Podstawy Prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych

Podstawy prawa dla
licencjackich studiów
ekonomicznych
red. naukowa Bronisław Sitek, Piotr Kubiński
ISBN: 978-83-7561-122-9
format 165/235, oprawa miękka
liczba stron: 344
cena: 49,90 zł
Podręcznik przedstawia w zwięzły sposób podstawowe zagadnienia prawa, które są objęte programem nauczania na licencjackich studiach ekonomicznych.
Znajomość podstawowych instytucji prawa przez studentów ekonomii jest niezbędna w procesie zdobywania specjalistycznej wiedzy ekonomicznej. Podręcznik omawia istotę podstawowych instytucji prawnych z zakresu wstępu do:
• prawoznawstwa,
• prawa konstytucyjnego,
• prawa cywilnego,
• prawa gospodarczego,
• prawa pracy,
• prawa administracyjnego
• oraz prawa karnego.
Podręcznik uwzględnia zmiany dla programu studiów z zakresu ekonomii i zarządzania. Poprzez swój nie tylko poznawczy, ale również aplikacyjny charakter, jest przeznaczony dla wszystkich kierunków i specjalności studiów ekonomicznych i zarządzania
oraz osób pragnących zdobyć elementarną wiedzę z zakresu prawa. (…) Niewątpliwą
zaletą podręcznika jest spójne i logiczne przedstawienie poszczególnych zagadnień oraz
wyjaśnienie nawet najbardziej skomplikowanych przepisów prawnych w klarowny i
przystępny sposób. (…) Autorzy poszczególnych rozdziałów słusznie przywiązują bardzo dużą wagę do prezentacji głównych zagadnień, zaczynając od podstawowych norm
prawnych bez których nie może istnieć prawo, aż po konstytucję oraz zespół przepisów
prawnych regulujących stosunki społeczne zachodzące pomiędzy osobami fizycznymi
lub prawnymi, czyli prawo cywilne. Ponadto autorzy prezentują problematykę związaną z przedmiotem prawa gospodarczego oraz szeroko rozumianego prawa pracy. Autorzy podręcznika odnoszą się również do zagadnień związanych z działaniem szeroko
rozumianej administracji oraz niezwykle istotnego prawa karnego.
– z recenzji prof. zw. dra hab. Janusza Sobonia
www.poltext.pl
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
Spis treści
Wstęp
.................................................................................
15
ROZDZIAŁ 1. WPROWADZENIE DO NAUK O PRAWIE
Magdalena Sitek
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.
......................................................................
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie i budowa normy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rodzaje aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Publikacja aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obowiązywanie i przestrzeganie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zdarzenie i stosunek prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.7.1. Podmioty prawa
Literatura
1.7.1.1.
1.7.1.2.
.................................................
Osoba fizyczna
Osoba prawna
..........................................
..........................................
........................................................................
17
17
17
18
20
22
23
25
26
26
28
33
ROZDZIAŁ 2. ELEMENTY PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Stanisław Bułajewski
................................................................
35
2.1. Istota i pojęcie konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.2. Cechy polskiej Konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.3. Wybrane zasady ustroju Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3.1.
2.3.2.
2.3.3.
2.3.4.
Pojęcie zasad ustroju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasada suwerenności narodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasada demokratycznego państwa prawnego . . . . . . . . . . . . . .
Zasada podziału władzy i równoważenia się władz . . . . . . .
www.poltext.pl
37
37
38
38
Podstawy
prawa dlaprawa
licencjackich
ekonomicznych
Podstawy
dla studiów
licencjackich
studiów ekonomicznych
2.3.5. Zasada pluralizmu politycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.3.6. Zasada decentralizacji władzy publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4. Konstytucyjny status jednostki
– zagadnienia podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.4.1.
2.4.2.
2.4.3.
2.4.4.
Prawa człowieka i obywatela w Konstytucji III RP . . . . . . . .
Wolności i prawa osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wolności i prawa polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne
i kulturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.5. Obowiązki jednostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.6. Środki ochrony wolności i praw jednostki . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Konstytucyjny system źródeł prawa
2.5.1. Akty powszechnie obowiązujące
2.5.2. Akty wewnętrznie obowiązujące
..............................
.............................
.............................
40
41
41
42
43
43
43
44
44
2.6. Instytucja referendum jako forma demokracji
bezpośredniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.1. Rodzaje referendum
.............................................
2.7. Władza ustawodawcza w Polsce
...................................
2.7.1.
2.7.2.
2.7.3.
2.7.4.
45
46
46
46
48
Sejm i Senat – pozycja ustrojowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organizacja wyborów i zasady prawa wyborczego . . . . . . . .
Zakres kompetencji Sejmu RP i Senatu RP . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organizacja wewnętrzna i tryb pracy Sejmu RP
i Senatu RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.7.5. Status prawny posłów i senatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.8. Władza wykonawcza w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.8.1. Prezydent RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.8.1.1. Pozycja ustrojowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.8.1.2. Kontrasygnata i uprawnienia osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.8.2. Rada Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.8.2.1. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.8.2.2. Skład i tryb powoływania Rady Ministrów . . . . . . . . . . . 56
2.9. Władza sądownicza – sądy i trybunały w Polsce . . . . . . . . . . . . . . 57
2.9.1. Rodzaje i struktura sądów oraz pozycja sędziego . . . . . . . . . 58
2.9.2. Trybunał Konstytucyjny – pozycja ustrojowa,
skład i kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.9.3. Trybunał Stanu – istota, zakres
odpowiedzialności konstytucyjnej, organizacja . . . . . . . . . . . 60
2.10. Samorząd terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.10.1. Istota samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6
www.poltext.pl
Spis treści
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
2.10.2. Ustrój i zakres działania jednostek samorządu
terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.10.3. Nadzór nad działalnością jednostek
samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.11. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.11.1. Najwyższa Izba Kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.11.2. Rzecznik Praw Obywatelskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.11.3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
ROZDZIAŁ 3. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA CYWILNEGO
3.1. Część ogólna prawa cywilnego i prawo rzeczowe
Bronisław Sitek
3.1.1.
3.1.2.
3.1.3.
3.1.4.
3.1.5.
3.1.6.
3.1.7.
...................................................................
Pojęcie prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasady prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stosowanie prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dobra osobiste a prawa podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie i rodzaje rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Księgi wieczyste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie mienia i praw majątkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.7.1.
3.1.7.2.
Pojęcie mienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie majątku, zarząd majątkiem i mieniem . . . . . . .
3.1.8. Części składowe rzeczy i przynależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.9. Pojęcie i rodzaje pożytków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10. Czynności cywilnoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.1. Stosunek cywilnoprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.2. Elementy składowe czynności prawnych . . . . . . . . . . . .
3.1.10.3. Pojęcie i rodzaje warunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.4. Pojęcie i rodzaje terminu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.5. Zakres skutkowania czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.6. Oświadczenie woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.7. Forma czynności prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.8. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.9. Pojęcie i rodzaje umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.10. Zastępstwo i pełnomocnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.10.11. Prawa rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.poltext.pl
7
69
69
71
73
74
77
80
83
83
84
84
85
86
87
87
88
89
90
90
91
93
94
96
98
Podstawy
prawa dlaprawa
licencjackich
ekonomicznych
Podstawy
dla studiów
licencjackich
studiów ekonomicznych
...............................
99
100
101
101
102
107
....................................................................
107
3.1.10.11.1. Pojęcie i treść własności
....................
3.1.10.11.2. Nabycie i utrata własności
3.1.10.11.3. Ochrona własności
.........................
3.1.10.11.4. Użytkowanie wieczyste
.....................
3.1.10.11.5. Prawa rzeczowe ograniczone
3.1.10.12. Posiadanie i dzierżenie
.................
................
3.2. Prawo zobowiązań
Piotr Kubiński
3.2.1. Pojęcie i cechy prawa zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.2.2. Istota zobowiązania i jego elementy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.2.2.1. Podmioty zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.2.2.2. Przedmiot zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
3.2.2.3. Treść zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.2.3. Istota zobowiązań niezupełnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.2.4. Istota szkody i jej naprawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.2.5. Źródła zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
3.2.5.1. Umowy jako źródło zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.2.5.2. Czyny niedozwolone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
3.2.5.3. Bezpodstawne wzbogacenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
3.2.6. Wykonanie zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
3.2.7. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązań umownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3.2.7.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3.2.7.2. Zwłoka i opóźnienie dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
3.2.7.3. Zwłoka wierzyciela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3.2.7.4. Wygaśnięcie zobowiązania – uwagi ogóle . . . . . . . . . . 130
3.2.8. Zmiana wierzyciela lub dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.2.9. Ochrona wierzycieli w przypadku niewypłacalności
dłużnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
3.2.10. Charakterystyka umów nazwanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.2.10.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.2.10.2. Umowy dotyczące przeniesienia praw . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.2.10.2.1. Umowa sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.2.10.2.2. Umowa zamiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
3.2.10.2.3. Umowa dostawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
8
www.poltext.pl
Spis treści
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
3.2.10.2.4. Umowa kontraktacji
3.2.10.2.5. Umowa darowizny
........................
..........................
3.2.10.3. Umowy o używanie cudzych rzeczy
3.2.10.3.1. Umowa najmu
.............................
3.2.10.3.2. Umowa dzierżawy
3.2.10.3.3. Umowa leasingu
...........................
.............................
3.2.10.3.4. Umowa użyczenia
3.2.10.4. Umowy o usługi
.................
...........................
.......................................
3.2.10.4.1. Umowa o dzieło
............................
3.2.10.4.2. Umowa o roboty budowlane
3.2.10.4.3. Umowa zlecenia
................
.............................
3.2.10.4.4. Prowadzenie cudzych spraw
bez zlecenia
................................
3.2.10.4.5. Umowa agencyjna
3.2.10.4.6. Umowa komisu
..........................
.............................
3.2.10.4.7. Umowa przewozu
3.2.10.4.8. Umowa spedycji
...........................
............................
143
143
145
145
145
146
147
148
148
149
149
150
151
151
152
153
3.2.10.4.9. Umowa przechowania, depozyt
prawidłowy, odpowiedzialność, prawo
zastawu i przedawnienie roszczeń
osób utrzymujących hotele i podobne
zakłady
....................................
3.2.10.4.10. Umowa składu
.............................
153
153
3.2.10.5. Umowy z zakresu stosunków kredytowych
i umowa poręczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
3.2.10.5.1. Umowa pożyczki
............................
3.2.10.5.2. Umowa rachunku bankowego
3.2.10.5.3. Umowa kredytu bankowego
3.2.10.5.4. Umowa poręczenia
3.2.10.6. Umowy losowe
...............
.................
.........................
.........................................
3.2.10.6.1. Ubezpieczenia gospodarcze i umowa
ubezpieczenia
3.2.10.6.2. Umowa renty
..............................
...............................
3.2.10.6.3. Umowa dożywocia
.........................
3.2.10.6.4. Umowa gry i zakładu
3.2.10.7. Inne czynności prawne
......................
...............................
3.2.10.7.1. Umowa spółki
..............................
3.2.10.7.2. Umowa ugody
.............................
3.2.11. Papiery wartościowe
.........................................
www.poltext.pl
9
154
155
156
156
157
157
159
160
160
161
161
163
163
Podstawy
prawa dlaprawa
licencjackich
ekonomicznych
Podstawy
dla studiów
licencjackich
studiów ekonomicznych
3.3. Wybrane zagadnienia postępowania cywilnego
Piotr Kubiński
........................................................................
3.3.1. Pojęcia wstępne z postępowania cywilnego
..............
3.3.1.1. Pojęcie i rodzaje postępowania cywilnego . . . . . . . . .
3.3.1.2. Postępowanie cywilne a inne rodzaje
postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1.3. Zasady postępowania cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1.4. Przesłanki postępowania cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Podmioty postępowania cywilnego
.........................
3.3.2.1. Sąd – uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2.2. Właściwość sądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.3. Strony i uczestnicy postępowania
3.3.4.
3.3.5.
3.3.6.
3.3.7.
...........................
Pojęcie i rodzaje powództwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czynności procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koszty postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Orzeczenia sądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
168
170
173
174
174
174
176
176
179
181
182
182
183
183
183
186
186
186
187
187
187
188
189
189
3.3.7.1.
3.3.7.2.
3.3.7.3.
3.3.7.4.
3.3.7.5.
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyroki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nakazy zapłaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Postanowienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zarządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.8.1.
3.3.8.2.
3.3.8.3.
3.3.8.4.
3.3.8.5.
3.3.8.6.
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zażalenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skarga kasacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wznowienie postępowania cywilnego . . . . . . . . . . . . . . .
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
.............................
3.3.9. Postępowanie odrębne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.10. Postępowanie zabezpieczające – uwagi ogólne . . . . . . . . . . .
3.3.11. Postępowanie egzekucyjne – uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.12. Sądownictwo polubowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
166
166
3.3.3.1. Strony w procesie cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.3.2. Współuczestnictwo procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.3.3. Reprezentacja stron w postępowaniu
cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
3.3.8. Zaskarżanie orzeczeń sądowych
Literatura
166
.....................................................................
www.poltext.pl
190
191
191
193
194
Spis treści
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
ROZDZIAŁ 4. WYBRANE ZAGADNIENIA
PRAWA GOSPODARCZEGO
Piotr Kubiński
........................................................................
4.1. Pojęcie prawa gospodarczego i jego źródła
4.1.1. Pojęcie prawa gospodarczego
4.1.2. Źródła prawa gospodarczego
.....................
................................
...............................
4.1.2.1. Prawo stanowione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.2.2. Wzorce umowne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Obrót gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
197
197
197
198
198
198
199
199
4.2.1. Pojęcie obrotu gospodarczego i jego rodzaje . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Przedsiębiorca i konsument jako strony
w obrocie gospodarczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
4.2.3. Pojęcie i cechy umowy gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
4.3. Działalność gospodarcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
4.3.1. Pojęcie i właściwości działalności gospodarczej . . . . . . . . . 203
4.3.1.1. Pojęcie działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
4.3.1.2. Właściwości działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . 205
4.4. Zasady i warunki podejmowania i wykonywania
działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
4.4.1. Zasady podejmowania i wykonywania
działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
4.4.2. Warunki działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
4.5. Kontrola działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
4.6. Przedsiębiorca jako podmiot prawa
gospodarczego publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
4.7. Rejestracja przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze
Sądowym oraz zgłoszenie działalności gospodarczej
do ewidencji działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
4.7.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
4.7.2. Rejestr przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
4.7.3. Ewidencja działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
4.8. Przekształcenie i likwidacja przedsiębiorcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
4.8.1. Przekształcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
4.8.2. Likwidacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
4.9. Charakterystyka wybranych form prowadzenia
działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
4.9.1. Przedsiębiorstwa państwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
4.9.2. Spółdzielnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
www.poltext.pl
11
Podstawy
prawa dlaprawa
licencjackich
ekonomicznych
Podstawy
dla studiów
licencjackich
studiów ekonomicznych
4.9.3. Banki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
4.9.4. Zakłady ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
4.10. Spółki prawa handlowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
4.10.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
4.10.2. Rodzaje spółek prawa handlowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
4.10.3. Spółka jawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
4.10.4. Spółka partnerska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
4.10.5. Spółka komandytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
4.10.6. Spółka komandytowo-akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
4.10.7. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością . . . . . . . . . . . . . . . 235
4.10.8. Spółka akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
4.10.9. Łączenie, podział i przekształcenie spółki . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
ROZDZIAŁ 5. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA PRACY
Katarzyna Jaworska
................................................................
5.1. Ogólne wiadomości o prawie pracy
243
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
5.1.1. Pojęcie i przedmiot prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
5.1.2. Zasady prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
5.1.3. Źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
5.2. Stosunek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
5.2.1. Pracownik i pracodawca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
5.2.2. Pojęcie stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
5.2.3. Cechy stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
5.3. Nawiązanie umownego stosunku prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . 247
5.3.1. Rodzaje umów o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
5.3.2. Treść umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
5.3.3. Forma umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
5.4. Ustanie umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
5.4.1. Porozumienie stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
5.4.2. Wypowiedzenie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
5.4.3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . 254
5.4.4. Wygaśnięcie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
5.5. Spory z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
5.5.1. Rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 260
5.5.2. Przedawnienie i terminy dochodzenia roszczeń . . . . . . . . . 261
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
12
www.poltext.pl
Spis treści
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
ROZDZIAŁ 6. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA
ADMINISTRACYJNEGO
Sebastian Bentkowski
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
.............................................................
Pojęcie administracji i administracji publicznej . . . . . . . . . . . .
Pojęcie i podział prawa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stosunek administracyjnoprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawne formy działania administracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
265
265
268
270
273
274
277
6.4.1. Akt administracyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.2. Akty normatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.3. Umowy cywilnoprawne i administracyjne,
porozumienia administracyjne i ugody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
6.4.4. Pozostałe formy działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
6.5. Decyzje administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
6.6. Postępowanie administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
6.6.1. Zakres regulacji procedury administracyjnej . . . . . . . . . . . . 284
6.6.2. Strony postępowania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
6.6.3. Zasady postępowania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 286
6.6.4. Wszczęcie postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
6.6.5. Wyjaśnienie sprawy administracyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
6.6.6. Załatwianie spraw administracyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
6.6.7. Kontrola rozstrzygnięć w postępowaniu
administracyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
6.7. Postępowanie egzekucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
6.8. Postępowanie sądowoadministracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
ROZDZIAŁ 7. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA KARNEGO
Przemysław Palka
..................................................................
7.1. Pojęcie prawa karnego
..............................................
305
305
306
7.1.1. Rodzaje prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.2. Prawo karne powszechne i szczegółowe
(wyspecjalizowane dziedziny prawa karnego
materialnego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
7.2. Funkcje prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
7.2.1. Funkcja ochronna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
7.2.2. Funkcja gwarancyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
www.poltext.pl
13
Podstawy
prawa dlaprawa
licencjackich
ekonomicznych
Podstawy
dla studiów
licencjackich
studiów ekonomicznych
7.2.3. Funkcja sprawiedliwościowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
7.2.4. Funkcja afirmacyjno-motywacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
7.2.5. Funkcja kompensacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
7.3. Źródła prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
7.3.1. Kodeks karny i Konstytucja RP jako źródła
prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
7.3.2. Przepisy wprowadzające Kodeks karny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
7.3.3. Umowy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
7.3.4. Pozakodeksowe prawo karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
7.4. Budowa Kodeksu karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
7.5. Zakres ustawy karnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
7.6. Przestępstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
7.6.1. Czyn zabroniony. Elementy przestępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
7.6.2. Wyłączenie przestępności i karalności czynu . . . . . . . . . . . . . 319
7.6.3. Społeczna szkodliwość czynu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
7.6.4. Formy popełnienia przestępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
7.7. Sankcje karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
7.8. Wybrane kategorie przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
7.8.1. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . 327
7.8.2. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
7.8.3. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
powszechnemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
7.8.4. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
w komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
7.8.5. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji
państwowych i samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . 330
7.8.6. Przestępstwa przeciwko wiarygodności
dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
7.8.7. Przestępstwa przeciwko mieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
7.8.8. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu . . . . . 333
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Wykaz ważniejszych aktów normatywnych
Wykaz skrótów
O Autorach
14
..................................
......................................................................
..........................................................................
www.poltext.pl
337
341
343
Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
Rozdział 1
Wprowadzenie do nauk o prawie
M�������� S����
1.1. Wstęp
Trudno jest sobie wyobrazić funkcjonowanie współczesnej gospodarki bez
norm prawnych. Związek ekonomii i prawa odkryto już w czasach antycznych.
W Kodeksie Hammurabiego, zachowanym w Luwrze w Paryżu, obok norm
przepisów prawa karnego znajdują się również przepisy dotyczące obrotu gospodarczego. Jednak dopiero Rzymianie stworzyli system prawa, który do dzisiaj stanowi podstawę dla tzw. kontynentalnych systemów prawnych. Prawo
i ekonomia nie mogą istnieć bez siebie. Wszystkie systemy prawne oderwane od
ekonomii, a powiązane z polityką, ginęły wraz z upadkiem ideologii czy danego
państwa, np. prawo nazistowskie poszło w zapomnienie wraz z upadkiem systemu faszystowskiego. Podobnie stało się z tzw. prawem socjalistycznym, o którym
pamięta już tylko starsze pokolenie.
1.2. Pojęcie prawa
W tym krótkim wstępie zostały użyte dwa terminy wymagające dokładniejszego
wyjaśnienia. Pierwszym z nich jest termin „prawo”. Terminem tym posługujemy
się bardzo często, jednak należy on do tych pojęć, które rozumiemy włącznie
intuicyjnie, bez zdolności zdefiniowania jego treści. Znaczenie terminu prawo
zaczęto wyjaśniać już w starożytności. Do dzisiaj jest bardzo wiele definicji,
które jednak nie oddają w pełni jego bardzo pojemnej treści. W podręcznikach
powszechnie przyjmuje się pozytywistyczną definicję.
Prawo jest to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem państwowym.
www.poltext.pl
Magdalena
Sitek prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
Podstawy
W definicji tej należy wyjaśnić dwa istotne determinanty. Pierwszy z nich
mówi na o tym, że źródłem prawa jest państwo. Państwo może tworzyć prawo
ex nihilo, czyli ustawodawca z własnej inicjatywy stanowi konkretne normy
prawne, zachowując przy tym ustawowo określoną procedurę.
Państwo może również usankcjonować już istniejące przepisy prawne,
które zostały wypracowane w drodze zwyczaju, czyli długiego i niezmiennego
postępowania większej części społeczeństwa. Taka sytuacja często występuje
w przypadku rozwiązań wypracowanych zwyczajowo w obrębie obrotu gospodarczego. Procedura stanowienia tych przepisów prawa jest taka sama jak
w pierwszym przypadku.
Drugim determinantem definicji prawa, wymagającym wyjaśnienia, jest
przymus państwowy. Podmioty prawa mają obowiązek podporządkowania
się przepisom prawa stanowionego. Wszelkie nieposłuszeństwo może spotkać się
z reakcją organów państwowych, w szczególności z aparatem przymus (policja
i inne podobne służby), aparatem sprawiedliwości (sądownictwo) i aparatem
penitencjarnym (więziennictwo). Przymus może mieć charakter bezpośredni
(np. zatrzymanie przez policję) lub pośredni (np. wymierzenie kary grzywny
w trybie administracyjnym).
Musimy jednak zdawać sobie sprawę z tego, iż definicja ta jest odbiciem
pozytywistycznej koncepcji prawa, związanej z aparatem państwowym. Występuje przecież wiele norm prawnych, które nie mają charakteru nakazowego
lub zakazowego i nie wszystkie przepisy prawne opatrzone są sankcją karną
czy w ogóle jakąkolwiek sankcją. Występują również przepisy informujące (np.
„uwaga wysokie napięcie”) czy kompetencyjne (np. art. 6 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że „Do zakresu działania gminy należą wszystkie
sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz
innych podmiotów”).
1.3. Pojęcie i budowa normy prawnej
Drugim pojęciem wymagającym wyjaśnienia to norma prawna. Norma prawna
jest to zespół zachowań określonych lub usankcjonowanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem państwowym.
Norma jest to instrukcja, jak należy się zachować w określonej przez ustawodawcę sytuacji. Odejście od tej normy może powodować konsekwencje prawne.
Norma prawna może być bezwzględnie wiążąca (ius cogens) i względnie wiążąca
(ius dispositivum). Norma prawna bezwzględnie wiążąca narzuca jej adresatowi określone zachowanie, które musi on bezwzględnie wypełnić (np. nakaz
jazdy na wprost czy ograniczenie prędkości). Norma prawna względnie wiążąca stanowi swoistą instrukcję dla jej adresatów, mówiąc im, jak powinni się
18
www.poltext.pl
Wprowadzenie
do nauk o prawie
Podstawy prawa dla licencjackich studiów
ekonomicznych
zachować. Jednak strony czynności prawnej mogą podjąć inne decyzje (np.
w art. 669 † 1 k.c. postanowiono, że: „Najemca obowiązany jest uiszczać czynsz
w terminie umówionym”, a w †2: „Jeżeli termin płatności czynszu nie jest
w umowie określony, czynsz powinien być płacony z góry, a mianowicie: gdy
najem ma trwać nie dłużej niż miesiąc – za cały czas najmu, a gdy najem ma
trwać dłużej niż miesiąc albo gdy umowa była zawarta na czas nie oznaczony
– miesięcznie, do dziesiątego dnia miesiąca”). Strony umowy mogą same zdecydować o sposobie płatności i to będzie dla nich wiążące prawo.
Norma prawa składa się: hipotezy, dyspozycji i sankcji. Hipoteza jest to ta
cześć normy prawnej, w której ustawodawca hipotetycznie określa adresata
normy prawnej lub zespół zdarzeń, dla których przepis prawa został wydany.
Normy prawne nie są skierowywane do konkretnych zdarzeń lub osób. Jeżeli
norma prawa jest skierowana do zespołu zdarzeń, wówczas mamy do czynienia
z tzw. normą abstrakcyjną (np. przepisy dotyczące ruchu drogowego). Norma
prawa może być skierowana do grupy osób, wówczas mamy do czynienia z normą generalną (np. ustawa o policji). Dyspozycja wskazuje, jak adresat normy
prawnej powinien zachować się w hipotetycznej określonej sytuacji. Treść dyspozycji jest najczęściej rozrzucona po wielu aktach prawnych. Prawnikiem nie
jest ten, kto umie czytać teksty aktów prawnych, lecz ten, kto z przeczytanych
tekstów normatywnych umie wywnioskować dyspozycję normy prawnej.
Ostatnią częścią składową normy prawnej jest sankcja, która każdemu
(oprócz prawnika) kojarzy się z karą. Tymczasem nie każda sankcja jest karą,
ta bowiem występuje w systemie prawa karnego oraz administracyjnego.
Przyjmuje się, że sankcja jest to pewna dolegliwość, jaką ustawodawca nakłada
na adresata normy prawnej, postępującego odmiennie niż przewiduje to dyspozycja normy prawnej. W prawie cywilnym zasadniczo nie występuje sankcja
w postaci kary. Wyjątkiem tutaj jest nałożenie przez wierzyciela sankcji karnej
ustanowionej w umowie na dłużnika, gdy ten nie przestrzega dyspozycji (np.
kary umownej). W prawie cywilnym sankcją może być dolegliwość w postaci
nieważności czynności prawnej (np. sankcją za niezachowanie aktu notarialnego w przypadku przeniesienia własności jest bezskuteczność czynności
prawnej). W tym przypadku mamy do czynienia z lex perfecta, czyli z ustawą
doskonałą, w której niezachowanie dyspozycji powoduje nieważność czynności
prawnej. Niektóre normy prawne mają sankcję, ale nie jest to sankcja nieważności, jest to tzw. lex minus quam perfecta (np. w art. 73 † 1 k.c. ustawodawca
stanowi, że: „Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną,
czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko
wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności”). Oznacza to, że można dokonać czynności prawnej w formie ustnej i jest ona skuteczna (np. w art. 720
† 2 k.c. postanowiono, że: „Umowa pożyczki, której wartość wynosi pięćset
złotych, powinna być stwierdzona pismem”, ale nie musi). W końcu można
www.poltext.pl
19
Magdalena
Sitek prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych
Podstawy
również mówić o tzw. normie niedoskonałej lex imperfecta, czyli takiej normie,
która nie zawiera żadnej sankcji przewidzianej prawem, np. przepis art. 96 k.r.o.
stanowi, że rodzice są zobowiązani należycie przygotować dziecko do pracy
dla dobra społeczeństwa, stosowanie do jego uzdolnień. Nie można jednak
karać rodziców za niewypełnienie tego obowiązku.
1.4. Rodzaje aktów prawnych
Akty prawne można podzielić na powszechnie obowiązujące, lokalne i wewnętrzne. Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP z 1997 r. źródłami powszechnie
obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Wydawanie ustaw
należy do kompetencji Sejmu i Senatu. Sejm i Senat mogą jeszcze uchwalać
uchwały, które wiążą jednak sam organ stanowiący. Rozporządzenia i zarządzenia wydają: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów i ministrowie. Lokalne akty
prawne wydają zasadniczo organy samorządowe, a więc sejmiki wojewódzkie,
rady powiatowe i gminne. Są to organy uchwałodawcze. Organy wykonawcze
(marszałek województwa i zarząd województwa, starosta i zarząd starostwa oraz
wójt, burmistrz lub prezydent miasta) wydają zarządzenia. Akty te wiążą wszystkich mieszkańców zamieszkujących teren podległy organom stanowiącym.
Ustawa. Najważniejszym aktem prawnym jest ustawa. Nie jest to jednak
grupa jednolita aktów prawnych, gdyż wewnątrz tej grupy mogą istnieć różnego rodzaju ustawy. Najważniejsza jest Konstytucja, która znajduje się w centrum całego system prawnego. Wszelkie inne akty prawne muszą być zgodne
z Konstytucją, a Trybunał Konstytucyjny orzeka z własnej inicjatywy lub na
wniosek o konstytucyjności poszczególnych ustaw.
Inicjatywę ustawodawczą w imieniu państwa może przejawiać Prezydent
RP, Sejm RP, Senat RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i 100 tys. obywateli (tzw. inicjatywa obywatelska). Projekt ustawy trafia do Marszałka Sejmu,
który kieruje go do odpowiedniej komisji sejmowej. Ustawa jest uchwalana
w drodze trzech czytań. Pierwsze czytanie odbywa się w komisji, z wyjątkiem
ustawy budżetowej, której pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Następnie projekt jest kierowany do Senatu RP. Senatorowie
mogą wnieść do projektu poprawki. W tym przypadku projekt powraca do Sejmu,
gdzie odbywa się tylko jedno głosowanie nad odrzuceniem proponowanych
zmian. W przypadku nieodrzucenia proponowanych zmian, uważa się, że zmiany Senatu zostały w całości przyjęte. Po pozytywnym zaopiniowaniu projektu
ustawy przez Sejm i Senat, trafia on do podpisu przez Prezydenta RP. Prezydent
RP może jednak projekt ustawy zawetować lub odesłać do Trybunału Konstytucyjnego w cel stwierdzenia
jego konstytucyjności
Zachęcamy
do lektury! lub niekonstytucyjności.
20
www.poltext.pl