wyklad II teksty

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2014/2015
Wykład II
Pojęcia ius i lex
Cicero, De legibus 1,6,18: Lex est ratio
summa insita in natura, quae iubet ea,
quae facienda sunt, prohibetque contraria
[…].
Prawo to najwyższa mądrość,
zakorzeniona w naturze, która nakazuje,
co ma być czynione i zabrania czynić
przeciwnie […].
Cicero, De re publica 3,33: Est quidem
vera lex recta ratio naturae congruens,
diffusa in omnes, constans, sempiterna,
quae vocet ad officium iubendo, vetando a
fraude deterreat; quae tamen neque probos
frustra iubet aut vetat nec improbos
iubendo aut vetando movet. Huic legi nec
obrogari fas est neque derogari ex hac
aliquid licet neque tota abrogari potest, nec
vero aut per senatum aut per populum
solvi hac lege possumus, neque est
quaerendus explanator aut interpres eius
alius, nec erit alia lex Romae, alia Athenis,
alia nunc, alia posthac, sed et omnes
gentes et omni tempore una lex et
sempiterna et immutabilis continebit,
unusque erit communis quasi magister et
imperator omnium deus, ille legis huius
inventor, disceptator, lator; cui qui non
parebit, ipse se fugiet ac naturam hominis
aspernatus hoc ipso luet maximas poenas,
etiamsi cetera supplicia, quae putantur,
effugerit.
Jest bowiem prawdziwe prawo słuszną
mądrością zgodną z naturą, obecną w
każdym, stałą i niezmienną, która wzywa
do wypełniania obowiązków, nakazując,
co czynić, zakazując zaś, powstrzymuje od
czynienia bezprawia. Nie na darmo
wydaje ono polecenia i stawia zakazy
szlachetnym, ale podli nic sobie z tego nie
robią; wspomnianego prawa nie godzi się
zmieniać, zastąpić jego postanowień
innymi lub całkiem znieść; senat ani ogół
obywateli nie zwolnią nas z jego
przestrzegania. Pozbawione sensu byłoby
szukanie komentatora lub znawcy, by
ustalił odpowiednią wykładnię; w Rzymie i
Atenach, teraz i w przeszłości to prawo
niczym się nie różni; w każdym miejscu
na zawsze pozostanie bez zmian, wieczne
i jedno dla wszystkich, niczym bóg, król,
pan wszechrzeczy, który to prawo
stworzył, obmyślił zatwierdził. Kto nie
przestrzega jego postanowień, samego
siebie utraci i odrzuciwszy własne
człowieczeństwo, będzie cierpiał, choćby
uniknął męki uważanej powszechnie za
karę.
Ulpianus 1 inst. D. 1,1,1,3: Ius naturale est,
quod natura omnia animalia docuit:
nam ius istud non humani generis
proprium, sed omnium animalium, quae in
terra, quae in mari nascuntur, avium
quoque commune est […].
Prawem naturalnym jest to [prawo],
którego natura nauczyła wszystkie
stworzenia; albowiem prawo to nie jest
właściwe tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz
jest wspólne wszystkim stworzeniom,
które rodzą się na ziemi i na morzu, także
ptakom […].
1
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2014/2015
Gai 2,79: In aliis quoque speciebus
naturalis ratio requiritur […].
W różnych przypadkach szczególnych
odwołujemy się do naturalnego
uzasadnienia […].
Celsus 17 dig. D. 50,17,188,1: Quae rerum
natura prohibentur, nulla lege confirmata
sunt.
Co jest przeciwne naturalnemu
porządkowi rzeczy, nie może być
usankcjonowane przez żadną ustawę [akt
normatywny].
Paulus 6 quaest. D. 50,17,85,2: Quotiens
aequitatem desiderii naturalis ratio aut
dubitatio iuris moratur, iustis decretis res
temperanda est.
Ilekroć ze względu na słuszność zdrowy
rozsądek domaga się krytycznego
rozważenia litery prawa, treść
rozporządzenia powinna być zmieniona.
Pomponius, lib. sing. enchir. D. 1.2.2.38: …
constare non potest ius, nisi sit aliquis
iuris peritus, per quem possit cottidie in
melius producti...
… prawo (ius) nie może funkcjonować bez
udziału doświadczonego jurysty, dzięki
któremu może ono stale rozwijać się ku
lepszemu…
Isidorus Hispalensis, Etymologiarum libri
XX 20.2.32: Ius coquinae magistri a iure
nuncupaverunt, quia [ea] est lex
condimenti eius.
Kuchmistrze nazwali ius [rosół] od słowa
ius [prawo], ponieważ ustawa – lex jest
{prawu} przyprawą.
Cicero, De re publica 1.49: quare cum lex
sit civilis societatis vinculum, ius autem
legis aequale, quo iure societas civium
teneri potest, cum par non sit condicio
civium? si enim pecunias aequari non
placet, si ingenia omnium paria esse non
possunt, iura certe paria debent esse
eorum inter se qui sunt cives in eadem re
publica. quid est enim civitas nisi iuris
societas civium?
Jeżeli zatem prawo jest najważniejszym
spoiwem obywatelskiej wspólnoty
obywatelskiej i obowiązuje wszystkich
jednakowo, jaka ustawa pozwoli utrzymać
więzi społeczne, gdy uprawnienia
obywateli nie są równe ? skoro nie
życzymy sobie równego podziału dóbr
materialnych, skoro rozmaite bywają
zdolności, to przynajmniej niech wszyscy
obywatele danego państwa mają równe
prawa. Czymże jest bowiem
społeczeństwo, jeśli nie wspólnotą
jednoczoną prawem?
Cicero, De legibus 1.42: Est enim unum ius
quo deuincta est hominum societas et
quod lex constituit una, quae lex est recta
ratio imperandi atque prohibendi. Quam
Jedna jest bowiem praworządność, która
łączy ludzką wspólnotę i wywodzi się z
prawa naturalnego, czyli poczucia
sprawiedliwości objawionego w nakazach
2
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2014/2015
qui ignorat, is est iniustus, siue est illa
scripta uspiam siue nusquam.
i zakazach. Mniejsza z tym, czy
kiedykolwiek zostały spisane czy nie; kto
nie zna prawa naturalnego, jest
niesprawiedliwy.
Cicero, De officiis 1,10,33: […] summum ius
summa iniuria […].
[…] najściślejsze prawo to najwyższe
bezprawie […].
Cicero, Topica 2,9: Ius civile est aequitas
constituta eis qui eiusdem civitatis sunt ad
res suas obtinendas; eius autem aequitatis
utilis cognitio est; utilis ergo est iuris civilis
scientia.
Prawo obywatelskie to słuszna gwarancja
dla obywateli jednego państwa, aby
możliwe było zatrzymanie rzeczy, do nich
należących; pożyteczne jest poznanie
takiej słusznej gwarancji; pożyteczna jest
więc znajomość prawa obywatelskiego.
Cicero, De legibus 1.42: Iam uero illud
stultissimum, existimare omnia iusta esse
quae s<c>ita sint in populorum institutis
aut legibus. Etiamne si quae leges sint
tyrannorum? Si triginta illi Athenis leges
inponere uoluissent, et si omnes
Athenienses delectarentur tyrannicis
legibus, num idcirco eae leges iustae
haberentur?
Jednakże wyjątkowo głupio jest uważać,
że wszystko, co zostało wprowadzone
przez lud w formie ustawy, jest
sprawiedliwe. Czy należy przyjąć nawet
zarządzenia tyrana? Gdyby trzydziestu
tyranów chciało nadać Atenom prawa, lub
gdyby wszystkim Ateńczykom spodobały
się postanowienia jednowładców, czy z
tego powodu ich akty prawne stałyby się
sprawiedliwe?
ex Ulp. D. 40,9,12: Dura lex sed lex.
Twarde prawo, ale prawo.
Paulus 15 quaest. D. 50,17,90: In omnibus
quidem, maxime tamen in iure, aequitas
spectanda sit.
We wszystkim, szczególnie zaś w prawie,
mieć na względzie należy słuszność.
Celsus, apud Ulp. 1 inst. D. 1,1,1 pr.: [Ius]
est autem a iustitia appellatum: nam, ut
eleganter Celsus definit, ius est ars boni et
aequi.
[Prawo] zostało bowiem nazwane od
sprawiedliwości: albowiem, jak wytwornie
określił Celsus, prawo jest to sztuka
[umiejętność] stosowania tego co dobre i
słuszne.
Ulpianus 1 reg. D. 1,1,10 pr.: Iustitia est
constans et perpetua voluntas ius suum
cuique tribuendi. [= I. 1.1.1]
Sprawiedliwość jest to stała i niezmienna
wola przyznawania każdemu należnego
mu prawa.
3
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2014/2015
Ulpianus 1 reg. D. 1,1,10,1: Iuris praecepta
sunt haec: honeste vivere, alterum non
laedere, suum cuique tribuere. [= I. 1.1.3]
Zasady prawa są takie: żyć uczciwie, nie
krzywdzić drugiego, przyznać (uznać)
każdemu, co mu się należy.
Ulpianus 1 reg. D. 1,1,10,2: Iuris prudentia
est divinarum atque humanarum rerum
notitia, iusti atque iniusti scientia.
Nauka prawa jest znajomością spraw
boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co jest
sprawiedliwe i niesprawiedliwe.
Bibliografia (dla chętnych):
Bratkowski S., Prehistoria poczucia sprawiedliwości, IUS ET LEX 1 / 2002
Fletcher G.P., Na cześć Ius et Lex. Kilka uwag nad pojęciem prawa, IUS ET LEX 1 / 2002
Radbruch G., Ustawa i prawo, IUS ET LEX 1 / 2002
Teubner G., Sprawiedliwość alienująca. O dodatkowej wartości 12 wielbłąda, IUS ET
LEX 1 / 2002
Woleński J., Okolice filozofii prawa, Kraków 1999
Wołodkiewicz W., Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej, IUS ET LEX 1/ 2001
Zajadło J., Formuła Gesetz und Recht, IUS ET LEX 1/ 2002
Ziembiński J., Lex a ius w okresie przemian, Państwo i Prawo 6 (1991)
4