Zdolność prawna — możność bycia podmiotem praw i obowiązków
Transkrypt
Zdolność prawna — możność bycia podmiotem praw i obowiązków
PRAWO OSOBOWE. ZDOLNOŚĆ W PRAWIE Zdolność prawna — możność bycia podmiotem praw i obowiązków; ma ją każdy podmiot uczestniczący w obrocie prawnym. Zdolność do czynności prawnych — możność kształtowania swoich praw i obowiązków w drodze czynności prawnych. Zdolność sądowa — możność reprezentowania swoich praw w sądzie. Zdolność prawną ma każda osoba fizyczna (nawet przed urodzeniem) do śmierci. Zdolności do czynności prawnych nie ma natomiast w świetle prawa polskiego żaden człowiek przed ukończeniem 13 roku życia. Nie może on np. niczego kupować, a jakakolwiek czynność prawna przez niego przedsięwzięta będzie uznana za nieważną. Istnieje od tego pewien wyjątek — zgodnie z art. 14 ust. kc „gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych”. Zdolność do czynności prawnych ograniczoną mają ludzie od ukończenia 13 roku życia do uzyskania pełnoletności. W zasadzie nadal nie mogą oni dokonywać czynności prawnych, chyba że chodzi to o umowę zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Jednakże są pewne sytuacje, w których dokonana przez nich czynność prawna o większym znaczeniu ekonomicznym czy społecznym będzie ważna, a mianowicie: 1) do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego; 2) ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela; 3) osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych; 4) jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna; 5) osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi; 6) jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą (pod warunkiem, że są to czynności prawne, do których dokonania wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego). Zdolność do czynności prawnych pełną mają osoby pełnoletnie. Pełnoletnim jest w prawie polskim każdy, kto ukończył 18 lat lub każda dziewczyna, która po ukończeniu 16 roku życia uzyskała zgodę na zamążpójście i czynności tej dokonała (nie traci ona pełnoletności mimo rozwodu lub unieważnienia małżeństwa przed jej 18 rokiem życia). Przesłanką do braku pełnej zdolności do czynności prawnej może być poza wiekiem także ubezwłasnowolnienie człowieka. Jest to pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych lub ograniczenie tejże przez sąd i poddanie owej osoby pieczy prawnej wykonywanej przez jej przedstawiciela ustawowego. Ubezwłasnowolnienie zachodzi wtedy, gdy istnieją okoliczności przemawiające za tym, że dany człowiek z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, może nie być zdolny do prowadzenia swych spraw (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub potrzebna mu jest pomoc i kontrola w prowadzeniu jego spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe). W przypadku braku zdolności do czynności prawnych (w tym ubezwłasnowolnienia całkowitego) ustanawia się dla danej osoby opiekuna, zaś w razie ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym ubezwłasnowolnienia częściowego) — kuratora. Przedstawiciel ustawowy to osoba reprezentująca z mocy prawa (rodzice) lub na mocy orzeczenia sądowego (kurator lub opiekun) osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnej. Kurator bądź opiekun mogą być ustanowieni dla dziecka, jeśli nie ma ono rodziców, albo gdy nie wywiązują się oni ze swych obowiązków rodzicielskich w sposób właściwy. Osoba prawna to grupa osób lub środków materialnych trwale zespolona w celu realizacji określonych zadań w postaci jednostki organizacyjnej, wyposażonej w osobowość prawną. Osoby prawne zawsze mają pełną zdolność do czynności prawnych. Czynności tych dokonują przez swoje organy w sposób przewidziany w prawie i w zgodnym z regulacjami prawnymi statucie. Według art. 33 kc osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz te jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne przyznają wyraźnie osobowość prawną. Sposoby powstania osoby prawnej: 1) akt organu państwa — ustawa, rozporządzenie lub akt erekcyjny (forma decyzji administracyjnej); 2) sposób normatywny — prawo określa przesłanki, po spełnieniu których jednostka organizacyjna staje się osobą prawną; występuje tu kontrola państwa w postaci rejestru, do którego wpis jest często niezbędny do zaistnienia tejże osoby; 3) sposób koncesyjno-zezwoleniowy — nie wystarcza tu porozumienie założycieli tworzące jednostkę organizacyjną ani spełnienie określonych przesłanek, wymaga się tu jeszcze zgody organu państwowego bądź samorządowego, którego decyzja może mieć niekiedy charakter dość arbitralny. Wyróżnia się dwa rodzaje osób prawnych: 1 1) korporacje (osoby prawne typu osobowego) — jeśli osoba ta została stworzona w zasadzie poprzez połączenie co najmniej dwu osób (fizycznych lub prawnych) w jednostkę organizacyjną; 2) zakłady (osoby prawne typu fundacyjnego) — jeśli osoba ta została stworzona poprzez połączenie środków materialnych w jednostkę organizacyjną, którą zatrudnieni w niej ludzie jedynie obsługują, a inni z niej korzystają (tych zwie się destynatariuszami). Poza osobami prawnymi znamy jeszcze inne typy jednostek organizacyjnych: Ø ułomne osoby prawne — jednostki, którym prawo przyznało wiele spośród możliwości do działań prawnych, ale nie dało im osobowości prawnej; Ø pozbawione osobowości prawnej — nie mogą samodzielnie działać prawnie, chyba że działają w pewnym sensie dla nich członkowie tychże jednostek albo podmioty sprawujące pieczę prawną nad tymiż jednostkami. korporacje Ø stowarzyszenia Ø spółdzielnie Ø spółki z o.o. Ø Ø Ø Ø Ø Ø zakłady Skarb Państwa przedsiębiorstwa państwowe banki szpitale fundacje spółki akcyjne Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø ułomne osoby prawne spółki jawne spółki komandytowe spółki partnerskie spółki komandytowo-akcyjne państwowe czy samorządowe jednostki budżetowe wspólnoty mieszkaniowe stowarzyszenia zwykłe Bardzo istotne dla prawa jest znaczenie pojęcia przedsiębiorstwa, które nie jest jednolite: 1) w znaczeniu funkcjonalnym — stała i zawodowa działalność gospodarcza; tak mówi się o prowadzeniu przedsiębiorstwa, o zakresie czyjegoś przedsiębiorstwa; 2) w znaczeniu przedmiotowym — zespół środków produkcji, kompleks majątkowy odpowiednio zorganizowany w celu prowadzenia określonej działalności gospodarczo-zawodowej; 3) w znaczeniu podmiotowym — podmiot praw i obowiązków powstających z racji prowadzenia przedsiębiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym. Przedsiębiorstwo to także całość w znaczeniu gospodarczym (potocznie mówi się tu o tzw. „firmie”, jakkolwiek w prawie słowo to ma inną, dokładnie zdefiniowana treść). W ramach przedsiębiorstwa wyróżnia się zakłady (chodzi tu o inne znaczenie tego słowa niż osoba prawna typu fundacyjnego). Zakład to podstawowa forma organizacyjno-prawna jednostek gospodarczych; jednostka organizacyjna stanowiąca pewna całość pod względem technicznym, lokalizacyjnym i organizacyjnym. Nie ma on osobowości prawnej, lecz wchodzi w skład jednostki, która takową posiada. Jego odrębność ma charakter wewnętrzny. 1 Istnieją od tego prawidła pewne wyjątki, a mianowicie spółki jednoosobowe.