Słownik pojęć

Załącznik Nr 2
Słownik pojęć (można wydrukować z lukami i wykorzystać jako
tekst do uzupełnienia przez uczniów):
Astronauta/Kosmonauta:
Człowiek biorący udział w lotach kosmicznych lub przygotowywany do nich ;
kosmonauta. Nazwy kosmonauta i astronauta są synonimami. Pochodzą one od
greckich słów: naútēs (ναύτης), oznaczającego żeglarza i odpowiednio kosmos
(κόσμος), czyli przestrzeń kosmiczna, oraz ástron (ἄστρον), czyli gwiazda.
Kosmodrom:
[gr.] port kosmiczny, teren wraz z otaczającą go strefą ochronną odpowiednio
wyposażony i przystosowany do realizacji startów statków kosmicznych oraz
startów i lądowań promów kosmicznych. Zadania kosmodromu obejmują także
montaż, przygotowanie do lotu oraz nadzór nad jego przebiegiem. Jednym z
ważniejszych kosmodromów jest Centrum Kosmiczne im. Johna F. Kennedy –
położony na przylądku Canaveral.
Planety:
24 sierpnia 2006 na kongresie Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) w
Pradze uchwalona została definicja planety w Układzie Słonecznym.
Zgodnie z tą definicją, planetą jest ciało niebieskie, które:
 znajduje się na orbicie wokół Słońca
 posiada wystarczającą masę, by własną grawitacją pokonać siły ciała
sztywnego tak, aby wytworzyć kształt odpowiadający równowadze
hydrostatycznej (prawie kulisty)
 oczyściło sąsiedztwo swojej orbity z innych względnie dużych obiektów.
Planety nie mają własnych źródeł energii promienistej, świecą światłem
odbitym. Planety dzielone są na dwie kategorie: duże gazowe olbrzymy o małej
gęstości oraz mniejsze planety skaliste. W Układzie Słonecznym znanych jest 8
planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun.
Komety:
Drobne ciała niebieskie poruszające się w układzie planetarnym, które na
krótko pojawiają się w pobliżu gwiazdy centralnej. Ciepło tej gwiazdy
powoduje, że wokół komety powstaje koma, czyli gazowa otoczka. W
przestrzeń kometa wyrzuca materię, która rozrasta się w dwa warkocze –
gazowy i pyłowy. Kometa wykazuje aktywność, kiedy przebywa w pobliżu
gwiazdy. Są nietrwałymi obiektami; wskutek utraty materii lub nagłego rozpadu
zmniejszają swoje masy. Najbardziej znana jest kometa Halleya.
Planetoidy:
Planetoida (planeta + gr. eídos postać), asteroida (gr. asteroeidés –
gwiaździsty), planetka (ang. minor planet) – ciało niebieskie o średnicy od kilku
metrów do czasem niewiele ponad 1000 km, obiegające Słońce, posiadające
stałą powierzchnię skalną lub lodową, bardzo często – przede wszystkim w
przypadku planetoid o mniejszych rozmiarach i mało masywnych – o
nieregularnym kształcie, często noszącym znamiona kolizji z innymi podobnymi
obiektami.
Mgławica:
Skupienie gazu i pyłu w przestrzeni kosmicznej lub rozległa otoczka gazowa
wokół gwiazdy. Na zdjęciach nieba mgławice są widoczne jako obszary jasne,
gdy zaś nie są oświetlone przez gorącą gwiazdę, a tworzący je gaz jest chłodny i
nie świeci w widzialnej części widma – jako obszary ciemne, ubogie w gwiazdy.
Czarna dziura:
To obiekt astronomiczny, który tak silnie oddziałuje grawitacyjnie na swoje
otoczenie, że nawet światło nie może uciec z jego powierzchni (prędkość
światła jest mniejsza od prędkości ucieczki). Z tego obiektu niemożliwe jest
przesyłanie na zewnątrz jakiejkolwiek informacji. Czarna dziura nie może być
bezpośrednio obserwowana przez uczonych; można tylko obserwować procesy
zachodzące w jej polu grawitacyjnym.
Meteor:
Świetlny ślad ( nazywany też niekiedy spadającą gwiazdą) znaczący na niebie
drogę spadającego meteoroidu. Meteoryt – pozostałość drobnego skalnego
ciała niebieskiego (meteoroidu) przyciągniętego przez znacznie większe ciało
niebieskie, która w postaci ciała stałego dotarła do jego powierzchni. Najlepiej
zapamiętać, że meteor widać na niebie, a meteoryt na ziemi. Meteor to tzw.
spadająca gwiazda, zaś meteoryt już nie.
Meteoroid:
[gr], ciało niebieskie (pyłek, bryła) o rozmiarach od ułamka milimetra do wielu
metrów, obiegające Słońce po orbicie eliptycznej. Jeśli wpadnie do atmosfery
Ziemi (z prędkością 10 – 70 km/s)rozgrzewa się pod wpływem tarcia do
wysokiej temperatury i na wysokości ok. 100 km zaczyna świecić. Jednocześnie
wzbudza cząstki powietrza, które następnie wypromieniowują uzyskaną
energię, co obserwuje się w postaci krótkotrwałej smugi.
Betelgeza:
Jest jedną z najjaśniejszych gwiazd na niebie, jak również jedną z najbardziej
interesujących dla astronomów. Jest ona ogromnym czerwonym
nadolbrzymem (nadolbrzym – gwiazda o masie od około 10 do 50 mas Słońca i
promieniu dochodzącym nawet ponad 1500 promieni Słońca), jej masę ocenia
się na 14-15 mas Słońca. Jej średnica jest ogromna, tak duża (maks. ok. 345 razy
większa od Słońca), że za pomocą ziemskich teleskopów jesteśmy w stanie
widzieć jej powierzchnię jako dysk, a nie punkt (jeden z około 10 takich
przypadków wśród wszystkich gwiazd, oczywiście z pominięciem Słońca).
Astronomowie przewidują, że gwiazda ta, znajdująca się przy końcu swojej
ewolucji, w stosunkowo niedalekiej przyszłości (w skali astronomicznej)
wybuchnie jako supernowa(supernowa – w astronomii termin określający kilka
rodzajów kosmicznych eksplozji, które powodują powstanie na niebie
niezwykle jasnego obiektu, który już po kilku tygodniach bądź miesiącach staje
się niemal niewidoczny), w przypadku wybuchu gwiazda osiągnie jasność równą
w przybliżeniu jasności Księżyca.
Układ Słoneczny:
Układ składający się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał
niebieskich. Zbadane regiony Układu Słonecznego zawierają, licząc od Słońca:
cztery planety skaliste (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars), pas planetoid
składający się z małych skalistych ciał, cztery zewnętrzne gazowe olbrzymy
(Jowisz, Saturn, Uran, Neptun) oraz drugi pas – pas Kuipera, składający się z
obiektów skalno-lodowych. Odkryto także co najmniej pięć planet karłowatych:
Ceres (największy obiekt w pasie planetoid), Pluton (do 24 sierpnia 2006 roku
uznawany za 9. planetę Układu)[3], Haumea, Makemake (drugi co do wielkości
obiekt w pasie Kuipera) i Eris (największy znany obiekt w dysku rozproszonym).
Sześć z ośmiu planet i trzy z planet karłowatych mają naturalne satelity, zwane
księżycami. Każda z planet zewnętrznych jest otoczona pierścieniami złożonymi
z pyłu kosmicznego. Wszystkie planety, z wyjątkiem Ziemi i Urana (który
zawdzięcza nazwę greckiemu bóstwu Uranosowi), noszą imiona bóstw z
mitologii rzymskiej.
Krater (uderzeniowy):
Owalne zagłębienie (lub zniekształcenie) na powierzchni ciała niebieskiego,
spowodowane upadkiem meteorytu, planetoidy lub komety.
Satelity:
1. Księżyce, ciała niebieskie obiegające planetę (satelita naturalny)
2. Obiekty kosmiczne obiegające ciała niebieskie po orbitach zamkniętych
(sztuczny satelita).
Pole grawitacyjne:
Grawitacja (ciążenie powszechne) – jedno z czterech oddziaływań
podstawowych, będące zjawiskiem naturalnym polegającym na tym, że
wszystkie obiekty posiadające masę oddziałują na siebie wzajemnie
przyciągając się.
Pole grawitacyjne określa wielkość i kierunek siły grawitacyjnej działającej na
znajdujące się w nim inne obiekty posiadające masę.
Droga Mleczna:
Galaktyka spiralna z poprzeczką , w której znajduje się m.in. nasz Układ
Słoneczny. Na niebie widziana jest jako jasna smuga przecinająca niebo (pod
warunkiem przebywania obserwatora w miejscu z niewielkim
zanieczyszczeniem światłem).
Źródła:
 Nowa encyklopedia Powszechna PWN 1998, red. Barbara Petrozolin –
Skowrońska,
 Kopernik Astronomia Astronautyka. Przewodnik encyklopedyczny 1973,
pod red. Włodzimierza Zonna,
 Nowy Słownik Języka Polskiego PWN 2002,
 Wikipedia