Kule lodowe na Półwyspie Helskim

Kule lodowe na Półwyspie Helskim
kontradmirał dr inż. Czesław Dyrcz
Rektor-Komendant Akademii Marynarki Wojennej, Gdynia
W ostatnich dniach stycznia 2014 roku na Półwyspie Helskim w rejonie Jastarni (pomiędzy
molem a wejściem do portu) od strony Zatoki Puckiej pojawiły się na brzegu ciekawe formy
lodu morskiego – kule lodowe. To niezwykle rzadkie na wodach polskiego wybrzeża
zjawisko oceanograficzne. Najbardziej zaskakujące jest to, że wystąpiło ono w warunkach
wody słonej. Kule lodowe powstałe na wodach Zatoki Puckiej miały około 15 cm średnicy.
W latach ubiegłych zjawisko to było obserwowane na jednym z Wielkich Jezior Ameryki
Północnej – na trzecim co do wielkości i całkowicie słodkowodnym jeziorze Michigan. Tam
wielkość kul lodowych osiągnęła 25 cm.
Fot. 1. Lodowe kule powstałe na jeziorze Michigan w dniu 21.02.2013 r.
(Fot. L. Olmsted)
Kule lodowe na Półwyspie Helskim
Powstanie kul lodowych na akwenie słonowodnej Zatoki Puckiej jest oceniane jako
wyjątkowe, rzadkie i bardzo interesujące zjawisko oceanograficzne związane z tworzeniem
form lodu morskiego. Na powstanie kul lodowych na wybrzeżu Półwyspu Helskiego w okolicy
Jastarni wpłynęło wiele warunków, które wystąpiły jednocześnie podczas ostatnich dni
stycznia bieżącego roku. Należy do nich zaliczyć:
▪
długotrwały wiatr o kierunku południowym i południowo-wschodnim o sile 4–6 ºB
powstały ze względu na umiejscowienie wyżu barycznego rozbudowanego nad
Finlandią i północno-zachodnią Rosją;
▪
wysoką falę morską wygenerowaną na styku Zatoki Puckiej i Półwyspu Helskiego
oraz wydłużoną drogę jej spływu w strefie styku z lądem;
▪
niską temperaturę powietrza sprzyjającą oddawaniu do atmosfery ciepła przez wodę
morską i powstawaniu lodu morskiego;
▪
ochłodzenie mas wody do temperatury zamarzania wody o danym zasoleniu;
▪
konfigurację głębokości morza (dna morskiego) w strefie przybrzeżnej oraz
powiększoną strefę spływu fali toczącej formy lodowe ze względu na obniżenie
poziomu morza w związku z długotrwałym oddziaływaniem układu wysokiego
ciśnienia.
Fot. 2. Kule lodowe rozmieszczone na wschód od mola w Jastarni (01.02.2014 r.)
(Fot. C. Dyrcz, 01.02.2014 r.)
2
Kule lodowe na Półwyspie Helskim
ok. 15 cm
Fot. 3. Rozmiar kul lodowych obserwowanych w Jastarni (01.02.2014 r.)
(Fot. C. Dyrcz, 01.02.2014 r.)
Fot. 4. Kule lodowe w Jastarni z widocznym niskim stanem wysokości morza
w dniu obserwacji 01.02.2014 r.
(Fot. C. Dyrcz, 01.02.2014 r.)
3
Kule lodowe na Półwyspie Helskim
Na Zatoce Puckiej poddanej długotrwałemu działaniu wiatru i wygenerowanej fali wystąpiło
intensywne wiatrowe mieszanie wód powierzchniowych, które doprowadziło do ich oziębienia
w całej masie. W rezultacie oziębienia wody do temperatury zamarzania kryształy lodu
powstawały nie tylko na powierzchni, ale także wewnątrz wychłodzonych mas wody Zatoki
Puckiej, szczególnie w strefie brzegowej i w obszarze styku z krawędzią pływającego lodu.
Typowym zjawiskiem dla takich warunków jest powstawanie śryżu, a następnie lepy lodowej
i krążków lodowych.
Nałożenie się warunków sprzyjających powstaniu kul lodowych doprowadziło w efekcie do
procesu, w którym lód znajdujący się w strefie spływu marznącej wody morskiej rozbity
został na drobną krę, a fala toczyła ją po piasku, tworząc regularne, gładko wyszlifowane
bryły lodu.
Określania i opisu form lodowych dokonuje się przede wszystkim podczas obserwacji
wzrokowych. Kule lodowe są regionalną osobliwością procesów lodowych poznanych na
brzegach jeziora Michigan i obecnie na wybrzeżu Zatoki Puckiej w pobliżu Jastarni.
4