Kukurydza

Kukurydza
Obecnie kukurydza jest, obok pszenicy i ryŜu, jedną z najpowszechniej
uprawianych roślin na świecie. Pod względem powierzchni uprawy, zajmuje po
pszenicy drugie miejsce na świecie. Jej zasiewy w roku 2004 wyniosły 155 milionów
hektarów w tym 140 milionów ha kukurydzy ziarnowej i 15 milionów ha kukurydzy
kiszonkowej. W Unii Europejskiej całkowita powierzchnia uprawy wynosi 11 milionów
ha w tym na ziarno 6,5 miliona ha i 4,5 miliona ha na kiszonkę
Kukurydza w Polsce
W Polsce kukurydza ma zastosowanie głównie w Ŝywieniu zwierząt, szczególnie
drobiu, trzody chlewnej i bydła mlecznego. Jest równieŜ wykorzystywana w
przemyśle młynarskim do wyrobu mąki, w przemyśle spirytusowym do wyrobu
etanolu, istnieją równieŜ perspektywy rozwoju przetwórstwa kukurydzy na skrobię.
Wymagania glebowe: roślina wymaga gleb w dobrej kulturze, przewiewnych i szybko
ogrzewających się wiosną, o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego (klasa bonit. III-IV).
Nie znosi gleb ubogich, cięŜkich, ilastych i podmokłych.
Wymagania wilgotnościowe: w okresie od kiełkowania do początku kwitnienia
zapotrzebowanie kształtuje się na poziomie 60-100 mm opadu w miesiącu, a apogeum
zapotrzebowania na wodę przypada w okresie kwitnienia (II połowa lipca – I dekada sierpnia)
i wynosi około 150 mm opadu. Kukurydza posiada wolno pogłębiający się system
korzeniowy, co uzaleŜnia jej zapotrzebowanie wodne od opadów.
Przygotowanie gleby
Przedplon i jesienna uprawa roli. Kukurydza moŜe być uprawiana w
zmianowaniu - po róŜnych przedplonach, ale coraz częściej jest takŜe
uprawiana w stanowisku po sobie - w monokulturze. Do przygotowania pola pod
kukurydzę przystępujemy juŜ po zbiorze przedplonu. Sposób uprawy roli zaleŜy od
rodzaju przedplonu.
− Po roślinach zboŜowych, strączkowych i mieszankach zboŜowo-strączkowych
naleŜy wykonać podorywkę natychmiast po sprzęcie tych roślin i pole
1
zabronować. Wschodzące chwasty niszczymy poprzez kilkakrotne bronowanie
podorywki. Jesienią naleŜy wykonać orkę przedzimową na głębokość 25-30
cm i pozostawić w ostrej skibie.
− Po roślinach okopowych, najczęściej po wyrównaniu pola, wykonujemy tylko
orkę głęboką.
− Z kolei po motylkowatych, trawach i ich mieszankach naleŜy wykonać
talerzowanie (w razie potrzeby dwukrotnie), a następnie orkę przedzimową.
Pod kukurydzę naleŜy unikać orki wiosennej, stosować ją moŜna wyjątkowo,
np. dla przykrycia obornika.
Wiosenna uprawa gleby
Pomimo, Ŝe uprawa kukurydzy jest stosunkowo prosta, to nadal niektórzy rolnicy
popełniają szereg błędów, które w latach o niekorzystnym przebiegu pogody
znacząco mogą obniŜyć poziom plonów ziarna oraz jakość surowca na kiszonkę.
Wiosenne zabiegi uprawowe naleŜy rozpocząć moŜliwie jak najszybciej. Zalecane
jest najpierw włókowanie lub bronowanie (bronami odwróconymi zębami do góry),
co powoduje przerwanie parowania i wyrównanie powierzchni pola oraz przyczynia
się do przyspieszenia ogrzewania gleby. Głębsze spulchnianie poprzez
kultywatorowanie na głębokość 10-14 cm jest wskazane tylko na glebach po
zastoiskach wodnych lub na glebach cięŜkich i zwięzłych po długotrwałych
deszczach wczesnowiosennych. Jednak zbyt wczesne rozpoczęcie prac
uprawowych, przy nadmiernej wilgotności gleby prowadzi do tworzenia na
powierzchni pola głębokich kolein po kołach ciągników i niszczenia struktury gleby.
Po przeschnięciu powierzchniowej warstwy gleby moŜna zastosować nawoŜenie
przedsiewne. Na glebach lekkich, uprawę przedsiewną moŜna ograniczyć do
dwukrotnego bronowania broną zębową cięŜką. Lepszym rozwiązaniem będzie
zastosowanie biernego agregatu uprawowego (np. zestawu bron zębowych
połączonych z wałem strunowym). Dla tych gleb szczególnie waŜne jest
zachowanie jak największych zapasów wody, będących podstawowym czynnikiem
decydującym o plonach. Z tego teŜ względu stosowanie narzędzi bądź maszyn
intensywnie spulchniających glebę nie jest wskazane. Na glebach typowo
kukurydzianych, dobre efekty pracy przy uprawie gleby pod kukurydzę zapewniają
agregaty uprawowe, w których narzędziem roboczym jest brona z zębami
spręŜynowymi współpracująca z dwoma wałami strunowymi wykonanymi z
uzębionych płaskowników. Na glebach cięŜkich, ze względu na trudności z
utrzymaniem głębokości pracy, zamiast brony powinno się stosować
kultywator z wąskimi zębami spręŜynowymi. Rozstaw zębów zakończonych
redliczkami na belkach ramy kultywatora podczas uprawy pod kukurydzę powinien
wynosić od 8 do 10 cm, co zapewnia spulchnienie gleby na jednakowej głębokości.
Najlepsze efekty pracy w przedsiewnym przygotowaniu gleby daje stosowanie
agregatów, w których narzędzie uprawowe stanowi kultywator ze sztywnymi
zębami zakończonymi gęsiostopkami, podcinającymi całą powierzchnię pola
2
na Ŝądanej głębokości. Utrzymanie podczas pracy jednakowej głębokości pracy
zapewnia prowadzenie agregatu na dwóch wałach - przednim i tylnym. Dla
wyrównywania powierzchni pola stosowane są włóki o regulowanej głębokości pracy
umieszczone za przednim wałem strunowym i między wałami tylnymi (strunowym i
Crosskil). Prędkości robocze agregatów powinny wynosić powyŜej 8 km/h (9-12
km/h), poniewaŜ poniŜej tej wartości pogorszeniu ulega jakość pracy.
Aktywne maszyny uprawowe moŜna stosować przede wszystkim tam, gdzie istnieją
bardzo cięŜsze warunki glebowe. Wykorzystanie takich maszyn zapewni
przygotowanie gleby do siewu w jednym przejeździe roboczym. Dodatkową zaletą
maszyn aktywnych jest szeroka moŜliwość regulacji efektu uprawy np. przez zmianę
prędkości roboczej agregatu, czy zmianę przełoŜenia w skrzyni przekładniowej
maszyny.
NawoŜenie
NawoŜenie: poziom nawoŜenia powinien wynikać z wielkości spodziewanego plonu oraz
jakości gleby i zaopatrzenia w wodę. Dawki NPK kształtują się w przedziałach: 100-160
kg/ha N, 60-160 kg/ha K2O i 30-130 kg P2O5, w zalezności od kategori agronomicznej gleby,
zasobności gleby oraz spodziewanego plonu. Kukurydza dobrze wykorzystuje nawoŜenie
organiczne, zwłaszcza obornikiem i gnojowicą. Zalecane dawki obornika to 150-200 dt/ha.
Pobranie składników przez kukurydzę na jednostkę plonu obrazuje pozniŜsza tabela.
3
Przydatność nawozów azotowych dla kukurydzy
Aby efektywność nawoŜenia azotem była wysoka naleŜy go stosować w terminach
zgodnych z rytmem wzrostu kukurydzy. Intensywne pobieranie składników
pokarmowych przez kukurydzę rozpoczyna się w okresie wykształcenia 6-8
liści trwa do fazy zasychania znamion. Jest to zwykle okres od II dekady
czerwca do II dekady sierpnia. W tym czasie rośliny pobierają około 85%
całkowitej ilości azotu. Reszta jest pobierana w początkowym okresie wzrostu (3%)
i podczas wypełniania ziarna (12%). W związku z tym znaczenia nabiera nie tylko
wielkość dawki azotu, lecz i termin i technika jego stosowania.
Fizjologicznie uzasadniony jest podział całkowitej, wyliczonej dawki N na:
− przedsiewną (około 1/3 całkowitej)
− i pogłówną, zastosowaną w czasie wegetacji.
Do nawoŜenia przedsiewnego szczególnie nadają się nawozy wolnodziałające, takie
jak mocznik (46% N) czy saletrzak (27% N). Przed spodziewanym ciepłym i krótkim
sezonem wiosennym moŜna zastosować teŜ szybko działającą saletrę amonową i
amonowo-wapniową (34% N).
Termin aplikacji drugiej dawki azotu powinien być jak najpóźniejszy, lecz jest
ograniczony wysokością roślin (max. do 35 cm). Musi być ona mniejsza niŜ prześwit
maszyn uŜywanych do rozsiewu nawozu (ze względu na ryzyko uszkodzeń
mechanicznych łodyg przez przejeŜdŜające pojazdy). Do zastosowania w tym czasie
zalecane są nawozy szybkodziałające: saletra amonowa lub saletra wapniowa.
Pogłówne nawoŜenie kukurydzy stwarza jednak niebezpieczeństwo „poparzenia”
roślin. Dzieje się tak wtedy, gdy cząstki nawozu zatrzymują się w kątach liści, lub w
4
lejkach liściowych. Rozkładając się pod wpływem wody tworzą krople silnie
stęŜonego roztworu, który działa toksycznie na tkankę. W skrajnych przypadkach
moŜe to prowadzić do zniszczenia plantacji. Aby zmniejszyć to niebezpieczeństwo,
rozsiew nawozów powinien być wykonany podczas suchej pogody i w moŜliwie
wczesnych fazach rozwoju kukurydzy (zalecane faza 2-3. liścia).
Najbezpieczniej jest wykonać nawoŜenie drugą dawką za pomocą rozsiewaczy
wyposaŜonych w aplikatory do wysiewu rzędowego nawozów stałych lub płynnych.
Aplikatorami są specjalne tuleje teleskopowe umieszczające granulki nawozu
bezpośrednio na powierzchni gleby, w międzyrzędziach kukurydzy.
Siew
W polskim rejestrze odmian, prowadzonym przez Centralny Ośrodek
Badania Odmian Roślin Uprawnych, znajduje się obecnie 120 mieszańców
F1 kukurydzy. 75 spośród nich (62,5%) wpisano do rejestru w ostatnich 5
latach (2002-2004), a w ostatnim roku wpisano 13 mieszańców.
Wybór odmiany do uprawy
Zastanawiając się nad wyborem odmiany kukurydzy do siewu
naleŜałoby uszeregować kryteria wyboru. Ich kolejność powinna
być następująca:
• przeznaczenie - czyli albo na ziarno, albo na kiszonkę.
• wczesność - czyli długość okresu wegetacyjnego – do danego regionu
naleŜy dopasować odmiany na podstawie ich klasy wczesności. Jest ona
określana tzw. „liczbą FAO”, jest to liczba zawierająca się w przedziale od
100 do 1000.
• plenność - czyli poziom plonu ziarna lub poziom plonu nadziemnej
części rośliny (masy kiszonkowej). Dane te podają firmy nasienne na
podstawie własnych doświadczeń lub częściej wyników uzyskanych z PDO.
• reakcja na warunki środowiska - tolerancja na chłody lub niedobór
wilgoci (nieco bardziej odporne są odmiany o ziarnie typu flint ),
odporność na wyleganie korzeniowe lub łodygowe (mocny system
korzeniowy i sztywna dolna część łodygi), odmiany typu „doubleflex” czyli
mające genetycznie uwarunkowaną zwiększoną moŜliwość adaptacji do
zmiennych warunków środowiska – wytwarzają one więcej rzędów ziaren
w kolbie w warunkach sprzyjających rozwojowi kukurydzy,
• podatność na choroby i szkodniki - szczególnie waŜna jest
odporność na choroby grzybowe takie jak Fusarium, głownia guzowata i
pyłkowa, drobna plamistość liści (antraknoza), oraz niektóre szkodniki;
ploniarka zboŜówka i omacnica prosowianka,
5
• pokrój rośliny - odmiany o liściach wzniesionych wertykalnie w
stosunku do powierzchni pola, odmiany o piramidalnym układzie
ulistnienia lub tzw. „Leafy Reduced Stature”, czyli genotypy o
zredukowanej powierzchni blaszek liściowych – wszystkie te typy
morfologiczne cechują się zwiększoną penetracją światła w głąb łanu, co
umoŜliwia doświetlenie dolnych liści i wykorzystanie większej ilości
promieniowania fotosyntetycznie czynnego. Potencjalnie mogą więc
produkować więcej biomasy,
• cena nasion - powinna być ostatnim kryterium wyboru.
Kukurydza niezaleŜnie od kierunku uprawy wymaga równomiernego rozmieszczenia
nasion w rzędach, tak, aby kaŜda roślina posiadała moŜliwie jednakowe warunki
rozwoju. Maszynami, które spełniają powyŜsze wymagania są siewniki punktowe. Do
siewu kukurydzy najczęściej są wykorzystywane siewniki pneumatyczne, które nie są
wraŜliwe na wielkość i kształt nasion kukurydzy. W przypadku wykorzystywania do
siewu siewników mechanicznych naleŜy pamiętać o dostosowaniu rozmiaru łyŜeczek
do wielkości wysiewanych nasion kukurydzy
Ilość wysiewu powinna być dostosowana do odmiany i warunków glebowych, przy
siewie punktowym co 12-14 cm oraz rozstawie 70 cm obsada roślin na 1 ha
wyniesie od 90 do 110 tys. (35-50 kg/ha nasion). Głębokość siewu 4-6 cm.
Wymagane jest stosowanie środków ochronnych przed chorobami (np. zaprawa
nasienna T) oraz ptactwem i owadami (np. Promet 300 EW).
Skuteczne i bezpieczne stosowanie herbicydów w kukurydzy
Największą szkodliwość ze strony chwastów obserwuje się w okresie od wschodów
do fazy 4-6 liści rośliny uprawnej. Do gatunków szczególnie konkurencyjnych w tym
okresie naleŜą chwasty o duŜym współczynniku rozmnaŜania, których setki tysięcy
nasion zalega w powierzchniowych warstwach gleby. NaleŜą do nich: komosa biała,
ognicha polna, tobołki, przytulia czepna, gwiazdnica pospolita, przetaczniki,
rumianowate oraz bardzo niebezpieczne dla kukurydzy takie jak szarłat szorstki,
ostroŜeń polny, chwastnica jednostronna i perz właściwy.
Do niszczenia występujących na polu komosy białej, szarłatu szorstkiego, przytulii
czepnej, ognichy i innych gatunków chwastów dwuliściennych moŜna zastosować w
fazie 2-4 liści kukurydzy i chwastów:
Banvel 480 SL + Azoprim 50 WP
0,5 l + 1,5 kg/ha
Callisto 100 S.C.
1,5 l/ha
Refine 75 WG + Azoprim 50 WP
15 g + 1 kg/ha
Niszczenie w zasiewach kukurydzy chwastnicy jednostronnej oraz chwastów
dwuliściennych moŜna wykonać
6
- zaraz po zasiewie kukurydzy stosując :
Guardian 840 EC + Azoprim 50 WP
2,5 + 1,5 kg/ha
Aspect 500 SL
3,0 l/ha
Primextra Gold 720 SC
3,0 l/ha
Tazastomp 500 SC
4,5 l/ha
Merlin Super 537 SC
1,5 l/ha
lub - po wschodach kukurydzy w fazie 4-5 liści i 2-4 liści chwastów :
Titus 25 WG + Banvel 480 SL
30 g + 0,5 l
Titus 25 WG + Refine 75 WG + Trend 90 EC
30 g + 10 g + 0,1%
Milagro 040 SC + Azoprim 50 WP
0,8 l + 0,8 kg/ha
MaisTer 310 WG + Actirob 842 EC
100 g + 1,3 l/ha
7
Jeśli na plantacji występują perz właściwy, chwastnica jednostronna oraz chwasty
dwuliścienne moŜna z dobrym skutkiem aplikować w fazie 3-4 liści kukurydzy i
chwastów jedną z wymienionych mieszanek:
Titus 25 WG + Refine 75 WG + Trend 90 EC
60 g + 15 g + 0,1%
Titus 25 WG + Azoprim 50 WP + Trend 90 EC
60 g + 1,0 kg + 0,1%
MaisTer 310 WG + Actirob 842 EC
150 g + 2 l/ha
Milagro 040 SC + Azoprim 50 WP
1,5 + 1 kg/ha
Omacnica prosownianka (http://www.kukurydza.org.pl/szkodniki.php)
Gąsienice początkowo Ŝywią się pyłkiem oraz wgryzają się do wnętrza osi
wiechy. W wyniku Ŝerowania mogą zniszczyć cały kłosek lub jego część,
uniemoŜliwiając jego dalszy rozwój. śerowanie w osi wiechy, a głównie u
jej podstawy powoduje skrócenie jej pylenia i wcześniejsze zasychanie
wiechy. Po okresie Ŝerowania na zewnątrz rośliny, gąsienice wgryzają się
do łodygi, drąŜąc chodniki, lub do kolby, gdzie odŜywiają się miękkimi
ziarniakami i osadkami.
Gąsienica omacnicy prosowianki Ŝerująca na wiesze
8
Gąsienica omacnicy prosowianki Ŝerująca na kolbie kukurydzy
Gąsienica omacnicy prosowianki Ŝerująca w łodydze kukurydzy
Objawy Ŝerowania najlepiej są widoczne pod koniec sierpnia w postaci
otworów o średnicy 3-4 mm i wyrzuconych z nich białych trocin z
odchodami, widocznych w kątach liści. Zjadanie tkanek wewnątrz łodygi
jak i przegryzanie węzłów powoduje obłamywanie się roślin. śerowanie
gąsienic w łodygach zakłóca zaopatrywanie kolb w wodę i składniki
mineralne, co powoduje obniŜenie plonu. Przez wygryzione otwory do
łodygi i do kolby wnikają zarodniki grzybów i bakterii, powodując choroby i
dalsze straty w plonach.
9
Otwory, przez które gąsienice wyrzucają na zewnątrz trociny
Złamanie łodyg w wyniku Ŝerowania omacnicy prosowianki
Kolba kukurydzy poraŜona chorobami grzybowymi w wyniku Ŝerowania
omacnicy prosowianki
10
http://www.kukurydza.org.pl/biuletyn/KI%2022a[1].pdf
11
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera Le Conte) jest
szkodnikiem podlegającym obowiązkowi zwalczania w Polsce. W przypadku
wystąpienia lub podejrzenia o wystąpienie szkodnika naleŜy niezwłocznie
powiadomić o tym właściwą terenowo placówkę Państwowej Inspekcji Ochrony
Roślin i Nasiennictwa lub wójta
Rośliny kukurydzy są uszkadzane przez larwy i postaci dorosłe, lecz
najgroźniejsze są uszkodzenia wywoływane przez stadium larwalne. Larwy bytują w
glebie, początkowo odŜywiają się tkanką zewnętrzną korzeni, a w miarę wzrostu
wgryzają się w głąb. Korzenie są często wydrąŜone oraz pogryzione aŜ do podstawy
rośliny, ich końcówki brązowieją. Zniszczenie systemu korzeniowego (zwłaszcza
silne uszkodzenia) prowadzi do stopniowego zamierania roślin. Widoczne są
deformacje, usychanie i wyleganie całych roślin (fot. 2). Dorosłe owady odŜywiają się
pyłkiem, znamionami kwiatów, odsłoniętymi ziarnami oraz tkanką liści, jednak
preferowany jest pyłek. Mogą one zakłócić proces zapylania kwiatów kukurydzy, co
skutkuje słabo wypełnionymi kolbami.
Rocznie występuje jedno pokolenie szkodnika. Stadium zimującym są jaja
składane w gruncie począwszy od środka lata aŜ do późnej jesieni. Larwy (fot. 3)
pojawiają się w okresie: połowa maja – początek sierpnia. Postaci dorosłe (fot. 1)
występują od przełomu czerwca i lipca do połowy października. Szczyt ich pojawu
ma miejsce w okresie sierpień–wrzesień. Dorosły chrząszcz jest długości 4,2–6,8
mm; przyjmuje barwę od bladoŜółtej do jasnozielonej, z czarnymi pasami wzdłuŜ
pokryw skrzydeł. Występują znaczne róŜnice w ubarwieniu, począwszy od osobników
zabarwionych prawie jednolicie jasno do okazów z niemal całkowicie ciemnymi
pokrywami, niezaleŜnie od płci.
12
13
14
Wykorzystanie jako pasza
Kiszonka z kukurydzy
Kukurydzę pastewną przeznaczaną na kiszonkę z całych roślin najlepiej jest
zbierać w okresie, gdy ziarno jest w stanie dojrzałości od woskowej do początku
pełnej. Mamy wówczas moŜliwość uzyskania wyŜszego plonu suchej masy z hektara
oraz kiszonki o wyŜszej wartości energetycznej. Potwierdzają to równieŜ liczne
badania, które dowodzą, Ŝe termin zbioru jest jednym z podstawowych czynników
decydujących o strukturze surowca do zakiszania.
NajwyŜszy plon świeŜej masy kukurydza osiąga w fazie dojrzałości mlecznej, przy
20-22% s.m. w całych roślinach.
Wpływ terminu zbioru na zawartość suchej masy oraz plony kukurydzy i ich strukturę
w świeŜej masie
Wyszczególnienie
Dojrzałość roślin
Mlecznowoskowa
woskowa początek
pełnej
Plon całych roślin w dt/ha
551,6
500,8
441,1
Plon kolb z liśćmi okrywowymi w dt/ha
193,6
209,7
204,7
Udział kolb z liśćmi okrywowymi w %
35,1
41,9
46,4
Zawartość suchej masy w całych roślinach
w%
25,9
29,5
34,7
Zawartość suchej masy w kolbach z liśćmi
okrywowymi w %
40,7
47,5
54,2
Wpływ terminu zbioru na plony kukurydzy i ich strukturę w suchej masie
Dojrzałość roślin
Wyszczególnienie
mlecznowoskowa
woskowa początek
pełnej
Plon całych roślin w dt/ha
142,1
146,8
152,3
Plon kolb z liśćmi okrywowymi w dt/ha
78,7
99,5
110,8
Plon ziarna w dt/ha
54,8
68,2
77,6
Udział kolb z liśćmi okrywowymi w %
55,4
67,8
72,8
Udział ziarna w %
38,6
46,5
51,0
15
Kiedy przystąpić do omłotu kukurydzy
Jako typową w naszych warunkach dla omłacanej kukurydzy trzeba przyjąć
wilgotność około 30%. Do omłotu kukurydzy przystąpić moŜna, kiedy zawartość
wody w ziarnie osiągnie 38 %. Przy takiej wilgotności kukurydzę mogą z dobrym
juŜ skutkiem omłacać kombajny zboŜowe, oczywiście po zamontowaniu przystawki
do zbioru kolb i dokonaniu odpowiednich przystosowań. Często obserwowanym
objawem odpowiedniej do omłotu dojrzałości ziarna jest tzw. stadium czarnej
plamki , czyli powstanie niewielkiego sczernienia u nasady ziarniaka, przy zarodku.
Termin uzyskania dojrzałości omłotowej zaleŜy od wczesności odmiany oraz
przebiegu pogody. W stadium czarnej plamki ziarno moŜe mieć wilgotność 38%, ale
w roku ciepłym i suchym równieŜ 30%.
GMO – i co dalej?
Kiedy w USA wprowadzano do uprawy kukurydzę transformowaną
z genem odporności na omacnicę prosowiankę zapewniano, Ŝe nie
jest ona szkodliwa nie tylko dla ssaków, ale takŜe dla innych
owadów. Gdy po kilku latach okazało się, Ŝe pewien gatunek
motyla z Meksyku, a mianowicie motyl monarszy (który w swoim
cyklu rozrodczym migruje corocznie do Kanady zaczął masowo
ginąć, stwierdzono, Ŝe przyczyną śmiertelności był pyłek z
kukurydzy transgenicznej spoŜywany przez te motyle na
plantacjach w USA w czasie przelotów migracyjnych. Wtedy
eksperci przyznali, Ŝe kukurydza transgeniczna szkodzi komuś
jeszcze oprócz omacnicy. Czy jest to juŜ lista zamknięta? Niestety,
tego dzisiaj zagwarantować takŜe nie moŜna.
16
http://www.ihar.edu.pl/img/594e2f8a.pdf (H.Sulewska)
17