Wykorzystanie kolekcji Wojskowej Komisji Archiwalnej w

Kazimierz Banaszek
WYKORZYSTANIE KOLEKCJI
WOJSKOWEJ KOMISJI ARCHIWALNEJ
W CENTRALNYM ARCHIWUM WOJSKOWYM
Podane przez środki masowego przekazu informacje o podjęciu w 1992 roku
przez Wojskową Komisję Archiwalną (WKA) prac w archiwach byłego ZSRR spotkał
się z dużym społecznym zainteresowaniem. Do Centralnego Archiwum Wojskowego
(CAW), gdzie pocztą dyplomatyczną przesyłane były kolejne partie materiałów, już w
1993 roku zaczęły napływać prośby o umożliwienie do nich dostępu.
Pisma przesyłały osoby, które spodziewały się uzyskać informacje i
potwierdzenie swojego, lub osób z najbliższej rodziny, pobytu w łagrach oraz
instytucje państwowe i społeczne zajmujące się tą problematyką. Z aktami tymi
zapoznawać się chcieli również historycy i publicyści. Dlatego przed pracownikami
CAW stanęło zadanie jak najszybszego archiwalnego opracowania napływającej
dokumentacji. Wstępne zasady postępowania w tym zakresie wypracowane zostały
przez Komisję Metodyczną CAW na początku 1993 roku. Podjęto decyzję o
równoczesnym opracowywaniu dokumentacji merytorycznej i personalnej. Prace
przebiegały w ten sposób, że zapewniały możliwość korzystania z dokumentacji już
po wstępnym jej rozpoznaniu i zinwentaryzowaniu.
Pełne archiwalne opracowanie akt wybranych przez członków WKA i
przesłanych do CAW zostało zakończone w 1998 roku. Opracowany pod kierunkiem
pułkownika Jerzego CIESIELSKIEGO przez dr Wandę Roman „Inwentarz Kolekcji
Wojskowej Komisji Archiwalnej sygn. VIII.800.—VII.811.” zawiera pełną informację
o zgromadzonych w CAW aktach, odnalezionych i skopiowanych przez członków
WKA w archiwach rosyjskich, litewskich, białoruskich i ukraińskich.
Dokumentacja ta udostępniana jest zainteresowanym bezpośrednio w
pracowni naukowej CAW lub pośrednio poprzez wykonywanie w niej, przez
pracowników CAW kwerend, których efektem są zaświadczenia, poświadczenia i
przesyłane zainteresowanym kserokopie interesujących ich dokumentów.
A. Wykorzystanie akt do celów naukowych
W latach 1993—2000 z Kolekcji WKA w pracowni naukowej CAW
korzystało 66 osób1. Zapoznały się one z 1.982 jednostkami archiwalnymi, z których
zamówiły i odebrały ponad 3.000 stron kserokopii2.
Analiza tematów, do których opracowania zainteresowani sięgali po
dokumentację z Kolekcji świadczy ojej wartości i przydatności do wielu
różnotematycznych badań naukowych i prac publicystycznych. Z rozmów z
korzystającymi oraz z efektów ich prac wynika, że w wielu przypadkach odnalezione i
skserowane w archiwach b. ZSRR akta stanowią materiał unikatowy, pozwalający na
ukazanie zjawisk i problemów związanych z historią naszego państwa i losów
Polaków, zupełnie dotychczas nieznanych lub na pełniejsze i bardziej obiektywne
udokumentowanie spraw o których wcześniej pisano.
Dlatego była ona wykorzystana przede wszystkim do badań naukowych.
Sięgali po nią zarówno studenci, jak i profesjonalni historycy z tytułem profesora.
Należy podkreślić, że korzystano praktycznie z całego zakresu treściowego i
1
Dane uzyskane na podstawie wpisów do indywidualnych „Kart korzystających z pracowni
naukowej” oraz „Dziennika Ewidencji pism wpływających do pracowni naukowej”. Liczba ta nie obejmuje
części osób ,które w latach 1993—94 uzyskały zgodę na zapoznanie się z aktami bezpośrednio u pracowników
Wydziału Naukowego opracowujących „Kolekcję”.
2
Podstawa: „Dzienniki ewidencji dokumentów wykonanych techniką powielania z lat 1993—2000.
W tę liczbę nie wchodzą kserokopie akt, które otrzymali członkowie WKA, ponieważ zgodnie z przyjętymi w
tym celu ustaleniami, zamawiali oni kserokopie bezpośrednio u pracowników CAW opracowujących akta lub
którym akta te za zgodą Szefa CAW udostępniane były do kopiowania poza Archiwum.
chronologicznego
dokumentacji.
Generalnie
tematykę
prac
można
podzielić
następująco:
1. Historia polityczna, powszechna i Polski w latach 1919—1948 obejmująca
zagadnienia:
— polityki zagranicznej i wewnętrznej Polski, Rosji i częściowo Niemiec, w
tym stosunki między tymi państwami;
— polityki wobec mniejszości narodowych;
— działalności komunistów.
2. Historia wojska i wojen w latach 1919—1945, a w szczególności:
— działanie wojska w wojnie 1920 i 1939 roku;
— wywiad wojskowy;
— struktury i organizacja oddziałów wojskowych radzieckich i polskich (w
tym KOP);
— działalność organizacji niepodległościowych w okresie okupacji, sowieckie
represje w stosunku do nich do 1944 roku i w latach 1944—1947;
— tworzenie się armii generała Andersa;
— stworzenie i działania bojowe oddziałów WP dowodzonych przez generała
Berlinga.
3. Losy Polaków po 17 września 1939 roku, a w tym;
— stosunek Rosjan do jeńców i internowanych;
— represje w stosunku do ludności cywilnej i żołnierzy WP w czasie działań
wojennych;
— więzienia i deportacje na obszarze zajętym przez Armię Czerwoną w 1939
roku i w latach 1944—1945;
— współdziałanie polskiej „ludowej władzy” z sowietami w zakresie
zwalczania instytucji i oddziałów zbrojnego podziemia.
4. Represje w stosunku do Polaków na obszarze ZSRR:
— obozy jenieckie i łagry dla jeńców z 1939 roku i miejsca rozmieszczenia,
życie w łagrach internowanych w i po 1944 roku;
— deportacje jeńców i ludności na obszarze ZSRR;
— problemy repatriacji Polaków z ZSRR do Polski. Informacje uzyskane w
wyniku badań nad dokumentacją WKA wykorzystano do napisania prac związanych z
uzyskaniem tytułów i stopni naukowych. Stanowiły je prace:
— magisterskie, licencjackie i dyplomowe
— 9;
— doktorskie
— 25;
— habilitacyjne
— 9.
Ich twórcy to słuchacze i pracownicy uczelni krajowych:
—
Uniwersytetów:
Gdańskiego,
UMK
w
Toruniu,
Wrocławskiego,
Łódzkiego, Warszawskiego, UAM w Poznaniu, Białymstoku;
— innych uczelni: AON. WIH, WSP w Słupsku, WAT, WSP w Rzeszowie,
Politechniki Zielonogórskiej, WSP w Piotrkowie, WSP w Kielcach i zagranicznych:
Fundacji Lavder z USA, Wojskowego Instytutu Historycznego z Czeskiej Akademii
Nauk w Pradze, Uniwersytetu w Dlisseldorfie i Uniwersytetu w Kijowie.
Dokumentację z kolekcji WKA wykorzystywały także w swojej działalności:
— Zarząd Główny Związku Sybiraków3 oraz „Środowisko Borowiczan”;
— Muzea: Historii Krakowa i jeńców Wojennych w Łambinowicach;
— Stowarzyszenie Rodzina Katyńska;
— Departament Kadr MON;
— Archiwum Straży Granicznej;
— Redakcja Słownika Biograficznego;
— Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;
— Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia;
— Ośrodek „KARTA”.
Na szersze omówienie ze względu na szczególny charakter i osiągnięte
efekty w wykorzystaniu Kolekcji zasługuje współpraca Centralnego Archiwum
Wojskowego z Ośrodkiem „KARTA”
Treść dużej części dokumentacji uzyskanej przez Wojskową Komisję
Archiwalną łączy się ściśle z tematyką będącą przedmiotem działalności Ośrodka
„KARTA”. Dlatego pracownicy Ośrodka dokumentacją tą interesowali się
3
Za pomoc w ustalaniu losów Polaków, Zarząd Główny Związku Sybiraków w 1997 roku
uhonorował CAW „Odznaką Honorową Sybiraków”.
szczególnie.
Jednym z głównych celów KARTY jest realizacja programu badawczego pt.
„Indeks Represjonowanych” mający na celu odnalezienie i udokumentowanie losu
osób represjonowanych przez system sowiecki. (Od 1997 roku członkiem Rady
Programowej „Indeksu ...” jest Szef CAW płk Andrzej Bartnik). Dla potrzeb Ośrodka
„KARTA” przekazano nieodpłatnie:
Z dokumentacji uzyskanej z archiwów Rosji:
1. Do sporządzenia zestawień imiennych jeńców z 1939 roku:
— alfabetyczną kartotekę ewidencyjną jeńców 1939 roku (uzyskane dane po
skomputeryzowaniu w Ośrodku zasilaj ą bazy danych CAW);
— alfabetyczną kartotekę ewidencyjną tworzoną na podstawie opracowań
teczek personalnych jeńców z 1939 roku. Kolejne partie kartoteki po opracowaniu
przez CAW są przekazywane do bazy komputerowej „Indeksu”;
— wykazy imienne zawarte w aktach merytorycznych, a w szczególności:
— spis ujawnionych oficerów w obozie w Zaporożu;
— księga rejestracji jeńców wojennych obozu w Griazowcu;
— wykaz zmarłych w obozie w Starobielsku w sierpniu 1941 roku;
— wykaz teczek personalnych jeńców zmarłych w obozie NKWD Równe;
— wykaz zmarłych i zbiegłych jeńców z podobozu rówieńskiego NKWD
Budowy nr 1, wykaz jeńców 10 odcinka Budowy nr 1 zabitych na trasie Czerlany—
Wołoczyska, wykaz jeńców z obiektu 196 (Czerlany) ubyłych na trasie etapu
Gródek—Starobielsk;
— spis teczek personalnych jeńców odesłanych w sierpniu 1940 roku z obozu
w Krzywym Rogu do Siewżeldorłagu i wykaz teczek personalnych zmarłych i
internowanych z dn. 27.03.1941 roku;
— dokumentację obozu w Griazowcu (wykazy imienne i akty zgonu jeńców);
— dokumentację obozu w Kozielsku (akta przekazania jeńców z Kozielska do
obozów w obwodzie Murmańsk w maju — czerwcu 1941 oraz z Kozielska do
Griazowca z czerwca 1941 roku);
— wykaz oficerów WP zmarłych w obozach NKWD;
— akta przekazania jeńców z obozu Ponoj do obozów w Juży i w Suzdalu z
lipca 1941 roku;
— wykazy jeńców odesłanych w lipcu 1941 roku z Siewżeldorłagu NKWD
ZSRR do obozu z Juży oraz jeńców przetrzymywanych w Siedżeldorłagu.
Pracownicy „KARTY” wybrali także informacje o poszczególnych jeńcach
odnalezione w innej dokumentacji obozowej w tym szczególnie w zespole aktowym
Zarządu do Spraw Jeńców Wojennych NKWD ZSRR z lat 1939—1941.
2. Do sporządzania zestawień imiennych osób aresztowanych w latach 1939—
1944 oraz „internowanych” po 1944 roku:
— kartoteka wykonana na podstawie teczek personalnych osób, które
przebywały w obozach sowieckich od 1944 roku, w olbrzymiej większości żołnierze
Armii Krajowej;
— wykazy imienne zesłańców przebywających na terenie Korni ASRR w
dniu 20.01.1955 roku i w Mordwińskiej ASRR;
— spisy zesłańców przebywających w obozie magadańskim i w Kraju Krasnej
arskim w l. 1954—55;
— spisy cząstkowe osób uwięzionych w Riczłagu (Korni ASRR);
— wykazy imienne Polaków przybyłych do obozu nr 388 w Stalinogorsku z
3.08.1946 roku oraz z lat 1946—1947 wykazy imienne Polaków ubyłych do kraju z
obozu Ostaszków, i skierowanych do obozu w Morszańsku;
— wykazy Polaków przekazanych w 1946 roku w Brześciu władzom polskim;
— dokumentację cmentarną z lat 1944—1959;
— wykazy imienne polskich emigrantów politycznych represjonowanych w
latach 30-tych i 50-tych i rehabilitowanych.
Z dokumentacji uzyskanej w archiwach białoruskich
— wykaz imienny osób wywiezionych przez Rosjan z Brześcia w latach
1939—1941.
Z kolekcji akt z archiwów litewskich
— ankiety ewidencyjne aresztowanych na Litwie w l. 1939—1941;
— karty ewidencyjne i kartotekę sporządzoną z teczek osób aresztowanych w
latach 1944—1945 w ZSRR;
— wykazy transportów z Wilna do sowieckich obozów filtracyjnych w 1945
roku.
W ramach Indeksu Represjonowanych wydawane są kolejne tomy zawierające
imienne wykazy Polaków więzionych w łagrach b. ZSRR. W jedenastu dotychczas
wydanych tomów dokumentację pozyskaną z CAW wykorzystano w:
t. II — „Rozstrzelani w Charkowie”
t. IV — „Uwięzieni w Borowicaczach”
t. V — „Jeńcy w Griazowcu i Suzdalu”
t. VI — „Aresztowani w rejonie Lwowa i Drohobycza”
t. VII — „Uwięzieni w Stalinogorsku”
t. VIII — „Uwięzieni w Donbasie i pod Saratowem”
t. IX — „Jeńcy zmarli i zaginieni”
t. XI — „Jeńcy w Juży”.
Należy podkreślić, że do tomów V, VI, IX i XI kwerendę dla Ośrodka
„KARTA” wykonywało 13 archiwistów z CAW.
B. Kwerendy personalne
Przemiany jakie zaszły w Polsce po 1989 roku spowodowały między innymi
także to, że ludzie, których rodziny lub którzy sami doznali w latach 1939—1959
krzywd od totalitarnego systemu komunistycznego mogli wreszcie nie tylko o tym bez
obawy mówić, ale i upominać się o zadośćuczynienie za nie. Zmiany przepisów w
zakresie uzyskiwania praw kombatanckich, emerytalno-rentowych czy odszkodowań
spowodowały, że już w 1990 roku do Centralnego Archiwum Wojskowego zaczęły
napływać prośby o potwierdzenie „pobytu na Wschodzie” w okresie wojny i
bezpośrednio po niej.
Przechowywane
dotychczas
w
CAW
dokumenty dawały możliwość
potwierdzenia tego faktu jedynie żołnierzom, którzy w latach 1943—1945 pełnili
służby w 1 i 2 Armii Wojska Polskiego, a i to pod warunkiem, że w książkach
ewidencyjnych wcieleń do poszczególnych oddziałów były dane o najbliższych,
którzy pozostali w ZSRR, bądź adres „Wojenkomatu”, z którego kierowano Polaków
do wojska. Informacje o „pobycie” na Wschodzie zawierają także „Zeszyty
personalne” około 70 tysięcy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych z Armii gen. Andersa,
którzy w 1946 i 1947 roku powrócili do kraju.
Odnalezienie i skopiowanie przez członków WKA wykazów, kartotek i
dokumentacji personalnej jeńców z 1939 roku, a także wykazów i akt dochodzeniowe
śledczych oraz personalnych represjonowanych od 1944 roku stworzyło dla wielu
Polaków nadzieję na uzyskanie informacji o krewnych, a przede wszystkim możliwość
prawnego potwierdzenia swego pobytu w ZSRR z określeniem przyczyn z powodu
których zostali tam wywiezieni. Szybkie tempo opracowania tych akt spowodowało,
że już w 1993 roku można było pozytywnie odpowiadać na pisma w tej sprawie. Ich
liczba sukcesywnie rosła. Ilość tę obrazuje zamieszczona tabela nr 14.
Tabela 1
Wpłynęło pism
Związanych z informacjami z akt kolekcji WKA
Rok
Ogółem do CAW
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
RAZEM
9.984
10.925
14.793
11.538
10.997
10.890
12.184
8.005
89.316
OGÓŁEM
Od osób
prywatnych
23
131
462
801
985
1.063
1.253
807
5.625
19
114
419
706
772
823
1.016
701
4.570
Z instytucji
państwowych
i społecznych
4
17
43
95
213
240
237
106
1.055
Jak wynika z korespondencji i rozmów z zainteresowanymi do sukcesywnego
(do 1999 roku) wzrostu ilości pism przyczyniły się informacje o pozytywnych
efektach poszukiwań w CAW, upowszechniane przez instytucje i stowarzyszenia, w
tym między innymi:
— Związek Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych;
— Główną Komisję badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu;
4
Dane określono na podstawie „Dzienników wykonawcy” i „Zeszytów sprawozdań miesięcznych”
osób, które w latach 1993—2000 wykonywały kwerendy personalne.
— Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego;
— Związek Sybiraków — Zarząd Główny i koła terenowe a w szczególności
Związek Borowiczan;
— Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych;
— Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej i jego koła terenowe;
— Polski Czerwony Krzyż.
Te organizacje nie tylko inspirowały do pisania do CAW swoich członków i
zgłaszających się do nich zainteresowanych, lecz również same przesyłały do
Archiwum pisma i prośby o ustalenie losów często więcej niż jednej (kilkunastu bądź
nawet kilkudziesięciu) osób — dlatego przedstawiona w tabeli 1 liczba pism
wpływających jest mniejsza niż liczba osób których danych poszukiwano. Szczególne
nasilenie próśb w latach 1998 i 1999 wynikało z faktu, że w tym czasie w
środowiskach kombatanckich mówiono, że funkcjonowanie Urzędu do spraw
Kombatantów będzie trwało tylko do 2000 roku.
W pismach pytano o losy ludzi z całego okresu represji. Największa część
pism dotyczyła internowanych oraz skazanych w latach 1944—1945. Byli to
najczęściej żołnierze Armii Krajowej i innych ugrupowań zbrojnego podziemia w tym
często „wyłapywanych” z oddziałów Wojska Polskiego. Ilość osób, które obejmowały
pisma wchodzące do CAW wraz z podaniem przyczyn represjonowania obrazuje
tabela nr 25.
Najmniejszą liczbę wśród poszukiwanych stanowią żołnierze jeńcy z września
1939 roku Przyczyny takiego stanu rzeczy należy dopatrywać się w tym, że:
— duża ich część pochodziła ze wschodnich obszarów Rzeczypospolitej, a
rodziny, jeżeli pozostały przy życiu — mieszkaj ą poza granicami Polski;
— informacje o zaginięciu rodziny uzyskały wcześniej z innych źródeł;
— duża stosunkowo ilość wstąpiła do Armii gen. Andersa.
5
Dane uzyskane z „dzienników wykonawcy” osób wykonujących kwerendy personalne w CAW.
Tabela 2
ROK
Ilość osób
których dot.
pisma
1993
z tego
żołnierzy
września 1939
roku
żołnierzy Armii
Krajowej
represjonowanych
z innych
powodów
37
7
22
8
1994
164
34
81
49
1995
517
81
214
222
1996
918
133
462
323
1997
1.148
239
507
402
1998
1.291
187
618
486
1999
1.472
270
699
503
2000
1.025
169
416
440
RAZEM
6.572
1.120
3.019
2.433
Analiza pism obejmujących represjonowanych z innych powodów wykazuje,
że dotyczą one Polaków:
— uwięzionych po wejściu Rosjan w 1939 i 1940 roku;
— wywiezionych w okresie wywózek zimą i wiosną 1940 roku;
— zaginionych latem 1941 roku po rozpoczęciu wojny ZSRR z Niemcami;
— aresztowanych przez oddziały NKWD i którzy zaginęli bez wieści w latach
1944;
— którzy podpisali volkslisty bądź walczyli w szeregach Wermachtu i dostali
się do niewoli.
Jak
wspominano
wyżej,
sposób
opracowywania
Kolekcji
umożliwił
prowadzenie w niej również kwerend personalnych i odnajdywanie
poszukiwanych informacji już w latach 1993 i 1994. Jeśli w swoim piśmie
zainteresowany podał miejsce pobytu lub nazwy łagrów, w których przebywał lub
przebywała poszukiwana osoba, można było z powodzeniem wykorzystać wykazy
personalne, które zawierały akta merytoryczne z poszczególnych obozów. Takimi
aktami były i są np. dokumenty:
— z okresu 1939—1940 roku „Imienny wykaz internowanych Polaków
skierowanych do Niemiec”;
— z lat 1945—1947 akta obozów:
nr 270 — Borowicze;
nr 231 — Północnokaukaski (Kaszaj I i Kaszaj II);
nr 283 i 388 — Stalinogorsk;
nr 42 — Ostaszków;
nr 522 — Róża k/Czelabińska;
nr 178 — Riazań;
oraz zmarłych w szpitalu specjalnym nr 3810. Niestety, w dużej części akt z
innych łagrów, więzień i szpitali są duże luki, odnaleziona i skopiowana dokumentacja
jest niekompletna i zawiera bardzo fragmentaryczne dane, nie pozwalające na
wyszukiwanie pełnej informacji o okresie pobytu, przemieszczeniach, przyczyn
aresztowania, daty ubycia itp.
Ze znajdujących się w Kolekcji akt obozów w Kałudze, Jogle i Uchcie, o
potwierdzenie
pobytu
w
których
zwraca
się
stosunkowo
duża
liczba
zainteresowanych, nie ma praktycznie żadnej dokumentacji zawierającej dane
personalne. W tej sytuacji Centralne Archiwum Wojskowe może jedynie podać
adresatowi pisma, adres archiwum w Moskwie, skąd może on uzyskać ewentualną
pozytywną odpowiedź.
Oczywiście najpełniejsze informacje otrzymują zainteresowani wtedy, gdy w
Kolekcji znajdują się kserokopie ich teczek personalnych zawierające obok pełnych
danych osobowych dokumenty ze śledztwa, sądowe, obozowe itp.
W przypadku odnalezienia danych zainteresowany otrzymuje bezpłatne
kserokopie wszystkich odnalezionych dokumentów dotyczących jego osoby.
W latach 1993 i 1994, gdy duża część dokumentacji personalnej była w
trakcie opracowywania, zainteresowani otrzymywali jedynie 1—2 strony kserokopii
zawierającej fragment wykazu jeńców z nazwiskiem poszukiwanego odnalezione w
dokumentacji merytorycznej. Z biegiem czasu, gdy sporządzono kserokopię
personalną, zainteresowany częściej otrzymywał uwierzytelnioną kserokopię całej
teczki personalnej liczącą nawet kilkadziesiąt stron dokumentów.
Efektywność kwerend personalnych (poza latami 1993 i 1994) wynosi około
50%. Jej szczegółowe dane zawiera tabela nr 36.
Tabela 3
Rok
Udzielono odpowiedzi
pozytywnych
negatywnych
Wydano stron
kserokopii
1993
5
32
5
1994
71
93
202
1995
253
264
1.053
1996
452
466
3.692
1997
585
563
5.215
1998
682
609
7.902
1999
738
734
8.487
2000
527
498
4.494
RAZEM
3.313
3.259
31.050
Na ilość udzielonych negatywnych odpowiedzi ma wpływ przede wszystkim
fakt, że pytania dotyczyły losów Polaków — nie tylko żołnierzy polskich regularnych
sił zbrojnych i polskiego zbrojnego podziemia lecz także osób cywilnych
represjonowanych w latach 1939—1956. Duża ilość pism dotyczyła również Polaków
walczących w jednostkach Wermachtu. Wobec oczywistego faktu, że z przyczyn
obiektywnych i subiektywnych, osobom pracującym w WKA nie udało się dotrzeć do
pełnej dokumentacji zgromadzonej w archiwach sowieckich. Nie można było udzielić
odpowiedzi pozytywnych przede wszystkim na temat Polaków — żołnierzy i cywili,
którzy zginęli bądź zaginęli w wyniku działań regularnych oddziałów Armii
6
Dane uzyskano na podstawie „Dzienników Wykonawcy” osób wykonujących kwerendy w latach
1993—2000 oraz „Dzienników ewidencji dokumentacji wykonanej w CAW techniką powielania”.
Czerwonej i wojsk NKWD we wrześniu i październiku 1939 roku, czerwcu lipcu 1941
roku oraz od lata 1944 roku — których nazwisk najczęściej nie ewidencjonowano.
Negatywny wpływ na ilość odpowiedzi miały także ww. luki, w skopiowanej
dokumentacji obozowej i więziennej.
Podkreślić
równocześnie
należy,
że
nie
odnalezienie
informacji
o
poszukiwanym w dokumentacji Kolekcji, nie przekreśla wszystkich szans na
odnalezienie poszukiwanych akt. W każdym piśmie informującym o negatywnych
efektach kwerendy, CAW podaje adresy archiwów i instytucji w Rosji (bądź
państwach b. ZSRR), gdzie można odnaleźć akta.
Kierownictwu CAW z różnych źródeł, w tym m.in. z bezpośrednich
kontaktów z archiwistami rosyjskimi. Ośrodkiem „KARTA”, Archiwum MSWiA itp.,
udało się uzyskać dodatkowe informacje, gdzie poza miejscami pracy WKA można
uzyskać potwierdzenie „pobytu” na Wschodzie. Taką instytucją jest m.in.
funkcjonujący w Moskwie na ul. Bronnaja 23 Główny Zarząd Do Spraw
Wykonywania Wyroków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Federacji Rosyjskiej.
Efekty poszukiwań dokumentów nie odnalezionych w Kolekcji, wykazują że
informacji należy szukać także w archiwach mieszczących się poza Moskwą, oraz że
Generalna Prokuratura Rosyjskiej Federacji (Moskwa ul. Puszkinskaja 15 a)
dysponuje aktami Polaków objętych rehabilitacją na mocy Ustawy „O rehabilitacji
ofiar represji politycznych” z 18.10.1991 roku
Z informacji uzyskiwanych od respondentów wynika, że czas oczekiwania na
odpowiedź sięga 12 i więcej miesięcy.
C. Działalność pracowników CAW
w zakresie popularyzacji dokumentacji kolekcji WKA
Przechowywana w CAW Kolekcja od samego początku traktowana była przez
kierownictwo CAW jako dobro ogólnospołeczne. Stąd też zadaniem priorytetowym w
działaniach CAW było jak najszybsze opracowanie napływających materiałów i wyżej
opisane udostępnianie jej bezpośrednio w pracowni lub pośrednio poprzez kwerendy
personalne.
Obok opisanej szczegółowo współpracy z Ośrodkiem „KARTA”, część
materiałów
udostępniono
dla
potrzeb
Archiwum
MSWiA
i
stowarzyszeń
kombatanckich (środowiska obozowe. Rodzina Katyńska itp.). Dokumenty z Kolekcji
eksponowane były na stałej wystawie w budynku CAW oraz okazjonalnie, z okazji
wizyt gości z kraju i z zagranicy. Duże zainteresowanie dokumentacją wykazali m.in.
przebywający w CAW archiwiści wojskowi, uczestnicy odbywającego się we
wrześniu 1994 roku w Warszawie Kongresu Międzynarodowej Komisji Historii
Wojskowej.
Informacje nt. akt Kolekcji prezentowane były wielokrotnie nie tylko na
łamach wydawanego przez CAW Biuletynu Wojskowej Służby Archiwalnej, gdzie
artykuły w latach 1993—2000 zamieściło 7 osób. Cały 16 numer BWSA poświęcono
sprawom Kolekcji.
Kierujący opracowaniem zastępca szefa CAW płk mgr Jerzy Ciesielski oraz
dr Wanda Roman swoje wypowiedzi na temat Kolekcji zamieszczali w wojskowych i
cywilnych periodykach.
Organizatorzy konferencji i sympozjów naukowych wielokrotnie zapraszali
pracowników CAW do wygłaszania referatów i komunikatów.
Ukazana wyżej panorama wykorzystania przechowywanej w CAW Kolekcji
WKA świadczy o tym, że akta te „żyją” i są wszechstronnie wykorzystywane. Upływ
lat nie ma jak dotychczas wpływu na zainteresowanie nim. Chęć (na razie wstępną)
ich przejęcie wyraził Instytut Pamięci Narodowej. Wydaje się jednak, że lepsze będą
efekty wykorzystania dokumentów z Kolekcji, gdy pozostaną one w Centralnym
Archiwum Wojskowym — tam, gdzie zostały profesjonalnie opracowane i
rozpoznane. Dotychczasowe doświadczenia wykazują jednoznacznie, że w przypadku
wznowienia działalności WKA większą niż dotychczas rolę winni odgrywać
archiwiści wojskowi.