zachowania zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego jako

Transkrypt

Rozprawy Społeczne 2016, Tom 10, Nr 3
ISSN 2081-6081
ORYGINALNY ARTYKUŁ NAUKOWY
ZACHOWANIA ZDROWOTNE NAUCZYCIELI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
JAKO ELEMENT KOMPETENCJI ZDROWOTNYCH
HEALTH BEHAVIOURS OF PHYSICAL EDUCATION TEACHERS
AS AN ELEMENT OF THEIR HEALTH COMPETENCE
Zofia Kubińska1(A,B,F,G), Anna Pańczuk1(C,D,F,G)
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Zakład Fizjoterapii
1
Kubińska Z., Pańczuk A. (2016), Zachowania zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego jako element kompetencji zdrowotnych. Rozprawy
Społeczne, 3 (10), s. 78-85.
Wkład autorów:
A. Zaplanowanie badań
B. Zebranie danych
C. Dane – analiza i statystyki
D. Interpretacja danych
E. Przygotowanie artykułu
F. Wyszukiwanie i analiza
literatury
G. Zebranie funduszy
Streszczenie
Celem artykułu jest ukazanie zachowań zdrowotnych nauczycieli wychowania fizycznego w zależności od płci i stażu pracy, jako istotnego elementu predyspozycji i kompetencji do realizacji
edukacji zdrowotnej w szkole. Metodą sondażu diagnostycznego przebadano 150 nauczycieli.
Według uzyskanych wyników większość badanych ma dobre relacje rodzinne i zawodowe, dba
o własny rozwój, sprawność fizyczną i dobre samopoczucie. Wystąpiły też zachowania, które nie
są pożądane w pracy nauczyciela, takie jak: picie alkoholu, stosowanie używek, sporadyczne dokształcanie się z edukacji zdrowotnej i sporadyczne udzielanie pomocy potrzebującym. Mężczyźni
istotnie częściej aniżeli kobiety spożywają alkohol oraz stosują używki. Z kolei kobiety częściej
dbają o urodę i zgrabną sylwetkę. Regularne udzielanie pomocy częściej wskazywały osoby z najdłuższym oraz najkrótszym stażem pracy. Dobre relacje rodzinne najczęściej deklarowały osoby
z najdłuższym stażem pracy, a dbanie o urodę i zgrabną sylwetkę z najkrótszym stażem.
Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, kompetencje zdrowotne, nauczyciel wychowania fizycznego
Tabele: 0
Ryciny: 3
Literatura: 24
Otrzymano: 07.04.2016
Zaakceptowano: 27.04.2016
Wstęp
Summary
The aim of the following paper is to present health behaviours of physical education teachers,
relating them to their gender and work experience, and to discuss them as significant elements
of their predispositions and competence for realization of the health education programme at
school. 150 teachers were tested with the diagnostic survey method. According to the obtained
results, the majority of respondents have good family and professional relations, care about
their development, physical fitness and good physical and mental state. Nevertheless, there
were observed some undesirable behaviours in teachers’ work, such as alcohol drinking, taking
substances, insufficient self-education or unsatisfactory help for people in need. Men drink
alcohol or use other substances significantly more often than women. Women, in turn, more
often take care about their looks and slim figures. Regular helping the needy is declared most
frequently by the persons with the longest and the shortest work experience. Those with the
longest work experience mostly declare good family relations, whereas caring for their looks
and slim figure is declared first of all by the persons with the shortest work experience.
Keywords: health behaviours, health competence, physical education teacher
Rada i Parlament Europejski przyjęły pod koniec
2006 r. europejskie ramy kompetencji kluczowych
w procesie uczenia się przez całe życie. W listopadzie
2012 r. została ogłoszona przez Komisję Europejską
strategia pod hasłem: „Nowe podejście do edukacji”,
wskazująca na potrzebę zmian w systemach kształcenia i szkolenia państw członkowskich, by były one
w stanie zapewnić młodym ludziom rozwój umie-
jętności i kompetencji praktycznych, wymaganych
obecnie od pracowników. W ramach tych przedsięwzięć zaproponowano systemom edukacyjnym zarówno szeroką i różnorodną listę kompetencji jak
również standardowe procedury ich oceny (Włoch
2011; Komisja Europejska 2012).
Jak podaje M. Kisilowska (2008), według raportu
Healthy People 2010 opracowanego przez amerykański Departament Zdrowia i Opieki Społecznej, kompetencje zdrowotne są definiowane jako: „stopień,
Adres korespondencyjny: Zofia Kubińska, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Zakład Fizjoterapii, ul. Sidorska 105,
21-500 Biała Podlaska, e-mail: [email protected], tel.: 83 344 99 02
Czasopismo Open Access, wszystkie artykuły udostępniane są na mocy licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych
warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-NC-SA 4.0, http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
- 78 -
Zachowania zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego...
w jakim osoby są w stanie uzyskiwać, przetwarzać
i rozumieć podstawowe informacje i usługi zdrowotne konieczne do podejmowania właściwych decyzji
dotyczących zdrowia”. Według autorki kompetencje
zdrowotne odnoszą się do potrzeb i umiejętności
każdego człowieka w aspekcie jego zdolności wyboru i przestrzegania zdrowego stylu życia (zachowań
zdrowotnych) oraz podejmowania decyzji w sytuacji bycia pacjentem. Istotne znaczenie kompetencji
zdrowotnych w podnoszeniu poziomu świadomości
zdrowotnej i sposobów dbałości o zdrowie, jako jedni z pierwszych, podkreślili austrialijczycy (Kisilowska 2008; Nutbeam 2000).
Kompetencje zdrowotne w literaturze polskiej
są określane jako rozumienie przekazów zdrowotnych, od podstawowych umiejętności niezbędnych
do przeczytania tekstów pisanych o tej tematyce czy
komunikacji z osobą (np. lekarzem), po wyższe poziomy. Na te ostatnie składa się posiadanie wiedzy
i umiejętności w zakresie tego, jak i gdzie poszukiwać
informacji dotyczących wpływu różnorodnych czynników na zdrowie, zdolność krytycznego ich oceniania, rozumienia tych zależności, co daje podstawy do
identyfikacji tych determinantów, a w sprzyjającym
otoczeniu również do modyfikacji czyli dokonywania
właściwych wyborów zdrowotnych z perspektywy
umacniania zdrowia (Iwanowicz 2009; Woynarowska 2011; Śmiglewska i in. 2013).
Kompetencje zdrowotne to efekt edukacji zdrowotnej, posiada je osoba, która: rozumie pojęcia
związane z promocją zdrowia i prewencją chorób,
potrafi wskazać czynniki wpływające na zachowania
zdrowotne w rodzinie i swoim środowisku, w mediach, a także te związane z kulturą i technologią;
potrafi pozyskać wartościową informację, produkty
i usługi wzmacniające zdrowie; posiada umiejętności komunikacyjne służące zdrowiu i umożliwiające
unikanie czynników ryzyka: posiada umiejętność
podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem; potrafi stawiać sobie cele zdrowotne; potrafi praktykować zdrowy styl życia i unikać ryzyka zdrowotnego,
potrafi też bronić i działać na rzecz zdrowia swojego,
swojej rodziny i społeczności (Niedźwiecka 2013).
Zachowania zdrowotne w latach pięćdziesiątych
i sześćdziesiątych, zarówno w teorii jak i w praktyce,
postrzegano w sposób zawężony, odwołując się do
definicji biomedycznych. Rozpatrywano je wyłącznie
w oparciu o kontakty z przedstawicielami medycyny.
W latach siedemdziesiątych postrzeganie zachowań
zdrowotnych poszerzono, nadając im psychosocjokulturową perspektywę (Wszędyrówny 2002; Kasl,
Cobb 1966).
Według polskich koncepcji przez zachowania
zdrowotne rozumie się wszelkie zachowania (nawyki, zwyczaje, postawy, wartości uznawane przez
poszczególnych ludzi i przez grupy społeczne),
w dziedzinie zdrowia tzn. wskazujące na to, jakim
jest człowiek pod względem zdrowotnym, jak pojmuje zdrowie, w jaki sposób nim dysponuje. Przez
działania zdrowotne rozumie się wszelkie formy
aktywności celowej, ukierunkowanej na ochronę
lub osiągnięcie poprawy własnego zdrowia Wiele z tych zachowań wynika z indywidualnej troski
o własne zdrowie i są niezależne od funkcjonującego systemu opieki zdrowotnej (Syrek 2000; Titkow
1990; Majchrowska 2003). Zachowania związane
z doskonaleniem zdrowia, jego utrzymaniem lub
odzyskaniem są bezpośrednio związane z realizacją
edukacji zdrowotnej przez różne podmioty (rodzinę,
szkołę, społeczeństwo, media). Zgodnie z obowiązującą podstawą programową kształcenia ogólnego nauczyciele wychowania fizycznego w ramach swojego
przedmiotu również realizują edukację zdrowotną (Rozporządzenie MEN, 2008). Zgodnie z teorią
społecznego uczenia się, nauczyciele modelują zachowania zdrowotne uczniów, a ich postawa wobec
własnego zdrowia może wpływać na preferowany
model szkolnej edukacji zdrowotnej. (Woynarowska-Sołdan, Węziak-Białowolska 2012; Caussidier
i in. 2011). Rola edukatora zdrowia posiadającego
kompetencje zdrowotne należy do nauczycieli wychowania fizycznego również dlatego, że bez aktywności fizycznej nie jest obecnie możliwa realizacja
jakiejkolwiek strategii zdrowia, jego zachowanie, pomnażanie i odzyskanie (Piotrowicz i in. 2010; Śmiglewska i in. 2013). Ważnym warunkiem pełnienia
roli edukatora zdrowia jest gotowość nauczycieli
do prezentowania własnej postawy wobec zdrowia
przez zachowania zdrowotne, które będą wzorem do
naśladowania przez uczniów.
Celem artykułu było ukazanie wybranych zachowań zdrowotnych nauczycieli wychowania fizycznego w zależności od płci i stażu pracy. Postanowiono
przedstawić zakres deklarowanych zachowań prozdrowotnych i antyzdrowotnych badanych nauczycieli
jako istotnych elementów posiadanych predyspozycji
i kompetencji do realizacji szkolnej edukacji zdrowotnej.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono wśród 150 nauczycieli wychowania fizycznego pracujących w szkołach
podstawowych (32%), gimnazjach (32%) i szkołach ponadgimnazjalnych (36%) na terenie powiatu bialskiego oraz miasta Biała Podlaska. Mężczyźni
i kobiety stanowili po 50%. Większość badanych nauczycieli to mieszkańcy miast (72%). Pod względem
stanowiska służbowego 70% respondentów posiada
stopień nauczyciela dyplomowanego, 20% mianowanego, a 10% kontraktowego.
W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego z zastosowaniem autorskiego kwestionariusza ankiety. Badania poprzedzone zostały
badaniami pilotażowymi.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej.
W celu weryfikacji hipotez o niezależności cech zastosowano test c2 Pearsona. We wnioskowaniu statystycznym przyjęto poziom istotności p=0,05. Analizy
statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA 7.0. (StatSoft,
Polska).
- 79 -
Wyniki badań
Zdecydowana większość badanych to osoby mające dobre relacje rodzinne (87,1%) i zawodowe
(79,4%), dbające o własny rozwój (71,2%), sprawność fizyczną i wydolność organizmu (70,1%) oraz
deklarujące dobre samopoczucie (66,9%). Duża
grupa respondentów racjonalnie się żywi i wypoczywa (59,9%), dba o urodę i sylwetkę (58,5%), radzi
sobie ze stresem (56,4%) i kontroluje stan zdrowia
(53,1%). W samoocenie zachowań badanych wystę-
pują też cechy, które nie są raczej pożądane w pracy nauczyciela edukacji zdrowotnej. Są nimi: picie
alkoholu (66,7%), stosowanie używek (31,3%) oraz
sporadyczne dokształcanie się z edukacji zdrowotnej, do czego przyznaje się prawie połowa badanych
(47,9%). Aż 65,0% tylko od czasu do czasu udziela
pomocy potrzebującym, a co trzeci nigdy nie dokształcał się z edukacji zdrowotnej. Szczegółowe
wyniki dotyczące częstości analizowanych zachowań
zdrowotnych zamieszczono na ryc. 1.
Regularnie
Zależy mi na własnym rozwoju
71,2%
Pomagam potrzebującym
Dokształcam się z edukacji zdrowotnej
Od czasu do czasu
33,6%
47,9%
Mam dobre relacje zawodowe
12,9%0,0%
31,7%
56,4%
38,6%
61,0%
24,6%
1,4%
5,0%
33,3%
68,7%
Racjonalnię się żywię i wypoczywam
59,9%
Dbam o urodę i zgrabną sylwetkę
58,5%
Kontroluję stan zdrowia
19,9% 0,7%
66,9%
Pije alkohol 5,7%
Dbam o sprawnośc i wydolność
organizmu
33,6%
87,1%
Mam dobre samopoczucie
2,1%
1,4%
79,4%
Mam dobre relacje rodzinne
Stosuję używki 6,7%
26,7%
65,0%
18,6%
Radzę sobie ze stresem
Nie
70,1%
53,1%
38,1%
36,7%
29,9%
45,5%
2,0%
4,8%
0,0%
1,4%
Rycina
1. Zachowania
zdrowotne
w stylu
życia
badanych
nauczycieli
wychowania
Rycina
1. Zachowania
zdrowotne w stylu
życia badanych
nauczycieli
wychowania
fizycznego
z uwzględnieniem
częstości
fizycznego z uwzględnieniem częstości
Pozostałe różnice nie były istotne statystycznie,
Częstość deklarowanych zachowań zdrowotnych
przeanalizowano w zależności od płci badanych na- zaobserwowano jednak, iż kobiety częściej deklarouczycieli (ryc. 2). Wśród analizowanych zachowań wały iż zależy im na własnym rozwoju oraz dokształdeklarowanych
zachowań
zdrowotnych
przeanalizowano
w zależności
od niż
caniu się z zakresu
edukacji zdrowotnej.
Częściej
zdrowotnychCzęstość
płeć różnicuje
istotnie: picie
alkoholu,
stosowanie używek oraz dbałość o urodę i zgrabną mężczyźni deklarowały również kontrolowanie stapłci Mężczyźni
badanych częściej
nauczycieli
2).spożywaWśród analizowanych
zachowań
zdrowotnych
płeć
nu swojego zdrowia,
racjonalne
odżywianie
i wyposylwetkę.
aniżeli(ryc.
kobiety
2
=12,3057;
p=0,0064)
oraz
stosują
używczywanie.
Z kolei
mężczyźni
częściej
radzą
sobie
ją alkohol
(χ
różnicuje istotnie: picie alkoholu, stosowanie używek oraz dbałość o urodę i zgrabną ze
ki (χ2=9,1583; p=0,0273). Z kolei kobiety częściej dba- stresem.
ją o urodę
i zgrabną
sylwetkęczęściej
(χ2=15,1112;
sylwetkę.
Mężczyźni
aniżelip=0,0017).
kobiety spożywają alkohol (χ2=12,3057; p=0,0064) oraz
stosują używki (χ2=9,1583; p=0,0273). Z kolei kobiety częściej dbają o urodę i zgrabną
sylwetkę (χ2=15,1112; p=0,0017).
Pozostałe różnice nie były istotne statystycznie, zaobserwowano jednak, iż kobiety
częściej deklarowały iż zależy im na własnym rozwoju oraz dokształcaniu się z zakresu
edukacji zdrowotnej. Częściej niż mężczyźni deklarowały również kontrolowanie stanu
- 80 swojego zdrowia, racjonalne odżywianie i wypoczywanie.
Z kolei mężczyźni częściej radzą
sobie ze stresem.
Regularnie
Zależy mi na własnym rozwoju (Mężczyźni)
Od czasu do czasu
Nie
67,6%
Wartość Chi kwadrat = 4,3529 , p=0,2258 (Kobiety)
29,6%
78,3%
Pomagam potrzebującym (Mężczyźni)
21,7%
36,4%
63,6%
30,4%
Dokształcam się z edukacji zdrowotnej (Mężczyźni)
1,4%
41,5%
43,1%
20,3%
53,6%
Mam dobre relacje zawodowe (Mężczyźni)
26,1%
84,6%
13,8% 1,5%
75,8%
Mam dobre relacje rodzinne (Mężczyźni)
24,2%
89,4%
0,0%
10,6%
0,0%
87,0%
Mam dobre samopoczucie (Mężczyźni)
0,0%
0,0%
68,1%
15,4%
2,8%
13,0%0,0%
70,0%
30,0%
0,0%
66,7%
31,9%
1,4%
Radzę sobie ze stresem (Mężczyźni)
67,2%
31,3%
1,5%
Pije alkohol (Mężczyźni)
47,8%
11,8%
Wartość Chi kwadrat = 12,3057 , p=0,0064* (Kobiety)0,0%
Stosuję używki (Mężczyźni)
44,8%
8,1%
64,7%
43,3%
33,9%
58,1%
80,3%
53,6%
Dbam o urodę i zgrabną sylwetkę (Mężczyźni)
43,5%
49,3%
32,4%
71,4%
44,3%
28,6%
54,3%
62,7%
Rycina 2. Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych badanych i ich częstości ze względu na płeć
*Rycina
istotne zróżnicowanie
przy p<0,05
2. Zróżnicowanie
zachowań zdrowotnych badanych i ich częstości
1,4%
7,2%
25,0%
67,6%
2,9%
30,6%
72,2%
Dbam o sprawnośc i wydolność organizmu…
43,5%
68,1%
Wartość Chi kwadrat = 15,1112 , p=0,0017* (Kobiety)
Kontroluję stan zdrowia (Mężczyźni)
23,5%
56,7%
Wartość Chi kwadrat = 9,1583 , p=0,0273* (Kobiety) 6,1% 13,6%
Racjonalnię się żywię i wypoczywam (Mężczyźni)
7,5%
2,8%
0,0%
0,0%
1,4%
35,8%
1,5%
ze względu na płeć
* Deklarowane
przy
p<0,05 przeana- istotne różnice wystąpiły również w zakresie dbania
zachowania
zdrowotne
lizowano również w zależności od stażu pracy (ryc. o urodę i zgrabną sylwetkę (χ2=14,8083; p=0,0218).
3). Stwierdzono istotną statystycznie zależność po- Tego rodzaju zachowanie najczęściej deklarowały
między długością stażu pracy a częstością udziela- osoby z najkrótszym stażem pracy.
Deklarowane
zachowania
zdrowotne
przeanalizowano
również w zachowań
zależnościzdrowotnych
od stażu
p=0,0246).
Analiza pozostałych
nia pomocy
potrzebującym
(χ2=14,4942;
Osoby z najdłuższym oraz najkrótszym stażem pracy w zależności od stażu pracy nie wykazała istotnych
pracy (ryc.
3). Stwierdzono
statystycznie
zależność pomiędzy
długością stażu
pracy
a
częściej
deklarowały
regularne istotną
udzielanie
pomocy, statystycznie
różnic, zaobserwowano
jednak,
iż osoaniżeli osoby ze średnim stażem. Statystycznie istot- 2 by o krótszym stażu pracy częściej deklarowały raczęstością
pomocy
potrzebującym
p=0,0246).
Osoby z najdłuższym
ną
zależnośćudzielania
stwierdzono
również
pomiędzy dłu-(χ =14,4942;
cjonalne żywienie
i wypoczywanie,
radzenie sobie ze
gością stażu pracy a dobrymi relacjami rodzinnymi stresem oraz kontrolowanie swojego stanu zdrowia.
oraz
najkrótszym
stażem
pracydobre
częściej
regularne
udzielanie
pomocy,
aniżeli
2
=10,1593;
p=0,0378).
Najczęściej
relacjedeklarowały
ro- W grupie
(χ
tej znalazło
się też najwięcej
osób
nie stodzinne deklarowały osoby z najdłuższym stażem pra- sujących używek (82,4%). Osoby z najkrótszym oraz
osoby ze średnim stażem. Statystycznie istotną zależność stwierdzono również pomiędzy
cy, w następnej kolejności osoby z najkrótszym, a naj- najdłuższy stażem pracy częściej deklarowały dobre
rzadziej
ze średnim
stażema (11-20
lat).relacjami
Statystycznie
relacje zawodowe
oraz dbanie
o własny
rozwój.
p=0,0378).
Najczęściej
długością
stażu pracy
dobrymi
rodzinnymi
(χ2=10,1593;
dobre relacje rodzinne deklarowały osoby z najdłuższym stażem pracy, w następnej
kolejności osoby z najkrótszym, a najrzadziej
- 81ze- średnim stażem (11-20 lat). Statystycznie
Regularnie
Od czasu do czasu
Zależy mi na własnym rozwoju (0-10)
75,0%
Wartość Chi kwadrat =8,3121 , p=0,2161 (11-20)
22,2%
65,10%
(>20)
Pomagam potrzebującym (0-10)
40,6%
20,6%
Wartość Chi kwadrat = 3,1020 , p=0,7959 (11-20)
18,30%
(>20)
56,3%
3,1%
1,60%
56,5%
0,0%
50,0%
29,4%
48,30%
17,4%
33,30%
45,7%
Mam dobre relacje zawodowe (0-10)
37,0%
87,5%
12,5%0,0%
70,50%
29,50%
(>20)
86,0%
Mam dobre relacje rodzinne (0-10)
87,5%
Wartość Chi kwadrat =10,1593 , p=0,0378* (11-20)
(>20)
0,00%
11,6%2,3%
12,5%0,0%
82,30%
17,70% 0,00%
93,5%
Mam dobre samopoczucie (0-10)
6,5%
0,0%
70,3%
64,50%
(>20)
67,4%
Radzę sobie ze stresem (0-10)
27,0%
25,0%
56,8%
9,5%
40,5%
41,9%
82,4%
29,30%
65,50%
28,6%
61,9%
75,7%
50,80%
(>20)
24,3%
47,60%
59,6%
Dbam o urodę i zgrabną sylwetkę (0-10)
Wartość Chi kwadrat = 14,8083 , p=0,0218* (11-20)
23,00%
51,2%
Racjonalnię się żywię i wypoczywam (0-10)
2,2%
70,50%
Stosuję używki (0-10) 5,9% 11,8%
Wartość Chi kwadrat =5,0971 , p=0,5314 (11-20) 5,20%
2,8%
8,50%
48,9%
Wartość Chi kwadrat =7,2541 , p=0,2980 (11-20) 6,60%
7,0%
0,0%
39,00%
48,9%
Pije alkohol (0-10) 2,7%
1,60%
32,6%
52,50%
(>20)
2,7%
33,90%
72,2%
(>20)
4,3%
75,80%
43,5%
Dokształcam się z edukacji zdrowotnej (0-10)
0,00%
19,1%
22,60%
(>20)
2,8%
34,90%
76,6%
Wartość Chi kwadrat = 14,4942 , p=0,0246* (11-20)
(>20)
Nie
1,60%
36,2%
70,3%
52,40%
(>20)
4,3%
29,7%
0,0%
46,00%
57,4%
0,0%
1,60%
29,8%
12,8%
Dbam o sprawnośc i wydolność organizmu (0-10)
69,4%
30,6%
0,0%
68,80%
31,30%
0,00%
(>20)
72,3%
Kontroluję stan zdrowia (0-10)
Wartość Chi kwadrat = 6,4143 , p=0,3784 (11-20)
(>20)
27,7%
69,4%
46,00%
50,0%
30,6%
52,40%
47,7%
0,0%
0,0%
1,60%
2,3%
Rycina 3. Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych badanych i ich częstości ze względu na staż pracy (0-10 lat, 11-20, powyżej 20 lat)
3. Zróżnicowanie
*Rycina
przy p<0,05zachowań zdrowotnych badanych i ich częstości ze względu na staż
pracy (0-10 lat, 11-20, powyżej 20 lat)
* istotne zróżnicowanie przy p<0,05
- 82 -
Dyskusja
Wyniki badań ukazujące modele szkolnej edukacji zdrowotnej w różnych krajach (Liban, Tunezja,
Maroko, Francja) wskazują, że realizowana edukacja
nie wykracza poza model biomedyczny, a nauczyciele edukacji zdrowotnej opierają ją o własne kompetencje i postawy zdrowotne (Caussidier i in. 2011).
Wojciechowska uważa, że w procesie promowania zdrowia w szkole decydujące znaczenie ma
uświadomienie uczniom tego, że zdrowie jest wartością, którą należy rozwijać i umacniać, gdyż jest
ono dobrem samym w sobie oraz umożliwia uzyskiwanie innych wartości. Osobą, która w najlepszy
sposób wspomoże ucznia w tworzeniu potencjału
zdrowia, jest kompetentny, zaangażowany, o bogatej
osobowości nauczyciel. Jako przewodnik po edukacji
zdrowotnej, zapoznaje uczniów z celami działań na
rzecz zdrowia i dostarcza argumentów, które świadczą o korzyściach płynących z dbania o nie. Przygotowuje uczniów do tego, aby potrafili wykorzystywać
zdobytą wiedzę w codziennym życiu oraz dokonywali wyborów, podejmowali decyzje i działania na
rzecz pomnażania zdrowia własnego i innych (Wojciechowska 2014).
Wyniki uzyskane przez Woynarowską-Sołdan
i Węziak-Białowolską, które badały samoocenę zdrowia i dbałość o zdrowie u nauczycieli z wielu polskich
miast sugerują, że styl życia badanej grupy nauczycieli znacznie odbiega od modelu prozdrowotnego.
Jest to niepokojące zjawisko z punktu widzenia ich
zdrowia i roli w edukacji zdrowotnej. Wskazuje ono
również na niedostatki w przygotowaniu zawodowym i ich własnej edukacji zdrowotnej (Woynarowska-Sołdan, Węziak-Białowolska 2012).
Badani przez Prażmowską i wsp. nauczyciele ze
szkół średnich w większości oceniają swój stan zdrowia jako dobry. Połowa z nich prowadzi zdrowy styl
życia, pozostali odczuwają potrzebę zmiany. Wszyscy
badani postrzegają siebie jako wzór dla swoich wychowanków i mają świadomość swojej roli w kształtowaniu zachowań prozdrowotnych uczniów, ale połowa z nich nie czuje się przygotowana do prowadzenia edukacji zdrowotnej (Prażmowska i in. 2011).
W badaniach z Wielkopolski główne nieprawidłowości w zachowaniach prozdrowotnych nauczycieli
dotyczyły sposobu żywienia (brak regularności oraz
spożywanie zbyt dużej ilości cukrów prostych) oraz
preferowania biernego wypoczynku. Warto również
zwrócić uwagę, że wykonywanie obowiązków zawodowych dla 59,2% osób wiązało się z dużym lub
bardzo dużym stresem (Zysnarska, Bernad 2007).
Podobne wyniki uzyskano w badaniach nauczycieli ze szkół należących do wojewódzkich szkół promujących zdrowie. Największe nieprawidłowości
w zakresie podejmowania zachowań prozdrowotnych dotyczyły aktywności fizycznej, żywienia oraz
zachowań związanych ze zdrowiem psychicznym.
Uzyskane wyniki wskazują, że styl życia znacznej
części nauczycieli pod wieloma względami nie jest
prozdrowotny. Sytuację tę można uznać za niepo-
kojącą ze względu na zdrowie nauczycieli, realizację
ich zadań oraz modelowanie przez nich zachowań
prozdrowotnych dzieci i młodzieży (WoynarowskaSołdan, Tabak 2013).
Badania Lipowskiego i Szczepańskiej-Klunder
dotyczące zachowań zdrowotnych nauczycieli wychowania fizycznego pozwoliły stwierdzić autorom,
że badanych cechuje przeciętny wskaźnik zachowań
zdrowotnych w zakresie prawidłowych nawyków
żywieniowych, zachowań profilaktycznych, pozytywnego nastawienia psychicznego oraz praktyk
zdrowotnych. Kobiety od mężczyzn różniły się tylko
w zakresie pozytywnego nastawienia psychicznego
(Lipowski, Szczepańska-Klunder 2013).
W badaniach własnych większość nauczycieli
wychowania fizycznego to osoby mające dobre relacje rodzinne i zawodowe, dbające o własny rozwój,
sprawność fizyczną i mające dobre samopoczucie.
Ponad połowa respondentów racjonalnie się żywi
i wypoczywa, dba o urodę i sylwetkę, radzi sobie ze
stresem oraz kontroluje stan zdrowia. W samoocenie zachowań badanych występują też cechy, które
nie są raczej pożądane w pracy nauczyciela edukacji
zdrowotnej. Są nimi: picie alkoholu, stosowanie używek, tylko sporadycznie dokształcanie się z edukacji
zdrowotnej i udzielanie pomocy potrzebującym.
Woynarowska-Sołdan i Tabak stwierdziły, że
w badanej grupie nauczycieli kobiety częściej, w porównaniu z mężczyznami, podejmowały zachowania
prozdrowotne w zakresie żywienia, dbałości o ciało
i zachowania bezpieczeństwa oraz częściej nie nadużywały alkoholu. Uzyskały one jednak, gorsze niż
mężczyźni wyniki w sferze zachowań związanych
ze zdrowiem psychicznym (Woynarowska-Sołdan,
Tabak 2013). W badaniach własnych kobiety istotnie częściej deklarowały dbanie o urodę i zgrabną
sylwetkę. Częściej niż mężczyźni deklarowały również kontrolowanie stanu zdrowia oraz racjonalne
żywienie i wypoczywanie (różnice nieistotne statystycznie). Z kolei mężczyźni istotnie częściej aniżeli
kobiety spożywają alkohol oraz stosują używki. Częściej też radzą sobie ze stresem (różnice nieistotne
statystycznie).
W badaniach Woynarowskiej-Sołdan i Tabak
nauczyciele w wieku 41 lat lub więcej wykazywali
nieco mniej nieprawidłowości w zakresie zachowań
zdrowotnych aniżeli ich młodsi koledzy. Jednakże
to młodsi nauczyciele, częściej niż starsi, nie palili
tytoniu i unikali biernego palenia (WoynarowskaSołdan, Tabak 2013). Podobnie w badaniach, które
prowadziła Duda-Zalewska, palenie papierosów częściej deklarowali nauczyciele o większym stażu pracy. W grupie tej prezentowano jednocześnie gorsze
zachowania żywieniowe i częściej deklarowano wykonywanie zadań profilaktycznych (Duda-Zalewska
2012). W badaniach własnych osoby z najdłuższym
stażem pracy częściej deklarowały dobre relacje rodzinne oraz pomaganie potrzebującym. Z kolei dbanie o urodę i zgrabną sylwetkę najczęściej deklarowały osoby z najkrótszym stażem pracy.
Według wyników Śmiglewskiej i wsp., dotyczą-
- 83 -
cych obecności edukacji zdrowotnej w lekcjach
wychowania fizycznego, badani stwierdzili, że zagadnienia o charakterze zdrowotnym tylko w niewielkim stopniu były realizowane na zajęciach wychowania fizycznego. W największym zakresie nabywane były umiejętności dotyczące dostrzegania,
rozumienia i podejmowania samodzielnych działań
na rzecz zdrowia fizycznego. Jednak wszystkie wymiary edukacji zdrowotnej i rekreacyjnej poprzez
doświadczanie praktyczne w niewielkim stopniu pojawiały się w ramach lekcji wychowania fizycznego
(Śmiglewska i in. 2013).
Konkludując powyższe rozważania można przytoczyć stwierdzenia P. Nowaka, że choć formalnie
szkoły od lat wpisują się w edukację zdrowia to jednak jej skuteczność jest niska. W praktyce przeważa
akcyjność, realizowane są programy nie spełniające
wymogów komplementarności (pozbawione ewaluacji). W modelu edukacji zdrowotnej, w której
nauczyciel wychowania fizycznego ma być koordynatorem konieczna jest systemowa diagnoza i ocena
procesu edukacji zdrowotnej (Nowak 2012).
Wnioski
1. Większość badanych nauczycieli ma dobre relacje rodzinne i zawodowe, dba o własny rozwój,
sprawność fizyczną oraz deklaruje dobre samopoczucie.
2. Badani podejmują również zachowania, które nie
są pożądane w pracy nauczyciela edukacji zdrowotnej, takie jak picie alkoholu i stosowanie używek.
3. Z punktu widzenia roli nauczycieli wychowania
fizycznego w nowym modelu edukacji zdrowotnej, szczególnie niepokoi sporadyczne dokształcanie się z tego zakresu. Konieczne wydaje się
wprowadzenie odpowiedniego systemu szkoleń,
które przygotowałyby nauczycieli do pełnienia
roli lidera edukacji i promocji zdrowia w szkole.
4. Kobiety częściej aniżeli mężczyźni dbają o urodę i zgrabną sylwetkę. Z kolei mężczyźni częściej
spożywają alkohol oraz stosują używki.
5. Regularne udzielanie pomocy częściej wskazywały osoby z najdłuższym oraz najkrótszym stażem
pracy. Dobre relacje rodzinne najczęściej deklarowały osoby z najdłuższym stażem pracy, a dbanie
o urodę i zgrabną sylwetkę z najkrótszym stażem.
Literatura:
1. Caussidier C., El Hage F., Munoz F., Remki L., Larribi R., Khzami S.E., Berger D., de Carvalho G.S.,
Favre D. (2011), In search of a health education
model: teachers’ conceptions in four Mediterranean countries. Global Health Promotion, 18(4), s.
5-15.
2. Duda-Zalewska A. (2012), Zachowania zdrowotne nauczycieli a staż pracy w zawodzie. Hygeia
Public Health, 47(2), s. 183-187.
3. Iwanowicz E. (2009), „Health Literacy” jako jedno
ze współczesnych wyzwań zdrowia publicznego.
Medycyna Pracy, 60(5), s. 427–437.
4. Kasl S.V., Cobb S.(1966), Health Behavior, Illness
Behavior, and Sick-role Behavior. Archives of
Environmental Health. 12(4), s. 531-541.
5. Kisilowska M (2008), Health information literacy.
Biblioteki na zdrowie! Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa Nr 5. Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. http://
eprints.rclis.org/14302/1/kisilowska-n.pdf
(data dostępu: 20.07.2015).
6. Komisja Europejska (2012), Komunikat Komisji
do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Nowe podejście do edukacji: Inwestowanie w umiejętności na rzecz lepszych efektów
społeczno-gospodarczych. Strasburg.
http://biblioteka-krk.ibe.edu.pl/opac_css/doc_
num.php?explnum_id=562
(data
dostępu:
20.07.2015).
7. Lipowski M., Szczepańska-Klunder Ż. (2013),
Zachowania zdrowotne nauczycieli wychowania
fizycznego, W: Z. Jastrzębski (red.), Teoria i praktyka wychowania fizycznego i sportu. T 1. Wyższa
Szkoła Sportowa w Łodzi, s. 9-26.
8. Majchrowska A. (2003), Zachowania zdrowotne
aspekty socjologiczne, W: A. Majchrowska (red.),
Wybrane elementy socjologii. Wyd. Czelej, Lublin
s. 293-316.
9. Niedźwiecka B. (2013), Zdrowotne kompetencje informacyjne jako ważna składowa kompetencji zdrowotnych. Zdrowie Publiczne, 123(1), s. 98-103.
10.Nowak P.F. (2012), Model edukacji zdrowotnej
w polskiej szkole w opiniach nauczycieli. Hygeia
Public Health, 47(2), s. 207-210.
11.Nutbeam D. (2000), Health literacy as a public
health goal: a challenge for contemporary health
education and communication strategies into the
21st century. Health Promotion International,
15(3), s. 259-267.
12.Piotrowicz R., Podolec P., Kopeć G., Drygas W.,
Mamcarz A., Stańczyk J., Zdrojewski T., Kozek
E., Godycki-Ćwirko M., Naruszewicz M., Undas
A., Pająk A., Czarnecka D., Opala G., Grodzicki T.
(2010), Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki dotyczące aktywności fizycznej. W: P. Podolec
(red.) Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki.
T.2. Medycyna Praktyczna, Kraków, s. 435-491.
13.Prażmowska B., Dziubak M., Morawska S., Stach J.
(2011), Wybrane zachowania zdrowotne nauczycieli szkół średnich. Problemy Pielęgniarstwa,
19(2), s. 210-218.
14. Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r.
w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dz.U.2009, Nr 4, poz. 1.
15.Syrek E. (2000), Zdrowie w aspekcie pedagogiki
społecznej. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
- 84 -
16.Śmiglewska M., Cieślicka M., Lewandowski A.,
Stankiewicz B. (2013), Wychowanie fizyczne
a kompetencje zdrowotne według opinii studentów pierwszego roku wybranych wyższych uczelni. Rozprawy Naukowe AWF we Wrocławiu, 40,
s. 27-36.
17.Titkow A. (1990), Zachowania związane ze zdrowiem i chorobą jako element wiedzy o społeczeństwie. W: A. Ostrowska (red.), Wstęp do socjologii
medycyny. IFiS PAN IS UW, Warszawa.
18.Wojciechowska K. (2014), Nauczyciel przewodnikiem w procesie promowania zdrowia w szkole.
Roczniki Pedagogiczne, t. 6(42), nr 2, s. 127-141.
19.Włoch A. (2011), Społeczny wymiar edukacji europejskiej. Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 18, nr
1, s. 225-241.
20. Woynarowska B. (2011), Cechy współczesnej edukacji zdrowotnej. W: B. Woynarowska (red.), Orga-
nizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole.
Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa, s. 13-18.
21.Woynarowska-Sołdan M., Tabak I. (2013), Zachowania prozdrowotne nauczycieli i innych pracowników szkoły. Medycyna Pracy, 64(5), s. 659-670.
22.Woynarowska-Sołdan M., Węziak-Białowolska D.
(2012), Samoocena zdrowia i dbałość o zdrowie
u nauczycieli. Problemy Higieny i Epidemiologii,
93(4), s. 739-745.
23.Wszędyrówny M. (2002), Zachowania zdrowotne
w warunkach biedy. W: J. Barański, W Piątkowski (red.), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy
socjologii medycyny. Oficyna Wydawnicza Atut,
Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław, s. 223-234.
24.Zysnarska M., Bernad D. (2007), Zachowania
prozdrowotne nauczycieli w województwie wielkopolskim część I. Problemy Higieny i Epidemiologii, 88(2), s. 183-187.
- 85 -

zachowania zdrowotne nauczycieli wychowania fizycznego jako

Transkrypt

Podobne dokumenty

Statystyka i SPSS - program szkolenia

OGŁOSZENIA DROBNE

klub sztuk walki chi chi - Urząd Miasta Zielona Góra

Piesek Chi Chi Paris II Simba

Karta informacyjna produktu w sklepie

Ho Chi Minh, Program Komunistycznej Partii Indochin