Prawo jest zjawiskiem społecznym. Formy życia

Prawo jest zjawiskiem społecznym.
Formy życia społecznego
ZBIOROWOŚĆ- SPOŁECZNOŚĆ- SPOŁECZEŃSTWO
Zbiorowość – zespół ludzi przez dłuższy czas odizolowanych na pewnej powierzchni np.m.Pń.
Społeczność – odmiana zbiorowości – zbiorowość ludzi, która obejmuje większość aspektów
życia jej członków tutaj pracuje wych. dzieci itp.
Społeczeństwo- to większa społeczność np. społ. polskie
Bezpośredniego kontaktu ⇐ grupa społeczna ⇒ wielkie grupy
Grupa społeczna – zespół ludzi między którymi zachodzą określone stosunki społeczne np.
rodzina członkowie partii.
Bezpośredniego kontaktu – małe, każdy członek grupy wchodzi w relacje z innymi członkami
rodzina małżeństwo naród
Grupa społeczna ⇒spontaniczna (wspólnotowa) ⇒naród
⇒sformalizowana ⇒organizacja ⇒ państwo
Grupy społeczne spontaniczne ludzie sami łączą się w grupy np. naród
Sformalizowana – przewodnia myśl, uregulowana struktura organizacyjna, akt założycielski,
spółka akc, stowarzyszenie, partia państwo
Organizacja- grupa społeczna która posiada pewną strukturę org. tzn. że wyodrębnione są w niej
pewne organy upoważnione do działania w jej imieniu. Organy to pojedynczy ludzie lub grupy
osób (prezydent Sejm Senat premier)
Patriotyzm – umiłowanie własnego narodu z poszanowaniem innych narodów
Nacjonalizm – umiłowanie własnego narodu z nienawiścią do innych narodów
Ksenofobia - nienawiść do wszystkiego co obce, zewnętrzne
Rasizm – nienawiść do przedstawicieli innych ras
Naród dąży do upaństwowienia
Oderwanie od państwa – tendencje separatystyczne
Kategorie społeczne
⇒ Stany
⇒ klasy społeczno-ekonomiczne
⇒ warstwy społeczne
Kategorie społeczne to pewien zespół ludzi wyodrębnionych z powodu iż posiadają pewne
wspólne cechy, niekoniecznie muszą tworzyć jakąś wspólnotę
Stany podział ludzi na lepszych i gorszych, dominujących i podległych np. w średniowieczu
Grupy społeczno ekonomiczne podział ludzi na grupy wg źródeł i wysokości dochodów np.
klasa robotnicza, pracownicza.
Warstwy społeczne zespoły ludzi wyodrębnionych ze względu na wykształcenie i ogładę
towarzyską, kulturalną np. inteligencja
ŁAD SPOŁECZNY I NORMY POSTĘPOWANIA
Na ład społeczny składają się wzorce zachowania jednych członków społeczeństwa względem
drugich, a także członków społeczeństwa wobec całego społeczeństwa.
Normy postępowania to wypowiedź która wskazuje adresatom tej normy jak powinni się
zachować. Osoba nakładająca normę jest normodawcą. Prawodawca to norma przybierająca
formę prawną.
Normy prawne to takie które są ustanowione lub sankcjonowane przez kompetentne organy
władzy publicznej i zazwyczaj zagwarantowane przymusem państwowym.
Normy religijne to wg wierzeń wyznawców religii zostały ustanowione przez Boga, albo są
przynajmniej uznawane przez daną religię. Normy te dotyczą relacji Bóg – człowiek oraz relacji
między członkami tej społeczności wyznaniowej.
Normy moralne to takie które mają uzasadnienie aksjologiczne (podłoże) tzn. przyjęte jest że
przestrzeganie pewnych zasad jest rzeczą dobrą a naruszanie ich rzeczą złą.
Normy obyczajowe to normy które obowiązują z powodu wykształcenia się w danym
społeczeństwie obyczaju, zwyczaju, określonego zachowania np. stypa
1
Władza – możliwość kierowania innymi
Moc – możliwość stwarzania sytuacji przymusowej dla innej osoby. Sytuacja przymusowa
polega na konieczności wyboru pomiędzy co najmniej dwoma możliwościami a każda z nich
jest zła. Jest źle jeżeli władza opiera się na mocy.
Autorytet – polega na odpowiedniej legitymizacji władzy, czyli przekonaniu, że sprawowanie
władzy przez daną osobę lub grupę osób jest usprawiedliwione. Legitymizacja jest
usprawiedliwieniem władzy.
Legitymizacja władzy:
- z tradycji np. dynastie, królowie
- charyzmatyczna przekonanie że on jest najmądrzejszy, najlepszy
- racjonalna np. władza demokratyczna prawo np. partia wygra i ma władzę
Zakres władzy:
- totalitarna uzurpuje sobie prawo do wkroczenia we wszystkie sfery życia poddanych
bez ograniczeń
- autorytarna przy podejmowaniu decyzji nie liczy się z opinią społeczną
- demokratyczna swe źródło i treść upatruje w roli obywateli.
PAŃSTWO to organizacja społeczna mająca cechy:
- organizacji politycznej – dąży do sprawowania władzy Partia – dobrowolna org.
- organizacji suwerennej (niezależnej) Suwerenność wewnętrzna – gdy całość najwyższej
władzy na danym teryt. Jest skupiona w jednej organizacji państwowej, dane teryt. Może
tworzyć państwo własne. Suwerenność zewnętrzna – niezależność od innych państw
utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami, z istotą łączy się
uznanie międzynarodowe.
- terytorialną – to obszar na którym dane państwo sprawuje władzę, obszar lądowy + to co
w głębi ziemi, wody przybrzeżne, atmosfera – sfera powietrzna, statki morskie i
powietrzne, przedstawicielstwa dyplomatyczne exterytorialne.
- Sformalizowana – musimy jasno wiedzieć gdzie przynależymy, do jakiego państwa: I
prawo ziemi każda osoba urodzona na terytorium jest obywatelem tego państwa, II
prawo krwi – dziecko ma obywatelstwo swoich rodziców lub ojca.
Apartyda – bezpaństwowcy
KLASYFIKACJA PAŃSTW
Ze względu na strukturę:
- jednolite – unitarne państwo w którym całą władza suwerenna niepodzielnie przypada
jednemu państwu.
- Złożone – związkowe państwo w którym suwerenność jest podzielona między państwa
sfederowane i państwa związkowe USA, Niemcy, Brazylia, Meksyk. Suwerenność jest
podzielona – konstytucja mówi jaka cęść suwerenności przypada na państwo a jaka na
federacje. Przyczyny powstania: - historyczne (Niemcy),- narodowościowe (Rosja),związane z rozwojem kraju (USA),- wielkość kraju (Brazylia)
Państwa składowe mogą mieć swoje przedstawicielstwa w innych krajach np.Kanada.
Autonomia terytorium wyodrębnione z jakiegoś państwa które uzyskało częściową suwerenność
wewnętrzną, ale nie zewnętrzną (Katalonia Nawaria Walia Szkocja Irlandia)
Terytorium samorządne to taka cęść jakiegoś państwa w której władzę mogą stanowić prawo
lokalne o charakterze wykonawczym w stosunki do prawa państwowego (stawki podatki od
nieruchomości).
Konfederacja związek kilku państw, które uzgadniają swoją politykę natomiast nie wyposażają
swojego związku w żadne atrybuty suwerenności.
Unia personalna dwa państwa mające wspólnego monarchę bez powiązań formalnych.
Unia realna
Udział obywateli w sprawowaniu władzy: autokratyczne – samowładztwo autowładza, ;
demokratyczne – władza od ludzi.
Monarchia – arkos- władza + monos- pojedynczy; głowa państwa jest jedną osobą dożywotnio.
Republika – rzecz publiczna – władza pochodzi od narodu – funkcja władzy jest wybierana na
jedną kadencję
2
Ze względu na sprawowanie styl sprawowania władzy wyróżniamy państwa:
DEMOKRATYCZNE – liberalne – obywatele mają istotny wpływ na podejmowane decyzje
przez władzę publiczną mogą również tę władzę kontrolować. Czasami mówimy że jest to
państwo obywatelskie.
AUTORYTARNE władza nie liczy się z wolą obywateli bo nie jest od nich zależna. Skrajnym
przypadkiem państwa autorytarnego jest państwo totalitarne w którym władza publiczna
uzurpuje sobie prawo do ingerowania we wszystkie przejawy życia obywateli.
Ze względu na ustrój państwa (urządzenie organów władzy publicznej):
ORGAN władzy publicznej to osoba lub osoby którym prawo przyznało kompetencje do
podejmowania decyzji w imieniu państwa np.wojewoda, minister, Sejm, prezydent.
URZĄD zespół osób którym przydzielona jest funkcja pomocnicza wobec organu np.
wojewódzki, kancelaria prezydenta.
Organy państwa wraz z urzędem tworzą tzw. aparat państwowy.
RODZAJE ORGANÓW WŁADZY:
- Jednoosobowe wojewoda, minister, prezydent – zaletą ich jest względna szybkość
podejmowania decyzji, ale mogą one być stronnicze zależne od światopoglądu partii,
- Kolegialne - Rada Ministrów – z natury swej są bardziej wyważone i kompromisowe.
Ustawodawca niekiedy stara się powiązać zalety organów jednoosobowych i kolegialnych w
taki sposób że tworzy organ jednoosobowy zobowiązując go zarazem do zasięgnięcia opinii
organu kolegialnego przed podjęciem decyzji. Decyzja organu kolegialnego przyjmuje postać
uchwały.
Bezwzględna większość głosów: głosów za uchwałą jest więcej niż głosów przeciw i
wstrzymujących się.
Zwykła większość głosów: głosów za uchwałą jest więcej niż głosów przeciw.
Kwalifikowana większość głosów: Sejm może obalić Veto Prezydenta większością 3/5 głos.
Quorum to taka liczba głosów org. Kolegialnego aby uchwała była ważna np. Konstytucja 3/5
głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów.
Wyróżniamy organy:
- centralne zakres swego działania obejmuje całe terytorium kraju: ministrowie rząd
- terenowe zakresem swego działania obejmują tylko jakiś wycinek terytorium państwa
Na szczeblu centralnym(Warszawa) i wojewódzkim występują organy tzw. administracji
rządowej – czyli państwowej, natomiast w gminie, powiecie, województwie działają organy
samorządowe. Organy samorządowe podobnie jak organy państwowe są organami władzy
publicznej, działają na podstawie ustaw, czyli za zgodą państwa, podejmując wiążące decyzje,
których wykonanie państwo zapewnia.
Na szczeblu województwa występuje dualizm administracyjny mamy tam organy administracji
rządowej jak i organy samorządowe. Istnieje w Polsce ok. 2500 gmin, ok. 300 powiatów i 16
województw.
FUNKCJE ORGANÓW PAŃSTWA:
Prawodawcza: ustawodawcza i ustojodawcza, wykonawcza, sądownicza, kontrolna.
Prawodawcza - spełniają organy prawodawcze wśród których najważniejsze zadanie ma org.
ustrojodawczy którym jest zgromadzenie narodowe składające się z Posłów i Senatorów.
Ustawodawczy który w demokratycznych państwach jest parlament. Wyróżniamy parlamenty
jedni i dwu izbowe, izba niższa Sejm i izba wyższa Senat.
Funkcję wykonawczą sprawują organy wykonawcze są to głównie org. Administracji publicznej
rządowej i samorządowej. Nasza konstytucja do organów wykonawczych zalicza również
prezydenta.
Funkcja sądownicza sprawują ją org. wymiaru sprawiedliwości tj. rozstrzygają spory prawne
miedzy różnymi podmiotami (niezawisłe sądy)
Funkcja kontrolna NIK PIP Prokuratura – po części, Rzecznik Praw Obywatelskich i inne
komórki w urzędach adm. Rządowej i samorządowej.
PODZIAŁ WŁADZY
W krajach demokratycznych tradycyjne hołduje się zasadzie trójpodziału władzy za twórcę
uważamy Monteschiusza. Art. 10 Konstytucji RP stanowi :
Istnieje podział na władzę; ustawodawczą , wykonawczą, sądowniczą.
3
W świecie współczesnym funkcjonują różne warianty odwołujące się do trójpodziału władzy.
1. Model prezydencki z wyraźną przewagą prezydenta nad innymi władzami USA, Rosja .
2. Model parlamentarno-gabinetowy ze względną równowagą parlamentu i rządu Polska,
Niemcy, Wielka Brytania.
3. Model parlamentarno-prezydencki np. Francja
WŁADZA USTAWODAWCZA należy do Parlamentu, który jest dwuizbowy, izba
wyższa Senat i niższa Sejm. Ustawa przegłosowana w Sejmie trafia do Senatu który może ją
odrzucić lub zgłosić poprawki, z kolei Sejm może odrzucić poprawki Senatu i ustawa trafia
do Prezydenta który ma 21 dni na:
- jej podpisanie
- skierowanie do ponownego rozpatrzenia przez Sejm(tzw. veto Prezydenta)
- skierowanie pytania do Trybunału Konstytucyjnego
Posłowie i Senatorowie korzystają z immunitetu i nietykalności parlamentarnej.
Immunitet polega na tym że nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Nietykalność polega na tym że nie mogą być zatrzymani lub aresztowani.
Parlamentarzysta może zrzec się immunitetu lub immunitet może zostać uchylony uchwałą
Sejmu lub Senatu. Generalnie nie ma możliwości pozbawienia mandatu, jedynie Trybunał
Stanu może pozbawić mandatu jeżeli poseł lub senator prowadzi działalność gospodarczą i
odnosi korzyści z mienia skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.
Sejm i senat posiadają swoje wewnętrzne organy to:
Marszałek, Prezydium Sejmu i Senatu, Konwent Seniorów, Komisje Sejmu i Senatu.
Prezydent jest głową państwa strzeże niezawisłości i nienaruszalności granic. Mianuje
naczelnego wodza, ambasadorów, przyjmuje listy uwierzytelniające, desygnuje premiera. W
niektórych przypadkach może skrócić kadencję parlamentu. Odpowiada prawnie przed
Trybunałem Stanu.
Rada Ministrów jest organem kolegialnym której członkowie też są organami państwa, musi
się składać z premiera oraz tzw. ministrów resortowych czyli takich którzy zawiadują
jednym lub kilkoma działami adm. Publ.
W skład Rady Ministrów mogą wchodzić również:
- wicepremierzy
- ministrowie bez teki czyli do spraw specjalnych poruczeń premiera
Tak powołany rząd aby mógł działać musi uzyskać votum zaufania w Sejmie. W celu
uzyskania go premier składa expose, czyli program swojego rządu. Sejm może działającemu
rządowi przegłosować votum nieufności, co skutkuje odwołaniem rządu (przejaw
odpowiedzialności politycznej). W Polsce istnieje zasada tzw. konstruktywnego votum
nieufności, oznacza to, że odwołać rząd można tylko pod warunkiem, że jednocześnie
powołany będzie nowy rząd na jego miejsce. Rada ministrów jest organem typowo
wykonawczym, jej zadaniem jest przede wszystkim wykonywanie ustaw. Pracami RM
kieruje Premier. Prezydent ma jednak prawo zwołać tzw. radę gabinetową jest to czy rząd na
czele z prezydentem.
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują niezawisłe Sądy i Trybunały. Wymiar sprawiedliwości
to działalność państwa polegająca na rozstrzyganiu sporów prawnych między obywatelami a
także organizacjami obywateli lub organami władz publicznych.
Sądy Powszechne:
Sądy Szczególne:
- Rejonowe
- Naczelny Sąd Administracyjny NSA
- Okręgowe
- Trybunał Konstytucyjny TK
- Apelacyjne
- Trybunał Stanu TS
- Sądy Wojskowe
Istnieje domniemanie prawne, że sprawę powinien załatwić Sąd Powszechny chyba, że jakichś
szczególny przepis prawa przekazuje tę sprawę do kompetencji Sądu Szczególnego.
Sądy te zostały powołane dla jednej lub kilku gmin. Tylko w niektórych najpoważniejszych
sprawach jako Sąd I instancji orzeka Sąd Okręgowy. Chodzi tu o popełnienie zbrodni (każde
4
przestępstwo zagr. Karą od 3 lat) sprawy o rozwód i kilka innych. Sądy Okręgowe powoływane
są dla jednego województwa lub jakiejś części województwa. Sądy apelacyjne powoływane są
dla kilku województw.
Zasadą jest, że sądownictwo jest trójinstancyjne od orzeczenia I instancji przysługuje, więc
apelacja do sądu wyższej instancji, a następnie z pewnymi wyjątkami kasacja do Sądu
Najwyższego.
Istnieje zasada niezawisłości sędziowskiej, co oznacza, że nikt nie ma prawa wpływać na treść
wyroków sądowych (godziwe wynagrodzenie, nieodwołalność sędziów).
SKŁAD ORZEKAJĄCY SĄDU
W sądach cywilnych w I instancji orzeka 1 sędzia zawodowy, jedynie w sprawach z zakresu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz w sprawach rodzinnych orzeka 1 sędzia i dwóch
ławników. W sprawach karnych w I instancji orzeka 1 sędzia i 2 ławników. W II instancji
zarówno w spr. Karnych jak i cywilnych orzekają 3 sędziowie zawodowi. Ławnicy z założenia
mają być tzw. ludowymi gwarantami wymiaru sprawiedliwości. Powołani są przez Rady Gmin
na okres jej kadencji.
PRAWO KARNE
Prawo karne jest jedną z gałęzi polskiego prawa. Przepisy prawa karnego zawarte zostały
przede wszystkim w ustawie z 1997 r Kodeks Karny.
Ustawa składa się z 2 części:
1. Część ogólna – zawiera ogólne zasady prawa karnego
2. Część szczególna – reguluje poszczególne tryby przestępstw.
Polskie prawo karne obowiązuje wszystkie osoby niezależnie od ich obywatelstwa, które
popełniły przestępstwo na teryt. RP. Polskie prawo karne dotyczy także obywateli polskich,
którzy popełnili przestępstwo za granicą. Będą, więc ponownie karani po powrocie do kraju.
Przy wymiarze kary uwzględnia się jednak fakt wykonania kary za granicą.
Cudzoziemcy objęci immunitetem dyplomatycznym nie mogą być w Polsce karane
przestępstwa tu popełnione,
W przestępstwo za granicą. Będą, więc ponownie karani po powrocie do kraju. Przy wymiarze
kary uwzględnia się jednak fakt wykonania kary za granicą.
W wyjątkowych przypadkach również cudzoziemcy którzy popełnili przestępstwo za granicą
ponoszą odpowiedzialność na podstawie polskiego prawa karnego jeżeli popełnione przez nich
przestępstwo godzi w istotne interesy RP.
PRZESTĘPSTTWO – zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny zabroniony pod
groźbą kary,
Rodzaje przestępstw:(dziel. ze względu na wys. grożącej kary) wyróżn. zbrodnie i występki)
Zbrodnia to każde przestępstwo które jest zagrożone karą od lat 3
Występek to przestępstwo które jest zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 1 m-ca,
ograniczenia wolności lub grzywny.
Wyróżniamy też przestępstwa umyślne czyli takie które można popenić z winy umyślnej, i
nieumyślne czyli takie które można popełnić z winy nieumyślnej. Przestępstwa nieumyślne są w
mniejszości p. Nieumyślne spow. śmierci.
Wina to pewien psychiczny stosunek sprawcy do popełnionego przez niego czynu.
Wina umyślna przybiera postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. Zamiar
bezpośredni zachodzi wtedy gdy sprawca chce popełnić przestępstwo. Zamiar ewentualny
zachodzi wtedy gdy sprawca przewiduje możl. popełnienia przestępstwa i godzi się na to.
Wina nieumyślna występuje w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa. Lekkomyślność
sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa lecz bezpodstawinie przypuszcza że
go uniknie. Niedbalstwo sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia przestępstwa a
powinien to przewidzieć.
FORMY POPEŁNIANAIA PRZESTĘPSTW
1. Sprawstwo lub współsprawstwo a w tym sprawstwo kierownicze.
2. Przygotowanie – z reguły nie jest karalne są jednak wyjątki np. przygotowywanie do
fałszowania pieniędzy lub nielegalnego wyrobu spirytusu.
3. Podżeganie, czyli nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa, odpowiada tak
samo surowo jak sprawca.
5
4. Pomocnictwo, czyli pomaganie innej osobie popełnienia przestępstwa, odpowiada tak
samo jak sprawca.
5. Usiłowanie sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa swoim zachowaniem
bezpośrednio zamierza się do jego dokonania, które jednak nie następuje. Odpowiada
tak samo jak za sprawstwo.
OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOSĆ KARNĄ
⇒ Wyłączające winę ⇒niepoczytalność
···· · Błąd
⇒ wyłączające bezprawność czynu
⇒ obrona konieczna - działanie człowieka które zmierza do odparcia bezpośredniego i
bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki, w
przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej Sąd może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
⇒ stan wyższej konieczności – ktoś poświęca cudze dobro w celu zapobierzenia
bezpośredniemu niebezpieczeństwu grożącemu jakiemukolwiek dobru społecznemu lub dobru
jednostki. Można powołać się na stan wyższej konieczności jeżeli niebezpieczeństwo nie dało
się uniknąć w inny sposób, a dobro poświęcone nie przedstawia oczywiście wyższej wartości od
dobra chronionego. W przypadku przekroczenia stanu wyższej konieczności Sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
⇒ rozkaz przełożonego - nie popełnia przestępstwa żołnierz który dopuszcza się czyny
zabronionego będącego wykonaniem rozkazu chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia
przestępstwo.
⇒ zgoda pokrzywdzonego – nie zawsze jednak zwalnia od odpowiedzialności, są bowiem
pewne dobra jak życie i zdrowie człowieka którymi nie można swobodnie dysponować.
⇒ działanie w granicach obowiązku prawnego lub uprawnienia np. kat
⇒ ryzyko nowatorstwa – nie popełnia przestępstwa kto podejmuje decyzję o przeprowadzeniu
eksperymentu poznawczego medycznego, technicznego lub ekonomicznego jeżeli ostatni stan
wiedzy naukowej pozwala sądzić że eksperyment ten przyniesie istotne korzyści publiczne.
6