Literatura współczesna w szkole ponadgimnazjalnej

Literatura współczesna
w szkole
ponadgimnazjalnej.
opracowała
Elżbieta Anioła
Podstawa programowa
Rozporządzenie MEN z dnia 6 listopada
2003 roku:
kształcenie w zakresie
podstawowym:
S. Wyspiański „Wesele”,
W. Reymont „Chłopi”(tom I),
S. Żeromski „Ludzie bezdomni”,
S. Żeromski „Przedwiośnie”,
W. Gombrowicz- fragment prozy,
wybrany utwór z prozy XX wieku
(na przykład M. Dąbrowskiej, Z.
Nałkowskiej),
wybrany dramat XX wieku
(S. Mrożka, T. Różewicza),
T. Borowski- wybrane opowiadania
Projekt nowego Rozporządzenia MEN
w sprawie podstawy programowej –
z 5 października 2006 roku:
kształcenie w zakresie
podstawowym:
S. Wyspiański „Wesele”,
W. Reymont „Chłopi”(tom I),
S. Żeromski „Ludzie bezdomni”,
S. Żeromski „Przedwiośnie”,
W. Gombrowicz- fragment prozy,
wybrany utwór z prozy XX wieku (na
przykład M. Dąbrowskiej, Z.
Nałkowskiej),
wybrany dramat XX wieku
(S. Mrożka, T. Różewicza),
T. Borowski- wybrane opowiadania
Podstawa programowa
G. Herling- Grudziński „Inny świat”,
wybór poezji polskiej XX wieku (B.
Leśmiana, L. Staffa, J. Tuwima, M.
Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Cz.
Miłosza, K. K. Baczyńskiego,
T. Różewicza, Z. Herberta,
M. Białoszewskiego,
W. Szymborskiej,
S. Barańczaka,
J. Twardowskiego),
wybrane fragmenty prozy
dokumentalnej (reportaż, dziennik,
pamiętnik) i eseistycznej,
utwory współczesne
zaproponowane przez uczniów
i nauczyciela,
inne teksty kultury,
wybrana powieść XX wieku
w zakresie literatury powszechnej,
J. Conrad- wybrany utwór.
G. Herling- Grudziński „Inny świat”,
wybór poezji polskiej XX wieku (B.
Leśmiana, L. Staffa, J. Tuwima, M.
Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Cz.
Miłosza, K. K. Baczyńskiego,
T. Różewicza, Z. Herberta,
M. Białoszewskiego,
W. Szymborskiej,
S. Barańczaka,
J. Twardowskiego),
Jan Paweł II „Pamięć i tożsamość”,
wybrane fragmenty prozy
dokumentalnej (reportaż, dziennik,
pamiętnik) i eseistycznej,
utwory współczesne
zaproponowane przez uczniów
i nauczyciela,
inne teksty kultury,
wybrana powieść XX wieku
w zakresie literatury powszechnej
Podstawa programowa
kształcenie w zakresie
rozszerzonym:
W. Gombrowicz „TransAtlantyk”,
M. Kuncewiczowa
„Cudzoziemka”,
Witkacy „Szewcy”,
F. Kafka „Proces”,
M. Bułhakow „Mistrz
i Małgorzata”.
kształcenie w zakresie
rozszerzonym:
W. Gombrowicz „TransAtlantyk”,
M. Kuncewiczowa
„Cudzoziemka”,
Witkacy „Szewcy”,
F. Kafka „Proces”,
M. Bułhakow „Mistrz
i Małgorzata”,
Abp K. Majdański „Będziecie
Moimi świadkami”.
Standardy wymagań egzaminacyjnych
• W. Gombrowicz „Ferdydurke” (wybrane rozdziały);
• Z. Nałkowska „Granica”;
• T. Borowski „Pożegnanie z Marią” („Pożegnanie z Marią”,
„Proszę państwa do gazu”, „U nas w Auschwitzu…”,
„Bitwa pod Grunwaldem”);
• S. Mrożek „Tango”;
• H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”;
• J. Conrad „Jądro ciemności”;
• A. Camus „Dżuma”
Współczesność
• epoka otwarta;
• przestrzeń indywidualnych odkryć;
• czas różnorodnych zjawisk kulturowych;
• okres przełomów, wydarzeń politycznospołecznych;
• epoka chaosu i ciągłych poszukiwań;
Współczesność
Wiek XX:
wojny światowe,
totalitaryzmy,
klęski i triumfy demokracji,
walki o prawa jednostki,
holokaust,
egzystencjalizm,
rozkwit cywilizacji technicznej,
kryzys ideałów,
awangarda,
postmodernizm,
Wiek XXI:
zapowiedź zmierzchu kultury
słowa,
rozkwit kultury elektronicznej
i multimedialnej,
czas dominacji kultury
popularnej,
koniec wielkich narracji,
rozkwit prozy reportażowej,
kronikarskiej,
autobiograficznej,
dziennikarskiej,
literatura fantasy,
PORTRETY DAT
•
•
•
•
1939 – 1945 – czas wojny i okupacji;
1945 – 1948 – czasy względnej swobody twórczej;
1949 – 1953 – socrealizm (realizm socjalistyczny);
1954 – 1956 – czasy odwilży (złagodzenie zakazów
krępujących twórczość);
• 1956 – 1960 – czas „odwilży październikowej”;
• 1960 – 1968 – okres „małej stabilizacji”;
• 1968 – 1989 – okres fermentu politycznego i kulturalnego;
• 1990 – 1999 – czas poszukiwań, reorganizacji; przejście
do nowej ery; elementy postmodernizmu;
1939 – 1945 – czas wojny i okupacji
•
•
•
•
•
•
Krzysztof Kamil Baczyński
Tadeusz Gajcy
„Sztuka i Naród”
Tadeusz Borowski
Andrzej Trzebiński
„pokolenie Kolumbów”;
„pokolenie spełnionej apokalipsy”;
1945 – 1948 – czasy względnej swobody twórczej
• cenzura (kontrola wszelkich dziedzin kultury);
• tematyka wojenna;
• literatura lagrowa i łagrowa (opowiadania T.
Borowskiego, Z. Nałkowskiej, utwory G. HerlingaHerlingaGrudzińskiego);
• literatura faktograficzna (reportaże Melchiora
Wańkowicza );
• literatura rozrachunkowa („Mury Jerycha”
Tadeusza Berezy, „Węzły życia” Zofii
Nałkowskiej;
• literatura emigracyjna;
1949 – 1953 – socrealizm (realizm socjalistyczny);
•
•
•
•
•
•
•
tendencyjność;
podporządkowanie ideologii komunistycznej;
zafałszowywanie rzeczywistości;
schematyczność;
nowomowa (język jako narzędzie ideologii);
mierne efekty artystyczne;
powieść produkcyjna („Przy budowie” Tadeusza
Konwickiego, „Traktory zdobędą wiosnę” Witolda
Zalewskiego);
1954 – 1956 – czasy odwilży (złagodzenie zakazów
krępujących twórczość);
•
•
•
•
•
pokolenie „Współczesności”(pokolenie’56);
Zbigniew Herbert (nurt klasycystyczny);
Miron Białoszewski (nurt lingwistyczny);
Stanisław Grochowiak (turpizm);
Jerzy Harasymowicz (tradycja ludowej
fantastyki);
• Marek Hłasko „Pierwszy krok w chmurach”;
1956 – 1960 – czas „odwilży październikowej”
• pokolenie’56 (Edward Stachura, Rafał Wojaczek);
• wielonurtowość w prozie:
realizm („Sława i chwała” Jarosława
Iwaszkiewicza);
proza historyczna („Srebrne orły” Teodora
Parnickiego, utwory Pawła Jasienicy);
nurt wiejski;
nurt rozrachunkowy (Kazimierz Brandys „Matka
Królów”);
1960 – 1968 – okres „małej stabilizacji”
• Nowa Fala (Ewa Lipska, Stanisław Barańczak,
Adam Zagajewski):
domaganie się prawdy o współczesności;
„nazywanie rzeczy po imieniu jest jedyną szansą
literatury”;
kompromitowanie nowomowy (języka tworzącego
fałszywy obraz świata);
„szary człowiek” bohaterem utworów;
„Wiek XX – niekiedy wypowiadaliśmy te słowa z dumą,
niekiedy z żalem, wstydem i ubolewaniem, zafascynowani
wspaniałościami naszych czasów bądź przerażeni ich
marnością, podłością, przeciętnością. Mówiliśmy zatem
o literaturze XX wieku raz przekonani o jej dokonaniach
i ukontentowani jej rozległym dorobkiem, to znów
przeświadczeni, że nie dorównuje temu, co stworzyli dawni
geniusze, daleko jej bowiem do tragików greckich
i Szekspira, do Dantego i Mickiewicza, do Goethego
i Dostojewskiego. Wielka i zarazem mała, jaka jest
naprawdę?...”
(Michał Głowiński, „Skrzydła i pięta”, Kraków 2004)
SZTUKA WSPÓŁCZESNA
• W XX wieku zaliczono sztukę do grupy
pojęć otwartych (termin stworzony przez
Ludwiga Wittgensteina ), czyli takich,
które grupują w sposób luźny przedmioty
nie mające wyraźnych cech wspólnych,
jedynie coś, co Wittgenstein określił jako
"podobieństwo rodzinne"
SZTUKA WSPÓŁCZESNA
Cztery modele działania w sztuce:
• konstruowanie przedmiotów, których forma ma wszystkie
cechy niezbędne do tego, aby dany przedmiot uznać za dzieło
sztuki. (np. malowanie obrazu);
• dodawanie nowych cech do tych, które już zostały ustalone
jako właściwe dziełu sztuki. (np. Magdalena Abakanowicz
tworząc po raz pierwszy przestrzenną kompozycję z tkaniny
artystycznej);
• uznawanie dowolnych przedmiotów za dzieła sztuki, jeśli
tylko zostaną umieszczone w kontekście sytuującym je jako
takie. (np. Marcel Duchamp Fontanna);
• tworzenie teoretycznych obiektów o cechach tautologicznych,
będących wypowiedzią sztuki o sztuce (konceptualizm,
metasztuka);
SZTUKA WSPÓŁCZESNA
• Magdalena Abakanowicz (ur. 20 czerwca
1930 w Falentach) - polska rzeźbiarka,
laureatka licznych nagród; miała ponad 100
wystaw na całym świecie.
• Specjalizuje się w tworzeniu dużych,
figuralnych kompozycji przestrzennych w
oparciu o tkaninę, z wykorzystaniem także
innych materiałów, jak kamień, drewno i
brąz - zwanych od jej nazwiska abakanami.
SZTUKA WSPÓŁCZESNA
• Magdalena Abakanowicz
(całość instalacji)
„Nierozpoznani" na cytadeli w Poznaniu
Przygotowanie ucznia do odbioru tekstów
współczesnych
„Zrozumieć literaturę to tyle, co znać fakty,
kojarzyć pojęcia i samodzielnie umieć czytać.”
Aktywnie pracować z tekstem, dostrzegać
ciekawe związki, by móc dyskutować,
polemizować i próbować ułożyć własną opowieść
o pisarzach i ich dziełach.
(B. Kaniewska, A. Legeżyńska, P. Śliwiński, „Literatura
polska XX wieku”, Poznań 2005.)
Przygotowanie ucznia do odbioru tekstów
współczesnych (cele)
nauczyć odczuwania przyjemności w obcowaniu z tekstem literackim;
zapraszać do środka dzieła, skłonić do analizy i interpretacji tekstu;
poszukać wartości wokół siebie i w sobie przez kontakt z utworem
literackim (uczenie przez i dla wartości);
umieć wykorzystać w odbiorze tekstów konteksty, nawiązania;
łączyć utwór literacki z innymi tekstami kultury, by dostrzec
„wzajemne oświetlanie się sztuk” ;
łączyć kształcenie literackie z językowym;
dostrzegać tematy, problemy;
skłaniać do dyskusji, polemiki;
doskonalić sztukę pisania (rozprawka, recenzja, interpretacja utworu,
interpretacja porównawcza, artykuł, esej);