FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

ibu
tio
np
roh
This copy is for person
on
ly -
Danuta Krzywda 
Wprowadzenie
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
W sprawozdawczości finansowej jednostek działających w gospodarce rynkowej na szczególną uwagę zasługują informacje o środkach pieniężnych i innych aktywach pieniężnych. Aktywa te mając zdolność do regulowania zobowiązań, zabezpieczają jednostkę przed upadłością spowodowaną brakiem wypłacalności. Przy naturalnej ograniczoności podaży pieniądza stanowiącej immanentną cechę gospodarki rynkowej, posiadanie aktywów pieniężnych jest
warunkiem przetrwania i rozwoju jednostki, a precyzyjna i jednoznaczna, czyli
niebudząca wątpliwości informacja o tym fakcie jest podstawą oceny sytuacji
finansowej jednostki, jak również podejmowania decyzji gospodarczych przez
użytkowników sprawozdań finansowych.
Warunek ten nie jest spełniony, gdy zmiana stanu środków pieniężnych
wynikająca z informacji prezentowanych w bilansie nie jest zgodna z informacją o tej zmianie prezentowaną w rachunku przepływów pieniężnych. Użytkownik sprawozdania finansowego widząc dwie różne kwoty zmiany stanu
środków pieniężnych – jedną wynikającą z bilansu, a drugą – inną, prezentowaną w rachunku przepływów pieniężnych, ma prawo wątpić w prawdziwość
i rzetelność tej informacji. Objaśnienie (w dodatkowych informacjach i objaśnieniach) różnicy między kwotą bilansowej zmiany stanu środków pieniężnych a kwotą przepływów pieniężnych netto, razem prezentowaną w rachunku
przepływów pieniężnych, nie rozwiązuje problemu braku precyzji i jednoznaczności informacji sprawozdawczych o aktywach pieniężnych oraz wynikającej stąd różnicy kwot.
W tych warunkach staje się konieczne podjęcie próby wyjaśnienia przyczyn
rozbieżności informacji o zmianie stanu środków pieniężnych prezentowanych
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
dis
tr
Aktywa pieniężne przedmiotem prezentacji
i ujawniania w sprawozdaniu finansowym
-
-
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 56 (112), Warszawa 2010

Dr Danuta Krzywda, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Rachunkowości Finansowej, [email protected]
111
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
-
na
lu
se
1. Powiązania informacji liczbowych
w sprawozdaniu finansowym
is c
op
y is
for
pe
rso
Sprawozdanie finansowe jest zbiorem informacji o sytuacji majątkowej,
finansowej i wyniku finansowym jednostki lub grupy kapitałowej (podmiotu
rachunkowości) sporządzonym za dany okres z zastosowaniem konwencjonalnych formuł ich opisu i prezentacji (Krzywda, 2007, s. 232). Sprawozdanie
finansowe ma określony cel, którym – według powszechnie uznawanych Założeń koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych – jest
„dostarczanie informacji o sytuacji finansowej, wynikach działalności oraz
zmianach sytuacji finansowej jednostki, które będą użyteczne dla szerokiego
kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych” (Międzynarodowe Standardy, 2007, s. 49). Jedną z cech jakościowych sprawozdań finansowych, określonych w Założeniach koncepcyjnych sporządzania i prezentacji
sprawozdań finansowych jest zrozumiałość informacji sprawozdawczych, czyli
łatwość rozumienia ich przez użytkowników. Zakłada się, że użytkownicy mają
wystarczającą wiedzę z zakresu biznesu, działalności gospodarczej i rachunkowości oraz wykazują ochotę do uważnego zapoznania się z prezentowanymi
informacjami (Międzynarodowe Standardy, 2007, s. 49).
Z powyższych rozważań wynika, że sprawozdanie finansowe jest zbiorem
informacji uporządkowanych w aspekcie ich przedmiotu (informacji o sytuacji
majątkowej, a w szczególności finansowej, wynikach działalności oraz zmianach sytuacji finansowej jednostki) oraz przedstawionych w sposób zrozumiały
dla użytkowników.
Warunkiem zrozumiałości informacji sprawozdawczych jest ich uporządkowanie merytoryczne i formalne. Uporządkowanie merytoryczne oznacza kon-
Th
-
-
w bilansie i w rachunku przepływów pieniężnych oraz zaproponowanie zmian
w celu usunięcia tej rozbieżności – w granicach obowiązującego prawa.
Dla zrealizowania tak określonego celu przeprowadzono analizę definicji
aktywów pieniężnych, w tym środków pieniężnych oaz innych związanych
z nimi pojęć, ze wskazaniem na ich wzajemne powiązania. Analizie poddano
definicje zawarte w ustawie o rachunkowości, KSR nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” oraz MSR 7 „Rachunek przepływów pieniężnych”. Na podstawie wyników tej analizy zaproponowano zmiany w zakresie prezentacji
i ujawniania aktywów pieniężnych w sprawozdaniu finansowym, niezależnie
od przyjętej metody prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej w rachunku przepływów pieniężnych, a więc bez względu na wariant
rachunku przepływów pieniężnych (metoda bezpośrednia, metoda pośrednia).
Przedstawione rozważania dotyczą obydwóch wariantów rachunku przepływów pieniężnych.
112
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
sekwentne używanie w poszczególnych częściach sprawozdania finansowego
nazw informacji oznaczających wielkości ekonomiczne zgodnie z ich treścią
znaczeniową określoną w definicjach tych wielkości. Wiążące w tym zakresie
są definicje wielkości ekonomicznych zawarte w art. 3 ust. 1 ustawy o rachunkowości (Ustawa z dnia 29 września 1994 r., 2009). W przypadku braku
definicji ustawowej – na mocy art. 10 ust. 3 – można stosować definicję zawartą w odpowiednim krajowym standardzie rachunkowości, a w razie jej braku
można stosować definicję zawartą w odpowiednim MSR.
Ustawa o rachunkowości oraz standardy rachunkowości zawierają przede
wszystkim definicje wielkości ekonomicznych na najwyższym poziomie uogólnienia, np. aktywa, zobowiązania, aktywa netto, przychody i zyski, koszty
i straty oraz wybrane wielkości ekonomiczne na niższych – niejednakowych – poziomach uogólnienia, np. zobowiązania finansowe, rezerwy, środki trwałe itp.
Zróżnicowane poziomy uogólnienia wielkości ekonomicznych zdefiniowanych w ustawie, a także w standardach, często utrudniają właściwe rozumienie, a następnie posługiwanie się wielkościami ekonomicznymi (nazwami informacji) w procesie sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych.
Właściwe posługiwanie się określonymi wielkościami ekonomicznymi wymaga znajomości:
1) powiązań określonej wielkości ekonomicznej z innymi wielkościami na tym
samym poziomie uogólnienia, np. aktywa = zobowiązania + kapitał własny,
2) struktury wewnętrznej określonej wielkości ekonomicznej, np. aktywa:
trwałe i obrotowe,
3) charakteru powiązań informacji o tej samej wielkości ekonomicznej – prezentowanych w różnych częściach sprawozdania finansowego, np. zysk
(strata) netto w bilansie i zysk (strata) netto w rachunku zysków i strat,
a także zysk (strata) netto w rachunku przepływów pieniężnych; jest to
przykład powiązań bezpośrednich, a więc takich, które są wyrazem spójności całego sprawozdania finansowego, przez co ułatwiają jego rozumienie.
Brak spójności informacji prezentowanych w poszczególnych częściach
sprawozdania finansowego oraz niewystarczająca dezagregacja danych to
dwa poważne zastrzeżenia użytkowników sprawozdań finansowych zgłaszane
pod adresem aktualnie obowiązujących rozwiązań w zakresie prezentacji informacji w sprawozdaniach finansowych1.
Brak spójności informacji sprawozdawczych może wynikać nie tylko z obowiązujących rozwiązań normatywnych, ale również z niewłaściwego rozumienia wielkości ekonomicznych zdefiniowanych w ustawie o rachunkowości i/lub
w standardach rachunkowości. U podstaw nieporozumień interpretacyjnych
leży – wspomniane wyżej – definiowanie wielkości ekonomicznych na różnych
poziomach ich uogólnienia.
1 Zastrzeżenia te spowodowały rozpoczęcie prac nad projektem nowego modelu
sprawozdawczości finansowej. Projekt jest realizowany w procesie konwergencji, który
– ogólnie ujmując – polega na niwelowaniu różnic między MSSF i US GAAP.
113
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
2. Aktywa pieniężne w strukturze aktywów
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Aktywa, zdefiniowane w ustawie o rachunkowości jako „kontrolowane przez
jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe
w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych” (art. 3 ust. 1 pkt 12) są wielkością ekonomiczną
o najwyższym poziomie uogólnienia. Zasadniczymi kryteriami klasyfikacji
aktywów dla potrzeb ich prezentacji w bilansie są:
1) płynność rozumiana jako łatwość zamiany na środki pieniężne, z uwzględnieniem zamiaru kierownictwa jednostki co do skorzystania z tej obiektywnej cechy określonego składnika aktywów (np. akcje spółki giełdowej mogą
być traktowane przez kierownictwo jednostki jako inwestycje długoterminowe lub krótkoterminowe),
2) przedmiot,
3) cel posiadania.
Z pierwszego punku widzenia aktywa dzielą się na: obrotowe i trwałe. Zarówno aktywa obrotowe, jak i trwałe, są zdefiniowane w ustawie o rachunkowości.
Według art. 3 ust. 1 pkt 18, 19, 24 ustawy o rachunkowości, aktywa obrotowe to ta część aktywów jednostki, które w przypadku:
a) zapasów, a więc materiałów nabytych w celu zużycia na własne potrzeby,
wytworzonych lub przetworzonych przez jednostkę produktów gotowych
(wyrobów i usług) zdatnych do sprzedaży lub w toku produkcji, półproduktów oraz towarów nabytych w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym
– są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej
działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy;
b) aktywów finansowych, a więc aktywów pieniężnych, instrumentów kapitałowych wyemitowanych przez inne jednostki, a także wynikającego z kontraktu prawa do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawa do wymiany
instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach
– są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy
Th
-
Z tej drugiej przyczyny doszło do rozbieżności między bilansową zmianą
stanu środków pieniężnych a ich zmianą prezentowaną w rachunku przepływów pieniężnych w pozycji przepływy pieniężne netto razem. Warunkiem
usunięcia tej przyczyny, a w konsekwencji doprowadzenia do spójności tej
kluczowej (obok zysku/straty netto) informacji prezentowanej w sprawozdaniu
finansowym, jest interpretacja aktywów pieniężnych, oparta na całościowej
klasyfikacji aktywów zdefiniowanych w ustawie o rachunkowości i w standardach rachunkowości.
114
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia,
albo stanowią aktywa pieniężne;
c) należności krótkoterminowych – obejmują ogół należności z tytułu dostaw
i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych
do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy
od dnia bilansowego;
d) rozliczeń międzyokresowych – trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia
bilansowego.
Według art. 3 ust. 1 pkt 13 aktywa trwałe to aktywa jednostki, które nie są
zaliczane do aktywów obrotowych.
Tak zdefiniowane dwie grupy aktywów są prezentowane w bilansie według
kryterium wzrastającej płynności, tj. w pierwszej kolejności aktywa trwałe,
a następnie aktywa obrotowe. To samo kryterium jest podstawą uszczegółowionej prezentacji składników w grupach aktywów trwałych i obrotowych.
Z punktu widzenia przedmiotu, aktywa dzielą się na rzeczowe, niematerialne i finansowe.
Poszczególne grupy aktywów, wyszczególnione z punktu widzenia przedmiotu, są zdefiniowane w ustawie o rachunkowości wybiórczo. Ustawa nie
definiuje rzeczowych aktywów ani rzeczowych aktywów trwałych, natomiast
definiuje pojęcia wchodzące w ich skład, tj. środki trwałe, środki trwałe w budowie – wchodzące w skład rzeczowych aktywów trwałych, oraz rzeczowe
aktywa obrotowe. Ustawa definiuje aktywa niematerialne, określając je pojęciem wartości niematerialne i prawne, a więc grupę aktywów wyróżnionych
według kryterium ich przedmiotu. Trzecia grupa aktywów, wyróżniona z tego
punktu widzenia, jest również zdefiniowana w ustawie (art. 3 ust. 1 pkt 24).
Aktywa finansowe „to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane
przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania
aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną
jednostką na korzystnych warunkach”. Zrozumienie tej definicji, a następnie
oparcie się na niej w celu właściwej prezentacji informacji w sprawozdaniu
finansowym, wymaga znajomości innych pojęć, tj.:
– instrument finansowy,
– instrument kapitałowy,
– aktywa pieniężne.
Wymienione wyżej pojęcia, użyte do objaśnienia treści znaczeniowej aktywów finansowych, zajmują różne miejsce w klasyfikacji aktywów, co więcej
– pojęcia instrumenty kapitałowe i instrumenty finansowe mogą występować
również jako składniki pasywów. Najbardziej ogólnym z wymienionych pojęć
jest określenie instrumenty finansowe zdefiniowane w ustawie o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 23) jako „kontrakt, który powoduje powstanie aktywów
finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu
kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego
między dwiema lub więcej stronami jednocześnie wynikają skutki gospodarcze,
bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kon115
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
traktu ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy”. Do instrumentów finansowych nie zalicza się w szczególności:
a) rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego;
b) umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom
poniesionym przez beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelności przez
dłużnika w wymaganym terminie;
c) umów o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie między
terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów
wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również
wtedy, gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku
papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na
podstawie odrębnych przepisów;
d) aktywów i zobowiązań z tytułu programów, z których wynikają udziały
pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach
lub w kapitałach innej jednostki z grupy kapitałowej do której należy
jednostka;
e) umów połączenia spółek, z których wynikają obowiązki określone w art. 44b
ust. 9”.
Tak zdefiniowane kontrakty skutkują zatem powstaniem:
– aktywów finansowych u jednej ze stron,
– zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego – u drugiej ze
stron.
Podmiotowość systemu rachunkowości sprawia, że przedmiotem aktywów
finansowych jednej strony stają się zobowiązania finansowe lub instrumenty
kapitałowe drugiej strony tego kontraktu i vice versa. To oczywiste stwierdzenie nie znalazło jednoznacznego wyrazu w definicji aktywów finansowych.
W odniesieniu do zobowiązań finansowych drugiej strony kontraktu, definicja
aktywów finansowych używa określenia „wynikające z kontraktu prawo do
otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach”. W definicji aktywów
finansowych, które są pojęciem wynikającym z definicji instrumentów finansowych, użyto tego właśnie określenia dla objaśnienia ich istoty, co nie ułatwia
właściwego posługiwania się pojęciem aktywa finansowe.
Drugim określeniem użytym w definicji pojęcia aktywa finansowe jest
określenie instrumenty kapitałowe. Według art. 3 ust. 1 pkt 26 ustawy, są to
„kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się
jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty”. W definicji aktywów finansowych użyto pojęcia instrumenty kapitałowe w sposób
nie budzący wątpliwości, co znajduje wyraz w słowach „instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki”.
116
ibu
tio
np
roh
Rysunek 1. Pojęcia wynikające z definicji instrumentów finansowych
S ku tk i w bi l an sa ch s tro n u mo w y
Zobowiązania
finansowe
Instrumenty
kapitałowe
on
ly -
Aktywa
finansowe
aktywa
pieniężne
zobowiązanie jednostki
do wydania aktywów
finansowych
instrumenty kapitałowe wyemitowane przez
inne jednostki
zobowiązanie jednostki
do wymiany instrumentu finansowego z inną
jednostką na niekorzystnych warunkach
se
lu
na
własne instrumenty
kapitałowe – udziały
zobowiązanie się
jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych
– opcje na akcje własne, warranty
pe
rso
wynikające z kontraktu prawo
do otrzymania aktywów pieniężnych
od innej jednostki
for
wynikające z kontraktu prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną
jednostką na korzystnych warunkach
y is
Źródło: opracowanie własne (Krzywda, 2001).
is c
op
Na szczególną uwagę zasługuje – użyte w definicji aktywów finansowych
– określenie: aktywa pieniężne. Według art. 3 ust. 1 pkt 25 ustawy, są to „aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeżeli aktywa te są płatne
lub wymagalne w ciągu 3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), to na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych
zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach
z działalności inwestycyjnej (lokacyjnej)”. Szczególne znaczenie określenia
aktywa pieniężne wynika z tego, że:
1) zabezpieczają jednostkę przed upadłością spowodowaną brakiem wypłacalności (tj. zdolności do terminowego regulowania zobowiązań),
Th
-
dis
tr
Instrumenty finansowe
-
-
Miejsce aktywów finansowych w strukturze pojęć wynikających z definicji
instrumentów finansowych przedstawia rysunek 1.
117
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
2) kwoty przewyższające poziom zapewniający wypłacalność mogą i powinny
być inwestowane.
Z ustawowej definicji aktywów pieniężnych wynika, że:
1) aktywami pieniężnymi są krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy
oraz inne aktywa finansowe; zwracanie szczególnej uwagi na naliczone
odsetki od aktywów finansowych jako składnik aktywów pieniężnych nie
wydaje się mieć istotnego znaczenia, albowiem naliczone odsetki towarzysząc zawsze konkretnemu składnikowi aktywów finansowych kreują jego
wartość; istotne znaczenie ma natomiast to, w jakim czasie naliczone odsetki stają się należnymi, np. odsetki od trzyletniej obligacji mogą być należne
po upływie każdego miesiąca, kwartału, roku, albo w momencie wykupu
obligacji; natomiast odsetki od depozytów płatnych na żądanie są środkami
pieniężnymi, a nie innymi aktywami finansowymi,
2) inne aktywa finansowe płatne lub wymagalne w ciągu 3 miesięcy od dnia
ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), na potrzeby
rachunku przepływów pieniężnych mogą być:
– zaliczone do środków pieniężnych,
– nie zaliczone do środków pieniężnych, co ma miejsce wówczas, gdy ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej.
Ustawowa definicja aktywów pieniężnych daje możliwości wyboru rozwiązania w zakresie uznawania innych aktywów finansowych za środki pieniężne
lub za aktywa utrzymywane w celu inwestycyjnym.
W tym miejscu warto przedstawić klasyfikację aktywów z punktu widzenia
celu ich posiadania. Według tego kryterium, aktywa dzielą się na posiadane
w celu operacyjnym, inwestycyjnym oraz finansowym. Ustawa nie definiuje
aktywów posiadanych w celu operacyjnym. Definiuje natomiast w art. 48b
ust. 3 pkt 1 działalność operacyjną jako „podstawowy rodzaj działalności
jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej”.
Art. 3 ust. 1 pkt 17 definiuje inwestycje jako „aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji
handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są
posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. W przypadku zakładów
ubezpieczeń przez inwestycje rozumie się lokaty”. Aktywa posiadane przez
jednostkę w celu inwestycyjnym są przejawem działalności inwestycyjnej,
co powinno jednoznacznie wynikać z ustawowej definicji tej działalności.
Ustawowy zakres działalności inwestycyjnej jest jednak znacznie szerszy,
obejmuje bowiem również aktywa posiadane w celu operacyjnym. Art. 48b
ust. 3 pkt 2 stanowi, że „przez działalność inwestycyjną (lokacyjną) rozumie
się nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty
118
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
2 Środki trwałe w budowie są składnikiem aktywów posiadanym w celu operacyjnym, co znajduje wyraz w uznaniu ich przez jednostkę po zakończeniu budowy za
środki trwałe. Jeżeli po zakończeniu budowy mają one być uznane za inwestycje długoterminowe – nieruchomości, to w okresie ich wznoszenia są posiadane w celu inwestycyjnym. Ujmowanie takich budów w jednej pozycji bilansu „środki trwałe w budowie” w grupie „rzeczowe aktywa trwałe” jest daleko idącym uproszczeniem, które
może być uzasadnione jedynie brakiem decyzji o przeznaczeniu wznoszonego obiektu
do momentu jego ukończenia, co może, choć nie powinno się zdarzyć.
Th
-
i korzyści”. Zgodnie z tą definicją, przejawem działalności inwestycyjnej są
wszystkie aktywa trwałe bez względu na przedmiot i cel posiadania, a więc:
– rzeczowe aktywa trwałe posiadane w celu operacyjnym, czyli środki trwałe
i środki trwałe w budowie2 oraz nieruchomości posiadane w celu inwestycyjnym,
– wartości niematerialne i prawne posiadane w celu operacyjnym i inwestycyjnym,
– długoterminowe aktywa finansowe – posiadane w celu inwestycyjnym (żaden składnik długoterminowych aktywów finansowych nie jest przejawem
działalności operacyjnej ani finansowej).
Zgodnie z ustawową definicją, przejawem działalności inwestycyjnej są
również krótkoterminowe aktywa finansowe, co pozostaje w niezgodności
z zawartą w ustawie, omówioną wyżej definicją aktywów finansowych. Do
aktywów finansowych zalicza się bowiem m.in. aktywa pieniężne, którymi
są przede wszystkim aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut
obcych i dewiz. Posiadanie aktywów finansowych w tej formie nie jest przejawem działalności inwestycyjnej. Aktywa te służą regulowaniu zobowiązań
związanych z całokształtem działalności, a przede wszystkim z działalnością
operacyjną i finansową. Zobowiązania związane z działalnością inwestycyjną,
a konkretnie z nabywaniem składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych o charakterze inwestycyjnym, są regulowane aktywami w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz – pozyskiwanymi głównie z działalności operacyjnej i finansowej; a niekiedy również z działalności inwestycyjnej. Ustawa definiuje działalność finansową
w art. 48 ust. 3 pkt 3 jako „pozyskiwanie lub utratę źródeł finansowania
[zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego
w jednostce] oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści”. Problem w tym, iż pozyskiwanie i utrata źródeł finansowania (np. powstanie
zobowiązania czy też uregulowanie zobowiązania) może być związane nie tylko
z działalnością finansową (np. zaciągnięcie kredytu lub spłata kredytu), ale
również z innymi rodzajami działalności, czyli z działalnością operacyjną
(np. powstanie zobowiązania z tytułu dostaw i usług, albo spłata tego zobowiązania) i z działalnością inwestycyjną (np. powstanie zobowiązania z tytułu nabycia nieruchomości w celu inwestycyjnym lub w celu wykorzystywa-
119
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
-
se
na
lu
3. Aktywa pieniężne przedmiotem rachunku
przepływów pieniężnych
rso
Teoretycznie, rachunek przepływów pieniężnych może objaśniać ruch:
pe
1) środków pieniężnych, albo
2) środków pieniężnych oraz ich ekwiwalentów.
op
y is
for
Według KSR 1, a także MSR 7, przedmiotem rachunku przepływów pieniężnych są środki pieniężne i ich ekwiwalenty. Podczas gdy środki pieniężne
są w obu standardach zdefiniowane analogicznie, to definicje ekwiwalentów
różnią się w sposób utrudniający ich prezentację w sprawozdaniu finansowym.
Środki pieniężne są objaśnione w ustawowej definicji aktywów pieniężnych
(art. 3 ust. 1 pkt 25) jako krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy.
Według KSR 1 pkt 2.1 – „są to aktywa pieniężne w formie krajowych środków
płatniczych, walut obcych i dewiz – znajdujące się w obrocie gotówkowym
lub obrocie następującym za pośrednictwem bieżących rachunków bankowych.
is c
Nabywanie i zbywanie aktywów trwałych – według obowiązujących w Polsce
przepisów prawa – jest przedmiotem działalności inwestycyjnej bez względu na to
czy zostały nabyte w celu inwestycyjnym, czy operacyjnym. W dyskusji nad modelem
sprawozdawczości finansowej według JASB i FASB proponuje się uwzględnić to
rozgraniczenie. Por. Preliminary Views (2008).
4 Wskazanie to jest zawarte w definicji działalności finansowej zamieszczonej
w KSR nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych”, Dz.Urz. Ministra Finansów,
2003, Nr 12, s. 307.
3
Th
-
-
nia jej w działalności operacyjnej jako środka trwałego3, albo spłata tego zobowiązania). Spłata zobowiązań związanych z działalnością operacyjną powinna
być dokonana środkami pieniężnymi pozyskiwanymi z tej działalności. Spłata
zobowiązań z tytułu nabycia inwestycji jest najczęściej dokonywana środkami
pozyskanymi w tym celu z alternatywnych źródeł finansowania (np. kolejna
emisja akcji, emisja obligacji, kredyt bankowy, czy leasing). Działalność inwestycyjna, jak również niekiedy działalność operacyjna (w sytuacji niewystarczających środków pieniężnych pochodzących z działalności operacyjnej na
uregulowanie zobowiązań operacyjnych), są ściśle związane z działalnością
finansową, wręcz są od niej uzależnione.
Z powyższych rozważań wynika, że ustawowa definicja działalności finansowej powinna być uzupełniona o wskazanie, iż działalnością finansową jest
pozaoperacyjne pozyskiwanie lub utrata źródeł finansowania4.
Przedstawione rozważania o aktywach pieniężnych w strukturze aktywów,
w powiązaniu z rodzajami działalności, stanowią podstawę rachunku przepływów pieniężnych i prezentacji w sprawozdaniu finansowym.
120
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
Zalicza się do nich gotówkę w kasie oraz depozyty płatne na żądanie”. Analogicznie, według MSR 7 „Rachunek przepływów pieniężnych” – środki pieniężne składają się z gotówki w kasie oraz depozytów płatnych na żądanie.
Ekwiwalenty środków pieniężnych są zdefiniowane w KSR 1 pkt 2.1 jako
„te aktywa pieniężne, nie zaliczone do środków pieniężnych oraz inne aktywa
finansowe, które charakteryzują się jednocześnie:
1) wysokim stopniem płynności, to jest łatwością wymiany na określona kwotę
środków pieniężnych,
2) nieznacznym ryzykiem utraty wartości oraz
3) krótkim terminem płatności lub wymagalności, nie dłuższym niż 3 miesiące
od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub złożenia (lokaty)”.
MSR 7 „Rachunek przepływów pieniężnych” używa określenia ekwiwalenty
pieniężne5. Według tego standardu są one „krótkoterminowymi inwestycjami
o dużej płynności, łatwo wymienialnymi na określone kwoty środków pieniężnych oraz narażonymi na nieznaczne ryzyko zmiany wartości”. Ekwiwalenty pieniężne służą raczej realizacji krótkoterminowych obciążeń pieniężnych (tj. zobowiązań regulowanych środkami pieniężnymi), a nie dokonywaniu
inwestycji lub innym celom. Inwestycje można zaliczyć do ekwiwalentów
pieniężnych, jeżeli są łatwo wymienialne na określoną kwotę środków pieniężnych oraz są narażone na nieznaczne ryzyko zmiany wartości. Inwestycje
krótkoterminowe zazwyczaj można zaliczyć do ekwiwalentów pieniężnych,
jeżeli posiadają krótki termin płatności, za jaki można uznać trzymiesięczny
lub krótszy, licząc od daty ich nabycia. W standardzie zwraca się uwagę, że:
1) inwestycje krótkoterminowe w akcje są wyłączone z ekwiwalentów pieniężnych, chyba że same – w istocie rzeczy – są tymi ekwiwalentami (np. gdy
nabyte akcje uprzywilejowane mają krótki termin płatności oraz określoną
datę wykupu),
2) w niektórych krajach bankowe kredyty w rachunku bieżącym, płatne na
żądanie, stanowią integralną część zarządzania środkami pieniężnymi
w jednostce; w takich okolicznościach bankowe kredyty w rachunku bieżącym są zaliczane do pozycji środki pieniężne i ich ekwiwalenty; charakterystyczną cechą kredytowania w rachunku bieżącym jest częsta
zmiana stanu salda bankowego z kredytowego na debetowe.
Przedstawione definicje środków pieniężnych i ich ekwiwalentów zawarte
w KSR1 i MSR 7 różnią się zakresem znaczeniowym pojęcia ekwiwalenty
środków pieniężnych, co wynika ze szczegółowości opisu treści definiowanego
przedmiotu, jakim są środki pieniężne i ich ekwiwalenty. Zagadnienie to ilustrują rysunki 2 i 3, przedstawiające odpowiednio strukturę środków pieniężnych i ich ekwiwalentów według KSR 1 i MSR 7.
5 W wersji polskojęzycznej MSR 7 używa się zamiennie określeń: ekwiwalenty
pieniężne, ekwiwalenty środków pieniężnych, co nie znajduje uzasadnienia w wersji
anglojęzycznej, a może wzbudzać niepotrzebne wątpliwości: Por. MSR 7 Rachunek
przepływów pieniężnych (2007, s. 470) oraz IAS 7 (2007, s. 861).
121
Aktywa pieniężne niezaliczone
do środków pieniężnych
Depozyty płatne
na żądanie
Źródło: opracowanie własne.
se
Inwestycje
krótkoterminowe
lu
Rysunek 3. Struktura środków pieniężnych i ich ekwiwalentów według MSR 7
rso
na
Środki pieniężne i ich ekwiwalenty
pe
Środki pieniężne
Gotówka
w kasie
Depozyty płatne
na żądanie
for
Inne aktywa
finansowe
on
ly -
Gotówka
w kasie
Ekwiwalenty środków pieniężnych
dis
tr
Środki pieniężne
-
Ekwiwalenty pieniężne
(=środków pieniężnych)
Inwestycje
krótkoterminowe
y is
Źródło: opracowanie własne.
is c
op
W tym miejscu nasuwa się pytanie o przyczynę występowania różnicy między zakresem treści znaczeniowej ekwiwalentów środków pieniężnych według
KRS 1 i MSR 7, którą są aktywa pieniężne niezaliczone do środków pieniężnych. Jak wynika z dotychczasowych rozważań zilustrowanych na rysunku 3,
aktywa te nie mają charakteru inwestycyjnego. Są to zatem czeki i weksle
obce, płatne w terminie krótszym niż 3 miesiące, środki pieniężne – na dzień
bilansowy – w drodze między kasą a rachunkami bankowymi lub między
rożnymi rachunkami bankowymi jednostki, w tym także środki pieniężne
pobrane z rachunku bankowego jednostki z bankomatu, jak również bony:
Th
-
ibu
tio
np
roh
Środki pieniężne i ich ekwiwalenty
-
-
Rysunek 2. Struktura środków pieniężnych i ich ekwiwalentów według KSR 1
122
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
handlowe, komercyjne, skarbowe i inne o terminie zapadalności do trzech
miesięcy. Wymienione składniki – zaliczone do ekwiwalentów środków pieniężnych w rachunkowości i sprawozdawczości polskiej – wydają się nie mieć
racji bytu w sprawozdaniach finansowych sporządzanych według MSR/MSSF.
Składniki te są ujmowane w innych pozycjach aktywów, tzn. których bezpośrednio dotyczą, np. środki pieniężne w drodze kształtują wartość środków
pieniężnych (w kasie, na rachunkach bankowych), weksle obce kształtują
wartość należności (należności wekslowe), bony handlowe i inne nie są nabywane w celu ich posiadania w majątku jednostki.
Jeśli jednak w warunkach krajowych jednostki posiadają aktywa pieniężne
niezaliczone do środków pieniężnych, to należy je traktować jako ekwiwalenty
środków pieniężnych w wąskim rozumieniu tego określenia. Uzasadnia to
możliwość przyjęcia i stosowania jednego z dwóch możliwych rozwiązań w zakresie określenia przedmiotu objaśniania w rachunku przepływów pieniężnych sporządzanym według polskiego prawa o rachunkowości. Przedmiotem
tym mogą być:
1) środki pieniężne oraz ich ekwiwalenty w wąskim rozumieniu tego określenia, a więc: środki pieniężne i aktywa pieniężne niezaliczone do środków
pieniężnych,
2) środki pieniężne oraz ich ekwiwalenty w szerokim ich rozumieniu, a więc
środki pieniężne, aktywa pieniężne niezaliczone do środków pieniężnych
oraz inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe inwestycje.
Przedstawione wyżej rozwiązania w zakresie określenia przedmiotu objaśnienia w rachunku przepływów pieniężnych mają wpływ na prezentację informacji w rachunku przepływów pieniężnych. Powinny mieć również wpływ
na prezentację informacji w bilansie.
Jednostka, która przyjmie pierwsze z wymienionych wyżej rozwiązań polegające na tym, że przedmiotem objaśnienia w rachunku przepływów pieniężnych są środki pieniężne i aktywa pieniężne niezaliczane do środków pieniężnych, przedstawia:
1) w rachunku przepływów pieniężnych:
w poz. D. przepływy pieniężne netto razem (A.III +_B.III_+ C.III) wyłącznie
kwotę środków pieniężnych i aktywów pieniężnych niezaliczanych do środków pieniężnych; inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe inwestycje, ujmie w przepływach z działalności inwestycyjnej (lokacyjnej);
2) w bilansie:
w poz. B.III.1.c) – środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych
– gotówkę w kasie i depozyty płatne na żądanie,
– inne środki pieniężne – aktywa pieniężne niezaliczane do środków
pieniężnych,
– inne aktywa pieniężne – 0,
w poz. B.III.1.a) i/lub b) – inne krótkoterminowe aktywa finansowe – inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe inwestycje, odpowiednio: a)
w jednostkach powiązanych, b) w pozostałych jednostkach.
123
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
Jednostka, która przyjmie drugie z omawianych rozwiązań polegające na
tym, że przedmiotem objaśnienia w rachunku przepływów pieniężnych są
środki pieniężne, aktywa pieniężne niezaliczane do środków pieniężnych oraz
inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe inwestycje, przedstawi:
1) w rachunku przepływów pieniężnych:
w poz. D. przepływy pieniężne netto, razem (A.III_+ B.III _+ C.III) kwotę
środków pieniężnych, aktywów pieniężnych niezaliczanych do środków
pieniężnych oraz innych aktywów finansowych, czyli krótkoterminowych
inwestycji; inwestycji tych nie ujmie w przepływach z działalności inwestycyjnej;
2) w bilansie:
w poz. B.III.1.c) – środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych
– gotówkę w kasie i depozyty płatne na żądanie,
– inne środki pieniężne – aktywa pieniężne nie zaliczane do środków
pieniężnych,
– inne aktywa pieniężne – inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe inwestycje,
w poz. B.III.11) i/lub b) – inne krótkoterminowe aktywa finansowe – 0.
W proponowanych rozwiązaniach występuje zgodność kwoty prezentowanej
w rachunku przepływów pieniężnych w poz. D. Przepływy pieniężne netto
razem (A.III +/– B.III +/– C.III) z kwotą bilansowej zmiany stanu środków
pieniężnych (poz. B.III.1c ) bilansu.
Wybór jednego z dwóch proponowanych rozwiązań powinien być oparty na
podejściu kierownictwa do krótkoterminowych inwestycji. Jeśli kierownictwo uważa, że są one niezbędne do regulowania krótkoterminowych zobowiązań, powinno wybrać wariant drugi. Uzasadnieniem takiej postawy kierownictwa jest permanentny niski poziom gotówki w kasie i depozytów płatnych
na żądnie oraz aktywów pieniężnych niezaliczanych do środków pieniężnych. Jeśli nie ma takiego uzasadnienia, należy wybrać wariant pierwszy6.
Wybrane rozwiązanie w tym zakresie należy przedstawić w omówieniu
przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stanowiącym część wprowadzenia
do sprawozdania finansowego, a w dodatkowych informacjach i objaśnieniach
należy objaśnić strukturę środków pieniężnych. Rozwiązania te należy opisać w dokumentacji przyjętych zasad (polityki) rachunkowości.
6 Wariant ten jest zgodny z modelem sprawozdawczości finansowej według IASB
i FASB, w którym proponuje się, aby inne aktywa finansowe, czyli krótkoterminowe
inwestycje, nie były traktowane tak jak gotówka.
124
ibu
tio
np
roh
lu
se
on
ly -
dis
tr
Informacja o zmianie stanu aktywów pieniężnych w okresie sprawozdawczym ma zasadnicze znaczenie dla użytkowników sprawozdań finansowych.
Wynikająca z bilansu kwota tej zmiany znajduje uszczegółowienie analityczne w rachunku przepływów pieniężnych, stąd kwota bilansowej zmiany
powinna być równa kwocie prezentowanej w tym rachunku. Występowanie
rozbieżności w sprawozdaniach finansowych sporządzanych według polskiego
prawa o rachunkowości wynika stąd, że ustawa o rachunkowości dopuszcza
alternatywne rozwiązanie w odniesieniu do ujmowania innych aktywów finansowych. Inne aktywa finansowe, jeżeli są płatne lub wymagalne w ciągu
3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), są zaliczane do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej. Jest to zatem element polityki rachunkowości, który powinien być uwzględniony przy prezentacji informacji o aktywach pieniężnych w bilansie jednostki.
na
Literatura
rso
IAS 7 „Cash Flow Statements”, [w:] International Financial Reporting Standards
(IFRS) (2007), IASB, London.
pe
Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych”, Dz. Urz.
Ministra Finansów, 2003, Nr 12.
Krzywda D. (2001), Terminologia ustawy o rachunkowości, SKwP, Warszawa.
for
Krzywda D. (2007), Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości, [w:] Podstawy rachunkowości – aspekty teoretyczne i praktyczne, pod red. B. Micherdy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
y is
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) (2007), IASB,
Londyn, tłumaczenie polskie wydane przez SKwP, Warszawa.
op
MSR 7 Rachunek przepływów pieniężnych, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (2007), tom I, SKwP, IASB, Warszawa.
is c
Preliminary Views on Financial Statement Presentation, Discussion Paper, October
2008, IASB, www.jasb.org.
Th
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jednolity), Dz.U. 2009,
Nr 152, poz. 1223, z późniejszymi zmianami.
-
-
-
-
Podsumowanie
125
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
-
W polskiej praktyce sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych występuje
rozbieżność między informacją o zmianie stanu środków pieniężnych wynikającej
z bilansu oraz informacją o tej zmianie prezentowaną w rachunku przepływów pieniężnych.
W referacie przedstawiono próbę wyjaśnienia przyczyn tej rozbieżności oraz zaproponowano zmiany w celu jej usunięcia – w granicach obowiązującego prawa. Propozycja sprowadza się do rozszerzenia polityki rachunkowości na prezentację i ujawnianie informacji i o aktywach pieniężnych w bilansie jednostki.
Summary
Presentation and disclosure of monetary assets in financial statements
se
for
pe
rso
na
lu
In the preparation and presentation of financial statements in accordance with
Polish practice there appear differences between the information concerning changes
in monetary assets as shown in the balance sheet and information about these changes
as disclosed in the cash flow statement.
This paper discusses these differences and proposes changes intended to eliminate
them, within the limits set by legal regulations. The proposed solution postulates
expanding the scope of accounting policy choice to include the presentation and disclosure of information about monetary assets in the balance sheet of the entity.
-
Th
is c
op
y is
-
-
Streszczenie
126

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

Podobne dokumenty

This copy is for personal use only

This copy is for personal use only