docEwaluacja projektu – Raport Końcowy „Współpraca transgraniczna
download 
Reklamacja Transkrypt
Ewaluacja projektu – Raport Końcowy „Współpraca transgraniczna
PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO Ewaluacja projektu – Raport Końcowy „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” Monika Szafarska Evaluation Abstract Given unstable, complex and truly cumbersome project implementation external environment: local institutional and political shake-ups (local self-governmental & mayoral elections lost by the beneficiary CEO, and resulting lack of beneficiary's financial flow, overall treat to its very existence; payment imbroglio: lagging advance p. and extremely late further tranches payments also due to the beneficiary mistakes) quality accomplishment of almost all (except the movie) set of envisaged products and results deserve recognition. Strong, unconditional commitment of HR involved in the project (CEO & the experts), extension of the scope & impact of the project (larger that envisaged number of participants, excelled & extended publication, wider international networking & outreach impact) should be appreciated. High added value of publication, workshops, training and Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO public interest in Good Practices Fairs shall be praised. Contents & substance of all project's materials (publication, posters, folders) as well as its high quality design shall be regarded as project's crucial strong point. However, in more general outlook, some problems do persist: Polish, especially rural NGOs are extremely weak in terms of own, non-project based, current financial sustainability (tailored, while restricted core funding is still needed), in result of above - they tend to be vastly depended on the local self-governments (what could hinder their very independence), while they very existence tend to be largely entrenched in local institutional & political context and its election shake-ups, one they may fall pray to (as materialized in the current project), the rural NGOs tend to be too leader driven & depended, lacking qualified personnel. Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO 1. Projekt realizowany przez: Lokalną Organizację Turystyczną „Brama na Bagna” w partnerstwie z Ecoproject Partnership (Białoruś, Mińsk) i PEIPSI CTC (Estonia, Tartu) w ramach programu Partnerstwa Transgranicznego finansowanego przez Norway Grants i Polski MSZ. 2. Niniejszy raport ewaluacyjny jest sporządzany na dzień 15 grudnia, już po zakończeniu wszystkich działań realizowanych w ramach projektu. Metodologia pracy: - analiza materiałów projektowych i dokumentacji projektowej; wywiady bezpośrednie: przedstawiciele BnB Alicja Mystkowska i Paweł Pogorzelski, szkoleniowcy i eksperci polscy Wojciech Szpociński, estońscy Margit Saare i białoruscy, beneficjenci białoruscy z miasta Wysokoie, beneficjenci z gminy Zawady – w tym wypowiedzi anonimowe dotyczące aktualnej sytuacji gminy i organizacji pozarządowych w gminie. 3. Działania realizowane w ramach projektu: - uczestnictwo w Summer CBC Academy/School, Varska, Estonia - warsztaty wykłady oraz festiwal dobrych praktyk Strękowa Góra połączona z wystawą nt. RDW i transgranicznej ochrony wód. Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO - opracowanie publikacji merytorycznych, materiałów projektowych, wydanie folderów edukacyjnych 4. Niezrealizowane działania: nie zrealizowano filmu przewidzianego w ramach projektu. Powodem były ograniczenia finansowe (o nich niżej). Środki na realizacje filmu zostaną, zgodnie z deklaracjami BnB zwrócone donorowi. 5. Summer School w Varska, Estonia – wysoko oceniona już w raporcie ewaluacyjnym cząstkowym, szczególnie przez wzgląd na dopuszczenie prezentacji z Polski i rozszerzenie sieci kontaktów / wsparcie instytucjonalne BnB i Eco-project. 6. Wartość merytoryczna materiałów / publikacji. Publikację wydano w języku angielskim i polskim. Wersja angielska jest szersza, liczy ponad 100 stron, polska jest nieznacznie krótsza niż angielska (z tłumaczeń beneficjenta wynika, że część powtarzających się informacji przed tłumaczeniem była skracana – co należy ocenić jako działanie na rzecz zwiększenia celowości wydatków i podniesienia atrakcyjności publikacji). Publikacja jest wydana w formie elektronicznej – budżet nie przewidywał druku, ale ma formę książkową. Wysoko należy ocenić opracowanie graficzne książki. Ocena Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO merytoryczna: artykuły w książce można podzielić na kilka działów: - artykuły dotyczące efektywności współpracy technicznej oraz transgranicznej (na bardzo wysokim poziomie lecz ściśle eksperckie); artykuły dotyczące zrównoważonego rozwoju; - analizy dotyczące otoczenia jeziora Maliszewskiego; - prezentacje dobrych praktyk: z UE, Białorusi, Polski i Estonii; - artykuły typowo szkoleniowe, ułatwiające aplikacje projektowe. Szczególnie interesujące są artykuły szkoleniowe – wyjątkowo kompletne, przejrzyście u strukturyzowane, aktualne i napisane komunikatywnym językiem. Jako takie mogą być użyteczne zarówno dla beneficjentów z Polski, jak i z Białorusi i zdecydowanie zasługują na szerokie rozpowszechnienie. Bardzo interesujące, przynoszące nowe informacje są wszystkie analizy dotyczące bezpośrednio gminy Zawady i zakresu ochrony jeziora Maliszewskiego i starannie dopracowany zarys projektu dot. energetycznego wykorzystania trzciny. Są to pozycje unikalne, bardzo ciekawe, narracja jest prowadzona z poziomu mikro – co jest wyjątkowo rzadkie w Polsce (widać tu pierwszy efekt szkoleń / Summer School w Varska, w Estonii). Prezentacje dobrych praktyk, szczególnie z Białorusi, nie zawierają wszystkich szczegółów umożliwiających ocenę ich faktycznej skuteczności i jako takie, nie spełniają oczekiwań ewaluatora. Można to tłumaczyć zaostrzającą się Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO sytuacją polityczną na Białorusi i niechęcią do udzielania poza jej granicami zbyt wielu szczegółowych informacji przez białoruskie NGO. Podejrzewać można, że brak szczegółów wynika z faktycznej fasadowości realizowanych przez Ecoprojekt działań. (o tym później) 7. Warsztaty projektowe w Strękowej Górze: wysoko należy ocenić użyteczność dla beneficjentów: szczególnie warsztatów projektowych i prezentację międzynarodowych najlepszych praktyk (w tym realizowanych przez partnerów projektu). W warsztatach uczestniczyły osoby bezpośrednio zainteresowane realizacją projektów (m.in. w ramach programu Leader, projektów transgranicznych). Zabrakło przedstawicieli lokalnych władz (zmiana władz po wyborach samorządowych) czy jakichkolwiek przedstawicieli administracji gminnej (o tym niżej). Natomiast wysoko należy ocenić zaproszenie dodatkowych nieprzewidzianych w projekcie czterech zainteresowanych osób z zrównoważonym Białorusi, młodych rozwojem liderów (studenci opinii stosunków międzynarodowych, biologii, geografii w Mińsku, pochodzący z miasta Wysokoie, miejscowości przygranicznej, której przedstawiciele już wcześniej uczestniczyli w projekcie realizowanym w gminie Zawady w ramach programu Polska Pomoc). Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO 8. Festiwal dobrych praktyk: Bardzo wysoko należy ocenić, merytorycznie i artystycznie, wystawę nt. transgranicznej ochrony wód prezentowaną w ramach festiwalu dobrych praktyk. Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem oglądających, a jakość wykonania sprawi, że wystawa może być prezentowana na stałe w siedzibie BnB lub na wystawach wyjazdowych – co zwiększa trwałość projektu i potencjał samej organizacji. Natomiast przesunięcie terminu festiwalu na listopad spowodowało, że niewykorzystany został cały jego potencjał: wykładów i wystawy nie można było prezentować na świeżym powietrzu, co zwiększa atrakcyjność i liczbę uczestników takich działań. 9. Ocena partnerów: Bardzo pozytywnie należy ocenić zaangażowanie organizacyjne i merytoryczne partnera estońskiego PEIPSI Transbordary Center. Zwraca uwagę szczególnie wysoka jakość przygotowanych przez Estończyków wykładów i obszerne publikacje dotyczące produktu turystycznego. Wydaje się, że przejściowe trudności w relacjach między BnB a Peipsi, mimo przejściowych trudności w trakcie realizacji projektu wynikających z przesunięć działań i nieterminowości rozliczeń, udało się przezwyciężyć. Wpływ mieli na to także zewnętrzni eksperci współpracujący Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO przy realizacji projektu, utrzymujący stałe, dobre relacje z ekspertami estońskimi (szczególnie p. Wojciech Szpociński). Natomiast niejasna jest rola i postawa partnera białoruskiego: mimo dużego zaangażowania na początku realizacji projektu (szczególnie dobra jakość wykładów w Varska) i formalnego spełnienia wszystkich wymogów stawianych przez organizatorów projektu (profesjonalne poprowadzenie wykładów, dostarczenie publikacji projektowych) młodzi białoruscy uczestnicy warsztatów sygnalizowali, że w rozmowach kuluarowych partner białoruski odmawiał im udzielania jakichkolwiek użytecznych informacji dotyczących konkursów / grantów (terminy, strony www, itd.). Jest to tym bardziej zaskakujące, że publicznie, na wyraźną prośbę moderatora warsztatów takich informacji udzielał, zawsze jednak przedstawicieli Ecoprojektu trzeba było prosić o szczegóły. O prawdziwości tego zarzutu podnoszonego przez niektórych uczestników potwierdza zakres artykułów wchodzących w skład publikacji projektowych (pełny, ale nie zawierający szczegółów umożliwiających weryfikację prawdziwości danych; Niezależnie teksty były przedmiotem intensywnej edycji językowej) czy decyzja o tym, że przedstawicielki Ecoprojektu będą wracać do Mińska przez Wilno, a nie samochodem z pozostałymi uczestnikami białoruskimi. Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO 10.Celowość wydatków i terminowość realizacji działań – Ze względu na powiązanie przyczynowo-skutkowe oba punkty zostały połączone w jedno. Celowość i adekwatność wydatków należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Szczególnie zakres merytoryczny i jakość publikacji świadczy o celowym wykorzystaniu pieniędzy w ramach projektu. (patrz punkt 6.) Beneficjent korzystał z pomocy księgowej, finansowanej w ramach projektu. Nie ustrzegło go to przed błędami w rozliczeniach, co przyczyniło się – w dłuższej perspektywie – do opóźnień w rozliczeniu projektu i miało negatywny wpływ na cały jego przebieg. Terminy działań realizowanych w ramach projektu były wielokrotnie przesuwane, co negatywnie wpływało na relacje z partnerami. Równocześnie, jak tłumaczy BnB, przesunięcia wynikały z opóźnień w rozliczaniu pierwszej i przekazaniu drugiej transzy projektu – pieniądze wpłynęły na konto BnB dopiero 23 grudnia (!) a więc zdecydowanie po zrealizowaniu wszystkich działań projektowych i zaledwie tydzień przed ostatecznym zamknięciem projektu (wliczając w to święta). Wymusiło to bardzo szybkie podpisywanie umów, m.in. zlecenie części działań Fundacji Polityki Rozwojowej (w tym niniejszej ewaluacji) – nie było już bowiem czasu na zawieranie indywidualnych umów z poszczególnymi wykonawcami, a ze względu na terminy ich wybór stał się znacznie ograniczony. Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO 11.Trudności napotkane w trakcie realizacji projektu: najważniejszą trudnością, która pojawiła się przy realizacji projektu, wpływając zarówno na jego przebieg, jak i na relacje między partnerami, były opóźnienia w płatnościach / przekazywaniu poszczególnych transz dofinansowania projektu. Nie wnikając, z czyjej winy dochodziło do tych opóźnień, zauważyć należy, że zrealizowane zostały wszystkie ryzyka zakładane w projekcie. Równocześnie, ze względu na sytuację polityczną – przegraną szefa Bramy na Bagna w wyborach samorządowych – zniknęło zabezpieczenie finansowe, jakim była gwarancja Gminy Zawady utrzymania płynności finansowej Bramy na Bagna. Brama na Bagna nie posiada właściwie żadnych samodzielnych środków, nie prowadzi działalności gospodarczej ani odpłatnej działalności pożytku publicznego. Nie wystawia też faktur (!), prowadzi bardzo ograniczoną księgowość. Do czasu zmiany na stanowisku wójta BnB działała w ścisłej współpracy z gminą. Po przegranej współpraca się załamała. BnB straciła nie tylko gwarancje finansowe, ale z dnia na dzień jej pracowników odcięto od służbowych telefonów, organizacji zagrożono wyrzuceniem z dotychczasowej siedziby (należącej do gminy), zaczęły się problemy administracyjne – osoby związane zawodowo z Gminą zaczęły się obawiać dalszej współpracy z BnB. Najsilniejszy kryzys nałożył się na przygotowanie i realizację tych działań, Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO których gospodarzem była BnB (warsztaty projektowe i festiwal dobrych praktyk tydzień po wyborach). O przerwaniu ciągłości instytucjonalnej w gminie świadczy fakt, że w działaniach nie uczestniczył żaden z przedstawicieli administracji samorządowej. Niemal anegdotycznie można traktować informację, że dosłownie kilka dni po wyborach zepsuł się bezprzewodowy internet działający w gminie Zawady (nagradzany jako dobra praktyka poprawiająca komunikację na terenach o rozproszonej zabudowie) i nie działa on do dziś – gdyż jest traktowany jako sukces i dzieło poprzedniego wójta. Podobnie anegdotycznie można traktować fakt, że w warsztatach w Strękowej Górze nie uczestniczył stażysta Bramy na Bagna, który uczestniczył w wyjeździe do Estonii. Jeszcze w czasie wyborów uczestniczył on czynnie w kampanii wyborczej, zarzucając uczestnikom projektu, że „samolotem polecieli za granicę i tam w hotelach mieszkali” co na wsi wywoływało ogromne zainteresowanie. Po kilku miesiącach od wyborów sytuacja organizacji pozarządowej częściowo ustabilizowała się – także dlatego, że korzysta ona z finansowania zewnętrznego i uczestniczy w wieloletnich projektach międzynarodowych, których nie można przerwać bez względu na to, kto rządzi w gminie (nie udało się np. zlikwidować międzynarodowego festiwalu rockowego i zastąpić go Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO lokalnym festiwalem disco polo, gdyż korzysta on właśnie z takiego wieloletniego finansowania). Do trudności ściśle bieżących doszły problemy strukturalne: niedostateczną liczbę wykwalifikowanej kadry na wsi (szczególnie znającej angielski), zbyt duże skoncentrowanie odpowiedzialności za całość życia społecznego na lokalnych liderach, a nawet klęska żywiołowa – wichury które w listopadzie zerwały linie elektryczne (i bezpowrotnie uszkodziły bezprzewodowy internet). 12.Sposoby pokonania trudności: nie udałoby się zrealizować projektu gdyby nie pomoc organizacyjna i finansowa podmiotów zewnętrznych, w tym Fundacji Polityki Rozwojowej, której eksperci od początku uczestniczyli w projekcie (warsztaty, szkolenia), a która w momencie największego kryzysu finansowała z własnych środków realizację projektu (na zasadzie nieodpłatnych pożyczek). W taki sposób zostały sfinansowane m.in. część wydatków na transport (busy, samoloty), zakwaterowanie. Prezes BnB z prywatnych pieniędzy zakładał m.in. za koszty wyżywienia uczestników szkoleń w Strękowej Górze. W tej chwili między FPR a BnB obowiązują jeszcze dwie niespłacone umowy pożyczki: opiewające w sumie na 14,5 tys. złotych. Pożyczki są udzielane na zachowanie płynności finansowej BnB w związku z realizacją projektu, udzielane są na zasadzie non-profit zgodnie z Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO celami statutowymi FPR, do których należy wspieranie małych organizacji pozarządowych działających na wsi i wspieranie współpracy międzynarodowej, szczególnie technicznej w zakresie pomocy rozwojowej. Oprócz FPR pożyczek, już na mniejsze kwoty, udzieliły BnB prywatne osoby. Działanie należy ocenić jako gospodarne i celowe – nie wiąże się z żadnymi kosztami ze strony BnB i mobilizuje osoby / instytucje zewnętrzne wokół tej organizacji pozarządowej. Tylko tak duże zaangażowanie pozwoliło organizacji przetrwać najtrudniejsze tygodnie listopada/grudnia 2010. Dziś można mówić, że organizacja „wychodzi na prostą”. 13.Ocena horyzontalna: - BnB potrzebuje pilnego uniezależnienia się finansowego, budowania kapitału żelaznego i instrumentów gwarantujących stabilność finansową. Utrata płynności finansowej i konieczność poszukiwania zewnętrznych gwarancji finansowych powinna być przestroga dla innych podobnych organizacji; - Zwłaszcza na wsi gwałtownie brakuje funduszy poręczeniowych, tanich źródeł finansowania gwarantujących płynność finansową organizacjom pozarządowym. Kredyty są dla nich zbyt drogie i niedostępne, gdyż te organizacje nie mają własnego majątku (siedziba z zasady użyczona). Natomiast ich działalność społeczna jest nie do przecenienia; Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO - wyjazdy osób aktywnych i wykształconych ze wsi, staje się czynnikiem ograniczającym rozwój cywilizacyjny – w perspektywie mikro, w sposób bardzo dobitny było to widoczne przy realizacji niniejszego projektu; - organizacje pozarządowe w zbyt dużym stopniu opierają się na osobie jednego lidera, nie budując odpowiedzialności „horyzontalnej”, rozproszonej na wiele osób. W ocenianym projekcie dotyczyło to zarówno Bramy na Bagna, jak i Ecoprojektu – który nie jest w stanie niezależnie funkcjonować po wyjeździe dotychczasowego szefa za granicę (brak wizji i niechęć do realizacji misji); - mimo trudności, istnieje pilna potrzeba prowadzenia prestiżowych, atrakcyjnych finansowo inicjatyw na wsi – brak oferty dla ludzi wykształconych będzie prowadziło do bardzo poważnych ograniczeń rozwojowych i cywilizacyjnych; - Zdecydowanie niepokojące jest nadmierne uzależnienie życia społecznego od władz lokalnych; Podsumowanie: Biorąc pod uwagę okoliczności, w których realizowany był projekt, zrealizowanie niemal wszystkich (z wyjątkiem filmu) założonych rezultatów musi budzić uznanie. Docenić należy duże zaangażowanie osób biorących udział w projekcie (także Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP PROGRAM PARTNERSTWA TRANSGRANICZNEGO ekspertów), rozszerzenie zakresu projektu (większa liczba uczestników, obszerniejsza publikacja, szersze kontakty międzynarodowe). Z zadowoleniem należy przyjąć wysoką wartość warsztatów, szkoleń i zainteresowanie Festiwalem Dobrych Praktyk adresowanym do ogółu mieszkańców. Docenić należy interesującą, bardzo wartościową merytorycznie i szeroką tematycznie publikację, jak też wysoką jakość materiałów projektowych – folderów edukacyjnych i wystawy. Problem pozostaje: ogromna słabość finansowa małych wiejskich organizacji, ich niebezpieczna zależność od władzy samorządowej (co w dużej mierze wynika z ogólnej słabości finansowej), pośrednio uwikłanie III sektora na polskiej wsi w lokalny kontekst instytucjonalno -polityczny w cyklu wyborczym, zależność organizacji od jednostek – liderów, wreszcie doskwierający brak wykształconych kadr. Projekt „Współpraca transgraniczna na rzecz bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju obszarów cennych przyrodniczo” dofinansowany w ramach Programu Partnerstwa Transgranicznego realizowanego przez Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne przy wsparciu finansowym udzielonym przez Norwegię ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP
