Bocian

Bocian
Wstępne rozpoznanie coleopterofauny rezerwatu „Las Natoliński”,
wykonane przez Adama Woźniaka i Pawła Górskiego w okresie od 16.03
do 31.12.2001 roku
2008-01-17
Niniejsze opracowanie jest wstępem do badań owadów zasiedlających teren rezerwatu „Las
Natoliński” w Warszawie. Krótki okres badań rozpoczętych z dniem 16.03.2001 i
prowadzonych do końca roku 2001 nie pozwala na rozwinięcie i szerokie potraktowanie
zagadnienia, jakim jest rozpoznanie i badanie ogromnej liczby owadów żyjących na tym
terenie. Ze względu na kilkuletni cykl rozwojowy niektórych owadów, rozległość terenu,
sezonowość pojawu imago i ogrom prac, badania powinny być kontynuowane w przyszłych
latach. Jednak ponad dziewięć miesięcy prac w terenie przyniosło efekty w postaci wstępnej
oceny stanu lasu, przeglądu rzadkich i ciekawych gatunków- głównie chrząszczy oraz
szczegółowego określenia kierunków dalszych badań.
Dwóch entomologów - członków Mazowieckiego Towarzystwa Ochrony Fauny, badających
owady Rezerwatu Natolińskiego pragnie podziękować osobom pomagającym w naszej pracy:
pani Elżbiecie Gogolewskiej- zastępcy Dyrektora Centrum Europejskiego Natolin, pani Annie
Ronikier-Dolańskiej - Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody, panu Marcinowi
Sielezniewowi i pani Elżbiecie Wanat. Bez poparcia i pomocy wszystkich tych osób nasze
badania nie byłyby możliwe.
Biegacz wręgaty (Carabus cancellatus). Fot. Adam Woźniak
TEREN
Rezerwat „Las Natoliński” znajduje się w północno-wschodniej części Warszawy, na terenie
dzielnicy Mokotów. Według Katalogu fauny Polski, jego obszar zaliczony jest do Niziny
Mazowieckiej, a według Konorackiego (1977) w podziale fizyczno-geograficznym leży on w
mezoregionie geograficznym Doliny Środkowej Wisły.
Powierzchnia rezerwatu wynosi 104,72 ha, z czego obszary leśne wynoszą 96,7% całej
powierzchni.
Biogeograficznie rezerwat powiązany od północy z Rezerwatem "Skarpa Ursynowska" i od
południa z Rezerwatem „Las Kabacki”. O jego unikalności w skali Europy stanowi fakt, że w
wielkich aglomeracjach nie spotykamy już tak dużych i dobrze zachowanych drzewostanów.
Szczególną uwagę zwracają doskonale zachowane sędziwe dęby, z których jeden - Dąb
Mieszko znajdujący się tuż za siatką, przy ul. Nowoursynowskiej jest najstarszym i
najokazalszym dębem w Warszawie. Na terenie rezerwatu spotykamy różnorodny
drzewostan - niekiedy przekształcony przez człowieka, a niekiedy o cechach drzewostanu
zbliżonego do naturalnego.
Wyróżniono tu cztery typy lasu:
1. Las jesionowo-olszowo-dębowy Fraxineto-Alneto-Quercetum,
2. Las sosnowo-dębowy Pineto-Quercetum,
3. Las grabowo-dębowy Carpineto-Quercetum,
4. Dąbrowa Quercetum.
Od strony południowej biegnie kanał, który na terenie Natolina rozszerza się tworząc staw.
Wody ze stawu odpływają rozdzielającym się kanałem na południowy zachód w kierunku
Ursynowa i na wschód do jeziora w Powsinku.
Prace prowadzono głównie na terenach zwartych drzewostanów i na ich pobrzeżach. Badań
wymagają środowiska niezalesione oraz wodne.
Kostrzeń baryłkowaty (Sinodendron cylindricum). Fot. Adam Woźniak
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono w 2001 roku, w sumie od dnia 16.03.2001 do 31.12.2001 odbyto 22
wyprawy. Jednodniowe, dzienne ekspedycje zajęły łącznie ok. 200 godzin prac w terenie.
Najintensywniej badano dębowy szpaler biegnący przez środek Rezerwatu oraz zadrzewione
okolice północno-zachodniej, północnej i południowo-wschodniej części lasu.
W okresie od marca do maja i od października do grudnia zbierano drewno zasiedlone przez
larwy, zakładając hodowle , co pozwoliło na stwierdzenie kilku gatunków rzadkich chrząszczy
trudnych do zaobserwowania w warunkach naturalnych. Wczesną wiosną i jesienią
przeglądano spróchniałe pnie drzew i pniaki w poszukiwaniu owadów zimujących. W sezonie
wegetacyjnym, przy odłowie imagines stosowano metodę na upatrzonego tj. wyszukiwano
owady na kwiatach, pniach, powalonych drzewach, gałęziach, roślinach zielnych i podczas
lotu. Inną metodą było przeglądanie owadów schwytanych w pułapkę świetlną ustawioną
przez M. Sielezniewa w pobliżu wejścia od ul. Pałacowej. Z większości zebranego i
spreparowanego materiału zostanie założona kolekcja poglądowa, zawierająca okazy oraz
obrazy żerowisk owadów w drewnie.
PRZEGLĄD WYBRANYCH GATUNKÓW CHRZĄSZCZY
I. Przedstawiciele rodzaju biegacz Carabus z rodziny biegaczowatych Carabidae
Carabus (s. str.) arvensis HERBST
Carabus (s. str.) granulatus L.
Carabus (Archicarabus) nemoralis MÜLL
Carabus (Tachypus) cancellatus ILL.
Carabus (Oreocarabus) hortensis L.
Carabus (Chrysocarabus) auronitens FABR.
Wszystkie wyżej wymienione gatunki zostały zaobserwowane w sezonie wczesnowiosennym
i jesienno-zimowym podczas zimowania pod korą próchniejących pni i pniaków. Są to gatunki
dużych, drapieżnych chrząszczy niezbędnych w prawidłowo funkcjonujących ekosystemach.
Ich rola w przyrodzie polega na zjadaniu ogromnej ilości innych owadów. Wszystkie gatunki z
rodzaju biegacz w Polsce podlegają ochronie prawnej ze względu na swą pożyteczność.
II. Żukokształtne Scarabaeoidea
1. Dorcus paralellelipipedus (L.)
2. Sinodendron cylindrycum (L.)
Oba gatunki z rodziny jelonkowatych Lucanidae znajdują się pod ochroną w województwie
Mazowieckim wg załącznika nr 1 do rozporządzenia nr 257 Wojewody Mazowieckiego z dnia
05. 10. 2001.
Pierwszy z nich o polskiej nazwie rodzajowej ciołek, jest nieczęstym gatunkiem związanym ze
starym, próchniejącym drewnem liściastym, głównie dębowym.
Drugi - kostrzeń - to gatunek o charakterze występowania borealno-górskim, zasiedlający
głównie grab. Na nizinie mazowieckiej jest gatunkiem wyjątkowo rzadkim. W rezerwacie
znaleziono imago (kilkanaście exx.) w drewnie grabu 16.03.2001 i jeden ex w naturze
07.06.2001.
3. Trox scaber (L.)
4. Osmoderma eremita (SCOP.)
5. Protaetia (Cetonischema) aeruginosa (DRURY)
Trzeci z wymienionych chrząszczy z rodziny modzelatkowatych Trogidae jest rzadkim
gatunkiem odżywiającym się organicznymi odpadkami. Został odłowiony w pułapkę świetlną
w czerwcu 2001.
Pachnica Osmoderma eremita to gatunek zagrożony i chroniony w skali Europy. Jest to
chrząszcz charakterystyczny dla starych, pierwotnych dąbrów, z których nie są usuwane
wiekowe, spróchniałe i powalone drzewa. Ten okazały (ponad 4 cm długości) i piękny
kruszczycowaty Cetoniidae ma doskonałe warunki rozwojowe w Rezerwacie, a jego
populacja jest dość liczna.
Kwietnica Protaetia aeruginosa to drugi chroniony i okazały gatunek z rodziny
kruszczycowatych spotykany w Rezerwacie. Jaskrawe metalicznie zielono ubarwione
chrząszcze spotykamy od maja do lipca latające w koronach drzew, nad drogami i
przesiekami leśnymi. Jego larwy żerują w próchnie liściastym, prawdopodobnie w dziuplach i
próchnowiskach wysoko w koronach drzew. W 2001 roku na badanym terenie spotkano 5
osobników.
Łucznik korzeniowiec (Stenocorus meridianus). Fot. Adam Woźniak
II. Kózkowate Cerambycidae
Najwięcej prac badawczych poświęcono tej rodzinie chrząszczy. Spośród blisko 30 gatunków
zaobserwowanych w Rezerwacie szczególnie ciekawe są :
1. Tetropium fuscum (FABR.)
2. Stenocorus meridianus (L.)
3. Cortodera humeralis (SHALL.)
4. Ropalopus marcopus (GERM.)
5. Anaglyptus mysticus (L.)
6. Oplosia cinerea (MULS.)
7. Exocentrus punctipennis MULS.
Pierwszy z gatunków (borówka matowa) jest chrząszczem związanym z martwymi świerkami,
na Mazowszu spotykanym rzadko. Dnia 18.04.2001 znaleziono czynne żerowiska larw w
stojącym, martwym świerku i wydobyto szczątki imago.
Druga kózka (łucznik korzeniowiec) jest gatunkiem bardzo rzadkim i na Mazowszu
chronionym. Wieloletni rozwój larwalny przebiega w korzeniach i martwych, grubych konarach
leżących na ziemi różnych drzew liściastych. Postacie dorosłe latem spotykamy na kwiatach.
Na terenie Rezerwatu dnia 07.06.2001 na liściach kwitnącego derenia została zauważona
samica łucznika.
Trzeci gatunek (Cortodera humeralis) jest rzadkim, ciepłolubnym gatunkiem związanym z
dębami. 23.05.2001 obserwowano jeden ex. na ścianie budynku w zachodniej części
Rezerwatu.
Czwarty gatunek, o polskiej nazwie rodzajowej węglarek, jest gatunkiem charakterystycznym
dla Mazowsza, na pozostałym terenie kraju spotykanym wyjątkowo rzadko. W rezerwacie Las
Natoliński zasiedla usychające konary i cienkie pnie różnych drzew liściastych. Dnia
16.03.2001 z zebranego wycinka pnia grabu wyhodowano 2 imagines 02.04.2001.
Chrząszcze spotykano też na kwiatach głogu na początku maja.
Piąta kózka (cioch) to rzadki, chroniony na Mazowszu i pięknie ubarwiony chrząszcz.
Kilkakrotnie odnotowany na kwitnących głogach i dereniach w maju i czerwcu roku 2001.
Rozwój odbywa w twardym drewnie pieńków grabu i dębu. W Lesie Natolińskim ma on jedno
z nielicznych stanowisk na Mazowszu.
Szósty gatunek (popielatka) to owad związany ekologicznie z lipą. 18. 04. 2001 zebrano kilka
wycinków butwiejących gałęzi lipowych, z których w dniach 01-07.05.2001 uzyskano kilka
imagines. Jest to nieczęsty chrząszcz, prowadzący skryty tryb życia.
Siódmy kózkowaty (bierka) to niewielki chrząszcz rozwijający się w cienkich gałązkach wiązu,
rzadko spotykany w całym kraju. 18.04.2001 pozyskano gałązkę wiązową z okolic bramy przy
ul. Pałacowej, z której 03.06.2001 uzyskano 6 imagines.
W 2001 trwały poszukiwania ciekawego gatunku kózki - rębacza dębowego Rhagium
sycophanta (SHRANK), którego jedyny okaz w Warszawie schwytano w połowie XX wieku na
dębie Mieszka. Jednak badania na razie nie potwierdziły występowania tego chrząszcza w
rezerwacie Las Natoliński.
PODSUMOWANIE
Rezerwat „Las Natoliński” w Warszawie jest wyjątkowo cennym trenem o wielkich walorach
przyrodniczych. Pierwszy rok badań nad owadami zamieszkującymi las, potwierdza jego
unikatowość i znaczenie jako obszaru chronionego w skali województwa. Gospodarka leśna,
polegająca na niewielkiej i przemyślanej ingerencji człowieka w procesy życiowe lasu pozwala
nam dziś oglądać i badać przyrodę zbliżoną do pierwotnej. Wiele ciekawych i rzadkich
zwierząt nie tylko owadów, żyjących na terenie rezerwatu znajduje się na liście zwierząt
chronionych. Naszym zamierzeniem jest dalsze badanie entomofauny w Lesie Natolińskim, w
celu stwierdzenia i skatalogowania różnych grup owadów. W oparciu o wyniki badań będzie
można określić ogólną kondycję lasu i zaproponować skuteczne metody jego dalszej
pielęgnacji i ochrony. Umożliwienie dalszych prac badawczych w lesie przyczyni się do
lepszego poznania, promowania i ratowania tego pięknego zakątka mazowieckiej przyrody.
Adam Woźniak