sprawozdanie z 44 th european muscle conference warszawa , 2 1
Transkrypt
sprawozdanie z 44 th european muscle conference warszawa , 2 1
S P R AW O Z D A N I E Z 4 4 TH E U R O P E A N MUSCLE CONFERENCE WA R S Z AWA , 2 1 - 2 5 W R Z E Ś N I A 2 0 1 5 R . pusie Uniwersytetu Warszawskiego European Muscle Conference (EMC) przy Krakowskim Przedmieściu 22/28, jest cyklicznym wydarzeniem, które co w gmachu dawnej Biblioteki Uniwerroku od ponad czterech dekad gości w sytetu Warszawskiego, łączącym trainnym europejskim kraju. Organizatodycję z nowoczesnością, co zapewniło rzy kolejnych konferencji są wybierani uczestnikom obrad doskonałą atmosfeprzez Zarząd Główny Europejskiego rę i komfort (Fot. 1). Lokalizacja miejsca Towarzystwa Mięśniowego (European konferencji w historycznym centrum Society for Muscle Research; ESMR), a Warszawy była również świetną okawybór miejsca spotkania dokonywazją dla uczestników do zanurzenia się ny jest w oparciu o uznanie osiągnięć w niepowtarzalnym warszawskim klinaukowych potencjalnych organizamacie. torów. Dlatego decyzja o organizacji konferencji jest wyróżnieniem W y s o i przywilejem ką rangę 44. dającym możliEMC nadali wość zaprezenhonorowi towania się na patroni konmiędzynarodoferencji: Miwym forum. W nister Nauki 2013 r. Zarząd i Szkolnictwa ESMR zdecyWyższego dował, że w – prof. Lena 2015 r. to preKolarska-Bostiżowe spobińska, Mitkanie badaczy nister Sportu mięśni zostanie Fot. 1. Miejsce Konferencji, dawna Biblioteka Uniwersytetu War- i Turystyki zorganizowane szawskiego Zdjęcie wykonane przez Agatę Ignatowicz-Bocian. - pan Adam przez naukowKorol, Prezyców z Polski. dent WarszaPodczas 43. EMC w Salzburgu we wrzewy – prof. Hanna Gronkiewicz-Waltz, śniu 2014 r. prof. Jolanta Rędowicz z Prezes Polskiej Akademii Nauk – prof. Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Jerzy Duszyński, Rektor Uniwersytetu M. Nenckiego PAN w Warszawie oraz Warszawskiego – prof. Marcin Pałys, prof. Joanna Moraczewska z UniwersyRektor Warszawskiego Uniwersytetu tetu Kazimierza Wielkiego w BydgoszMedycznego – prof. Marek Krawczyk, czy zaprosiły uczestników Konferencji Prezes Polskiego Towarzystwa Biochedo wzięcia udziału w 44. EMC, którą micznego – prof. Andrzej B. Legocki postanowiono zorganizować w Waroraz Dyrektor Instytutu Nenckiego szawie w dniach 21-25 września 2015 r. PAN – prof. Adam Szewczyk. Należy nadmienić, że w Polsce European Muscle Conference odbyła się po Funkcję przewodniczącej Komitetu raz drugi, po prawie czterdziestu latach Organizacyjnego objęła prof. Jolanta od siódmej edycji w 1978 r., której goRędowicz (Fot. 2), kierownik Pracowspodarzem był prof. Witold Drabikowni Molekularnych Podstaw Ruchów ski i jego współpracownicy z Instytutu Komórkowych Instytutu Nenckiego Nenckiego. w Warszawie, od lat prowadząca badania nad poznaniem mechanizmu 44. EMC, a więc drugie warszawskie skurczu mięśni i ruchu komórek. Do spotkanie badaczy mięśni zgromadziło współpracy prof. Rędowicz zaprosiła ponad trzystu czterdziestu uczestninaukowców z macierzystego Instytutu: ków i ośmiu wystawców. Badacze z caprof. Pawła Dobrzynia, prof. Andrzeja łego świata gościli na Głównym KamKasprzaka, prof. Pawła Pomorskiego Postępy Biochemii 62 (1) 2016 (odpowiedzialnego za stronę internetową Konferencji, w tym rejestrację uczestników i zbieranie streszczeń oraz redakcję programu konferencji i książki ze streszczeniami), dr Tomasza Prószyńskiego, prof. Urszulę Sławińską i prof. Krzysztofa Zabłockiego. Współorganizatorami konferencji były także inne ośrodki naukowe – Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego reprezentowany przez prof. Marię Annę Ciemerych-Litwinienko, Katedrę Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego reprezentowaną przez prof. Annę M. Kamińską oraz Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy reprezentowany przez prof. Joannę Moraczewską. W pracach Komitetu Organizacyjnego brali również udział prof. Małgorzata Daczewska i prof. Dariusz Rakus z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Konferencja była organizowana w ramach działalności naukowej Polskiego Towarzystwa Biochemicznego (sekcja: molekularne mechanizmy ruchliwości), przy wsparciu logistyczno-finansowym z Instytutu Nenckiego, Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Katedry Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Należy tu Fot. 2. Prof. Maria Jolanta Rędowicz. również wspomnieć o rzeszy studentów i doktorantów z wielu placówek naukowych z Warszawy, ale także z Torunia i Bydgoszczy, którzy jako wolontariusze pełni zapału pracowali 21 podczas Konferencji, dbając nie tylko o zaplecze logistyczno-techniczne, ale i o dobre samopoczucie uczestników. Organizatorzy otrzymali również znaczące wsparcie finansowe z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz sponsorów, którymi były firmy polskie i zagraniczne: Aurora Scientific z Kanady, Biomedica, Comesa Poland (przedstawiciel Beckman Coulter), DMT z Danii, Epperndorf, Ion Optix z Irlandii, LKB Biotech, Merck Millipore, MPW, Precoptic (przedstawiciel Nikon), Sartorius, VWR oraz Zeiss. Osiem z tych firm skorzystało z możliwości przedstawienia swojej oferty w postaci stoisk wystawienniczych podczas trwania Konferencji. Istotne było również wsparcie ze strony linii lotniczej LOT (zniżka na zakup biletów dla uczestników Konferencji) oraz wydawnictwa Springer Journals (dofinansowanie nagród dla młodych badaczy). Motywem przewodnim Konferencji było hasło „Muscle Research in Health and Disease”. Zamiarem organizatorów było stworzenie szerokiej platformy dla prezentacji i dyskusji najnowszych wyników badań i aktualnych poglądów na temat procesów rozwoju i mechanizmów funkcjonowania różnych rodzajów mięśni zarówno w stanach fizjologicznych, jak i patologicznych. W realizacji tego ambitnego celu wzięli udział wybitni naukowcy z Polski i zagranicy, którzy zostali zaproszeni do przewodniczenia sesjom naukowym. Udało im się namówić do przyjazdu do Warszawy wielu wspaniałych badaczy, niekwestionowanych liderów w swoich dziedzinach badań. Naukowy program konferencji (dostępny wraz z innymi informacjami na stronie internetowej Konferencji: www.emc2015.org.pl) obejmował jedenaście sesji plenarnych i towarzyszących im sesji plakatowych o następującej tematyce: „Acto-myosin interactions” (przewodniczący: prof. Andras Malnasi-Czismadia z Uniwersytetu im. Loranda Eötvösa w Budapeszcie i prof. Joanna Moraczewska z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), „Molecular motors” (przewodniczący: dr Anne Houdusse z Institut-Curie w Paryżu i prof. Andrzej Kasprzak z Instytutu Nenckiego), „Muscle cytoskeleton” (przewodniczący: dr Elisabeth Ehler z King’s College London i prof. Dietmar Fuerst z Uniwersytetu w Bonn), „Muscle development and repair” (przewodniczący: prof. 22 Maria Anna Ciemerych-Litwinienko z Uniwersytetu Warszawskiego i prof. Krzysztof Jagła z Uniwersytetu w Clermont-Ferrand, doktorat uzyskał w Polsce), „Neuro-muscular interactions” (przewodniczący: dr Tomasz Prószyński i prof. Urszula Sławińska, oboje z Instytutu Nenckiego), „Excitation-contraction coupling” (przewodniczący: prof. Laszlo Csernoch z Uniwersytetu w Debrecen i prof. Vincent Jacquemond z Uniwersytetu w Lyon), „Skeletal muscle diseases” (przewodniczący: prof. Anna M. Kamińska z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i prof. Dariusz Górecki z Uniwersytetu w Portsmouth, doktorat uzyskał w Polsce), „Heart and heart failure” (przewodniczący: prof. Danuta Szczęsna-Cordary z Uniwersytetu w Miami, doktorat uzyskała w Polsce i prof. Ingo Morano z Max-Delbrück-Center for Molecular Medicine w Berlinie), „Smooth muscle in health and disease” (przewodniczący: prof. Anders Arner z Karolinska Institutet i prof. Michael Walsh z Uniwersytetu w Calgary), „Muscle metabolism and bioenergetics” (przewodniczący: prof. Paweł Dobrzyń z Instytutu Nenckiego i prof. Dariusz Rakus z Uniwersytetu Wrocławskiego) oraz „Muscle exercise and plasticity” (przewodniczący: prof. Jan Celichowski z Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu i prof. Jerzy A. Żołądź z Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie). W sumie nadesłano ponad 250 streszczeń, z czego 169 zaprezentowano podczas sesji plakatowych. Największym zainteresowaniem, czego miarą była liczba zgłoszonych streszczeń, cieszyły się sesje dotyczące mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych oraz rozwoju i naprawy mięśni. z dwóch części. W pierwszej części dr Tomasz Prószyński z Instytutu Nenckiego wygłosił wykład o tym, jak być wydajnym i skutecznym naukowcem, a jednocześnie czerpać radość z pracy naukowej. Pomysły i obserwacje, którymi dr Prószyński podzielił się ze słuchaczami były inspirujące nie tylko dla młodych naukowców, lecz również dla ich opiekunów i mentorów. Drugiej części Forum Młodych Naukowców zatytułowanej „Muscle biology: from genes to muscle” przewodniczył prof. Józef Dulak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykłady na temat mechanizmów miogenezy oraz badań nad genetycznymi uwarunkowaniami chorób sercowo-naczyniowych wygłosiły prof. Alicja Józkowicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prof. Christine Mummery z Leiden University Medical Centre. Badania nt. rozwoju komórek mięśniowych i podstaw genetycznych chorób mięśniowych prezentowało troje młodych naukowców. Doskonałym wprowadzeniem do tematyki Konferencji stał się wykład inauguracyjny zatytułowany „Molecular regulation of muscle stem cell asymmetric division” wygłoszony przez prof. Michaela Rudnickiego (Fot. 3), światowej sławy kanadyjskiego uczonego o polskich korzeniach, pioniera badań nad molekularnymi mechanizmami miogenezy. Prof. Rudnicki, jest Dyrektorem Regenerative Medicine Program w Sprot Center for Stem Cell Research, Ottawa Hospital Research Institute. Otwarcie Konferencji zostało także uświetnione wystąpieniami Prezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. Jerzego Duszyńskiego oraz Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, prof. Marka Krawczyka. Obecni Tradycją EMC stały się byli również Dyrektor Insesje dedykowane młodym stytutu Nenckiego i zaranaukowcom, zapoczątkozem Wiceprezes Polskiego wane na wniosek Zarządu Towarzystwa BiochemiczESMR podczas 42. Konfenego, prof. Adam Szewczyk rencji, która odbyła się w oraz prodziekan Wydziału Amsterdamie w 2013 r. Ich Fot. 3. Prof. Michael Rudnicki. Biologii Uniwersytetu Warforma pozostaje w gestii szawskiego, prof. Maria organizatorów poszczególAnna Ciemerych-Litwiniennych Konferencji, natomiast zdecydoko, która przedstawiła zebranym sylwano, że będą one poprzedzać oficjalwetkę prof. Rudnickiego. ne otwarcie Konferencji. Warszawskie spotkanie Forum Młodych NaukowW sumie podczas EMC wystąpiło ców również odbyło się przed oficjalną trzydziestu zaproszonych wykładowinauguracją Konferencji i składało się ców, badaczy o światowej renomie, www.postepybiochemii.pl pochodzących z kilkunastu krajów Europy, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Oprócz zaproszonych referatów, krótkie prezentacje ustne najnowszych wyników przedstawiło pięćdziesięciu trzech uczestników Konferencji wybranych przez przewodniczących poszczególnych sesji na podstawie streszczeń plakatów nadesłanych z całego świata. Zdecydowaną większość z nich stanowili młodzi badacze. Dwie sesje plenarne miały szczególny charakter, gdyż zadedykowano je uczonym, którzy włożyli wielki wkład w badania nad funkcją mięśni. Sesja „Acto-myosin interactions” była poświęcona pamięci prof. Andrew Szent-György’ego, węgierskiego naukowca, który większość życia spędził w Stanach Zjednoczonych pracując nad molekularnymi mechanizmami skurczu. Pokaz zdjęć wzbogacony odtworzeniem V Symfonii Gustawa Mahlera, ulubionego utworu prof. Szent-György’ego przygotowany przez prof. Andrasa Malnasi-Csizmadię z Uniwersytetu im. Loranda Eötvösa w Budapeszcie, Jego ucznia i przyjaciela, był osobistym i wzruszającym wspomnieniem o zmarłym w styczniu 2015 r. uczonym. Z kolei sesja „Smooth muscle in health and disease” została poświęcona pamięci profesor Renaty Dąbrowskiej, wybitnej uczonej badającej w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN w Warszawie regulację skurczu komórek mięśni gładkich. Prof. Dąbrowska odeszła w 2008 r. po długiej walce z chorobą [1,2]. Wspomnienie o Niej, jako naukowcu, przyjacielu i człowieku obdarzonym ogromną radością życia, wygłosił Jej długoletni współpracownik, prof. Michael Walsh z Uniwersytetu w Calgary. Młodzi naukowcy byli w centrum uwagi nie tylko podczas Forum Młodych. Ich wystąpienia podczas sesji plenarnych, jak również prezentacje plakatowe były oceniane przez sześcioosobowy komitet ds. nagród, któremu przewodniczyli dr Christina Karatzaferi z Uniwersytetu w Thessaly i dr Stefan Galler z Uniwersytetu w Salzburgu. Komitet przyznał sześć równorzędnych nagród za prezentacje plakatowe i cztery równorzędne nagrody za prezentacje ustne, zaznaczając jednocześnie wysoki poziom naukowy wszystkich prezentacji. Były to nagrody pieniężne, a poza dyplomem uznania wyróżnieni otrzymali również słynne na cały świat Postępy Biochemii 62 (5) 2016 czekoladki wedlowskie z wizerunkiem pomnika Chopina w Parku Łazienkowskim. Nagrody za najlepsze prezentacje plakatowe otrzymali: Sergej Pirkmajer, Słowenia (sesja “Muscle metabolism and bioenergetics”), Danill Schchepkin, Rosja (sesja „Heart and heart failure”), Przemysław Zakrzewski, Polska (sesja „Molecular motors”), Athanasios Moustogiannis, Grecja („Muscle exercise and plasticity”), Jordan Blondelle, USA (sesja „Muscle development and repair”) i Josine M. de Winter, Holandia (sesja „Skeletal muscle diseases”). Nagrody za najlepsze wystąpienia ustne otrzymali: Tahnee Kennedy, Australia (sesja „Skeletal muscle diseases”), Zacharias Orfanos, Niemcy (sesja „Muscle cytoskeleton”), Bahar Z. Camurdanoglu, Austria (sesja „Neuromuscular interactions”) i Leonardo Nogara, Włochy (sesja „Acto-myosin interactions”) (Fot. 4). Sponsorami nagród byli organizatorzy Konferencji oraz redakcja czasopisma Journal of Muscle Research and Cell Motility (JMRCM) wydawanego przez wydawnictwo Springer Journals. Ponadto, specjalną nagrodę za najlepszą prezentację ustną podczas sesji „Molecular motors” otrzymał Luca Fusi z Wielkiej Brytanii. Nagrodę tę ufundował prof. James R. Sellers z National Heart, Lung and Blood Institute w Bethesda, USA. Organizatorzy przyznali również stypendia umożliwiające uczestnictwo w Konferencji trojgu ukraińskim badaczom z Kijowa oraz zaprosili do uczestnictwa kilkunastu emerytowanych już badaczy mięśni z polskich ośrodków badawczych. Kilkoro z nich skorzystało z za- Fot. 4. Wręczanie nagród. proszenia; wśród nich znalazły się organizatorki Konferencji w 1978 r.: prof. Hanna Strzelecka-Gołaszewska (promotor rozpraw doktorskich m.in. Autorek niniejszego sprawozdania), prof. Irena Kąkol (promotor rozprawy doktorskiej m.in. prof. Danuty Szczęsnej-Cordary, która zadedykowała swój wykład swojej mentorce) i dr hab. Anna Jakubiec-Puka. Ważnym punktem programu było walne zebranie członków European Society for Muscle Research, któremu przewodniczył Prezes Towarzystwa prof. Anders Arner z Karolinska Institutet w Sztokholmie. Podczas tradycyjnie odbywającego się spotkania omówiono m.in. sprawy organizacyjno-finansowe, zdecydowano o miejscach najbliższych Konferencji (wytypowano Bochum, Londyn i Budapeszt) oraz wysłuchano wystąpienia dr. Mathiasa Gautela z King’s College London, redaktora naczelnego JMRCM, pisma od lat związanego z działalnością Towarzystwa. Dr Gautel przedstawił sprawozdanie z działalności tego czasopisma w minionym roku. Podczas posiedzenia prof. Arner zaproponował kandydaturę prof. Jolanty Rędowicz na członka Zarządu ESMR; została ona zaakceptowana jednogłośnie przez uczestników zebrania. Posiedzenie zakończyło wystąpienie prof. Oliviera Cazorli z INSERM w Montpellier i prof. Stefana Mateckiego z Uniwersytetu w Montpellier, organizatorów następnej, 45. European Muscle Conference, która odbędzie się w dniach 2–6 września 2016 r. właśnie na południu Francji. Konferencji towarzyszyły dwa sympozja satelitarne, dostępne dla wszystkich uczestników, Konferencji: Satellite Neuromuscular Symposium in honor of Gerta Vrbova oraz EMC Satellite Meeting on the Muscle Synapse, które zorganizowali, odpowiednio, prof. Urszula Sławińska i dr Tomasz Prószyński z Instytutu Nenckiego. Pierwsze z nich miało miejsce w dniu 26 września 2015 r. w Instytucie Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN, a drugie rozpoczęło się w Instytucie Nenckiego tuż po zakończeniu 44. EMC i trwało do soboty 26 września. Oba sympozja zgromadziły licznych słuchaczy, nie tylko uczestników EMC. Wszystkie streszczenia wystąpień ustnych i prezentacji plakatowych zostały, poza umieszczeniem w materiałach konferencyjnych, opublikowane w numerze specjalnym JMRCM. Opublikowanie streszczeń w tym międzynarodowym piśmie zwiększyło dostępność materiałów konferencyjnych, upowszechniając doniesienia w 23 międzynarodowym środowisku. Ważnowy w wykonaniu świetnego pianinym elementem związanym z EMC sty młodego pokolenia – Krzysztofa było zaproszenie prof. Joanny MoraTrzaskowskiego (Fot. 6). Koncert, czewskiej i prof. Jolanty Rędowicz do sponsorowany przez firmę Comesa redakcji specjalnego numeru JMRCM. Polska, miał charakter zamknięty i Wystosowały one zaproszenie do wyodbył się w sali koncertowej Uniwerkładowców i przewodniczących sesji sytetu Muzycznego im. Fryderyka do przygotowania pełnych artykułów Chopina, znajdującej się nieopodal związanych z tematymiejsca Konferencji. ką Konferencji, którego Prof. Jolanta Rędowicz skutkiem jest publikacja przedstawiła słuchatrzynastu artykułów, w czom wykonawcę i tym siedmiu przeglądodokonała wprowadzewych zamieszczonych nia do romantycznej wraz ze streszczeniami muzyki Chopina, która w numerze specjalnym. ma tak ogromne znaNależy podkreślić, że czenie w kształtowaniu nadesłane manuskrypty polskiej tożsamości. zostały poddane wnikliWirtuozerskie wykonawej ocenie, niezależnej nie utworów Chopina od obu redaktorek. Arprzez Krzysztofa Trzatykuły te wraz z wproskowskiego spotkało wadzeniem (Editorial) są się z entuzjastycznym dostępne na stronie inprzyjęciem słuchaczy ternetowej czasopisma, i zostało nagrodzone http://link.springer. Fot. 5. Wycieczka po Warszawie. owacjami na stojąco. com/journal/10974. Koncert z pewnością na długo pozostanie w paObok dyskusji i wymięci słuchaczy. miany informacji na tematy naukowe, uczestnicy Konferencji mieli okazję Miłą okazją do integracji była poznać zarys historii Warszawy, dzięrównież uroczysta kolacja (tzw. Gala ki wycieczce zorganizowanej przez Dinner) zorganizowana w pięknych Mazurkas Travel, która była dostępsalach Centralnej Biblioteki Rolniczej, na dla wszystkich znajdującej się tuż uczestników. Popoobok Placu Zamkołudniowy spacer z wego. Kolację złoprzewodnikiem po żoną z doskonałych Krakowskim Przedpotraw kuchni polmieściu i Starym skiej uzupełnionych Mieście zakończony pysznymi deserami przy Pomniku Poumilał występ Tawstania Warszawmary Raven (Fot. 7) skiego, a następnie z zespołem, która zwiedzanie Łaziewspaniałym głosem nek Królewskich, zaśpiewała polskie Fot. 6. Koncert muzyki Chopina, Krzysztof były okazją do Trzaskowski. i międzynarodowe przyjrzenia się Warstandardy muzyki szawie w kontekście jazzowej i popularjego pięknej, choć dramatycznej hinej. Nie mogąc oprzeć się rytmom storii (Fot. 5). Dla wielu uczestników tanecznej muzyki wielu spośród goKonferencji była to pierwsza wizyta ści doskonale bawiło się na parkiecie, w Warszawie, natomiast kilkoro z a po zakończeniu uroczystości udało nich miało okazję uczestniczyć w 7. się na spacer uliczkami warszawskiej Konferencji i teraz byli pod olbrzyStarówki. mim wrażeniem postępu, jaki nastąpił w rozwoju Warszawy (i Polski) w Warszawskie spotkanie godnie minionym okresie. podtrzymało wieloletnie tradycje europejskich zjazdów naukowych Szczególnym wydarzeniem kulbadaczy mięśni, które mimo euroturalnym, w którym wzięli udział pejskości w nazwie są tak naprawuczestnicy EMC, był koncert fortepiadę otwarte dla naukowców z całego 24 świata. W Warszawie gościliśmy nie tylko uczestników z ponad dwudziestu krajów Europy oraz Stanów Zjednoczonych, Kanady i Japonii, ale także z Brazylii, Nowej Zelandii, Australii, Republiki Południowej Afryki, Korei Południowej i Indii. Stymulująca atmosfera przyczyniła się do rozwoju badań nad mięśniami i nawiązania nowych kontaktów oraz pielęgnowania już istniejących współprac. Zachęciło ono również polskich badaczy do zacieśnienia kontaktów naukowych w kraju, planowane jest bowiem zorganizowanie cyklicznych spotkań naukowych. Fot. 7. Tamara Raven z zespołem. Konferencja spotkała się z wielkim uznaniem, czego wyrazem były liczne listy gratulacyjne, jakie napłynęły już po jej zakończeniu od wielu uczestników. Pozostaje mieć nadzieję, że kolejne spotkanie w Polsce odbędzie się dużo wcześniej niż za kolejne czterdzieści lat. Joanna Moraczewska1, Maria Jolanta Rędowicz2 Zakład Biochemii i Biologii Komórki, Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, ul. Ks. J. Poniatowskiego 12, 85-671 Bydgoszcz, e-mail: [email protected] 1 Pracownia Molekularnych Podstaw Ruchów Komórkowych, Zakład Biochemii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, ul. Pasteura 3, 02-093 Warszawa, e-mail: [email protected] 2 PIŚMIENNICTWO 1. Pliszka B, Rędowicz MJ (2009) Wspomnienie o profesor Renacie Dąbrowskiej. Postepy Biochem 55: 106-107 2. Rędowicz MJ, Hartshorne DJ (2009) A memorial to Prof. Renata Dąbrowska. J Muscle Res Cell Motil 30: 1-4 www.postepybiochemii.pl