brak administrowalności lub bezrząd niż administrowalność w pozytywnym znaczeniu. Mamy do czynienia z nieadministrowalnością kiedy nie ma zdolności rozstrzygnięcia sporów pomiędzy podmiotami w sposób zinstytucjonalizowany, innymi słowy, kiedy nie istnieją zasady, które pozwoliłyby rozwiązać konflikty lub kiedy istnieją, ale nie są akceptowane przez któryś z podmiotów, szczególnie gdy jest to podmiot strategiczny. Celem jest osiągnięcie administrowalności demokratycznej wspólnoty, tzn.: sformułowanie polityki o szerokim zasięgu z udziałem większości podmiotów, stworzenie jasnych i zaakceptowanych przez większość mechanizmów podejmowania efektywnych decyzji publicznych. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi o to, żeby rozstrzygać spory i podejmować wyzwania, przed którymi stanęła dana wspólnota, respektując przy tym prawa każdej grupy. Na obszarze gminy istnieje wiele różnych podmiotów, z których każdy posiada swoje własne cele i strategie. Dane podmioty, powiązane relacjami ze sobą, są współzależne, ponieważ są jednostkami nie zdolnymi do osiągnięcia swoich zamierzeń na własną rękę, zmuszonymi do korzystania ze wspólnych środków i współpracy z innymi podmiotami. We współczesnych gminach nie istnieje żaden 2 Administrowalność (hiszp. gobernabilidad) jest to cecha własna wspólnoty politycznej, na podstawie której jej instytucje administracji działają w sposób efektywny (sprawny, skuteczny) wewnątrz swojego zakresu działania, w sposób legitymowany przez obywateli, pozwalając w ten sposób na wolne wykonywanie woli politycznej władzy wykonawczej poprzez podległość ludu. W tym pojęciu są dwie kluczowe zmienne: efektywność (jako osiągnięcie celów rządzenia i administrowania) oraz legitymacja, legalność (jako zgoda obywateli na dominację rządu). 14 Raport końcowy pojedynczy podmiot, który byłby w stanie sprecyzować strategie i plany reszty. Każdy z nich potrzebuje pozostałych podmiotów z uwagi na istniejące współzależności, równocześnie jednak stara się skierować proces decyzyjny w stronę własnych preferencji. Rezultatem tego jest złożone współdziałanie oraz różne procesy negocjacyjne. Współzależność bierze się z nierównomiernej dystrybucji środków, celów i wzajemnych spostrzeżeń pomiędzy podmiotami. W tym kontekście zarząd lokalny lub gminny jest podmiotem swoistym i najbardziej strategicznym, jednak, jak reszta podmiotów, w rzadkich przypadkach posiada autonomię i możliwość niezależnego decydowania. Jest on podmiotem o szczególnych cechach, które wynikają z uprawnień wyborczych, posiadającym specyficzną władzę przyznaną ustawodawczo. Instytucje i ich rola w administrowalności Podczas współdziałania i/lub wspólnie podejmowanych działań w codziennym życiu gminy, różne podmioty wymieniają pomiędzy sobą informacje, środki. W momencie gdy owe współdziałania często się powtarzają, zaczyna się proces ich formalizacji, tzn. podpisuje się umowy, pakty i porozumienia, i zakłada się stowarzyszenia, konsorcja, patronaty itp. Ogólnie rzecz ujmując, powstają instytucje, tzn. nowe zasady i procedury, które określają zachowanie podmiotów i ich relacje. W rzeczywistości instytucje są regułami gry dotyczącymi współdziałania społecznego. Regułami gry, które pozwalają podmiotom wchodzić w relacje między sobą, przy niskich kosztach transakcji. Ciekawe wydaje się rozróżnienie na „instytucje” i „organizacje”. Poniższy przykład zilustruje różnicę. Pomyślmy o meczu piłkarskim: każda z drużyn tworzy organizację - grupę ludzi mających wspólny cel – natomiast zasady gry, do których się stosuje, nazwijmy instytucjami. Organizacje lub jednostki, w tym przypadku kluby piłkarskie, również posiadają w swej strukturze zasady (statuty, normy, zwyczaje, itp.), dlatego też często w języku potocznym zdarza się mylić dane pojęcia. Idąc tym tokiem rozumowania, związek (syndykat) może być postrzegany jako organizacja określonej 15 Raport końcowy grupy osób i jednocześnie można go zaklasyfikować jako instytucję, której funkcją jest obrona interesów pracowników. Różne rodzaje instytucji Istnieje wiele rodzajów instytucji, które łączą zasady postępowania z odpowiadającymi im rodzajami sankcji. Aby uniknąć wyczerpującej klasyfikacji, można podzielić instytucje na trzy grupy: Pierwsza uwzględnia podział tematyczny, co pozwala wyróżnić instytucje ekonomiczne (przedsiębiorstwo, pieniądze, związki), polityczne lub podejmujące ogólne decyzje (powszechne głosowanie, parlamenty, rządy, partie polityczne, itp.), prawne (ustawy, sądy, trybunały, urzędy skarbowe, itp.), ściśle społeczne (rodzina, szkoła, narzeczeństwo, kluby sportowe, organizacje pozarządowe, itp.) i religijne lub duchowe (kościoły, sekty, kult zmarłych, itp.), itp. W drugiej grupie następuje rozróżnienie na instytucje publiczne lub rządowe, jako zasady odnoszące się do całego społeczeństwa, i na prywatne lub odnoszące się tylko do ludności cywilnej, jako zasady obowiązujące tylko osoby w nich stowarzyszone. Ostatnia grupa rozróżnia: instytucje o charakterze formalnym, wyrażone przez normy i uzgodnienia społeczne, takie jak statuty, ustawy, umowy; oraz instytucje nieformalne, które nie będąc wyrażone w sposób formalny są akceptowane, respektowane i stosowane na co dzień. Nawyki i zwyczaje zakorzenione w danej wspólnocie stanowią istotny element instytucji nieformalnych i często mają ogromne znaczenie jeśli chodzi o jej administrowalność. Wśród licznych instytucji nieformalnych funkcjonujących w każdej zbiorowości ludzkiej, istnieje dużo instytucji nielegalnych. Konkretne, zinstytucjonalizowane metody korupcji są doskonałym przykładem instytucji nieformalnych i nielegalnych, w praktyce powszechnie respektowanych przez podmioty z uwagi na wysokie koszty, jakie towarzyszą ich zapobiegnięciu. Instytucje te negatywnie wpływają na administrowalność. 16 Raport końcowy Struktura instytucyjna i jej wpływ na gminę W kręgu nauk politycznych, szkoła określana mianem „neoinstytucjonalnej” wyróżnia się poprzez kładzenie nacisku na wagę instytucji dla dobra rozwoju wspólnot, a w naszym przypadku dla dobra rządzenia wspólnotą gminną. Rozumowanie to idzie w kierunku dowiedzenia, że uzgodnienia instytucyjne (struktura instytucyjna) danej wspólnoty w żadnym wypadku nie są „obojętne”. Mają bowiem wpływ na rządzenie i rozwój wspólnoty. Przeanalizujmy kilka przykładów: systemowi instytucyjnemu, który subwencjonuje lub ukrywa realne koszty energii lub wody zdatnej do picia, trudno będzie doprowadzić do sytuacji stabilnej, de facto, będzie on wspierał proces marnotrawienia środków; uzgodnienia instytucjonalne, według których w danym mieście przyznaje się pozwolenie na roboty (plan zagospodarowania przestrzennego regulujący użytkowanie ziemi) będą warunkować model wzrostu gminy w znaczeniu bardziej lub mniej społecznym i trwałym; w końcu, wykorzystując po raz kolejny przykład semaforu i ronda, istnieją uzgodnienia instytucjonalne stymulujące inicjatywę i odpowiedzialność wśród obywateli (rondo), ułatwiając stworzenie kapitału społecznego, podczas gdy inne uzgodnienia (semafor) wprowadzają model obywatela-robota, który ma mały wpływ na kwestie wspólne. Z tej perspektywy należy zwrócić uwagę na szczególną role instytucji nieformalnych w momencie wyjaśniania procesów indukcyjnych związanych z poprawnym zarządzaniem i rozwojem ludzkim. Instytucjonalizacja i formalizacja relacji pomiędzy podmiotami jest sposobem na wzbudzenie zaufania pomiędzy nimi. Zaufanie jest elementem przełomowym dla administrowalności. Stworzenie relacji opartych na wzajemnym zaufaniu, innymi słowy wytworzenie kapitału społecznego, nie jest zadaniem i celem prostym, ani szybkim do osiągnięcia, jednak zdaje się być fundamentalnym dla promowania administrowalności demokratycznej. Zaufanie do reszty podmiotów ułatwia wprowadzenie w życie podjętych decyzji i zmniejsza obawy odnośnie realizacji decyzji przez innych. 17 Raport końcowy Wydaje się być rzeczą oczywistą, że instytucjonalność, formalna lub nieformalna, jest podstawą dla administrowalności demokratycznej, skoro decyzje strategiczne są podejmowane i wprowadzane w powiązaniu z innymi podmiotami. Interesujące jest wyróżnienie heurystycznego i adaptacyjnego charakteru „sieci” podmiotów gminnych oraz ich instytucyjność W momencie, gdy został wygenerowany minimalny kapitał społeczny, mechanizm się powiększa, tzn. stajemy przed systemami zdolnymi uczyć się od siebie samych, a co więcej przystosować się do nowych potrzeb zmieniającego się otoczenia. Innymi słowy, sieci podmiotów miejskich tworzą kulturę postępowania politycznego, które będzie miało wpływ na przyszłe procesy decyzyjne na różnych obszarach. Liderzy w gminie Mianem lidera określa się kierującego partią polityczną, premiera danego rządu, wójta gminy – zdolność do bycia liderem jest związana z wykonywaną funkcją. W tym akapicie nie będziemy podzielać tego poglądu. Przyjmijmy, że bycie liderem jest określoną formą zarządzania grupą ludzi i odpowiada organizacji formalnej (przedsiębiorstwu, organizmowi publicznemu, organizacji pozarządowej...) lub nieformalnej (wspólnocie, dzielnicy, społeczności objętej projektem...). Jakie są cechy sposobu zarządzania, które pozwalają nam nazwać osobę zarządzającą liderem? Jest wiele tekstów na ten temat, jednak odnieśmy się do dwóch cytatów w celu nakreślenia ogólnej idei. Pierwszy należy do Johna Quincy Adamsa, prezydenta Stanów Zjednoczonych w latach 1825 – 1829: „Jeżeli swoim zachowaniem inspirujesz innych do marzeń, do działania, do dążenia do wyższych celów – jesteś liderem.” 18 Raport końcowy Drugi, także został wypowiedziany przez obywatela Stanów Zjednoczonych – Waltera Lippmanna, znanego dziennikarza i myśliciela politycznego, który niezaprzeczalnie wpłynął na wielu prezydentów USA. Lippmann powiedział: „Ostatecznym dowodem na to, że ktoś spełnia funkcję lidera jest fakt, że wzbudza i pozostawia w ludziach przekonanie i chęć do kontynuowania swoich działań.” Oba cytaty dostarczają kluczowych stwierdzeń na temat przywództwa (bycia liderem): - wiąże się z działaniem - działanie musi być na użytek innych - inspiruje innych do działania - wymaga kompromisów - wyznacza cele i poszukuje efektów wykraczających poza interesy pojedynczej jednostki. Liderem politycznym jest polityk zdolny do pozytywnego wpływu na zachowanie, postępowanie i decyzje grupy mieszkańców, i pokierowania nią w kierunku określonego, wspólnego celu. Dwa doprecyzowania definicji • Pierwsze. Pozytywny wpływ na zachowanie i decyzje innych zależy, między innymi, od zachowania i decyzji samego lidera. • Drugie. Cel staje się celem wspólnym jeżeli jest ogólnie popierany. Nie są celami wspólnymi te, które zostają odgórnie narzucone. W obliczu wyżej sprecyzowanego pojęcia lidera politycznego, wydaje się być oczywiste, że nie każdy polityk jest liderem, mimo że większość z nich piastuje wysokie stanowiska. Jak zostało powiedziane wcześniej, przywództwo jest określoną formą kierowania ludźmi, działaniami, a nie jedynie spełnianiem funkcji kierowniczej. 19 Raport końcowy Z tego względu, należy dokonać rozróżnienia na liderów i działaczy politycznych. Ci ostatni są politykami, którzy wykonują swoje funkcje, jednak to nie oni są liderami. Spełniają jednak cenną rolę jeśli chodzi o prawidłowe funkcjonowanie partii demokratycznych i jakość całego środowiska politycznego, szczególnie jeżeli są świadomi swoich zadań. Oczywiście istnieją politycy, którzy nie są postrzegani jako zwykli działacze, tylko jako liderzy, pomimo że nie posiadają do tego zdolności. W takich przypadkach może dojść do dwóch diametralnie różnych sytuacji. Z jednej strony ich kadencja może być bardzo burzliwa z uwagi na nieumiejętność mądrego zarządzania i rozwiązywania sporów (albo przez umiejętność wywoływania niepotrzebnych sporów). Z drugiej strony, kadencja może upłynąć bardzo spokojnie, jednak zupełnie bezproduktywnie z punktu widzenia rozwoju wspólnoty – nie ma konfliktów, ale zarazem nie poszerzają się horyzonty rozwojowe. Pomimo że istnieją osoby z naturalnymi warunkami do bycia liderem, nie może być to zakwalifikowane jako cecha wrodzona. Wręcz przeciwnie – wszyscy liderzy muszą wykształcić pewne zdolności. W wielu wypadkach zdolności tych nabiera się empirycznie, prawie nieświadomie. W niektórych jednak, człowiek ma możliwość świadomego nabycia nowych doświadczeń, poznania technik, które warunkują dalszy proces rozwoju osobistego. Przywództwo przedsiębiorcze Wiele informacji i przydatnych rad na temat przywództwa znajduje się w literaturze i publikacjach na temat zarządzania przedsiębiorstwami. Często dla celów związanych z administracją publiczną wykorzystywane są koncepcje powstałe w procesach zarządzania przedsiębiorstwami. Idąc za przekonaniem, że sektor prywatny charakteryzuje się większą innowacyjnością i wydajnością, ciągle szuka się, w formach jego organizacji, nowych rozwiązań dla celów ulepszenia funkcjonowania sektora państwowego. 20 Raport końcowy Oczywiście, każdy powinien być otwarty na nowe pomysły i techniki, a publikacje na temat przywództwa przedsiębiorczego bez wątpienia dostarczają istotnych wniosków i refleksji. Trzeba jednak zachować ostrożność w trzech kwestiach: 1. Przedsiębiorstwo różni się w pojęciu ogólnym od gminy. W rzeczywistości jest wiele istotnych różnic. Członkowie przedsiębiorstwa są związani umowami o pracę i mają przypisane funkcje. Wydajność ich pracy, przynajmniej w teorii, określa okres zatrudnienia, ewentualny awans, poziom wynagrodzenia. W wyniku tego, istnieje przywództwo w środowisku relatywnie zamkniętym i określonym. Poza tym, każdy pracownik może opuścić przedsiębiorstwo (z własnej woli lub poprzez zwolnienie) W gminie, relacje panujące między osobami są inne. Wszyscy tworzą jej część, i, pomimo że zdarzają się przypadki wykluczenia, w gestii władz publicznych leży ich unikanie. Powiązania ze wspólnotą są różnorodne, poczynając od ekonomicznych po uczuciowe. W tym przypadku przywództwo obejmuje obszar otwarty, interaktywny i często nieprzewidywalny. Niektóre zdolności przywództwa przedsiębiorczego są przydatne dla polityka, jednak musi on posiadać również inne, odpowiadające jego zajęciu. 2. W przedsiębiorstwie, mimo że wymaga się, aby wszyscy pracownicy, choć w małym stopniu, przejawiali cechy lidera, istnieje hierarchia. W gminie jej brakuje. Może być wiele liderów, również przeciwnych sobie. Faktycznie, na zarządzanie gminą wpływ ma wiele podmiotów strategicznych. Tym określeniem nazywamy osoby lub organizacje zdolne do rozpoczęcia lub zatrzymania pewnych procesów. Przykładami takich podmiotów są: partie polityczne, organizacje przedsiębiorców, związki, stowarzyszenia wiejskie, środki komunikacji, grupy ekologiczne; lub podmioty indywidualne: wybrane osoby z polityki, z sektora gospodarczego, działacze społeczni. Wszystkie lub niektóre z tych podmiotów mogą spełniać funkcję lidera. Kompetencje i ranga takiego „przewodnictwa” mogą być równe lub przewyższać kompetencję i rangę urzędu gminy. 21 Raport końcowy Jak widać, partie polityczne są podmiotem strategicznym mającym większy wpływ na zarządzanie w miastach. Oczywiście w niektórych przypadkach (dyktatura, rządy autorytarne) lub, gdy społeczeństwo cywilne nie tworzy silnego kolektywu, partie polityczne mogą stać się podmiotem przewodzącym. Jednak w tradycyjnych wspólnotach demokratycznych stoją one na równi z innymi podmiotami. 3. „Produkt” też jest różny Celem każdego przedsiębiorstwa jest zaoferowanie jakiegoś produktu, który będzie kupowany i którego sprzedaż przyniesie konkretne zyski. W wyniku tego, umiejętności przewodzenia osoby lub osób kierujących przedsiębiorstwem powinny współgrać z dążeniami do osiągnięcia tego celu. Ostatecznie osoby te będą rozliczane z owych rezultatów. W ramach polityki lokalnej za produkt rozumie się postęp wspólnoty, likwidację znaczących różnic, stabilność, stworzenie nowych możliwości rozwojowych ludności, świadczenie usług społecznych, itp. Dlatego też ocena rezultatów działania władz jest bardziej skomplikowana niż w przypadku przedsiębiorstwa, ponieważ nie opiera się ona na zarobionych pieniądzach. W tym przypadku znaczenie ma więcej czynników takich jak: zaufanie, uczciwość, wizja na przyszłość, udział w przedsięwzięciach. Zgodnie z tym co zostało już powiedziane, niezliczone badania na temat przywództwa przedsiębiorczego dostarczają ciekawej wiedzy, która może zostać wykorzystana podczas określania zdolności potrzebnych do bycia liderem politycznym. Trzeba jednak pamiętać, że te dwa rodzaje przywództwa różnią się od siebie w aspektach krytycznych. Cechy przywództwa Poniżej, w skrócie zanalizujemy trzy główne wymagania potrzebne do tego, by zarządzenie mogło być traktowane jako przywództwo, oraz niektóre umiejętności i zdolności z nimi powiązane. W pierwszej kolejności trzeba powiedzieć, że przywództwo powinno zakładać motywację jako ukierunkowanie do działania. W tym miejscu należy dokonać 22 Raport końcowy podziału na: motywację na dłuższy, średni i na krótki okres czasu. Logicznie stopień maleje wraz ze zbliżającą się „metą” – terminem osiągnięcia celu. Musi jednak istnieć spójność pomiędzy granicami tego podziału. Najcenniejsza, bo najbardziej oddaloną w czasie, jest wizja długoterminowa. Lider posiada wizję przyszłościową swojej wspólnoty lub organizacji. Ażeby ta wizja miała sens i była wykonalna lider musi być w stanie, z jednej strony, zidentyfikować potrzeby, zdolności, a przede wszystkim możliwości, z drugiej, komunikować się i kontaktować z ludźmi, w celu przekonania ich do niej (wizji) i włączenia ich do jej realizacji. Drugim wymogiem jest myślenie strategiczne. Jest to technika opierania swojej polityki lub planów na: syntezie różnych aspektów dotyczących danej tematyki, identyfikacji najistotniejszych punktów i włączeniu kryteriów i kierunków mających charakter zintegrowany i długoterminowy. Celem myślenia strategicznego jest szukanie odpowiedzi nie tylko na obecnie występujące problemy, ale także na te które pojawią się w przyszłości, poprzez zminimalizowanie zagrożeń i wykorzystanie szans. Trzecim wymogiem jest umiejętność ciągłego zdobywania doświadczenia i wiedzy. Liderzy bez przerwy uczą się czegoś nowego. Muszą to robić, ponieważ poruszają się w środowiskach i zarządzają środkami, które ciągle się zmieniają i ewoluują. Często mamy do czynienia z następującym paradoksem: lider polityczny wraz ze swym zespołem zaczyna działać w jakiejś gminie i udaje mu się ją przekształcić i wprowadzić zmiany, jednak nie zdaje sobie sprawy, że owe przekształcenie wywołało zmiany w istotnych dla tej gminy kwestiach i koniec końców zarządza on gminą, której nie zna. Lider ten nie zrozumiał dobrze procesu zmian jaki sam zapoczątkował. Ażeby spełniać powyższe wymagania lokalny polityk, który ma aspiracje do zostania autentycznym liderem: musi dbać o poszerzanie własnej wiedzy, być przekonanym o słuszności swojej misji, być w ciągłym kontakcie ze społeczeństwem i wykazywać elastyczność w relacjach z nim (także ze swoimi wrogami politycznymi) oraz musi tworzyć związki oparte na zaufaniu z innymi podmiotami strategicznymi. Musi być w końcu uczciwy i działać według zasad etyki. 23 Raport końcowy Globalizacja uderza w gminę Globalizacja warunkuje w dużym stopniu funkcje miast. Podstawa globalizacji tkwi w rozwoju systemów komunikacji i transportu, które osiągnęły bardzo niskie koszty jednostkowe i zarazem dużą stabilność. Z każdym dniem produkty, informacja, pieniądze i ludzie przemieszczają się z coraz większą łatwością, w większej liczbie i po niższych kosztach. Spójrzmy jaki to ma wpływ na miasto. Przepływ produktów a gmina Transport ogromnych ładunków drogą morską, pociągami i ciężarówkami osiąga najniższe koszty jednostkowe. Transport ładunku w kontenerach np. z Barcelony do Veracruz zajmuje mniej niż 7 dni, a koszt może być mniejszy niż 0,14 Euro/kg. Niskie ceny transportu i telekomunikacji mocno zmieniły geografię produkcji na świecie. Model fordowskiej fabryki jest już zupełnie przestarzały. Obecnie chodzi o to, żeby produkować wielkie ilości towaru w sposób niezwykle wyspecjalizowany. Części do komputera, samochodu, a nawet całe samochody nie są produkowane na potrzeby państwa czy regionu, lecz na potrzeby rynku światowego. Wcześniej fabryki produkowały w różnych sekcjach, jeśli nie wszystkie, to przynajmniej większą część sprzętu samochodowego. Dziś zakład produkujący silniki jest oddalony od produkującego drzwi do tej samej marki samochodu o tysiące kilometrów, tak samo jak od zakładów spawalniczych, które jako pojedyncze jednostki specjalizują się tylko w konkretnych modelach. W przypadku części o mniejszym znaczeniu bez większych problemów korzysta się z zewnętrznych dostawców, zarówno tych z bliższych rejonów jak i tych z dalekich. Wielkość transportu powiększyła się błyskawicznie - i nie chodzi tu tylko o jedną firmę, lecz o cały ich szereg, sprzedających swoje towary na całym świecie. Często np. ciężarówka przewożąca dżinsy na północ mija się na tej samej drodze z podobną ciężarówką wiozącą podobny towar w przeciwnym kierunku. Wszystkich przepływy maja swój początek i koniec w gminie. Pierwszą rzeczą jaka godzi w gminę z powodu globalizacji jest konieczność dostosowania infrastruktury 24 Raport końcowy związanej z dostępem do gminy do potrzeb nowoczesnej logistyki. Porty, lotniska, stacje kolejowe, stacje dla ciężarówek, a przede wszystkim multimodalne centra logistyczne, coraz częściej nabierają cech strategicznych, ponieważ łączą gminę z resztą świata. Większość gmin posiada sieci drogowe i kolejowe jeszcze z „poprzednich epok” słabo rozwinięte i zupełnie nie przystosowane do obecnych wymagań. Stworzenie multimodalnej platformy logistycznej, nie jest problemem technicznym związanym z umiejscowieniem i projektowaniem infrastruktury, tylko problemem dotyczącym przywództwa, koordynowania i przekonania szerokiej rzeszy podmiotów publicznych, na wpół publicznych i prywatnych do wspólnego wysiłku. Strategiczne planowanie i powiązane z nim narzędzia mają na celu poruszenie tego typu problematyki wielopodmiotowej. Przepływ informacji w gminie Od 1995 zaufanie do Internetu wzrosło do tego stopnia, że obojętnie jakie przedsiębiorstwo może uczestniczyć w przepływie dużej ilości informacji pomiędzy kontynentami w sposób rutynowy, bez większych problemów i po niskich kosztach jednostkowych. Kiedy w 1994 roku zapatyści ujawnili w Internecie strategię swoich działań, coś się zmieniło w świecie informacji. Internet, z uwagi na swój charakter sieciowy, jest ważnym instrumentem wolności informacyjnej, jednak trudnym do kontrolowania, podczas gdy media mają tendencję do trafiania do coraz mniejszej liczby ludzi. Staje się jasne, że gmina, która w sposób nieprawidłowy zaopatruje się w infrastruktury komunikacyjne (anteny, kable, itp.) i rozpowszechnia wśród mieszkańców i przedsiębiorstw, nie jest dobrze połączona ze światem. Jednak to nie jest główny problem. Paradoksalnie gmina staje się centralnym miejscem kontaktu osobistego ludzi, spotkań twarzą w twarz. Rosnąca moda na telepracę, wirtualne nauczanie, telezakupy, itp. wróżyła spadek potrzeby przemieszczania się, pociągającemu za sobą spadek mobilności ludzi. Wróżba ta nie do końca się spełnia. Oczywiście może dochodzić do spadku chęci 25 Raport końcowy rutynowego przemieszczania się dom-praca, jednak nie jest to proces znaczący o czym świadczą badania statystyczne dotyczące mobilności w miastach. Pomimo wszystko, doszło do stałego i znaczącego wzrostu liczby przemieszczeń jakościowych, których celem są spotkania twarzą w twarz w sprawie pracy, spotkania biznesowe, targi, kongresy, itp. W teorii, wszystko to, co było rozumiane jako kongres lub targi, może zostać zrealizowane i odbyć się przy pomocy Internetu i telekonferencji. Po części jest to prawdą, jednak okazuje się, że ilość targów i kongresów zwiększyła się względem średniej światowego wzrostu gospodarczego i jego formatu. Wnioskować więc można, że jakość i ilość informacji w kontaktach osobistych przewyższa informację w kontaktach wirtualnych. Gmina, szczególnie gmina gęsto zaludniona i zróżnicowana, jest miejscem kontaktów i spotkań - nie tylko swoich mieszkańców, ale i ludzi przybyłych z innych gmin. To wyjaśnia potrzebę zaopatrywania miasta w usługi i urządzenia związane z przyjmowaniem znaczącej ilości ludności napływającej – nie tylko hotele, pałace kongresowe, tereny targowe, itp., ale także cenne obszary miejskie, parki, tereny dziedzictwa, itp. Rezultatem jest stwierdzenie, że im więcej informacji tym większa chęć i zachęta do poznawania nowych rzeczy. Większa łatwość w przemieszczaniu się osób znaczy więcej kontaktów „twarzą w twarz”, które głównie mają miejsce w gminie. Kolejny raz możemy stwierdzić, że powstają nowe, wywodzące się z infoglobalizacji, problemy w miastach, lub powracają te stare, ale z większą intensywnością. Przepływy kapitału a gmina Mobilność kapitału nie jest aspektem, o którym można z dumą dyskutować. Lepiej będzie, w tym wypadku, powołać się na słowa Ignacio Ramoneta, dyrektora Le Monde Diplomatique zawarte w eseju: Jednolite myślenie i nowi zwierzchnicy świata: „Świat finansów posiada cztery cechy, które tworzą z niego model doskonale przystosowany do nowego porządku bezpośredni, trwały i planetarny. technologicznego: jest niematerialny, Dniem i nocą, z niewyobrażalną prędkością przepływają dane z jednego końca Ziemi na drugi. Główne giełdy światowe są ze sobą powiązane i funkcjonują bez przerwy w formie systemu.” Dalej Ramonet pisze: 26 Raport końcowy „Trzy duże amerykańskie fundusze emerytalne dysponują dziesięć razy większą ilością pieniędzy niż rezerwy siedmiu najbogatszych krajów na świecie. Zarządzający tymi funduszami posiadają władzę finansową, której nie posiada żaden minister gospodarki, ani zarząd jakiegokolwiek banku centralnego. Na rynku, który stał się rynkiem chwilowym i planetarnym, każde działanie w kierunku zmiany tych finansowych mamutów, może spowodować destabilizację kraju.” Jeśli tak ogromna mobilność kapitału wpływa na stabilność całego kraju, to jak zareaguje na to zjawisko gospodarka gmin, które są zależne od potencjalnych i podlegających spekulacyjnemu krążeniu nieruchomości i inwestycji? Jaką władzę posiada burmistrz wobec potencjału inwestycyjnego, np. dużego centrum handlowego? Załóżmy, że potężny, obcy inwestor wychodzi z propozycją wybudowania dużego mall lub shopping center na terenie gminy, załóżmy także, że władze gminy zdają sobie sprawę, że propozycja kłóci się z aspektami kulturowymi, wywołuje negatywny wpływ na tradycyjny handel lub godzi w system komunikacji i koliduje z ruchem ulicznym. Co może zrobić burmistrz przy pomocy tradycyjnych środków zarządzania? Praktycznie, pozostaje mu jedynie możliwość veta, odmówienia pozwolenia (reakcja na „napaśc” z zewnątrz). Jednak jeśli tak postąpi, najbardziej prawdopodobne wydaje się, że inwestor przeniesie się poza granice gminy, skąd będzie miał podobny wpływ na gminę i możliwe, że zapłaci niższe podatki w „nowej” gminie np. miejskowiejskiej. Nieuniknione jest stawienie przez gminy i lokalne zarządy czoła procesowi mobilności kapitału, a jest to możliwe tylko dzięki polityce proaktywnej, innowacyjnej i przedsiębiorczej. Przepływ osób a gmina Ruch lotniczy na świecie zwiększył się dwukrotnie w przeciągu niecałych 9 lat, co świadczy o tym, że średni roczny wzrost wyniósł 8%. Pomimo skutków wydarzeń z 27 Raport końcowy 11 września i wysokich podwyżek cen ropy, nie wydaje się aby ten wzrost osiągnął lub nawet zbliżył się do swego maksimum. Podobnie zauważa się ostatnio wzrost liczby osób podróżujących pociągami na długich dystansach. Zdajemy sobie sprawę z zawrotnej prędkości tego wzrostu, mając w pamięci, że niecałe czterdzieści lat temu loty za Atlantyk były tylko przywilejem wybranej mniejszości. W porównaniu do przepływów opisanych wcześniej, mobilność osób jest procesem najbardziej skomplikowanym i nieciekawym. Nie ma przeszkód dla mobilności osób wykształconych zawodowo i wykazujących wypłacalność ekonomiczną. Co innego ma miejsce w przypadku rzeszy emigrantów desperacko szukających zatrudnienia w „rajach ekonomicznych”. Jest bardzo prawdopodobne, że globalizacja sama w sobie likwiduje więcej miejsc pracy niż tworzy. Zawsze, na obszarach niekorzystnych, miejsca pracy, które powstają nie są aż tak atrakcyjne jak te, które zostały zlikwidowane (przeciwko produkcji rzemieślniczej lub rolnictwu tradycyjnemu). Wielkie migracje są spowodowane, z jednej strony brakiem pracy, z drugiej jednak ogromnym motorem potrzeby emigracji jest informacja, szczególnie ta, do jakiej jest dostęp poprzez telewizję. Sceny oglądane w telewizji, oprócz tego, że pomniejszają walory lokalne i zachęcają do konsumpcji produktów bez większej wartości, przedstawiają utopijną wizję krajów bardziej rozwiniętych. W kontekście rewolucji informatycznej, której doświadczamy na co dzień, proces emigracji ten jest problemem nie do zatrzymania. Do tej pory walczą z nim tylko policjanci i straż graniczna. Co ciekawe, łatwość w przepływie kapitału pozwala emigrantom przesyłać paczki i pieniądze rodzinie, która nie wyemigrowała razem z nimi. Na przekór temu ceny za przesłanie takiej przesyłki są bardzo wysokie. Np. średnio, comiesięczne przesłanie 300 euro z Barcelony do Quito wynosi 6 euro, co stanowi 2% kwoty przesyłanej, podczas gdy stawka podatku Tobina (Tobin tax), którego celem jest położenie kresu międzynarodowym spekulacjom (http://www.ceedweb.org/iirp/) 28 finansowym nie przekracza 0,2% Raport końcowy Nowe problemy jakie stwarza zjawisko emigracji dla gmin i polityki miejskiej, są dowodem na odmienną rzeczywistość panującą w krajach, dotkniętych tym zjawiskiem (rozwiniętych lub rozwijających się). Zarówno w przypadku kraju rozwiniętego, jak i rozwijającego się emigracja ma na nie najczęściej negatywny wpływ. W gminach krajów rozwiniętych, dotkniętych falą imigrantów, którzy zostali wychowani w innej kulturze, władających innym językiem, wyznających inne religie, rodzą się uczucia ksenofobii, nietolerancji społecznej, zachodzą procesy marginalizacji i wykluczenia społecznego. To świadczy o potrzebie wprowadzenia nowej polityki lokalnej opartej na integracji, pomocy społecznej, bezpieczeństwie mieszkańców. Dla gmin w krajach, z których dana ludność emigruje problem ten jest o wiele mniej widoczny, jednak na dłuższą metę o wiele bardziej poważny. Migracja do dalekich, nieznanych pod względem kulturowym miejsc różni się od tradycyjnej migracji wieś-miasto. Ma ona charakter bardziej selektywny i stanowi pewnego rodzaju niebezpieczeństwo, dlatego też emigrują ci najbardziej zdecydowani, przedsiębiorczy, najczęściej ludzie młodzi w wieku produkcyjnym. Innymi słowy emigracja pozbawia gminę części ludności, po której najwięcej można sobie obiecywać, nawet jeśli chodzi o pracowników fizycznych o niskim poziomie wykształcenia. Najtragiczniejsza w skutkach jest jednak emigracja ludzi posiadających wyższe wykształcenie lub kwalifikacje zawodowe, ponieważ pieniądze zainwestowane w nauczanie publiczne lub kształcenie zawodowe przez państwo, z którego ludność wyjeżdża, stają się zerowym kosztem dla gmin krajów rozwiniętych. Oczywiście potrzeba stworzenia zatrudnienia w gminach wiejskich nie jest rzeczą nową, jednak zjawisko globalizacji za każdym razem ją podkreśla. Gminy – wyróżniająca się na polu światowym machina gospodarcza Każdego dnia obserwujemy coraz gęstszy, prostszy i tańszy przepływ informacji, produktów, kapitału i ludności. Ruch lotniczy na świecie zwiększył się dwukrotnie w przeciągu niecałych 9 lat, co świadczy o tym, że średni roczny wzrost przekracza 8%. Podobny, a nawet większy wzrost ma miejsce w transporcie morskim, kolejowym i ciężarowym. Od połowy lat dziewięćdziesiątych zaufanie do Internetu wzrosło do tego stopnia, że każde, najzwyklejsze nawet przedsiębiorstwo może, bez większych problemów, 29 Raport końcowy uczestniczyć w przepływie dużej ilości informacji pomiędzy kontynentami w sposób rutynowy. Ostatecznie „prędkość” przepływu kapitału dorównuje przepływowi informacji. Tak niesamowity przepływ kapitału, możliwy do realizacji w przeciągu kilku sekund, skierowany do miejsc, gdzie uzyskuje się największą rentowność, dogłębnie wpływa na koncepcję i organizację firm, sprawiając, że elastyczność staje ich główną zaletą. To, co za czasów Forda było zintegrowanym zakładem produkcyjnym, z tysiącem stałych miejsc pracy i określoną strukturą, funkcjonującym średnio 60 lat, obecnie stało się zbiorem średnich firm, powiązanych ze sobą krótkoterminowymi kontaktami, wysoko wyspecjalizowanych, rozlokowanych w kilku krajach, funkcjonujących nie dłużej niż 10 lat, zatrudniających niewielką liczbę pracowników i osiągających wysoki poziom produkcji. Inaczej mówiąc, każde przedsiębiorstwo koncentruje się tylko na swoich, odrzucając od siebie inne zadania (rachunkowość, doradztwo prawne, sprzątanie, utrzymanie, rekrutację personelu, tłumaczenia, itp.), zawierając umowy relatywnie stałe (z góry precyzujące zadania), ale elastyczne. W rzeczywistości mówimy o firmach pracujących w sieci, które, poprzez swoje powiązania, są stałe a zarazem elastyczne. Dane firmy, które dzięki swej elastyczności potrafią przystosować się do zmian na rynku, zmian dotyczących określonych produktów, zmian w strukturze kosztów, pozostają i rozwijają się osiągając zyski. Reszta przedsiębiorstw, dysponujących personelem mniej wykwalifikowanym, i których struktura jest bardziej sztywna, odczuwa pierwsze symptomy recesji lub przeżywa odpływ pieniędzy, który pozostaje całkowicie poza ich kontrolą. Giętkość trzciny bierze górę nad sztywnością dębu. Duże firmy międzynarodowe, które de facto przejęły kontrolę nad strategicznymi sektorami (wcześniej będącymi własnością państwa, obecnie mniej więcej po połowie z własnością prywatną), takimi jak wydobycie złóż naturalnych, produkcja w przemyśle ciężkim, procesy innowacji technologicznej (informatyka, biogenetyka, itp.), zaadoptowały również formy daleko idącej elastyczności organizacyjnej, 30 Raport końcowy zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej (podumowy, umowy, pozwolenia), zachowując trwałość swoich produktów i dobry wizerunek firmy. Jeśli dodamy do mobilności kapitału, elastyczności, ograniczania zakresu zadań i pracy w sieci częste wykorzystywanie Technologii Informacji i Komunikacji (TIK), dojdziemy do czegoś co zwykło się nazywać Nową Gospodarką. Nie ma wątpliwości, że zmiany zachodzące obecnie są równie ważne, a może ważniejsze od historycznych osiągnięć takich jak wynalezienie druku, pojawienie się elektryczności, skonstruowanie pierwszego pociągu, i innych niepowtarzalnych zdobyczy, które skłoniły do ważnych zmian w procesach produkcji i w instytucjach. Dobro publiczne a prywata. Lokalność a centralizacja Wyżej wymienione, istotne w kontekście ekonomicznym, zmiany silnie wpływają na zmianę funkcji jaką przypisuje się publicznemu działaniu władz i ich inwestycjom. Podczas gdy inwestycja prywatna, której głównym celem jest zysk, odgrywa rolę motoru gospodarczego, tworzącego nowe miejsca pracy, od inwestycji publicznej oczekuje się, że uzupełni braki rynkowe i posłuży za dźwignię dla promocji i wsparcia inwestycji prywatnej (stworzy klimat odpowiadający produktywności i konkurencyjności). Inwestycja prywatna ściśle wiąże się z pojęciami inicjatywy, pomysłowości, innowacji, ryzyka, zmian, przystosowania, itp. Współzawodnictwo, bycie lepszym od swojego sąsiada to główne hasła w burzliwej drodze do zysku. W odróżnieniu do niej, inwestycja publiczna nie wiąże się już z modelem Keynesa, który zakładał stymulację gospodarki, ani też z modelem Prebisha, opowiadającym się za zastąpieniem importu. Obecnie od inwestycji publicznej wymaga się wsparcia inwestycji prywatnej w kwestiach fundamentalnych, takich jak: uzupełnienie braków rynkowych (kontrola monopoli naturalnych, produkcja podstawowych dóbr publicznych, których nigdy rynek nie wyprodukowałby sam), otwieranie dróg i promowanie inicjatywy prywatnej w momencie gdy poziom ryzyka i rentowności nie zachęca do działania. 31 Raport końcowy Bezpieczeństwo, edukacja, zdrowie publiczne, badania, duże infrastruktury, itp. mogą być rozumiane i postrzegane z obu w/w perspektyw. Można więc stwierdzić, że działania publiczne odgrywają ogromnie ważną rolę w odniesieniu do gospodarki, zmieniają się jednak mocno formy tych działań. Działanie rządowe w pewnym stopniu ma charakter protekcyjny, ale nie poprzez system ceł, tylko dzięki tworzeniu środowiska odpowiadającemu produktywności i konkurencyjności prywatnej firmy. Owe środowisko obejmuje zasięgiem dwa obszary: ogólny przypisany głównie państwu (bezpieczeństwo prawno-polityczne, ustawodawstwo dotyczące prowadzenia działalności, wielkie sieci infrastruktur, itp.) i „bliższy”, za który odpowiadają lokalne władze. Z powodu globalizacji i coraz powszechniejszego współzawodnictwa pomiędzy różnymi regionami, bliższy obszar staje się coraz istotniejszy dla gospodarki. Stąd też wzrasta ciągle znaczenie dobrego zarządzania gminą, a tradycyjne zadania władz gminy związane ze świadczeniem usług lokalnych, są poszerzane o tworzenie środowiska sprzyjającego gospodarce i, co jest ważniejsze, mieszkańcom. Obszary o większej jakości: „zaawansowane usługi” W przypadku, gdy dokłada się starań aby przyciągnąć na teren gminy dynamiczne sektory gospodarki, sprzyjające środowisko w gminie jest ważnym czynnikiem, ale nie wystarczającym. Potrzebne są również obszary wyższej jakości, w których rozwijane są zaawansowane usługi. Tradycyjny podział gospodarki na trzy sektory: pierwszy (rolnictwo, rybołówstwo, wydobycie złóż), drugi (przemysł fabryczny) i trzeci (usługi) traci na aktualności z powodu rosnących usług. Oczywiście bezsensowne wydaje się umieszczenie w jednej grupie tak różnych dziedzin jakimi są: handel, transport, finanse, turystyka, doradztwo, oczyszczanie, itp.). Należy, w ramach sprostowania tego podziału, rozróżnić usługi świadczone dla firm i dla pojedynczych osób. W tym kontekście, jako zaawansowane usługi (dla firm) rozumiemy te, które opierają się na informacji, wiedzy i często wykorzystują Technologie Informacji i 32 Raport końcowy Komunikacji (TIK). Przykładami takich usług będą: usługi finansowe, ubezpieczeniowe, tłumaczeniowe, związane z projektowaniem, itp. oraz wszystkie specjalistyczne usługi doradcze: prawne, architektoniczne, inżynieryjne, podatkowe, rynkowe, itp. W opozycji pozostają usługi konwencjonalne: transport, oczyszczanie, bezpieczeństwo, itp. Nie istnieje jednak jakieś dokładne rozgraniczenie tych usług. Wizja ewolucji gospodarki prezentowana przez Kiuchi’ego i Shiremana wyjaśnia nam, dlaczego sektor przemysłowy naszej gospodarki może osiągnąć poziom tak niski jak sektor rolnictwa. Stara prawda, mówiąca o tym, że „z uwagi na to, że każdy człowiek musi codziennie jeść, rolnictwo nie może kuleć”, odbiega od rzeczywistości w krajach najbogatszych, pozostających samowystarczalnymi pod względem żywności, gdzie wkład rolnictwa w PKB jest mniejszy niż 5%. Podobnie rzecz się ma z sektorem przemysłowym, szczególnie na obszarze miast. Obecnie żyjemy już w miastach usługowych, a z każdym dniem zjawisko to się rozszerza. E-Administracja i E-Rząd Dwa znaczące procesy mają miejsce w naszych społeczeństwach. Z jednej strony jest to przeobrażanie się w społeczeństwo oparte na informacji i wiedzy, którego główną cechą jest wykorzystywanie nowoczesnych technologii we wszystkich sferach społeczeństwa, nie zahamowana globalizacja (przede wszystkim na poziomie ekonomicznym) i funkcjonowanie jako sieć (ważne na poziomie społecznym). Z drugiej strony są to procesy reformy administracji publicznej, które od lat 60-tych sprzyjały zmianie modelu i wytworzyły struktury bardziej skuteczne i odpowiedzialne. Z połączenia tych dwóch kierunków narodził się nowy instrument: rząd elektroniczny. Przeobrażanie się w społeczeństwo oparte na informacji i wiedzy sprawia, że procesy reformy administracji publicznej bazują na inicjatywach opartych na wykorzystaniu nowoczesnych technologii, przede wszystkim Internetu, co pozwala władzom, a w szczególności tym o zasięgu lokalnym, z uwagi na ich bliski kontakt ze społeczeństwem, być bardziej zorientowanym na pojedynczego mieszkańca. 33 Raport końcowy W efekcie, obecnie istnieją nowe narzędzia wspierające ewolucję od biurokracji do zarządzanie. Tymi narzędziami są Technologie Informacji i Komunikacji. Dostęp do Internetu i wiedza na temat posługiwania się komputerami warunkują udział w życiu gospodarczym, społecznym, politycznym i osobistym. Dlatego też w społeczeństwie opartym na informacji i wiedzy, nie tylko wysiłki sektora prywatnego są mile widziane. Inicjatywy publiczne, wśród nich te, powiązane z zarządem elektronicznym, stają się przełomowe. Tak wyjaśniają to Lopez i Leal (2002): „w ostatnich latach obywatele, przedsiębiorstwa i społeczeństwo ogólnie przykładają wagę do tego, aby władze ponosiły większą odpowiedzialność, działały bardziej przejrzyście, a organy administracji publicznej, żeby były bardziej wrażliwe na potrzeby obywateli. Zmotywowane tym faktem, władze badają możliwości jakie oferują technologie informacyjne i komunikacyjne w celu stworzenia lepszej jakościowo demokracji, radykalnej transformacji administracji i wykreowania społeczeństwa cywilnego bardziej świadomego swoich obowiązków publicznych. Wspomniane technologie, a w szczególności Internet, zaliczają się do instrumentów sprzyjających poprawie jakości zarządzania, wpływających na zwalczających poprawę życia zjawisko wykluczenia społecznego publicznego. Technologie otwierają i nowe możliwości i tworzą liczne oczekiwania.” Sytuacja ta ma szczególne znaczenie na poziomie lokalnym. Brugue i Goma (1998) stwierdzają, że „pojawienie się zespołu nowych technologii ułatwia elastyczność w produkcji dóbr i usług. Elastyczność ta pozwala odpowiedzieć na, z każdą chwilą bardziej wyszukane i specyficzne potrzeby coraz bardziej wymagającej klasy średniej. Oprócz tego, procesy dualizacji społecznej spychają na margines coraz większą liczbę naszych współobywateli, którzy nie są w stanie przedstawić swoich potrzeb administracji i wymagają interwencji, które uwzględnią złożoność ich sytuacji osobistej.” W rzeczywistości, jedynie sfera lokalnego rządu jest zdolna do wysiłku związanego z wprowadzeniem nowoczesnych technologii do życia codziennego swoich wspólnot oraz do własnych działań. Jednak, jak organy administracji publicznej mogą wykorzystać innowacje technologiczne dla zmiany modelu poprawnego zarządzania? 34 Raport końcowy Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba najpierw wyjaśnić co oznaczają różne terminy, używane w związku z wykorzystaniem Technologii Informacji i Komunikacji przez administrację publiczną. Do tego, należy wyróżnić podwójną rolę, jaką mogą spełniać zarządy i organy administracji publicznej w tym kontekście. Tak więc rząd i administracja są podmiotem i przedmiotem adaptacji technologii informacyjnych oraz jakości infrastruktury informacyjnej. Rola rządu i administracji jako podmiotu jest kluczowa jeśli chodzi o ich wpływ na tworzenie się obszaru telekomunikacji, który wspiera konkurencyjność i udział obywateli w kreowaniu środków, mających wpływ na bezpieczeństwo i budowanie zaufania koniecznego przy transakcjach elektronicznych, wpływ na ustalenie gwarancji minimalnych usług komunikacyjnych dla ludności, a szczególnie dla grup o dużych trudnościach ekonomicznych, geograficznych i społecznych. Jako przedmiot, rząd i administracja korzystają z możliwości, jakie przynoszą nowoczesne technologie, integrując je, w celu podniesienia poziomu ich wydajności, efektywności i poprawności politycznej. Owa integracja może odpowiadać działaniom i celom wewnętrznym administracji i rządu lub koneksji pomiędzy nimi lub relacji pomiędzy rządem i administracją a osobami i podmiotami im podległymi. To w tym drugim kontekście mają miejsce działania rządu elektronicznego, rządu w sieci lub rządu cyfrowego. Wieś przyszłości Obszary wiejskie stają obecnie wobec ważnych problemów, które mogą niebezpiecznie wpłynąć na ich przyszłość, takich jak np. starzenie się społeczeństwa i ciągły odpływ ludności wiejskiej w wielu regionach oraz utrata zatrudnienia związanego z sektorem rolniczym. Aby obszary wiejskie były konkurencyjne i potrafiły zapewnić swoim mieszkańcom satysfakcjonujące miejsca pracy, trzeba spełnić serię warunków, które idą w parze z interesami, które Wspólnota Europejska określa jako interesy wyższe: 35 Raport końcowy • Promocja i wykorzystanie nowoczesnej wiedzy i technologii w celu zwiększenia konkurencyjności produktów i usług na danym obszarze • Poprawa jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich • Waloryzacja lokalnych produktów, w szczególności ułatwiając dostęp do rynku małym strukturom produkcyjnym poprzez wspólne działania o charakterze kolektywnym. • Waloryzacja zasobów naturalnych i kulturowych poprzez działania oparte na dziedzictwie kulturowym i naturalnym obszarów gmin wiejskich. Inną kwestią o istotnym znaczeniu na obszarach wiejskich jest wykreowanie „systemów przywództwa, które będą w stanie zintegrować indywidualne wysiłki we wspólnych projektach”. Ten aspekt przywództwa, tak szczegółowo zbadany i kontrowersyjny, jest wykorzystywany przez Unię Europejską, dzięki Lokalnym Grupom Działania, jednak istnieją różnice w rezultatach przywództwa tych grup na różnych obszarach. Ażeby otrzymać podobne przywództwo, trzeba pamiętać o następujących aspektach: • Przywództwo wiąże się z działaniem. Przywództwo pasywne nie jest kompatybilne z potrzebą dynamizacji obszarów wiejskich • Przywództwo wiąże się ze służeniem innym, często służeniem interesom ogólnym wspólnoty, którą się reprezentuje • Przywództwo powinno inspirować innych do działania. Trzeba rozróżnić „działanie” i zmuszanie innych do działania. Obie te rzeczy są niezbędne dla rozwoju obszarów wiejskich. • Przywództwo wymaga osobistego zaangażowania i odpowiedzialności, co jest mocno wyczerpujące. • Przywództwo ma na celu osiągnięcie rezultatów, które wykraczają poza granice interesów osobistych. Liderzy wiejscy cechują się altruistyczną postawą, są gotowi na poświęcenie, ale gdy nie osiągają konkretnych celów, na nic służy wspólnocie ich postawa. Dywersyfikacja. Udział rolnictwa w krajach rozwiniętych nie osiąga 5 % PKB. Niemożliwe jest aby obszary rolnicze utrzymywały się tylko z rolnictwa. Zachodzi 36 Raport końcowy potrzeba dywersyfikacji źródeł dochodów, tworząc miejsca pracy w różnych obszarach działalności. • Prace innowacyjne, które mogą być wykonywane na obszarach wiejskich przy wykorzystaniu usług, jakie przynoszą nowoczesne technologie, szczególnie Internet • Prace uzupełniające działalność rolniczą, np. transformacja produktów rolnych w produkty wypracowane na potrzeby rynku • Założenie przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych, do czego potrzebna jest poprawa komunikacji naziemnej obszarów wiejskich, przyjmujących owe przedsiębiorstwa • Stworzenie profesjonalnych punktów usługowych dotyczących wielu specjalności, szczególnie związanych z budownictwem; prywatne usługi bezpośrednio skierowane, szczególnie do osób starszych z uwagi na proces starzenia się ludności wiejskiej. • Usługi, które poprawią jakość życia mieszkańców obszarów wiejskich • Usługi kreatywne, które nigdy nie były świadczone na obszarach wiejskich, np. związane z wypoczynkiem (jeździectwo, wycieczki piesze, parki naturalne, itp.) • Usługi uzupełniające, które pozwolą przyciągnąć inwestorów, związane z zasobami naturalnymi obszaru. Wyzwanie jakim jest rozwój i promocja obszarów wiejskich Polski nie jest pierwszym, ani ostatnim wyzwaniem Wspólnoty Europejskiej. Być może najważniejszą rzeczą jest przestudiowanie sukcesów odniesionych na innych obszarach od początku funkcjonowania programu Leader (1991) i wykorzystanie tych praktyk i doświadczeń, dostosowując je do charakterystyki i rzeczywistości danego obszaru wiejskiego. Jeżeli realizowane działania są konkretnie sprecyzowane, obszary wiejskie mogą przekształcić się w miejsca atrakcyjne do zamieszkania i pracy, w kontakcie z naturą, ze wszystkimi zaletami i wadami. Wspólnota Europejska nadal stara się stworzyć obszary wiejskie - autonomiczne i trwałe – bez potrzeby ciągłych subwencji, które utrzymują miejsca pracy w warunkach niestabilności i zależności. 37 Raport końcowy Programy takie jak Leader+ starają się poprawić ogólne warunki obszarów wiejskich, na jakich są wdrażane, zgodnie ze starą dewizą „jedność tworzy siłę”. Innymi słowy musimy pracować razem, aby osiągnąć wspólne cele, które pozwolą ustabilizować sytuację związaną z zatrudnieniem, zachowując godne i trwałe warunki. 38 Raport końcowy Doświadczenia hiszpańskie w realizacji programu inicjatywa wspólnotowa LEADER+ w latach 2000 – 2006 na terytorium całego kraju Inicjatywa wspólnotowa LEADER jest formą stosunkowo nową w kontekście rozwoju obszarów wiejskich w Europie, wiąże się z metodologią pracy opartą na tworzeniu Lokalnych Grup Działania. Owe lokalne grupy działania dokonują analizy problemów, słabych i mocnych stron, potencjału i możliwości swoich obszarów, mając na celu przygotowanie swoich własnych strategii rozwoju i przedstawienia ich władzom lokalnym i regionalnym. Realizacja tej inicjatywy w Hiszpanii posłużyła do redystrybucji środków finansowych dla słabszych obszarów wiejskich, dowartościowania własnego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz pobudzenia pewnej aktywności gospodarczej, przede wszystkim w związku z nowym popytem na rozrywkę i usługi ze strony miast. Istnienie różnic społecznoekonomicznych na terytorium Unii Europejskiej, częściowo spowodowanych przez dyskryminujący rozwój rynku, który uprzywilejowuje regiony potencjalnie lepiej przygotowane i lepiej usytuowane, ze szkodą dla innych, stworzyło w wymiarze instytucjonalnym potrzebę ponownego określenia wspólnotowej polityki regionalnej oraz reformy funduszy strukturalnych od lat osiemdziesiątych. Sytuacja ta sprzyjała powstawaniu oryginalnych inicjatyw i innowacyjnych programów, wspieranych ze środków europejskich, nakierowanych na zmniejszanie różnic między obszarami i pobudzanie do realizacji projektów rozwoju obszarów i wspólnot lokalnych najmniej uprzywilejowanych. W 1988 roku przyjęto reformę funduszy strukturalnych, której celem było zapewnienie spójności ekonomicznej i społecznej Wspólnot Europejskich. Była to reforma o ogromnym znaczeniu dla regionów najsłabiej rozwiniętych w Unii Europejskiej, wśród których znajdują się obszary wiejskie, szczególnie z krajów, w 39 Raport końcowy których dochód per capita jest poniżej średniej unijnej. Od tego momentu polityka regionalna została ujednolicona, a wśród 5 celów priorytetowych, dwa odnoszą się do rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów najmniej uprzywilejowanych (Regiony Celu 1) i wspierania rozwoju obszarów wiejskich (Regiony Celu 5b). Te priorytety inwestycyjne pozwoliły na skoncentrowanie terytorialne w interwencjach podejmowanych na obszarach najbardziej upośledzonych i podjęciu działań skierowanych na: • Zróżnicowanie działalności rolniczej, • Ochrona zasobów naturalnych i środowiska, • Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, • Rozwój agroturystyki, • Szkolenia zawodowe • Poprawę infrastruktury na obszarach wiejskich. Raport zatytułowany Przyszłość obszarów wiejskich został przygotowany przez Komisję Europejska w 1988 roku. Raport ten stara się uzasadnić potrzebę zmiany polityki wspólnotowej odnoszącej się do obszarów wiejskich, zawiera bowiem szczegółową analizę sytuacji w rolnictwie w tamtym okresie oraz podstawowe problemy, takie jak znacząca nadprodukcja w wyniku Zielonej Rewolucji oraz polityka cenowa na artykuły rolne ustanowiona przez Wspólnotę; zaprzestanie upraw o mniejszej wielkości, gorszej sytuacji geograficznej, klimatycznej i dostępu do informacji; wyższą średnią wieku przedsiębiorców rolnych, jako konsekwencję ucieczki ze wsi i naruszenia zastępowania pokoleniowego. Wspomniana analiza jest generalnie uważana za punkt wyjścia do prawdziwej polityki rozwoju obszarów wiejskich, opartej na rozdzielaniu środków na infrastrukturę i projekty, których celem jest poprawa warunków życia na obszarach wiejskich, gdzie dochody są poniżej średniej unijnej. W tym kontekście, Generalna Dyrekcja Polityki Regionalnej, w końcu lat osiemdziesiątych, uruchomiła pakiet 13 inicjatyw dla rozwoju spójności ekonomicznej i społecznej upośledzonych obszarów w Unii Europejskich. W tym pakiecie 40 Raport końcowy znajdowała się nowatorska inicjatywa wspólnotowa LEADER, która pojawiła się na początku lat dziewięćdziesiątych i promująca tworzenie tak zwanych Lokalnych Grup Działania (LGD). LGD odgrywają szczególnie ważną rolę w kształtowaniu i realizacji programów rozwoju lokalnego oraz dynamizacji tkanki społecznej na różnych obszarach zainteresowania. Wspólna praca techników, promotorów i polityków określiła nowe cele dla obszarów wiejskich i pozwoliła odzyskać ważne elementy tożsamości lokalnej, które z kolei posłużyły do połączenia wielu projektów. Metodologia pracy i organizacja Lokalnych Grup Działania Metodologia pracy przyjęta do pobudzenia rozwoju obszarów wiejskich, uzupełniona następnie postępowaniem konkursowym, opiera się na specyficznym podejściu, a zgodnie z własną definicją jest: • Terytorialna, poprzez kształt i wykonanie projektów; • Oddolna, poprzez podejmowanie decyzji od dołu do góry; • Uczestnicząca, poprzez włączenie agentów i instytucji przedstawicielskich do lokalnych grup działania; • Innowacyjna, poprzez działania podejmowane w centrach rozwoju obszarów wiejskich (Ceder); • Spójna i wielosektorowa, przez globalną analizę problemów i korzyści różnych dziedzin działania; • Zdecentralizowana, poprzez sposób zarządzania finansowego; • Zorganizowana w sieć, aby przekazywać zdobyte doświadczenia innym grupom mając na celu pobudzanie współpracy między podmiotami dla rozwoju lokalnego obszarów wiejskich. Zastosowanie tej nowej metodologii sprawia, że podmioty lokalne postępują według następujących etapów pracy: 1. Wykonanie diagnozy obszaru, która dostarcza lokalnym agentom pewną wizję średnio i długoterminową; 41 Raport końcowy 2. Określenie celów, określenie strategicznych osi oraz hierarchizacja działań do zrealizowania; 3. Realizacja działań poprzez lokalne grupy działania; 4. Ocena ilościowa i jakościowa wpływu projektu lokalnego; 5. Oraz na koniec, analiza wpływu oraz wartości dodanej projektu przy przygotowywaniu nowej diagnozy, której celem jest przygotowanie nowego programu działań. Powodzenie tej nowej formy planowania rozwoju obszarów wiejskich w Europie, widocznej w formie prawie uogólnionej ze względu na znaczącą liczę programów lokalnych, przekształciło program operacyjny Leader w „podejście” preferencyjne, prestiżową „metodologię”, obowiązkowy „protokół” działania dla innych inicjatyw i programów europejskich, a także punkt odniesienia przy planowaniu rozwoju obszarów wiejskich w skali międzynarodowej. Niewątpliwie, faktyczne powodzenie inicjatywy wspólnotowej, jako środka prowadzącego do dynamizacji społecznoekonomicznej i demograficznej uzyskane poprzez jej wprowadzenie na wybranych obszarach nie jest łatwe do stwierdzenia, w obecnym stanie badań, ponad dziesięć lat od pierwszego postępowania konkursowego LEADER. Ponad to, objęcie przez lokalne grupy działania znacznej części hiszpańskich obszarów wiejskich, które początkowo pozostawały poza inicjatywą wspólnotową, poprzez program Proder, zmniejsza możliwość porównania między obszarami – beneficjentami i terenami wyłączonymi z niniejszych działań. Bezsporne jest, że inicjatywa posłużyła do przekazania środków finansowych do upośledzonych obszarów wiejskich, które dzięki temu poprawiły swoją sytuację łącznie z poprawą infrastruktury i usług dla ludności. Również była pożyteczna przy ponownym odkrywaniu, a nawet odzyskiwaniu, znacznej liczby obiektów dziedzictwa kulturowego i naturalnego, które znajdują się w większości na terenach wiejskich w Europie i Hiszpanii, a które posłużyły do wygenerowania działalności gospodarczej, przede wszystkim w zakresie nowego popytu na rozrywkę i usługi ze strony miast. Prawdopodobnie, te oczekiwania ze strony miast, a także własne potrzeby obszarów wiejskich, 42 zdekapitalizowanych i starzejących się, ukierunkowały większość Raport końcowy projektów LEADER, co z pewnością zmieniło perspektywę analizy rezultatów samej inicjatywy. W tym sensie, fakt, że większość zaakceptowanych przez hiszpańskie lokalne grupy działania projektów inwestycyjnych była przeznaczona na odrestaurowanie nieruchomości i promocję agroturystyki oraz, że większość inwestorów pochodziła z obszarów miejskich, zdaje się potwierdzać powyższą tezę. W ten sposób, reforma Wspólnej Polityki rolnej z 1992 roku stanowiła zbiór „środków towarzyszących”, które mają urzeczywistnić to, co jeszcze do tego czasu było tylko pomysłami na temat rozwoju obszarów wiejskich. Te środki odnoszą się do szerokiego wachlarza działań, od odchodzenia z rolnictwa do zalesiania obszarów rolnych i wsparcia dla działań odnoszących się do środowiska naturalnego. Brytyjski geograf I.R. Bowler określił ten proces jako „transformacja postproduktywna”, która charakteryzuje się trzykrotną dynamiką inwestycji uzyskaną przez rolnictwo europejskie od tego momentu, przejście od produkcji intensywnej do ekstensywnej, od koncentracji do rozproszenia i od specjalizacji do dywersyfikacji. Ze swojej strony Europejska Konferencja Rozwoju Obszarów Wiejskich, która odbyła się w Cork w 1996 roku, posłużyła dla określenia podstawowych kierunków europejskiej polityki rozwoju obszarów wiejskich w ostatnich latach, w harmonii z inicjatywą wspólnotową LEADER, która opiera się na zintegrowanym i trwałym rozwoju obszarów wiejskich, oraz wymagaja udziału różnych podmiotów lokalnych. Konferencja odbyła się pod tytułem: ‘Wiejska Europa – perspektywy na przyszłość” i przyniosła wyzwania jakim muszą stawić czoła europejskie obszary wiejskie w ostatnich latach minionego wieku i w pierwszych latach tego wieku: • globalizacja gospodarki; • nowa runda negocjacji Międzynarodowej Organizacji Handlu; • wprowadzenie jednej monety; • rozszerzenie Unii Europejskiej o kraje Europy Centralnej i Wschodniej. Podstawowe wnioski ze wspomnianej konferencji tworzą autentyczny manifest na rzecz obrony europejskich obszarów wiejskich, jako zwierciadła cywilizacji 43 Raport końcowy rolnej , która w znacznej mierze obecnie już zanikła. Wnioski te zostały zebrane w tak zwanej Deklaracji z Cork. Inny ważny kamień milowy w zmianach europejskiej polityki rolnej to Agenda 2000, program działań zaakceptowany przez Radę Europejską w Berlinie w 1999 roku. Celem Agendy jest wzmocnienie polityk wspólnotowych dla zapewnienia kontynuacji reform rolnych zapoczątkowanych w końcu lat osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych, których celem jest: • zwiększenie skuteczności wykorzystania środków z Funduszy Strukturalnych, rozszerzając zasięg geograficzny inwestycji; • wzmocnienie strategii przedakcesyjnej krajów kandydujących poprzez pomoc ekonomiczną, • programowanie finansowe na lata 2000 – 2006, mając na uwadze rozszerzenie Unii Europejskiej. W tym kontekście powstała tak zwana Reforma Przejściowa Wspólnej Polityki Rolnej, zaakceptowana przez ministrów rolnictwa Unii Europejskiej w czerwcu 2003 roku, a która dąży do wprowadzenia w życie postanowień Agendy 2000 i do zmiany dotychczasowych reguł gry, uwzględniając potrzebę redystrybucji środków z budżetu rolnego Wspólnoty wśród większej liczby państw i rolników. W maju 2004 roku do UE weszło 10 nowych państw. Szacuje się, że liczba rolników wzrosła z 6,7 milionów do 10,6 milionów w UE 25, co oznacza wzrost o 58%, choć obszary uprawne wzrosły tylko o 30%, z 128,3 milionów do 166,6 obecnie. Podsumowując, wspomniana reforma dąży do połączenia wymogów związanych z „konkurencyjnością” europejskiego rolnictwa z potrzebami obszarów wiejskich, oczekiwaniami współczesnego społeczeństwa oraz wymaganiami środowiska. W konsekwencji, rozwój obszarów wiejskich został określony jako nowa formuła przygotowana w Unii Europejskiej aby stawić czoła problemom obszarów wiejskich narażonych na modernizację produkcji rolnej oraz proces koncentracji aktywności gospodarczej oraz ludności w konkretnych miejscach, ze szkodą dla innych, także w 44 Raport końcowy krajach z mniejszymi nierównościami w poziomie rozwoju. Dlatego też polityka rozwoju obszarów wiejskich stała się tak zwanym „Drugim filarem Wspólnej Polityki Rolnej”, który stara się odpowiedzieć na wątpliwości i niepewność jutra, jaka pojawia się w różnych środowiskach społecznych. Unia Europejska dąży do tego, by stworzyć w ten sposób spójne i długotrwałe ramy gwarantujące przyszłość obszarów wiejskich oraz przyczyniające się do utrzymanie dotychczasowych i tworzenie nowych miejsc pracy. Jego celem jest przekształcenie obszarów wiejskich w miejsca bardziej atrakcyjne do pracy i życia, poprzez programy, w których mogą odnaleźć lepsze życie różni ludzie w każdym wieku, odwracając tym samy proces starzenia i wyludniania obszarów wiejskich, dostarczając środków, dzięki którym mogą sami mogą pobudzić rozwój swoich lokalnych społeczności i dostosować się do nowych warunków gospodarczych. Bez wątpienia jednak, ta wspaniała „deklaracja intencji” nie współgra z niskimi środkami budżetowymi przeznaczonymi na rozwój obszarów wiejskich przez Komisję Europejską na lata 2000 – 2006, nieprzekraczającymi 10% całości przeznaczonej na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej. I. Inicjatywa wspólnotowa LEADER na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Inicjatywa LEADER, której nazwa dopowiadaja pierwszym literom pełnej francuskiej nazwy „Liaisons entre activites de Developpement de l’Economie Rural” czyli „Relacje między Działaniami na Rzecz Rozwoju Gospodarki Wiejskiej”, zakłada znaczącą skalę w ewolucji rozwoju obszarów wiejskich w Unii Europejskiej. Filozofia wspomnianej inicjatywy opiera się na stwierdzeniu, że obszary wiejskie we Wspólnotach Europejskich stawiają czoła serii problemów, które mogą zagrozić ich przyszłości, jak na przykład starzenie się mieszkańców obszarów wiejskich oraz ucieczka ze wsi, które jeszcze utrzymują się w niektórych regionach, czy utrata miejsc pracy. Bez wątpienia, stwierdzono również, że w niektórych regionach z powodzeniem poradzono sobie z tymi trudnościami, jako że udało im się uzyskać 45 Raport końcowy dynamikę lokalną, co ujawniło ich zdolność do poszukiwania nowych rozwiązań na pojawiające się wyzwania, w świecie zdominowanym przez miasta. Poza takimi argumentami, Komisja Europejska stworzyła w 1991 roku inicjatywę LEADER, której celem jest pobudzanie rozwoju obszarów wiejskich określonych w regionach celu 1 i 5b, pobudzając do refleksji odpowiednie wspólnoty wiejskie na temat ich możliwości naturalnych i ludzkich dla poprawy ich zdolności organizacyjnych oraz tworzenia miejsc pracy, w kontekście współczesnej gospodarki. Aby osiągnąć ten cel, wspólnoty lokalne uczestniczące w konkursie europejskim tworzą swoje własne Lokalne Grupy Działania (LGD), złożone z zainteresowanych podmiotów publicznych i prywatnych. LGD tworzą tak zwane centra rozwoju obszarów wiejskich (hiszp. Centros de desarrollo rural, Ceder) do realizacji programu lokalnego, we współpracy z instytucją publiczną pośredniczącą administracji regionalnej, która zabiega o ich rozwój i nadzoruje prawidłowe wykorzystanie środków publicznych, chociaż grupy posiadają znaczącą autonomię w swoich działaniach. Finansowanie inicjatywy jest wsparte przez trzy fundusze strukturalne, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny oraz Fundusz Europejski Orientacji i Gwarancji Rolnej, sekcja Orientacji. Administracja krajowa albo regionalna jest zobowiązania do przedstawienia przed Komisją Europejską programu LEADER o zasięgu krajowym lub regionalnym oraz ogłoszenia konkursu publicznego odpowiadającego jej właściwości terytorialnej, a służącemu przedstawienia zainteresowane lokalne lokalnych grupy lub działania. gminnych propozycji Wspomniane przez instytucje są różne także odpowiedzialne za wybór projektów lokalnych spełniających wymagania, chociaż na ten proces często mają także wpływ kryteria polityczne podziału, oraz do uruchomienia inicjatywy wspólnotowej na swoim terytorium działania. Inicjatywa wspólnotowa LEADER, znana później jako LEADER I naznaczyła początek nowej koncepcji polityki rozwoju obszarów wiejskich w Unii Europejskiej, opartej na koncentracji terytorialnej, spójności, oddolnej i uczestniczącej, która przyniosła korzyści dla 217 wspólnot lokalnych z regionów opóźnionych lub obszarów wiejskich, przy całkowitej inwestycji 417 milionów euro. 46 Raport końcowy Postępowanie konkursowe spotkało się ze znaczącą odpowiedzią finansową sektora prywatnego, wysokim udziałem kobiet w procesie rozwoju obszarów wiejskich, znaczącą obecnością stowarzyszeń wiejskich oraz utworzeniem licznych sieci współpracy. Po stronie negatywnej analitycy wskazują na nadmierną koncentrację projektów na agroturystyce, co ograniczaja w ten sposób propozycję tworzenia firm w innych sektorach, chociaż liczba miejsc pracy w ramach 217 zaakceptowanych programów jest szacowana przez Dyrekcję Generalną ds. Rolnictwa Komisji Europejskiej na około 30 000, uwzględniając około 1500 miejsc pracy utworzonych do zarządzania różnymi grupami. Chęć kontynuowania projektów zapoczątkowanych w poprzednim etapie, uzyskane korzyści gospodarcze i dobre przyjęcie społeczne inicjatywy LEADER I, to wszystko promowało wejście w życie inicjatywy LEADER II na lata 1994 – 1999. Miano na celu konsolidację wprowadzonego nowego modelu rozwoju tak, aby wykorzystać go przy rozwiązywaniu problemów dotyczących obszarów wiejskich w Europie. LEADER II utrzymał kryteria aplikacji zastosowane przy poprzednim programie, choć zwrócił szczególne znaczenie na wspieranie innowacyjności wszystkich sektorów działalności na obszarach wiejskich, mając na celu zbadanie nowych dróg rozwoju i rozszerzenie podręcznika dobrych praktyk między użytkowników. Tym samym, znacząco rozszerzona została liczba beneficjentów, dodano bowiem do regionów celu 1 i 5b, regiony celu 6. Inwestycja wzrosła do 1 755 milionów euro, a liczba lokalnych grup działania zbliżyła się do tysiąca na koniec drugiego etapu obowiązywania, co także dało impuls do wymiany doświadczeń i wiedzy poprzez europejską sieć rozwoju obszarów wiejskich i programów współpracy ponadnarodowej. Rozwój inicjatywy dał także impuls do uruchomienia Europejskiego Obserwatorium Obszarów Wiejskich w celu zapewnienia dalszych działań różnych lokalnych grup działania w ramach swych programów, tworząc w każdym państwie członkowskim krajowe Obserwatorium LEADER, które odpowiadaja za nadzór w danym kraju. Sukces inicjatyw LEADER I i LEADER II oraz zmiana kierunku Wspólnej Polityki Rolnej na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, bez wątpienia wpłynęło na ogłoszenie 47 Raport końcowy konkursu związanego z inicjatywą LEADER+ w październiku 1999 roku, na lata 2000 – 2006 z przewidzianym wkładem ponad 2 000 milionów euro z budżetu Wspólnoty przeznaczonego na rolnictwo. Ta inicjatywa utrzymuje swoją funkcję laboratorium na rzecz badania nowych pomysłów służących rozwojowi integralnemu i zrównoważonemu, które to pomysły w przyszłości mogą wpłynąć na politykę rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej. Bez wątpienia, ten program nie jest tylko prostą kontynuacją LEADER II, jako że ma pomóc przedstawicielom obszarów wiejskich zastanowić się nad wewnętrznym potencjałem swojego terytorium, wspierać wdrażanie długoterminowych strategii rozwoju opartych na docenieniu dziedzictwa naturalnego i kulturowego oraz dynamice otoczenia gospodarczego, mając w tym wszystkim na celu tworzenie miejsc pracy i poprawę możliwości organizacyjnych wspólnot wiejskich. W konsekwencji LEADER + kładzie szczególny nacisk na rozwój czterech tematów: • „wykorzystanie nowej wiedzy i technologii”, • „poprawa jakości życia mieszkańców”, • „docenienie produktów lokalnych” oraz • „docenienie zasobów naturalnych i kulturalnych”. Również charakter pilotażowy programu i możliwość zastosowania sprawdzonych praktyk przez inne grupy, aktywne uczestnictwo społeczności lokalnej przy podejmowaniu decyzji, partnerstwo jakościowe ustanowione poprzez włączenie się do sieci obszarów wiejskich co służy wymianie wiedzy i doświadczeń, oraz projekty międzyobszarowe i ponadnarodowe, to wszystko jest możliwe do zrealizowania poprzez lokalne grupy działania i na terytorium całej Unii Europejskiej, chociaż finansowanie wspólnotowe jest przeznaczone tylko dla określonej grupy terytoriów. Tereny zakwalifikowane do uzyskania subwencji na swoje projekty rozwoju muszą być mniej więcej homogeniczne ze względu na swoje cechy fizyczne (jedność środowiskowa), ekonomiczne i społeczne (jedność kulturowa), o średnim obszarze między 2 000 a 5 000 km2, oraz ludnością nie przekraczającą 100 000 mieszkańców w przypadku obszarów o dużej gęstości zaludnienia (120 mieszkańców na km 2), ani 48 Raport końcowy też być mniejsza niż 10 000 mieszkańców. Inne nowości LEADER + w stosunku to poprzednich inicjatyw są następujące: • w organach decyzyjnych lokalnych grup działania, podmioty gospodarcze i stowarzyszenia musza reprezentować, conajmniej 50% podmiotów lokalnych dla uniknięcia nadmiernej kontroli przez funkcjonariuszy administracji i innych przedstawicieli politycznych, • priorytetowość strategii, które mają za cel wzrost możliwości pracy oraz działań grup – celów specjalnych programu – kobiet i młodzieży, • możliwość zrealizowania projektów współpracy międzyobszarowej, wewnątrz państwa członkowskiego, z obszarami LEADER + jak i grupami LEADER I i II lub innymi programami obszarów wiejskich, na przykład PRODER, • Współpraca ponadnarodowa się rozszerza na grupy zorganizowane zgodnie ze wzorem LEADER, ale zlokalizowane w krajach trzecich nienależących do Unii Europejskiej. Podsumowując, metody ustanowione w ramach inicjatywy LEADER + zawierają się w trzech rozdziałach odnoszących się do podstaw pomocy finansowej wnioskowanych programów, i odnoszą się szczególnie do: • „lokalne strategie rozwoju obszarów wiejskich” (rozdział 1), • „współpraca między obszarami wiejskimi” (rozdział 2) oraz • „ich integracja w europejską sieć obszarów wiejskich (rozdział 3). Podkreślany „efekt przykładu”, jaki miała inicjatywa wspólnotowa LEADER w kontekście europejskim oraz znaczenie słabo rozwiniętych, z dużymi problemami obszarów wiejskich, ich rozłożenie terytorialne w skali kraju doprowadziło do uruchomienia tylko w przypadku Hiszpanii, Programu Rozwoju i Dywersyfikacji Gospodarczej Obszarów Wiejskich w Regionach Celu 1, zwanego w skrócie PRODER I (skrót od nazwy hiszpańskiej Programa de Derarrollo y Diversificación Economica de Zonas Rurales en las Regiones de Objetivo 1), o podobnej treści co LEADER II, który został rozpropagowany przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności. 49 Raport końcowy Ta inicjatywa spotkała się z dużym zainteresowaniem ze strony rolników i dała podmiotom lokalnym możliwość realizowania programów rozwoju obszarów wiejskich na terytoriach, które nie mogły przystąpić do LEADER II ze względów demograficznych albo organizacyjnych, chociaż w tych programach rola społeczeństwa obywatelskiego była stosunkowo mała niż w poprzednim przypadku i przypadki „klientalizmu politycznego” były częstsze, jak wynika z krytycznej analizy Maya Frades. Cele programu Proder I, według jego oficjalnych promotorów, są następujące: • pobudzanie rozwoju wewnętrznego i zrównoważonego; • wzmocnienie i dywersyfikacja gospodarki na tych obszarach; • utrzymanie liczby ludności; • wzrost płac i dobrobytu mieszkańców; • konserwacja otoczenia i zasobów naturalnych tych obszarów, które nie są beneficjentami środka B inicjatywy wspólnotowej LEADER II, odnoszącej się do innowacyjności. 101 programów odpowiadających okresowi 1996 – 1999 było realizowanych w większości przypadków poprzez lokalne grupy działania z 10 regionów autonomicznych w których się rozwinęły. Inne programy są zarządzane przez administrację regionalną, jak w przypadku Ministerstwa Rolnictwa Rządu Asturii czy programu Rządu Wysp Kanaryjskich zarządzanego wspólnie z Kapitułą Wysp. W obecnym okresie programowania 2000 – 2006, inicjatywa rządowa stanowi część środków rozwoju wewnętrznego obszarów wiejskich i potencjalnie jest stosowana na całym terytorium Hiszpanii. Określany jest jako Proder II, chociaż jego nazwa różni się między regionami, zależności od tego czy chodzi o regiony Celu 1 czy nie. W pierwszym przypadku inicjatywy są nazywane Zintegrowanymi Regionalnymi Programami Operacyjnymi. W 50 Raport końcowy regionach które nie należą do Celu 1 są określane jako Regionalne Programy Rozwoju Obszarów Wiejskich. II. Grupy LEADER w Hiszpanii Uruchomienie inicjatywy wspólnotowej LEADER w Hiszpanii, na początku lat dziewięćdziesiątych, przyniosło utworzenie lokalnych grup działania w różnych regionach autonomicznych które uczestniczyły w konkursie, mając na celu reprezentację w organie zarządzającym programem w uczestniczących gminach składających się z przedstawicieli: • administracji lokalnej (gminnej, powiatowej i regionalnej), • podmiotów gospodarczych oraz • przedstawicieli społecznych. Liczba wspomnianych jednostek przedstawicielskich różnych grup interesów, określanych wspólnie jako grupy LEADER znacząco wzrosła od czasu inicjatywy LEADER I w stosunku do LEADER +, pokrywając prawie połowę terytorium Hiszpanii. Do tych jednostek pobudzających rozwój obszarów wiejskich dołączyły w końcu lat dziewięćdziesiątych grupy PRODER, stworzone do realizacji tego samego celu dla realizacji Programu Rozwoju i dywersyfikacji Gospodarczej Obszarów Wiejskich na Regionach Celu 1, rozpropagowanego przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności dla obszarów, które nie przystąpiły do LEADERII. Jako tego konsekwencja, zasięg obszarów korzystających z obu programów znacząco został powiększony tak, że praktycznie pokrył całość obszarów wiejskich kraju a liczba grup lokalnych, które decydują o kształcie i ukierunkowaniu przekroczyła obecnie 300. 51 Raport końcowy TABELA 1: Podział lokalnych grup działania według regionów autonomicznych Region LEADER I LEADER II LEADER + Liczba gmin Andaluzja 9 23 22 367 Aragonia 3 13 12 453 Asturia 2 4 4 26 Baleary 2 4 3 51 Kanary 4 7 7 86 Kantabria 1 2 2 27 13 13 447 Castilla y Leon 7 16 17 784 Katalonia 2 10 12 243 Valencia 3 6 8 201 Extremadura 4 10 10 170 Galicja 4 13 16 183 Rioja 1 1 2 136 Madryt 1 3 3 84 Murcia 1 3 4 30 Navarra 1 4 4 202 Kraj Basków 1 1 1 251 Hiszpania 52 133 140 3741 Autonomiczny Castilla – La 6 Mancha Źródło: Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności 1. Innowacyjność operacyjna LEADER I Pierwsza inicjatywa wspólnotowa, realizowana między 1991 a 1994 rokiem, przyniosła korzyści w Hiszpanii regionom Celu 1 i 5b, w których powstało 52 lokalne grupy działania, rozdzielone na różne regiony autonomiczne (Tabela 1), zrealizowano 53 programy, po jednym na każdą grupę oraz jeden zarządzany przez podmiot wspólny, przy całkowitej inwestycji 387 milionów euro i znaczącym udziale finansowym sektora prywatnego (53%). 52 Raport końcowy Razem wszystkie gminy korzystające z różnych środków objęły 1 900 000 mieszkańców, choć ich gęstość zaludnienia jest bardzo różna, od 2,2 mieszkańców na km 2 w Orense (Lokalna Grupa Dzialania Galicji) do 402,5 mieszkańców na km2 w Tacorente-Acentejo y Arico (Teneryfa – Kanary). Całkowita liczba ludności na poszczególnych obszarach też była różna, od 96 285 mieszkańców w Loma (Jaen – Andaluzja) do 5 481 w Masetrazgo – Teruel, w Aragonii. To samo można podwiedzieć o podziale administracyjnym terytorium objętym działaniami, jedna gmina w przypadku grupy Seirra Sur w Sewilli i nie mniej niż 101 w Nawarra. Również zasięg każdego obszaru objętego programem różni się od 6 543 km 2 w Tierra de Campos – Camino de Santiago, w Castilla y Leon, do 179 km 2 w gminie Tacorente – Acentejo y Arico. Bez wątpienia, ta znacząca różnorodność terytorialna nie odzwierciedla, przynajmniej początkowo, rozmieszczenia projektów rozwoju obszarów wiejskich realizowanych, jako że środkiem o największej wartości inwestycji ze wszystkich programów było działanie na rzecz „agroturystyki i działań ściśle z nią powiązanych”, co stanowi 81% całości przyznanych inwestycji, przy 43 grupach, które wsparły tą decyzję. Równie ważne, choć daleko w tyle w stosunku do poprzednich, są projekty związane z „małymi i średnimi przedsiębiorstwami, rzemiosłem i usługami”, i tylko cztery grupy optowały za „docenieniem produktów rolnych” jako najważniejszej inwestycji. Poza podobieństwem w podziale zrealizowanych inwestycji, trzeba podkreślić również dużą różnorodność inicjatyw i projektów przedstawionych przez grupy, co odzwierciedla w pewien sposób wysoki potencjał środków wewnętrznych, które posiadają obszary wiejskie korzystające ze środków europejskich. Projekty dotyczyły między innymi: • tworzenia sieci kwater na terenach wiejskich, w których dominować będzie odnowienie i renowacja nieruchomości o architekturze wiejskiej, • tworzenia i otwierania centrów sprzedaży i przetwarzania produktów, • zwiększenia wartości produktów rzemieślniczych i rolnospożywczych charakterystycznych dla danego obszaru, 53 Raport końcowy • stworzenia sieci ścieżek, • poprawy oferty i sprzedaży produktów ekologicznych, • wzmocnienia przedsiębiorców, • uruchomienia procesów uprzywilejowujących udział wspólnot lokalnych (instalacja nadajników radiowych, przygotowywanie różnego typu wystaw, przybliżanie nowych technologii, itp.). Realizacja inicjatywy LEADER I w Hiszpanii, a przede wszystkim, zdolność organizacyjna różnych podmiotów zaangażowanych w jej realizację w celu podziału i „sprzedaży” sukcesów z nią związanych nie pozostawiła nikogo obojętnie. Oczekiwanie wzbudzone przez zakładaną skuteczność zastosowanej metody pracy sprawiły, że wiele administracji lokalnych, regionalnych i krajowych traktowało ją jako nową formułę działania na rzecz pobudzania rozwoju w wymiarze lokalnym. Ta klasyfikacja metodologiczna i ponowne docenienie europejskich obszarów wiejskich, potwierdzone później w Deklaracji z Cork z 1996 roku, sprawiło nie tylko podjęcie realizacji nowej edycji LEADER, ale także pobudziło do stworzenia innych programów o podobnym charakterze co inicjatywa wspólnotowa, ale wspierane z funduszy krajowych, tak jak jest to w przypadku hiszpańskiego programu PRODER. Pod koniec realizacji inicjatywy wspólnotowej LEADER I, ocena Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich dokonana przez hiszpańskie lokalne grupy działania potwierdziła to, co technicy uznali za podstawowy rezultat: • Odkrycie możliwości dywersyfikacji gospodarek wiejskich, która obejmuje agroturystykę i działalności z nią związane. Chociaż ta różnorodność nie może być rozumiana jako trwała rzeczywistość, ale przede wszystkim jako podjęcie różnych kierunków pracy i eksperymentowania, mających na celu umocnienie nowego modelu rozwoju. • Słaby wzrost zaufania dla możliwości przyszłościowych obszarów wiejskich. To jest konsekwencją zwiększenia komunikacji między odpowiedzialnymi za interwencje publiczne na danym terytorium oraz beneficjentami polityk dotyczących obszarów wiejskich, co pozwoliło na to, że podmioty lokalne, 54 Raport końcowy publiczne i prywatne, wzmocniły swoją rolę w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji. • Pojawienie się sieci, które łączą zarówno podmioty społeczne jak i terytoria. W tym sensie trzeba podkreślić utworzenie dwóch dużych sieci krajowych, które łączą lokalne grupy działania i terytoria: Hiszpańska Sieć Rozwoju Obszarów Wiejskich i Krajowa Sieć Rozwoju Obszarów Wiejskich. 2. Postęp terytorialny LEADER II Realizację inicjatywy LEADER II rozpoczęto w Hiszpanii z pewnym opóźnieniem, w połowie 1995 roku. Została rozszerzona liczba grup do 132, obejmujących grupy utworzone podczas poprzedniej edycji programu jak i nowoutworzone, do których dodaje się jako administratora wspólny podmiot z regionu Rioja, co daje łącznie 133 beneficjentów, które rozwijają 16 programów regionalnych w różnych regionach autonomicznych i jeden program operacyjny właściwy dla Kraju Basków. Te jednostki terytorialne obejmują 45% całego terytorium kraju, co z kolei odpowiada prawie połowie tego co można określić jako obszary wiejskie (93% terytorium). Bez wątpienia ludność zamieszkująca te obszary stanowi tylko 12% całej populacji Hiszpanii, co oznacza, że zaludnienie tych obszarów jest znacznie mniejsze niż w reszcie kraju (21 mieszkańców na km 2, jako wartość średnia obszarów LEADER II przy średniej krajowej 77 mieszkańców na km 2). Szacunkowe wydatki w ramach programu LEADER II w Hiszpanii zbliżały się do 1 100 milionów euro, z których 57% pochodziło ze środków publicznych (38% pochodzących z Unii Europejskiej i pozostałe 19% z administracji krajowej), a 43% pochodziło z sektora prywatnego. Bez wątpienia, ostatecznie zaakceptowane kwoty wskazują, że całkowita inwestycja wyniosła 1 364 miliony euro. Ponad to, stosunek udziałów się zmienił, na 45% inwestycji lub pomocy publicznej (28% Unia Europejska i 16% administracja krajowa) i prawie 56% inwestycji prywatnych. Liczba lokalnych grup działania wzrosła we wszystkich regionach autonomicznych między jedną inicjatywą a drugą, ale ten wzrost jest szczególnie wyraźny w przypadku Galicji, gdzie liczba grup wzrosła z 4 do 13, w Katalonii, gdzie liczba grup wzrosła z 2 do 10 oraz w Extremadurze, gdzie wzrosła z 4 do 10. Z drugiej strony 55 Raport końcowy grupy odzwierciedlają stosunkowo różny skład społecznopolityczny. W ich skład wchodzą stowarzyszenia, związki, fundacje czy konsorcja, według różnych typologii podziału organizacji, chociaż między LEADER I i LEADER II spada liczba osób indywidualnych reprezentowanych w lokalnych grupach działania, a wzrasta udział administracji lokalnej, przede wszystkim gminnej. Wszystkie grupy stosują początkowo metodologię LEADER, określoną dla poprzedniej edycji, ale ich praca różni się zależności od czasu ich istnienia. Z jednej strony, lokalne grupy działania, które rozpoczęły działanie w ramach pierwszej edycji i dokonały diagnozy terytorium w tym etapie, umacniają swoją metodologię pracy w tej fazie poprawiają swoją zdolność do zbliżenia się do społeczności i niewidocznych inicjatyw wdrażanych na danym terytorium. Z drugiej strony, nowoutworzone grupy czuły się zobowiązane do przygotowanie w pierwszej kolejności analizy terytorium dla lepszego poznania rzeczywistości, co w praktyce oznaczało mniej czasu na bezpośrednią realizację programu LEADER II, tak jak to zostało wyrażone w niektórych ocenach końcowych inicjatywy. Odnośnie ukierunkowania realizowanych projektów, oraz uwzględniając powodzenie jakie miała agroturystyka w inicjatywie LEADER I, priorytetowym środkiem inwestycyjnym, wybieranym przez większość lokalnych grup działania, jest tak zwany B3, przeznaczony na finansowanie projektów „agroturystycznych”. Na pierwszym miejscu to działanie było wybierane przez 76 grup (57,1% grup). Kolejnym działaniem pod względem popularności był środek B4, odnoszący się do „małych firm, rzemiosła i usług” (39,8% grup) oraz B5 ukierunkowane na „docenienie oraz komercjalizację produkcji rolnej” (13,5%). Jako przykład wysokiego skoncentrowania się na inwestycjach w ramach realizowanych programów można podać, że jeden z trzech podstawowych środków powtarza się jako pierwsza opcja inwestycyjna wśród 96,1% przypadków. Z drugiej strony, końcowa ocena potwierdza postęp dokonany przez LEADER II w stosunku do poprzedniej edycji programu w odniesieniu do dynamizacji obszarów wiejskich: 1. Wzrost liczby obszarów zainteresowanych tym nowym modelem rozwoju oraz udziału administracji publicznej w programach na rzecz rozwoju. 56 Raport końcowy 2. Konsolidowanie zasięgu terytorialnego oraz zwiększenie i poprawa komunikacji między obszarami oraz podmiotami, które wzajemnie na siebie oddziałują. 3. Większa integracja działań na danych obszarach, jako konsekwencja konsolidacji zasięgu terytorialnego, co powoduje zwiększenie oddziaływań między realizowanymi działaniami oraz zaczynają mnożyć się propozycje ze strony przedsiębiorstw innowacyjnych. 4. Wzrost procesu kooperacji i konsolidacji związanej z organizacją sieci, przede wszystkim o charakterze ponadnarodowym. Dobrym przykładem jest Europejskie Obserwatorium LEADER i jego jednostki narodowe jako elementów wspierających rozwój inicjatywy w zakresie wymiany informacji i zwiększania możliwości. 3. Oczekiwania trwałości LEADER + W ramach kolejnego naboru wniosków przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności w związku z LEADER+ w Hiszpanii, zostało zaakceptowanych ostatecznie 145 programów rozwoju obszarów wiejskich, z których 140 jest realizowanych tylko w jednym regionie autonomicznym, a 5 ma charakter ponadregionalny. Liczba programów rozwoju obszarów wiejskich według regionów autonomicznych wskazuje na istotną tendencję do kontynuacji w stosunku do LEADER II, chociaż istnieje nieznaczne zmniejszenie ich liczby w regionie Andaluzji, Aragonii i Balearów i niewielki wzrost w Castilla y León, Katalonii, Walencji i Murcii. Zasięg terytorialny inicjatywy Leader+ obejmuje prawie połowę terytorium kraju oraz prawie 45,8% hiszpańskich gmin, co według niektórych ekspertów odzwierciedla identyfikację mieszkańców obszarów wiejskich z Hiszpanii z modelem rozwoju zaproponowanym przez Unię Europejską. Bez wątpienia, różnorodność obszarów korzystających z tego programu jest znacząca między regionami autonomicznymi, od maksymalnej w przypadku Kraju Basków (99,9%), ze względu na dysponowanie jednym tylko programem oraz bardzo ograniczonej w przypadku Kantabrii (32,3 %), która obecnie jest wyłączana z regionów Celu 1 ze względu na poprawę dochodów per capita w ciągu ostatnich lat. Również nierówna jest wielkość obszarów 57 Raport końcowy funkcjonowania Lokalnych Grup Działania, które zostały ujęte w programach regionalnych, od 7300 km2 w Kraju Basków do 830 km2 na Kanarach. Średni obszar działania w Hiszpanii to było około 2000 km2. Z wyprzedzeniem, przed wdrożeniem programów rozwoju obszarów wiejskich, różne lokalne grupy działania połączyły się w sieci regionalne i krajowe mając na celu spełnienie trzeciego kryterium naboru wniosków LEADER+, gdzie istniał wymóg łączenia się w sieci. Jako konsekwencja pojawiło się 8 nowych sieci o charakterze regionalnym, które połączyły się z dwoma już istniejącymi na poziomie krajowym. W obu rodzajach sieci uczestniczyło 154 lokalnych grup działania. Sieci związane z sąsiadującymi z sobą grupami lub utworzone ze względów metodologicznych, socjologicznych lub politycznych są następujące: • Ara (50 grup) • Redr (21 grup) • Reder (10 grup) • Huebra (14 grup) • Cedercam (25 grup) • Kanaryjska Federacja Rozwoju Wiejskiego (7 grup) • Redex (14 grup) • Sieć Rozwoju Wiejskiego Murcii (5 grup) • Arca • Sieć Rozwoju Wiejskiego Cantabra Z drugiej strony, uwzględniając opóźnienie jakie powstało w trakcie wdrażania programu LEADER+ z powodów politycznych i administracyjnych, jest zbyt wcześnie na przedstawienie wyników programów rozwoju obszarów wiejskich realizowanych przez różne lokalne grupy działania aż do tej pory, aby ocenić poziom innowacyjności osiągnięty dzięki projektom lub aby wiedzieć czy potwierdza się pożądane 58 przesuwanie inwestycji z agroturystyki do innych sektorów. W Raport końcowy konsekwencji, można tylko mówić o rezultatach jakich oczekuje Komisja Europejska, które mają mieć następujące kierunki: 1. Wzbogacenie obszarów wiejskich, wsparte przez konsolidacje ustanowionych sieci, mając na celu utrzymanie modelu rozwoju w różnych regionach. 2. Znaczący rozwój form współpracy, oparty na wspólnych interesach grup, poza określonymi stosunkami opartymi na sąsiedztwie. 3. Oraz wzmocnienie konkurencyjności obszarów europejskich i z tego względu, hiszpańskich obszarów wiejskich. Prawdopodobnie, jednym z najbardziej ewidentnych rezultatów uzyskanych poprzez współpracę między wspólnotami rozwoju jest pojawienie się lokalnych grup działania o charakterze międzyobszarowym, które pojawiły się w LEADER+ jako konsekwencja konsolidacji instytucjonalnej procesów współpracy, które były wdrażane w różnych fazach rozwoju poprzednich inicjatyw. Pięć programów istniejących obecnie w Hiszpanii obejmuje 95 gmin połączonych w obszary (comarcas) funkcjonalne, dostosowane do nowej dynamiki obszarowej ostatnich dziesięcioleci, które należą do więcej niż jednego regionu autonomicznego i były określone zgodnie z tradycyjnym podziałem administracyjnym, dla ustanowienia swoich własnych strategii rozwoju obszarów wiejskich, przygotowanych przez reprezentantów różnych interesów w lokalnych grupach działania. 4. Nowość organizacyjna grup ponadregionalnych w LEADER+ Zgodnie z dyrektywami z Komunikatu Komisji skierowanego do państw członkowskich, w związku z inicjatywą LEADER+, Hiszpania przedstawiła 17 programów regionalnych, po jednym dla każdego regionu autonomicznego oraz program narodowy, w którym rozważano możliwość finansowania obszarowych (comarcales) programów rozwoju, a których zasięg geograficzny wykracza poza dwa lub więcej regionów autonomicznych. W ten sposób dążono, zgodnie z wyjaśnieniem Ministerstwa Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności, do wdrożenia zgodnie z zapisami dotyczącymi procedury postępowania 59 Raport końcowy tak by nie uwzględniać podziałów administracyjnych przy określaniu obszarów (comarcas) przy przygotowywaniu i wdrażaniu „obszarowych strategii” rozwoju. Warunkiem przyjęcia niniejszych strategii współpracy było wcześniejsze istnienie obszarów o pewnej spójności społecznej i przede wszystkim, chęci wspólnej realizacji programu rozwoju, chociaż jego zasięg obejmował obszar z różnych regionów autonomicznych. Po zaakceptowaniu wspomnianego programu „ponadregionalnego” przez Komisję Europejską oraz ustanowionych przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności potrzebnych wytycznych dla określenia obecności i wyboru programów obszarowych, które obejmowałyby obszar stworzony z gmin z różnych regionów autonomicznych (rozporządzenie z 2 sierpnia, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Państwa z 8 września 2001 roku); przedstawiono siedem programów obszarowych, które spełniały ten wymóg terytorialny, a z nich ostatecznie wybrano pięć programów, zlokalizowanych we wszystkich przypadkach na Północy, między regionami Galicji, Asturii, Kantabrii, Kastylii Leon, Nawarry i Aragonii. Terytoria, na których prowadzono wybrane przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności programy, są znaczącym przykładem hiszpańskich obszarów wiejskich w upadku, z licznymi zasobami naturalnymi i kulturalnymi, niskim zaludnieniem i wysokim poziomem zestarzenia mieszkańców. Z tego względu podstawowym ich celem było utrzymanie ludności na obszarach wiejskich poprzez ożywienie społecznoekonomiczne oraz środowiska naturalnego dążąc do poprawy jakości życia mieszkańców oraz satysfakcji odwiedzających i turystów. Cztery z tych obszarów są ponadto obszarami górskimi wewnątrz półwyspu, z gęstością zaludnienia między 6,7 mieszkańców na km2 na obszarze przedpirenejskim Nawarry i Aragonii, z 58 gminami i ponad 3 100 km 2 terytorium, a 22,6 mieszkańców na km2 na obszarze określanym jako kraj rzymski, który obejmuje terytorium między prowincjami Burgos, Palnecia y Santander. Obszar Peña Trevinca, między prowincjami Ourencse i Zamora i z 8,5 mieszkańców na km2 oraz Os Ancares, między Lugo i León z 12,3 mieszkańcami na km2, również przedstawiają te same problemy wyludniania i cofnięcia demograficznego co poprzednie, chociaż ich 60 Raport końcowy zasoby naturalne są ważne, ponieważ 48% ich terytorium zostało włączone do Sieć Natura 2000. Natomiast, terytorium odpowiadające programowi Most Świętych (Puente de los Santos) mieści się pasie hiszpańskiego wybrzeża atlantyckiego, w granicach między regionami Galicji i Asturii, oraz obejmuje gminę Castropol na wschodzie Asturii oraz Ribadeo, w la mariña prowinicji Lugo, rozdzielonych rzekami Eo y Ribadeo. Obie gminy przedstawiają znaczącą homogeniczność w swojej strukturze terytorialnej, z niziną nadbrzeżną o szerokości 3-4 km, zamieszkany przez większość społeczności lokalnej, oraz z obszarem górskim wewnątrz, odpowiadającym odnodze łańcucha górskiego Kanabryjskiego, oraz wyżyny sięgające 1 200 m wysokości na szycie Bobia. Dokładnie ze względu na odniesienie do orografii i istnienia znaczących nierówności, Rada Castropol jest włączona między upośledzone hiszpańskie obszary górskie. Obie gminy obejmują 282 jednostek społecznych, co daje pojęcie o znaczącym poziomie rozbicia w ramach obszaru, chociaż gęstość zaludnienia 56,8 mieszkańców na km2 jest spowodowane przede wszystkim ze względu na miejscowość Ribadeo, gdzie mieszka 4 741 osób, co stanowi ponad jedną trzecią całości mieszkańców tego obszaru objętego programem rozwoju obszarów wiejskich. To terytorium odzwierciedla widoczną specjalizację w hodowli bydła, z obecnością dużych obszarów bydła rogatego przeznaczone na produkcję mleczną i zmniejszającą się produkcję mięsną, która to hodowla koncentruje się na wyższych terenach. Ale istnieją inne obszary aktywności tak jak sektor leśny, który słynie w ostatnich dziesięcioleciach z uprawy eukaliptusa, chociaż wciąż korzysta się ze starej już odmiany sosny radiata i pinaster. Natomiast, sektor rybny stracił na znaczeniu na tym obszarze. W zakresie przemysłu należy wskazać na przemysł stoczniowy oraz związany z drzewem, ale trzeba wspomnieć także o braku przemysłu rolnospożywczego, poza dużym znaczeniem sektora podstawowego, jako dostarczającego materiałów podstawowych (mleko i mięso). Z drugiej strony trzeba podkreślić rosnące znaczenie sektora budowlanego, gdzie na terenie Ribadeo mieszczą się liczne firmy budowlane i deweloperskie, oraz sektora usług, o dużym wzroście, ze względu na udział hoteli, turystyki letniskowej oraz działalności handlowej, przede wszystkim w ramach Ribadeo. 61 Raport końcowy Poza tym, zarówno grupa Puente de los Santos jak i cztery programy ponadregionalne wybrały we wszystkich projektach jako główny temat w swojej strategii rozwoju „docenienie zasobów naturalnych i kulturalnych”, określając ponadto jako drugą oś działania swój plan „docenienia produktów lokalnych”, mając na celu promocję swojej produkcji i sprzedaż, w przypadku grupy Adesnar – Prepirineo, oraz „poprawę jakości życia mieszkańców”, w kraju rzymskim, uznając jako główny cel utrzymanie mieszkańców na danych obszarach i zapobieżenie ucieczce ze wsi. Tym samym natura i dziedzictwo kulturowe wspomnianych obszarów, które obejmują produkcję tradycyjną wywodzącą się z działalności rolniczej i rzemieślniczej, tworzą bazę gospodarczą w którą wierzą te obszary ponadregionalne przy poprawie swej dynamiki ekonomicznej i społecznej, mając na celu uniknięcie cofnięcia demograficznego ich samych co było nieodwracalne w ostatnich latach. III. Obowiązkowa współpraca między grupami LEADER Współpraca między administracją publiczną, podmiotami społecznoekonomicznymi oraz jednostkami terytorialnymi z danego obszaru jest uważana za jeden z fundamentów inicjatywy wspólnotowej LEADER, oraz w ten sposób jeden z czynników który przyczynił się do zoptymalizowania wykorzystania środków i rezultatów programów w tych miejscach w których wdrożono tą metodologię pracy przez lokalne grupy działania. Bez wątpienia, współpraca między obszarami wiejskimi z jednego kraju, która to miała swoje pierwsze, nieoficjalne odsłony w LEADER I i zinstytucjonalizowała się w sposób operacyjny jako współpraca ponadnarodowa w LEADER II, nie zawiera w sobie formuły współpracy „międzyobszarowej” aż do momentu ogłoszenia LEADER +, gdzie została owa współpraca zawarta w rozdziale II komunikatu Komisji do państw członkowskich, a której przydano znaczą rolę ze względu na wymóg uwzględnienia owej współpracy we wszystkich przedstawionych programach, chociaż ta koncepcja teoretyczna nie odpowiada do jego znaczenia w praktyce, przynajmniej do teraz, ze względu na zróżnicowanych charakter, o czym będzie dalej mowa. 62 Raport końcowy Ogólnie, współpraca między analizowanymi grupami może dotyczyć trzech podstawowych celów, które często są komplementarne: 1. wykorzystanie podobieństw geograficznych, kulturalnych i historycznych lub określonej produkcji, która może tworzyć podstawę do współpracy między grupami, 2. pozyskanie odpowiedniej liczby ludności potrzebnej do uzyskania wykonalności wspólnego projektu, 3. skierowana na poszukiwanie elementów uzupełniających między współpracującymi grupami. Wszystkie potrzeby rozdzielają się prawie po równo w zróżnicowanej panoramie hiszpańskich obszarów wiejskich i prawdopodobnie także europejskich. Z drugiej strony, w związku ze szczególnym położeniem oraz sytuacją polityczno – administracyjną współpracujących grup na rzecz realizacji wspólnych projektów, współpracę określa się jako ponadnarodową, gdy uczestniczą w niej grupy z różnych państw oraz wewnątrzkrajową, gdy uczestnicy są z jednego kraju. Ten ostatni rodzaj współpracy można podzielić na jeszcze twa typy” ponadregionalny, gdy grupy należą do różnych regionów autonomicznych oraz ponadobszarowy, gdy uczestniczą w nim grupy z danego regionu autonomicznego. 1. Współpraca ponadnarodowa w LEADER II Współpraca ponadnarodowa między jednostkami lokalnymi narodziła się w sposób spontaniczny w okresie realizacji LEADER I, według wersji oficjalnej InfoLeader, który przez wiele lat był organem upowszechniania i analizy Obserwatorium Europejskiego LEADER, i podaje się, że w związku z rezultatami badania które odbyło się w 1994 roku, conajmniej jedna na cztery lokalne grupy działania była zaangażowana w jakąś formę współpracy (wymianę doświadczeń, przekazywanie innowacji, wspólne zarządzanie lub udział w sieci tematycznej), poza brakiem istnienia określonej pomocy wyrażonej w pierwszym programie LEADER I. Ale doświadczenia grup LEADER I także pokazały trudności, jakie może spowodować określenie wspólnego projektu między różnymi terytoriami 63 Raport końcowy oddzielonymi nie tylko geograficznie, ale także ze względów kulturalnych i językowych. W każdym razie, dążenia grup do współpracy doprowadziły Komisję Europejską do przekształcenia współpracy ponadnarodowej w znaczący cel LEADER II, chociaż z nieznacznym budżetem (tylko 0,9 % całości), jako tak zwany środek C, poprzez który powstał mechanizm pomocy technicznej przeznaczonej na przygotowanie swojego projektu współpracy przed przedstawieniem go do realizacji oraz na ułatwienie pomocy o wartości 5 000 do 20 000 euro na rzecz podjęcia działań wspólnie z partnerami z innego państwa członkowskiego. Dane Europejskiego Obserwatorium LEADER, zobowiązanego do zarządzania niniejszymi projektami w LEADER II, pozwalają stwierdzić, że na początku 2000 roku, kiedy już rozpoczęła się realizacja wszystkich zaakceptowanych projektów współpracy, wiele grup ze wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, zmobilizowało się do tego typu działań, poza istniejącymi różnicami między krajami i regionami. Jako konsekwencja, prawie połowa lokalnych grup działania, 46%, skorzystała z pomocy na przygotowanie swoich projektów, co razem stanowi, że 463 beneficjentów przedstawiło conajmniej 567 wniosków o dofinansowanie. Ale poprzez pierwszą ich analiza przez Obserwatorium, Komisja Europejska zaakceptowała ostatecznie 353, co pozwoliło na wdrożenie 260 projektów współpracy ponadnarodowej w całej Europie. Średnia liczba partnerów jednego projektów wyniosła trzy, chociaż w niektórych stowarzyszeniach ponadnarodowych udało się połączyć aż piętnaście lokalnych grup działania. Odnośnie uczestnictwa według poszczególnych państw, reprezentowane były wszystkie państwa członkowskie, co wskazuje, według analizy Obserwatorium Europejskiego, że ten typ kontaktu wzmacnia charakter sieci jaki jest związany z inicjatywą LEADER oraz, że tworzy jeden z ważnych elementów definicji tej inicjatywy. Bez wątpienia również wskazywano na pewne różnice między poszczególnymi państwami, podczas gdy trochę ponad 30 % grup niemieckich 64 Raport końcowy włączyło się w ten typ współpracy, ponad 75% grup z Holandii, Szwecji, Irlandii i Luksemburga uczestniczyło w tych projektach. Z drugiej strony, również zauważono znaczące różnice w udziale w skali regionalnej w „dużych” państwach Unii. Średnia subwencja pomocy technicznej na początkowe przygotowanie projektów wyniosła około 13 000 euro na każdy z nich, według danych Obserwatorium. Studium zrealizowane przez Obserwatorium Europejskie na zakończenie LEADER II na temat liczby lokalnych grup działania wskazuje, że współpraca między obszarami wiejskimi jest uważana za ważny instrument na rzecz ich rozwoju, zarówno z perspektywy grup jak i z punktu widzenia władz europejskich, oraz wskazuje się również na to, że podczas programu LEADER I większość projektów o współpracy było zainicjowanych przez kraje północy Europy, w przypadku LEADER II widoczne było masowe wejście lokalnych grup działania z południa Europy, sprzyjając współpracy między państwami basenu morza śródziemnego. Studium przygotowane przez Obserwatorium wskazuje również, że większość projektów współpracy ponadnarodowej w ramach LEADER II była przygotowana w oparciu o 5 dużych osi działania: • produkty rolne i rolnospożywcze; • agroturystyka; • technologie informatyczne; • dziedzictwo i środowisko naturalne; • inne usługi. W ten sposób, na przykład, w przypadku Hiszpanii, baza danych Projektów Współpracy Ponadnarodowej, stworzona przez Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności już po przygotowaniu wspomnianego studium, obejmuje nie mniej niż 130 projektów współpracy, przygotowane przez 104 hiszpańskie grupy LEADER, które uczestniczyły w europejskiej procedurze konkursowej, co oznacza, że niektóre grupy przygotowały więcej niż jedna inicjatywę współpracy. 65 Raport końcowy Ten rejestr pozwala na sklasyfikowanie projektów w 9 następujących obszarów tematycznych: rzemiosło, przedsiębiorstwa, szkolenia, środowisko naturalne, metodologia, dziedzictwo, produkty lokalne, usługi i turystyka, co w pewien sposób rozszerza ograniczone możliwości dostępu do poszczególnych danych, bowiem zastosowane rozwiązanie informatyczne przygotowane dla użytkowników Internetu, tworzy małe możliwości dla badaczy. Cytowane źródło statystyczne dostarczające informacji o współpracy ponadnarodowej hiszpańskich grup LEADER II wskazuje, że ostateczny udział przekracza 78% wszystkich grup, uczestniczących w średnio 2,1 projektach, chociaż proporcja grup, które uczestniczą w więcej niż dwóch projektach wynosi ponad 23% oraz istnieje 15 grup, które działają w ramach 4 lub więcej projektów jednocześnie. To oznacza, że w większości projektów współpracy ponadnarodowej zainicjowanych lub koordynowanych przez hiszpańskie grupy uczestniczyły także inne grupy tej samej narodowości, średnio dwie grupy hiszpańskie i dwie grupy zagraniczne, co oznacza narodzenie współpracy krajowej w Hiszpanii oraz stworzenie krajowej sieci współpracy między grupami dla pobudzania rozwoju obszarów wiejskich. Z drugiej strony powierzchowna analiza wspomnianej bazy danych pozwala również stwierdzić istnienie znaczącej „wielofunkcjonalności” w projektach współpracy przygotowanych przez hiszpańskie grupy, jako że są włączone do różnych kategorii tematycznych ze względu na różnorodność ich celów lub ostatecznych zakładanych rezultatów. W ten sposób obszar działań związanych z turystyką, z 67 projektami, które są temu poświęcone, na drugim miejscu są projekty dotyczące produktów lokalnych obecne w 59 projektach. Obszar usług cieszył się najmniejszą popularnością i został zawarty w tylko 11 projektach. To zaś powoduje obecność znaczącego poziomu koncentracji wśród propozycji działań do wspólnej realizacji, zawartych w 130 projektach współpracy przygotowanych przez hiszpańskie grupy, jako że liczba zgodności operacyjnej projektów przekracza w sumie 300, co oznacza średnio 2,4 propozycji działań na poszczególny projekt, skoncentrowanych wokół tematów najbardziej atrakcyjnych społecznoekonomicznie w kontekście popytu ze strony miast. 66 Raport końcowy Jako przykład tej wielości zobowiązań grup oraz celów projektów dotyczących współpracy, w ramach inicjatywy wspólnotowej LEADER +, można wskazać na projekt nazwany „Lokalna Ponadgraniczna Sieć na rzecz promocji turystycznej Duero – Douro3” (ReDuero), w którym uczestniczy 12 lokalnych grup działania. Dziewięć z nich działa w Kastylia – Leon, 2 pozostałe w Centralnym Regionie Portugalii. Cele tego projektu są zawarte w czterech działaniach strategicznych, promocji i komercjalizacji, szkoleniach i upowszechnianiu, wdrożeniu jednej sieci teleinformatycznej, przygotowaniu podręcznika dobrych praktyk oraz obserwatorium turystycznego rzeki Duero, oraz planu przewodniego dotyczącego małej infrastruktury wokół rzeki Duero. Studium Obserwatorium Europejskiego wskazuje również na to, że konkretne rezultaty uzyskane w trakcie różnych faz realizacji projektów zależą w znacznej mierze od sektora którego dotyczą projekty, ze względu na to, że na podstawie tego co można stwierdzić „jest łatwiej uzyskać pozytywne efekty w niektórych sektorach niż w innych”. Bez wątpienia, ogólnie i niezależnie od sektora, to w pierwszych fazach wdrażania projektów (tworzenie nowych produktów i usług oraz pomoc techniczna dla producentów i usługodawców) jak również działania związane ze wspólną promocją produktów i usług, są tymi które najszybciej przynoszą konkretne rezultaty. Projekty współpracy związane z tworzeniem nowych produktów odwołują się do wymiany doświadczeń lub przekazywania informacji mając na celu ocenę wykorzystywanych metod i skorzystanie z „dobrych praktyk” które są wynikiem projektów zrealizowanych w państwach z różnymi partnerami. Najczęstsza współpraca na tym polu odnosi się do wspólnego kształtowania modułów szkoleniowych oraz współdzielenia metodologii pracy, jak i przeznaczonych na zarządzanie systemami jakości do ich zastosowana w środowisku naturalnym, produkcji rolnej i rolnospożywczej lub turystyce. 3 Hiszpańskie Duero, portugalski Douro – to nazwa najważniejszej rzeki przepływającej przez Hiszpanię i Portugalię. 67 Raport końcowy Taki jest też przypadek projektu nazwanego „Zrównoważone rolnictwo”, zainicjowanego w Hiszpanii przez grupy Macizo del Caroig, Aitana, La SerraníaRincón de Ademuz, we Włoszech przez grupy z Murgia Degli Svevi oraz Monte Poro, oraz w Portugali przez grupę z Adraces. Celem tego projektu jest przygotowanie systemów produkcji opartych na rolnictwie ekologicznym, motywowaniu rolników oraz przedsiębiorstw rolnospożywczych do produkcji i sprzedaży produktów ekologicznych, wspólnym publikowaniu materiałów upowszechniających na ten temat oraz wymianie doświadczeń między uczestnikami. Natomiast, w przypadku reszty dostępnych usług, geneza projektów łącznie wydaje się powodować więcej problemów niż w poprzednich przypadkach, ze względu na dużą rozbieżność kontekstu oraz potrzeb różnych miejsc. Bez wątpienia, istnieją projekty ukierunkowane na wymianę doświadczeń między obszarami włączonymi w rozwijanie usług przeznaczonych dla wybranej grupy społecznej, jak na przykład ludzi starszych, młodych lub niepełnosprawnych. Tak jest w przypadku projektu Centrum Telepracy Caderita, przedstawionego przez lokalną grupę działania Ribera de Navarra w Hiszpanii oraz przez Stowarzyszenie Périgorudine de Télétravail we Francji, mając na celu tworzenie nowych możliwości dla przedsiębiorstw na obszarach wiejskich oraz ułatwianie wejścia na rynek pracy młodym oraz kobietom, ułatwiając w ten sposób wymianę doświadczeń między zaangażowanymi regionami. Z drugiej strony, osiągnięte wyniki w fazie wspólnej produkcji dóbr i usług w ramach projektów współpracy są wciąż dużo bardziej ograniczone niż zakładano, a przynajmniej do momentu przygotowania studium w Obserwatorium europejskim, gdzie ponadto uznano za niepewną wykonalność w długim okresie znacznej liczby produktów i usług, ze względu na istnienie ograniczeń i przeszkód logistycznych, ekonomicznych i prawnych, które utrudniają wprowadzenie wspólnych procedur. W przypadku wspólnej produkcji w sektorze technologii informatycznych projekty zwykle odnoszą się do tworzenia nowych ponadnarodowych stron w Internecie, które generalnie pozwalają małym producentom i lokalnym usługodawcom wejść na rynki regionalne i międzynarodowe lub produkować dobra i usługi wspólnie, dzięki telepracy. 68 Raport końcowy Odnośnie projektów kulturalnych i dotyczących dziedzictwa, realizowane działania w zakresie współpracy, generalnie nakierowane były na restaurację i rewitalizację obiektów dziedzictwa, które zostały zniszczone ze względu na korzystanie z nich. Jeśli chodzi o wspólną promocję produktów i usług, jest ona bardzo wyraźnie widoczne w studium przygotowanym przez Obserwatorium. W prawie wszystkich sektorach rozwijano „klasyczne” działalności: przygotowywanie folderów, wideo, CD, logotypów, tworzenie stron internetowych, przygotowywanie targów i konferencji, itp. Turystyka jest bez wątpienia sektorem, który najbardziej korzysta z działań promocji ponadnarodowej. Lokalne grupy działania, które działają na tym polu reprezentują szeroki wachlarz konkretnych działań, prawdopodobnie ze względu na charakter tego sektora oraz wykorzystanie technologii informacyjnych w promocji turystyki, na której się koncentrują. To można także wyjaśnić przez relatywną łatwość, jaka istnieje w tym sektorze, aby pozyskać instrumenty promocji wokół wspólnego jednego tematu lub obszaru geograficznego. Odnośnie produkcji rolnej i rolnospożywczej, różnorodność produktów i możliwości handlowych wydaje się ograniczać skuteczność oczekiwań wspólnej promocji. Najczęstszymi projektami są te, które przyjęły jeden tym produkcji, najbardziej wspólny, na przykład: projekt nazwany „oliwa wysokiej jakości z dwóch słonecznych ziem” – zarządzany w Hiszpanii przez grupę Alto Palancia – Alto Mijares oraz we Włoszech przez grupę Clli Esini – San Vicino de Apiro. Te lokalne grupy działania umożliwiły wspólne przygotowanie folderów wyjaśniających na temat produkcji i korzyści z produkcji biologicznie oliwy z oliwek dla jej promocji, oraz związanych z oliwą z oliwek, jak na przykład organizacja targów międzynarodowych poświecona produkcji tego artykułu. W zakresie wspólnej komercjalizacji produktów i usług, można zauważyć jasny kontrast między turystyką a produkcją rolną i rolnospożywczą. W efekcie istnieje wiele przykładów wspólnej sprzedaży ofert turystycznych, jak na przykład grup Ribatejo Norte (Portugalia, Porodemouros (Galicja), Appenino Parmense e Piacentino i Colli Esini (Włochy), promotorów projektu „Nowe miejsca w Europie”; ale 69 Raport końcowy nie ma żadnego przypadku wspólnej sprzedaży produktów rolnych i rolnospożywczych. Ponad to, jeśli rozszerzy się pole studium, widać, że łącznie lokalne grupy działania, które skorzystały z pomocy technicznej, tylko jeden projekt zawierał prawdziwą wspólną komercjalizację produktów rolnych i rolnospożywczych, projekt nazwany „Europejska Sieć Produktów Wysokiej Jakości”, który powołały grupy Moncayo, Los Pedreches, Ese-Entrecabos, Fuerteventura, Noreste de Murcia, alto Guadiato i Mijadas – Trujillo w Hiszpanii oraz Alto Salento i Area Bradanica we Włoszech. Podsumowując, według przywoływanego już studium lokalnych grup działania przygotowanego przez Obserwatorium Europejskie, wymiana i przekazywanie informacji które miało miejsce w ramach programu LEADER II dostarczył pewną liczbę wymiernych rezultatów w pierwszych dwóch fazach cyklu w związku z projektami: • Tworzenie nowych produktów i usług, • Oraz pomoc techniczna dla producentów i usługodawców, szczególnie poprzez ustanawianie sieci współpracy. Innymi słowy, niewiele projektów współpracy ponadnarodowej udało się osiągnąć poziom wspólnej produkcji i sprzedaży dóbr i usług, z wyjątkiem projektów zainicjowanych w sektorze turystyki lub nowych technologii informatycznych. Pozostałe fazy rozwoju projektów (wspólna produkcja, promocja, sprzedaż produktów i usług) odnotowały tylko pozytywne rezultaty w ramach projektów z jasnym celem, realistycznymi ambicjami oraz generalnie w sektorze turystyki. Ale rezultaty niepoliczalne lub niematerialne projektów współpracy ponadnarodowej na samych lokalnych grupach działania również zostały ujęte i przeanalizowane w studium Obserwatorium Europejskiego. Doszli do wniosku, że ta praktyka współpracy między lokalnymi grupami działania miała znaczący wpływ, nie tylko na strategię i na finansowanie grup, ale także na zachowanie podmiotów lokalnych, oraz społeczności objętej projektem, jako, że pozwolono partnerom porównać różne plany i sposoby rozwiązywania problemu. 70 Raport końcowy W przypadku strategii, śladem współpracy było przede wszystkim włączenie idei innowacyjności do propozycji, na danym obszarze analizy oraz w zintegrowanym rozwoju projektów. Odnośnie jej finansowania, poprawiła się decentralizacja w zakresie zarządzania finansami jak i wykorzystania nowych źródeł finansowania, oraz odnośnie pracy ze społecznością lokalną osiągnięto wyższy poziom zrzeszenia między grupami oraz połączeniu w sieć, włączając tak zwane „podejście oddolne” do podejmowania decyzji. Studium także pokazało istnienie trudności w zakresie współpracy ponadnarodowej, w której uczestniczą partnerzy z różnych kultur, języków, doświadczeń oraz z oczekiwaniami odnośnie współpracy nie zawsze jednakowymi. W tym znaczeniu, poza problemami wewnętrznymi: • projekt zbyt ambitny, • nieodpowiednie stowarzyszenie, • niewystarczająca koordynacja, • brak doświadczenia, lokalne grupy działania LEADER II przy różnych okazjach spotkały się z ograniczeniami zewnętrznymi: • ograniczeniami prawnymi, • powolność administracji, • czy niewystarczające mechanizmy wspierające współpracę. Tym samym, stosunki między partnerami przy różnych okazjach były źródłem trudności, przynajmniej w 20% przypadków, według przepytanych grup na potrzeby studium przygotowanego przez Obserwatorium, które musiały stawić czoła problemom językowym oraz kulturowym, łącznie z uprzedzeniami i stereotypami, zanim mogły na prawdę cieszyć się z korzyści, kompetencji i oczekiwań swoich partnerów. 71 Raport końcowy Zgodnie z poprzednią analizą na temat rezultatów materialnych i niematerialnych współpracy ponadnarodowej, końcowa ocena LEADER II wykazała niski poziom rozwoju osiągnięty w ramach działania C przez lokalne grupy działania w państwach członkowskich Unii Europejskiej, ponieważ tylko 3,6% początkowych propozycji, chociaż środki zostały częściowo przeznaczone na działanie B, skierowane na agroturystykę, ze względu na ich niewystarczające wykorzystanie. Bez wątpienia, chociaż działanie odnoszące się do współpracy ujęty w konkursie nie został w pełni wykorzystany, bez wątpienia był wykorzystany przez dwie trzecie lokalnych grup działania, co według oceniających inicjatywę, oznacza, że grupy „potrzebowały” wymiany, nauki oraz przekazywania wiedzy dużo bardziej niż wspólne wdrażanie projektów sensu stricto. Tylko kilka grup odpowiednio skorzystało ze współpracy ponadnarodowej dla osiągnięcia swoich celów rozwoju, ale generalnie ta praktyka sprzyjała otwieraniu obszarów lokalnych na szersze perspektywy, przez co wniesiono wymiar europejski do wymiaru wyłącznie lokalnego inicjatywy LEADER II. 2. Współpraca ponadnarodowa w LEADER + Znacząca rola przeznaczona na przekazywanie wiedzy techników, zasobów ludzkich i finansowych między lokalnymi grupami działania w strategii rozwoju obszarów wiejskich potwierdza znaczenie, jakie przyznano współpracy w ramach LEADER+, ponieważ Komunikat w sprawie tej inicjatywy otwiera państwom członkowskim nowe możliwości współpracy, zapoczątkowanej w LEADER II, otwieraniu różnych możliwości między grupami zgodnie z następującymi opcjami: • Współpraca międzyobszarowa – wewnątrz państwa członkowskiego; • Współpraca ponadnarodowa między terytoriami z różnych państw członkowskich; • łącznie z współpracą z terytoriami położonymi poza Unią Europejską, zawsze i wtedy gdy te obszar są zorganizowane zgodnie z duchem LEADER oraz finansowanie jest przeznaczone wyłącznie na wydatki własnych grup LEADER. 72 Raport końcowy Liczba zaakceptowanych programów współpracy ponadnarodowej aż do dnia dzisiejszego w ramach LEADER+ jest ograniczona, przede wszystkim, jeśli porównamy ze znaczącą liczbą powstałą w ramach poprzedniej edycji, ponieważ zarejestrowano 14 projektów, po części z powodu ogólnego opóźnienia związanego z przebiegiem aktualnej edycji oraz istniejącemu braku ciągłości między konkursami w różnych państwach, według wyjaśnień oficjalnego organu koordynującego i zarządzającego LEADER+, Jednostki Pobudzania i Wspierania Rozwoju Obszarów Wiejskich; z tego względu jest prawdopodobne, że ta liczba w najbliższych miesiącach, po rozwiązaniu problemów biurokratycznych, jakie ujawniły się w zarządzaniu oraz osiągnąwszy pełne funkcjonowanie nowych lokalnych grup działania stworzonych dla wsparcia ostatniej propozycji przedstawionej przez Komisję Europejską. W konsekwencji, rezultaty tych programów współpracy są niewielkie lub prawie niezauważalne, do tej chwili, gdy znajdują się na początku wdrażania większości z nich, oraz rosnącej liczby badaczy wiarygodnych danych, aby móc je ocenić. W każdym razie, średnia liczba hiszpańskich i pozostałych grup włączonych w różne projekty współpracy jest znacząca, przewyższając w niektórych przypadkach dwanaście, tak jak to ma miejsce w projekcie Territorio Biored, koordynowanym przez lokalną grupę z Oriente de Asturias, która obejmuje środowisko naturalne, docenienie produktów lokalnych oraz poprawę jakości życia na obszarach, które posiadają poziom ochrony środowiska o dużym znaczeniu lub które zostały ujęte na liście Rezerwatu Biosfery UNESCO. Zaprezentowane przez hiszpańskie grupy projekty są wsparte przez ponad 40 lokalnych grup działania w większości obszarów wiejskich z kraju, łącznie z oboma archipelagami oraz obszarami górskimi. Tematy łączące różne projekty współpracy są bardzo liczne, chociaż każdy z tych planów wspólnego działania obejmuje więcej niż jeden wspólny zakres między współpracującymi jednostkami. Ale większość programów dotyczyła niewielu tematów spójności, które prawdopodobnie uznawano za najbardziej stosowne lub owocne efekty wymiany informacji oraz osiągnięcia wspólnych korzyści. 73 Raport końcowy Najbardziej powtarzającym się tematem była turystyka, na którą zorientowana była połowa projektów wokół skorzystania z zasobów naturalnych, pejzaży, tradycji kulturalnych, religijnych i gastronomicznych rozpowszechnionych na półwyspie iberyjskim i w Europie. Motywem centralnym w drugiej połowie projektów, który występuje prawie w równych częściach to „kultura i dziedzictwo, „kultura i dziedzictwo”, „środowisko naturalne” oraz „lokalne produkty rolne”, pobudzając poza wspomnianymi inicjatywami, które obejmują od możliwości społecznoekonomicznych „Camino de Santiago” do zrównoważonego gospodarowania zasobami leśnymi aby zapobiegać pożarom i utworzyć wspólne wzorce zachowania, poprzez tworzenie europejskiej sieci chronionych obszarów łownych oraz docenienie i promocję serów wyrabianych z dodatkiem karczochów (cynara cardunculus). Ten ostatni program współpracy ponadnarodowej nazwany Cardum jest projektem o charakterze produkcyjnym, który jednoczy 8 portugalskich i 13 hiszpańskich lokalnych grup działania. Dąży do rozdzielenia między zaangażowane grupy wzajemnych doświadczeń dotyczących technologii produkcji nabiału aż po wspólną promocję wspomnianych serów, które przedstawiają gamę 21 odmian na Półwyspie Iberyjskim, Balearach i Kanarach, które otrzymują nazwy od miejsca pochodzenia, jak na przykład Serra da Esrela, Castelo Branco, Nisa, Mestico de Tolosa, Evora, Serpa, Azeitao, Serrat-Tupi, Tronchon, Cassoleta, Servilleta, Mallorca, Pitiuso, Flor de Guía, Almoharín, Acehuche, Sierra de Gata, Torta del Casar, Le Serena, Montes de San Benito i Los Pedroches. W końcu, potrzeba zwiększenia i koordynacji współpracy między obszarami wspólnotowymi w ramach inicjatywy LEADER+ jest podstawowym argumentem, który doprowadził lokalne grupy działania zaangażowane w rozwój europejskich obszarów wiejskich oraz ekspertów w zakresie rozwoju wiejskiego do spotkania w Avilés (Asturia) w październiku 2004 roku, tworząc Foruj Współpracy Ponadnarodowej oraz proponując sieciom łączącym lokalne grupy działania Dekalog z Avilés o współpracy ponadnarodowej, która podtrzymuje wśród swoich tez tą, że ten rodzaj współpracy tworzy element fundamentalny LEADER+ oraz, że „współpraca jest czynnikiem spójności politycznej, ekonomicznej i społecznej Europy, przez co musi być wspierana większym zasobem środków, aby wzmocnić ja jako instrument spójności między regionami i obszarami europejskimi”. W konsekwencji 74 Raport końcowy argumentuje, że „Państwa oraz regiony muszą przygotować swoje własne polityki rozwoju obszarów wiejskich zgodnie ze swoimi potrzebami, uwzględniając w każdym przypadku współpracę między obszarami jako część tych polityk”. 3. Współpraca wewnątrzkrajowa Komunikat Komisji Europejskiej do państw członkowskich w sprawie inicjatywy wspólnotowej LEADER+ ustanawia różne typy programów współpracy, wśród których znajduje się współpraca wewnątrzkrajowa, jako nowoutworzona, odnosząca się do obszarów wiejskich z jednego państwa, „które wykazują zdolność i chęć do tworzenia i wdrożenia strategii rozwoju, zintegrowanej, trwałej oraz o charakterze pilotażowym,a której istnienie zostanie udowodnione poprzez przedstawienie planu rozwoju, wspomniana strategia opierać się będzie na współpracy reprezentatywnej oraz wyraża się wokół dominującego aspektu, który jest charakterystyczny dla tożsamości danego terytorium”, według rozdziału 1 ogłoszenia konkursowego w sprawie inicjatywy LEADER+, oraz jej realizacja, za którą odpowiedzialna jest koordynująca lokalna grupa działania. Ponadto, mogą w tego typu programach nie tylko obszary wybrane w ramach LEADER+, zgodnie z kryteriami „wiejskości” określonymi przez każde państwo, ale także te miejsca, które zostały wybrane do wdrażania inicjatywy LEADER I i LEADER II, lub inne obszary wiejskie zorganizowane według wzorów LEADER oraz zaakceptowane przez państwa członkowskie. Zgodnie z tym, co zostało zawarte w Komunikacie do Państw członkowskich, działania w ramach wspomnianego programu współpracy wewnątrzkrajowej opierają się na wspólnym skorzystaniu z wiedzy techników, zasobów ludzkich i finansowych rozdzielonych na każdy zainteresowany obszar, oraz wpisują się w kierunki tematyczne jasno określone przez lokalne grupy działania w sowich strategiach rozwoju. Z tego względu „ współpraca nie ogranicza się do prostej wymiany doświadczeń, ale musi także polegać na wspólnym i zintegrowanym realizowaniu działań, kiedy to będzie możliwe, w ramach jednej struktury”. Wspomniane wcześniej opóźnienie spowodowane przy wdrażaniu LEADER+ oraz ogólnym zatwierdzaniu projektów współpracy przewidzianych w ogłoszeniu 75 Raport końcowy konkursowym, że większość planów współpracy ustanowionych między lokalnymi grupami działania z różnych regionów oraz z tego samego regionu znajdują się w początkowych fazach realizacji, oraz również jest możliwe, że brakuje wielu programów, przez co nie istnieją wystarczające dane aby ocenić ich rezultaty. Z tego względu ograniczymy się w tym podrozdziale do informacji na temat wartości przedstawionych projektów współpracy wewnątrzkrajowej, zarówno międzyregionalne jak i wewnątrz danego regionu, oraz ich ogólną charakterystykę. Prawie czterdzieści przedstawionych projektów w rejestrze oficjalnym Ministerstwa Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności aż do końca 2004 roku odzwierciedla zainteresowanie hiszpańskich grup zakresem współpracy wewnątrzkrajowej, zarówno między regionami jak i wewnątrz każdego regionu, kontynuując kierunki rozwoju obszarów wiejskich zapoczątkowane w ramach LEADERII. Większość z tych programów, ponad 55 %, krąży wokół tematu: 1. „agroturystyka”, 2. „kultura i dziedzictwo”, 3. a w dalszej kolejności odnoszące się do „produktów lokalnych i rolnych”, „środowiska naturalnego” oraz „nowoczesnych technologii”, podobnie jak to się dzieje w przypadku programów ponadnarodowych, wczesnej już omawianych. Z drugiej strony, rozmieszczenie terytorialne współpracujących partnerów wskazuje również, że ich bliskość geograficzna ułatwia przygotowanie projektów oraz współpracę między grupami. Motyw łączący związany z turystyką obejmuje obecnie 10 projektów współpracy wewnątrzkrajowych, 6 o charakterze międzyregionalnym oraz 4 o charakterze wewnątrz regionalnym, które są związane z różnymi kierunkami, zarówno chronionymi obszarami naturalnymi, jak i dziedzictwem należącym do zaangażowanych obszarów. Takimi znaczącymi przykładami związków między turystyką oraz środowiskiem naturalnym są projekty nazwane „Obszary rzeczne” (Eflus), „Turystyka Zbiorników Wodnych” czy „Drogi kamienne – Drogi wodne”, 76 Raport końcowy związanych z ochroną i konserwacją dziedzictwa naturalnego i kulturalnego poprzez odzyskiwanie dóbr związanych z wykorzystaniem wody przez człowieka w regionach Kantabrii, Extremadury i Kastyli – La Manchy. Natomiast, inne projekty jak „Paralelo 40.Net”, który łączy grupy z półwyspu położonych na wspomnianej długości geograficznej, ma na celu stworzenie centrali rezerwacji przeznaczonej na sprzedaż produktów turystycznych z różnych obszarów połączonych, korzystając z pomocy nowoczesnych technologii. W przypadku projektu ponadregionalnego zwanego „Obszary rzeczne” znanego jako „Eflus”, określenia będącego skrótem hiszpańskiej nazwy „Espacios fluviales” (Obszary rzeczne), promotorzy „dążą do wzmocnienia zróżnicowania formalnego i funkcjonalnego rzek z punktu widzenia ich konserwacji, ale tworząc możliwości wymiany między elementami środowiska naturalnego, wspólnotami ludzkimi oraz ich działalnością ekonomiczną:. Aby osiągnąć takie cele, program współpracy zakłada następujące cele operacyjne: a. zróżnicowanie i uzupełnienie dochodów poprzez wsparcie agorturystyki oraz konserwację środowiska naturalnego, b. poprawę jakości życia, c. tożsamość wspólnoty jako osi rozwoju, d. utrzymanie i skonsolidowanie żywej tkanki ludzkiej, poprzez poprawę otoczenia ekonomicznego oraz zróżnicowanie aktywności ekonomicznej, nakierowanej na tworzenie miejsc pracy, e. dynamizowanie społeczności zwiększając rolę kobiet i młodych ludzi, f. docenienie produktów lokalnych. W przypadku projektu „Paralelo 40. Net”, łączącego grupy z Extremadury, Kastyli – La Mancha i Walencji, ogólnym celem programu, który zakłada współprace ponadregionalną, która zakłada kontynuację wcześniejszego programu, który obejmował także Portugalię i Włochy, jest poprawa konkurencyjności małych przedsiębiorstw lokalnych, poprzez współpracę oraz prace w sieci, aby wzmocnić swoje produkty i usługi poprzez promocję i komercjalizację poza agroturystyką jako nicią przewodnią. 77 Raport końcowy Istnieje wiele projektów które starają się osiągnąć docenienie walorów turystycznych dziedzictwa kulturalnego, jak na przykład „Agroturystyka na obszarach wewnętrznych”, obejmującego Kastylię Leon, Kastylię La Manche, Madryt i Aragonię, który zakłada podjęcie dwóch typów działań: obowiązkowe dla wszystkich uczestników, takie jak przygotowanie materiałów graficznych, przygotowanie portalu promocji turystycznej oraz wsparcie dla Fitur, oraz fakultatywne takie jak przygotowanie diagnozy oraz planu konkurencyjności dla każdego terytorium, organizowanie podróży badawczych dla poznanie innych realiów, przygotowywanie seminariów tematycznych oraz szkolenia techników z uczestniczących lokalnych grup działania. Drugim dużym obszarem tematycznym, ze względu na liczbę projektów współpracy ponadregionalnej jest „kultura i dziedzictwo” z 10 programami, tak samo jak w przypadku „turystyki”, chociaż we wspomnianym przypadku liczba programów wewnątrzregionalnych jest dużo wyższa niż międzyregionalnych (tylko trzy). Jest to prawdopodobnie spowodowane tym, że projekty współpracy dla obszarów położonych wewnątrz jednego regionu mogą lepiej ocenić własne zasoby oraz sąsiednich obszarów, tak jak w przypadku „Iberyjska Droga przez Aragońską Nizinę”, przeznaczona na pobudzenie inicjatyw związanych z konserwacją i rehabilitacją dziedzictwa naturalnego dla tworzenia nowych możliwości pracy, czy „Przewodnik i Strona promocji turystycznej Segowii”, która opiera się na planie dziedzictwa rzymskiego Południe Sorii, który pobudził lokalne grupy działania z Almazan oraz Ziemi Cyda do docenienia własnych zasobów znajdujących się na ich obszarach działania. Projekty współpracy odnoszące się do „produktów lokalnych i rolnych”, „środowiska naturalnego i nowoczesnych technologii” pozostają w tyle pod względem ich liczby wobec już omówionych. Te, które odnoszą się tylko do „produktów lokalnych” można pogrupować w dwie duże kategorie: • z jednej strony są te które zajmują się konkretnym produktem, tak jak charakterystyka miodu, co ma zasięg ponadregionalny i promuje wdrażanie 78 Raport końcowy systemów oceny jakości, czy „Badanie grzybów i jakość”, który dąży do docenienia potencjały naturalnego grzybów z danych regionów; • z drugiej strony istnieje wiele projektów, których głównym celem jest poszukiwanie partnerów przez lokalne grupy działania wobec potrzeby połączenia sił aby wspólnie stawić czoła ogólnym problemom jakie są związane z produktami lokalnymi, jak akredytacja jakości przed wprowadzeniem marki, czy pop prostu ich sprzedaż w wąskim znaczeniu. To jest przykład propozycji zatytułowanej „Lokalna Marka Jakości”, zainicjowana przez lokalną grupę działania Condado de Jaén, w której dąży się do przygotowania wspólnej strategii rynkowej, przygotowania etykiety jakości ekonomicznej, społecznej i środowiskowej, we współpracy z innymi grupami z Extremadura, Balearów, Kanarów, Aragonii, Murcii, Rioja, Kantabrii, Krajów Basków oraz Kastylii Leon. Środowisko naturalne również jest istotne w genezie projektów współpracy, i generalnie jest związane z działaniami, które dążą do dzielenia doświadczeń związanych z tworzeniem wspólnych wzorców działania, jak na przykład projekt zatytułowany „Lokalna Marka Jakości”, chociaż przygotowany przez grupę pochodząca z La Garrotza, w której proponuje się promocja obszaru poprzez zintegrowany znak jakości, czy inicjatywa wewnątrzregionalna znana jako „Desemillas”, koordynowana przez grupę z Sanabria, Cabellada i Los Valles, promująca przywracania zróżnicowania ekologicznego, rolnego i leśnego w Kastylia Leon, czy program współpracy zwany „System odzyskiwania miejsc zoosanitarnych”, który jako cel ma przygotowanie specjalnej sieci łączącej odzyskiwanie obornika produkowanego przez bydło w Teruel dla wzmocnienia rozwoju hodowli bydła i zachowania wysokiej jakości środowiska. Nowoczesne technologie są coraz bardziej obecne na hiszpańskich obszarach wiejskich, przez co projekty współpracy także odzwierciedlają tą nową rzeczywistość, szczególnie w ramach jednego regionu, gdzie grupy są połączone przede wszystkim w przygotowywanie stron internetowych z informacjami, jak na przykład „Strona Internetowa Koordynująca Rolników i Hodowców z Segovii”, tworzenie systemu informacji geograficznej, jak „System informacji o Sorii”, czy upowszechnianie nowoczesnych technologii na obszarach wiejskich jak w projektach ialde@ czy „Sieć 79 Raport końcowy Hiszpańskich Telecentrów” służących upowszechnianiu technologii informatycznych i komunikacji między społeczeństwem w ogóle, a w szczególności dla wspierania pracy na odległość, służąc jako most między przedsiębiorstwami, operatorami oraz małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Metodologia na rzecz rozwoju obszarów wiejskich jest tematem fundamentalnym dla współpracy między lokalnymi grupami działania z różnych obszarów, które mogą dzielić się uzyskanym doświadczeniem, przy rozwiązywaniu problemów które są kluczowe dla powodzenia inicjatyw oraz odpowiedniego zarządzania projektami i problemami. Bez wątpienia propozycje współpracy w zakresie procedur pracy w centrach rozwoju lokalnego oraz specyficzne formuły na rzecz wsparcia podstawowych kwestii są znaczące, chociaż ogólne rozważania nad metodologią pod względem roli podmiotów są bardzo szerokie w licznych publikacjach odnoszących się do inicjatywy europejskiej LEADER. Jednym z takich projektów współpracy dotyczący metodologii pracy w zakresie zwiększania roli kobiety na obszarach wiejskich, był projekt zatytułowany „Kobieta wiejska, możliwości pracy i dostęp do stanowisk kierowniczych”, koordynowany przez grupę Vega del Segura. Ogólnym celem tego projektu, według grupy koordynującej, jest połączenie możliwości i wysiłków lokalnych grup działania na rzecz poprawy sytuacji kobiety na każdym obszarze, poprzez zastosowanie wspólnych środków które wspierają i ułatwiają skorzystanie z możliwości rozwoju jakie istnieją na każdym obszarze. Ponadto, propozycja współpracy dąży także do ograniczenia barier, jakie są spotykane przy rozwijaniu inicjatyw z zakresu przedsiębiorczości. W konsekwencji, jest skierowana na zwiększenie poziomu wrażliwości w instytucjach i firmach na obecność kobiet w ich organach także kierowniczych, mając na celu zbliżenie kobiety do aktywności gospodarczej i rozwijanie struktur, które ułatwiają dbanie i opiekę nad osobami zależnymi od nich. W końcu, trzeba zaznaczyć, w związku z rezultatami współpracy wewntrzregionalnej, ciągłość niektórych projektów od LEADER II do LEADER+, uwzględniając w określonych przypadkach różnice takie jak pogłębienie treści i celów programów, rozszerzenie listy partnerów, aby uzyskać ich wystarczający udział czy poszukiwanie 80 Raport końcowy nowych horyzontów aby przeorientować swoje cele. Tak jest w przypadku projektów takich jak „Terytorium Biored”, już wspomniany poprzednio, który proponuje w najbliższej przyszłości utworzenie stałego forum na którym odbywać się będą debaty na tematy strategiczne dla obszarów wiejskich, wymiana doświadczeń, przygotowanie strony internetowej w celu promowania każdego obszaru oraz utworzenia Agencji Biored na Rzecz Współpracy i rozwoju, wśród licznych celów. W inny przykładach, projekt współpracy porzucił wymiar krajowy na rzecz wzmacniania związków między najbliższymi partnerami poprzez projekty współpracy między obszarowej, jak w przypadku „Tożsamości II” opartego na studium architektury tradycyjnej każdego uczestniczącego obszaru, dla którego to program działań proponuje między innymi prace nad rejestrem budynków oraz typologią, ogólnym uwrażliwieniem mieszkańców na potrzebę zachowania takich obiektów, oraz pobudzanie restauracji wykorzystując tradycyjne materiały i techniki. Bez wątpienia nie zawsze istniała ciągłość projektów, lub też, dlatego, że one pokryły już potrzeby, albo też dlatego że doświadczenia związane z ich wdrażaniem nie były wystarczająco satysfakcjonujące dla realizatorów. IV. Rezultaty programów LEADER. Wnioski Inicjatywa wspólnotowa LEADER ukształtowała się na różnych etapach, jako laboratorium eksperymentów społecznopolitycznych, który umożliwił finansowanie programów rozwoju obszarów wiejskich w większości hiszpańskich regionów oraz na odnowienie metod pracy partnerów w tej materii, przekształcając się w ten sposób w użyteczne narzędzie zdobywania praktycznych kompetencji, zarówno dla lokalnych grup działania jak i administracji publicznej. Ponadto, zainwestowane zasoby finansowe w dwie pierwsze edycje, oraz zobowiązania wynikające z obecnego etapu LEADER+, przedstawiają znaczący zastrzyk finansowy dla regionów mniej uprzywilejowanych w Unii Europejskiej, który przyczynił się do rozwoju niektórych sektorów działalności oraz do koncentrowania części społeczeństwa wokół problemów i możliwości współczesnych obszarów wiejskich. 81 Raport końcowy W ten sam sposób, późniejsze wprowadzenie hiszpańskiego programu krajowego PRODER, który opiera się na tej samej metodologii oraz strukturze operacyjnej, co LEADER oraz jest przeznaczony dla pozostałych hiszpańskich obszarów wiejskich, wydaje się potwierdzać wkład polityczny tego modelu interwencji w podział środków finansowych oraz pobudzanie rozwoju wspomnianych obszarów. Bez wątpienia, w programowaniu europejskiej polityki obszarów wiejskich wciąż nie jest widoczne finansowanie na kolejny okres po LEADER+, co powoduje niepewność wśród istniejących lokalnych grup działania. Ale, poza udziałem już wspominanym, widoczny jest także ważny wkład metodologiczny i organizacyjny inicjatywy wspólnotowej LEADER w rozwój obszarów wiejskich, można to podsumować w następujący sposób: 1. Uruchomienie partnerów lokalnych i uczynienie ich odpowiedzialnymi za przyszłość swoich obszarów działania. 2. Zastosowanie zdecentralizowanego i zintegrowanego zasięgu terytorialnego przy określaniu polityki rozwoju obszarów wiejskich, poprzez propozycje przedstawiane przez lokalne grupy działania administracji lokalnej. 3. Otwarcie obszarów wiejskich na inne obszary, poprzez wymianę doświadczeń za pomocą istniejących sieci, oraz wzmacnianie procesów komunikacji oraz dostępu do informacji. 4. Potwierdzenie możliwości finansowania działań o małym zasięgu, zawsze, gdy istnieją pośrednicy z administracji, technicy i finansiści gotowi do pomagania partnerom społecznoekonomicznym, którzy się do nich zwracają. 5. Konsolidacja struktur zarządzania pomyślanych dla działań społecznoekonomicznych, w których uczestniczą partnerzy lokalni oraz zasoby ludzkie, które te jednostki zmobilizowały, przede wszystkim techników. To jest bez wątpienia podstawowe osiągnięcie materialne i funkcjonalne LEADER, przez co trzeba uwzględniać we wszystkich strategiach lokalnych nakierowanych na utrzymanie takich struktury organizacyjnych, łącznie ze wzmocnieniem ich funkcjonowania, chociaż ograniczając ich obecną zależność od subwencji publicznych. 6. Rozproszenie rezultatów wdrożenia obu inicjatyw LEADER. Obserwatorium Europejskie przygotowało liczne publikacje na temat wykorzystanej w 82 Raport końcowy programach metodologii, które przyczyniły się do upowszechnienia znaczącej liczby innowacyjnych działań na obszarach wiejskich, które zostały przeanalizowane przez techników i ekspertów oraz zostały włączone do różnych baz danych z których można skorzystać w przyszłości. Te prace upowszechniające, łącznie z przygotowanymi przez niektórych badaczy uniwersyteckich głębszymi studiami na temat programów LEADER oraz ocenami przygotowanymi na ich koniec, tworzą bogaty i zróżnicowany materiał, w którym podsumowano podstawowy wkład, ale również ograniczenia wynikające z LEADER. Ale również wykryto różnice i problemy w funkcjonowaniu inicjatywy europejskiej, które nie zostały ocenione, ze względu na brak stosownych informacji, lub też ich charakter jakościowy czy też przez to, że nie upłynął potrzebny czas na poznanie całego wymiaru rezultatów określonych działań. Wśród tych trudności można wymienić: 1. Domniemany charakter innowacyjny projektów subwencjonowanych przez LEADER II trzeba rozpatrzyć, gdy już powtórzy się część projektów dotowanych w LEADER I, jak w przypadku programów o odnowieniu domów przeznaczonych na agroturystykę. 2. Sukcesywne oceny inicjatyw LEADER doceniania ogólne dane dotyczące tworzenia miejsc pracy jako osiągnięcie programów europejskich, ale nie wskazują na poziom ich konsolidacji z upływającym czasem. 3. Nie wiadomo czy istnieje jakieś zobowiązanie ze strony hiszpańskiej administracji publicznej odnośnie utrzymania modelu rozwoju obszarów wiejskich ustanowionego w ramach LEADER i powielonego w PRODER, gdy zakończy się obecny etap finansowania programu ze środków europejskich. W tym sensie, istnieje wiele wątpliwości na temat możliwości utrzymania obecnego modelu działania, bez pomocy w postaci subwencji publicznych, łącznie ze zdolnością do dostosowania się administracji lokalnej do wdrażania metodologii pracy która zakłada integrację jako podstawowym kryterium powodzenia. 83 Raport końcowy Zastosowanie w Aragonii zasad tworzenia i funkcjonowania lokalnych grup działania 1. Wstęp Na obszary wiejskie w Unii Europejskiej, niezależnie od swej różnorodności, bardzo wpływa suma różnych czynników, które sprawiają, że owe obszary tracą swą atrakcyjność: - Spadek zatrudnienia i aktywności rolnej; - Porzucanie wspomnianych obszarów przez młodych ludzi; - Wzrost bezrobocia oraz liczby ludzi w sytuacji niepewnej; - Zwiększenie izolacji z powodu znikania określonych usług; - Szkody wyrządzone środowisku naturalnemu. Od 1988 roku programy operacyjne na rozwój obszarów wiejskich (obszary celu 5b) pozwalają Unii Europejskiej wspierać i wzmacniać polityki rozwoju obszarów wiejskich realizowane przez państwa Członkowskie. Zmiana tych wielkości zobowiązała tym samym do poszukiwania nowych rozwiązań, które można by zastosować na wszystkich obszarach wiejskich, i z udziałem bezpośrednim ludności. Z tego względu, Komisja, korzystając ze swych kompetencji rozpropagowała w 1991 roku Inicjatywę Wspólnotową LEADER I. (Inicjatywy są specyficznym instrumentem w polityce strukturalnej Unii Europejskiej, jaki Komisja proponuje państwom Członkowskim, z własnej inicjatywy, aby wspierać działania służące rozwiązywaniu europejskiego. ponadnarodowej, Inicjatywę problemów, które charakteryzuje: transgranicznej lub dotyczą określonego wspieranie międzyregionalnej, działań metoda zakresu współpracy działania pogłębiająca oraz czyny pokazujące działania wspólnotowe na danym terenie.) Było to działanie pilotażowe na trzy lata (1991 - 1993) planowane jako uzupełnienie programów operacyjnych, w którym nacisk był przede wszystkim był na metodę (z 84 Raport końcowy dołu do góry), wykorzystanie środków własnych, oraz na zdolności do efektu przykładu i przeniesienia. W lipcu 1993 roku Rozporządzenie o Funduszach Strukturalnych stanowiło, że 9% środków z całej puli może zostać przekazane na sfinansowanie inicjatyw wspólnotowych (13 w ramach 7 tematów) (13.450 milionów ecu, z których 8.300 jest na obszary Celu 1). Jedną z tych 13 inicjatyw była inicjatywa LEADER II (Stosunki między Działaniami na Rozwój Gospodarki Wiejskiej), która była rozwijania w okresie programowania 1994 – 1999. Inicjatywa LEADER jest narzędziem, instrumentem poszukiwania alternatyw, i dlatego odchodzi od tradycyjnego funkcjonowania administracji publicznej. W analizie problemu ocenia ów problem z innej perspektywy. W jaki sposób LEADER porównuje rozwój wiejski? – czyni to z następującej perspektywy: Wymiar lokalny: realia społecznoekonomiczne każdego okręgu są różne, z tego powodu diagnoza i strategia rozwoju muszą być dostosowane. Skupienie się na wnętrzu: Rozwój wiejski powinien maksymalnie opierać się na potencjale własnym obszaru. Udział społeczeństwa: Społeczność lokalna jest odbiorcą działań i powinna uczestniczyć w nich od planowania aż do ich wdrożenia. 2.1. Podstawowa charakterystyka LEADER II - Cel: W kontekście globalnej polityki wspierania rozwoju wiejskiego, LEADER II dąży do wspierania przedstawicieli i obszarów lokalnych w wykorzystaniu ich własnego potencjału. - Obszary subwencjonowane: obszary wiejskie w regionach celu 1 i 5b. - Przewidziany budżet: 1.400 milionów ecu, z których 900 zostało przekazanych dla regionów celu 1. - Ogólna charakterystyka programów; innowacyjność, efekt przykładu i możliwości przeniesienia. 85 Raport końcowy Skierowany do obszarów ograniczonych (mniej niż 100 000 mieszkańców) o - silnej tożsamości, bez której konieczne byłoby instytucjonalne rozgraniczenie terytorium. Opiera się na aktywnym udziale społeczności lokalnej, przedsiębiorstw, - stowarzyszeń i instytucji publicznych. W tym znaczeniu, LEADER bazuje na inicjatywie lokalnej, zdolności lokalnych przedstawicieli ekonomicznych oraz społeczności lokalnej do wdrażania projektów i dla określenia rozwoju spójnego z danym obszarem. Projekt LEADER tworzy i wspiera „Lokalne Grupy Działania”, w których - uczestniczą podstawowe grupy: instytucje lokalne, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia... Ta współpraca między grupami lokalnymi faworyzuje zdolność dostosowywania społeczności, jest gwarancją kontynuacji projektów i pozwala koordynować w sposób skuteczny działania z innymi przedstawicielami instytucjonalnymi, lokalnymi, regionalnymi lub państwowymi. Każda - Grupa Lokalna przygotowuje strategie rozwoju dostosowaną do charakterystyki swojego obszaru i z perspektywą globalną wielosektorową. Na koniec, sieć europejska łączy wszystkie obszary LEADER, ułatwia wymianę - informacji oraz przekazywanie doświadczeń między przedstawicielami przypisanymi do programu. 2.2. Środki subwencyjne A – Uzyskanie kompetencji Jest to etap poprzedzający realizację programu innowacyjności obszarów wiejskich, który jest przede wszystkim skierowany do tych obszarów, w których rozwój lokalny jest nowością. LEADER II pozwala finansować następujące działania: - Diagnozę terytorium - Motywacja i informowanie społeczeństwa - Kontakt z rozmówcami lokalnymi - Przygotowanie strategii rozwoju. B – Programy innowacyjności obszarów wiejskich 86 Raport końcowy Wspomniane programy, przykładowe i dające się powielać, realizowane są przez Lokalne Grupy Działania. Charakteryzują się uwzględnieniem ważnego czynnika jakim jest innowacyjność, zarówno w metodzie jak i w swej zawartości, i również uwzględnieniem polityk realizowanych na danym terytorium. Te programy są wieloletnie i mogą obejmować wiele różnych środków. B1 Wsparcie techniczne dla rozwoju obszarów wiejskich w sektorze zarządzania przedsiębiorstwami, skierowane do ludzi młodych oraz całego społeczeństwa; wydatki na funkcjonowanie związane z zarządzeniem i prowadzeniem projektu. B2 Szkolenia zawodowe: szkolenia animatorów oraz społeczności lokalnej, włączenie osób w sytuacji tymczasowości. B3 Wspieranie turystyki wiejskiej jako sposobu na zróżnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. B4 Wspieranie małych przedsiębiorstw: dostęp do profesjonalnych usług, wsparcie na uruchomienie usług lokalnych, tworzenie przedsiębiorstw, telepraca... B5 Ocena na miejscu oraz komercjalizacja lokalnej produkcji rolnej, leśnej oraz rybnej: inwestycje innowacyjne w wykorzystanie lokalnych zasobów naturalnych. B6 Konserwacja i poprawa środowiska naturalnego oraz otoczenia: renowacja miejscowości, wspieranie tworzenia i rozpowszechniania kultury, ochrona i ocena zasobów naturalnych i pejzaży, eliminowanie i recykling opakowań... C – Współpraca ponadnarodowa Celem współpracy ponadnarodowej jest ułatwienie przygotowania i realizacji projektów wspólnych przez grupy i innych przedstawicieli lokalnych, którzy należą do conajmniej dwóch państw Członkowskich. Podstawowym stymulatorem jest Obserwatorium Europejskie. D – Europejska sieć rozwoju obszarów wiejskich, nadzór i ocena Różne elementy LEADER II są natomiast zorganizowane w europejską sieć rozwoju obszarów wiejskich, która jest dla wszystkich uczestniczących przedstawicieli 87 Raport końcowy publicznych i prywatnych instrumentem ciągłej wymiany osiągnięć, doświadczeń i specjalistycznej wiedzy. Wspomniana sieć, która pozwala na szerokie upowszechnienie innowacji uzyskanych dzięki inicjatywie LEADER II, ułatwia tym samym współpracę ponadnarodową. Tak samo jest przewidziane w ramach tego środka włączenie działań potrzebnych do nadzoru i stosownej oceny Programu. 2.3. LEADER II w Aragonii Zgodnie z wytycznymi Komisji Region Autonomiczny rozpoczął przyjmowanie projektów rozwoju obszarów wiejskich przygotowanych przez te jednostki, które chciały stworzyć Lokalne Grupy Działania w terminie do 31 sierpnia 1995 roku. W październiku 1995 roku, po przestudiowaniu wniosków został zaprezentowany w Brukseli Program Regionalny Aragonii. Do wyboru Grup powstała Komisja złożona z dwóch przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa, dwóch Regionu Autonomicznego, dwóch Hiszpańskiego Stowarzyszenia Gmin i jednego przedstawiciela Unii Europejskiej. Na mocy Decyzji C(95)1309/11 z 27 lipca 1995 roku przyjęto regionalny program dla Aragonii. Wybrano 13 Lokalnych Grup Działania, z którymi podpisano odpowiednie umowy. Sześć z tych grup potrzebowało wcześniejszego uzyskania kompetencji dla rozwinięcia swojego programu. Regionalny Program dla Aragonii ma formę subwencji generalnej, co pozwala na przekazanie środków bezpośrednio do Lokalnych Grup Działania. 88 Raport końcowy Wykres 1:Wykres finansowy (w ecu): inwestycja całkowita 137 400 000 ecu 100% wydatki publiczne 54 960 000 ecu 40% koszt prywatny 82 440 000 ecu 60% udział wspólnotowy 27 480 000 ecu 20% udział narodowy 27 480 000 ecu 20% administracja centralna 6 870 000 ecu 5% region autonomiczny 13 740 000 ecu 10% administracja lokalna 6 870 000 ecu 5% FEDER 12 090 000 ecu 8,8% FEOGA-O 12 090 000 ecu 8,8% FSE 3 300 000 ecu 2,4% 89 Raport końcowy Dystrybucja środków na uzyskanie zdolności i innowacyjności wiejskiej między wybrane Lokalne Grupy Działania dokonana została przez Departament Rolnictwa z uwzględnieniem charakterystyki społeczno – ekonomicznej terytorium, które obejmowała każda Grupa oraz programu jaki zaprezentowała. Udział administracji autonomicznej Region Autonomiczny poprzez Departament Rolnictwa i Środowiska, a dokładnie Dyrekcje Generalną Struktur Rolnych, stworzył wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa Instytucję Pośredniczącą. Jej funkcje są następujące: - Kontakty i bezpośrednie wsparcie techniczne dla Lokalnych Grup Działania, koordynacja ich działań na swoim obszarze geograficznym i stosowanie kryteriów określonych przez Komisję; - Kontrola i nadzór nad stosowaniem planów i środków zawartych w Programie Regionalnym i zapewnienie jego spójności ze określoną strategią oraz z Regionalnym Programem Operacyjnym Cel 5b; - Nadzór i ocena Programu Regionalnego na podstawie uzyskanych informacji; - Zbieranie informacji technicznych i finansowych Lokalnych Grup Działania Regionu Autonomicznego; - Weryfikowanie płatności Kierowników Programów Lokalnych na wnioskowane płatności z góry i z dołu z Programu Regionalnego; - Sprawdzanie czy projekty beneficjentów ostatecznych spełniają wymogi związane ze współfinansowaniem ze środków publicznych zgodnie z prawem pomocy publicznej; - Przygotowanie rocznego sprawozdania, który jest przedstawiany Komitetowi Regionalnemu 5b. Aragońska Sieć Rozwoju Obszarów Wiejskich 90 Raport końcowy Uwzględniając podstawowe filary inicjatywy LEADER, zdolność do powielania działań i bycia przykładem dla innych, grupy LEADER w Aragonii stworzyły stowarzyszenie jakim jest Aragońska Sieć Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wspomniana sieć sprzyja wymianie i jej celem jest ułatwienie funkcjonowania działań związanych z rozwojem obszarów wiejskich. Warto wspomnieć, że Sieć Aragońska zawarła umową z regionalną jednostką finansową, która oferuje zainteresowanym Lokalnym Grupom Działania różne korzyści: linie kredytowe dla grup, preferencyjne oprocentowanie dla przedsiębiorstw lokalnych korzystających ze wsparcia LEADER, finansowanie stworzenia strony internetowej, przygotowanie Przewodnika dla Promotorów... Jednocześnie Sieć organizuje różnorodne działania, targi, warsztaty, działania mające na celu uwrażliwienie i zwiększenie świadomości związanej ze środowiskiem naturalnym, rolnictwo ekologiczne... Sieć podpisała umowę z Aragońskim Instytutem Kobiet, aby wdrożyć serię działań skierowanych do kobiet z obszarów wiejskich. Charakterystyka Regionalnego Programu Aragonii - Zarządzanie Jedną Ścieżką: Zaliczki, spłaty i uzasadnienia są realizowane w trybie całkowitym (1994 – 1999) a nie w trybie rocznym, co pozwala na większą elastyczność w zarządzaniu i większą dyspozycyjność środków przez Lokalne Grupy Działania; - Każda Lokalna Grupa Działania ma wyznaczonego reprezentanta z administracji regionalnej, który uczestniczy w Zarządzie. Reprezentant dostarcza informacji na temat różnych linii i działań jakie prowadzi Administracja, a które są różne od LEADERA. Działa z każdą Grupą oraz z centrami koordynowania LEADER w Regionie Autonomicznym. Okresowo odbywają się spotkania przedstawicieli wszystkich grup, których celem jest ujednolicenie kryteriów i wymiana doświadczeń; - Wszystkie Lokalne Grupy Działania przystąpiły do działania B z innowacyjności obszarów wiejskich w pierwszym roku funkcjonowania inicjatywy; 91 Raport końcowy Z budżetu wyodrębniona jest specjalna kwota na program LEADER, która - odzwierciedla wartość wkładu regionalnego, który został zawarty w Programie Regionalnym; Podział funduszy regionalnych obydwa się w taki sam sposób jak z funduszy - wspólnotowych, to znaczy z zaliczkami na cały Program (1994 – 1999); Wszystkie Lokalne Grupy Działania z Regionu połączyły się w Sieć Aragońską, - która jest modelowa na poziomie europejskim; Aragonia jest w czołówce hiszpańskiej jeśli chodzi o wysiłek inwestycyjny - realizowany przez osoby prywatne (około 13 600 milionów peset), ponad pozostałymi regionami autonomicznymi, jeśli wyłączy się Andaluzję (około 13 000 milionów peset), chociaż ta ostatnie ze względu na wyższe finansowanie z UE nie jest porównywalna bezpośrednio. Najbardziej znaczące rezultaty LEADER II Ogólnie zobowiązania inwestycyjne wyniosły razem blisko 28 000 milionów peset, co stanowi 120% tego co było przewidziane. Wartość większą od 100% uzyskano zmniejszając procent subwencji dla każdego projektu. Na podstawie zaokrąglonych danych, można powiedzieć, że każda peseta subwencji publicznej przyniosła inwestycje 2, 5 peset. 92 Raport końcowy Tabela 2: Działania i inwestycje Środki Liczba Przewidziane Zobowiązanie % 375 1.233 1.269 103% i 765 1.143 1.151 101% 655 7.735 9.379 121% 858 7.148 9.379 134% i 350 3.263 3.711 114% i 283 2.713 2.884 106% 23.238 27.945 120% zaakceptowanych działań Wsparcie techniczne Szkolenia pomoc realizację Turystyka wiejska Małe przedsiębiorstwa, rzemiosło i usługi Wycena sprzedaż produkcji rolnej Ochrona poprawa środowiska naturalnego i otoczenia RAZEM 3.286 Rezultaty programu, z punktu widzenia wskaźników były obiecujące. Jako dane najbardziej znaczące można wspomnieć, że ze wszystkich działań zrealizowanych tylko 9% przypada na administrację lub instytucje lokalne, 36% to stowarzyszenia, 23% przedsiębiorstwa, 3% zrzeszenia i 29% osoby prywatne (963, z których 630 mężczyzn i 333 kobiet). Powstało 194 nowych przedsiębiorstw. Stworzono 1.480 miejsc pracy, 995 pełnoetatowych (511 mężczyzn i 357 kobiet) i 289 w niepełnym wymiarze godzin (113 mężczyzn i 164 kobiet), łącznie razem 2.580 miejsc pracy (1.489 mężczyzn i 778 kobiet). 93 Raport końcowy Jednakże najważniejsze rezultaty nie są policzalne. Możemy jednak dokonać następującego podsumowania: Jako aspekty pozytywne można wskazać: Zarządzanie „jedną ścieżką” pozwoliło na większą elastyczność w zarządzaniu i - większą dyspozycyjność funduszy przez Grupy. Obecność reprezentanta administracji regionalnej w Zarządach wszystkich Grup - poprawiła koordynację działań. Grupy, które były beneficjentami programu LEADER I, z tymi, które z tego - programu nie skorzystały chętnie dzieliły się swoimi doświadczeniami, a relacje między grupami były modelowe. Dowodem na to, jest to, że przystąpienie do programu Grup, które na początku zostały wybrane do uzyskania uprawień w zakresie innowacyjności odbyło się w ciągu mniej niż jednego roku. Wydzielono z budżetu specjalną część na program LEADER która jest została - ujęta w programie regionalnym jako wkład administracji regionalnej. Sejmik prowincji Huesca również miał swój wkład finansowy. Rozdzielenie funduszy autonomicznych odbyło się w taki sam sposób jak - funduszy wspólnotowych, czyli z góry na cały program. Aragońska Sieć Rozwoju Obszarów Wiejskich łączy wszystkie Grupy z Aragonii, i - jest finansowana tylko i wyłącznie ze środków prywatnych jednej aragońskiej jednostki finansowej. Uruchomienie systemu informatycznego, który poprzez łącza telekomunikacyjne - zbiera informacje z Grup i jest całkowicie kompatybilny z tym, którego używają Grupy, usprawniło procedury administracyjne. W programie zakładano inwestycje prywatne na poziomie 82,4 mln EURO - (58,3%), co czyniło go programem najbardziej wymagającym, zarówno w liczbach absolutnych jak i stosunkowych, jaki był realizowany. Rzeczywistość przekroczyła założenia i inwestycje prywatne przekroczyły 97 mln EURO, stanowiąc ponad 69,7% całości inwestycji. Z najbardziej obiektywnego punktu widzenia można zauważyć znaczącą zmianę - w społeczności wiejskiej, która na wielu naszych obszarach miała poważne „kompleksy 94 prowincjonalne” w stosunku do społeczności miejskiej, i Raport końcowy pesymistycznie spoglądali w przyszłość szukając rozwiązania swoich problemów jedynie w rezygnacji. Dziś pod względem społecznym znaczenie „obszarów wiejskich” (tradycje, dziedzictwo, kultura...) zostało przewartościowane i mieszkańcy zdali sobie sprawę, że mogą działać, że część ich przyszłości zależy od nich samych i ich inicjatywy. Logicznie ta zmiana perspektywy jest wynikiem działania różnych czynników, ale inicjatywa LEADER okazała się urzeczywistnieniem tego, co jest możliwe. Jako aspekty negatywne można wskazać: - Procedury zarządzania Grup były zbyt złożone i w niektórych przypadkach nie zawsze przejrzyste i nie zawsze zapewniające różnorodność na pożądanym poziomie. - Udział społeczności był niewystarczający. - Ciężar koordynacji z podobnymi działaniami realizowanymi przez administrację praktycznie zależał od woli Grupy, z wyjątkiem przypadków Departamentu Rolnictwa i pojedynczych aspektów związanych z kontrolą braku spójności. - To co pilne niekiedy przysłaniało to co ważne, a uruchomienie procedur i rozdzielania środków uniemożliwiło w wielu przypadkach rozważenie przez Zarządy wkładu danego projektu do przyjętej strategii. - Uzasadnianie wydatków przez beneficjentów ostatecznych odbywało się zbyt wolno. - Chociaż 12 z 13 grup włączyło się do projektów współpracy ponadnarodowej, faktyczne uruchomienie tych projektów nie było możliwe aż do 1999 roku z różnych przyczyn. - Szkolenie techników oraz Zarządów odnośnie inicjatyw własnych było niewystarczające. - Ocena inicjatywy w trakcie jej trwania odbyła się w 1999 roku, praktycznie na koniec okresu, z tego powodu w nie można było skorzystać z uzyskanych informacji. Jako wynik powyższego, i będąc świadomi ograniczeń tej „diagnozy” sądzimy, że w aspektach finansowych oraz zarządzania nie wystąpiły poważne problemy i należy dalej iść tą drogą. Bez wątpienia pozostaje jeszcze wiele spraw w zakresie 95 Raport końcowy ujednolicenia procedur zarządzania, składu Grup, udziału społeczności, koordynacji działań.... Najważniejszą nauką z LEADER II, że niezależnie jak bardzo zaniedbany był obszar, jest możliwe, że społeczeństwo włączy się w procesy jego rozwoju. 96 Raport końcowy Wykres 2: Wyzwania LEADER + znormalizowanie i przejrzyste procedury zarządzania stymulowanie udziału ludności (>50%) połączenie pracy w sieć szkolenia techników oraz zarządów GRUPA + TERYTORIUM Określić spójność terytorialną Objęcie całej Aragonii Wystarczająca masa Kryteria podziału terytorium PROGRAM Faktycznie spójny Odpowiedni dla Komplementarny z innymi Innowacyjny 97 Raport końcowy 4. Agenda 2000. Etap programowania 2000-2006 Dokument nazwany Agendą 2000 został zaprezentowany przez Komisję Europejską w lipcu 1999. Określał on główne kierunki, które miały dominować w okresie programowania 2000-2006. Wykres 3: Schemat głównych kierunków 2000 - 2006 Polityka spójności gospodarczej i społecznej • Cele • • • Inicjatywy Wspólna Polityka Rolna • • Ceny i rynki Rozwój Wiejski • Obszar Finansowy • Polityka przystąpienia • Instrument finanansowy przystąpienia 98 Raport końcowy Podstawowe nowości dotyczące programu na lata 94-99: Przystąpienie znaczącej liczby państw, którym przyznano początkową dotację finansową, a które stawały się wielkimi odbiorcami funduszy europejskich Potrójny „parasol” dla kwestii związanych ze środowiskiem naturalnym, zatrudnieniem i wyrównaniem możliwości. Do czasu powstania Agendy 2000 chodziło o to, żeby nie wpływać negatywnie na te trzy najistotniejsze aspekty. Tego momentu chodzi o to, aby każdy program finansowany przez fundusze wspólnotowe, nie tyle nie szkodził, ale wspierał poprawę w tych aspektach. Są one podstawowymi celami wszystkich polityk wspólnotowych. Redukcja liczby inicjatyw z 13 do 4, z których jedną jest Leader+, której wdrażanie objęłoby obszar całej UE. Fakt, że rozwój obszarów wiejskich jest zintegrowany ze wspólną polityką rolną, a nie z polityką spójności gospodarczej i społecznej. 4.1. Programy i fundusze na rozwój obszarów wiejskich w Aragonii Aragonia została sklasyfikowana jako region odpowiadający Programowi Operacyjnemu 2, w dużej mierze ze względu na swój charakter wiejski. Dzięki temu mogła wprowadzić różne programy i otrzymać środki finansowe na ich realizację, konkretnie Program Operacyjny 2 Przemiany Regionalne finansowany przez FEDER (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Program Operacyjny 3 obejmuje obszar całej UE i odnosi się do aspektów związanych z kształceniem i poprawą jakości zasobów ludzkich. Jest finansowany przez EFS (Europejski Fundusz Społeczny) Środki z Funduszu Spójności są rozdzielane na projekty o zasięgu ogólnokrajowym, dlatego też Aragonia również z nich korzysta. Inicjatywy Equal, Interreg i Leader+ posiadają swoje własne programy. Jeśli chodzi o rozwój obszarów wiejskich, w dosłownym znaczeniu, w Aragonii istnieją trzy programy zakładające różne działania: 99 Raport końcowy • Narodowy Program Działań Asystujących (zalesianie gruntów rolnych, odchodzenie z rolnictwa, odszkodowania i rekompensaty na obszarach pozostających na marginesie, działania rolno-środowiskowe) • Narodowy Program Ulepszenia Struktur Produkcyjnych (zarządzanie zasobami wodnymi, inwestycje w gospodarstwa rolne, włączenie młodych rolników) • Regionalny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich zawiera resztę działań przewidzianych w Rozporządzeniu 1257 i w odpowiadających mu aktualizacjach. W ramach tego programu specjalne znaczenie mają działania związane ze środowiskiem naturalnym, transformacją i komercjalizacją produktów rolnych i z programami PRODER. 100 Raport końcowy Tabela 3: Dotacje ekonomiczne określone w trzech Programach Rozwoju Obszarów Wiejskich 2000-2006 Mln Euro (według aneksu R 1750) c. kształcenie g. ulepszenie procesu transformacj i i komercj alizacj i produktów rolnych i. inne działania związane z gospodarką leśną 2000-2006 Mln Euro Regionalnego 8,47 4,24 109,90 76,97 10,56% (*)(3) 0,81% 86,05 43,02 8,27% (*)(5) k. reparcelacj a gruntów 36,22 18,11 3,48% l. stworzenie usług zastępczych i doradczych dla zarządzania zbiorami 16,60 8,29 1,60% 3,56 1,79 n. podstawowe usługi związane z zaopatrzeniem dla gospodarki i ludności wiej skiej 69,45 34,73 6,68% (*)(6) o. renowacj a i rozwój wsi oraz ochrona i konserwacj a dziedzictwa wiej skiego 27,20 13,60 2,61% m. komercj alizacj a produktów rolnych o większej j akości p. dywersyfikacj a dzialalności związanej z rolnictwem w celu zwiekszenia możliwości zatrudnienia i alternatywnych dochodów 0,34% 2,51 1,25 0,24% r. rozwój i ulepszenie struktur związanych z rozwoj em produkcj i rolnej 20,82 10,41 2,00% t. ochrona środowiska w połączeniu z zachowaniem walorów kraj obrazowych, z gospodarką rolną i leśną, j ak również z poprawą sytuacj i zwierząt 4,72% (*)(7) 49,09 24,55 u. odbudowanie zdolności produkcj i rolnej utraconej podczas klęsk naturalnych i ustalenie odpowiednich środków zapobiegaj ących takim klęskom 2,88 1,44 Ocena 0,24 0,12 0,02% Działania przej ściowe 0,15 0,07 0,01% Całościowy Program Dywersifikacj i Gospodarczej i W iej skiej (PRODER) 0,28% 38,22 19,11 3,67% 471,36 257,70 45,31% a. Inwestycj e w gospodarstwa rolne 88,52 39,84 b. wej ście na rynek młodych rolników 34,14 17,07 238,01 106,33 22,88% (*)(1) 360,67 163,23 34,67% PROGRAM REGIONALNY q. zarządzanie zasobami wodnymi PROGRAM W IELOREGIONALNY 8,51% (*)(4) 3,28% d. odchodzenie z rolnictwa 16,83 8,41 1,62% e. obszary pozostaj ące na marginesie 40,75 20,37 3,92% 128,60 64,30 22,13 11,06 2,13% PROGRAM DZIAŁAŃ ASYSTUJĄCYCH 208,31 104,16 20,02% CAŁKOW ITE FUNDUSZE DLA ARAGONII NA ROZW ÓJ OBSZARÓW W IEJSKICH 1 040,34 525,09 f. działania rolno-środowiskowe h. Zalesianie gruntów rolnych 12,36% (*)(2) 101 Raport końcowy 4.2 Lokalne Grupy Działania PRODER Nawiązując do doświadczeń Leader II z wcześniejszego etapu, podjęto decyzję o rozszerzeniu, maksymalnie jak to możliwe, procesu wdrażania podobnych programów na obszarze Aragonii. Dlatego zarezerwowano środki w ramach Regionalnego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, którymi mają zarządzać nowe grupy, zwane PRODER. Działania, które początkowo mogły one realizować to: Kształcenie Poprawa procesu transformacji i komercjalizacji produktów rolnych Komercjalizacja produktów o lepszej jakości Dywersyfikacja działalności pochodnych i związanych z rolnictwem, w celu zwiększenia możliwości zatrudnienia i uzyskiwania alternatywnych dochodów Wsparcie turystyki i rzemieślnictwa Ochrona środowiska naturalnego, zachowanie walorów krajobrazowych, gospodarka leśna W późniejszym czasie zmodyfikowano normy i grupy te zaczęły również uczestniczyć w działaniach usługowych dotyczących podstawowego zaopatrzenia. 4.3. Wspólnotowa Inicjatywa Leader+ w Aragonii Fundusz finansujący: EFOGR-Orientacja (Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej) Obszar geograficzny: Program wdrażany na obszarze Autonomicznego Regionu Aragonii, objętych Programem Operacyjnym ze względu na charakter wiejski. Opis strategii: Ostatecznym gospodarczego celem i Programu społecznego jest obszarów osiągnięcie wiejskich, dynamicznego wzmacniając rozwoju przy tym działalność: terytorialną, ekonomiczno - produkcyjną, ekologiczną i społeczną. Najważniejsze cele Programu to: 102 Raport końcowy wspieranie procesu wyrównania możliwości zwiększanie możliwości zatrudnienia zapewnianie trwały rozwój wspieranie innowacyjności nawiązywanie do specyfiki lokalnej i wewnętrznej popieranie udział ludności Opis działań 1.1 Nabycie umiejętności Pomoc techniczna dla inicjatyw związanych z rozwojem terytorialnym, które umożliwią zintegrowany proces rozwoju obszarów wiejskich na obszarach gdzie takie praktyki są nowością. 1.2 Programy Rozwoju Obszarów Wiejskich Beneficjentami Inicjatywy są Lokalne Grupy Działania, wybierane według kryteriów zdefiniowanych w Programie Regionalnym, odpowiednich dla Grupy, Programu Lokalnego i Obszaru. W każdym przypadku, obszary objęte działaniem muszą liczyć przynajmniej 10 tys. mieszkańców, a organy decyzyjne Grupy powinny składać się min. w 50% z podmiotów lokalnych. Z kolei strategia rozwojowa Lokalnej Grupy Działania musi odpowiadać poniższym wymaganiom: a) musi być zintegrowana z którymś z wymienionych tematów: • zastosowanie nowoczesnych technologii • poprawa jakości życia • określenie wartości produktów lokalnych • określenie wartości zasobów naturalnych i kulturowych b) musi być spójna, wykonalna ekonomicznie i trwała c) mieć charakter pilotażowy d) możliwość zastosowania na innych obszarach e) musi uzupełniać się z innymi działaniami 103 Raport końcowy 2. Wsparcie współpracy pomiędzy obszarami wiejskimi Celem tego działania jest wsparcie i rozwój współpracy pomiędzy obszarami wewnątrz jednego państwa członkowskiego (współpraca międzyobszarowa) lub pomiędzy obszarami rożnych krajów (współpraca transnarodowa) 3. Zarządzanie, kontrola, ocena Tabela 4: Dotacje finansowe według działań INWESTYCJA I FINANSOWANIE (MLN EURO) Działania 1. Strategie OGÓŁEM 67,80 KOSZT PUBLICZNY FUNDUSZE PAŃSTWOWE FUNDUSZE Centralne Autonomiczne Lokalne WSPÓLNOTOWE 33,90 11,30 11,30 11,30 rozwojowe 2. Współpraca 7,74 3,87 1,93 1,94 2.1 6,22 3,11 1,55 1,56 2.2 Transnarodowa 1,53 0,76 0,38 0,38 3. Zarządzanie, 0,45 0,23 76,00 38,00 Międzyterytorialna 0,23 kontrola i ocena OGÓŁEM 104 13,23 13,47 11,30 Raport końcowy 4. Wybór Lokalnych Grup Działania W Autonomicznym Regionie Aragonii podjęto decyzję o ogłoszeniu naboru Lokalnych Grup Działania, które miały uczestniczyć w Leader+ i Proder. Zastosowano następujące kryteria wyboru: Dotyczące obszaru: zgodność z oficjalnym podziałem na okręgi gęstość zaludnienia charakter wiejski: % ludności mieszkającej w gminach < 10 mieszk./km² stopień zależności (ludność < 15 lat + ludność > 64 lata)/ ludność 15 – 64 lata wskaźnik wymienności: ludność 15-39/ ludność 40-64 lata zarejestrowane bezrobocie ocena działalności ludność zatrudniona w rolnictwie powierzchnia obszarów pozostających na marginesie Dotyczące Programu: cele programu i zakładane rezultaty jakość strategii rozwojowej charakter innowacyjny i pilotażowy dynamika i wysiłki stowarzyszenia priorytet w stosunku do młodzieży i kobiet wykonalność ekonomiczna i trwałość możliwość zastosowania na innych obszarach Dotyczące Lokalnej Grupy Działania: jasne i przejrzyste zarządzanie szczegółowe zasady funkcjonowania 105 Raport końcowy stopień reprezentacyjności w okręgu (% członków z sektora ekonomicznego i społecznego) W rezultacie zostało wybranych 20 Grup – 12 dla Inicjatywy Leader+ i 8 dla Inicjatywy Proder. Istnieje także jedna Grupa, której obszar działania wykracza poza granice Aragonii, dlatego też jest ona koordynowana przez Ministerstwo Rolnictwa. Grupy Leader+ (P. Narodowy) • Prepireneo (Aragonia-Nawarra) Grupy Leader+ (P. Regionalny) • Bajo Martín y Andorra Sierra de Arcos • Calatayud-Aranda • Cinco Villas • Gúdar-Javalambre-Maestrazgo • Jiloca-Gallocanta • Mezquín, Matarraña y Bajo Aragón • Monegros • Ribera baja del Ebro Caspe • Sierra de Albarracín 106 Raport końcowy • Sobrarbe y Ribagorza • Somontano • Tierras del Moncayo Grupy Proder 2 • Campo de Belchite • Comarca de Teruel • Cuencas Mineras • Cuna de Aragón • Hoya de Huesca • Ribera Alta del Ebro • Valdejalón y Campo de Cariñena • Zona Oriental de Huesca 4.5. Różnice pomiędzy Leader+ i Proder Podstawowe różnice pomiędzy Leader+ i Proder koncentrują się na fakcie, że w przypadku Inicjatywy Proder finansowanie pochodzi z EFOGR-Gwarancja, a w przypadku Inicjatywy Leader+ z EFOGR-Orientacja. Fakt ten warunkuje kwestię, kto może być być odbiorcą funduszy - czy Grupa czy Beneficjent Ostateczny, a przede wszystkim warunkuje termin zatwierdzenia i wypłaty środków na poszczególne działania w ramach Programu. 107 Raport końcowy W innych kwestiach związanych z wyborem projektów i podejmowaniem decyzji różnice są znaczne, co przedstawia poniższa tabela. Tabela 5: Porównanie LEADER+ i PRODER LEADER + Prace stymulacyjne Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania Przyjmowanie wniosków Lokalna Grupa Działania Lokalna Grupa Działania Wybór wniosków Lokalna Grupa Działania Grupa po wcześniejszej ekspertyzie Generalnej Dyrekcji Lokalna Grupa Działania Generalna Dyrekcja na wniosek Grupy Zatwierdzenie przyznania pomocy 108 PRODER Wypłata środków Grupa (decyduje o tempie wydawania Beneficjentowi funduszy dla Ostatecznemu każdego projektu) Generalna Dyrekcja Aragonii (organ płatniczy EFOGR) Ogólne zasady wydawania funduszy (nie ma możliwości wstrzymania salda, nie zależy od skarbu państwa) Jednostka finansowa odpowiedzialna Generalna Dyrekcja/ Beneficjent Ostateczny Grupa/Beneficjent Ostateczny Raport końcowy 5. Bilans rezultatów Leader+ i Proder Tabela 6: Bilans rezultatów Leader i Proder LEADER + PRODER 12 8 72 38 771 557 3,12 3,19 60% 79% MiŚP 25% 37% Turystyka 22% 30% 10% 12% 23% 21% 8% 7% 6% 6% Liczba Grup Koszt Publiczny 2000/06 (mln Euro) Projekty zatwierdzone Współczynnik (inwestycja/ pomoc) Inwestycja produkcyjna Waloryzacja produktów lokalnych Inwestycja structuralna Kształcenie Usługi dla ludności Dziedzictwo Kulturowe 6% Dziedzictwo Naturalne 2% 8% miejsca pracy 1.400 230 < 40 lat 70% 50% Kobiety 42% Stworzone lub skonsolidowane 86% 109 Raport końcowy Ekonomiczno-prawne przesłanki wykorzystania doświadczeń hiszpańskich w Polsce I. Ogólna charakterystyka programu Leader + Leader+ jest jedną z czterech inicjatyw wspólnotowych, które stanowią ważny instrument wspólnotowej polityk strukturalnej. Wydatki na inicjatywy wspólnotowe sięgają 5,35% wszystkich wydatków funduszy strukturalnych.4 Sama nazwa Leader to akronim od francuskiego "Liaisons entre activités de Developement de L'Economie Rural”. Leader + stanowi kontynuacją inicjatywy Leader I (1991-1994) i Leader II (1994-1999). Cechą charakterystyczną inicjatywy Leader jest to, iż ma ona charakter oddolny. Lokalne podmioty, zarówno prywatne jak i samorządowe, organizują się w Lokalne Grupy Działania stanowiące rodzaj partnerstwa publiczno – prywatnego, a następnie opracowują odpowiednią dla danego regionu zintegrowaną strategię rozwoju. Oddolny charakter inicjatywy Leader stanowi o jej atrakcyjności. Strategia rozwoju danego obszaru przygotowywana jest bowiem na szczeblu lokalnym, co pozwala na uwzględnienie wszelkich czynników ekonomiczno-społecznych decydujących o przyszłości danej lokalizacji. Bardzo istotny jest partnerski charakter inicjatywy Leader +. Należy zaznaczyć, iż Lokalne Grupy Działania powinny skupiać podmioty z trzech sektorów; publicznego, prywatnego oraz społecznego. Przy czym istnieją pewne ograniczenia co do procentowego udziału partnerów z sektora publicznego. Wynika to z obawy, iż lokalne władze mogłyby w przeciwnym razie przejąć kontrolę nad Lokalnymi Grupami Działania i wykorzystać je do własnych celów. Idea partnerstwa jest szczególnie istotna, ponieważ pomaga opracować kompleksową strategię rozwoju danego obszaru. Cała koncepcja inicjatywy Leader uważana jest za niezwykle rozwojową z punktu widzenia polityki Wspólnot Europejskich. Należy się spodziewać, iż będzie ona kontynuowana w rozszerzonej formie w przyszłości. 4 E. Kawecka-Wyrzykowska i E.Synowiec s. 300 110 Raport końcowy 1. Rola Lokalnych Grup Działania Jaka jest rola lokalnych grup działania w krajach członkowskich ? Możliwe są tutaj różne modele. Wedle jednego z nich Lokalna Grupa Działania otrzymuje do dyspozycji sumę, którą następnie rozdysponowuje jako instytucja pośrednicząca między projektodawców. Lokalna Grupa Działania dokonuje zatem podziału we własnym zakresie środków publicznych pomiędzy podmioty realizujące projekty w ramach przyjętej zintegrowanej strategii rozwoju danego obszaru. Przyjęty jednak w Polsce wariant w ramach „Pilotażowego programu Leader+” funkcjonuje jednak inaczej. Lokalne Grupy Działania będą mogły ubiegać się o uzyskanie środków finansowych na następujące działania: 1) koszty operacyjne LGD, w tym: koszty związane z zatrudnieniem personelu (wynagrodzenia wraz kosztami ubezpieczeń, delegacje) koszty wynajmu lub utrzymania pomieszczeń biurowych, koszty związane z konserwacją i naprawą sprzętu biurowego, opłaty telekomunikacyjne, pocztowe oraz opłaty związane z zakładanie łączy oraz użytkowaniem sieci internetowej oraz koszty zakupu wyposażenia i sprzętu biurowego LGD do łącznej wysokości 10% pozostałych kosztów projektu; 2) organizacji przedsięwzięć o charakterze informacyjnym i szkoleniowym tematycznie związanych z zakresem Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich(ZSROW) (seminaria, szkolenia, konferencje itp.), w tym: wynajęcie sal wraz ze sprzętem audiowizualnym, opracowanie, druk i dystrybucja materiałów szkoleniowo – informacyjnych, zatrudnienie wykładowców i pokrycie kosztów ich delegacji; 3) działań na rzecz promocji regionu (zasoby przyrodnicze i kulturowe, specyficzne produkty, imprezy itd.) oraz inicjatyw podejmowanych przez LGD, w tym opracowywanie i druk broszur, folderów, plakatów oraz materiałów audiowizualnych do bezpłatnej dystrybucji, tworzenie stron internetowych, zakup powierzchni reklamowych, przygotowanie i koszty emisji w radio i TV materiałów reklamowych, koszty wynajmu stoisk na targach, udział podmiotów i osób działających w obszarze związanym ze ZSROW w imprezach promocyjnych; 111 Raport końcowy 4) prowadzenia bezpłatnego doradztwa w zakresie zasad przygotowywania projektów inwestycyjnych o charakterze zbieżnym z celami wypracowanej ZSROW – koszty wynagrodzeń ekspertów/pracowników; 5) organizacji imprez kulturalnych służących promocji regionu i jego tożsamości kulturowej (festiwale, targi, pokazy itp.) w tym: koszty związane z udostępnieniem terenu, wynajmem sprzętu i wyposażenia, obsługi (w tym: ochrona, opieka medyczna), ubezpieczeń, udziału podmiotów i osób z terenu działania LGD uczestniczących w organizacji imprezy lub prezentujących swoją działalność, produkty itp. (dojazdy, wyżywienie, transport sprzętu i urządzeń); Nie są to zatem środki na inwestycje. Lokalna Grupa Działania będzie mogła uzyskać środki na działania typu: promocja obszarów wiejskich, pobudzanie współpracy partnerów lokalnych poprzez szkolenia seminaria i inne. 2. Podstawowe regulacje prawne dotyczące inicjatywy Leader + Jakie są podstawowe regulacje dotyczące inicjatywy Leader + w ogólności i Lokalnych Grup Działania w szczególności ? Na poziomie prawa wspólnotowego znaczenie kluczowe ma komunikat Komisji do Państw członkowskich z dnia 14 kwietnia 2000 roku. Dokument ten określa cele inicjatywy Leader + i sposób jej realizacji. Podstawowym aktem regulującym wdrażanie programu Leader+ w Polsce jest natomiast Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”. Stanowi on załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 września 2004 roku (Dz. U. 2004 nr 197 poz. 2032) roku. Uzupełnienie tegoż programu stanowi z kolei załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 roku (Dz. U. 2004 Nr 207 poz. 2117). We wspomnianym dokumencie przedstawiony „Pilotażowy program Leader +”. Określa on między innymi szczegółowo jakie warunki winny spełnić podmioty ubiegające się o status Lokalnej Grupy Działania. 112 Raport końcowy 3. Etapy Pilotażowego Programu Leader+ Realizacja „Pilotażowego programu Leader+” będzie przebiegać w ramach dwóch schematów. Celem Schematu I jest tworzenie lokalnych partnerstw publicznoprywatnych (Lokalnych Grup Działania – LGD) oraz dokonanie z inicjatywy środowisk lokalnych analizy możliwości rozwojowych obszarów wiejskich i opracowanie na tej podstawie zintegrowanych strategii rozwoju obszarów wiejskich (ZSROW). W tym celu, w ramach Schematu I, realizowane będą działania szkoleniowe, informacyjne oraz doradcze, służące zaangażowaniu mieszkańców w proces przygotowywania koncepcji rozwoju obszarów wiejskich i tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych. W ramach Schematu II, LGD, posiadające odpowiednie doświadczenie i potencjał administracyjny, niezbędny dla zarządzania środkami publicznymi, wdrażać będą plany obejmujące wsparcie realizacji ZSROW oraz promocję obszarów wiejskich i animowanie współpracy partnerów lokalnych. Schemat II pozwoli na realizację kompleksowych projektów o charakterze wielosektorowym, uwzględniających m.in. rozwój turystyki, ochronę oraz promocję środowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych, popularyzację i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, a także działania szkoleniowe. ZSROW, przygotowywane z inicjatywy środowisk lokalnych w ramach Schematu I i wdrażane w ramach Schematu II, określać będą kierunki rozwoju objętych nimi obszarów. ZSROW powinny uwzględniać co najmniej jedno z następujących zagadnień: 1) zastosowanie nowych informacji know-how i nowych technologii w celu podniesienia konkurencyjności produktów i usług na obszarach wiejskich; 2) poprawa jakości życia na obszarach wiejskich; 3) podnoszenie wartości lokalnych produktów zwłaszcza przez ułatwianie małym jednostkom produkcyjnym dostępu do rynków dzięki wspólnym działaniom; 4) wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych. 113 Raport końcowy Schematy I i II wdrażane będą odrębnie. Maksymalna wysokość pomocy przy realizacji projektu w ramach I Schematu wynosi 150 tys. zł. Maksymalna wysokość pomocy przy realizacji strategii w ramach II Schematu wynosi 1,5 mln zł. Po zakończeniu schematu I nastąpi wdrażanie schematu II. Instytucją wdrażającą jest Fundacja Pomocy Programów dla Rolnictwa FAPA, i to do tej instytucji będą składane wnioski. Projekty będą następnie oceniane wedle kryteriów podanych w Uzupełnieniu do Sektorowego Programu. Są to: - wysokość dochodu podatkowego gmin na 1 mieszkańca na obszarze którego dotyczy projekt; jeżeli dochód ten stanowi nie więcej niż 75% średniej krajowej pozwala to na uzyskanie 2 punktów, od 75% do 100% średniej krajowej 1 punkt, jeżeli dochód ten plasuje się powyżej średniej krajowej oznacza to 0 punktów, - - wielkość populacji zamieszkującej dany obszar, Od 10 tys. do 50 tys. Mieszkańców 1 punkt Od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców 2 punkty procentowy udział ludności wiejskiej w ogólnej liczbie ludności na obszarze działania LGD - Mniej niż 50% 1 punkt Od 50 do 75% 2 punkty Powyżej 75% 3 punkty zróżnicowany udział mężczyzn i kobiet w zarządzie LGD (żadna z płci nie stanowi mniej niż 40% składu) - ocena Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich (można tutaj zdobyć od 0 do 8 punktów) - 114 ocena potencjału administracyjnego Lokalnej Grupy Działania. Raport końcowy II. Funkcjonowanie Lokalnych Grup Działania w polskiej przestrzeni prawnej W Uzupełnieniu do Sektorowego Programu stwierdza się, iż Lokalne Grupy Działania powinny przyjmować jedną z trzech wskazanych form prawnych: -stowarzyszenia -związku stowarzyszeń - fundacji; Jak widać zatem nie jest możliwe tworzenie Lokalnych Grup Działania w formie konsorcjum lub podobnej. Statutowym celem działania podmiotów starających się o uzyskanie statusu Lokalnej Grupy Działania powinien być działanie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. W strukturze jego zarządu co najmniej 50% powinni stanowić partnerzy prywatni i społeczni. Zgodnie z ustawą o Narodowym Planie Rozwoju partnerzy społeczni i gospodarczy - organizacje przedsiębiorców i pracodawców, związki zawodowe, samorządy zawodowe, organizacje pozarządowe oraz jednostki naukowe w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 389 oraz z 2003 r. Nr 39, poz. 335), których działalność obejmuje zagadnienia związane z Narodowym Planem Rozwoju oraz programami operacyjnymi i strategią wykorzystania Funduszu Spójności; Definicja organizacji pozarządowej znajduje się w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku. Zgodnie z art. 3 ust. 2 powyższej ustawy organizacjami pozarządowymi są, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych , i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na postawie przepisów ustawy, w tym fundacje i stowarzyszenia, z wyjątkiem: partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, fundacji utworzonych przez partie polityczne 115 Raport końcowy Projekty realizowane w ramach Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich mają być przeprowadzane na obszarze gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich. Obszar, na którym realizowany jest projekt liczy co najmniej 10 tys. i nie więcej niż 100 tys. Mieszkańców. Granice obszaru powinny być zgodne z podziałem administracyjnym na poziomie gminy. Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich opracowana przez Lokalną Grupę Działania powinna być zgodna z przyjętą przez gminę strategią rozwoju lub planem zagospodarowania przestrzennego. Dopuszcza się możliwość realizacji wyłącznie jednego projektu na tym samym obszarze. Poniżej zostaną omówione trzy wyżej wspomniane formy prawne pod kątem tworzenia Lokalnych Grup Działania. 1. Fundacja Fundacja bywa określana jako spersonifikowany majątek przeznaczony na określony przez fundatora cel. Warto na wstępie zaznaczyć, iż fundacja nie ma członków, jest bowiem osobą prawną typu zakładowego, której substratem jest majątek. Jak wynika z orzecznictwa sądowego fundacja stanowi swoistą, wyodrębnioną prawnie masę majątkową, która jako osoba prawna jest powołana do życia przez tzw. akt fundacyjny5. Warto podkreślić już na wstępie, iż fundacja nie ma członków. Osoby wchodzące w skład organów fundacji zarządzają jedynie z woli fundatora jej majątkiem. Cecha ta odróżnia w znacznym stopniu fundację od stowarzyszenia, które zostanie omówione później. Ustawą regulującą tworzenie i funkcjonowanie fundacji jest ustawa o fundacjach z 6 kwietnia 1984 roku. Zgodnie z art. 1 ustawy fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznych lub gospodarczo użytecznych. Fundacje mogę ustanawiać osoby fizyczne, niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. 5 P.Suski s. 315. 116 Raport końcowy Do utworzenia fundacji konieczne są następujące elementy: -oświadczenie aktu fundacyjnego - uchwalenie statutu - wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o fundacjach oświadczenie woli o utworzeniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zgodnie z art. 3 ust. 2 w oświadczeniu tym fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Zgodnie z Uzupełnieniem do Sektorowego Planu Rozwoju celem Lokalnej Grupy Działania ma być rozwój obszarów wiejskich. Nie pobiera się opłat notarialnych za sporządzenie aktu, którego przedmiotem jest wyłącznie oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji Fundator ustanawia statut fundacji lub upoważnia inną osobę prawną lub fizyczną do jego ustanowienia. Statut powinien zawierać następujące elementy: - nazwę, siedzibę i majątek, cele zasady, formy i zakres działalności fundacji, - skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązku i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia w szczególności: dopuszczalności prowadzenia przez Fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków połączenia jej z inną fundacją, zmiany celu lub statutu a także przewidywać powołanie innych, obok zarządu organów. Fundacja uzyskuje osobowość prawną z momentem wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wniosek o dokonanie wpisu składa się na urzędowym formularzu. Postępowanie w sprawach o wpis fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych. Ustawa przewiduje dla każdej fundacji obowiązek posiadania zarządu. Jest to jedyny organ obligatoryjny przewidziany dla fundacji. Oprócz tego statut może powoływać inne organy przykładowo: radę fundatorów. Zgodnie z uzupełnieniem programu sektorowego w strukturze zarządu Lokalnej Grupy Działania co najmniej 50% powinni stanowić partnerzy prywatni i społeczni. Skład, organizacja oraz sposób 117 Raport końcowy powoływania członków zarządu powinien być określony w statucie. Statut powinien określić sposób reprezentacji fundacji. Można tu przyjąć reprezentacją jednoosobową lub kolektywną. W przypadku, gdyby Lokalna Grupa Działania działająca w formie Fundacji ubiegała się o status organizacji pożytku publicznego konieczne jest powołanie statutowego kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, odrębnego od organu zarządzającego i niepodlegającegu mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru (por. art. 20 pkt 6 ustawy z dnia 24 kwietnia 2004 roku o działalności pożytku publicznego). Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą pod warunkiem, iż przewiduje to jej statut. Działalność gospodarcza może być prowadzona w rozmiarach służących realizacji jej celów. 2. Stowarzyszenie Zgodnie z art. 2 ust. 1 prawa o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 roku stowarzyszenie jest: - dobrowolnym, - samorządnym, - trwałym, -zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie występuje w polskim prawie w dwóch formach. Pierwszą stanowi stowarzyszenie osobowość wpisywane prawną. do Drugą, Krajowego Rejestru uproszczoną formę Sądowego, posiadające stowarzyszenie stanowi stowarzyszenie zwykłe, nie posiadające osobowości prawnej. Należy przyjąć, iż przewidziana w programie sektorowym forma stowarzyszenia dla Lokalnej Grupy Działania odnosi się do stowarzyszenia posiadającego osobowość prawną. Co do zasady prawo zrzeszenia się w stowarzyszeniach przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych. W ramach wyjątku w stowarzyszeniu mogą uczestniczyć osoby poniżej 118 Raport końcowy lat 18. Członkami stowarzyszeń mogą być także cudzoziemcy jeżeli mają miejsce zamieszkania w Polsce, a statut przewiduje taką możliwość. Nieco skomplikowany status osób prawnych w stowarzyszeniu. Zgodnie z art. 10 ust. 3 prawa o stowarzyszeniach osoba prawna może być jedynie członkiem wspierającym stowarzyszenia. Ustawa nie określa jednak czym różni się status członka zwykłego od statusu członka wspierającego. Należy uznać zatem, iż o ile statut stowarzyszenia nie stanowi inaczej, pozycja członka zwykłego i członka wspierającego jest tożsama. Powstaje natomiast pytanie czy osoba prawna może być członkiem założycielem stowarzyszenia ? Jak już było powiedziane zgodnie z ustawą prawo do tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim. Wynika stąd, iż osoby prawne nie mogą tworzyć stowarzyszeń, a jedynie przystępować do już istniejących. Minimalna liczba założycieli to 15 osób. Założyciele uchwalają statut i powołują komitet założycielski. Komitet założycielski składa do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację wraz ze statutem, listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokół z wyboru komitetu założycielskiego, a także informację o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia. Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Postępowanie w sprawach o wpis stowarzyszenia do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej do Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych. Statut stowarzyszenie powinien zawierać następujące elementy: 1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji, 2) teren działania i siedzibę stowarzyszenia, 3) cele i sposoby ich realizacji, 4) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków, 5) władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje, 119 Raport końcowy 6) sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności jego uchwał, 7) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich, 8) zasady dokonywania zmian statutu, 9) sposób rozwiązania się stowarzyszenia. Każde stowarzyszenie powinno obligatoryjnie posiadać następujące trzy organy: - walne zgromadzenie, - zarząd, - organ kontroli. Walne zgromadzenie skupia wszystkich członków stowarzyszenia i jest jego najwyższą władzą. Prawo o stowarzyszeniach przewiduje zasadę domniemania kompetencji na rzecz walnego zgromadzenia. Oznacza to, iż o ile statut nie przyznaje określonych kompetencji innym organom należą one do walnego zgromadzenia. Ustawa stanowi również, iż stowarzyszenie jest zobowiązane posiadać organ kontroli wewnętrznej. Prawo o stowarzyszeniach nie wskazuje ani nazwy ani kompetencji owego organu. Należy zatem przyjąć, iż postanowienia takie powinien zawierać statut stowarzyszenia. Organ przybiera często nazwę komisji rewizyjnej . Kolejnym obligatoryjnym organem jest zarząd. Zgodnie z art. 30 ust 2 prawa o stowarzyszeniach wyboru zarządu dokonuje walne zgromadzenie członków. Należy przyjąć, iż zarząd kieruje działalnością stowarzyszenia i reprezentuje je na zewnątrz. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. 120 Raport końcowy 3. Związek stowarzyszeń Kolejną formą przewidzianą przez ustawodawcę dla Lokalnych Grup Działania jest związek stowarzyszeń. Zgodnie z prawem o stowarzyszeniach stowarzyszenie w liczbie co najmniej trzech mogą założyć związek stowarzyszeń. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami wspierającymi. Do związku stowarzyszeń stosuje się odpowiednio przepisy o stowarzyszeniach. Oznacza to, iż związek stowarzyszeń jest osobą prawną. Posiada takie same organy jak stowarzyszenie. I. Kto może być członkiem lokalnej grupy działania ? Lokalne Grupy Działania mogą funkcjonować w trzech formach: - stowarzyszenia - związku stowarzyszeń - fundacji. a) W przypadku LGD działających w postaci stowarzyszeń członkiem mogą być osoby fizyczne i prawne. Przykładowo zatem członkiem stowarzyszenia może być: - gmina - osoba fizyczna - inne stowarzyszenie, fundacja - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Należy pamiętać, iż w przypadku osób prawnych przysługuje im jedynie status członka wspierającego. Prawo o stowarzyszeniach nie definiuje jednak czym różni się status członka wspierającego od statusu członka zwykłego. Można przyjąć w statucie, iż uprawnienia członków wspierających i zwykłych są dokładnie takie same. Jednak do powstania stowarzyszenia potrzeba co najmniej 15 osób fizycznych. 121 Raport końcowy Oprócz osób prawnych i fizycznych członkiem LGD działającej w formie stowarzyszenia mogą być również podmioty, o których mowa w art. 331 k.c. czyli jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, ale które nie mają osobowości prawnej. Przykład: - spółki osobowe. Również te podmioty mogą mieć jedynie status członka wspierającego. b) związek stowarzyszeń Członkami związku stowarzyszeń mogą być: - osoby prawne, - jednostki organizacyjne którym ustawa przyznaje zdolność prawną, ale które nie mają osobowości prawnej. Do założenia związku stowarzyszeń potrzebne są co najmniej trzy stowarzyszenia. c) jeżeli chodzi o fundacje to nie są to osoby prawne, w których można być członkiem. W odniesieniu do fundacji można mówić jedynie o fundatorach. Fundatorem fundacji mogą być: - osoby prawne, - jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, - osoby fizyczne. II. Wymagania dotyczące składu organów LGD Wymaganie jakie muszą zostać spełnione przez podmioty pragnące funkcjonować jako Lokalne Grupy Działania określone są w uzupełnieniu do sektorowego programu operacyjnego, które stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 roku (Dz. U. 2004 Nr 207 poz. 2117). Rozporządzenie to wydane zostało na podstawie ustawy o narodowym planie rozwoju. Zgodnie z uzupełnieniem do sektorowego programu operacyjnego aby stowarzyszenie, związek stowarzyszeń czy fundacja spełniało kryteria LGD w 122 Raport końcowy strukturze jego zarządu co najmniej 50% powinni stanowić partnerzy społeczni i gospodarczy. Odnosi się to do wszystkich trzech form prawnych w jakich mogą funkcjonować LGD. Warto zaznaczyć, iż wymóg taki nie istnieje w stosunku do organów o charakterze uchwałodawczym. Definicja sformułowania partnerzy społeczni i gospodarczy znajduje się ustawie o narodowym planie rozwoju. Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy: Partnerzy społeczni i gospodarczy to: organizacje przedsiębiorców i pracodawców, związki zawodowe, samorządy zawodowe, organizacje pozarządowe oraz jednostki naukowe w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych , których działalność obejmuje zagadnienia związane z Narodowym Planem Rozwoju oraz programami operacyjnymi i strategią wykorzystania Funduszu Spójności; a) Samorządy zawodowe powstają na mocy ustaw wydawanych na podstawie art. 17 Konstytucji RP: Art. 17 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej. Przykład samorządów zawodowych: - samorząd zawodowy architektów, samorząd zawodowy architektów, samorząd zawodowy inżynierów budownictwa, samorząd zawodowy urbanistów (ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów) - samorząd zawodowy radców prawnych, samorząd zawodowy adwokatów(prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych). - samorządy zawodowe niektórych przedsiębiorców (ustawa o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców). 123 Raport końcowy b) Definicja organizacji pozarządowych znajduje się w ustawie działalności pożytku publicznego o wolontariacie. Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, i nie niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nie posiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia z wyjątkiem: - partii politycznych, - związków zawodowych, - samorządów zawodowych, - fundacji, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, chyba że: - przepisy odrębne stanowią inaczej - majątek tej fundacji nie jest w całości mieniem państwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzącym z finansowania środkami publicznymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych lub - fundacja prowadzi działalność statutową w zakresie nauki w szczególności na rzecz nauki - fundacji utworzonych przez partie polityczne - spółek działających na podstawie przepisów o kulturze fizycznej. Aczkolwiek organizacje pozarządowe nie mogą działać w celu osiągnięcia zysku to nie wyklucza to jeszcze prowadzenie przez nie działalności gospodarczej. Warunkiem jest tu, aby dochody z działalności gospodarczej były przeznaczane na cele statutowe. Jako przykłady organizacji pozarządowych podaje się: 1) stowarzyszenia, 2) związki stowarzyszeń, 3) fundacje, 4) kółka rolnicze, 5) rolnicze zrzeszenia branżowe, 6) związki rolników, kółek i organizacji rolniczych, 7) związki rolniczych zrzeszeń branżowych 8) związki zawodowe rolników indywidualnych 124 Raport końcowy 9) cechy rzemieślnicze 10) izby rzemieślnicze 11) związek rzemiosła polskiego 12) zrzeszenia Hadlu i usług 13) zrzeszenia transportu 14) ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń Hadlu i usług 15) ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń transportu 16) inne organizacje przedsiębiorców 17) izby gospodarcze. c) jednostki naukowe Obecnie definicja jednostek naukowych znajduje się w ustawie o zasadach finansowania nauki. Zgodnie z art. 2 pkt 9 ustawy: jednostki naukowe - prowadzące w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe: a) podstawowe jednostki organizacyjne szkół wyższych lub wyższych szkół zawodowych w rozumieniu statutów tych szkół, b) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk, c) jednostki badawczo-rozwojowe, d) międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów, e) jednostki organizacyjne posiadające status jednostki badawczo- rozwojowej, f) Polską Akademię Umiejętności, g) inne jednostki organizacyjne, niewymienione w lit. a-f, posiadające osobowość prawną i siedzibę w Polsce; 125 Raport końcowy 126 Raport końcowy Część II Badanie pilotażowe 127 Raport końcowy Założenia metodologiczne badań w ramach projektu pt. ”Udział społeczności lokalnych w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju obszarów wiejskich. Zasady tworzenia i funkcjonowania LGD- analiza doświadczeń i przykładów z Hiszpanii- wnioski dla Polski” Realizowany projekt służy przede wszystkim aktywizacji i mobilizacji społeczeństw lokalnych czterech wybranych gmin (Siedlce, Staroźreby, Wodynie, Wyszogród) z terenu województwa mazowieckiego do podejmowania działań na rzecz rozwoju tych obszarów oraz definiowania ich potencjału i szans rozwojowych. Wśród instrumentów służących osiągnięciu tego efektu w okresie najbliższych kilkunastu miesięcy tj. do daty rozpoczęcia drugiej fazy programowania środków wymienić należy przede wszystkim: • wszelkie formy społeczeństwa działania lokalnego na rzecz podnoszenia o potencjalne poziomu naturalnym, wiedzy kulturowym i ekonomicznych własnego obszaru (spotkania informacyjne, wydawnictwa, imprezy okolicznościowe itp.) • zachęty do rozwoju przedsiębiorczości, tworzenie nowych miejsc pracy • propagowanie preferowanych dziedzin działalności gospodarczej adekwatnych do posiadanego potencjału i zapotrzebowania ze strony potencjalnych nabywców towarów/usług, • działania podejmowane przez władze samorządowe i partnerów społecznych jako stymulatorów rozwoju gospodarczego w społecznościach lokalnych. Przyjęta metodologia badań służy również realizacji tych celów – poprzez włączenie w ich wykonanie możliwie najszerszej reprezentacji badanych populacji. W pierwszej fazie prac przygotowane zostaną monografie dotyczące poszczególnych gmin, w oparciu o dane pierwotne i informacje zebrane w trakcie spotkań i rozmów z przedstawicielami gminnych urzędów i instytucji lokalnych. Poddane zostaną również analizie źródła wtórne, dla przykładu materiały przyjęte w formie uchwał przez radę gminy czy tez opracowane dla potrzeb jej organów. W drugiej fazie zostaną zastosowane pogłębione wywiady grupowe i indywidualne, są to techniki badawcze charakterystyczne dla badań jakościowych. 128 Raport końcowy Posłużą one do określenia barier ograniczających wzrost aktywności społecznej i przedsiębiorczości na danym terenie oraz sformułowanie programu na rzecz ich eliminacji, stymulowania aktywności mieszkańców przynoszącej w rezultacie poprawę ich warunków życia. Z uwagi na jakościowy charakter przeprowadzanych analiz nie przewiduje się prowadzonych na dużą skalę badań ankietowych. Badania jakościowe koncentrują się na pojedynczych osobach, bądź małych grupach celowo dobranych osób. Umożliwiają badaczom obserwowanie życia społecznego w jego naturalnym środowisku. Ich rola polega na opisie, poznaniu, wyjaśnieniu różnorodnych zjawisk, a nie na diagnozie częstości ich występowania. Do badań jakościowych można użyć niewystandaryzowanych narzędzi badawczych, takich jak: ogólny scenariusz wywiadu, elastyczne reguły dyskusji, indywidualna obserwacja. Te metody będą wykorzystywane przez badaczy przeprowadzających wywiady indywidualne i grupowe w poszczególnych gminach. Często wykorzystywanymi technikami zdobywania informacji są także techniki projekcyjne np. w postaci testów skojarzeń słownych i wyobrażeń, niedokończonych zdań, opowiadania o czymś, rysunkowe itp. W przypadku niniejszego badania nie będą one wykorzystywane. Przebieg rozmowy lub dyskusji jest rejestrowany, a zebrane informacje przedstawia się w formie raportu opisowego, sporządzanego przez moderatora. Brak standardowych metod analizy i interpretacji wyników powoduje, że podczas opracowywania zebranych informacji należy bazować na doświadczeniu, kapitale wiedzy oraz intuicji badaczy. W związku z tym, że badania jakościowe obejmują zazwyczaj niewielką liczbę osób, ich wyniki nie są reprezentatywne dla szerszej populacji i na ich podstawie nie można przeprowadzać wnioskowania statystycznego. Metoda pogłębionego wywiadu grupowego, zwanego częściej zogniskowanym wywiadem grupowym (ang. focus group interview), ponieważ takie badanie ogranicza się do szczegółowej penetracji jednego konkretnego tematu, polega na rozmowie 129 Raport końcowy zaproszonej grupy osób, z udziałem moderatora, który ukierunkowuje przebieg dyskusji na tematy, które mają zostać omówione podczas spotkania. Moderator powinien potrafić panować nad grupą, sterować zachowaniami jej członków. Wskazane jest, żeby posiadał pewne cechy osobowościowe i cechy wyuczone. Do kategorii cech osobowościowych zaliczyć można: umiejętność słuchania, dobrą pamięć, zdolność szybkiego uczenia się, umiejętność zainteresowania tematem innych, inteligencję. Do cech wyuczonych należą przede wszystkim: doświadczenie w kontaktach z ludźmi, wiedza o temacie badania, umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi. Ze względu na dużą złożoność zadań i obowiązków, jakie związane są z rolą pełnioną przez moderatora, dość powszechne jest przekonanie o tym, że powinien on być w swej pracy wspomagany przez asystenta. Funkcja asystenta nie sprowadza się tylko do wykonywania przez niego pewnych czynności technicznych (na przykład obsługi urządzeń nagrywających). Powinien służyć moderatorowi wszelką pomocą w prowadzeniu badania, co oznacza, że w pewnych sytuacjach może przejmować niektóre jego funkcje. W przeprowadzanym badaniu funkcję tą pełni tzw. obserwator. Celem tego rodzaju badań jest rozpoznanie i zrozumienie zachowań określonej populacji (w tym przypadku ograniczonej konkretnym obszarem gminy) wobec konkretnych zjawisk zdefiniowanych przez badacza (reprezentowanego przez moderatora). Podstawowym atrybutem tej metody jest dynamika grupy, rozumiana jako interakcja między uczestnikami wywiadu, a prowadzącym go moderatorem. Istnieje tu możliwość wykorzystania właściwości grupy społecznej. Uczestnicy mają poczucia bezpieczeństwa, jakie daje obecność innych osób, co skutkuje ujawnianiem spontanicznych wypowiedzi oraz rzeczywistych opinii, komentarze uczestników mogą powodować natychmiastowe reakcje pozostałych, wywołując zaangażowanie w dyskusję. Rezultaty badania są więc wygenerowane przez wszystkich uczestników poprzez świadome bądź nieświadome oddziaływanie na siebie. Wywiady realizowane są zwykle w specjalnych pomieszczeniach umożliwiających zleceniodawcy badania bieżący podgląd uczestników dyskusji poprzez lustro weneckie lub za pomocą monitorów, co z praktycznych przyczyn (brak profesjonalnego pomieszczenia, problemy z dojazdem uczestników) nie będzie miało miejsca w przypadku zakładanego badania. 130 Raport końcowy Dla wyjaśnienia przeprowadzenie i rozszerzenia kilkunastu otrzymanych pogłębionych rezultatów wywiadów zakłada się indywidualnych z przedstawicielami lokalnych społeczności zajmujących wysoką pozycje w ich hierarchii. Ta technika jest niezastąpiona w badaniach osób trudno dostępnych. Polega na indywidualnej rozmowie osoby badanej z prowadzącą badanie. Wymagana jest duża aktywność ze strony osoby prowadzącej, w celu uzyskania jak największej liczby precyzyjnych i wyczerpujących informacji. Dzięki tej metodzie badawczej można głębiej zapoznać się z poglądami i postawami respondenta. Prowadzona jest według wcześniej założonego scenariusza wywiadu. Umiejętnie kierowana przez badacza pozwala respondentowi na pełne wyrażenie własnych opinii, odczuć, motywów postępowania. W indywidualnym wywiadzie pogłębionym możliwe jest podejmowanie tematów drażliwych o ile stworzona jest ku temu odpowiednia atmosfera charakteryzująca się zrozumieniem i poufnością. Narzędziem badawczym wykorzystywanym w badaniu będzie wydrukowany scenariusz wywiadu (załącznik nr 1 i 2). Jest on szczegółowym planem przebiegu jakościowego wywiadu grupowego lub indywidualnego, który opisuje tematykę kolejnych fragmentów rozmowy, precyzuje pytania, problemy, które winny zostać postawione przed respondentami, wprowadza uporządkowanie i nadaje logiczną strukturę prowadzonemu wywiadowi. Składa się z 7 pytań dotyczących walorów gminy, szans rozwoju, inwestycji, przyczyn istniejących problemów i szans rozwiązania, zaangażowania w działania społeczne na rzecz społeczności lokalnej. Pytania mają charakter otwarty, co pozostawia respondentowi swobodę wypowiedzi, nie musi on wybierać spośród przygotowanych przez badaczy odpowiedzi. Jeżeli chodzi o dobór grupy i przeprowadzenie badania to zakłada się, że wywiady grupowe będą realizowane wśród przedstawicieli lokalnych działaczy i przedsiębiorców (grupy powinny liczyć około 9-12 osób). Wybór takich uczestników pozwoli na wieloaspektowe spojrzenie na problemy, które będą przedmiotem wywiadu. Wywiady indywidualne będą realizowane z przedstawicielami władz lokalnych (wójt, burmistrz). Są to osoby, które z racji zajmowanych stanowisk powinny wykazywać się szczególną wiedzą na temat własnej gminy, jej problemów i perspektyw. 131 Raport końcowy Wywiady grupowe będą realizowane przez dwóch badaczy (moderator i obserwator). Zadaniem moderatora będzie przedstawienie uczestnikom celu rozmowy, jej planowany przebieg i wyjaśnienie powodów, dlaczego spotkanie rejestrowane jest za pomocą dyktafonu. Główna rola moderatora polega przede wszystkim na skutecznym kierowaniu dyskusją, w taki sposób, żeby koncentrowała się na najważniejszych kwestiach dla problematyki badania. Moderator powinien stwarzać przyjemną atmosferę, w której osoby biorące udział w spotkaniu będą spontanicznie wymieniać swoje poglądy, ujawniać niepokoje, oczekiwania w stosunku do przedmiotu dyskusji. Obserwator natomiast będzie sporządzać notatki ze swoich spostrzeżeń i nagrywać dyskusję na taśmie magnetofonowej. W miarę potrzeb będzie wspomagał moderatora w prowadzeniu dyskusji. Organizatorzy wywiadu powinni także zadbać o odpowiednią aranżację wnętrza, która zapewniałaby dobre samopoczucie uczestników (odpowiednie oświetlenie, temperatura, napoje itp.) Wywiady indywidualne będą realizowane przez jednego badacza oraz rejestrowane na dyktafonie. Osoba przeprowadzająca wywiad powinna również pamiętać o wyjaśnieniu celu rozmowy oraz jej przebiegu, stworzeniu odpowiedniego klimatu rozmowy, który będzie sprzyjać dobrej komunikacji. Rozmowy będą przeprowadzane w Urzędach Gminy. Ponadto zakłada się wykorzystanie metody sondażu ankietowego. Wykorzystanym w tym celu narzędziem będzie wydrukowany kwestionariusz ankiety, będący zestawem pytań kierowanych do respondenta, ułożonych w określonym porządku i przedstawionych osobie badanej w formie papierowego wydruku (załącznik nr 7). Ankieta będzie skierowana do rolników na terenie wybranych sołectw. Celem jej przeprowadzenia jest oszacowanie liczby osób wyrażających chęć aktywizacji zawodowej poza rolnictwem oraz preferowanych kierunków ich ewentualnej działalności. Ankieta zawiera 12 pytań (pytania otwarte i zamknięte). Pytania dotyczą: danych metryczkowych (płeć, wiek, wykształcenie), posiadanych umiejętności, profilu i wielkości gospodarstwa rolnego, chęci odejścia z rolnictwa, preferowanego zawodu po zrezygnowaniu z rolnictwa, korzystania ze środków strukturalnych Unii Europejskiej. Ankieta nie jest anonimowa, respondent będzie 132 Raport końcowy proszony o podanie swoich danych osobowych. Zakładana liczba respondentów – około 100 osób. 133 Raport końcowy Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Siedlce A. Wywiad indywidualny w Wójtem Gminy Siedlce Mirosławem Bieńkiem Wywiad indywidualny w Siedlcach został przeprowadzony 25.08.2005 r. w budynku Urzędu Gminy Siedlce. Całość badania została zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Moderator: Natalia Szajkowska PYTANIA I ODPOWIEDZI: Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? Położenie na skrzyżowaniu dróg północ – południe oraz wschód – zachód. Gmina Siedlce jest położona wzdłuż trasy A2 (Berlin- Moskwa). Jest gminą podmiejską o dużych zasobach ludzkich, dobrze wykształconych, co stanowi jej potencjał. Ma raczej charakter gminy mieszkalnej niż rolniczej. Powoli gubi charakter rolniczy i staje się „noclegownią” nastawioną na usługi. W gminie jest zarejestrowanych 800 podmiotów. Bezrobocie sięga 12-13 %. Bardzo dobra jest struktura gminy – 35 sołectw. Wszystkie są obsługiwane przez komunikację miejską. Dbamy również o ochronę środowiska. Mamy także atrakcyjne tereny (stawy, zalew, Park Chronionego Krajobrazu Dolina Lińca). Jak chciałby Pan spędzać wolny czas w swojej gminie? W zgodzie z naturą, z dala od zgiełku, urbanizacji. Bardzo ważna jest rekreacja – sport (jazda na rowerze), łowienie ryb, grzybobranie. Jak widzi Pan przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? W przyszłości będę dalej kandydował na stanowisko wójta. Jeśli chodzi o młodzież, to przede wszystkim korzystamy z usług miasta Siedlce – uczelnie wyższe, 134 Raport końcowy szkolnictwo średnie. Niestety miasto straciło tytuł miasta wojewódzkiego, w związku z czym występuje tu trudna sytuacja na rynku pracy. Zdolna młodzież niestety będzie wyjeżdżała za granicę: Niemcy (1-3 miesiące), Anglia (dłuższe wyjazdy) – ubojnie, kierowcy, drobne usługi np. spawanie. Młodzież posiadająca środki (kapitał pochodzący od rodziców) będzie nadal rozwijała firmy rodzinne, których jest bardzo dużo (hurtownie, magazyny, zakłady drobnoprodukcyjne). Mam nadzieję, że młodzież będzie nadal przejmowała te firmy od rodziców. Nasza gmina jest dzięki temu wyjątkiem, jeśli chodzi o wzrastającą liczbę mieszkańców (200-250 osób rocznie). W przeciągu 10 lat (1994-2004r.) liczba mieszkańców gminy wzrosła o ponad 2 tys. W związku z tym osoby z miasta oraz terenów podmiejskich zakupują uzbrojone działki na innych terenach gminy. Jesteśmy również gminą, w której nie została zamknięta żadna szkoła, a istniejące są modernizowane. Przy każdej szkole podstawowej znajduje się gimnazjum. Niektóre szkoły uczące zawodu zostały przekształcone w szkoły średnie. Nie ma także szkół przyzakładowych, ponieważ w Siedlcach zlikwidowanych zostało dużo zakładów, jak również warsztaty szkolne. Kiedy Siedlce były miastem wojewódzkim, znajdowały się w nich zakłady reprezentujące praktycznie wszystkie gałęzie przemysłu. Ucząca się młodzież miała praktyki w tych zakładach bądź w warsztatach szkolnych, po których była dobrze przygotowana do obejmowania stanowisk pracy. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? Najważniejszą sprawą jest dokończenie kanalizacji. W tej chwili mamy skanalizowane około 60 % gminy. Przypuszczam, że cała gmina będzie skanalizowana do 2010 roku. Układ drogowy powiązany z bezpieczeństwem pieszych, czyli utworzenie chodników wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich, a także wybudowanie trzech rond. 135 Raport końcowy Jakie problemy widzi Pan w gminie? - problem z gospodarką śmieciową. Obecnie tylko około 40-45 % ludzi podpisało umowy związane z wywozem śmieci. Należy zmobilizować pozostałych, którzy twierdzą, że spalają wytworzone śmieci do tego, aby podpisali umowy dotyczące wywozu. - bezrobocie – chciałbym obniżyć je do 6 %. Liczę na to, iż powstaną nowe zakłady. Gmina posiada tereny pod zakłady przemysłowe i przetwórcze (ponad 40 ha). - projektujemy również oczyszczalnię ścieków, gdyż ta, z której korzystamy znajduje się na granicach gminy 6. Dlaczego, według Pana, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak Pan rozwiązałby te problemy? Brak inwestora, co wiąże się z bezrobociem. Problem z gospodarką śmieciową wiąże się z brakiem nawyków mieszkańców gminy oraz z kosztami (35 zł za kwartał). 7.Dlaczego, według Pana, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byłby Pan skłonny się zaangażować? Brak dobrego ukierunkowania przez osoby kompetentne, duża biurokracja, duże problemy z uzyskaniem kredytu , przez co ludzie są zniechęceni. Brakuje również odwagi oraz inicjatywy. 136 Raport końcowy B. Wywiady grupowe w Gminie Siedlce: Pogłębione badanie grupowe w Siedlcach zostało przeprowadzone w budynku Urzędu Gminy Siedlce. Całość badania została zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Moderator: Natalia Szajkowska Obserwator: Tomasz Rak Pierwsza grupa: Przedsiębiorcy Data: 25 sierpnia, godzina 11.00 Czas badania: 45 minut Liczba uczestników: 4 Imię Nazwisko Instytucja Zofia Głuchowska Zenits Polska Sp. zo.o. Barbara Kurowska Bar Gaz Jolanta Baj PH Luiza Józef Dziandziakowski Agrofruct Sp. zo.o. ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - własna produkcja; - nowoczesna produkcja pieczarek (dobra jakość grzybni); - nieskażone tereny, czyste ekologiczne rolnictwo - zabytkowe kościoły w okolicy 2. Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - nie ma dużo miejsc by spędzać wolny czas, - zwiedzając zabytkowe kościoły w okolicy, - uprawiając sport. 137 Raport końcowy 3. Jak widza państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - swoją przyszłość obecne osoby widzą w rozwoju zawodowym w swojej firmie, - brak perspektyw dla młodzieży, - jedną z szans jest wyjazd za granicę, - prace sezonowe, - dalsza edukacja w większych miastach. 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - drogi, - chodniki, dzieci idąc do szkoły muszą iść ulicą, - oświetlenie ulic, - dokończenie sanitacji gminy - wodociągi, kanalizacja, 5. Jakie problemy widza państwo w gminie? - brak przedsiębiorstw przetwórczych sektora rolno-spożywczego, - zły stan techniczny dróg, - bezrobocie, - alkoholizm przede wszystkim wśród młodzieży 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - brak środków finansowych - brak domów kultury i ośrodków oświatowych poza szkolnych, które mogły by pomagać młodzieży, Rozwiązanie problemów - pozyskanie środków z Unii Europejskiej - wprowadzenie przez państwo gwarantowanych cen na produkty rolnicze, 138 - powinna być prowadzona polityka rolna, - kształtowanie ilości nasadzeń roślin, - obniżenie obciążeń ZUS. Raport końcowy 7. Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? - ludzie są samolubni, pędzą za pieniądzem - nikt nie chce pracować za darmo - ludzie mają mało pieniędzy dla siebie, - działalność społeczna nie jest popularna, - obecne osoby wyrażają chęć zaangażowania się w każdą działalność społeczną, tylko potrzebny jest organizator. KOMENTARZ MODERATORA: Badana grupa zachowała homogeniczność. Składała się w 75 % z kobiet. Grupa była stosunkowo otwarta, łatwo nawiązująca kontakt. Jedna osoba dominująca ale nie natarczywa. 139 Raport końcowy Grupa druga – Lokalni działacze Data: 25 sierpnia, godzina 12.30 Czas badania : 1. 15 h Liczba uczestników: 16 Imię Nazwisko Stanowisko Zofia Guzek Radny Gminy Małgorzata Oniszek Dyrektor Szkoły Maria Harke Zespół Oświatowy Iwona Chacińska Dyrektor Danuta Szczech Radny Gminy Hanna Przeździak Dyrektor Szkoły Krzysztof Witczuk Radny Gminy Zbigniew Joński Radny Gminy Janusz Mikulski Radny Gminy Ireneusz Durda Radny Gminy Kazimierz Kilikowski Radny Gminy Jan Wożniak Radny Gminy Marek Zalewski RadnyGminy Marzena Wyrębiak Dyrektor Szkoły Andrzej Gochnio Radny Gminy Ludwik Kamiński Radny Gminy ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? 140 - Gminne Centrum Informacji, - współpraca z białoruską szkołą w Grodnie, - organizowane pikniki, festyny, - organizowane imprezy sportowe, - dworek Bigania Raport końcowy - pałacyk w Galicach 2. Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - wycieczki rowerowe, - festyny, pikniki, - w zaciszu domowym, - stworzyć na terenie gminy Park Rozrywki, - nie ma dużo miejsc do wypoczynku na terenie gminy. 3. Jak widza państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - swoją przyszłość uczestnicy wiążą z rozwojem zawodowym i obecną działalnością, - młodzież nie ma perspektyw i powinna migrować, - młodzi ludzie powinni zakładać własną działalność gospodarczą - powinny być tworzone nowe miejsca pracy dla wykształconej młodzieży, aby zatrzymać ich we własnym regionie, 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - wodociągi, - remonty dróg lokalnych, - kanalizacja, - ścieżki rowerowe, - chodniki, pobocza, - powinny powstać kładki, przejścia dla pieszych, 5. Jakie problemy widza państwo w gminie? - nie wystarczająca ilość środków na inwestycje, - problemem jest bieda na wsi, rolnictwo nie jest wystarczającym źródłem dochodów, - bezrobocie, - wulgaryzm wśród młodzieży, - nie wystarczająca ilość policji, - problem z dowozem dzieci do szkół w okresie zimowym, 141 Raport końcowy - brak zrozumienia problemów przez urzędników, - brak festynów dla młodzieży w okresie wakacji. 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - brak środków finansowych, - zbyt niskie wpływy do budżetu gminy, - upadek wielu firm. - potrzebne są dodatkowe dochody do gminy - powinny powstać na terenie gminy firmy przetwórstwa owocowowarzywnego 7. Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? - brak czasu, - ludzie nie chcą pracować za darmo, - brak osób dynamicznych, które mogły by być liderami, - zaszłości historyczne, - działalność społeczna jest źle widziana, - osoby biorące udział w ankiecie mogli by się zaangażować w działalność społeczną z zakresu: oświaty, kultury, sportu, - potrzebny jest pomysł i dobra wola ludzi, KOMENTARZ MODERATORA: Grupa duża i dynamiczna. Problem z utrzymaniem dyscypliny. Grupa homogeniczna poprzez swój związek z gminą ale pojawiały się bardzo różne punkty widzenia dyrektorów i radnych. Osoby częściowo się znały. 142 Raport końcowy 143 Raport końcowy WNIOSKI Analizując wypowiedzi uczestników wywiadów można zauważyć, że w większości są dosyć zbieżne. Jeżeli chodzi o promocję i rozwój gminy, zarówno wójt, jak i przedsiębiorcy zwracają uwagę na potencjał, który tkwi w dobrej lokalizacji, rolnictwie, środowisku, atrakcjach turystycznych i przedsiębiorczości. Lokalni działacze natomiast podkreślają znaczenie Gminnego Centrum Informacyjnego oraz organizacje różnego rodzaju imprez. Badane jednostki preferują aktywny wypoczynek (sport, festyny itp.), ale zwracają uwagę (lokalni działacze i przedsiębiorcy), że za mało jest infrastruktury, gdzie można by spędzać czas wolny. Wszyscy uczestnicy silnie akcentują problem młodzieży, która w długofalowej perspektywie nie ma szans na lokalnym rynku pracy, w związku z tym coraz powszechniej będą wyjeżdżać za granicę. Zgodnie wymieniają, jakie inwestycje powinny zostać poczynione w gminie (drogi, kanalizacja, wodociągi). Odpowiedzi nie są już tak zbieżne jeżeli chodzi o problemy, jakie dostrzegają badane grupy i wójt. Istnieje ogólna refleksja, że problemem jest bezrobocie. Poza tym wójt wymienia problem z oczyszczalnią i gospodarką śmieciami. Lokalni działacze wraz z przedsiębiorcami widzą jeszcze wiele innych, takich jak: bieda, patologie, brak funduszy na inwestycje, problemy z bezpieczeństwem, brak zrozumienia ze strony urzędników. Badani, jako główną przyczynę niemożności rozwiązania problemów w ich gminie upatrują w niewystarczających środkach finansowych. Niedostateczne zaangażowanie w działalność na rzecz społeczności lokalnej spowodowane jest głównie brakiem charyzmatycznych jednostek, które potrafiłyby zmobilizować mieszkańców do działań społecznych. Interesujące jest to, że zarówno 144 Raport końcowy lokalni działacze i przedsiębiorcy wymieniają jako powód zaistniałej sytuacji to, że działalność społeczna jest uważana za niepopularną, wręcz źle widzianą. Reasumując można powiedzieć, że osoby uczestniczące w wywiadach były świadome szans i ograniczeń gminy. Podstawowym atutem gminy jest jej położenie w formie pierścienia okalającego miasto Siedlce. Dzięki temu gmina dysponuje dobrą infrastrukturą. Gmina świadczy usługi wspierające miasto, jest też w znacznej części miejscem zamieszkania osób pracujących w mieście. Przy tworzeniu strategii działania grupy z udziałem Gminy Siedlce należy uwzględnić potencjał gospodarczy tego terenu, a w szczególności nakierowanie na produkcję warzyw i owoców. Dla mieszkańców istotne jest również znaczenie regionu jako producenta pieczarek. Równocześnie gmina dysponuje potencjałem jeśli chodzi o rozwój turystyki. Na terenie gminy znajdują się atrakcje przyrodnicze i zabytki. Obecnie dużym problemem jest słabo rozwinięta infrastruktura związana z turystyką. Konieczne byłyby inwestycje związane z rozwojem bazy noclegowej i gastronomicznej. Należałoby także przeprowadzić kampanie promującą działalność społeczną, która uświadomiłaby mieszkańcom, ile pożytku może dać tego rodzaju aktywność. W badaniu wzięła udział duża grupa działaczy lokalnych (radni, dyrektorzy szkół), co może wskazywać na duże zainteresowanie mieszkańców tematem rozwoju gminy. Na podstawie przeprowadzonych wywiadów można sformułować ogólny wniosek, że gmina posiada potencjał, aby stworzyć lub stać się członkiem LGD. 145 Raport końcowy Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Wyszogród A. Wywiad indywidualny z Burmistrzem Miasta i Gminy Wyszogród Wywiad indywidualny w Wyszogrodzie został przeprowadzony 26.08.2005 r. w budynku Urzędu Miasta i Gminy. Badanie zarejestrowane za pomocą dyktafonu. Moderator: Natalia Szajkowska 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju ? Położenie gminy nad Wisłą, dzięki czemu powstała tendencja „życia” z Wisły. Dlatego też 2 lata temu wystąpiłem o środki z Banku Europejskiego na zagospodarowanie skarpy, na której będzie prowadzona działalność rekreacyjna i turystyczna (przystań, możliwość pływania np. kajakiem, hangary, kawiarenki, hotel). Środki te zostały nam przyznane, dzięki czemu turyści będą mieli do czego przyjechać. Rozpoczęliśmy już pierwszy etap projektu związany z kanalizacją. Drugim etapem będzie utworzenie Muzeum Wisły na statku, które m.in. będzie przedstawiało historię Wyszogrodu znajdującego się na Szlaku Czerwińskim, na którym znajduje się również zabytek sakralny (Czerwińsk). Kolejnym ważnym elementem jest czyste powietrze. Realizujemy w gminie Program Natura 2000, w związku z czym planując cokolwiek nie możemy ominąć ochrony środowiska (drzewa, krzewy). 2. Jak chciałby Pan spędzać wolny czas w swojej gminie ? W przeszłości została zlikwidowana świetlica, na miejsce której utworzyłem Klub Środowiskowy dla młodzieży ( gry komputerowe). Aby odciągnąć młodzież m.in. od przebywania na ulicy, narkotyków stworzyliśmy Halę Sportową, której oddanie jest planowane na koniec bieżącego roku. Do godziny 15-tej będą z niej korzystali uczniowie szkół, a później inni mieszkańcy gminy. Poprzez kulturę i sport będziemy mogli odpoczywać, a także korzystać z Wisły podczas wędkowania. 146 Raport końcowy Według mnie najważniejszy jest sport, w związku z czym w planowanej hali będzie można grać w siatkówkę, koszykówkę, tenis oraz skorzystać z siłowni. Będzie to miejsce dla młodzieży, która wcześniej „nie miała gdzie się podziać”. 3. Jak widzi Pan przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy ? Najważniejsze jest następne pokolenie, dlatego przygotowuję osoby, które będą radnymi. Jeśli chodzi o młodzież bardzo ważne jest stworzenie warunków dla przedsiębiorczości, czyli nauczenie młodzieży jak stworzyć własną firmę oraz jak działać społecznie. Powinna zająć się tym oświata, która obecnie nie jest do tego przystosowana. Młodzież obecnie chce pracować „u kogoś”, a powinna skorzystać z funduszy z UE, aby zakładać własne firmy, tworzyć nowe miejsca pracy. 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności ? Przede wszystkim powinien zostać wygospodarowany teren pod nowy zakład (działka uzbrojona). Należy także zakończyć kanalizację oraz przebudować oczyszczalnię ścieków, która obecnie nie spełnia warunków unijnych. Zakończyć budowę rozpoczętego bloku. Stwarzać lepsze warunki dla zakładania nowych podmiotów. 5. Jakie problemy widzi Pan w gminie ? Przebudowanie świadomości społecznej, ponieważ starsze pokolenia mają bardzo roszczeniową postawę wobec władzy, której ma pomagać, wspierać, a nie „wszystko załatwić”. Kolejnym zagadnieniem jest zmiana programu oświaty, który musi być dostosowany do sytuacji. 147 Raport końcowy 6. Dlaczego, według Pana, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak Pan rozwiązałby te problemy ? Problemy te mają szerszy kontekst. Aby je rozwiązać, musi istnieć współpraca wszystkich ludzi w gminie (góra – dół), gdyż problemów tych nie jest w stanie rozwiązać jedna osoba. Musi istnieć także kontynuacja ich rozwiązywanie, np. po zmianie radnych. Obecnie mamy opracowaną taką strategię ze środków UE. 7.Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byłby Pan skłonny się zaangażować ? Namawiam do zaangażowanie się w usługi turystyczne, handel oraz produkcję (owoce i warzywa). Planujemy również budowę chłodni, bez której nie jesteśmy w stanie handlować. Dzięki temu znajdą pracę osoby pracujące w chodni oraz rolnicy i ich dzieci zajmujący się produkcją owoców i warzyw. W przeszłości była w Wyszogrodzie przetwórnia eksportowanych owoców i warzyw, która zatrudniała ponad 100 osób, ale została zlikwidowana, a mogła działać dzięki prywatyzacji. Jeśli chodzi o mieszkańców, to muszą powstać konkretne działania, w które by się zaangażowali. Obecnie jest za dużo mówienia, a za mało działania (ze strony władzy gminy). Obecnie powstało jedno gospodarstwo agroturystyczne, drugie jest w trakcie realizowania. Mamy plan zagospodarowania przestrzennego, na którym powstają działki rekreacyjne (wsie nad Wisłą), co spotkało się z zainteresowaniem rolników. 148 Raport końcowy B. Wywiady grupowe w Gminie Wyszogród: Pogłębione wywiady grupowe w Wyszogrodzie zostało przeprowadzone w budynku Urzędu Gminy Wyszogród. Całość badania została zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Modelator: Natalia Szajkowska Obserwator: Tomasz Rak Grupa pierwsza – Przedsiębiorcy Data: 26 sierpnia, godzina 10. 00 Czas badania: 45 minut Liczba uczestników: 7 Imię Nazwisko Instytucja Katarzyna Boszko Vitesse Sportwear Sp. zo.o. Ewa Staniszewska Nadwiślański Bank Spółdzielczy w Czerwińsku Waldemar Zoach FHPU Koltus Michał Głowacki Max Bax Paweł Kłobakowski Boruta Metars Włodzimierz Fabianowicz Zakład Gospodarki Komunalnej Marek Cichocki Marpold ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - walory przyrodniczo krajobrazowe, 149 Raport końcowy - dobre warunki dla rozwoju turystyki, - czyste ekologiczne rolnictwo, - niskie koszty pracy. 2. Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - na hali sportowej, jednak dostęp jest ograniczony, - w kawiarni, - Internet, - na szlakach turystycznych, jednak brak jest ścieżek rowerowych 3. Jak widza państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - przedsiębiorcy widzą swoją przyszłość dość dobrze, chcą się rozwijać w kierunkach w których pracują, - nie ma perspektyw dla młodzieży, - istnieje potrzeba zainteresować młodzieży sportem lub inną działalnością, - młodzież powinna migrować do dużych miast na studia lub w poszukiwaniu pracy. 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - budowa ścieżek rowerowych, - budowa chodników, - intern et, - dokończenie budowy hali sportowej, - powinien powstać basen kryty. 5. Jakie problemy widza państwo w gminie? 150 - brak środków finansowych, - brak ścieżek rowerowych, - ogólnie w gminie jest bieda, - zbyt mała ilość policji, po godzinie 21 nie ma patroli, - jest problem z młodzieżą, która w nocy rozrabia, - niski standard służby zdrowia, - utrudniony dostęp do specjalistycznej służby zdrowia, Raport końcowy 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - brak środków finansowych, - brak zakładów pracy, które by mogły zmniejszyć bezrobocie i zapewnić odpowiednie dochody, - mentalność osób, nieodpowiednie podejście do pracy, bezrobotni wolą korzystać ze świadczeń socjalnych niż pracować, - problemy są na szczeblu krajowym, - policja powinna podlegać pod gminę (decentralizacja policji). 7. Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? - brakuje programów wyławiających ludzi z inicjatywą, - nie ma działań skierowanych do społeczników, - nie ma inicjatyw gminny w tym zakresie, - ludzie zniechęcają się ponieważ mieszkańcy gminy myślą, że osoby angażujące się w taką działalność mają z tego korzyści, - brak wolnego czasu, - z osób biorących udział w badaniu wszyscy deklarują się uczestniczyć w działalności społecznej skierowanej dla dzieci i młodzieży, jak również w innych, tylko potrzebna jest osoba koordynująca tymi działaniami. KOMENTARZ MODERATORA: Grupa bardzo zdyscyplinowana. Uczestnicy dawali jasne odpowiedzi na pytania. Z wypowiedzi wynikało, że byliby w stanie zaangażować się w działania na rzecz rozwoju gminy gdyby wiedzieli co robić. Jedna osoby w grupie była nieco dominująca. Jedna osoba unikała odpowiedzi. 151 Raport końcowy Grupa druga – Lokalni działacze Data: 26 sierpnia, godzina 11. 30 Liczba uczestników: 6 Czas badania : 45 minut Imię Nazwisko Instytucja Teresa Jarzyńska Koper Szkoła Podstawowa Kobylniki Wojciech Janczuk Właściciel Gospodarstwa Elżbieta Biernat Centrum Medyczne Wyszogród – Radny Gminy Małgorzata Winczyńska Bibloteka Publiczna Anna Ziębicka Przedszkole Samorządowe Janusz Pielaciński Szkoła Podstawowa w Rębowie ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1.Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - walory przyrodniczo – krajobrazowe ( dolina przy nabrzeżu Wisły ) - dobre położenie ( skrzyżowanie dróg krajowych Warszawa – Płock, Płońsk – Sochaczew ), - czyste środowisko naturalne, - czyste ekologiczne rolnictwo, - dobra jakość owoców i warzyw. 2.Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? 152 - nad Wisłą np. wędkując, - na hali sportowej, ale jest utrudniony dostęp, - nie ma zbyt dużo wolnego czasu, - w kawiarni, Raport końcowy - mieszkańcy mają nadmiar wolnego czasu. 3.Jak widza państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - przyszłość zawodową osoby biorące udział w badaniu łączą z rozwojem związanym z obecną działalnością, - nie ma perspektyw dla młodzieży, - brak jest miejsc pracy dla młodzieży wykształconej, - w rolnictwie nie ma perspektyw dla młodzieży, potrzebne jest dodatkowe źródło dochodu. 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - dokończona budowa hali sportowej, - remonty szkoły, - powinna być dokończona kanalizacja, - potrzebna jest stacja uzdatniania wody, - potrzebna jest chłodnia dla przemysłu spożywczego, - oświetlenie nowego mostu przez Wisłę. 5. Jakie problemy widza państwo w gminie? - bezrobocie szczególnie w śród ludzi młodych po studiach, - młodzi ludzie nie zakładają własnej działalności gospodarczej, - zła mentalność ludzka - młodzieży, - brakuje ludzi z inicjatywą, - brak środków finansowych na inwestycje, - brak zakładów pracy związanych z przemysłem rolno- spożywczym, - istniejące zakłady pracy oraz instytucje zatrudniają ludzi z poza obszaru gminy, - alkoholizm szczególnie wśród młodzieży - wandalizm wśród młodzieży - brak dostęp rolników do wiedzy z zakresu Unii Europejskiej, nie są organizowane szkolenia, - brak pomocy rolnikom ze strony gminy, - utrudniony dostęp do służby zdrowia – opieki specjalistycznej 153 Raport końcowy 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - nie dostateczna ilość środków finansowych, - Urząd Gminy nie pomaga służbie zdrowia, - nie wystarczająca promocja gminy, - brak zakładów pracy, - brak infrastruktury turystycznej 7. Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? - brak tradycji, które by były wzorcem dla osób młodych, - zanika harcerstwo, które uczyło ludzi działalności społecznej, - brak sponsorów chcących finansować działania związane z pracą społeczną, Uczestnicy badania mogli by się zaangażować w każdą działalność społeczną, a w szczególności: - porady psychologiczne, - udział w zagospodarowaniu swojej okolicy, - organizowanie wycieczek rowerowych, - inicjatywy związane z młodzieżą, - inicjatywy związane ze swoją pracą zawodową (szydełkowanie, haftowanie i inne robótki domowe), - społeczna praca związana z pełnionymi funkcjami sołtysa. KOMENTARZ MODERATORA: Grupa otwarta i chętna do współpracy. Brak osoby dominującej, wszyscy chętnie się wypowiadali. Przebieg spokojny, bez zakłóceń. 154 Raport końcowy WNIOSKI Przeprowadzone wywiady w rezultacie przynoszą wieloaspektowy punkt widzenia dotyczący zagadnień będących przedmiotem badań. Wypowiedzi respondentów pozwalają dostrzec problemy i atuty gminy w Wyszogrodzie. Zarówno burmistrz, jak i lokalni przedsiębiorcy oraz działacze podkreślają pozytywne znaczenie lokalizacji nad brzegiem Wisły oraz znaczenie czystego środowiska naturalnego. Badani należą do osób aktywnych, dlatego w wolnym czasie chcieliby uprawiać sport, korzystać z walorów Wisły, odwiedzać kawiarnie i mieć możliwość swobodnego korzystania z Internetu. Podobnie, jak w gminie Siedlce, żaden z respondentów nie deklaruje, że wolny czas poświęciłby na działalność społeczną, co jednak nie oznacza, że badani nie są chętni do tego rodzaju działań. Już samo uczestnictwo w wywiadzie świadczy, że wśród badanych istnieje zainteresowanie własną gminą. Badane jednostki nie martwią się o swoją karierę zawodową, ale wyrażają niepokój, co do przyszłości młodzieży. Nie ma ona perspektyw związanych z pracą np. w rolnictwie, które jest mało opłacalne, jedyną szansą migracja. Rozwiązaniem tej sytuacji według opinii respondentów byłoby tworzenie nowych miejsc pracy, aby zatrzymać młodzież, która jest coraz lepiej wykształcona, a również jej aktywizacja poprzez naukę przedsiębiorczości i samozatrudnienie. Burmistrz oraz pozostali uczestnicy wywiadów dostrzegają wiele aspektów funkcjonowania swojej gminy, które potrzebują inwestycji i rozwoju. Należy dokończyć rozpoczęte inwestycje (kanalizacja, hala sportowa, blok), które poprawią sprawność działania gminy. Stwarzać lepsze warunki do rozwoju przedsiębiorczości. Rozbudować infrastrukturę związaną z rekreacją (basen, ścieżki rowerowe), która będzie służyć zarówno mieszkańcom gminy, jaki i turystom. Z perspektywy problemów warto spojrzeć na całkiem różne spostrzeżenia respondentów na ten temat. Burmistrz za najbardziej palący problem uważa ludzką świadomość społeczną, która wyraża się roszczeniową postawą ludzi wobec władz. Problemem jest również niedostosowany program kształcenia do aktualnych potrzeb. 155 Raport końcowy Pozostali natomiast dostrzegają szereg innych problemów społecznych o których przedstawiciel lokalnych władz nie wspomina, takich jak bieda, alkoholizm, bezrobocie, naganne zachowania młodzieży, trudny dostęp do specjalistycznej służby zdrowia, brak dostatecznych środków finansowych na inwestycje, brak poczucia problemów bezpieczeństwa. upatruje się Głównych w przyczyn niedostatecznych nie rozwiązania środkach powyższych finansowych, braku rozbudowanej infrastruktury turystycznej, nie wystarczającej promocji gminy, za małej ilości zakładów pracy, ludzkiej mentalności. Zdaniem burmistrza, rozwiązanie tych kwestii jest utrudnione, ponieważ nie ma silnej współpracy między ludźmi, a tylko współdziałanie wszystkich jednostek, które mają wpływ na kształt funkcjonowania gminy jest w stanie dać pozytywne rezultaty. Burmistrz stara się swoimi działaniami zachęcać mieszkańców do zaangażowania na rzecz rozwoju gminy (rozwój usług turystycznych, handlu). Chociaż zdaje sobie sprawę, że wciąż jest za mało programów, które rzeczywiście pobudzałyby społeczność lokalną do działania. Lokalni działacze i przedsiębiorcy zwracają uwagę, że nie ma wśród mieszkańców wykształconych tradycji, które zachęcałyby do inicjatywy i działań, wiele osób postrzega osoby angażujące się w życie społeczne jako takie, które czerpią z tego korzyści, to może być zniechęcające dla potencjalnych społeczników. Jednak badani deklarują chęć uczestniczenia w różnego rodzaju aktywnościach społecznych oraz inicjowaniu takich działań. Jednocześnie podkreślają potrzebę znalezienia osób, które koordynowałyby takie działania. Podsumowując można powiedzieć, że gmina posiada konkretne plany związane z rozwojem terenu, wykorzystujące tereny naturalne. Jak wynika z badania grupowego, plany te są znane mieszkańcom i cieszą się aprobatą. Wydaje się, że dobrym kierunkiem dla Wyszogrodu będzie rozwijanie działań nakierowanych na promocję regionu związaną z turystyką. Dodatkowo istotnym elementem wpływającym na rozwój tego terenu może stać się waloryzacja produktów regionalnych, w tym w szczególności warzyw i owoców. Osoby uczestniczące w badaniu wskazywały na konieczność wspierania tej 156 Raport końcowy dziedziny m.in. poprzez budowę odpowiedniej infrastruktury potrzebnej do przechowywania i przetwarzania tych produktów. Gmina posiada duży potencjał wypływający zarówno z posiadanych atutów przyrodniczych, jak i z istnienia ludzi, którzy rzeczywiście deklarują chęć działania. W związku z tym gmina wydaje się być dobrym kandydatem do stworzenia LGD, a jej powstanie zapewne przyczyniłoby się do większego zaangażowania lokalnej ludności i instytucji, a w dalszej perspektywie lepszego rozwoju gminy. 157 Raport końcowy Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Wodynie A. Wywiad indywidualny z Marianem Sekulskim, wójtem Gminy Wodynie Wywiad indywidualny został przeprowadzony w budynku Urzędu Gminy Wodynie dnia 30 sierpnia 2005 roku. Całość zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Moderator: Agnieszka Müller ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - czyste środowisko, brak przemysłu - rezerwaty - lasy prywatne - mikroklimat - gmina modna wśród warszawskich emerytów - potencjał rozwoju agroturystyki - brak przemysłu, nie ma jego potrzeby - potrzebna infrastruktura - historia obszarów - dwór w Seroczynie - zabytki z ostatnich trzech wieków - groby z okresu powstania listopadowego i styczniowego - parki Wola Wodyńska - lokalizacja Woli Wodyńskiej - potrzebne są inwestycje, ale nie mogą one burzyć porządku okolicy 2. Jak chciałby Pan spędzać wolny czas w swojej gminie? 158 - grzyby, działka - basen, kąpielisko, urządzenia sportowe Raport końcowy - park w Wodyniach i Woli Wodyńskiej - program rozwoju centrów wsi - centrum sportowe 3. Jak widzi Pan przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - drenaż do miasta - brak podaży pracy, która zatrzymałaby młodych, - przedsiębiorstwa głównie handlowe lub usługowe - nie ma potrzeby ściągnięcia przemysłu - tereny dla inwestorów, ale brak zainteresowania - bezrobocie - ludzie jeżdżą do pracy w Warszawie - brak współdziałania wójtów z sąsiednich gmin co mogłoby przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia - powinno się tworzyć stowarzyszenia i przez nie pozyskiwać środki 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - dokończyć budowę wodociągów - kanalizacja - drogi wojewódzkie, remont, przebudowa co poprawi transport - modernizacja dróg gminnych - rozwój ze względu na 4 szkoły, jedna z powodu demografii może być zamknięta, więc należy zagospodarować budynek - hala sportowa dla szkoły w Wodyniach - dostęp do internetu 5. Jakie problemy widzi Pan w gminie? - informatyzacja gminy - brak współdziałania mieszkańców, niespójność myśli w działaniu - przyzwyczajenie do tego że to robią inni - chaos w pozyskiwaniu środków, nie ma możliwości planowania budżetu - chaos w firmach doradczych do przygotowania wniosków 159 Raport końcowy - bezrobocie i ucieczka do miasta - 4 szkoły-rozbicie subwencji oświatowej, konieczność dofinansowywania szkół z własnego budżetu - problemy adaptacyjne uczniów po ukończeniu szkoły 6. Dlaczego, według Pana, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak Pan rozwiązałby te problemy? - mały budżet - niewykorzystanie szans - marazm ze strony władz gminy - brak instytucji oferujących prace - spadek opłacalności produkcji rolnej - pauperyzacja społeczeństwa - trudno o złoty środek na wszystko - infrastruktura podstawowa dla gminy jako podstawa do budowania obrazu interesującego dla inwestorów, który nie zburzy istniejącego ładu środowiskowego - dla rolników infrastruktura może by ć szansą na agroturystykę 7.Dlaczego, według Pana, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byłby Pan skłonnny się zaangażować? - mała wiedza - rosnące zniechęcenie związane ze zubożeniem, roszczeniowe nastawienie, pojawia się zawiść - zawodzi nadzieja, brakuje chęci - by ‘”chciało się chcieć” - prowadził stację doświadczalną, która nie byli zainteresowani rolnicy z innych obszarów 160 - szkolenia dla rolników spotkały się z małym zainteresowaniem - chęć służenia wiedzą dla rolników Raport końcowy B. Wywiady grupowe w Gminie Wodynie Wywiady zostały przeprowadzone 25 sierpnia 2005 r. Całość została zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Moderator: Agnieszka Müller Obserwator: Krzysztof Wilkiewicz Grupa pierwsza- Lokalni działacze Data: 25 sierpnia, godzina 10.25 Liczba uczestników: 5 (4 radnych i 1 dyrektor szkoły) Krystyna Adamiak Dyrektor Podstawowej Szkoły w Rudzie Wolińskiej Jan Szostek Radny Gminy Jacek Noceń Radny Gminy Edward Jagła Radny Gminy Tadeusz Drosio Radny Gminy ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - świeże powietrze, - błękitne niebo, - nie ma możliwości realizowania planu rozwoju, gdyż brak środków, 2.Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - bezpiecznie, miło, przyjemnie, - festyny, - obecnie jest realizowana budowa ośrodka w Seroczynie, 161 Raport końcowy - jest Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wodyńskiej, - potrzebne byłoby boisko na lato dla młodzieży, - nie ma internetu, jest potrzeba powstania kafejek internetowych 3.Jak widzą państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - wszyscy młodzi uciekają, - brak miejsc pracy – przydała by się na przykład jakaś przetwórnia, rozlewnia, - brak perspektyw, - kiedyś wszyscy jeździli do pracy w Siedlcach, a teraz bezrobocie wzrosło w Siedlcach i nie można tam znaleźć pracy, - mało kto pozostania na gospodarce, gdyż jest niedochodowa, zostaną tylko więksi rolnicy, - starsi odejdą na emeryturę, - nie ma przyszłości dla polskiego rolnictwa, nie ma ono siły przebicia, brakuje rynku zbytu, - młodzież nie może znaleźć pracy, gdyż wymagania pracodawców są za wysokie - migracja (prace sezonowe), - firmy rodzinne. 4.Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - drogi, - sanitaryzacja wsi (wodociągi, kanalizacja), - sale gimnastyczne w szkołach, - ściągnięcie inwestorów, zwiększenie w ten sposób zatrudnienia, 5.Jakie problemy widzą państwo w gminie? 162 - bezrobocie, - brak przedsiębiorczości, nie ma wpływów, - mało produktywne rolnictwo, - mała liczba uczniów, Raport końcowy - niskie subwencje oświatowe, - brak możliwości zbytu produkcji rolnej, - starzenie się społeczeństwa, - brak możliwości zatrzymania młodzieży na wsi, młodzież ni ma zajęcia, - brak atrakcyjnych miejsc w gminie, dobrego zagospodarowania przestrzeni, 6.Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - brak ludzi, którzy by się tego podjęli, - brak pieniędzy, - osamotnienie gminy, - brak pomocy państwa, po wyborach wyborcy nie spełniają złożonych obietnic, - biurokracja, - urzędnicy nie znają sytuacji gminy, - potrzeba przygotowania zbyt wielu załączników do wniosków, - przepisy z zakresu zamówień publicznych – wybór najtańszej oferty, niekoniecznie najlepszej. 7.Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? - młodzież jest nastawiona na osiąganie dochodów, a nie udzielanie się społecznie, - brak chęci udziału w działaniach charytatywnych, nieodpłatnych, które tracą na popularności, - jest jednak duża liczba zaangażowanych w ochotnicze straże pożarne, ale jednocześnie brakuje funduszy na ich wspieranie, - brakuje czasu, - ci co nie pracują, mają czas, ale są zniechęceni („po co się angażować?”) - kiedyś istniały czyny społeczne, 163 Raport końcowy - możliwością dla młodzieży jest sport, ale brak infrastruktury. Grupa druga – Przedsiębiorcy Data: 25 sierpnia, godzina 12.15 Liczba uczestników: 4 Danuta Alba Zespół Szkół w Seroczynie Elżbieta Czarczyńska „Trans-Bus” Transport towarów, przewóz osób Teresa Pielasa Gminna Spółdzielna „SCH” Zbigniew Srebrnik Usługi Hydrauliczne i ślusarskie ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w Państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - pomniki przyrody, - zabytki (ponad 200-letni kościół w Wodyniach, kościół w Seroczynie), niektóre dobrze, inne gorzej zachowane, - Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wodyńskiej, - dobry klimat, - dużo zieleni, - świeże powietrze, - jest czysto pod względem ekologicznym, możliwości powstawania gospodarstwa agroturystycznych, - brak zbiorników wodnych, - zainteresowanie młodzieżą od strony gminy, maja powstać ośrodki dla młodzieży, siłownia. 2.Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? 164 brakuje zbiorników wodnych, Raport końcowy - brak basenu, - są tylko dyskoteki i puby z piwem, - przydałoby się lodowisko zimą, - jest zbyt mała grupa ludzi zainteresowanych imprezami kulturalnymi, - młodzież ucieka, a społeczeństwo się starzeje, - mało przywiązuje się uwagi do strony edukacyjnej młodzieży, - powinny powstać kluby młodzieżowe, spotkania młodzieży w szkołach, - powinien być dostęp do internetu, - przydałoby się więcej wycieczek w szkołach (brakuje na nie pieniędzy w rodzinach) - brakuje kina, - przydałyby się zajęcia fitness, 3. Jak widzą państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - będzie gorzej, - ze względu na wysokie koszty mniej dzieci będzie mogło się kształcić, budżety rodzinne nie wytrzymają tej sytuacji, - bardzo trudno jest znaleźć zatrudnienie z godziwą płacą, - małe dochody, wysokie koszy prowadzenia działalności, min. ceny paliwa, - w związku z wejściem do UE wzrosły koszty, potrzebne są certyfikaty, licencje - zbyt mały teren działania, a powiększenie obszaru jest kosztowne, - wysokie podatki. 4.Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - wodociągi, - drogi lokalne, - kanalizacja, - poprawa czystości wsi, - obszary zielone – skwery, place, 5. Jakie problemy widzą państwo w gminie? 165 Raport końcowy - duże bezrobocie, w Warszawie trudno znaleźć pracę, a nawet jak się znajdzie to nie można się utrzymać z tej pensji, - brak szans zatrudnienia, znalezienia pracy, - mniejsza dostępność Warszawy niż była kiedyś, - w przyszłości gmina przestanie być gminą rolniczą, - słabe klasy ziemi, - brak kierunków rolniczych w szkołach, klas rolniczych, - dojazdy do większych miast – praca, edukacja, - najbiedniejsza gmina w okolicy, - potrzebne środki zewnętrzne, - częste zmiany wójtów uniemożliwiają dokonywanie zmian, - młodzież spędza czas pijąc alkohol. 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - duże nakłady, - przyzwyczajanie społeczeństwa do kultury czystości, - problem szkolnictwa – tym powinno się zająć Ministerstwo Edukacji, - pomoc państwa, rządu dla samorządów terytorialnych, jednostka sama tych problemów nie rozwiążę, - duże problemy by uzyskać dotację – konieczność przygotowania dokumentacji, brak informacji na temat jak przygotowywać wnioski, 7. Dlaczego, według Państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? 166 - wyczerpanie pracą i domem, - brak czasu, - wykorzystywanie pracowników przez pracodawców, - strach przed byciem wyśmianym, - brak perspektyw, - złe nastawienie, przygnębienie, brak motywacji, - problem z zebraniem grupy, - brak interesujących haseł, Raport końcowy - brak inicjatywy ze strony nauczycieli – dla nich brak dodatkowych wynagrodzeń, - przydałyby się imprezy dla młodzieży, kluby sportowe, klub fitness, - inne podejście ze strony ludzi, siedzą pozamykani w domach, a wszyscy mogliby się zaangażować, - brakuje osoby, która zachęciłaby innych, pociągnęłaby wszystko, WNIOSKI Uczestnicy badań ankietowych zgodnie zauważają, że w gminie jest świeże powietrze, dobry klimat, dużo zieleni, czyste środowisko ze względu na brak przemysłu. Wójt wskazywał także na zabytki z ostatnich trzech wieków, takie jak dwór w Seroczynie czy groby z okresu powstania listopadowego i styczniowego. Wydaje się, więc że istnieją dobre warunki do rozwijania agroturystyki na tych terenach. Najważniejszą barierą wydaje się być przede wszystkim nastawienie społeczności, która oczekuje, że inicjatywę będą władze lokalne oraz inni. Dodatkowo nakłada się na to niespodziewana śmierć poprzedniego wójta oraz niezbyt przychylne nastawienie między mieszkańcami dwóch najważniejszych miejscowości – Wodyń i Seroczyna. Największym problemem w gminie jest nastawienie lokalnej społeczności. Oczekiwanie by to władza i „inni” coś zrobiliby poprawić sytuację nie sprzyja poprawie jakości życia mieszkańców gminy. Przy takim podejściu bardzo trudno będzie skorzystać z szansy jaką daje inicjatywa wspólnotowa LEADER+, która wymaga zaangażowania podmiotów lokalnych. Także przedstawiciele lokalnych władz zwracają uwagę na brak pieniędzy ze strony budżetu państwa, przy nakładaniu kolejnych zadań na gminę. Wszyscy uczestnicy podnoszą problem ucieczki młodych do miast, brak pracy i brak perspektyw. 167 Raport końcowy Istnieją bardzo warunki naturalne dla rozwoju agroturystyki. Wymagać to jednak będzie z jednej strony pomysłowości ze strony przedsiębiorców, a z drugiej strony stworzenia odpowiednich warunków dla turystów. Przede wszystkich daje się zauważyć brak basenu czy kąpieliska, kawiarenek internetowych, restauracji. Warto także pomyśleć nad jakimś lokalnym festynem, który czerpałby z pewnych tradycji historycznych czy kulturalnych regionu. Dzięki rozwojowi turystyki mieszkańcy zdobędą dodatkowe źródło dochodów, które nie będzie wpływało na pogorszenie warunków środowiskowych, jak mogłoby to mieć miejsce w przypadku inwestycji przemysłowej. Dzięki temu istnieje też szansa na zmniejszenie odpływu, zwłaszcza młodych ludzi przede wszystkim do Warszawy, jako najbliższego, dużego miasta. Powstanie lokalnej grupy działania jest możliwe, ale konieczna jest odejście od roszczeniowej postawy mieszkańców, uświadomienie, że od nich też zależy jakość ich życia oraz, że wspólnymi siłami mogą wpływać na rozwój ich regionu. W związku z tym potrzebne jest znalezienie jednostek cieszących się powszechnym autorytetem wśród mieszkańców, które będą promować działalność na rzecz lokalnej społeczności i tym sposobem angażować okoliczną ludność w tego typu aktywności. 168 Raport końcowy Opracowanie wyników wywiadów grupowych i wywiadu indywidualnego w Gminie Staroźreby A. Wywiad indywidualny z Józefem Stradomskim, wójtem gminy Staroźreby Wywiad indywidualny został przeprowadzony w budynku Urzędu Gminy Staroźreby 26 sierpnia 2005 roku. Całość zarejestrowana na kasetach magnetofonowych. Moderator: Agnieszka Müller ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - przygotowanie pełnej infrastruktury - zabytki-zespoły pałacowe - blisko Warszawy - druga przeprawa przez most będzie robiona - tereny pod inwestycje - lasy olszowe, torfowiska - bliskość Petrochemii Płockiej co jednak przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska - mało lasów i wody - zabytkowe kościoły - kopiec Jagiełły - zakonnice-siostry pasjonatki, mieszkające w pięknym pałacyku - Park w Staroźrebach z Pałacem - cała gmina jest oświetlona 2. Jak chciałby Pan spędzać wolny czas w swojej gminie? - intensywnie odpocząć - hodowla koni - przejazd bryczką - siatkówka - przebywanie na naturalnym środowisku, nad jeziorem 169 Raport końcowy - hala w Górze- podobna budowa Hali w Staroźrebach - motor - myślistwo –brak terenów łowieckich 3. Jak widzi Pan przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - szkoła średnia im. Jana Pawła II - 8 szkól-2 gimnazja = 6 podstawowych - blisko uczelnie - stypendia europejskie umożliwiają studiowanie - podnoszenie kwalifikacji zawodowych - w zakresie edukacji zrobione jest wszystko, nasi absolwenci dostają się na studia i je kończą - jest problem z pracą w gminie - brak przedszkola, młodzi wychowują dzieci - pewnie możliwości daje bliskość Płocka i Warszawy 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - „wszystko zrobione” po zakończeniu robót ziemnych czas na ulice, chodniki, place - zostaje upiększanie gminy - budowa dróg - wodociągi, gaz, telekomunikacja, kanalizacja - dalsze inwestycje w oświatę 5. Jakie problemy widzi Pan w gminie? - bezrobocie - brak zakładu który zatrudniałby 200-300 osób a są tereny i drogi będą modernizowane - ludzie dojeżdżają do pracy do Warszawy 6. Dlaczego, według Pana, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak Pan rozwiązałby te problemy? 170 warunki inwestycyjne dla inwestorów już są Raport końcowy 7. - istnieje możliwość zwolnienia z podatków gminy - roboty publiczne, interwencyjne - współpraca z PUP - problem bezrobocia kobiet - szkolenia w Staroźrebach Dlaczego, według Pana, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byłby Pan skłonny się zaangażować? - Akcja „przejrzysta Gmina” pełna informacja o urzędzie, ścisła współpraca z NGO - Stowarzyszenie „Pomóż Innym” przy Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej, wyposażyło między innymi dzieci do pierwszej klasy - Ochotnicza Straż Pożarna, 10 jednostek, zrzeszone, duże tradycje - Koła gospodyń wiejskich - Orkiestra dęta Straży Pożarnej - Koło emerytów i rencistów - Ludowy Klub Sportowy „Świt Staroźreby” - Kluby europejskie w szkołach - Współpraca z fundacją Polsko-Niemiecką - Gminne centrum Informacji - Brak Urzędu Gminy odpowiedniego - Młodzi są bardziej chętni, otwarci do współpracy przy organizowaniu różnych działań, czekają na rozwój kontaktów - Dobra współpraca z proboszczami z Nowej Góry, Staroźreby 171 Raport końcowy B. Wywiady grupowe w Gminie Staroźreby Wywiady grupowe zostały przeprowadzone 26 sierpnia w budynku Urzędu Gminy. Zarejestrowany na kasetach magnetofonowych. Moderator: Agnieszka Müller Obserwator: Krzysztof Wilkiewicz Pierwsza grupa- Lokalni Działacze Data 26 sierpnia, godzina 11.15 Liczba uczestników: 14 Krzysztof Kowalak Radny Gminy Grzegorz Warda Radny Gminy Zbigniew Stelmarski Radny Gminy Marek Ciećwierz Radny Gminy Mariusz Cieślak Radny Gminy Mirosław Sobczak Radny Gminy Dorota Reszczyńska Urząd Gminy Elżbieta Pawłowska Dyrektor Szkoły w Nowej Górze Danuta Sokołowska Dyrektor Szkoły w Smardzewie Alicja Jastrzębska Dyrektor Szkoły w Przeciszewie Jacek Zawodniak Dyrektor Gimnazjum w Staroźrebach Honorata Nagórka Prezes Stowarzyszenia na Rzecz Wszechstronnego Pomocy Rozwoju Mieszkańcom i Gminy Staroźreby Ewa Figat nauczycielka Szkoła Podstawowa Zdzar Wielki Sylwia Stradomska referent, Zespół Staroźrebach 172 Szkół w Raport końcowy ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 1.Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - zabytki (zespół pałacowo – parkowy w Staroźrebach, w Bromierzu, w Bromierzyku) - kościół w Staroźrebach i Górze - rzeczka Płonka, rozlewiska potorfowe, stwarzają możliwości turystyczne - żeremia bobrów - rolnictwo wysokotowarowe, wysokojakościowe - pomnik powstańców styczniowych - „Drzewo Wolności” - Kopiec w Żachowie (Jagiełło) - Klub sportowy „Świt” - Gminny Ośrodek Kultury - Stowarzyszenie na rzecz wszechstronnego rozwoju i pomocy mieszkańcom gminy „ Pomóżmy Innym” działające od 2004 r., przywozi żywność z Banku Żywności dla najuboższych - zespół śpiewaczy „Staroźrebianki” - zespół teatralny - Koło Gospodyń Wiejskich - powstająca sala gimnastyczna w Górze 2.Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - brak wolnego czasu, - w parku, - kino, teatr, najbliższy ośrodek kulturalny to Płock - na festynach, których jest zbyt mało organizowanych, - na hali sportowej, trzeba zakończyć jej budowę - na basenie, - ścieżki rowerowe na trasie Staroźreby – Bromierz i Staroźreby – Słomkowo - pikniki grillowe - biwaki 173 Raport końcowy - na placach zabaw, których jest za mało - powinno wykorzystać się teren wokół Gminnego Ośrodka Kultury - powinno odzyskać się Zespół Pałacowo – Parkowy, można by stworzyć aleje spacerowe obok parku - jest potrzeba stworzenia bazy sportowej 3.Jak widzą państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - swoją przyszłość związaną z dalszą pracą w obecnym zawodzie i związana z tym emerytura - wykształcona młodzież migruje za granicę - powinno być przygotowane zaplecze dla młodzieży, która nie ma pracy, bądź pracuje nie w swoim zawodzie za małe wynagrodzenie - szeroka wiedza jest przyszłością, zwiększa szanse na rynku pracy, młodzież musi zdobyć odpowiednie wykształcenie - aby gospodarstwa funkcjonowały człowiek musi być operatywny, obecnie radzą sobie tylko duże gospodarstwa - niepewna jest przyszłość małych szkół ( ale prężnie działają ), nie ma pomocy na rozwój tych szkół, brakuje środków - potrzeba centrum informacyjnego na temat pracy i szkoły 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - remonty dróg, stworzyć dojazd do gospodarstw zmechanizowanego 174 - poprawa komunikacji autobusowej - rozbudowa szkół - powinna powstać oczyszczalnia ścieków - kanalizacja - szamba ekologiczne - internet, stałe łącza - większe sale gimnastyczne ( duży obiekt sportowy ) - karczma wiejska - salon gier dla sprzętu Raport końcowy 5.Jakie problemy widzą państwo w gminie? - brak kanalizacji, - zły stan techniczny dróg - bezrobocie - brak perspektyw dla ludzi - brak zakładów pracy - migracja młodzieży wykształconej - niskie dochody społeczności lokalnej - bójki młodzieży, co się wiąże z bezrobociem - alkoholizm, przemoc w rodzinie, patologie - brak perspektyw - mieszkańcy dojeżdżają do pracy, wracają na weekendy, przez co czują się mniej związani z gminą - bezrobocie powoduje główne problemy, desperację, alkoholizm 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - problemy finansowe - ciągle rosnące koszty produkcji - niskie ceny skupu wytwarzanych produktów, brak możliwości skupu - wysokie wymagania względem rolników - drożeją nawozy i inne środki - konieczne są dopłaty dla rolników - jest brak poszanowania dla pracy, pracownicy są wykorzystywani - należy szukać inwestorów - państwo polskie oraz Unia Europejska jest odpowiedzialna za problemy, zachodni rolnicy mają więcej korzyści - nie ma możliwości zatrzymania młodzieży w kraju - temat rolnictwa jest rzadko poruszany 7.Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? 175 Raport końcowy - istnieje potrzeba znalezienia leadera, który da przykład innym, - brak osób z pomysłem, niektórzy są niechętni - potrzebne jest hasło do działania - osoby obecne są chętne zaangażować się w działalność, co widać w przedsięwzięciach gminy, tylko potrzebna jest osoba umiejąca zorganizować wybraną akcję Druga grupa- Przedsiębiorcy Data: 26 sierpnia, godzina 13.30 Liczba uczestników: 3 Imię Nazwisko Instytucja Bogusław Bartnik „Bartnik” – Techniczne wyposażenie rolnicze Małgorzata Menzek Restauracja Anastazja Leon Dębkowski Odys – Międzynarodowy ODPOWIEDZI NA PYTANIA: 176 Transport Raport końcowy 1. Co jest najbardziej interesujące w państwa gminie z punktu widzenia jej promocji i rozwoju? - kościół w Staroźrebach i Górze, - rolnictwo ekologiczne, - czyste środowisko naturalne, - czyste ekologiczne rolnictwo, - duża dyskoteka, - może będzie sala gimnastyczna, 2. Jak chcieliby Państwo spędzać wolny czas w swojej gminie? - brak wolnego czasu, - w parku, - uprawiając sport, należy zakończyć obiekt sportowy, - na basenie, - imprezy kulturalne, - wycieczki do lasu, - na obiektach sportowych. 3. Jak widzą państwo przyszłość zawodową swoją oraz młodzieży z gminy? - brak perspektyw rozwojowych swoich oraz młodzieży, - nie ma miejsc pracy dla młodzieży wykształconej, - jedyną szansą dla młodzieży jest migracja. 4. Jaka inwestycja w infrastrukturę powinna zostać poczyniona w gminie w pierwszej kolejności? - remonty dróg, - rozbudowa szkół, -kanalizacja, wodociągi. 5. Jakie problemy widzą państwo w gminie? - brak zakładów pracy, - brak kanalizacji, - zły stan techniczny dróg, - bezrobocie, 177 Raport końcowy - brak szkoleń dla rolników. 6. Dlaczego, według Państwa, wymienione problemy nie zostały do tej pory rozwiązane i jak państwo rozwiązaliby te problemy? - wszystkie problemy związane są z brakiem pieniędzy, - wszystko wymaga funduszy, żeby przyśpieszy realizację inwestycji, potrzebne są jeszcze większe nakłady, bo chęć do pracy jest. 7. Dlaczego, według państwa, niewiele osób jest zaangażowanych w pozasamorządowe działania na rzecz rozwoju państwa regionu i w jaki rodzaj działań społecznych byliby państwo skłoni się zaangażować? 178 - nie było potrzeby społecznej pracy, - potrzeba zaangażowanych ludzi, - brak czasu, - każdy ma swoje problemy nie chce się angażować w inne problemy, - potrzebna jest osoba która pokieruje ludźmi, - ludzie nie chcą się wychylać, - obecne osoby chcą się angażować. Raport końcowy WNIOSKI W gminie Staroźreby wszyscy respondenci zauważają, że istnieją bardzo dobre warunki do rozwoju agroturystyki – zabytki, ciekawe miejsca historyczne (kopiec Jagiełły), środowisko naturalne (żeremia bobrów, torfowiska), mogłyby być ciekawymi atrakcjami turystycznymi dla mieszkańców Warszawy, a także Płocka. Budowane obiekty sportowe, organizowane festyny cieszące się zainteresowaniem mieszkańców sąsiednich gmin również mogłyby zachęcać do krótkich weekendowych wyjazdów na tereny gminy. Mimo możliwości rozwoju infrastruktury turystycznej, badani mają obawy, co do przyszłości lokalnej młodzieży, bo aktualnie istnieje problem ze znalezieniem pracy na terenie gminy, wykształcona młodzież jest zmuszona migrować w poszukiwaniu pracy do innych miast bądź za granicę. Badane grupy dostrzegają duże potrzeby inwestowania w infrastrukturę związaną z drogami, kanalizacją, wodociągami, komunikacją, rozbudową szkół i sal gimnastycznych oraz sprawnie działającym Internetem. Problemem, który zgodnie wymieniają wszyscy uczestniczy wywiadów jest bezrobocie, które jest wynikiem istnienia niewystarczającej ilości zakładów pracy. Poza tym zwracają uwagę na migrację młodzieży wykształconej, brak perspektyw i występujące w rodzinach patologie (alkoholizm, przemoc), które często bywają długofalowym skutkiem bezrobocia. Istnieją również problemy wynikające z niedostatecznie rozbudowanej infrastruktury kanalizacyjnej i drogowej. Źródeł niemożności w ich problemach rozwiązania finansowych, należy natomiast związanych również szukać według przede wszystkim respondentów z niedostatecznym dofinansowaniem i wspieraniem rolnictwa. Mimo, że gmina boryka się z wieloma problemami, które należy rozwiązać można powiedzieć, że jej atutem jest to, że wójt gminy pełni swoją funkcję nieprzerwanie od 1990 roku, co oznacza, że mieszkańcy doceniają jego pracę i mają do niego 179 Raport końcowy zaufanie. Dzięki temu możliwe jest też tworzenie długoterminowych programów, zachowanie ciągłości i spójności podejmowanych działań. Trzeba docenić również to, że w gminie działa wiele organizacji (orkiestra dęta, koło gospodyń wiejskich, kluby europejskie w szkołach, koło emerytów i rencistów). Ważna wydaje się także działalność stowarzyszenie na rzecz wszechstronnego rozwoju i pomocy mieszkańcom gminy „Pomóżmy innym”. Ta cenna inicjatywa wskazuje na prospołeczne nastawienie mieszkańców gminy. Stowarzyszenie bowiem, pozyskuje środki przede wszystkim od lokalnych przedsiębiorców. Dzięki temu łagodzone są skutki długotrwałego bezrobocia oraz niskich dochodów części ludzi. Mimo licznych działań, uczestnicy badania widzą potrzebę znalezienia pomysłowych, chętnych do pracy społecznej ludzi, którzy będą przykładem dla innych i będą mobilizować do wspólnych wysiłków na rzecz rozwoju społeczności lokalnej. W związku z istnieniem na terenie gminy, z jednej strony dużego potencjału, a z drugiej wielu problemów, które wymagają rozwiązania powołanie LGD byłoby dla rozwoju gminy bardzo wskazane. 180 Raport końcowy Prezentacja rezultatów badań przeprowadzonych z rolnikami w gminach: Siedlce, Staroźreby, Wodynie, Wyszogród. Głównym celem badania sondażowego wśród rolników było oszacowanie liczby osób wyrażających chęć aktywizacji zawodowej poza rolnictwem oraz określenie preferowanych kierunków ich ewentualnej działalności. W czterech gminach łącznie przebadano 102 rolników. W tym w gminie Siedlce 23 osoby; w gminie Staroźreby 28 osób; w gminie Wodynie 22 osoby oraz w gminie Wyszogród 29 osób. W większości respondentami byli mężczyźni (68 osób). Wiek osób badanych przedstawia poniższy wykres. Wiek respondentów 60 50 procent 40 30 20 10 0 18-24 25-30 31-35 35-55 powyżej 55 wiek Ponad 50% osób badanych to jednostki w przedziale wiekowym 35-55 lat. Najmniej przebadanych osób było w wieku 18-24. Wśród badanej populacji rolników dominuje wykształcenie zawodowe (35 osób) oraz wykształcenie średnie (37 osób), jedynie 14 rolników posiada wykształcenie wyższe. Wielkość gospodarstw rolnych, które są w posiadaniu respondentów, to głównie gospodarstwa o małej powierzchni od 1 do 5 hektarów. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 7. 181 Raport końcowy Tabela 7: Wielkość gospodarstw rolnych Wielkość gospodarstwa Liczba gospodarstw 1- 5 ha 41 6-10 ha 36 11- 20 ha 18 powyżej 20 ha 7 Jeżeli chodzi o profil produkcji rolnej, to dominuje produkcja roślinno- zwierzęca (47 gospodarstw); następnie produkcja roślinna (43). Tylko 8 gospodarstw zajmuje się produkcją zwierzęcą, natomiast produkcją specjalistyczną jedynie 4. Głównym przedmiotem badania było ustalenie ilu spośród badanych respondentów wyraża chęć odejścia z rolnictwa i ewentualnie czym mogliby się zająć po rezygnacji z prowadzenia gospodarstwa, mówią o tym poniższe dane. W kwestii deklaracji odejścia z rolnictwa, w badanej populacji taki zamiar posiada 48 jednostek, natomiast 54 nie planuje przekwalifikowania. Przyczyna tego stanu rzeczy może leżeć między innymi w tym, że 41 osób spośród tych, którzy planują odejść z rolnictwa mają gospodarstwa o powierzchni od 1 do 10 hektarów. Zbyt małe gospodarstwa nie są konkurencyjne i przynoszą małe dochody, co wypowiedzi badanych, którzy potwierdzają jako najczęstszą przyczynę rezygnacji wymieniają przede wszystkim nieopłacalność produkcji rolnej. Poniższa tabela przedstawia najczęściej posiadane przez rolników umiejętności, kursy, szkolenia. 182 Raport końcowy Tabela 8: Posiadane umiejętności, kursy Zakres posiadanych umiejętności Liczba kursy, szkolenia osób Mechanika 24 Obsługa komputera 11 Krawiectwo 7 Budownictwo 4 Kierowca 4 Księgowość 3 Spawacz 3 Cukiernictwo 2 Operator wózków, kombajnu 2 Hydraulik 2 Praca biurowa/ sekretarka 2 Analiza powyższych informacji wskazuje, że respondenci nie są do końca przygotowani do podejmowania pracy poza rolnictwem, niewielu z nich ma szkolenia, które szczególnie byłby im pomocne w znalezieniu zajęcia. Niewielka liczba potrafi np. obsługiwać komputer, a jest to umiejętność coraz częściej wymagana przez większość pracodawców. Duża liczba natomiast zna się na mechanice i być może powinni starać się rozszerzać swe umiejętności w tym kierunku. Wśród zawodów, które respondenci chcieliby wykonywać najczęściej wymieniane są następujące: mechanik, budowlaniec, księgowy, kierowca, krawiec, cukiernik. Po ewentualnej rezygnacji z rolnictwa badani najczęściej chcieliby zająć się własną działalnością gospodarczą (40 osób), pracę etatową w firmie komercyjnej podjęłoby 23 osoby, w administracji natomiast 18 respondentów. Ciekawe jest to, że większość osób badanych nie chciałoby się pozbywać gospodarstw, które posiadają, tabela nr 3 obrazuje tą sytuację. Mimo niewielkiej opłacalności produkcji rolnej i w związku z tym, potrzebą podjęcia innej pracy 183 Raport końcowy zarobkowej rolnicy są związani ze swoją ziemią i chcą, żeby pozostała dla przyszłych pokoleń. Tabela nr 9 Losy gruntów po zatrudnieniu w zawodzie poza rolniczym Sytuacja gospodarstwa, po zatrudnieniu Liczba Dodatkowe źródło dochodu 19 Dzierżawa 28 Przekazanie rodzinie 41 Sprzedaż 6 Spośród 102 badanych rolników, 80 korzystało, bądź korzysta ze środków strukturalnych Unii Europejskiej w postaci dopłat bezpośrednich. Reasumując można powiedzieć, że z przytoczonych danych wynika, że na terenie badanych gmin istnieje potrzeba stwarzania możliwości przekwalifikowywania się rolników, ponieważ wielokrotnie nie widzą oni perspektyw rozwoju w swoim gospodarstwie. Należałoby organizować szkolenia dla rolników chętnych do pracy poza rolnictwem, które będą uczyły nowych umiejętności i doskonaliły już posiadane. Należy wspierać dalszą edukację, bo wielu rolników ma wykształcenie na poziomie zawodowym. Tym bardziej istnieje konieczność takich działań, ponieważ prowadzenie małych gospodarstw jest coraz bardziej nieopłacalne, a rację bytu mają jedynie duże, wyspecjalizowane gospodarstwa. 184 Raport końcowy 185 Raport końcowy Część III Wnioski dla Polski 186 Raport końcowy Tworzenie Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wskazówki dla tworzących lokalne grupy działania 1. Społeczna debata Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich powinna być przygotowywana poprzez społeczną debatę, w której weźmie udział możliwie najszersza reprezentacja wszystkich grup społecznych z danego obszaru. Jest niezwykle ważne, by do udziału w konsultacjach zostały zaproszone możliwie wszystkie grupy społeczne obecne na danym obszarze. Bardzo ważna jest identyfikacja wszystkich potencjalnych partnerów i interesariuszy a następnie ich pogrupowanie. W tym celu sugerowane jest przygotowanie dokumentu, który pozwoli uporządkować zebrane informacje. Należy w nim też zawrzeć wszystkie listy kontaktowe. Następnie na podstawie dokonanej wstępnej oceny i zgodnie z przygotowanym dokumentem o partnerach i interesariuszach tworzone są grupy robocze, w skład których wchodzą przedstawiciele poszczególnych grup społecznych. Na przykład: przedstawiciele właścicieli gospodarstw agroturystycznych oraz tych, którzy takie gospodarstwo planują otworzyć. W razie potrzeby tworzone są także podzespoły robocze. W takich grupach odbywają się dyskusje i diagnoza obszaru. Każda grupa wyznacza swojego koordynatora, który przygotowuje spotkania, prowadzi je, utrzymuje kontakt z głównym koordynatorem projektu. 2. Konferencje i szkolenia informacyjne Celem konferencji i szkoleń informacyjnych jest zapoznanie uczestników z metodologią Leader. Takie konferencje zorganizowała w ramach realizowanego projektu Polsko – Hiszpańska Fundacja Współpracy i Rozwoju we wrześniu 2005 w Wyszogrodzie, Staroźrebach, Siedlcach i Wodyniach. W spotkaniach wzięli udział burmistrz i wójtowie, sołtysi, przedstawiciele administracji lokalnej, szkół i ośrodków kultury, przedsiębiorcy, przedstawiciele prasy lokalnej. 187 Raport końcowy Podczas konferencji eksperci hiszpański zapoznali uczestników z metodologią Leader oraz hiszpańskie doświadczenia związane z jej wdrożeniem. Prezentowane wykłady zostały zawarte w pierwszej części niniejszego raportu. Po każdym wykładzie uczestnicy zadawali pytania, które przede wszystkim odnosiły się do zasad tworzenia i szans powodzenia lokalnej grupy działania na terenie ich gminy. Część uczestników konferencji dość sceptycznie podchodziła do szansy powodzenia projektu. Ich obawy wynikały przede wszystkim z braku wiary we własne możliwości, są przyzwyczajeni do tego, że podobne inicjatywy realizują władze gminy, to one decydują i realizują. Zgodnie z metodologią Leader co najmniej 50% w organie decyzyjnym ma przypadać dla partnerów społecznych i gospodarczych. Niemniej jednak mimo obaw, po zakończeniu konferencji wszyscy uczestnicy wyrażali chęć utworzenia i uczestnictwa w lokalnej grupie działania, zgodnie z metodologią Leader. 3. Diagnoza stanu wyjściowego Diagnoza stanu wyjściowego ma na celu określenie obszaru działania lokalnej grupy. Wyznaczony obszar musi być spójny oraz oferować wystarczającą masę krytyczną pod względem zasobów ludzkich, finansowych i ekonomicznych aby zapewnić skuteczną realizację przyjętej zintegrowanej strategii rozwoju obszarów wiejskich. Spójność danego obszaru jest rozumiana jako zgodność, pewna jednolitość pod względem: a) przyrodniczym; b) historycznym; c) kulturowym; d) ekonomicznym. Ważnym czynnikiem jest też poziom identyfikacji mieszkańców z danym obszarem. Takimi czynnikami spajającymi mogą być organizowane lokalne festyny, targi, święta czy inne lokalne uroczystości. Ze względu na migracje związane z drugą wojną 188 Raport końcowy światową wiele osób nie czuje się wystarczająco zakorzenionymi na danej ziemi, mimo że mieszkają na niej już ponad pięćdziesiąt lat lub na tym obszarze się urodzili i dorastali. Z drugiej strony są też obszary, których mieszkańcy wykazują silne poczucie tożsamości lokalnej, na przykład Kaszubi w powiecie ostrołęckim, województwo mazowieckie. Obszar objęty zintegrowaną strategią rozwoju powinno zamieszkiwać między 10 tys. a 100 tys. mieszkańców. Przyjęte granice demograficzne mają w założeniu zagwarantować wystarczającą masę krytyczną, ale jednocześnie zapewnić lokalny charakter projektu. Poniżej 10 tys mieszkańców istnieje ryzyko, że nie zostanie wygenerowana wystarczająca liczba projektów, aczkolwiek Unia Europejska dopuszcza odstępstwo od tego wymogu, gdy w przypadku bardzo niskiej gęstości zaludnienia. Dokładne przestrzeganie tego wymogu mogłoby prowadzić do konieczności objęcia strategią zbyt dużego obszaru, który z tego powodu nie byłby spójny. Niemniej jednak w takim przypadku konieczne jest dobrze umotywowane uzasadnienie. Przy dokonywaniu diagnozy konieczne jest uwzględnienie uwarunkowań rozwoju: makroekonomicznych; regionalnych, subregionalnych i lokalnych. Innymi słowy należy umieścić na mapie regionu wybrany obszar i dokonać opisu sąsiadujących obszarów. Konieczne jest także dokonanie szczegółowej analizy uwarunkowań środowiskowych takich jak: gleby, zalesienie, zasoby wodne, bogactwa naturalne czy stopień zanieczyszczenia środowiska. Konieczne jest także dokonanie analizy uwarunkowań kulturowych takich jak zwyczaje, obyczaje, tradycje lokalnej oraz uwarunkowań historycznych, które mają wpływ na dany obszar. 4. Analiza SWOT Podstawą przygotowania zintegrowanej strategii rozwoju obszarów wiejskich jest analiza SWOT. Analiza SWOT jest jedna z technik wspomagających porządkowanie danych i informacji. Ten rodzaj analizy często jest wykorzystywany w uspołecznionym procesie planowania takim jakie jest stosowane zgodnie z metodologią Leader. 189 Raport końcowy Polega ona na ocenie szans i zagrożeń procesu rozwoju w kontekście własnych słabych i silnych stron. Większość powstałych w Europie w ramach programu Leader lokalnych grup działania wykorzystuje analizę SWOT jako element porządkowania danych wyjściowych, zbierania i podsumowywania opinii lokalnych społeczności. Analiza SWOT jest ważnym narzędziem w analizie i ocenie zjawisk, zdarzeń i problemów dokonywanych przez grupy lub zespoły robocze. Wspiera i ułatwia dokonanie wyboru najlepszego rozwiązania. Przeprowadzenie analizy SWOT najwcześniej polega na grupowym wypełnieniu przygotowanego arkusza, według poniższego wzoru: Sytuacja Korzystne Niekorzystne Silne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia wewnętrzna Otoczenie zewnętrzne Tabela 10: Analiza SWOT W pierwszym etapie analizy uczestnicy wypełniają tabelę na zasadzie wolnych skojarzeń. W drugim etapie dokonują uporządkowania wpisanych cech pod względem ich ważności, tych, które mają największy wpływ na osiągnięcie stanu docelowego. Analiza sytuacji wewnętrznej oraz otoczenia zewnętrznego pozwala na uniknięcie zagrożeń, wykorzystania szans, wzmocnienia słabych stron i przygotowanie się na uniknięcie zagrożeń bądź możliwego zniwelowania ich wpływu na realizowany projekt. 190 Raport końcowy Spośród szans i zagrożeń w dalszej pracy uwzględniane są przede wszystkim te, których wystąpienie jest najbardziej prawdopodobne i może mieć największy wpływ na osiągnięcie zakładanych celów. 5. Tematy priorytetowe Zgodnie z obowiązującym Strategicznym Programem Operacyjnym, istnieją cztery tematy wiodące: innowacja – zastosowanie nowych informacji, Know – how, nowych technologii w celu podniesieniu konkurencyjności produktów i usług świadczonych na terenach wiejskich; poprawa jakości życia na obszarach wiejskich; podniesienie wartości lokalnych produktów zwłaszcza poprzez ułatwienie małym jednostkom produkcyjnym dostępu do rynków dzięki wspólnym działaniom; wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych, w tym potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000. Spośród wymieniowych powyżej tematów wiodących i na podstawie dokonanej analizy obszaru wybierany jest temat wiodący oraz określane zgodne z nim kierunki rozwoju obszaru. 191 Raport końcowy Wizja Cel strategiczny Cel operacyjny Cel strategiczny Cel operacyjny Cel operacyjny Cel operacyjny Wykres 4: Drzewo celów W tym miejscu warto dokonać rozróżnienia między wizją a misją. Wizja określa pożądany stan docelowy, misja zaś określa system wartości, którymi będzie się kierować realizujący wizję dążąc do jej osiągnięcia. Wizja zaś składa się z celów strategicznych, które wskazują jak realizować wizję. Cele strategiczne określają jak realizować cele strategiczne. 6. Zgodność z lokalnymi i krajowymi programami rozwoju Zintegrowana strategia rozwoju obszarów wiejskich powinna być powiązana ze strategią Narodowego Planu Rozwoju. Celem strategicznym NPR jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki, opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz oprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym. 7. Opracowanie dokumentu Opracowanie dokumentu Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich jest ostatnim 192 etapem przygotowania strategii i jest podsumowaniem etapów Raport końcowy wcześniejszych. Oprócz dokonanej już analizy obszaru obejmuje także planowany budżet oraz stosowne załączniki. Rozwój obszarów wiejskich w latach 2007 - 2013 Dnia 21 czerwca 2005 roku zostało przyjęte rozporządzenie Rady w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej6. Na mocy tego rozporządzenia, dwa akty prawne które były podstawą finansowania programu Leader+ straciły swoją moc (rozporządzenie nr 723/1997 oraz rozporządzenie WE 1258/1999). Rozporządzenie 1258/1999 będzie stosowane do dnia 15 października 2006 r. w doniesieniu do wydatków dokonywanych przez Państwa członkowskie oraz do dnia 31 grudnia 2006 r. w odniesieniu do wydatków dokonywanych przez Komisję. W nowym rozporządzeniu uwzględniono konieczność zapewnienia odpowiednich środków na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. W tym celu utworzono dwa europejskie fundusze rolnicze: Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (zwany EFRG) mający na celu finansowanie środków rynkowych i innych środków oraz Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (zwany EFRROW) mający na celu finansowanie programów rozwoju obszarów wiejskich. Te dwa fundusze zastąpią istniejący obecnie Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. Wyznaczono trzy główne cele: - zwiększenie konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie restrukturyzacji, modernizację i jakość produkcji, - poprawa środowiska i krajobrazu poprzez wsparcie gospodarki ziemią - poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promocja dywersyfikacji działalności gospodarczej. Wprowadzenie EFRROW zapewni jednolite ramy finansowe i programowe. Do tego czasu inicjatywa wspólnotowa LEADER finansowana była z dwóch sekcji EFOGR. 6 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, Dziennik Urzędowy L 209 11/08/2005 P. 0001-0025. Zgodnie z artykułem 49 rozporządzenie stosuje się od dnia 1 stycznia 2007 r. 193 Raport końcowy W rozporządzeniu określono szczegółowe warunki i zasady odnoszące się do finansowania wydatków ponoszonych w ramach wspólnej polityki rolnej, w tym wydatków na rozwój obszarów wiejskich. Zwrócono też uwagę na problem terminowego wypłacania pomocy beneficjentom w celu skutecznego jej wykorzystania. Nieprzestrzeganie przez Państwa Członkowskie ustalonych terminów płatności może tworzyć poważne problemy dla beneficjentów i stanowić zagrożenie dla zasady jednoroczności budżetu wspólnotowego. EFRG i EFRROW stanowią część budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich. EFRG, na zasadzie podziału zarządzania między Państwa Członkowskie i Wspólnotę, finansuje następujące wydatki dokonywane zgodnie z prawem wspólnotowym: a) refundacje w przypadku wywozu produktów rolnych do państw trzecich; b) interwencje w zakresie regulacji rynków rolnych; c) płatności bezpośrednie dla rolników przewidziane w ramach wspólnej polityki rolnej; d) wkład finansowy Wspólnoty w działania informacyjno – promocyjne na rzecz produktów rolnych na rynku wewnętrznym Wspólnoty i w państwach trzech. W sposób scentralizowany są finansowane z EFRG następujące wydatki: a) wkład finansowy Wspólnoty w poszczególne działania weterynaryjne; b) promocję produktów rolnych, realizowaną bezpośrednio przez Komicję lub za pośrednictwem organizacji międzynarodowych c) środki przyjęte dla zapewnienia zachowania, opisu, gromadzenia i wykorzystania zasobów genetycznych w rolnictwie; d) wprowadzanie i utrzymywanie systemów informacyjnych rachunkowości rolniczej; e) system badań rolnych; f) wydatki związane z rynkami rybołówstwa. Udział finansowy EFRROW w wydatkach związanych z programami rozwoju obszarów wiejskich jest ustalany dla każdego programu według pułapów 194 Raport końcowy ustanowionych ustawodawstwem wspólnotowym. Wydatki finansowana na mocy niniejszego rozporządzenia nie mogą być przedmiotem żadnego innego finansowania z budżetu Wspólnoty. Zobowiązania budżetowe Wspólnoty będą realizowane w ratach rocznych, w okresie między dniem 1 stycznia 2007 r. a dniem 31 grudnia 2013 r. Decyzja Komisji przyjmująca każdy program rozwoju obszarów wiejskich przedstawiony przez Państwo Członkowskie ma charakter decyzji w sprawie finansowania i stanowi zobowiązanie prawne. Rozporządzenie Rady (WE) z dnia 20 września 2005 r. określa wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich7 jest drugim dokumentem prawnym określającym prawne ramy dla rozwoju programu Leader. Oznacza to podniesienie rangi aktu prawnego stanowiącego podstawy dla programu Leader. Polityki wsparcia rynku i dochodów w ramach wspólnej polityki rolnej oraz polityki rozwoju obszarów wiejskich powinny być komplementarne z politykami spójności gospodarczej i społecznej, zaś działania podejmowane przez Wspólnotę komplementarne z działaniami podejmowanymi przez Państwa Członkowskie. Wieloletnie gwarancje finansowania na poziomie Wspólnoty zapewniają lepszą możliwość osiągnięcia celu jakim jest rozwój obszarów wiejskich, zgodnie jednak z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 traktatu. Czas trwania programów powinien wynosić siedem lat, a realizowane działania oraz operacje finansowe z EFRROW powinny być zgodne z całym prawodawstwem wspólnotowym. Wspomniana wyżej zasada pomocniczności (zwana także zasadą subsydiarności) stanowi, że decyzje powinny być podejmowane na możliwie najniższym poziomie efektywności. Innymi słowy to co może być skutecznie realizowane na poziomie gminy powinno być zadaniem realizowanym przez administrację gminną, a to co efektywnie nie może być realizowane przez administracje gminną powinno być 7 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), Dziennik Urzędowy L 277, 21/10/2005 P. 0001-0040. 195 Raport końcowy wykonywane przez odpowiednie władze wyższego szczebla, odpowiednio powiatu lub województwa. W prawie wspólnotowym zasada subsydiarności została ustanowiona w Traktacie z Maastricht z 1992 r. Zasada ta ma więc dwa wymiary: prawny i polityczny. Po trzech okresach programowania (Leader I, Leader II oraz trwająca jeszcze obecnie Leader+) inicjatywa wspólnotowa Leader osiągnęła poziom dojrzałości umożliwiający obszarom wiejskim wdrożenie podejścia Leader w szerszym zakresie w ramach głównego programowania rozwoju obszarów wiejskich. Z tego względu i w celu zapewnienia przeniesienia podstawowych zasad podejścia Leader do wdrażanych programów w rozporządzeniu zawarto definicję podejścia Leader, lokalnych grup działania oraz środków. Na podstawie omawianego rozporządzenia określane są ogólne zasady wspólnotowego wsparcia rozwoju obszarów wiejskich finansowanego z EFRROW ustanowionego rozporządzeniem nr 1290/2005 r. oraz cele, do których ma się przyczyniać polityka rozwoju obszarów wiejskich. EFRROW ma przyczyniać się do wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terytorium całej Wspólnoty, uzupełnienie polityki wsparcia rynku i wsparcia dochodów w ramach wspólnej polityki rolnej, polityki spójności oraz wspólnej polityki rybołówstwa. Cele: a) poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprze wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji; b) poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami; c) poprawy jakości życia na obszarach wiejskich oraz popierania różnicowania działalności gospodarczej. Powyższe cele posłużyły do określenia trzech osi, które zostaną omówione w dalszej części rozdziału. 196 Raport końcowy Zasady pomocy: a) komplementarność – uzupełnianie działań krajowych, regionalnych i lokalnych; b) spójność z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty poprzez strategiczne wytyczne, krajowy plan strategiczny, programy rozwoju obszarów wiejskich oraz sprawozdanie Komisji; c) zgodność operacji finansowanych przez EFRROW z obowiązującym prawodawstwem; d) partnerstwo – wdrażanie pomocy w drodze ścisłych konsultacji pomiędzy Komisją i Państwem członkowskim a właściwymi władzami regionalnymi, lokalnymi, partnerami gospodarczymi i społecznymi oraz innymi podmiotami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie; e) pomocniczość – realizacja programów rozwoju obszarów wiejskich na odpowiednim poziomie terytorialnym; f) równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja na różnych etapach realizacji programu – projektowania, wdrażania, monitorowania i oceny. Do dnia 20 lutego 2006 r. Rada powinna podjąć decyzję w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty na okres programowania od 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.8 Każde Państwo Członkowskie przedstawia krajowy plan strategiczny, uwzględniający strategiczne wytyczne Wspólnoty, szczegółowe cele, wkład EFRROW i inne środki finansowe. Plan krajowy zapewnia koordynację wszystkich priorytetów wspólnotowych, krajowych i regionalnych i jest wdrażany poprzez programy rozwoju obszarów wiejskich. Państwo członkowskie może przedłożyć jednolity program dla całego swojego terytorium albo zespół programów regionalnych. W przypadku przyjęcia programów regionalnym, państwa członkowskie mogą także przedłożyć do zatwierdzenia krajowe ramy, zawierające wspólne elementy dla tych programów regionalnych. 8 Propozycja została przyjęta dnia 5 lipca 2005 r. COM (2005) 304; 2005/0129 (CNS). 197 Raport końcowy Sprawozdanie zbiorcze, przedkładane przez Państwo Członkowskie Komisji, w których przedstawione są postępy w realizacji krajowego planu strategicznego oraz wkład w osiągnięcie strategicznych wytycznych Wspólnoty. Istnieją więc następujące poziomy planowania: a) Decyzja o strategicznych wytycznych Wspólnoty b) Krajowy plan strategiczny c) Programy rozwoju obszarów wiejskich. Każdy program rozwoju obszarów wiejskich obejmuje okres pomiędzy dniem 1 stycznia 2007 r. a dniem 31 grudnia 2013 r. i musi obejmować następujące elementy: a) analizę sytuacji pod względem mocnych i słabych stron, strategię wybraną w celu zajęcia się nimi oraz ocenę ex-ante; b) uzasadnienie dla wybranych priorytetów z uwzględnieniem strategicznych wytycznych Wspólnoty oraz krajowego planu strategicznego; c) informacje na temat osi oraz środków proponowanych dla każdej osi oraz ich opis; d) plan finansowania składający się z dwóch tabel: tabeli wyszczególniającej całkowity wkład EFRROW planowany na każdy rok oraz tabeli wyszczególniającej całkowity planowany wkład Wspólnoty i odpowiadające mu krajowe finansowanie programowania, stopę publiczne wkładu na każdą EFRROW na oś dla każdą całego oś okresu oraz kwotę przeznaczoną na pomoc techniczną; e) indykatywny podział wstępnych kwot według środków pod względem wydatków publicznych i prywatnych do celów informacyjnych; f) w odpowiednich przypadkach tabelę dotyczącą dodatkowego krajowego finansowania; g) elementy potrzebne do dokonania oceny zgodnie z regułami konkurencji oraz w odpowiednich przypadkach wykaz dopuszczonych systemów pomocy; h) informacje dotyczące komplementarności ze środkami finansowanymi przez inne instrumenty wspólnej polityki rolnej, w ramach polityki spójności, jak również poprzez instrumenty wsparcia wspólnotowego dla rybołówstwa; i) rozwiązania dotyczące wdrażania programu; j) wyznaczenia partnerów. 198 Raport końcowy Programy rozwoju obszarów wiejskich ustanawia Państwo Członkowskie w bliskiej współpracy z partnerami. Komisja ocenia je na podstawie ich spójności ze strategicznymi wytycznymi Wspólnoty, krajowym planem strategicznym oraz rozporządzeniem w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez EFRROW. Zgodnie z rozporządzeniem określono cztery osie: Oś 1 poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Oś 2 poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich Oś 3 jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Oś 4 Leader. Oś to spójna grupa środków, których wdrożenie prowadzi bezpośrednio do osiągnięcia szczegółowych celów i przyczynia się do realizacji jednego lub więcej celów. W ramach osi 1 wsparcie dotyczy: 1) środki, których celem jest upowszechnianie wiedzy i poprawa potencjału ludzkiego: kształcenie zawodowe i działania informacyjne, podejmowanie działalności przez młodych rolników, wcześniejsze emerytury, korzystanie z usług doradczych, tworzenie usług zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym. 2) Środki mające na celu restrukturyzację i rozwój kapitału rzeczowego i wspieranie innowacji: modernizację gospodarstw rolnych, podwyższanie wartości gospodarczej lasów, współpracę na rzecz rozwoju nowych produktów, procesów i technologii, ulepszanie i rozwijanie infrastruktury, przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych oraz wprowadzanie odpowiednich działań zapobiegawczych. 199 Raport końcowy 3) Środków, których celem jest poprawa jakości produkcji i produktów rolnych: pomoc w dostosowaniu się do norm wynikających z prawodawstwa wspólnotowego, wspieranie rolników uczestniczących w systemach jakości żywności, wspieranie grup producentów w działalności informacyjnej i promocyjnej. 4) Środków przejściowych dla Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii dotyczących: wspierania gospodarstw niskotowarowych w fazie restrukturyzacji, wspierania tworzenia grup producentów. W ramach osi 2 wsparcie dotyczy: 1) środków ukierunkowanych na zrównoważone użytkowanie gruntów rolnych: płatności z tytułu naturalnych utrudnień na obszarach górskich, oraz innych obszarów, dla obszarów Natura 2000; płatności rolnośrodowiskowe, płatności z tytułu dobrostan zwierząt, wsparcie na rzecz inwestycji nieproduktywnych. 2) środków ukierunkowanych na zrównoważone użytkowanie gruntów leśnych: pierwsze zalesienie gruntów rolnych, pierwsze zakładanie systemów rolnoleśnych, płatności dla obszarów Natura 2000; płatności leśnośrodowiskowe, przywracanie potencjału leśnego, wsparcie na rzecz inwestycji nieprodukcyjnych. W ramach osi 3 wsparcie dotyczy: 1) środków w celu zróżnicowania gospodarki wiejskiej, obejmujących różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej; wsparcie na rzecz tworzenia i rozwoju mikroprzedsiębiorstw, zachęcanie do prowadzenia działalności związanej z turystyką. 200 Raport końcowy 2) Środków na rzecz poprawy jakości życia na obszarach wiejskich obejmujących podstawowe usługi dla gospodarki i ludności, odnowa i rozwój wsi, zachowanie i poprawa stanu dziedzictwa wsi. 3) Środków na rzecz szkolenia i informowania dla podmiotów gospodarczych działających w dziedzinach objętych osią 3. 4) Środków na rzecz nabywania umiejętności i aktywizacji w celu przygotowania i wdrożenia lokalnej strategii rozwoju. Niewątpliwie bardzo duże znaczenie ma zdefiniowanie podejścia Leader. Zgodnie z nim obejmuje ono przynajmniej następujące elementy: a) lokalne strategie rozwoju dotyczące prawidłowo zidentyfikowanych obszarów wiejskich o zasięgu mniejszym niż regionalny; b) lokalne partnerstwa publiczno-prywatne (zwane dalej "lokalnymi grupami działania"); c) oddolne podejście z kompetencjami decyzyjnymi po stronie lokalnych grup działania w sprawie opracowywania i wdrażania lokalnych strategii rozwoju; d) wielosektorowe projektowanie i wdrażanie strategii oparte na interakcji pomiędzy uczestnikami i projektami z różnych sektorów gospodarki lokalnej; e) wdrażanie podejść innowacyjnych; f) wdrażanie projektów współpracy; g) tworzenie sieci partnerstw lokalnych. Partnerskie podejście rozwoju lokalnego jest realizowane przez lokalne grupy działania spełniające następujące warunki: a) zaoferuje zintegrowaną strategię rozwoju lokalnego opartą przynajmniej na elementach określonych powyżej w literach a) – d) i g) oraz będzie odpowiedzialna za jej realizację, b) muszą składać się z grupy już zakwalifikowanej do inicjatyw Leader II lub Leader+ lub być nową grupą reprezentującą partnerów z różnych lokalnych 201 Raport końcowy sektorów społeczno – ekonomicznych na danym terenie. Na poziomie decyzyjnym partnerzy ekonomiczni i społeczni, jak również inni przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, tacy jak rolnicy, kobiety wiejskie, młodzi ludzie oraz ich stowarzyszenia, musza stanowić przynajmniej 50% składu partnerstwa lokalnego. c) Muszą wykazać się zdolnością do określenia i wdrożenia strategii rozwoju dla danego obszaru. Obszar objęty strategią powinien być spójny oraz oferować wystarczającą masę krytyczną pod względem zasobów ludzkich, środków finansowych i ekonomicznych do wsparcia wykonalnej strategii rozwoju. Lokalne grupy działania wybierają projekty, które mają być finansowane w ramach strategii. Mogą także wybierać projekty współpracy. W ramach osi Leader wsparcie przeznaczane jest na: a) wrażanie lokalnych strategii rozwoju dla osiągnięcia celów przynajmniej jednej z trzech innych osi (osi opisanych powyżej). Lokalna strategia rozwoju to spójna grupa operacji nakierowanych na osiągnięcie lokalnych celów) i zaspokojenie lokalnych potrzeb, wdrażana na zasadzie partnerstwa na właściwym poziomie. b) wdrażanie projektów współpracy zgodnej z celami a). Współpraca między terytorialna oznacza współpracę w ramach danego państwa członkowskiego, Współpraca transnarodowa oznacza współpracę pomiędzy terytoriami z kilku państw członkowskich oraz państwa trzecich. c) funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności, prowadzenie aktywizacji na swoim terytorium. W przypadku gdy, operacje w ramach strategii lokalnej odpowiadają środkom określonym dla innych osi stosuje się do nich określone warunki zawarte w rozporządzeniu o EFRROW. 202 Raport końcowy ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH LEADER OŚ 1 GOSPODARCZA OŚ 2 ŚRODOWISKOWA OŚ 3 SPOŁECZNA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNICZY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Wykres 5: Relacje między osiami 203 Raport końcowy Powyższy wykres wskazuje na relacje między poszczególnymi osiami. Zgodnie z nim widać, że Leader jako podejście, które zostało bardzo pozytywnie ocenione ze względu na efekty jakie przynosi stosowana metodologia. Równowaga między celami – podział środków: • Oś 1 co najmniej 10 % całkowitego wkładu EFRROW; • Oś 2 co najmniej 25% całkowitego wkładu EFRROW; • Oś 3 co najmniej 10 % całkowitego wkładu EFRROW; • Oś 4 co najmniej 5% całkowitego wkładu EFRROW. W przypadku Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowacji i Słowenii, może być wprowadzany stopniowo podczas okresu programowania, tak, że średnio co najmniej 2,5% całkowitego wkładu EFRROW jest zarezerwowane dla osi 4. Przy czym warto zwrócić uwagę, że Leader ma być podstawową metodologią służącą osiągnięciu celów i realizacji trzech osi. Rozporządzenie przewiduje też utworzenie Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w celu objęcia jedną siecią sieci krajowych, organizacji i struktur administracyjnych działających w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie wspólnotowym. Sieć będzie dążyła do osiągnięcia następujących celów: a) zbierania, analizy i rozpowszechniania informacji na temat wspólnotowych środków rozwoju obszarów wiejskich; b) zbierania, rozpowszechniania i konsolidacji na poziomie wspólnotowym dobrych praktyk rozwoju obszarów wiejskich; c) dostarczania informacji na temat rozwoju obszarów wiejskich w ramach wspólnoty oraz państw trzecich; d) organizowania spotkań i seminariów na poziomie wspólnotowym dla podmiotów aktywnie zaangażowanych w rozwój obszarów wiejskich; e) zakładanie i prowadzenie sieci eksperckich w celu ułatwienia wymiany wiedzy fachowej oraz wsparcia realizacji i oceny polityki rozwoju obszarów wiejskich; 204 Raport końcowy f) wspierania sieci krajowych i inicjatyw współpracy transnarodowej. Każde państwo członkowskie ma obowiązek utworzenia Krajowej sieci obszarów wiejskich, która skupia wszystkie organizacje i struktury administracyjne zaangażowane w rozwój obszarów wiejskich. Krajowa sieć będzie mogła wykorzystać przyznane środki na struktury potrzebne do prowadzenia sieci oraz na plan działania zawierający identyfikację i analizę możliwych do przeniesienia dobrych praktyk oraz przekazanie informacji na ich temat , zarządzanie siecią, organizację wymiany doświadczeń, przygotowanie programów szkoleniowych dla lokalnych grup działania w procesie tworzenia i pomocy technicznej dla współpracy międzyterytorialnej i transnarodowej. 205 Raport końcowy Podsumowanie Doświadczenia związane z realizacją inicjatywy wspólnotowej Leader nie tylko w Hiszpanii, ale w całej Unii Europejskiej wskazują na dużą skuteczność stosowanej metodologii pracy. Z tego też względu w kolejnym etapie programowania także będzie realizowana, choć w zmodyfikowanej formie. Celem realizowanego przez Polsko – Hiszpańską Fundację Współpracy i Rozwoju projektu było: 1) podniesieniu ogólnego poziomu wiedzy społeczeństwa o potencjale naturalnym i kulturalnym danego obszaru; 2) rozwój otoczenia gospodarczego i wzrost przedsiębiorczości decydujących o tworzeniu nowych miejsc pracy; 3) zwiększenie potencjału organizacyjnego administracji lokalnej i parterów społecznych mających pełnić rolę stymulatora rozwoju ogólnego. Dokonując oceny uzyskanych rezultatów należy mieć na uwadze krótki okres od zakończenia konferencji podsumowujących pierwszy etap realizacji projektu do napisania niniejszego raportu. Z pewnością udało się skłonić mieszkańców objętych projektem gmin do zastanowienia się nad silnymi i słabymi stronami ich gmin oraz możliwościami i kierunkami rozwoju. Świadczą o tym dyskusje jakie odbywały się przy przeprowadzaniu badań ankietowych w grupach. Warto zwrócić uwagę, że uczestnicy wskazywali silne i słabe strony swojej gminy. Przy tej okazji niektórzy przekonywali się, jak nie wiele czasem wiedzą o tym co ciekawego może być na terenie danej gminy i jak mało o niej jeszcze wiedzą. Pozytywnie też należy ocenić zaangażowanie ze strony gmin w realizację projektu. Celem realizowanego przez Fundację projektu było przygotowanie podstaw do opracowania Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz utworzenia Lokalnych Grup Działania. Następny krok należy teraz do lokalnej społeczności oraz administracji. 206 Raport końcowy 207 Raport końcowy Aneks Charakterystyka gmin 208 Raport końcowy Charakterystyka gminy Wyszogród I. Charakterystyka ogólna Wyszogród położony jest na prawym wysokim brzegu Wisły ( w odległości 70 km od Warszawy i 40 km od Płocka) na pograniczu Wysoczyzny Płońskiej i Kotliny Warszawskiej w strefie tzw. Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Gmina Wyszogród zajmuje powierzchnię 98 km 2 ( 17 sołectw) z czego 14 km miasto. Gminę zamieszkuje 3405 mieszkańców ( w załączniku 2 nr. 1 statystyka mieszkańców wg wieku i płci). Jest to typowa gmina rolnicza ( 9 793 ha) w tym użytki rolne – 6 100 ha tj 63% ogólnej powierzchni. Z użytków rolnych: - grunty orne zajmują 5 900 ha - sady 102 ha - łaki 98 ha - lasy 700 ha Przeważają gleby III i IV klasy – stanowią 73 % gleb II. Struktura administracyjna oraz dane społeczno – polityczne Wyszogród jest gminą miejsko – wiejską. W skład gminy wchodzi 17 sołectw ( w załączniku nr 2. lista sołectw ). WŁADZE GMINY Burmistrz Gminy i Miasta Wyszogród – mgr Henryk Klusiewicz tel. 231 10 20 Sekretarz Gminy i Miasta Wyszogród – inż. Feliks Jędryczka tel. 231 10 20 209 Raport końcowy Skarbnik Gminy i Miasta Wyszogród – Hanna Szczurowska tel. 231 10 71 Z partii politycznych aktywnie działa jedynie PSL. Wykaz instytucji działających na terenie gminy przedstawia się następująco Instytucja adres 1 i Numer telefonu Urząd Stanu Cywilnego 3 Gminne Centrum Informacji 5 6 231-10-24 (024) (024) (024) ul. Niepodległości 11 11-00 Gimnazjum w Wyszogrodzie (024) ul. Niepodległości 11 21-81 Szkoła Podstawowa w Wyszogrodzie (024) ul. Niepodległości 11 10-30 Szkoła Podstawowa w Kobylnikach 8 Szkoła Podstawowa w Rębowie 10 210 Samorządowe Niepodległości 9 w (024) 231- 231- 231- 231- 11-63 (024) 231- 21-52 Wyszogrodzie, ul. (024) 231- 10-53 Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszogrodzie, (024) ul. Niepodległości 9 231- 17-16 Zespół Szkół im. J. Śniadeckiego Przedszkole 231- 10-69 7 9 231-10-20 ul. Rębowska 37 2 4 tel/fax. (024) Urząd Gminy i Miasta Wyszogród 10-27 231- Raport końcowy 11 12 13 14 15 16 17 (024) Filia Biblioteczna w Rębowie 20-37 Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (024) ul. Płocka 29 13-93 Klub Środowiskowy, ul. Rębowska -- Pogotowie Ratunkowe (024) ul. Płocka 29 21-51 Posterunek Policji w Wyszogrodzie (024) ul. Rębowska 37a 10-07 Ochotnicza Straż Pożarna w Wyszogrodzie ul. Płocka 29 10-92 (024) PZF Cefarm Sp. zoo Łódź 20 21 22 (024) ul. Rębowska 42 16-07 Naukowe Płockie Oddział Wyszogrodzie, ul. Rynek 1 Nadwiślański Bank Spółdzielczy o/Wyszogród ul. Rynek 2 231- 231– 231- 231- 231- 10-35 Apteka „GALENIKA”, Towarzystwo 231- 10-08 (024) ul. Rębowska 54 19 (024) Centrum Medyczne B.M.C. NZOZ Sklep zielarsko-medyczny 18 231- w (024) 231- 231- 12-11 (024) 231- 10-34 231-11-14 Dom Pomocy Społecznej (024) ul. Niepodległości 5 A 21-72 231- Do osób wykazujących się dużą aktywnością na terenie gminy należą m.in.: Pan Janusz Pielaciński – Dyrektor Szkoły Podstawowej w Rębowie tel . 606 698 970 Pani Anna Jarzyńska – Koper – Dyrektor Szkoły Podstawowej w Kobylnicach 211 Raport końcowy Pan Zbigniew Budek – Radny Gminy – Kobylniki Pan Zygmunt Zatorski – Słomin Pan Wojciech Janczak – Sołtys wsi Rostkowie tel. (024)2311884 Pan Zbigniew Madany – Radny Gminy – Rębkowo Pan Marek Głowacki – rolnik – Członek Mazowieckiej Izby Rolniczej Pan Zbigniew Boszko – rolnik – Przewodniczący Rady Miasta i Gminy Na terenie miasta istnieje klub środowiskowy gdzie spotyka się młodzież ( na wyposażeniu jest stół bilardowy, komputer). Osobą kierującą jest Pan Krzysztof Laskowski. Ponadto istnieje Towarzystwo Naukowe Płockie ( zle oceniane, nie organizuje się żadnych spotkań, niewykorzystana powierzchnia budynku gdzie miesci sie Towarzystwo). Działają także dwa kluby sportowe Skarpa i Stegny. Klubem Stegny kieruje Pan Ryszard Borkowski (601 231 805). Dużą aktywnością wykazuje się także Gminne Centrum Informacji i Ośrodek Pomocy Społecznej. Gminne Centrum Informacji funkcjonuje od marca 2005 r. Do jego głównych zadań należą: - świadczenie usług w zakresie udostępniania informacji istniejącej w Internecie - pomoc bezrobotnym w tym poszukiwanie ofert pracy, przygotowywaniu ofert, CV, podań. - pomoc dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą: pomoc w wypełnianiu wniosków, udzielanie informacji gdzie zarejestrować działalność, uzyskać NIP, REGON, -wymiana informacji o osobach długotrwale bezrobotnych itp. III. Charakterystyka ekonomii Na terenie miasta i gminy Wyszogród bezrobocie wynosi prawie 30% (niestety aby otrzymać informacje o strukturze bezrobocia trzeba zwrócić się z oficjalnym pismem do WUP w Płocku). Poniżej przedstawiam listę najważniejszych przedsiębiorców działających na terenie miasta i gminy: 1. Firma Vitesse Sportswear Sp. z o.o. 212 Raport końcowy Ul. Rebkowska 26 tel ()2312059 Producent strojów sportowych dla kolarzy. W tej chwili zatrudnia około 50 osób. W chwili obecnej jest to największa firma w tej okolicy. 2. Barbara i Leopold Cichoccy ( Produkcja kostki brukowej) Ul. Narutowicza, 09-450 Wyszogród 3. Maria i Roman Kopera (Sklep spożywczy) Ul. Rębkowska , 09-450 Wyszogród 4. Szczepan Peszyński ( Kieruje biurem PZU S.A. w Wyszogrodzie) Ul. Sienkiewicza 6, 09-40 Płock 5. Nadwiślański Bank Spółdzielczy o/Wyszogród Ul. Rynek 2, 09-450 Wyszogród 6. Mariola i Krzysztof Ropelewscy (Sklep meblowy) Ul. Rebowska, 09-450 Wyszogród 7. Sławomir Kasztelan (Serwis samochodowy) Ul. Sienkiewicza 8, 09-450 Wyszogród 8. Wiesław Magnuszewski (Stolarstwo, trumny) Ul. Rebkowska, 09-450 Wyszogrod 9. Jadwiga Blusiewicz – Firma krawiecka Beatex – wlaścicelką jest zona burmistrza Ul. Rebkowska, 09-450 Wyszogród 10. Jolanta Stec – Apteka „Galenika” Ul. Rebkowska 42, 09-450 Wyszogród 11. Sklep zielarsko – medyczny PZF CEFARM Sp. z o.o. Łódz Ul. Rebkowska 54, 09-450 Wyszogród 213 Raport końcowy 12. Paweł Kłobukowski – Firma Boruta Motors Ul. Rebkowska 66, 09-50 Wyszogród 13. L. Buks i W. Zaorski – Firma Kalarus ( przetwórstwo owocowo – warzywne) Ul. Narutowicza 4 a , 09-450 Wyszogród Firma ta dobrze się rozwija. W tej chwili wlasciciele przyjmują pracowników do segregacji owoców. 14. Jadwiga Kawecka – Sklep „Kabanosem” Ul. Rębkowska, 09-450 Wyszogród W walce z bezrobociem bardzo ważne zadanie spełnia Gminne Centrum Informacji. Jednak z rozmowy z Panią Myszkowską (osobą kierującą centrum) dowiedziałam się, że osoby bezrobotne pozostają bierne i nie szukają pracy. Jak już wcześniej wspomniałam gmina ta jest typowa gmina rolniczą o powierzchni 9793 ha. Nawiekszą grupę stanowią gospodarstwa w grupie 7 – 10 ha.(w załączniku nr. 3 lista czołowych rolników w Gminie i Mieście Wyszogród) Zachodzące zmiany struktury gospodarstw są istotnie zauważalne i postępują w kierunku prawidłowego ich funkcjonowania. W sektorze zasiewów dominują zboża, które stanowią 3 732 ha gruntów co stanowi 61,18 % użytków rolnych, w tym: 214 pszenica ozima 461ha 7,56% pszenica jara 437ha 7,16% żyto 635ha 10,40% jęczmień ozimy 34ha 0,56% jęczmień jary 580ha 9,51% owies 186ha 3,00% pszenżyto 570ha 9,43% mieszanki zbożowe 572ha 9,38% Raport końcowy kukurydza na ziarno 18ha 0,30% kukurydza na kiszonkę 189ha 3,10% rzepak 50ha 0,80% Oraz pozostałe uprawy, które zajmują 2 168 ha gruntów co stanowi 35,5%: ziemniaki 532ha 8,70% buraki cukrowe 312ha 5,10% warzywa gruntowe (kapusta, kalafior, brukselka) 306ha 5,00% truskawki 118ha 1,94% koniczyny i inne 900ha 14,8% Stan inwentarza na terenie gminy kształtuje się następująco: · Bydło 3 205 szt., w tym 1 457 szt. Krów; · Trzoda chlewna 8 495 szt., w tym 925 szt. Loch; · Owce 305 szt. Ogólnie w gminie znajduje się 957 gospodarstw indywidualnych, z czego 224 gospodarstwa w mieście i 733 gospodarstwa na wsi oraz 1 SKR w Rębowie. Na terenie gminy nie ma żadnego punktu prowadzącego skup zboża. Najbliższym odbiorcą, który skupuje tylko pszenicę jest PZZ Płońsk oraz Młyn p. Gruszczyńskiego, gmina Mała Wieś. Natomiast interwencyjny skup żywca znajduje się w sąsiedniej gminie Czerwińsk. W minionym okresie dało się zaobserwować zjawisko natężonego ruchu w obrocie ziemią. Sytuacji tej sprzyjał preferencyjny system kredytowania rolnictwa. Trudna sytuacja spowodowana jest wieloma czynnikami m.in. wysokimi cenami środków do produkcji rolnej oraz trudnościami w zbyciu płodów rolnych i ich niskimi cenami. Powoduje to brak opłacalności produkcji. W obecnej sytuacji rolnik w większości nie działa w kierunku podniesienia produkcji i wzrostu wydajności ponieważ większym problemem jest zbyt i uzyskanie zapłaty na zadowalającym poziomie. Szansą dla wsi jest rozwój agroturystyki. Na terenie gminy powstały już dwa gospodarstwa agroturystyczne w Drwałach oraz w Wilczkowie. 215 Raport końcowy W tej chwili funkcjonuje ośrodek agroturystyczny w Wilczkowie. Nazywa się Alicante. Adres: Wilczkowi 22, 09-450 Wyszogród, tel. 024 231 20 89, kom. 0 691 26 99 50, fax. 024 231 20 89, WWW.alikante.europa.pl.(w załączniku nr.4 dodatkowe informacje dot. gospodarstwa). Jest to chyba jedyna „przyzwoita” baza noclegowa i miejsce, w którym można byłoby zorganizować konferencję. Minusem jest to, że znajduje się blisko drogi. Gospodarstwo agroturystyczne w Drwałach jest jeszcze w fazie budowy. Jednak tworzy się je z myślą o wędkarzach. IV. Stan infrastruktury 1. Drogi Stan dróg można określić jako zadowalający. Nie mieliśmy żadnych problemów z dojazdem do Urzędu Miasta i Gminy (dobre oznakowanie) oraz poruszaniem się po drogach wiejskich. W GCI poinformowano mnie o następujących modernizacjach i remontach dróg: - zrealizowano budowę drogi gminnej nr. 314205 w miejscowości Rostkowie na długości 1 km, - drogi gminnej Ciućkowo – Marcjanka ok. 800 m, - przebudowano chodniki na ul. Niepodległości, ul. Rebkowskiej, od ul. Mickiewicza do ul. Kościelnej, od ul. Niepodległości do ul. Narutowicza - wyprofilowano drogi gminne za pomocą r równiarki w sołectwach: Pruszyn, Rebkowo, Rakowo, Słomin, Rostkowie, Kobylniki, Grodkowo, Marcjanka, Starzyno (łącznie 45 km). 2. Komunikacja 216 Raport końcowy Można korzystać z autobusów PKS, Firmy Komfort, Express. Dobra komunikacja na terenie całej gminy. Brak pociągów. Ludzie chętnie korzystają z rowerów 3. Łączność Większość mieszkańców posiada telefony stacjonarne w domach. Jednak niewielu z nich ma dostęp do Internetu. 4. Baza noclegowa i wyżywieniowa. Obecny stan jest niekorzystny. Na terenie gminy ( nawet miasta nie ma restauracji ani hotelu a gmina stawia na rozwój turystyki). Obecnie jedynym ośrodkiem jest w/w gospodarstwo Alicante. W trakcie wakacji bazę noclegową może stanowić bursa szkolna. V. Dostępność usług finansowych: Na terenie miasta jest jeden bank – Nadwiślański Bank Spółdzielczy, jedno przedstawicielstwo PZU SA. VI. Główne problemy Brak strefy przemysłu Brak kanalizacji na trenie gminy, Brak chłodni próżniowej, Zły stan niektórych dróg, Bezrobocie i jednocześnie brak wykwalifikowanej kadry, Migracja ludzi młodych do Warszawy Pijaństwo, Brak bazy hotelarskiej, Brak punktu skupu zboża, VII. Zadania i inwestycje realizowane w okresie 2002-2005 na terenie gminy i miasta Wyszogród. 217 Raport końcowy W roku 2002 rozpoczęto budowę wodociągu wiejskiego w Rakowie, którą zakończono w roku 2003 – zadanie to było współfinansowane z kontraktu wojewódzkiego. W tym też roku zrealizowano budowę wodociągu we wsi Słomin – w ramach programu SAPARD. Łącznie w roku 2003 zrealizowano 30,3 km sieci wodociągowej w tym 25,5 km sieci głównej i 4,9 km przyłącza – szt.148. Wartość tej inwestycji to ok. 1.0 mln PLN w tym wartość środków otrzymanych zewnątrz to kwota ok. 500 tys PLN. W roku 2003 zakupiono 1 ha gruntów dla potrzeb przyszłej Stacji Uzdatniania Wody. W trakcie realizacji jest budowa wodociągu w miejscowościach Pozarzyna, Bolino, Wiązówka, Chmielewo, Wilczkowi, Rębkowo. Zrealizowano już wodociąg w Wilczkowie, Pozarzynie, Bolinie. Łączna wartość tego wodociągu to ok. 1,0 mln. W roku 2004 wykonano dokończenie wodociągu w Rebkowie – 2 km. Projektowany jest wodociąg w Drwalach oraz dokończenie Wodociągu w Ciuckowie. Po wykonaniu tego zadania gmina Wyszogrod zostanie zwodociągowania w 100% VIII. Szanse rozwojowe Do zasadnicyzch elementow wpływających na rozwój gospodarczy i przestrzenny gminy nalezy istniejacy uklad urbanistyczny, rzeźba terenu i uwarunkowania komunikacyjne. Na podstawie uwarunkowan demograficynzch i gospodarcyzch w miescie i gminie Wyszogród określone zostały następujące funkcje: - podstawowa – rolnictwo, turystyka i wypoczynek, - ochrona środowiska, rozwój usług, mieszkalnictwo, hotelarstwo, - rozwój rolnictwa ekologicznego na występujących w gminie terenach rolnych, rozwój nieuciążliwej działalności gospodarczej związanej z przetwórstwem płodów rolnych. Jako misję rozwojową gminy i miasta Wyszogród planuje się rozwój miasta i gminy jako jako centrum rekreacji i turystyki na szlaku Warszawa – Czerwińsk – Puszcza Kampinoska – Żelazowa Wola z zachowaniem dziedzictwa historyczno – kulturowego, ochroną walorów i zasobów przyrodniczo – krajobrazowych. 218 Raport końcowy Miasto Wyszogród uzyskało środki z Banku Światowego na zabezpieczenie skarpy wiślanej w Wyszogrodzie w rejonie ul. Klasztornej, Wiślanej i dolnego brzegu Wisły w granicach od „starego” do nowo wybudowanego mostu. Inwestycja ta została podzielona na 2 etapy i przewiduje: zabezpieczenie górnej krawędzi skarpy wiślanej poprzez wybudowanie kanalizacji sanitarnej i opadowej, wymiana nawierzchni w rejonie ul. Klasztornej. Wiślanej. Kościuszki, Ogrodowej. Przewidziano również zagospodarowanie Rynku w Wyszogrodzie, zabezpieczenie dolnej krawędzi brzegu Wisły poprzez odsuniecie jej od skarpy ciągiem pieszojezdnym, budową ostróg, przystani, schodów, nasadzeniami zieleni. Zadanie to przewidziane jest na lata 2005-2006. Przedsięwzięcie to przewiduje także szereg inwestycji związanych z obsługa turystyczną. Planowana jest miedzy innymi przystań jachtów i łodzi, budowa hotelu, baru, kawiarni. Rozbudowany zostanie amfiteatr, powstaną nowe trasy widokowe. Wybudowany zostanie bulwar nadwiślański biegnący od starego do nowego mostu. Inwestycja ta wpłynie na atrakcyjność terenu miasta i gminy Wyszogród, może przyciągnąć inwestorów i turystów, przyczyni się do uatrakcyjnienia malowniczo położonych terenów. Ponadto kontynuowana jest budowa hali sportowej dla Zespołu Szkół w Wyszogrodzie. Plany rozwoju miasta i gminy Wyszogród można także wiązać z rzeką Wisłą, która ma duże znaczenie gospodarcze i turystyczne. Powstanie w roku 1999 nowego mostu otworzyło dla ruchu towarowego szlak komunikacyjny północ- południe. Jest to najkrótsze połączenie Czech, Śląska i Łodzi z północną Polską i republikami nadbałtyckimi. Planowane jest stworzenie kolejnego szlaku ale turystycznego po rzece Wiśle oraz wzdłuż jej brzegów. Przy drogach krajowych nr 50 i 62 przecinających się w mieście Wyszogród planowana jest budowa hotelu i restauracji z całym zapleczem infrastruktury (inwestycja ta jest potrzebna ponieważ w chwili obecnej na terenie Wyszogrodu brakuje hotelu z którego mogliby korzystać turyści osoby przejeżdżające przez miasto). Przepiękne tereny nadwiślańskiego Wyszogrodu, Chmielowa, Rakowa i Drwał czekają na inwestorów. Gminę przecinają 2 drogi krajowe. Zbudowano siec dróg 219 Raport końcowy dojazdowych do mostu, które usprawniają układ komunikacyjny. Potencjalnym inwestorom oferowana jest pełna infrastruktura techniczna: oczyszczalnia ścieków, kanalizacja sanitarna, stacja uzdatniania wody z wodociągami( w załączniku nr. 5 pismo Burmistrz miasta i gminy do Ministerstwa Środowiska). Gmina jest w pełni stelefonizowana . Plan zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy przewiduje tereny pod działalność gospodarczą, usługową i budownictwo jednorodzinne. IX. Plan na lata 2005-2015 - modernizacja oczyszczalni ścieków w Wyszogrodzie, - budowa, przebudowa kanalizacji w Wyszogrodzie, - budowa kanalizacji w miejscowościach: Rębkowo, Wilczkowi, Ciućkowo i Chmielewo z podłączeniem ich do oczyszczalni w Wyszogrodzie. 220 Raport końcowy Charakterystyka gminy Staroźreby I. Charakterystyka ogólna Gmina wiejska Staroźreby położona jest w zachodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie płockim. Gmina sąsiaduje: - od zachodu z gminami Bielsk i Radzanowo; - od południa z gminą Bulkowo; - od północy z gminą Drobin; - od wschodu z gminami Baboszewo, Dzierżążnia i Raciąż w powiecie płońskim. Gmina zajmuje powierzchnię 137,55 km2. Zamieszkuje ją 7819 mieszkańców. Wskaźnik zaludnienia wynosi 56,8 os/km2. Wyszczególnienie ha % Powierzchnia geodezyjna 13755 100 użytki rolne ogółem 11774 85,6 - grunty orne 10554 76,73 - sady 19 0,14 - łąki 813 5,91 - pastwiska 388 2,82 i 873 6,34 1108 8,06 W tym -grunty pod lasami zadrzewieniami Pozostałe grunty * Podstawa: dane Urzędu Gminy Staroźreby II. Struktura administracyjna i dane społeczno – polityczne Administracyjnie gmina dzieli się na 37 sołectw, z których część posiada przypisane do nich wsie. Poniżej przedstawiono sołectwa gminy i przypisane im miejscowości. 221 Raport końcowy Lp. Sołectwo wieś przypisana do sołectwa 1. Aleksandrowo 2. Begno 3. Bromierz 4. Bromierzyk 5. Brudzyno 6. Bylino Nowe Żochowo, Krawieczyn 7. Dąbrusk Mrówczewo Dłuzniewo 8. Dłużniewo 9. Kierz 10. Goszczyno 11. Góra Duże, Małe Nowa Góra, Marychnów Karwowo-Podgórne, 222 Dłużniewo Żochowo 12. Karwowo Stare 13. Krzywanice Krzywanice-Trojany, 14. Mieczyno Mieczyno 15. Mikołajewo Smardzewo, Teodorowo 16. Nowa Wieś Piączyn 17. Nowe Staroźreby 18. Nowy Bromierz 19. Nowy Bromierzyk 20. Płonna Żochówek 21. Przeciszewo Przeciszewo 22. Przeciszewo Kolonia Przeciszewo Kolonia 23. Przedbórz Grabina 24. Przedpełce Opatowiec, Opatowiec PGR 25. Rogowo 26. Rostkowo Rostkowo-Orszymowice 27. Sarzyn Zdziar-Łopatki 28. Sędek Raport końcowy 29. Słomkowo 30. Staroźreby 31. Staroźreby Hektary 32. Stoplin 33. Strzeszewo 34. Szulbory Ostrzykówek, Ostrzykowo 35. Worowie Wyroby Worowie-Wyroby 36. Zdziar Mały Zdziar-Las 37. Zdziar Wielki Staroźreby-Kolonia *Podstawa: dane Urzędu Gminy Staroźreby Gmina Staroźreby liczy 7819 mieszkańców. Liczba mieszkańców w poszczególnych sołectwach przedstawia się następująco: Liczba Lp. Sołectwo 1. Staroźreby 2128 2. Góra 636 3. Mikołajewo 324 4. Nowa Wieś 317 5. Bromierzyk 298 6. Rostkowo 260 7. Przedpełce 256 8. Rogowo 243 9. Nowy Bromierz 196 10. Zdziar Wielki 195 11. Płonna 192 12. Przedbórz 181 13. Bylino 179 14. Krzywanice 176 15. Sędek 163 16. Karwowo 148 17. Aleksandrowo 145 mieszkańców 223 Raport końcowy 18. Szulbory 143 19. Dłużniewo 129 20. Nowy Bromierzyk 127 21. Goszczyno 121 22. Brudzyno 114 23. Dąbrusk 113 24. Mieczyno 109 25. Bromierz 103 26. Zdziar Mały 101 27. Przeciszewo Kolonia 96 28. Worowie Wyroby 88 29. Sarzyn 84 30. Przeciszewo Wieś 81 31. Słomkowo 71 32. Staroźreby Hektary 71 33. Begno 70 34. Nowe Staroźreby 57 35. Stoplin 54 36. Kierz 25 37. Strzeszewo 25 *Podstawa: dane Urzędu Gminy Staroźreby Cechy demograficzne, które warunkują rozwój społeczno – gospodarczy gminy to: utrzymanie się średniego wskaźnika gęstości zaludnienia zmieniająca się struktura wieku ekonomicznego ludności z zaznaczającym się spadkiem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, spadającym procentowym udziałem ludności w wieku produkcyjnym i występowanie wzrostowego trendu procentowego udziału ludności w wieku poprodukcyjnym, utrzymanie się równowagi płci, utrzymanie się dodatniego poziomu przyrostu naturalnego zapobieżenie ujemnemu saldu migracji. Wielkość populacji i zmiany w czasie 224 Raport końcowy Rok Liczba Urodzenia Zgony ludności Przyrost Saldo naturalny migracji 1996 7950 123 85 38 -58 1997 7919 104 97 7 -42 1998 7914 104 101 3 -25 1999 7923 117 87 30 -58 2000 7907 98 90 8 -33 2001 7940 99 82 17 -15 2002 7692 114 86 28 -33 2003 7610 60 93 -33 -23 * podstawa; Dane GUS Liczba ludności w gminie systematycznie maleje. Choć przyrost naturalny generalnie jest dodatni to o malejącej liczbie ludności gminy przesądza ujemne saldo migracji. W tabeli przedstawiono populację gminy w rozbiciu na grupy wiekowe uwzględniając płeć (2002r.) Grupa wiekowa Ogółem Mężczyźni Kobiety 0-4 lata 506 243 263 5-9 lat 600 302 298 10-14 lat 640 331 309 15-19 lat 618 328 290 20-24 lata 545 298 247 25-29 lat 552 295 257 30-34 lata 520 282 238 35-39 lat 513 261 252 40-44 lata 505 280 225 45-49 lat 441 237 204 50-54 lata 446 221 225 55-59 lat 308 141 167 225 Raport końcowy 60-64 lata 379 182 197 65-69 lat 359 150 209 70-74 lata 298 126 172 75-79 lat 211 83 128 80-84 lata 92 33 59 Powyżej 85 112 31 81 Razem 7645 3824 3821 * podstawa; Dane GUS (wg faktycznego miejsca zamieszkania) Poziom wykształcenia ludności powyżej 13 roku życia w gminie Staroźreby: Poziom wykształcenia średnie Grupy wieku ogółem wyż- police- sze alne ra- ogólnozem kształcące podstawowe zasadnicze podstawowe zawodowe zawodowe ukończone nieukończone i wykształcenia szkolnego OGÓŁEM 6151 181 127 929 218 711 1781 2573 560 do 19 lat 870 - - 48 14 345 54 705 63 20-29 1097 57 42 314 61 253 464 209 11 30-39 1033 47 16 230 22 208 544 183 13 40-49 946 39 36 167 36 131 459 230 15 50-59 754 21 25 100 43 57 194 388 26 60-64 379 6 5 35 21 14 32 256 45 pow. 65 lat 1072 11 3 35 21 14 34 602 387 mężczyźni 3074 66 37 361 50 311 1122 1260 228 kobiety 90 568 168 400 659 1313 332 3077 115 * podstawa: dane GUS 226 bez Raport końcowy Najważniejsze stanowiska w gminie to: Wójt – Józef Stradomski Sekretarz Gminy – Marianna Zawodniak Skarbnik Gminy – Urszula Ziarko Przewodniczący Rady Gminy – Marek Ciećwierz Dominującymi partiami politycznymi na terenie gminy są: Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) Samoobrona Lokalne grupy, stowarzyszenia i ośrodki Gminne Centrum Informacji Gminny Ośrodek Kultury (sala konferencyjna) – tel. 0 24 261 70 80 Biblioteka Gminna Koła Gospodyń Domowych – Staroźreby (1), Góra (2), Sędek (1) Ochotnicze Straże Pożarne Harcerstwo Grupa Producentów Rolnych – produkcja mleczna Związek Nauczycielstwa Polskiego (działalność na terenie gminy) 227 Raport końcowy Stowarzyszenie na rzecz Wszechstronnego Rozwoju i Pomocy Mieszkańcom Gminy Staroźreby „Pomóżmy Innym" Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych, Sekcja Staroźreby, Odział Płock Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Ludowy Klub Sportowy „Świt Staroźreby” Zespół śpiewaczy „Staroźrebianki” III. Charakterystyka ekonomii Gmina Staroźreby przynależy do regionu o podstawowej funkcji rolniczej i w związku z tym w strukturze gospodarki dominuje gospodarka rolna reprezentowana przez rodzinne gospodarstwa indywidualne. Również działające na terenie gminy nieliczne zakłady pracy i przedsiębiorstwa ukierunkowane są najczęściej na obsługę lokalnego rynku. ROLNICTWO Na terenie gminy znajduje się 1077 gospodarstw rolnych. (Powszechny Spis Rolny 2002) Dominującą formą własności ziemi w gminie jest gospodarstwo indywidualne (1076 gospodarstw). Struktura agrarna w gminie Staroźreby Grupy obszarowe użytków rolnych 228 Liczba gospodarstw Ogółem 1077 do 1 ha 194 od 1 do 2 ha 79 od 2 do 5 ha 134 od 5 do 7 ha 101 Raport końcowy od 7 do 10 ha 143 od 10 do 15 ha 165 od 15 do 20 ha 100 od 20 do 50 ha 145 od 50 do 100 ha 14 powyżej 100 ha 2 * podstawa; Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002 W strukturze zasiewów dominują zboża. Na dalszych miejscach lokują się rośliny okopowe i pastewne. Wynika to z przydatności gleb, warunków klimatycznych (niski wskaźnik opadów atmosferycznych) oraz opłacalności produkcji. Powierzchnia zasiewów Ogółem Wyszczególnienie w ha Ilość Gospodarstw pszenica - jara 1323,87 486 - ozima 611,92 160 żyto 1898 623 jęczmień - jary 634,90 351 - ozimy 36,06 owies 493,30 235 21 pszenżyto - jare 356,07 153 - ozime 578,32 209 mieszanki zbóż - jare 1336,49 536 - ozime 80,27 rzepak ozimy 311,14 51 26 229 Raport końcowy ziemniaki 917,65 714 buraki cukrowe 391,87 166 * podstawa; Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002r. Hodowla obejmuje głównie trzodę chlewną i bydło. Jest to konsekwencją struktury zasiewów (zboża) oraz udziału użytków zielonych w ogólnej ilości użytków rolnych. Wysoki odsetek gospodarstw utrzymujących oba typy produkcji wskazuje na brak specjalizacji w hodowli. Bez zwierząt gospodarskich funkcjonowało 431 gospodarstw, z czego najwięcej tych do 1 ha. Zwierzęta hodowlane Ilość Ilość sztuk gospodarstw Bydło 4711 527 - w tym krowy 2616 500 Trzoda chlewna 12670 543 - w tym lochy 1407 b.d konie 54 39 owce 303 3 Kury 128325 b.d. - w tym nioski 41946 * podstawa; Dane GUS Powszechny Spis Rolny 2002r. HANDEL Na terenie gminy istnieje dobrze rozwinięta sieć sklepów. Pozwalają one na zaopatrzenie mieszkańców w niezbędne artykuły. W dużej mierze oparte są na samozatrudnieniu prowadzących je osób i ich rodzin. Jednakże, podobnie jak w skali całego kraju z trudem znoszą one konkurencję dużych sieci handlowych. Poniżej przedstawiono ilość sklepów w gminie Staroźreby w latach 1996-2003. 230 Raport końcowy Lata Gmina Staroźreby 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Ilość sklepów Ilość pracowników w sklepach 63 69 82 85 78 77 76 77 97 103 124 125 115 132 127 129 * podstawa; Dane GUS Na terenie gminy funkcjonuje 5 stacji paliw w miejscowościach: Dłużniewo, Krzywanice, Nowa Góra, Staroźreby i Worowie Wyroby. Uzupełnieniem dla handlu są dwa stałe targowiska. PRZEMYSŁ Na terenie gminy nie są zlokalizowane żadne obiekty przemysłowe. INNA DZIAŁALNOŚĆ Typowo rolniczy gospodarczych. charakter Wg gminy informacji potwierdza urzędu gminy niewielka w liczba Staroźrebach podmiotów w 2003 r. funkcjonowało na jej obszarze 230 podmiotów gospodarczych. Tabela prezentuje liczbę podmiotów prowadzących odpowiednią działalność: Dział Liczba podmiotów Handel detaliczny i hurtowy 79 Usługi remontowo – budowlane, stolarstwo 25 Usługi medyczne i weterynaryjne 18 Usługi transportowe 16 Mechanika pojazdowa 11 Przetwórstwo spożywcze 6 Instalacja wodno – kanalizacyjna . i c.o. 6 Gastronomia 3 Pozostałe 66 Ogółem 230 *Podstawa: Dane gminy Staroźreby 231 Raport końcowy Poniżej przedstawiono ilość podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Lata Obręb Gmina Staroźreby 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 156 249 200 281 311 309 334 342 * podstawa; Dane GUS BEZROBOCIE Dominującym sektorem gospodarki w gminie Staroźreby jest rolnictwo. W gminie jest niewiele podmiotów gospodarczych, które dawałyby miejsca pracy dla nadwyżki siły roboczej. Podobnie jak w skali całego kraju przyrost nowych miejsc pracy jest bardzo niewielki. Korzystną dla rynku pracy okolicznością jest bliskość miasta Płocka, gdzie wielu mieszkańców gminy znajduje zatrudnienie. Znaczącym pracodawcą w skali gminy jest samorządowa oświata. Dynamika bezrobocia w gminie Staroźreby Liczba bezrobotnych bezrobotnych prawa do zasiłku Data ogółem kobiet ogółem % ogółu 31.12.1998r. 546 314 455 83,3 31.12.1999r. 649 370 531 81,8 31.12.2000r. 778 425 646 83 31.12.2001r. 907 473 752 82,9 31.12.2002r. 966 480 832 86,1 31.12.2003r. 973 493 867 89,1 31.12.2004r. 890 460 810 91 * podstawa: Dane PUP w Płocku 232 Liczba bez Raport końcowy Wśród zarejestrowanych bezrobotnych prawie połowę stanowią kobiety. Wysoki jest również odsetek ludzi młodych. Dodatkowymi niekorzystnymi czynnikami jest wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych, wysoki udział osób o niskim poziomie wykształcenia i osób bez kwalifikacji. Prognozy podaży miejsc pracy również nie są optymistyczne. Poprawa sytuacji byłaby możliwa w wypadku dynamicznego rozwoju przetwórstwa produktów rolnych oraz wzrostu gospodarczego i nowych inwestycji w pobliskim Płocku. Sytuację bezrobotnych komplikuje fakt, że większość z nich nie jest uprawniona do otrzymywania zasiłku. Równie niekorzystna jest pozycja absolwentów, którzy nie podjęli dotąd żadnej pracy. Wymagania pracodawców dotyczą najczęściej osób z doświadczeniem zawodowym a brak możliwości podjęcia pierwszej pracy znacząco ogranicza możliwości zatrudnienia absolwentów. Ponadto wiele kierunków kształcenia nie odpowiada obecnie potrzebom rynku pracy. Pośrednictwem pracy zajmuje się Powiatowy Urząd Pracy w Płocku. ZASOBY NATURALNE Na terenie gminy brak jest znaczących surowców mineralnych nadających się do eksploatacji w większej niż lokalna skali. Niewielkie złoża kruszywa naturalnego (piaski) eksploatowane są we wsiach Goszczyno Górne i Nowa Wieś na lokalne potrzeby okolicznej ludności. Prawie cały obszar gminy zajmują gleby płowe. Maja one zbliżony profil do gleb bielicowych. Uprawiane od dawna w warunkach wysokiej kultury rolnej gleby płowe stanowią z reguły kompleks pszenny dobry. Przeznaczone do uprawy bez wcześniejszego użytkowania rolniczego stanowią kompleks żytni dobry lub bardzo dobry. Eksploatowana jest na potrzeby socjalno-bytowe ludności woda z podziemnych ujęć czwartorzędowych. Lasy zajmują jedynie 6,34 % powierzchni gminy. Z uwagi na to mają niską przydatność dla celów rekreacji na szerszą skalę. Mogą one jednak stanowić bazę dla rozwoju lokalnej rekreacji dla mieszkańców gminy. 233 Raport końcowy IV. Stan infrastruktury DROGI Przez obszar gminy Staroźreby przebiegają droga krajowa nr 10 relacji Warszawa – Toruń oraz wojewódzka nr 567 Płock – Góra. Uzupełnieniem systemu komunikacyjnego gminy są drogi powiatowe i gminne. Teren gminy Staroźreby należy do dość dobrze obsłużonych komunikacyjnie. Wskaźnik gęstości dróg wynosi 116 km/100 km2 i jest zbliżony do średniej w UE. Jednakże system komunikacyjny, aczkolwiek poprawny pod względem układu przestrzennego wymaga modernizacji zwłaszcza, jeśli chodzi stan nawierzchni. Drogi krajowe Droga krajowa przebiega przez północną część województwa. Natężenie ruchu, w związku z faktem, że stanowi ona ważny ciąg tranzytowy Wschód – Zachód jest stosunkowo wysokie. Oddziałuje to negatywnie na zurbanizowane tereny przylegające bezpośrednio do drogi, z drugiej strony jednak droga pozytywnie wpływa na ich rozwój. Długość odcinka drogi krajowej na terenie gminy wynosi 8500 m. Drogi wojewódzkie Oś komunikacyjną gminy stanowi droga wojewódzka nr 567 relacji Płock – Góra. Ma ona największe znaczenie dla całego układu komunikacyjnego. Poprzez tą drogę pozostałe drogi włączone są do systemu komunikacyjnego kraju. Długość odcinka drogi wojewódzkiej na obszarze gminy wynosi 12 500 m. Drogi powiatowe Drogami powiatowymi zarządza Powiatowy Zarząd Dróg w Płocku. Łączna długość dróg powiatowych wynosi 64 100 m. Większość z nich posiada nawierzchnię bitumiczną. 234 Raport końcowy Wykaz dróg powiatowych w gminie Staroźreby Lp. Nr Drogi Nazwa Drogi Rodzaj Długość nawierzchni odcinka (m) 193 Biskupiec – Dąbrusk bitumiczna 5.613 196 Drobin - Staroźreby żwirowa 3.700 bitumiczna 197 Staroźreby Kolonia - Warszewka przechodząca w 2.900 żwirową 198 Przedbórz – Worowie Wyroby bitumiczna 2.555 199 Rogotwórsk – Bromierzyk żwirowa 2.370 200 Staroźreby - Sędek bitumiczna 3.609 201 Opatowiec - Zagroba bitumiczna 3.325 203 Góra - Gralewo bitumiczna 2.396 204 Goszczyno - Krzywanice żwirowa 5.000 bitumiczna 205 Worowice Wyroby - Włóki przechodząca w 9.354 żwirową 206 Góra - Bulkowo bitumiczna 6.605 207 Piączyn - Włóki żwirowa 1.100 208 Staroźreby – Nowa Wieś Żwirowa 6.300 209 Staroźreby – Łubki - Bodzanów bitumiczna 4.000 bitumiczna, 210 Staroźreby - Woźniki przechodząca w 4.475 żwirową 212 Blichowo - Przedpełce żwirowa Razem 800 64.102 Drogi gminne Drogi gminne zarządzane są przez samorząd gminy. Do zadań zarządcy należą wszystkie obowiązki związane z eksploatacją dróg. W szczególności dotyczy to budowy dróg i mostów, ich modernizacji, ochrony i utrzymania. 235 Raport końcowy Łączna długość dróg gminnych na terenie gminy Staroźreby wynosi 75 000 m. Jedynie 3800 m stanowią drogi gminne o nawierzchni twardej. Jest to zaledwie 5,07 % ogółu dróg gminnych. Wykaz dróg gminnych w gminie Staroźreby Lp. Nr ewid. Nazwa drogi 313701 2 313702 odcinka nawierzchni drogi 1 Długość Rodzaj Dąbrusk- granica Gminy Granica gminy- Smardzewo - Gr. Gminy Ciółkowo (m) żwirowa 1.200 żwirowa 2.500 bitumiczna 3 313703 (Zagroba) granica Gminy (1.500m) Mrówczewo - Staroźreby przechodząca w 4.000 żwirową 4 313704 5 313705 6 313706 7 313707 8 313708 9 313709 10 313710 Dąbrusk - Staroźreby żwirowa 3.500 żwirowa 600 żwirowa 2.700 żwirowa 1.200 Bromierz -Bromierzyk żwirowa 2.500 Bromierz - Nowy Bromierzyk żwirowa 3.100 żwirowa 3.000 Granica Gminy Chudzyno- droga powiatowa Nr 193 Droga powiatowa Nr 193 – gminy - Przeciszewo - Bromierz (Cieszewo) granica Przeciszewo (Staroźreby) – Worowice WyrobyBromierzyk bitumiczna 11 313711 Przedbórz- Dłużniewo m) (300 przechodząca 1.800 w żwirową 12 313712 13 313713 236 Przedbórz -Marychnów Dłużniewo Duże powiatowa nr 203 – droga żwirowa 2.300 żwirowa 2.300 Raport końcowy 14 313714 15 313715 16 313716 17 313717 18 313718 19 313719 20 313720 21 313721 22 313722 23 (Dąbrusk Kol.) granica gminy - żwirowa 2.700 żwirowa 3.500 żwirowa 2.400 żwirowa 4.500 żwirowa 2.200 żwirowa 3.600 żwirowa 2.800 żwirowa 6.200 Zdziar Wielki - Góra żwirowa 3.200 313723 Zdziar Łopatki- Kolonia Żochowo żwirowa 2.900 24 313724 Kolonia Żochowo - Żochowo żwirowa 1.700 25 313725 żwirowa 5.000 Malanowo – granica gminy Droga powiatowa Nr 203- Brudzyno-Malanowo Rostkowo- granica (Bożewo Kmice) Opatówiec – Słomkowo -granica gminy- Ostrzykówek Przedpełce- Kiełbasy Staroźreby - Zdziar Mały- Zdziar Wielki Zdziar Mały –Zdziar Wielki Zdziar Las – Rogówko- Rogowo Szlacheckie Góra- Karwowo- Płonna- granica pow. (Pomianowo) bitumiczna 26 313726 Karwowo – Krzywanice -Płonna (2.000m) przechodząca w 2.300 żwirową 27 313727 Rogowo - Piączyn żwirowa RAZEM 1.300 75.000 TRANSPORT I KOMUNIKACJA Na terenie gminy publiczny transport osobowy zapewnia PKS. Gmina posiada bezpośrednie połączenia do większości gmin powiatu płockiego. Możliwe są również bezpośrednie połączenia m.in. do Warszawy (jedno na dzień, wcześnie rano) i Płocka. Przez teren gminy nie jest przeprowadzona sieć komunikacji kolejowej. 237 Raport końcowy KOMUNIKACJA ELEKTRONICZNA Na całym obszarze gminy dostępna jest telefonia przewodowa. Poniżej przedstawiono liczbę abonentów w latach 1995-1999. Rok 1996 liczba abonentów 245 1997 1998 1999 250 250 1101 * podstawa: Dane GUS. Zainstalowana centrala umożliwia dostęp do szerokopasmowych łącz internetowych typu SDI. Gmina Staroźreby pozostaje w całości w zasięgu następujących stacji bazowych telefonii komórkowej: PTK Centertel ERA GSM PLUS GSM KANALIZACJA I WODOCIĄGI Obecnie na terenie gminy wybudowano 13,7 km sieci kanalizacji sanitarnej. Przyłączono do niej 423 budynki mieszkalne, co stanowi 24% ogółu Pozostali mieszkańcy gromadzą ścieki bytowe w zamkniętych zbiornikach. Teoretycznie powinny one trafiać do punktów zlewnych oczyszczalni, jednak w praktyce jedynie ich część oczyszczana jest w ten sposób. Pozostałe wywożone są na pola, do lasów i rowów melioracyjnych. Gmina zaopatrywana jest w wodę z dwóch stacji wodociągowych zlokalizowanych na jej terenie (Staroźreby i Rogowo) oraz z dwóch usytuowanych poza terenem gminy (Gralewo w gminie Raciąż i Włóki w gminie Bulkowo). Długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 180,5 km. Wskaźnik zwodociągowania gminy szacowany jest na 91%. Do sieci podłączonych jest 1558 238 Raport końcowy budynków mieszkalnych. Faktyczne zużycie wody wyniosło w 2002 r. 266,7 dam3, co w przeliczeniu na mieszkańca daje 34,9 m3 wody. Na terenie gminy funkcjonuje mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków BIOVAC typu SBR 06120 zlokalizowana w Staroźrebach.. Parametry technologiczne oczyszczalni zostały dobrane dla zakładanego obciążenia 2840 RLM (Równoważna Liczba Mieszkańców). Faktyczne RLM, przy jakim obecnie funkcjonuje oczyszczalnia wynosi 1261. Oczyszczalnia pracuje w systemie ciągłym. Średnia ilość oczyszczanych ścieków wynosi 123,8 m3/d, natomiast maksymalna ilość, jaką obiekt może przetworzyć to 239m3/d. Przy oczyszczalni funkcjonuje punkt zlewny, do którego dowożone są wozami asenizacyjnymi ścieki ze zbiorników zamkniętych. Odbiornikiem oczyszczonej wody jest rzeka Płonka. Powstałe w wyniku oczyszczania odpady (skratki i osady ściekowe) przekazywane są do ZUOK w Kobiernikach koło Płocka. Ponadto na obszarze gminy funkcjonuje 5 przydomowych oczyszczalni ścieków o przepustowości do 5 m3/d każda. Zlokalizowane one są w Staroźrebach, Dłużniewie, Mieczynie, i Worowie – Wyrobach. Przewidywane jest dalsze wyposażanie gospodarstw w te urządzenia. TURYSTYKA Warunki naturalne gminy Staroźreby nie sprzyjają rozwojowi turystyki. Znajduje się tu niewiele zabytków historycznych na tyle atrakcyjnych, by przyciągnąć turystów z obszarów położonych w większej odległości. Turystyce i rekreacji nie sprzyja również brak jezior i zbiorników zalewowych (sporty wodne, wędkarstwo). Nie powstają również gospodarstwa agroturystyczne. Nie funkcjonują pola biwakowe czy stanice harcerskie. Nie rozwija się również, z uwagi na brak atrakcyjnych terenów, budownictwo letniskowe. Poza wewnętrznymi uwarunkowaniami, ważna jest również rola konkurencji zewnętrznej. Potencjalni turyści z regionu Płocka, Ciechanowa czy nawet Warszawy wybierają często dysponujące lepszymi warunkami naturalnymi gminy na Pojezierzu Gostynińskim czy też obszary znajdujące się bezpośrednio nad Wisłą. Jednakże walorem gminy jest czyste środowisko i naturalny krajobraz. Dzięki rozbudowie infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, budowie ścieżek pieszych czy rowerowych, aktywnej promocji, możliwym stałoby się przyciągnięcie na teren gminy turystów w ramach, zarówno turystyki pobytowej, jak i kwalifikowanej. 239 Raport końcowy Do istniejącej bazy turystycznej na terenie gminy można obecnie zaliczyć: bazę noclegową – Zajazd „U Janusza” w Dłużniewie - 20 miejsc; bazę gastronomiczną Bar przy Stacji Paliw „WASBRUK” w miejscowości Krzywanice; Restauracjo – kawiarnia „ANASTAZJA”w Staroźrebach; BILARD KLUB” w Staroźrebach; Zajazd „U Janusza” w Dłużniewie Jedną z najszerzej uprawianych na terenie gminy form aktywności jest łowiectwo. Funkcjonuje 6 obwodów łowieckich Nr 20 należy do Wojskowego Koła Łowieckiego Nr 318 UROCZYSKO w Warszawie Nr 21 należy do Koła Łowieckiego „KNIAŻ” w Płocku Nr 25 należy do Koła Łowieckiego „MAZUR” z siedzibą w Warszawie Nr 26 należy do Wojskowego koła Łowieckiego Nr 310 „SOBOL” w Warszawie Nr 27 należy do Koła „Miłośników Łowiectwa” w Warszawie Nr 28 należy do Koła Łowieckiego TROP w Płocku W gminie Staroźreby nie utworzono specjalnego stanowiska ds. rozwoju turystyki. Brak jest również punktu informacji turystycznej. Zadania związane z animacją turystyki prowadzą pracownicy gminy na co dzień zajmujący się innymi zadaniami. V. Dostępność usług finansowych BANKI, TOWARZYSTWA UBEZPIECZENIOWE O słabym dostępie do usług finansowych i ubezpieczeniowych na terenie całej gminy świadczyć może fakt, że w stolicy gminy – Staroźrebach – zlokalizowany jest jeden jedyny Bank Spółdzielczy. VI. Główne problemy gminy Gmina Staroźreby boryka się z problemami typowymi dla obszarów pozametropolitalnych. W krótkim okresie czasu nie należy oczekiwać napływu dużych inwestorów zewnętrznych ani zaangażowania środków publicznych w dużej skali. Powoduje to konieczność racjonalnego rozdziału kwot dysponowanych przez 240 Raport końcowy gminę oraz dokładne rozpoznanie potrzeb i najbardziej palących problemów do rozwiązania. Obszary niedostatków można ująć w następujących punktach: 1. Infrastruktura techniczna Niezadowalający stan szlaków komunikacyjnych; Niewystarczający stopień zwodociągowania gminy; Niewystarczający stopień skanalizowania gminy; Słabo rozwinięty system gospodarki odpadami. 2. Sfera turystyki Brak infrastruktury turystycznej; Brak profesjonalnej promocji turystycznej gminy; Słaba informacja turystyczna; Brak „tradycji” turystycznej na wsi; Niewystarczające wykorzystanie znajdujących się na terenie gminy dóbr dziedzictwa kulturowego; Niewystarczający poziom świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. 3. Sfera gospodarcza Rozdrobnienie gospodarstw uniemożliwiające stosowania efektywnych technologii produkcji; Brak terenów wydzielonych i przygotowanych pod inwestycje; Brak inwestorów zewnętrznych; Brak znaczących bogactw naturalnych; Brak integracji w środowisku wiejskim – producenci rolni nie utworzyli grup producenckich; Mała różnorodność gospodarcza; Mała ilość podmiotów gospodarczych poza rolnictwem; Nadmiar siły roboczej zaangażowanej w produkcji rolnej; Niskie dochody ludności rolniczej skutkujące ograniczeniem lokalnego popytu; Niewielkie możliwości zmian źródeł zarobkowania na terenie gminy; 241 Raport końcowy 4. Sfera społeczna Niski poziom wykształcenia; Niewielka ilość pozarolniczych miejsc pracy; Niska mobilność ludności rolniczej na rynku pracy; Niski poziom przygotowania lokalnej społeczności do sprostania wyzwaniom współczesnej gospodarki; VII. Realizowane zadania i inwestycje PLANOWANE ZADANIA INWESTYCYJNE W OKRESIE 2005-2006 1. Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Staroźrebach 2. Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Rogowie 3. Modernizacja kotłowni w Ośrodku Zdrowia w Nowej Górze polegająca na wymianie pieców węglowych na nowoczesny piec olejowy. 4. Modernizacja kotłowni w Szkole Podstawowej w Nowej Górze polegająca na wymianie pieców węglowych na nowoczesny piec olejowy. 5. Wymiana stolarki okiennej drewnianej na PCV w budynkach Urzędu Gminy w Staroźrebach 6. Budowa oczyszczalni hydroponicznej przy Szkole Podstawowej w Nowej Górze 7. Położenie dywanika asfaltowego na drodze Przeciszewo Nowe – Bromierz o długości 2800 mb. 8. Położenie dywanika asfaltowego na drodze Opatowiec - Przedpełce o długości 2800 mb. 242 Raport końcowy 9. Rekultywacja terenu składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych we wsi Worowie Wyroby 10. Budowa Hali Sportowej przy Szkole Podstawowej w Nowej Górze 11. Termoizolacja budynku Urzędu Gminy 12. Wymiana chodnika(kostka kolorowa)i budowa parkingu przy Placu Bojowników w Staroźrebach 310m 13. Położenie nawierzchni bitumicznej na ulicach w Staroźrebach* ul Parkowa – 360m ul. Strażacka – 272 m ul. Północna – 452 m ul. Chabrowa – 260m 14. Budowa hali sportowej w miejscowości Staroźreby i rozbudowa szkoły VIII. Szanse rozwojowe i kierunki działań Gmina Staroźreby jest typową gminą wiejską spełniającą wszystkie kryteria pozwalające zakwalifikować ją do takowej. Środowisko i krajobraz wpływają na to, że dominującym zajęciem mieszkańców gminy jest rolnictwo, w którym zatrudnione jest ok. 70% ludności pracującej – reszta zajmuje się drobnym handlem i usługami.. Jednakże potencjał rolniczy jakim dysponuje gmina nie ma zbyt dużego przełożenia na szanse rozwojowe obszaru. Władze gminy, wśród działań mających wesprzeć rozwój, wymienia działalność przedsiębiorczą w okolicach głównych arterii komunikacyjnych (droga krajowa nr 10 relacji Warszawa – Toruń oraz wojewódzka nr 567 Płock – Góra). Szans takich upatruje się również w stworzeniu ciągu przyrodniczo-krajobrazowego w okolicach rzeki Płonki. Pomimo walorów gminy, na razie działania w wyżej wymienionych kierunkach rozwojowych nie są podejmowane i pozostają w sferze ewentualnych rozwiązań. W gminie brak jest instytucji i jednostek odpowiedzialnych za promocję turystyczną i 243 Raport końcowy wyszukiwanie nowych szans dla obszaru właśnie w tym sektorze. Oczywiście, zgodnie z tym co mówią przedstawiciele Urzędu Gminy Staroźreby, gmina nie dysponuje aż takim potencjałem turystycznym jak pobliski Płock, czy Wyszogród (oba położone nad Wisłą). Na niekorzyść obszaru wpływa także fakt, że, pomijając już brak terenów stricte turystycznych, oprócz użytków rolnych niewiele jest obszarów leśnych, które, choć po części, mogłyby wpłynąć na atrakcyjność regionu. Co prawda działają koła łowieckie, jednak łowiectwo nie jest aktywnością, która ma szansę przyciągnąć dużą rzeszę turystów. Z uwagi na niską lesistość gminy konieczne jest podjęcie działań mających na celu zalesienie obszarów o najmniejszej przydatności rolniczej. Działania takie są możliwe w oparciu o fundusze pomocowe współfinansowane z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Poza tym gmina nie potrafi odpowiednio wykorzystać i rozreklamować swoich zabytków kulturowych. Mieszkańcy gminy nie mają również możliwości szukania szans zatrudnienia w gałęziach przemysłu, bowiem na tym obszarze nie są zlokalizowane żadne obiekty przemysłowe. Na chwilę obecną realnymi szansami rozwojowymi dla gminy wydają się być: inwestowanie w rolnictwo i wspieranie małych średnich przedsiębiorców. Gmina Staroźreby traci dużo na atrakcyjności ze względu na stan infrastruktury transportowej i drogowej. Przez gminę nie przebiega żadna nić kolejowa. Jedyną możliwością dotarcia do stolicy gminy jest transport samochodowy lub autobusowy. Fakt, że kontakt z większymi miastami takimi jak Płock czy Płońsk jest w miarę dobrze zorganizowany (kilkanaście połączeń dziennie – PKS), nie usprawiedliwia jednego połączenia autobusowego na dzień z Warszawą. Transport samochodowy jest jedyną możliwością dotarcia do wszystkich Sołectw wchodzących w skład gminy. Większość dróg wymaga jednak natychmiastowej modernizacji. Należy poprawić nawierzchnię dróg, poszerzyć je i lepiej oznakować. Zadaniem priorytetowym wydaje się być również poprawa warunków pracy osób pracujących w Urzędzie Gminy, poprzez przebudowę lub modernizację budynku, w którym mieści się siedziba zarządu. 244 Raport końcowy IX. Plany na lata 2007 - 2013 PLANOWANE ZADANIA INWESTYCYJNE W OKRESIE 2007-2013 1. Budowa sieci kanalizacji z przykanalikami w m. Nowa Góra o długości kolektora głównego 8,5 km ze 130 przykanalikami, długość kolektora przesyłowego około 7 km 2. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. 3. Budowa ścieżek pieszych i rowerowych 245 Raport końcowy Charakterystyka gminy Siedlce I. Charakterystyka ogólna Województwo mazowieckie Powiat siedlecki Region geograficzny Wysoczyzna Siedlecka Sąsiedzi zewnętrzni od północy gmina Suchożebry, od wschodu gminy: Mordy i Zbuczyn, od południa gmina Wiśniew i Skórzec, od zachodu gminy: Kotuń i Mokobody. Rzeźba Dość monotonna, płaska lub falista, zdenudowana wysoczyzna polodowcowa, o spadkach terenu nie przekraczających 5 % i deniwelacjach do ok. 5 m. Rzeki Muchawka, Liwiec, Helenka Zbiorniki wodne Niewielkie tarasy zalewowe i nadzalewowe (okolice doliny Muchawki) Zagłębienia powytopiskowe (w północnej i centralnej części gminy) Powierzchnia: 141 km2 Ludność: 15.489 mieszkańców (na dzień 31 grudnia 2004r) II. Struktura administracyjna i dane społeczno – polityczne Charakterystyka społeczno-polityczna - Wsie Gmina Siedlce obejmuje teren wokół granic administracyjnych miasta Siedlce, które stanowi powiat grodzki. W skład gminy Siedlce wchodzą 35 sołectw: Białki, Biel, Błogoszcz, Chodów, Golice – Kolonia, Golice, Grabianów, Grubale, Jagodnia, Joachimów, Nowe Iganie, Nowe Opole, Opole, Świerczyna, Osiny, Pruszyn, Pruszynek, Pruszyn, Pieńki, Pustki, Purzec, Rakowiec, Stare, Iganie, Stare, Opole, 246 Raport końcowy Stok, Lacki, Folwark, Stok Lacki, Strzała, Topórek, Ujrzanów, Wołyńce – Kolonia, Wołyńce. - Dane demograficzne: W gminie posiada 15489 mieszkańców, z czego 7821 stanowią kobiety (50,5%) i 7668 mężczyźni (49,5%). Struktura wiekowa mieszkańców Gminy Siedlce przedstawia się następująco: Przedział wiekowy Kobiety Mężczyźni Razem 0 – 15 lat 1730 1625 3355 16 – 18 lat 384 430 814 19 – 65 lat 4945 4536 9481 Powyżej 65 lat 607 1231 1838 Na podstawie: „Plan Rozwoju Gminy Siedlce na lata 2005 – 2013”, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXVIII/288/2005 Rady Gminy Siedlce z dnia 31 marca 2005 roku. W Gminie Siedlce, mimo notowanego ostatnio ujemnego przyrostu naturalnego, co roku przybywa mieszkańców. Zjawisko to związane jest z migracją ludności i ich osadnictwem na terenie gminy. W latach 2002, 2003 i 2004 różnica pomiędzy zameldowanymi i wymeldowanymi wynosiła kolejno +230 osób, +152 osób i +172 osób. Na przypływ ludności do gminy wpływ ma jej dogodne położenie na obrzeżach miasta Siedlce. Daje to możliwości osiedlenia się na terenach o walorach naturalnych nie tracąc korzyści związanych z większym miastem. Władze i funkcjonujące partie: Urząd Gminy Siedlce znajduje się w mieście Siedlce. Adres: Urząd Gminy Siedlce ul. Asłanowicza 10, 08-110 Siedlce e-mail: [email protected] Funkcję Wójta Gminy sprawuje od 13 lipca 2004 Mirosław Bieniek. Ma on 46 lat, wykształcenie wyższe na kierunku wychowanie obronne. 247 Raport końcowy Rada Gminy składa się z 15 członków, z czego 20% stanowią kobiety: Janusz Mikulski – Przewodniczący Rady Ludwik Kamiński – Wiceprzewodniczący Rady Mikołaj Walo – Wiceprzewodniczący Rady Pozostali członkowie Rady Gminy: Ireneusz Durda, Andrzej Gochnio, Zofia Guzek, Zbigniew Joński, Kazimierz Królikowski, Witold Pachecki, Marek Plichta, Janina Radzikowska, Danuta Szczech, Krzysztof Witczuk, Jan Wożniak, Marek Zaliwski. Wszyscy członkowie zostali wybrani 27 października 2002 r. a ich mandat wygaśnie 29 października 2006. Członkowie Rady są niezrzeszeni w klubach i w większości bezpartyjni. Na terenie gminy działają powiatowe koła partii PSL, Samoobrona i SLD. Gmina realizowała projekt rozbudowy kanalizacji współfinansowany ze środków przedacesyjnych Sapard. Projekt został zakończony i rozliczony. Obecnie gmina nie prowadzi współpracy międzynarodowej ale jest otwarta na tego typu inicjatywy. Działające na terenie gminy organizacje społeczne, stowarzyszenia, związki, fundacje itd. W gminie działa Stowarzyszenie „Równy Start”, Wołyńce 50, gdzie aktywnie działa Pani Maria Woźniak (nr tel. 6435816). Stowarzyszenie zajmuje się pomocą dzieciom z ubogich rodzin, prowadzi zespół, organizuje świetlice. Część rolników z terenu gminy należy również do Podlaskiego Zrzeszenia Producentów Trzody Chlewnej, znajdującego się w Siedlcach na ulicy Karowej 9. Kluczowe osoby działające na terenie gminy Wśród osób aktywnie działających na rzecz rozwoju gminy należy przede wszystkim wymienić sołtysów (Adresy w załączniku Baza_Sołtysi_Rolnicy_ Przedsiębiorcy_Gminy_Siedlce). Aktywnie działają też dyrektorzy zespołów szkół z terenu Gminy Siedlce. Szkoły prowadzą miedzy innymi współpracę z placówkami z innych krajów. Zespół szkół w Stoku Lackimprowadzi wymianę ze szkołą polska w Grodnie. Szkoła w Pruszynie organizuje, w ramach programu Soctrates, wyjazdy uczniów i nauczycieli do Irlandii 248 Raport końcowy Północnej i Magdeburga w Niemczech. Również szkoła w Iganiu prowadzi współpracę z Niemcami. Ośrodki kultury, parafie, koła zainteresowań Na w gminie działa Ośrodek Kultury w Siedlcach z siedzibą w Chodowie. Ośrodek jest inicjatorem i organizatorem wielu imprez kulturowo – oświatowych. W skład Ośrodka wchodzi13 wiejskich świetlic oraz Biblioteka Publiczna w Stoku Lacki z filiami w Pruszynie, Nowym Opolu Białkach, Wołyńcach, Chodowie – punkt biblioteczny. Na terenie gminy, przy Gminnym Ośrodku Kultury działają zespoły taneczne i teatralne: „Murena” -zespół taneczny w Chodowie „Gwiazdeczki” - zespół teatralny w Chodowie, zespół teatralny przy bibliotece w Białkach „ Promyczki” – biblioteka w Stoku Lackim, „ Iskierki” – biblioteka w Wołyńcach, koło internetowe w Chodowie. Ośrodek na swoją działalność otrzymuje środki z dotacji Urzędu Gminy, a także pozyskuje sponsorów. Przy organizacji imprez wspierany jest przez Rady Sołeckie, sołtysów, radnych, miejscowych sponsorów i innych wolontariuszy. Na terenie gminy działają także jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej (Opole Nowe, Pruszyn, Pruszynek, Błogoszcz). Są one zrzeszone w Krajowym Systemie Ratowniczo Gaśniczym, posiadają odpowiedni sprzęt oraz przeszkolenie. W gminie znajdują się trzy parafie (Wołyńce, Pruszyn i Stare Opole). Reszta mieszkańców należy w większości do parafii znajdujących się na terenie miasta Siedlce. 249 Raport końcowy III. Charakterystyka ekonomii Stopa bezrobocia na koniec IV kwartału 2004 roku dla gminy Siedlce wynosiła 10,75%, Główne zakłady pracy: Wśród największych i najważniejszych zakładów pracy działających na terenie Gminy Siedlce należy wymienić: ZENTIS POLSKA Sp. z o.o., Żelków Kolonia. Ul. Przemysłowa 08 – 110 Siedlce „ZENTIS” POLSKA Sp. z o.o. w Żelkowie powstała w 1997r. i zajmuje się produkcją komponentów owocowych dla branży mleczarskiej, lodziarskiej i piekarniczej. Obecnie firma zatrudnia 260 osób. Agrofruct Sp. z o. o. Żabokliki 08-110 Siedlce tel. (+48 25) 632-88-84 tel. (+48 25) 632-59-08 fax (+48 25) 633-30-48 Firma oferuje szeroką gamę przetworów owocowo – warzywnych, takich jak: ogórki konserwowe i kwaszone pasteryzowane, sałatki wielowarzywne, kompoty, dżemy kapusta kwaszona, grzyby marynowane itp. Surowce do produkcji uzyskuje z ekologicznych regionów Podlasia. Firma zatrudnia na stałe 35 pracowników a w sezonie letnim czerwiec – wrzesień dodatkowo około 100 osób. „ELMO – SIEDLCE” Sp. z o.o. Żelków – Kolonia ul. Akacjowa 1 08-110 Siedlce Tel: +48 (25) 643 60 75 Fax: +48 (25) 643 60 95 Zajmuje się wykonywaniem usług z zakresu: 250 Raport końcowy - energetyki – budowa linii energetycznej - wodociągów – budowa linii wodociągowej - telekomunikacyjnej – budowa linii telekomunikacyjnej - konserwacja i naprawa linii telefonicznej Spółka zatrudnia 286 pracowników. „Nasz Drób” Spółka z o.o. Ujrzanów 77 08-110 Siedlce Fax: (25) 644 95 24 Zajmuje się ubojem kurczaka brojlera i rozbiorem mięsa drobiowego. Surowiec do produkcji pochodzi wyłącznie z ferm należących do udziałowców spółki. Obecnie zakład zatrudnia 48 osób. Przedsiębiorstwo Ogólnobudowlane Budosan Czubaszek, Żabokliki 100 Siedlce, 08-110 tel. (25) 634-66-17, fax (25) 633-96-22 Firma prowadzi działalność gospodarczą w branży budowlanej od lipca 1987 r. ze szczególnym uwzględnieniem robót sanitarnych, zarówno dla budownictwa ogólnego jak i przemysłowego. Firma zatrudnia 28 osób, zaś w sezonie dodatkowo 35 osób. Rolnictwo Wielkość gospodarstw W Gminie Siedlce dominują gospodarstwa małe. W sumie w gminie jest ponad 3400, z czego 1178 stanowią gospodarstwa do jednego hektara. Zaledwie 163 gospodarstwa mają wielkość powyżej 10 ha. Produkcja rolna Ponad 2000 gospodarstw w Gminie Siedlce prowadzi produkcję roślinną. Głównie uprawiane jest żyto, ziemniaki, warzywa gruntowe oraz mieszanki zbożowe. Prawie połowa wszystkich gospodarstw prowadzi również produkcję zwierzęcą. Są to przede wszystkim kury oraz trzoda chlewna. 251 Raport końcowy Zasoby naturalne i potencjał gospodarczy Gmina Siedlce należy do terenów słabo zalesionych. Powierzchnia lasów wynosi 9,7 % ogólnej powierzchni gminy. Wszystkie lasy na terenie gminy są lasami ochronnymi. Łączna powierzchnia lasów wynosi 1460 ha z czego większość znajduje się w rękach prywatnych (811ha). Największy kompleks lasów państwowych liczący około 240 ha znajduje się miedzy Golicami, Żaboklikami i Błogoszczą. Mniejsze kompleksy leśne (głównie prywatne) położone są w rejonie Chodowa, Starego Opola, Rakowca, Grabianowa oraz między miejscowościami takimi jak: Osiny i Pruszyn. Gmina posiada tereny charakteryzujące się wysokimi walorami przyrodniczymi. Część obszarów gminy jest chroniona. Dolina Liwca łącznie ze stawami siedleckimi została zaliczona do obszarów przyrodniczych o randze krajowej, a fragmenty doliny Muchawki (z rezerwatem Gołobórz) i uroczysko leśne Chodów do obszarów o randze regionalnej. Dolina Liwca została włączona w europejską sieć Natura 2000. Na terenie gminy utworzono dotychczas pięć obszarów i obiektów chronionych. W gminie znajdują się także trzy obiekty o charakterze parkowym oraz kilka obiektów zabytkowych. Zasoby naturalne gminy stanowią jej atut i mogą być wykorzystane jako atrakcja turystyczna. Dużą zaletą jest położenie gminy w pobliży miasta Siedlce oraz dobre połączenie z Warszawą, co daje możliwość pozyskania klientów. Problemem pozostaje słaba baza noclegowa i wyżywieniowa, a także brak innych, oprócz naturalnych, atrakcji turystycznych. Charakterystyka prowadzonej na terenie gminy działalności gospodarczej Na obszar Gminy Siedlce składają się przede wszystkim tereny o charakterze rolniczym. Grunty orne, łąki i pastwiska stanowią łącznie 65,25 %. Na terenie gminy nie ma jednak znaczących zakładów zajmujących się przetwarzaniem produktów rolny (oprócz owoców i warzyw) ani instytucji odpowiedzialnej za promocję regionalnych produktów. W gminie zarejestrowane są 943 podmioty gospodarcze o wielokierunkowej działalności. Są to zwykle przedsiębiorstwa mikro i małe. Większość podmiotów gospodarczych prowadzi kilka rodzajów działalności gospodarczej. Są to przede 252 Raport końcowy wszystkim: handel detaliczny (742), budownictwo (404), sprzedaż, obsługa i napraw pojazdów samochodowych (331), transport lądowy (174). Położenie gminy, ukształtowanie terenu i posiadany potencjał sprzyja nowym inwestycjom i daje szansę na zwiększenie ilości podmiotów gospodarczych. IV. Stan infrastruktury Drogi Gmina Siedlce posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg. Najważniejszym elementem układu drogowego gminy jest odcinek projektowanej autostrady A-2, Świecko – Poznań – Warszawa - Terespol. Drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe mają łącznie 40 km długości, z czego 31 km to drogi o nawierzchni twardej. Dróg gminnych jest 78,11km w tym 48,54 km o nawierzchni twardej (bitumicznej i betonowej), pozostałe drogi to gruntowe. Większość dróg jest w stanie średnim lub dobrym. Część odcinków wymaga remontu bądź przebudowy. Komunikacja/ transport samochodowy, kolejowy Gmina Siedlce ma dobry dostęp do komunikacji autobusowej i kolejowej. Mieszkańcy gminy korzystają z usług Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji w Siedlcach, które zapewnia łączność wewnątrz gminy i z miastem Siedlce. Dojazd autobusem do gmin sąsiednich oraz do Warszawy jest możliwy dzięki usługom PKS Siedlce. W komunikacji kolejowej gmina ma możliwość połączeń z Warszawą, Mińskiem Mazowieckim, Mordami i Łukowem. Poza tym, przez teren gminy przebiegają następujące linie kolejowe: Magistralna linia dwutorowa o znaczeniu międzynarodowym Warszawa-SiedlceŁuków-Terespol - granica państwa Linia pierwszorzędna dwutorowa Siedlce – Czeremcha - Hajnówka-granica państwa (od Czeremchy linia jednotorowa) –zelektryfikowana na odcinku Siedlce-Mordy Linia pierwszorzędna jednotorowa Siedlce – Małkinia - Ostrołęka – nie zelektryfikowana 253 Raport końcowy Łączność telekomunikacyjna Gmina Siedlce, łącznie z miastem Siedlce, posiada automatyczną centralą międzymiastową, włączającą gminę Siedlce do nowoczesnego systemu przewodowej łączności krajowej i międzynarodowej. Przez teren gminy przebiegają również magistralne linie światłowodowe o relacji Zgorzelec – Warszawa – Siedlce – Brześć oraz Łomża-Sokołów Podlaski – Siedlce – Lublin. Na terenie gminy znajdują się również stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. ERA posiada swe stacje na terenie wsi Stare Iganie i Żelków – Kolonia. Baza noclegowa, wyżywieniowa Pomimo wielu walorów naturalnych i dobrych warunków do rozwoju turystyki, Gmina Siedlce dysponuje stosunkowo słabo rozwiniętą bazą noclegową i wyżywieniową. Na terenie gminy nie ma większych ośrodków wypoczynkowych ani centrów konferencyjnych. Wśród najważniejszych obiektów należy wymienić: Gospodarstwo Agroturystyczne Kolonia Żabokliki 20a 08-110 Siedlce woj. mazowieckie Tel.: 025 6323200 Liczba miejsc : 8 Rodzaj: 2-osobowe Liczba: 4 nocleg 20 PLN, Pokoje "ALBERGO" ul. Siedlecka 104, Iganie, 08-110 Siedlce tel. 632-54-89 Agrobaza "ZIELONY RAJ" ul. Siedlecka 20, Iganie Nowe, 254 Raport końcowy 08-110 Siedlce tel. 644-18-85, 0-602-190-136 "Bar Leśny" Wojciech Piechowicz ul. Siedlecka 14 08-103 Nowe Iganie, tel.: (025) 632-54-33 fax. (025) 632-54-33. Kozłowski Ireneusz, Jagodne 45, 08-122 Bojmie, tel. (025) 631-24-40 0-604-78-91-99 15 miejsc (6 pokoi) Na granicy Gminy Siedlce i Zbuczyn znajduje się również Zajazd Europa: Zajazd Europa Adrian Kubaj Borki Wyrki 74 08-106 Zbuczyn tel./fax. +48(25) 6-333-444 tel. +48(25) 6-33-44-44 email: [email protected] www: www.zajazdeuropa.pl V. Dostępność usług finansowych Usługi finansowe dla mieszkańców gminy są świadczone głównie przez instytucje znajdujące się w mieście Siedlce. Na terenie gminy nie ma żadnej placówki banki ani nawet bankomatu. Z wyjątkiem agentów, prowadzących równocześnie inną działalność, nie ma również firm ubezpieczeniowych. W samych Siedlcach znajduje się kilka oddziałów banków. Są to m.in.: Bank Spółdzielczy, PKO S.A. BP, Bank Gdański, BPH. Na terenie Siedlec znajduje się 255 Raport końcowy około 20 bankomatów. W mieście znajdują się również firmy ubezpieczeniowe takie jak WARTA i PZU S.A. VI. Główne problemy występujące na obszarze gmin Wśród najważniejszych problemów występujących na terenie gminy należy wymienić: (na podstawie: „Plan Rozwoju Gminy Siedlce na lata 2005 – 2013”, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXVIII/288/2005 Rady Gminy Siedlce z dnia 31 marca 2005 roku) Problemy ekonomiczno – gospodarcze Brak przygotowania terenów inwestycyjnych Brak zainteresowania kapitału zewnętrznego Brak inwestycji pozarządowych wspomagających rozwój przedsiębiorczości Niedostateczna liczba pozarolniczych miejsc pracy Brak programu promocji i rozwoju gospodarczego gminy. Problemy społeczne Istniejące bezrobocie oraz ukryte bezrobocie w indywidualnych gospodarstwach rolnych Potrzeby dalszych remontów i modernizacji: budowy obiektów szkolnych Brak mieszkań socjalnych Bariery architektoniczne dla niepełnosprawnych Za małe środki przeznaczone na opiekę społeczną Brak miejscowości gminnej skupiającej najważniejsze instytucje gminy Problemy w sferze rolnictwa Duże rozdrobnienie gruntów rolnych Brak przetwórstwa produktów rolnych (ziemniaków) Brak popytu oraz zorganizowanego sytemu na produkty rolne Niskie dochody z powodu rozdrobnienia gospodarstw Mała aktywność wśród rolników do zrzeszania i organizowania wsi 256 Raport końcowy Problemy ekologiczne Mała ilość zbiorników retencyjnych i zanieczyszczenie wód powierzchniowych Lokalne zanieczyszczenia z kotłowni węglowych Słaby stan techniczny szamb i gnojowników Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa Ograniczenie w budowie przedsięwzięć uciążliwych dla środowiska na terenach objętych obszarem chronionego krajobrazu Uciążliwość linii kolejowych dla środowiska Uciążliwość komunikacji samochodowej dla środowiska Problemy sfery infrastruktury technicznej Zły stan techniczny większości dróg gminnych i powiatowych Mała ilość sieci kanalizacji sanitarnej Niewystarczająca gazyfikacja wsi Brak kanalizacji deszczowej Brak ścieżek rowerowych i chodników Brak własnego wysypiska śmieci Niewystarczająca ilość oświetlenia ulicznego VII. Kierunki działań na rzecz rozwoju Działania na rzecz poprawy infrastruktury technicznej: Budowa, rozbudowa i modernizacja: dróg gminnych, mostów, parkingów, urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków, urządzeń zaopatrzenia w wodę, sieci gazowych, urządzeń sieci energetycznych, oświetlenie ulic, kanałów burzowych, urządzeń i miejsc składowania oraz segregowania odpadów stałych Działania na rzecz poprawy infrastruktury społecznej: Budowa obiektów sportowych i kulturalnych, budynków socjalnych Zapewnienie równego dostępu do nauki, Pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych Restrukturyzacja rolnictwa i poprawa kondycji ekonomicznej gospodarstw wiejskich zalesienia gruntów tworzenie zrzeszeń producentów rolnych 257 Raport końcowy promocja ekorolnictwa i produkcji wysokiej jakościowo zdrowej żywności Promocja produktów lokalnych Promowanie alternatywnych źródeł dochodu w rolnictwie VIII. Szanse rozwojowe Rozwój przedsiębiorczości – wykorzystanie korzystnego położenia na obrzeżach dawnego miasta wojewódzkiego Rozwój turystyki i agroturystyki – wykorzystanie potencjału naturalnego, promocja gminy w większych miastach Wykorzystanie potencjału związanego z rolnictwem – przetwórstwo, pieczarkarnie 258 Raport końcowy Charakterystyka gminy Wodynie I. Charakterystyka ogólna Gmina Wodynie jest jedną z trzynastu gmin powiatu siedleckiego. Położona jest w dolinach rzek Świder i Kostrzyń, w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, na pograniczu województwa lubelskiego. Od północy graniczy z gminą Skórzec, od wschodu z gminą Domanice, od zachodu z gminą Latowicz, a od południa z gminą Stoczek Łukowski. Miejscowość gminna Wodynie znajduje się w odległości 27 km od Siedlec- siedziby powiatu oraz w odległości 100 km od Warszawy. Gmina Wodynie należy do gmin średniej wielkości i posiada status gminy wiejskiej. Przez teren Gminy przebiegają dwie drogi wojewódzkie 802 i 803 łączące gminę z Siedlcami, Garwolinem, Mińskiem Mazowieckim i Łukowem. Powierzchnia gminy wynosi -116 km² (11 593 ha) - w tym użytków rolnych 65,7% pow. ogólnej lasów 27% pozostałe 7,3% „ Na obszarze gminy występuje niewielki stopień zróżnicowania gleb. Dominują gleby: piaskowe, gliniaste słabe gliniaste mocne. Największy jest udział gleb: V klasy ( 36,8% - 2567 ha ) VI klasy ( 22% - 1537 ha ). 259 Raport końcowy Znacznie mniejszy jest udział : klasy IVa ( 15,6% - 1084 ha ) klasy IVb ( 12,1% - 844 ha ). gleby klasy III zajmują łącznie 11% ( 767 ha ) powierzchni gruntów ornych. Około 28% powierzchni Gminy stanowią lasy. Duże, zwarte kompleksy leśne położone w środkowej i południowej części gminy o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych charakteryzują się urozmaiconą strukturą siedliskową i drzewostanową i są najbardziej odpowiednie dla zagospodarowania rekreacyjnego. Tabela 2. Struktura użytków Gmina Wodynie Użytki rolne (ogółem) 7 388 ha Grunty orne 5 663 ha Sady 24 ha Łąki 1 238 ha pastwiska 463 ha Lasy i grunty leśne 3 345 ha Pozostałe 649 ha Ludność Gminy ogółem wynosi 5.038 osoby Na swoim terenie gmina prowadzi następujące placówki oświatowe: -Samorządowe Przedszkole w Wodyniach, -Samorządowe Przedszkole w Seroczynie, -Szkoła Podstawowa w Wodyniach, -Szkoła Podstawowa w Seroczynie, -Szkoła Podstawowa w Rudzie Wolińskiej, -Szkoła Podstawowa w Woli Wodyńskiej, 260 Raport końcowy -Publiczne Gimnazjum w Wodyniach, -Publiczne Gimnazjum w Seroczynie. Od 2003r. w wyniku kolejnej reorganizacji policji powrócił do Wodyń po blisko 3 latach Posterunek Policji, który realizuje zadania z zakresu ładu i porządku publicznego. Zadania z zakresu pomocy społecznej realizowane są przy pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wodyniach. Placówki służby zdrowia mające swoje siedziby na terenie gminy są sprywatyzowane i działają w oparciu o kontrakty zawarte z Narodowym Funduszem Zdrowia. Na terenie gminy znajdują się 3 kościoły wyznania rzymsko-katolickiego działające w parafiach: Wodynie, Seroczyn i Ruda Wolińska. II. Struktura administracyjna i dane społeczno – polityczne W skład gminy wchodzi 25 wsi. Największe miejscowości to Wodynie i Seroczyn, które liczą razem1432 mieszkańców. Nazwy wsi w kolejności alfabetycznej: Borki, Brodki, Budy, Czajków, Helenów, Jelina, Kaczory, Kakieniec, Kochany, Kołodziąż, Łomnica, Młynki, Oleśnica, Ruda Wolińska, Rudnik Duży, Rudnik Mały, Seroczyn, Soćki, Szostek, Ruda Szostkowska, Toki, Wodynie, Wola Serocka, Wola Wodyńska, Żebraczka Ludność Gminy ogółem wynosi 5.038 osoby W zależności od potencjalnych zdolności produkcyjnych liczba osób na terenie gminy wynosi: w wieku przedprodukcyjnym do 17 lat – 1 273 tj.25 % w wieku produkcyjnym 18 – 64 lata – 2 756 tj. 55 % w wieku poprodukcyjnym powyżej 64 lat –1 009 261 Raport końcowy tj.20 % Tabela 3. Struktura wiekowa ludności Gminy. wiek Wyszczególnieni Przedprodukcyjnym e 0-2 3-6 712 13- 16- Raze 15 m 17 Produkcyjnym Poprodukcyjnym Ogółem 158 249 435 267 164 1273 2756 1009 Mężczyźni 73 138 223 151 78 662 1563 338 Kobiety 85 111 212 116 86 610 1193 671 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wodynie na lata 2004-2006 Na obszarze gminy mają swoich przedstawicieli dwie partie polityczne: Polskie Stronictwo Ludowe, której aktywnym działaczem jest Jan Kublik z Brodków oraz Samoobrona, której członkiem jest Jeziorski Krzysztof. Poza przedstawicielami tych dwóch partii, gmina utrzymuje kontakty z: senatorem RP Krzysztofem Borkowskim (PSL) posłem RP Markiem Sawickim (PSL) radnym Sejmiku Wojewódzkiego Mazowieckiego Krzysztofem Tchórzewskim (PiS) Organizacje społeczne, zrzeszenia – działające na terenie gminy - Stowarzyszenie Ochrony Gminy Wodynie i doliny rzeki Świder – Prazes Kluczek Krzysztof - Towarzystwo Ziemi Wodyń – Przewodniczący Pliszka Marian - Ochotnicza Straż Pożarna – Prezes Zarządu Henryk Wysocki - Koło Gospodyń Wiejskich (Młynarzanki i Walenianki) 262 Raport końcowy Kluczowe osoby Wójt Gminy – Stanisław Jerzy Sekulski Sekretarz Gminy Prezes Ochotniczej Straży Pożarnej – Henryk Wysocki Radni Gminy Sołtysi wsi Parafie, ośrodki kultury Na terenie gminy znajdują się 3 kościoły wyznania rzymsko-katolickiego działające w parafiach: Wodynie, Seroczyn i Ruda Wolińska. Natomiast nie funkcjonują na całym obszarze gminy żadne ośrodki kultury III. Charakterystyka ekonomii Tabela 11. Liczba osób bezrobotnych w gminie w latach 2000-2002 Rok Liczba Stopa bezrobotnyc bezrobocia h gminy Ziemskiego Polsce 2000 322 12,32% 13,6% 14,0% 2001 352 13,43% 14,4% 16,2% 2002 354 13,47% 14,0% 17,8% 2003 358 16,6 % Stopa bezrobocia Stopa dla pow. Siedl. bezrobocia w Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wodynie na lata 2004-2006. Według stanu na 31.12.2003r. bezrobocie stanowiło 358 osób, w tym 223 mężczyzn i 135 kobiet. Stopa bezrobocia dla Gminy Wodynie, na koniec 2003r. wyniosła 16,6%. Największą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym-155, osoby posiadające wykształcenie podstawowe, nieukończone i bez wykształcenia 263 Raport końcowy szkolnego-102, osoby z wykształceniem policealnym i średnim -97, osób z wykształceniem wyższym było -4. B. Główni przedsiębiorcy – zakłady pracy Gmina Wodynie jest gminą typowo rolniczą, na całym obszarze nie ma większych zakładów pracy. Lista istniejących przedsiębiorstw wraz z nazwiskami właścicieli znajduje się w załącznikach. C. Gospodarka Gmina Wodynie jest gminą o charakterze rolniczym. Rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej na terenie gminy jest na poziomie słabym. Działalność prowadzona jest głównie w kierunku handlowym, tj. 31 sklepów o branży spożywczoprzemysłowej, 10 w zakresie remontowo-budowlanym, 3 w zakresie przewozu towarów, 1 produkcja mebli. Na terenie gminy nie występują żadne surowce naturalne. W gminie Wodynie dominującą przewagę stanowią gospodarstwa rolne o profilu ogólno-towarowym, niewielką ilość stanowią o profilu surowcowym-produkcja mleka 17 dużych (pow.15 szt. krów) i w znikomej ilości -hodowla trzody chlewnej- 2. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosi 7,51 ha. Tabela 9. Charakterystyka gospodarstw rolnych Grupy obszarowe użytków Liczba gospodarstw Ogółem: 1020 264 do 1 ha 113 od 1 do 5 428 od 5 do 10 316 od 10 do 15 106 15 ha i więcej 57 Raport końcowy D. Udział działkowiczów w życiu gminy Istnieje 113 gospodarstw rolnych o wielkości do 1 ha Zasoby naturalne Na terenie gminy nie ma żadnych zasobów naturalnych IV. Stan infrastruktury Drogi Przez teren gminy Wodynie przebiegają dwie drogi wojewódzkie: nr 802 Mińsk Mazowiecki-Seroczyn i nr 803 Siedlce- Stoczek Łukowski. Zewnętrzne powiązania komunikacyjne gminy realizują drogi wojewódzkie oraz drogi powiatowe. Gmina nie ma dostępu do linii kolejowej. Drogi te przebiegają przez intensywnie zabudowane miejscowości (Ruda Wolińska, Oleśnica, Wodynie, Łomnica, Seroczyn, Żebraczka). Dostępność tych dróg jest całkowita, prowadzą one obok ruchu regionalnego ruch lokalny oraz obsługują przyległe zagospodarowania. Długość dróg wojewódzkich na terenie gminy wynosi 20,9km. Drogi powiatowe o łącznej długości 31,9 km w 80% wymagają gruntownych remontów. Drogi gminne realizują powiązania zewnętrzne gminy bliskiego zasięgu, powiązania wewnątrzgminne oraz obsługują przyległe zagospodarowania. Na terenie gminy jest 67 km dróg gminnych, z tego ca 21 km ma nawierzchnię twardą ulepszoną, pozostałe drogi gminne posiadają nawierzchnie żwirowe i gruntowe. Gmina Wodynie jest obsługiwana wyłącznie przez komunikację autobusową. Komunikacja ta jest prowadzona w relacjach regionalnych i wewnątrzwojewódzkich. Istniejąca sieć dróg oraz jej stan techniczny dają możliwość połączeń komunikacją zbiorową większość wsi w gminie z ośrodkiem gminnym, z miastami powiatowymi Siedlce, Minsk Mazowiecki, Garwolin oraz siedzibą województwa w Warszawie. 265 Raport końcowy Komunikacją zbiorową nie są obsługiwane miejscowości Kaczory, Kołądziąż Nowiny, Wola Serocka , Toki, Kochany, Budy. Obsługę komunikacyjną gminy prowadzą PKS Siedlce, PKS Garwolin i PKS Mińsk Mazowiecki B. Wodociągi Ponad połowa mieszkańców gminy korzysta z płytkich wód gruntowych ujmowanych studniami indywidualnymi. Jakość ujmowanej wody nie spełnia wymogów sanitarnych. Większość miejscowości gminy nie posiada zasobów wody na cele przeciwpożarowe. Dotychczas w pełni zwodociągowane jest ca 45% gospodarstw w gminie, w tym : Wodynie, Oleśnica, Seroczyn, Wola Serocka, Brodki, Kołodziąż. Długość sieci wodociągowej wynosi 28,2 km. Według wyliczeń referatu inwestycyjnogospodarczego średnie zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych wynosi 3,8dcm3 na 1 mieszkańca. Ujęcia wody wykorzystane są w niewielkim stopniu-istnieje około 80% rezerwa wydajności w stosunku do obecnego zużycia wody. Udokumentowane zasoby wodne są wystarczające do pokrycia zapotrzebowania na cele bytowo-gospodarcze wszystkich mieszkańców gminy. C. Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków Na terenie gminy Wodynie działa jedna oczyszczalnia ścieków pracująca w technologii mechaniczno-biologicznej z uproszczoną częścią mechaniczną i oczyszczaniem biologicznym ścieków za pomocą osadu czynnego. Łączna przepustowość oczyszczalni wynosi 50 m3 /dobę. Jest to oczyszczalnia ścieków odbierająca ścieki od mieszkańców bloków po PGR w miejscowości Seroczyn. Ścieki bytowe z terenów nieskanalizowanych odprowadzane są do szamb, a następnie wywożone są do okolicznych oczyszczalni ścieków transportem 266 Raport końcowy ascenizacyjnym. Obecnie na terenie gminy nie istnieją inne oczyszczalnie ścieków oraz zbiorcze systemy kanalizacyjne V. Główne problemy występujące na obszarze gminy Analiza SWOT (źródło PRL Gminy Wodynie na lata 2004 – 2006) Mocne strony: walory przyrodniczo-krajobrazowe walory kulturowe i historyczne brak ciężkiego przemysłu czyste środowisko naturalne zapas terenów budowlanych dobre warunki do rozwoju turystyki czyste ekologicznie rolnictwo klimat, przyroda tanie grunty patriotyzm lokalny niski stopień zaludnienia Słabe strony: zły stan techniczny dróg niewystarczająca infrastruktura techniczna brak sieci kanalizacyjnej niskie wykształcenie społeczeństwa brak infrastruktury turystycznej rosnące bezrobocie rosnące ubóstwo bierność apatia i mała aktywność zawodowa mieszkańców niszczejąca infrastruktura techniczna po byłym PGR-e i innych likwidowanych zakładach infrastruktura społeczna wymagająca nakładów słaba promocja gminy niski poziom urbanizacji 267 Raport końcowy niedoinwestowanie oświaty dostęp do informacji brak perspektyw dla młodzieży kończącej naukę służba zdrowia- dostępność do specjalistów brak obiektów sportowych lub ich niski standard brak środków na rozwój dysproporcje w rozwoju miejscowości migracja wykształconych ludzi Szanse: rozwój turystyki rolnictwo ekologiczne (zdrowa żywność – wzrost zapotrzebowania na produkty) spójność współpracy z sąsiednimi gminami stworzenie warunków do rozwoju rynku pracy samozatrudnienie rozwój przedsiębiorczości kształcenie dorosłych rynki zbytu na produkty lokalne dobra polityka lokalna Zagrożenia: brak własnych środków finansowych na rozbudowę infrastruktury migracja ludzi szczególnie młodych upadek indywidualnych gospodarstw brak wykształcenia spowodowany biedą peryferyjne traktowanie gminy degradacja i upadek wsi słaby rozwój gospodarczy wzrost przestępczości zwiększenie się dystansu wobec gmin rozwiniętych zwiększenie się dystansu edukacyjnego 268 Raport końcowy VI. Główne problemy Podczas rozmowy z Wójtem oraz przedstawicielami gminy został zauważony problem bezrobocia na ich terenie oraz brak upraw rolniczych ekstensywnych tj. warzywniczych, sadowniczych. Poza tym przedstawiciele gminy widzieli by szansę rozwoju terenów po PGRowskich, należących ARR (Agencji Rynku Rolnego). Jest tam zlokalizowana posiadłość o znacznej wielkości w skład której wchodzi m.in. pałacyk, który mógłby po konserwacji i remoncie przekształcić się w hotel. W skład posiadłości wchodzą również duże grunty rolne, trzy niewielkie jeziorka oraz kurniki. VII. Realizowane zadania i inwestycje Gmina złożyła wniosek na dofinansowanie budowy kompleksu sportowego w miejscowości Seroczyn, w ogłoszonym naborze wniosków na działanie 2.3. – „Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego” z Sektorowego Programu Operacyjnego – „Restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów wiejskich” 269
