popularyzatorski opis rezultatów projektu

Nr wniosku: 179934, nr raportu: 19957. Kierownik (z rap.): prof. dr hab. Andrzej Antoni Zdziarski
Udział Polski w międzynarodowym projekcie astronomii gamma INTEGRAL (International
Gamma Ray Astrophysics Laboratory) był niewątpliwie jednym z kilku sztandarowych
przedsięwzięć polskiej astronomii w ostatnich dwóch dekadach. Był to pierwszy projekt
najwyższej klasy, w którym strona polska brała udział jako pełnoprawny uczestnik.
Udział naszego kraju w realizacji projektu INTEGRAL trwał (do chwili obecnej) 18 lat. W czasie
pierwszego etapu udziału w realizacji projektu strona polska skonstruowała i przetestowała
szereg elementów satelity INTEGRAL, które zostały umieszczone na jego pokładzie. Elementy te
są obecnie (14 lat po wystrzeleniu satelity) ciągle w pełni sprawne. Fakt ten jest godzien
szczególnego podkreślenia, ponieważ nie ulega obecnie najmniejszej wątpliwości, że we
wszystkich państwach rozwój technik kosmicznych jest jednym z istotnych motorów ogólnego
postępu technicznego w kraju. Włączenie się Polski do realizacji misji INTEGRAL stanowiło dla
naszego kraju pionierski krok na tej drodze. Obecny bardzo szybki rozwój firm sektora
kosmicznego w Polsce świadczy o tym, że był to krok udany.
Po wystrzeleniu satelity INTEGRAL (rok 2002), nasz udział w realizacji projektu polegał na
wykonywaniu (wspólnie z partnerami) obserwacji przy użyciu instrumentów satelity a następnie
przygotowywaniu publikacji analizujących uzyskane wyniki. Publikacje z udziałem polskich
autorów (których liczba w okresie 18 lat przekroczyła dwie setki) ukazujące się w czołowych
czasopismach astronomicznych świata przyczyniły się do znaczącego rozwoju takich czołowych
dziedzin współczesnej astrofizyki jak astrofizyka czarnych dziur i gwiazd neutronowych,
astrofizyka aktywnych jąder galaktyk czy astrofizyka kosmicznych błysków gamma. INTEGRAL
okazał się pod tym względem niezwykle efektywnym instrumentem, zaś ilość i jakość
uzyskanych wyników znacznie przekroczyła pierwotne oczekiwania.
Ostatni etap udziału Polski w misji INTEGRAL (który jest przedmiotem niniejszego raportu)
zaowocował 38 recenzowanymi publikacjami. Zawierają one zarówno liczne szczegółowe
wyniki jak też szersze analizy szeregu procesów i źródeł z dziedziny astrofizyki wysokich
energii. Spośród szczegółowych wyników warto wymienić analizę rozbłysku rentgenowskiego z
galaktyki NGC 4845. Szczegółowy model zjawiska prowadzi do wniosku, że powodem
rozbłysku było przypływowe rozerwanie przez centralną czarną dziurę tej galaktyki masywnej
planety (o masie ok. 15-30 mas Jowisza). Przy okazji wyznaczono masę czarnej dziury na ok.
300 000 mas Słońca. Innym interesującym wynikiem jest model centralnej czarnej dziury naszej
Galaktyki (Sgr A*) postulujący obecność magnetycznego pierścienia wokół czarnej dziury.
Model pozwala wyjaśnić obserwowaną emisję w podczerwieni. Szereg spośród omawianych
publikacji zawiera interesujące wyniki związane z wyznaczaniem mas czarnych dziur w różnych
typach obiektów oraz analizą zmienności ich emisji rentgenowskiej. Szereg publikacji zawiera
również interesujące wyniki dotyczące modelowania tzw. dżetów (szybkich strumieni materii)
wyrzucanych z okolic czarnych dziur. Spośród publikacji zawierających szersze analizy warto
wymienić publikację, która w oparciu o długotrwałe obserwacje 28 galaktyk tzw. typu Seyferta
(wykonane zarówno przy użyciu INTEGRALa jak i trzech innych satelitów rentgenowskich)
dokonuje wszechstronnej analizy kształtu widma emisji rentgenowskiej z tych obiektów.