Prognoza oddziaływania na środowisko

Transkrypt

Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej
Metropolii „Silesia”
Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej
Metropolii „Silesia”
Opracowanie:
Anna Zawiejska
Wojciech Beblo
Katowice, listopad 2009 r.
SOZOPROJEKT Sp. z o.o. Katowice; ul. Reymonta 24 p. 325  327; tel./fax.(032) 757 28 67
Prognoza oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju Górnośląsko Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
4.
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
5.
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
5.7.
6.
7.
7.1.
7.2.
7.3.
7.4.
7.5.
7.6.
7.7.
7.8.
7.9.
7.10.
7.11.
7.12.
8.
8.1.
8.1.1.
8.1.2.
8.1.3.
8.2.
8.2.1.
8.2.2.
8.2.3.
8.3.
9.
10.
11.
12.
12.1.
12.2.
13.
13.1.
13.2.
14.
15.
Podstawa opracowania ........................................................................................................... 4
Cel i zakres opracowania ....................................................................................................... 8
Metody oceny, definicje....................................................................................................... 10
Analiza projektu Strategii Rozwoju GZM „Silesia” ............................................................ 13
Założenia i zawartość Strategii Rozwoju GZM „Silesia” .................................................... 13
Główne cele i kierunki działania w Strategii GZM ............................................................. 16
Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu krajowym i międzynarodowym ......... 22
Zgodność Strategii Rozwoju GZM „Silesia” ze strategiami miast ...................................... 24
Charakterystyka obszaru objętego Strategią rozwoju .......................................................... 25
Warunki przyrodnicze .......................................................................................................... 26
Warunki geologiczne i hydrogeologiczne............................................................................ 40
Stan jakości wód podziemnych ............................................................................................ 42
Stan jakości gleb. ................................................................................................................. 45
Stan jakości wód powierzchniowych ................................................................................... 48
Stan zanieczyszczenia powietrza ......................................................................................... 57
Hałas w środowisku Metropolii ........................................................................................... 60
Potencjalny wpływ realizacji priorytetów na stan środowiska ............................................ 65
Ocena wpływu Strategii na domeny środowiska ................................................................. 70
Różnorodność biologiczna ................................................................................................... 70
Wpływ na ludzi .................................................................................................................... 71
Wpływ na zwierzęta ............................................................................................................. 71
Wpływ na rośliny ................................................................................................................. 72
Wpływ na wody powierzchniowe i podziemne ................................................................... 72
Wpływ na zanieczyszczenie powietrza ................................................................................ 72
Wpływa na powierzchnię ziemi ........................................................................................... 73
Wpływ na krajobraz ............................................................................................................. 73
Wpływ na klimat .................................................................................................................. 74
Wpływ na zasoby naturalne ................................................................................................. 74
Wpływ na zabytki ................................................................................................................ 75
Wpływ na dobra materialne ................................................................................................. 75
Przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko ...................................................... 76
Rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych ................................................................ 76
Wpływ na poziom hałasu ..................................................................................................... 77
Wpływ na zanieczyszczenie wód......................................................................................... 78
Rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych ......................................................... 78
Wpływ na poziom hałasu ..................................................................................................... 79
Wpływ na zanieczyszczenie wód......................................................................................... 79
Stworzenie metropolitarnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi ...................... 80
Przewidywane oddziaływanie na obiekty przyrodnicze ...................................................... 81
Ocena Działań Kluczowych na środowisko. ........................................................................ 82
Trans graniczne oddziaływanie przedsięwzięć Strategii...................................................... 83
Proponowane rozwiązania alternatywne .............................................................................. 83
Rozwiązania alternatywne dla Strategii Rozwoju GZM „Silesia” ...................................... 83
Zaniechanie realizacji Strategii Rozwoju GZM „Silesia” ................................................... 86
Działania łagodzące i zapobiegawcze .................................................................................. 87
Działania do powszechnego stosowania .............................................................................. 87
Działania zapobiegawcze i łagodzące odnośnie Priorytetów i Kierunków wskazanych
w niniejszej Prognozie jako te, które mogą być związane z realizacją przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko................................................................ 88
Monitorowanie ..................................................................................................................... 89
Posumowanie i wnioski ....................................................................................................... 90
3
1.
Podstawa opracowania
1.
Umowa z dnia 01.10.2009 r. zawarta pomiędzy GZM „Silesia”, z siedzibą
w Katowicach przy ul. Barbary 21a , a P.O.i I.Ś. Sozoprojekt Sp. z o.o.
w Katowicach ul. Reymonta 24 na wykonanie prognozy oddziaływania na
środowisko projektu dokumentu pod nazwą „Strategia Rozwoju Górnośląsko
Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 roku.
2.
Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza, na podstawie wyników pomiarów
Śląskiego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach.
3.
„Podręcznik do Strategicznych Ocen Oddziaływania na Środowisko dla polityki
spójności na lata 2007-2013” Luty 2006 Autor: Siec na rzecz Ekologizacji
Programów
Rozwoju
Regionalnego.
Tłumaczenie
podręcznika
GRDP
sfinansowane zostało ze środków Ministerstwa Środowiska.
4.
Sustainability Appraisal of Regional Spatial Strategies and Local Development
Documents
[Ocena zgodności
z
zasada zrównoważonego rozwoju dla
regionalnych strategii zagospodarowania przestrzennego i lokalnych planów
rozwoju], Londyn, listopad 2005 r., Biuro Wicepremiera.
5.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 wraz z Prognozą oddziaływania na
środowisko.
6.
Infrastruktura i Środowisko – Narodowa Strategia Spójności Polityka Ekologiczna
Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016.
7.
Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015.
8.
Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2020; uchwała
Sejmiku Województwa Śląskiego nr II/37/6/2005 a dnia 4 lipca 2005.
9.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego.
10. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Dz. U.
Województwa Śląskiego nr 68/2004.
11. Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2004 oraz cele
długoterminowe do roku 2015.
12. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Śląskiego, uchwała Sejmiku
Województwa Śląskiego nr II/I 1/1/2003 z dnia 25 sierpnia 2003.
13. Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
14. Strategia Rozwoju Bytomia na lata 2009-2020 przyjęta uchwałą nr XIVI/640/09
Rady miejskiej w Bytomiu.
4
15. Strategia Rozwoju Miasta Dąbrowa Górnicza do roku 2020.
16. Strategia rozwoju miasta Gliwice do roku 2022, załącznik do uchwały Nr
XII/368/2007 Rady Miejskiej w Gliwicach z dnia 22 listopada 2007 r.
17. Strategia zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju Jaworzna na lata 2001 –
2020, maj 2007.
18. Strategia Rozwoju Miasta Katowice, załącznik do uchwały nr LII/1068/05 Rady
Miasta Katowice z dnia 19 grudnia 2005 r.
19. Strategia zrównoważonego rozwoju dla miasta Mysłowice do roku 2020.
20. Strategia rozwoju miasta Piekary Śląskie do roku 2015 Luty 2004.
21. Strategia wewnętrznego i zintegrowanego rozwoju miasta Ruda Śląska do 2015
roku.
22. Strategia rozwoju miasta Siemianowice Śląskie.
23. Strategia Rozwoju Miasta Sosnowca do 2020 r.
24. Strategia Rozwoju Miasta Świętochłowice.
25. Strategia Rozwoju Miasta Tychy.
26. Strategia Rozwoju Miasta Zabrze.
27. Raporty o stanie środowiska w Województwie Śląskim –WIOŚ Katowice.
28. Mapa akustyczna Katowic.
29. Podręcznik „Rezerwaty przyrody województwa katowickiego” pod redakcją Prof.
Dr hab. Stanisława Wiki.
30. Podręcznik „ Przyroda województwa katowickiego” pod redakcją Krzysztofa
Rostańskiego.
31. Obiekty chronione na terenie miast: Katowice, Dąbrowa Górnicza, Bytom,
Jaworzno, Świętochłowice, Gliwice.
32. Przepisy prawne:
 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,
poz. 627) wraz z późniejszymi zmianami,
 Ustawa z 16 kwietnia o ochronie przyrody 2004 r. (Dz. U.. Nr 92, poz. 880)
wraz z późniejszymi zmianami,
 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku
i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko,
5
 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) wraz
z późniejszymi zmianami,
 Ustawa z 13 kwietnia 2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich
naprawie (Dz. U. Nr. 75, poz. 493),
 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju
( Dz.U.Nr.227, poz. 1658) wraz z późniejszymi zmianami,
 Ustawa – Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 233, poz. 1957)
 Ustawa – Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. Nr 106 poz. 1126)
 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717),
 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r.
w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i
usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie
bezpiecznego użytkowania takich wyrobów ( Dz. U. Nr 216 poz. 1824),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206),
 Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie
standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. Nr 260. poz. 2181),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 stycznia 2009 r. w sprawie
udzielania
pomocy de
środowiskowego
w
minimis
ramach
na
wsparcie
Programu
systemów
Operacyjnego
zarządzania
Infrastruktura
i Środowisko ( Dz. U. Nr 9 poz. 55),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie
poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47 poz. 281),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie
szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony
powietrza (Dz. U. Nr 38 poz. 221),
6
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 października 2008 r. w sprawie
szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony
środowiska przed hałasem (Dz. U. Nr 179 poz. 1498),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie
warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do
ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego (Dz. U. Nr 137 poz. 984),
 Rozporządzenie zmieniające Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009 r.
w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód
lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla
środowiska wodnego (Dz. U. Nr 27 poz. 169),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie
dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach
przemysłowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008),
 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 września 2004 r. w sprawie
określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem
przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko
(Dz. U. Nr 257 poz. 2573),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz
sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192 poz.
1883),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2009 r. w sprawie
standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 poz.
1359),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie
informacji dotyczących ruchów masowych ziemi (Dz. U. Nr 121 poz. 840).
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia z dnia 20 sierpnia 2008 r.
w
sprawie
sposobu
klasyfikacji
stanu
jednolitych
części
wód
powierzchniowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008).
7
2.
Cel i zakres opracowania
Celem opracowania jest przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na
środowisko projektu dokumentu Strategia Rozwoju Górnośląsko Zagłębiowskiej
Metropolii „Silesia” w celu opracowania prognozy oddziaływania na środowisko.
Zakres prognozy oddziaływania na środowisko jest zgodny z art. 51 ustawy z dnia
3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
i zawiera charakterystykę głównych celów Strategii Rozwoju GZM „Silesia” oraz
powiązań z obowiązującymi dokumentami miejscowego prawa.
W prognozie przedstawiono:
- metodę jej sporządzenia,
- analizę skutków realizacji strategii na stan środowiska,
- analizę monitoringu realizacji strategii,
- informacja o możliwym transgranicznym oddziaływaniu,
- streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym.
W ramach prognozy dokonywana jest analiza i ocena:

istniejącego stanu środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku
braku realizacji projektowanego dokumentu,

stanu
środowiska
na
obszarach
objętych
przewidywanym
znaczącym
oddziaływaniem,

istniejących problemów ochrony środowiska; istotnych z punktu widzenia
realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów
podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody,

celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym,
wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego
dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały
uwzględnione podczas opracowywania dokumentu,

przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich,
pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych
i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na
cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru,
a także na środowisko, a w szczególności na:
8
-
różnorodność biologiczną,
-
ludzi,
-
zwierzęta,
-
rośliny,
-
wodę,
-
powietrze,
-
powierzchnię ziemi,
-
krajobraz,
-
klimat,
-
zasoby naturalne,
-
zabytki,
-
dobra materialne.
z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między
oddziaływaniami na te elementy.
Uwzględniając wyniki ocen dla działań powodujących istotne skutki dla środowiska
zbadano i zaproponowano rozsądne rozwiązania alternatywne i oceniono skutki ich
realizacji oraz opisano uzasadnienia dla wybranych wariantów.
Projekt dokumentu Strategii oceniono także z punktu widzenia jego spójności
z dokumentami ustalającymi właściwe dla projektu Strategii cele ochrony środowiska
na poziomie międzynarodowym, wspólnotowym i w Polsce. Powiązania zbadano
oceniając, do jakiego stopnia Strategia jest spójna z programami wyższego szczebla:
 tworzy warunki realizacji przedsięwzięć,
 wpływa na inne plany i programy wliczając w to programy podporządkowane
hierarchicznie,
 uwzględnia uwarunkowania i wymagania środowiskowe przyczyniając się do
zrównoważonego rozwoju,
 uwzględnia właściwe problemy środowiskowe,
 uczestniczy we wdrażaniu prawa wspólnotowego z zakresu ochrony środowiska
(planów
i
programów
ochrony
wód,
gospodarką
wodno-ściekową,
gospodarowaniem odpadami, ochrony klimatu etc.).
Dla działań, które zidentyfikowano jako te, które mogą powodować istotne negatywne
skutki dla środowiska zaproponowano metody i środki zapobiegawcze, łagodzące albo
9
sposoby eliminowania niekorzystnych skutków dla środowiska oraz zaproponowano
sposób monitorowania efektów realizacji Strategii dla środowiska.
3.
Metody oceny, definicje
Przeprowadzenie procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
wymagają wszystkie projekty polityk, strategii i programów miejskich regionalnych,
wojewódzkich i krajowych oraz programów rozwoju we wszystkich gałęziach
przemysłu.
Prognoza oddziaływania planów lub programów na środowisko z zasady jest
oceną jakościową, bowiem zapisane w nich zadania są określone w kategoriach
ogólnych Ocena jakościową uzasadnia także to, że plan czy program, jako taki, nie
oddziałuje na środowisko bezpośrednio, a jedynie pośrednio, w przypadku podjęcia
działania mogącego niekorzystnie oddziaływa na środowisko albo oddziaływa na
przedmiot ochrony Natura 2000.
Projekt Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”
podlega przeprowadzeniu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, ponieważ
projekt wyznacza ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływa na środowisko. Tę potrzebę potwierdza pismo Regionalnej Dyrekcji
Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 22.grudnia 2008 o numerze RDOŚ24/WOOŚ/7041/11/08 i pismo Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego
w Katowicach z dnia 26.10.2009 . Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
w Katowicach zaleca uwzględnienie w prognozie oddziaływania wszystkich elementów
oddziaływania na środowisko ze szczególną oceną oddziaływania przedsięwzięć na
obiekty przyrodnicze podlegające ochronie. Państwowy Wojewódzki Inspektor
największy kładzie nacisk na oddziaływanie przedsięwzięć na zdrowie ludzi.
Ocenę strategiczną przeprowadzono na podstawie przeglądu treści ocenianego
dokumentu biorąc pod uwagę w pierwszym etapie stopień szczegółowości opisanych
w nim zamierzeń oraz szeroki kontekst ich realizacji, a zwłaszcza:

zgodność treści dokumentu z właściwymi już przyjętymi dokumentami
nadrzędnymi oraz równoważnymi,

powiązanie z już przyjętymi dokumentami na poziomie niższym, na przykład
przez podmioty zainteresowane i podmioty działając w otoczeniu,
10

możliwość spowodowania oddziaływania na przedmioty ochrony przyrody
w tym na obiekty chronione jako NATURA 2000.
Kolejnym
etapem
przeglądu
było
badanie
prawdopodobnych
istotnych
oddziaływań, które mogą wystąpić w wyniku realizacji przedsięwzięć służących
osiąganiu celów Strategii. Ocenie poddano priorytety, cele, kierunki i działania;
inwestycyjne i nie inwestycyjne; które będą realizowane lub koordynowane przez
GZM.
Jako kryterium podstawowe oceny przyjęto podział przedsięwzięć wprowadzony
Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. (Dz. U. 2004 nr 257
poz. 2573 z dnia 2004 r.) w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych
z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na
środowisko.
W ocenie przyjęto, że jako znaczące oddziaływanie będą traktowane zarówno te,
które są związane z realizacją przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać
na środowisko, dla których ocena oddziaływania na środowisko jest wymagana jak i dla
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W ocenie
brano pod uwagę oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane,
krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i
chwilowe oraz
pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz
integralność tego obszaru, a także na środowisko. Oceny przeprowadzono odwołując się
do eksperckiej wiedzy autorów prognozy oraz do analiz podobieństwa planowanych
przedsięwzięć z przedsięwzięciami już zrealizowanymi w innych miejscach;
przedsięwzięciami, których skutki zostały stwierdzone w badaniach instrumentalnych
lub na podstawie badań bilansowych.
Ocenę przeprowadzono jakościowo; metodą tablicową. W tablicach ocen
w poszczególnych kolumnach zestawiono nazwy zadań i przypisane im wyniki oceny
oddziaływania na:
-
różnorodność biologiczną,
-
ludzi,
-
zwierzęta,
-
rośliny,
-
wodę,
11
-
powietrze,
-
powierzchnię ziemi,
-
krajobraz,
-
klimat,
-
zasoby naturalne,
-
zabytki,
-
dobra materialne.
Uwzględniono zależności między tymi elementami środowiska i między
oddziaływaniami na te elementy oraz skalę i zasięg oddziaływania.
Posłużono się następującą opisową skalą oceny:
{--}
 przedsięwzięcia zawsze niekorzystnie oddziałujące na środowisko
{-}
 przedsięwzięcia mogące niekorzystnie oddziaływać na środowisko
{Ø}
 przedsięwzięcia neutralne lub o pomijalnym oddziaływaniu na środowisko;
przedsięwzięcia nie oddziałujące na środowisko
{+}
 przedsięwzięcia korzystnie oddziałujące na środowisko
{++}
 przedsięwzięcia zmierzające do całkowitej eliminacji negatywnych skutków
w środowisku
{P}
 pozytywne powiązanie projektu Strategii z innymi dokumentami,
{N}
 negatywne powiązanie projektu Strategii z innymi dokumentami
W wyniku opisanych powyżej badań wyselekcjonowano priorytety, cele, kierunki
i działania proponowane w strategii, których podjęcie może wywołać istotne negatywne
skutki w środowisku. Dla nich przygotowano bardziej szczegółowe oceny opisowe.
Zaproponowano rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub
kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być
rezultatem realizacji projektowanego dokumentu. Odniesiono się do kwestii oceny
wpływu na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz ich integralności.
W przypadkach uzasadnionych wymaganiami Ustawy zaproponowano rozwiązania
alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie, uzasadniono ich
12
wybór oraz opisano metody dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru, albo
wyjaśnienie braku propozycji rozwiązań alternatywnych.
4.
Analiza projektu Strategii Rozwoju GZM „Silesia”
4.1. Założenia i zawartość Strategii Rozwoju GZM „Silesia”
Celem powołania GZM jest konsolidowanie posiadanego potencjału oraz
podejmowanie
wspólnych
działań
na
rzecz
tworzenia
prężnego
ośrodka
metropolitalnego, konkurencyjnego w skali krajowej i europejskiej, kształtowanego
zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Górnośląski Związek Metropolitalny jest instytucją powołaną do wspierania działań
14 miast członkowskich na rzecz kreowania Metropolii „Silesia” – jako ośrodka silnego
i konkurencyjnego w kraju i za granicą. Brak jest obecnie uchwalonej ustawy
metropolitalnej, która sankcjonowałaby istnienie i tworzenie metropolii. Miasta
członkowskie wyrażają gotowość do podejmowania wielokierunkowych działań na
rzecz rozwoju obszaru metropolitalnego niezależnie od rozstrzygnięć prawnych.
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” służy do wskazania zadań i działań o charakterze:

Ponad lokalnym:

które będą przejmowane przez GZM do sukcesywnej realizacji,

których realizacja będzie wymagała współpracy GZM z innymi
jednostkami, w tym z Samorządem Województwa Śląskiego.

Lokalnym – jako inspiracja dla samorządów poszczególnych miast - których
indywidualna realizacja będzie rzutować na jakość życia w wymiarze
„globalnym”, tj. w Metropolii „Silesia”.
Projekt dokumentu Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”
do 2025 r. opracowano na podstawie uchwały nr 20/2008 Zgromadzenia
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM) z 24 czerwca 2008 roku oraz jako
realizacja pierwszego z celów statutowych:
„Ustalanie wspólnej strategii rozwoju dla miast wchodzących w skład Związku
zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, celem jej
uwzględnienia w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania
przestrzennego miast.”
13
Strategia określa priorytety, cele, kierunki działania i przedsięwzięcia wspólne, które
będą podejmowane przez 14 miast członkowskich: Bytom, Chorzów, Dąbrowa
Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska,
Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze.
Ustalenia strategii przyjęto na podstawie badania czynników mających wpływ na ocenę
miast Metropolii z punktu widzenia ich atrakcyjności i konkurencyjności:

gospodarki i specjalności metropolitalnych,

kapitału ludzkiego i społecznego oraz potencjału naukowo badawczego,

infrastruktury metropolitalnej,

potencjału środowiskowego,

warunków społecznych i jakości życia w Metropolii,

procesów zarządzania,

pozycji Metropolii w przestrzeni regionalnej, krajowej i europejskiej.
Dla każdego z tych czynników określono siły i słabości wewnętrzne warunkujące
rozwój Metropolii oraz szanse i ograniczenia mogące sprzyjać lub hamować jej rozwój.
W wyniku tych badań wskazano priorytety, którymi są:

Priorytet A zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia”,

Priorytet B gospodarka, nauka i kultura,

Priorytet C transport i komunikacja,

Priorytet D środowisko,

Priorytet E warunki zamieszkania i usługi społeczne.
W podsumowaniu analiz wypracowano wizję rozwoju Metropolii „Silesia”, cyt.:
„Metropolia „Silesia” to policentryczny zespół miejski pozwalający osiągnąć „pełnię
życia” dzięki atrakcyjnym warunkom zamieszkania w czystym środowisku, z wysoko
rozwiniętymi usługami publicznymi w zakresie: nauki, kultury, zdrowia i transportu.‟
Wizja rozwoju będzie osiągana poprzez podjęcie działań w dziedzinach priorytetowych.
W dokumencie wskazano działania istotne dla rozwoju Metropolii podejmowane
samodzielnie i działania, które będą koordynowane przez GZM oraz zestawienie zadań,
które na dobro Metropolii będą podejmowane przez poszczególne miasta członkowskie.
W rozdziale 7 dokumentu Strategii przedstawiono opis planu wdrażania i procesu
monitorowania strategii. Planuje się prowadzenie okresowego monitorowania postępu
realizacji
Strategii
poprzez
badania
wskaźników
określonych
dla
realizacji
poszczególnych priorytetów, celów, kierunków i działań. Opisano przeznaczenie
14
wyników monitoringu, wskazano umiejscowienie informacji źródłowych, określono
dwuletni rytm raportowania o postępie realizacji oraz przewidziano sporządzanie
raportów z wyników monitorowania. Raporty opracowywane będą przez Samorządy
miast, GZM „Silesia”, jednostki zarządzające danymi elementami działań, wyższe
uczelnie, Urząd Statystyczny itp. Na ich podstawie będzie następowało korygowanie
realizacji Strategii w przypadku stwierdzenia rozbieżności z przyjętymi założeniami.
Zestawienie wskaźników do monitorowania postępu strategii zawarto w Tablicy 3;
w dokumencie Strategii. Projekt dokumentu Strategii posiada cztery załączniki:
Załącznik 1

Działania kluczowe dla rozwoju Metropolii „Silesia” do realizacji lub
koordynowania przez GZM, do których jako najważniejsze należy
opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego, programu rozwoju
gospodarczego i studium transportowo komunikacyjnego. Ubieganie się
o organizacje Wystawy Światowej EXPO. Stworzenie; Metropolitalny
Fundusz
Stypendialny,
Centrum
Geriatrycznego, systemu
gospodarki
odpadami i Międzynarodowe Dworce Autobusowe.

Działania uzupełniające do realizacji lub koordynowania przez GZM
„Silesia”,
związane
z
promocją
Metropolii,
utworzeniem
planu
gospodarowania wodami, systemu informacji o środowisku, zarządzanie
drogami itp.
Załącznik 2

Działania kluczowe dla rozwoju Metropolii „Silesia” zgłoszone przez
poszczególne miasta GZM do realizacji przez te miasta lub inne jednostki
związane z budową wielu obiektów użyteczności publicznej dla rozwoju
kultury i promocji działalności gospodarczej, rozbudowa obiektów wyższych
uczelni.

Działania uzupełniające zgłoszone przez poszczególne miasta GZM do
realizacji przez te miasta lub inne jednostki, związane z budowa wielu
obiektów
użyteczności
publicznej
ważnych
dla
funkcjonowania
poszczególnych miast.
15
Załącznik 3
Zestawienie zadań o charakterze ponad lokalnym, planowanych do realizacji przez
miasta ościenne Metropolii „Silesia”.
Załącznik 4
Harmonogram
wdrażania
działań
inwestycyjnych
i
poza
inwestycyjnych,
wyszczególnionych w załączniku 1.
4.2. Główne cele i kierunki działania w Strategii GZM
PRIORYTET A – zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia”
Celem jest stworzenie silnego ośrodka rozpoznawalnego w kraju i na arenie
międzynarodowej oraz utrwalanie nowego wizerunku Metropolii.

CS_1 SILNA I KONKURENCYJNA METROPOLIA

CO1_1 Zwiększenie aktywności i obecności Metropolii w wydarzeniach
gospodarczych, kulturalnych, sportowych, itp.,

K1_1_1 Organizowanie imprez cyklicznychi jednorazowych wysokiej rangi;

K1_1_2 Udział w imprezach o randze krajowej i zagranicznej

K1_1_3 Włączenie Metropolii w różnego typu rankingi krajowe i zagraniczne
dotyczące obszarów metropolitalnych i dużych miast;

CO1_2 Rozwijanie wielopłaszczyznowej współpracy wewnątrz i na zewnątrz
Metropolii

K1_2_1 Wzmacnianie integracji społecznej i poczucia tożsamości wśród
mieszkańców miast GZM

K1_2_2 Koordynowanie współpracy i inicjowanie wspólnych przedsięwzięć miast
Metropolii Silesia na rzecz jej rozwoju

K1_2_3 Wymiana doświadczeń z obszarami metropolitalnymi i analogicznymi
związkami miast w kraju i zagranicą;

K1_2_4 Współdziałanie z gminami sąsiednimi na rzecz rozwoju regionalnego;

K_1_2_5 Tworzenie policentrycznego układu z Krakowem i Ostrawą; oraz
z ośrodkami położonymi na osi przebiegu autostrady A4

CO1_3 Tworzenie efektywnych narzędzi zarządzania i stymulacji rozwoju
społeczno-gospodarczego

K1_3_1 Rozwój struktur ds. rozwoju gospodarczego i promowania atrakcyjności
gospodarczej Metropolii (np. agencja promocji, biuro planowania przestrzennego);
16

K1_3_2
Zwiększenie
efektywności
pozyskiwania
zewnętrznych
środków
finansowych;

K1_3_3 Budowanie wspólnego kapitału finansowego Metropolii;

K1_3_4 Cykliczne badania opinii mieszkańców Metropolii w wybranym zakresie
tematycznym

CS_2 PROMOCJA I NOWY WIZERUNEK METROPOLII

C I i C II Budowanie wizerunku i stworzenie przestrzeni do konsolidacji
mieszkańców
PRIORYTET B - gospodarka, nauka, kultura
Celem
jest
budowanie
gospodarczej
konkurencyjności
Metropolii
oraz
rozpoznawalności jej produktów w kraju i za granicą.

CS_3
WYSOKA
ATRAKCYJNOŚĆ
I
KONKURENCYJNOŚĆ
GOSPODARKI

CO3_1 Rozwój i komercjalizacja specjalności („produktów-wizytówek”)

K3_1_1 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury i usług medycznych;

K3_1_2 Rozwój ilościowy i jakościowy oferty w zakresie turystyki miejskiej,
przemysłowej i sakralnej;

K3_1_3 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury kultury i sportu o znaczeniu
metropolitalnym;

K3_1_4 Unowocześnienie tradycyjnego przemysłu ciężkiego;

CO3_2 Rozwój i wdrażanie dorobku innowacyjnego w gospodarce;

K3_2_1 Intensyfikacja aktywności jednostek naukowo-badawczych i wymiany
pomiędzy nimi;

K3_2_2 Zwiększenie absorpcji dorobku naukowo-badawczego przez podmioty
gospodarcze;

K3_2_3 Intensyfikacja wykorzystania dorobku wzornictwa przemysłowego;

CS_4 SPRZYJAJĄCE WARUNKI DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO;

CO4_1 Tworzenie sieci upowszechniania innowacji

K4_1_1
Rozwój
infrastruktury
dla
rozwoju
działalności
innowacyjnych
i gospodarki opartej na wiedzy;

K4_1_2 Tworzenie klastrów biznesowo-naukowo-kulturalnych
17

K4_1_3 Kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych, w tym pod funkcje
logistyczne (gotowość inwestycyjna);

CO4_2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego

K4_2_1 Zwiększanie dostępności do szerokopasmowych sieci światłowodowych;

K4_2_2 Tworzenie Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP);

K4_2_3 Zapewnienie powszechności internetowych usług administracyjnych typu
e-urząd dla biznesu i mieszkańców;

K4_2_4 Dalsza informatyzacja placówek oświatowych

CO4_3 Wzmacnianie kapitału społecznego i ludzkiego w dostosowaniu do
zmieniających się potrzeb gospodarczych

K4_3_1 Poprawa jakości i ilości infrastruktury i usług nauki;

K4_3_2 Poprawa jakości i ilości infrastruktury i usług szkolnictwa;
PRIORYTET C – transport i komunikacja
Celem jest osiągnięcie przez Metropolię statusu europejskiego węzła komunikacyjnego
w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz efektywniejszą obsługę
komunikacyjna centrów i śródmieści, w znacznym stopniu ograniczając transport
indywidualny.

CS_5 DOSTĘPNOŚĆ I OTWARTOŚĆ KOMUNIKACYJNA

CO5_1 Rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych

K5_1_1 Budowa i rozbudowa autostrad i dróg ekspresowych;

K5_1_2
Budowa
i
rozbudowa
układów
komunikacyjnych
o
znaczeniu
metropolitalnym;

K5_1_3 Sukcesywne wyprowadzanie ruchu tranzytowego z centrów miast;

CO5_2 Rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych

K5_2_1
Budowa
i
modernizacja
ponadregionalnych
szybkich
powiązań
kolejowych, w tym Linii Wysokich Prędkości;

K5_2_2 Budowa połączenia kolejowego z Międzynarodowym Portem Lotniczym
„Katowice”w Pyrzowicach;

K5_2_3 Rozbudowa lotnisk lokalnych i zwiększenie zakresu ich usług;

CS_6
ZWIĘKSZANIE
UDZIAŁU
TRANSPORTU
PUBLICZNEGO
W PRZEWOZACH PASAŻERSKICH

CO6_1 Podniesienie jakości usług w transporcie publicznym
18

K6_1_1
Wykształcenie
zintegrowanego
systemu
szynowego
transportu
publicznego w oparciu o tramwaj, tramwaj szybki i szybką kolej regionalną;

K6_1_2 Poprawa ilości i jakości infrastruktury transportu publicznego, w tym
dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych;

K6_1_3 Przebudowa infrastruktury kolejowej, w tym dworców;

CO6_2
Poprawa
efektywności
zarządzania
transportem
publicznym
i komunikacją

K6_2_1 Wprowadzenie wspólnego biletu we wszystkich środkach transportu
publicznego na terenie całej Metropolii;

K6_2_2 Dostosowywanie tras i rozkładów jazdy do zmieniających się potrzeb
(komunikacja nocna, nowe generatory ruchu pasażerskiego, itp.);

K6_2_3 Efektywne wykorzystanie narzędzi inżynierii ruchu dla zwiększenia
przepustowości połączeń drogowych na terenie miast GZM;

K6_2_4 Zarządzanie drogami o znaczeniu metropolitalnym przekazanymi przez
miasta członkowskie do GZM;
PRIORYTET D – środowisko
Celem jest zahamowanie procesu degradacji środowiska naturalnego oraz zmniejszenie
ilości wytwarzanych odpadów komunalnych i redukcji odpadów komunalnych
podlegających unieszkodliwianiu poprzez składowanie.

CS_7
WYSOKA
JAKOŚĆ
ŚRODOWISKA
ORAZ
RACJONALNE
GOSPODAROWANIE JEGO ZASOBAMI

CO7_1 Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych

K7_1_1 Rewitalizacja cieków i zbiorników wodnych z przywróceniem im funkcji
biologicznych, krajobrazowych i turystyczno-rekreacyjnych;

K7_1_2 Rozwój infrastruktury technicznej dla ochrony wód powierzchniowych
i podziemnych;

CO7_2 Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego

K7_2_1 Zwiększenie sprawności energetycznej budynków i instalacji;

K7_2_2 Sukcesywne upowszechnianie wykorzystania odnawialnych źródeł energii
i eko-innowacyjności

K7_2_3 Zwiększenie efektywności systemów zaopatrzenia w ciepło;

CO7_3 WBE Poprawa klimatu akustycznego w środowisku zamieszkania
19

K7_3_1 Sporządzanie map akustycznych dla miast;

K7_3_2 Zwiększanie dźwiękoszczelności budynków mieszkalnych i użyteczności
publicznej;

CO7_4 Ochrona powierzchni ziemi

K7_4_1 Rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych;

K7_4_2
Wzmacnianie
zasobów
przyrodniczych
i
ochrona
walorów
krajobrazowych;

K7_4_3 Sukcesywna likwidacja „dzikich” składowisk odpadów;

K7_4_4 Uzyskanie przez samorządy GZM szerokiego wpływu na zakres i warunki
eksploatacji kopalin na ich terenach, we współpracy m.in., ze Stowarzyszeniem
Gmin Gorniczych

CO7_5WBE Koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych na rzecz
ochrony środowiska

K7_5_1 Intensyfikacja działań kontrolnych w zakresie ochrony środowiska;

K7_5_2 Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ochrony środowiska;

K7_5_3 Stosowanie tzw. „zielonych zamówień publicznych”;

CS_8 ZINTEGROWANA GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

CO8_1
Stworzenie
metropolitalnego
systemu
gospodarki
odpadami
komunalnymi

K8_1_1 Rozbudowa i budowa obiektów unieszkodliwiana i zagospodarowania
odpadów komunalnych;

K8_1_2 Efektywne zarządzanie procesem gospodarowania odpadami w Metropolii;

CO8_2 WBE Kształtowanie świadomości i prawidłowych postaw społecznych
w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi

K8_2_1 Edukacja ekologiczna w zakresie minimalizacji powstawania odpadów
i właściwego z nimi postępowania;

K8_2_2 Zwiększenie liczby punktów zbierania surowców wtórnych, odpadów
niebezpiecznych i problemowych;
PRIORYTET E - warunki zamieszkania i usługi społeczne
Celem jest poprawa przestrzeni publicznej i warunków zamieszkania oraz zachowanie
architektury przemysłowej o walorach unikatowych i zabytkowych jak również
20
zaspokajanie potrzeb starzejącego się społeczeństwa i zapewnienie wysokiego poziomu
bezpieczeństwa mieszkańców Metropolii.

CS_9
ZRÓWNOWAŻONA
STRUKTURA
FUNKCJONALNO-
PRZESTRZENNA METROPOLII

CO9_1 Kreowanie atrakcyjnej przestrzeni o randze metropolitalnej

K9_1_1 Kształtowanie wysokiej jakości przestrzeni publicznych;

K9_1_2 Rewitalizacja obszarów śródmiejskich;

K9_1_3 Wielokierunkowa adaptacja terenów poprzemysłowych oraz obiektów
architektury przemysłowej;

K9_1_4 Tworzenie gminnych zasobów przestrzennych pod inwestycje strategiczne
dla poprawy warunków życia w miastach;

CO9_2 Racjonalna polityka mieszkaniowa

K9_2_1 Poprawa dostępności mieszkań dla grup społecznych gorzej sytuowanych;

K9_2_2
Ograniczanie
monostruktur
mieszkaniowych
kształtowanych
bez
wyposażenia w usługi podstawowe;

K9_2_3 Tworzenie gminnych zasobów mieszkaniowych, w tym dostosowanych do
potrzeb osób niepełnosprawnych;

K9_2_4 Ochrona terenów otwartych przed presją inwestycyjną;

CO9_3 Rozwój aktywnych form wypoczynku w Metropolii

K9_3_1 Tworzenie ogólnodostępnych terenów i obiektów sportowo-rekreacyjnych
służących wypoczynkowi codziennemu i świątecznemu;

K9_3_2 Stworzenie metropolitalnego systemu terenów aktywnej rekreacji wraz
z powiązaniami pieszo-rowerowymi;

K9_3_3 Rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury sportu

CS_10 ZABEZPIECZANIE POTRZEB SPOŁECZNYCH

CO10_1 Poprawa zdrowia publicznego

K10_1_1 Kontynuacja programów profilaktyki zdrowotnej w miastach;

K10_1_2 Promocja zdrowego trybu życia i zachowań prozdrowotnych;

CO10_2 Rozwój społeczeństwa obywatelskiego

K10_2_1 Tworzenie przyjaznych warunków dla rozwoju inicjatyw obywatelskich,
organizacji pozarządowych i podmiotów ekonomii społecznej;
21

K10_2_2 Przeciwdziałanie wykluczeniu osób społecznie niedostosowanych
i niepełnosprawnych;

CO10_3 Dostosowywanie usług do potrzeb starzejącego się społeczeństwa

K10_3_1 Wzrost liczby placówek uniwersytetu trzeciego wieku;

K10_3_2 Wzrost liczby placówek opieki paliatywno-hospicyjnej;

CO10_4 Wzmacnianie bezpieczeństwa publicznego

K10_4_1 Rozwój ilościowy i jakościowy monitoringu miejskiego;

K10_4_2 Poprawa bezpieczeństwa w środkach transportu miejskiego i ruchu
drogowym;

K10_4_3 Rozwój baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego;

K10_4_4 Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego wraz z odbudową mocy
energetycznej istniejącej infrastruktury;

K10_4_5 Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z deficytem zasobów
wodnych.
4.3. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu krajowym i międzynarodowym
Najważniejszymi
celami
ustanowionymi
na
szczeblu
międzynarodowym
i Krajowym Programie Ochrony Środowiska są:

racjonalne zużycie wody w tym ochrona zbiorników wód podziemnych,

zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów,

zmniejszenie energochłonności produkcji i wykorzystanie źródeł odnawialnych,

ochrona gleb,

ochrona zasobów naturalnych,

wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych.
Powyższe cele są zgodne z celami programów ochrony środowiska Unii Europejskiej,
Polski i województwa Śląskiego.
Strategia Rozwoju „Silesia” ściśle nawiązuje to tych celów i tym samym jest zgodna
z założeniami polityki międzynarodowej i krajowej, w tym:
22
Ochrona wód podziemnych
Wszystkie przedsięwzięcia, związane z możliwością infiltracji zanieczyszczeń do ziemi
lub wód powierzchniowych poddawane będą szczególnej ocenie pod kątem
zabezpieczenia podłoża i sposobu gromadzenia substancji niebezpiecznych lub substancji
odpadowych. Wody opadowe zbierane z izolowanych powierzchni nowych szlaków
komunikacyjnych w tym placów, dróg, ulic, kolei będą odprowadzane do systemów
kanalizacji rozdzielczej deszczowej i oczyszczane w osadnikach wyposażonych
w odolejacze. Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane będą w lokalnych
oczyszczalniach ścieków.
Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” zakłada prowadzenie zintegrowanego systemu
gospodarowania odpadami komunalnymi. Planowane jest uruchomienie:
-
instalacji do termicznej utylizacji odpadów w celu odzysku energii,
-
wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzanie odpadami komunalnym
-
uruchomienie nowych przedsięwzięć związanych z odzyskiem surowców
wtórnych z odpadów.
Kierunki
działania
są
zgodne
ze
wszystkimi
planami
gospodarki
odpadami
zatwierdzonymi na wszystkich szczeblach administracji. Ich podjęcie zapewni
maksymalne ograniczenie ilości odpadów deponowanych na składowiskach.
Zmniejszenie energochłonności
Zmniejszenie energochłonności obiektów budowlanych i przemysłowych to jeden
z podstawowy celów realizacji priorytetu D Środowisko. Wszystkie obiekty planowane
do budowy i obiekty istniejące proponowane do odnowy badane będą pod kątem
możliwości uzyskania certyfikatów energetycznych. Zakładana jest szeroka akcja
informacyjna w zakresie oszczędności energii i możliwości wprowadzania źródeł
odnawialnych. Prowadzona będzie promocja termo modernizacji obiektów budowlanych.
Wszystkie
te
zadania
spowodują
ograniczenie
zużycia
energii
cieplnej
w sezonie grzewczym i poprawią komfort życia w okresie letnim. Pośrednio zadania te
przyczynią się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i ochrony klimatu.
23
Ochrona gleb
Tereny rolnicze w GZM „Silesia” zajmują 381 km2, co stanowi 31% obszaru. Priorytety
Strategii Rozwoju GZM „Silesia” będą miały ograniczony wpływ na jakość gleb.
Strategia
zakłada
odzyskiwanie
terenów
zdegradowanych
przez
przemysł
i przeprowadzenie ich rekultywacji w kierunku zagospodarowania pod nowe funkcje
gospodarcze lub rekreacyjne. Pośrednio realizacja Strategii przyczyni się do ożywienia
właściwości
rodnych
gruntów
na
terenach
po
zlikwidowanym
przemyśle
–
przewidzianych do zagospodarowania zielenią.
Rozbudowa systemów komunikacyjnych będzie jednak realizowana kosztem terenów
obecnie przeznaczonych na działalność rolniczą.
Ochrona zasobów naturalnych
Strategia Rozwoju GZM „Silesia”nie przewiduje realizacji przedsięwzięć związanych
z wydobyciem zasobów naturalnych.
Ochrona terenów leśnych
Tereny leśne zajmują około 285 km2 powierzchni GZM „Silesia”, co stanowi około 25%
jej całkowitej powierzchni. Kondycja lasów w większości jest słaba z uwagi na
wieloletnie oddziaływanie przemysłu a obecnie szkód górniczych po wydobyciu węgla.
Większość priorytetów Strategii Rozwoju GZM „Silesia” nie przewiduje realizacji
przedsięwzięć mogących mieć wpływ na tereny leśne i podlegające ochronie na
podstawie ustawy o ochronie przyrody.
Priorytet C Transport i Komunikacja może mieć największy wpływ na środowisko leśne
w przypadku wyboru trasy przebiegu projektowanych szlaków komunikacyjnych.
4.4. Zgodność Strategii Rozwoju GZM „Silesia” ze strategiami miast
Strategia Rozwoju GZM uwzględnia wszystkie priorytety i cele przyjęte
w strategiach poszczególnych miast. W tablicy nr 4 załącznika nr 8 przedstawiono cele
przyjęte w poszczególnych miastach i ich podporządkowanie do priorytetów Strategii
Rozwoju GZM „Silesia”.
Zadania
powtarzające
się
w
każdym
z
miast
to
rozwiązanie
problemów
komunikacyjnych, podniesienia atrakcyjności warunków zamieszkania, zwiększenie
szans edukacyjnych mieszkańców, wykreowanie nowych form działalności gospodarczej.
24
Zadanie ochrony środowiska są ujęte w każdej strategii miejskiej, ale nie rozwiązują
kompleksowo zagadnień gospodarki odpadami komunalnymi z systemem zbiórki
odpadów komunalnych i budową zakładu termicznego przekształcania odpadów w celu
odzysku energii dla potrzeb mieszkańców.
Charakterystyka obszaru objętego Strategią rozwoju
5.
Górnośląsko Zagłębiowski Związek Metropolitarny ”Silesia” zajmuje obszar
administracyjny 14 miast położonych w centralnej części województwa Śląskiego na
fragmencie wyżyny Śląskiej o łącznej powierzchni 1218 km2, między 50005 a 50028
szerokości geograficznej północnej oraz miedzy 18033 a 19029 długości geograficznej
obejmujący następujące miasta: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice,
Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice,
Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze.
To wielkomiejski obszar charakteryzujący się gęstą zabudowę mieszkaniową
i przemysłową, bogaty w zasoby naturalne, wykorzystany przez działalność
przemysłową,
mocno
zurbanizowany,
z
zachowaną
ciągłością
zabudowy,
uniemożliwiając w wielu miejscach, wskazanie naturalnej granicy poszczególnych miast.
Na analizowanym terenie występują obszary szkód górniczych wywołanych eksploatacją
górniczą
prowadzoną
przez
wiele
lat
w
kopalniach
węgla
kamiennego
i w kopalniach rud cynkowo ołowiowych. Obszary te wymagają szczególnej troski
i
stałego
monitorowania,
aby
zapobiegać
dużym
odkształcaniem
terenu
i bezpieczeństwem obiektów budowlanych.
Po wydobyciu wielu surowców naturalnych takich jak piasek, glina, kamień wapienny,
powstały zbiorniki wodne, wokół których utworzono lub same powstały ciekawe
kompleksy przyrodnicze tworzące parki i tereny rekreacyjne o charakterze regionalnym.
W wielu miejscach na terenach po działalności przemysłowej, prowadzona była
rekultywacja w kierunku leśnym lub wodnym, co obecnie skutkuje powstaniem
licznych parków miejskich o dużej różnorodności przyrodniczej i ciekawej
architekturze wynikającej z występowania odkształceń terenu i wyrobisk po
eksploatacji górniczej.
25
5.1. Warunki przyrodnicze
Mimo gęstej urbanizacji obszaru GZM Silesia na analizowanym obszarze
występuje duża różnorodność obiektów przyrodniczych objętych prawną ochroną
ustawy o ochronie przyrody.
Należą do nich:
 dwa fragmenty obszarów Natura 2000 zlokalizowane na północno zachodnich
obrzeżach Bytomia i Dąbrowy Górniczej, są to:

Podziemia Tarnogórsko – Bytomskie PLH240003,

Pustynia Błędowska PLH120014.
 fragment Parku Krajobrazowego w północnej części Dąbrowy Górniczej, którym jest
Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd”,
 5 rezerwatów przyrody, z czego 2 w Katowicach i po jednym w Bytomiu, Jaworznie
i Gliwicach, są to:

Rezerwat przyrody Segiet,

Rezerwat przyrody Ochojec,

Rezerwat przyrody Las Murckowski,

Rezerwat przyrody Dolina Żabnika,

Rezerwat przyrody Las Dąbrowa.
 13 użytków ekologicznych, z czego 3 w Katowicach, 4 w Dąbrowie Górniczej,
2 w Sosnowcu, 2 w Tychach i po jednym w Jaworznie i w Świętochłowicach, są to:

Bagna w Antoniowie,

Źródliska w Zakawiu,

Młaki nad Pogorią I,

Pogoria II,

Torfowisko Bory

Śródleśne Łąki w Starych Maczkach,

Płone Bagno,

Stawy na Tysiącleciu,

Staw Grunfeld,

Remiza Leśna Bucze,

Mały Lasek,

Paprocany,
26

Staw Foryśka.
 7 obszarów przyrodniczo krajobrazowych położonych na granicy kilku miast, są to:

Wzgórza Gołonoskie,

„Źródła Kłodnicy”,

„Szopienice-Borki”,

„Żabie Doły”,

„Uroczysko Buczyna”,

Dobra Wilkoszyn,

Przełajka.
Obszar Natury 2000
Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie
Obszar Natura 2000 - „Podziemia Tarnogórsko - Bytomskie”(PLH240003)
stanowi obszar specjalnej ochrony siedlisk, zlokalizowany jest na terenie Tarnowskich
Gór, Bytomia, Zbrosławic i Radzionkowa i obejmuje powierzchnię ponad 3 490,799 ha.
Część obszaru Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko Bytomskie położony jest w północno zachodnim
obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
na północy Bytomia.
Podziemia tworzą wyrobiska po trwającej od XVI do
XX wieku eksploatacji kruszców srebronośnych
w postaci chodników, komór, szybów i sztolni, w tym 5 sztolni odwadniających.
Z uwagi na specyficzny mikroklimat i charakter terenu, w Podziemiach TarnogórskoBytomskich znajduje się zimowisko nietoperzy, które jest drugim, co do wielkości
w Polsce. Liczebność hibernujących w podziemiach nietoperzy szacuje się na
kilkanaście tysięcy, występują tu przedstawiciele takich gatunków, jak: nocek duży,
gacek brunatny, nocek rudy, nocek Brandta, nocek wąsatek, nocek Natterera,
a także mroczek późny, gacek szary i nocek Bechsteina.
27
Pustynia Błędowska
Obszar
Natury
2000
Pustynia
Błędowska (PLH120014) stanowi obszar
specjalnej ochrony siedlisk, zlokalizowana
jest na wschodzie Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego
na
terenie
Dąbrowy
Górniczej.
Pustynia Błędowska w całości położona jest na terenie Parku Krajobrazowego Orlich
Gniazd. Całkowita powierzchnia obszaru Pustyni Błędowskiej wynosi 1963,901 ha
z tego w granicach administracyjnych miasta Dąbrowa Górnicza znajduje się obszar
o powierzchni 289,98 ha.
Pustynia Błędowska jest największym w Europie Środkowej śródlądowym obszarem
występowania piasków wydmowych z interesującymi formami geomorfologicznymi
typowymi dla krajobrazu pustynnego, licznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami flory
i fauny oraz zbiorowiskami muraw piaskowych. Przez Pustynie przepływa rzeka Biała
Przemsza.
Parki Krajobrazowe
Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd”
Park Krajobrazowy Orlich Gniazd objęty został ochroną Uchwałą Rady
Narodowej Nr III/11/80 z dnia 20 czerwca 1980 roku, zlokalizowany jest na terenie
województwa śląskiego i małopolskiego.
Park Krajobrazowy Orlich Gniazd znajduje się na wschodnim obszarze Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego, a mianowicie na wschodzie gminy Dąbrowy Górniczej,
gdzie zajmuje powierzchnię około 400 ha. Otulina Parku w Dąbrowie Górniczej
obejmuje znacznie większy obszar, którego powierzchnia wynosi 3 800 ha.
Większość powierzchni Parku zajmują lasy. Porośnięte są głównie przez buczyny tj.
żyzną buczynę sudecką, ciepłolubną buczynę storczykową, kwaśną buczynę niżową,
buczynę pomorską oraz przez wielogatunkowe lasy grądowe, a w miejscach
wypełnionych piaskami występują bory sosnowe.
Na terenie parku występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin.
Do największych osobliwości należą rośliny endemiczne dla Polski tj. warzucha polska
28
oraz przytulina krakowska. Występują tu rzadkie gatunki górskie, np. relikt glacjalny skalnica gronkowa oraz stepowe - wisienka stepowa.
Świat zwierząt jest niezwykle różnorodny i bogaty, a zwłaszcza zwierząt
bezkręgowych, z których największą osobliwość stanowią reliktowe gatunki owadów
jaskiniowych tj. chrząszczy oraz gatunki mięczaków i pajęczaków.
Rezerwaty Przyrody
Rezerwat przyrody Segiet
Rezerwat przyrody Segiet został utworzony 27 kwietnia 1951 r., leży
w granicach administracyjnych Bytomia i Tarnowskich Gór. Zlokalizowany jest on na
północno zachodnim terenie Górnośląskiego związku Metropolitalnego. Obszar
rezerwatu obejmuje powierzchnię 24,65 ha. Rezerwat rozpościera się na terenie
Srebrnej Góry w obrębie Lasu Segieckiego.
Istniejące na tym terenie leje, zapadliska, hałdy i szyby stanowią pozostałości po
trwającym tu od blisko 800 lat
górnictwie.
Roślinność
rezerwatu
to
m.in.
drzewostan bukowy, który osiąga tu
wysokość
35-40 m,
a
wiek
niektórych z nich określa się na
około
150 lat.
Obok
buków,
w domieszce rosną świerk i klon
Rezerwat Segiet
jawor.
Na terenie rezerwatu przyrody Segiet spotkać można wiele rzadkich gatunków roślin,
m.in. objętych ochroną ścisłą: tojada dzióbatego, orlika pospolitego, lilię złotogłów,
wawrzynka wilczełyko, śnieżyczkę przebiśnieg oraz storczyki - buławnika czerwonego
i wąskolistnego, kruszczyka szerokolistnego, kruszczyka rdzawoczerwonego, gnieźnika
leśnego oraz rośliny objęte ochroną częściową: kopytnik pospolity, konwalia majowa,
barwinek pospolity, marzanka wonna, bluszcz pospolity, pierwiosnka lekarska,
kruszyna pospolita i kalina koralowa. Rezerwat Segiet ze względu na rozległe chodniki
i komory podziemne stanowi największe ze znanych na Górnym Śląsku zimowisko
nietoperzy.
29
Rezerwat przyrody Ochojec
Rezerwat przyrody Ochojec utworzony został 26 marca 1982 r., zlokalizowany
jest na północno –zachodnim skraju Lasów Murckowskich znajdujących się
w granicach miasta Katowic dzielnicy Ochojec, w dolinie rzeki Ślepiotki. Obszar
rezerwatu obejmuje powierzchnię 26,77 ha.
Rezerwat przyrody Ochojec jest częściowym rezerwatem florystycznym, który powstał
w celu ochrony stanowiska liczydła górskiego, rzadkiego w niżowej części kraju
gatunku górskiego. Najcenniejszą wartością
przyrodniczą rezerwatu jest liczna populacja
tego rzadkiego gatunku oraz kilkanaście
innych roślin górskich, a także inne rośliny
chronione tj. konwalia majowa, kruszyna
pospolita,
ciemiężyca
zielona,
kalina
koralowa i regionalnie rzadkie tj. bobrek
Rezerwat przyrody Ochojec
trójlistkowy, kokoryczka okółkowa, siedmiopalecznik błotny, tojeść bukietowa.
Na terenie rezerwatu bytuje wiele gatunków zwierząt, które reprezentowane są zarówno
przez gatunki leśne, jak i ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo terenów
zurbanizowanych, zwierzęta synantropijne.
Rezerwat przyrody Las Murckowski
Rezerwat przyrody Las Murckowski utworzony został na powierzchni 7,04 ha
18 grudnia 1953 r., a 10 maja 1989 r. został powiększony i obejmuje powierzchnię
102,56 ha Rezerwat zlokalizowany jest
w
południowo
Wyżyny
wschodniej
Katowickiej,
w
części
dzielnicy
Katowice Murki.
Obszar rezerwatu pomimo położenia
w bezpośrednim sąsiedztwie terenów
uprzemysłowionych i zurbanizowanych,
cechuje
się
wysokimi
Rezerwat przyrody Las Murckowski
walorami
przyrodniczo krajobrazowymi. Głównym bogactwem Lasu Murckowskiego jest
drzewostan, w skład, którego wchodzi wiele wiekowych i pomnikowych drzew.
Do najcenniejszych należą 150-220 –letnie drzewostany bukowe oraz wiele dębów,
30
stanowiących pozostałości po dawnej Puszczy Śląskiej. Występujące tu buczyny mają
korzystne oddziaływanie na środowisko, z uwagi na wysoką zdolność absorpcji
zanieczyszczeń pyłu.
Rezerwat przyrody Dolina Żabnika
Rezerwat przyrody Dolina Żabnika został
utworzony 24 czerwca 1996 r., zlokalizowany jest
we wschodniej części miasta Jaworzna w dzielnicy
Ciężkowice w obrębie rozległego kompleksu
leśnego. Obszar rezerwatu zajmuje powierzchnię
42,32 ha obejmując całą dolinę potoku Żabnik
Rezerwat przyrody Dolina Żabnika
prawobrzeżnego dopływu Koziego Brodu.
W dolinie potoku występują rzadkie rośliny wodne, szuwarowe i torfowiskowe
w otoczeniu borów sosnowych i mieszanych. Spośród 19 wyróżnionych tu zespołów
i zbiorowisk roślinnych do najciekawszych należy zbiorowisko z rosiczką okrągłolistną,
żurawina błotna, tłustosz pospolity i pływacz drobny.
Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie wielu gatunków roślin naczyniowych,
wśród nich kilkudziesięciu gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych w skali
kraju. Bogato reprezentowany jest świat zwierząt. Wody potoku są miejscem rozwoju
płazów i wielu gatunków zwierząt bezkręgowych.
Rezerwat przyrody Las Dąbrowa
Rezerwat przyrody Las Dąbrowa został utworzony 25 lipca 2008 r., położony
jest na zachodnim obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego na terenach
Gliwic i Sośnicowic. Obszar rezerwatu obejmuje powierzchnie 76,63 ha. Obszar
rezerwatu bogaty jest w różnogatunkowy drzewostan grądowo-łęgowy oraz liczne
drzewa pomnikowe.
Na terenie rezerwatu spotkać można wiele roślin chronionych tj. wawrzynek wilcze
łyko, listera jajowata oraz łęg jesionowo-olszowy, podgórski łęg jesionowy, łęg
wiązowo-jesionowy oraz grąd subkontynentalny, a ze świata zwierząt ginący w Polsce
gatunek - dzięcioł białogrzbiety.
31
Użytki ekologiczne
Bagna w Antoniowie
Bagna w Antoniowie zlokalizowane są na północnym wschodzie Dąbrowy
Górniczej nieopodal trasy szybkiego ruchu i obejmują powierzchnię 3,09 ha.
Ustanowiony został rozporządzeniem Nr 23/2001 Wojewody Śląskiego z dnia
18 września 2001 roku.
Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie torfowisk przejściowych i niskich ze
stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin, w tym licznych
gatunków chronionych oraz reliktowych gatunków mszaków.
Źródliska w Zakawiu
Obszar użytku ekologicznego Źródliska w Zakawiu położony na wschodzie
Dąbrowy Górniczej w rejonie osiedla Zakawie u podnóża wzgórza Gieraska i zajmuje
powierzchnię 1,69 ha. Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej Nr XXX/574/2004
z dnia 25 sierpnia 2004.
Obszar źródliskowy stanowi strefę zasilania rzeki Bobrek wraz z cennymi
ekosystemami towarzyszącymi strefie wysięku wód oraz ze stanowiskami roślin ściśle
chronionych tj. kukułka plamista, kruszczyk błotny, kosaciec syberyjski, goryczka
wąskolistna, mieczyk dachówkowaty i chronionych zwierząt.
Młaki nad Pogorią I
Użytek ekologiczny Młaki nad Pogorią I płożony jest na wschodnim brzegu
zbiornika wodnego Pogoria I w Dąbrowie Górniczej zajmując obszar o powierzchni
7 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej Nr LVI/989/2002 z dnia 22 maja 2002
roku. Celem ochrony tego obszary są młaki z nagromadzeniem ginących i rzadkich
gatunków roślin tj. kosatka kielichowa, kruszczyk błotny, lipiennik Loesela, wyblin
jednolistny, wątlik błotny, rosiczka okrągłolistna, długolistna i pośrednia, kruszczyk
rdzawoczerwony i szerokolistny, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, mądziak
malinowy.
32
Pogoria II
Użytek ekologiczny Pogoria II stanowi zbiornik wodny po zalaniu wyrobiska po
piaskowego wraz z jego otoczeniem zlokalizowany na północnym zachodzie Dąbrowy
Górniczej, obejmujący obszar o powierzchni 40 ha. Ustanowiony został Uchwałą Rady
Miejskiej Nr LVI/990/2002 z dnia 22 maja 2002 roku.
Celem ochrony zbiornika wodnego Pogoria II wraz z otoczeniem jest siedlisko ptactwa
wodno - błotnego oraz miejsce występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin
i zwierząt. Spośród roślin i grzybów, na wyżej wymienionym obszarze występują, takie
gatunki jak: arcydzięgiel nadbrzeżny, grążel żółty, kruszczyk błotny, kruszczyk
rdzawoczerony, mądzik malinowy.
Torfowisko Bory
Użytek ekologiczny Torfowisko Bory zlokalizowany jest we wschodniej części
miasta Sosnowca, w rejonie ulicy Czerpakowej i Maczkowskiej i zajmuje powierzchnie
6,68 ha. Ustanowiony został Rozporządzeniem Nr 20/02 Wojewody Śląskiego z dnia
15 maja 2002 roku. Na obszarze Torfowiska Bory występuje wiele roślin ginących oraz
chronionych tj. rosiczka okrągłolistna, długolistna i pośrednia, tłustosz, bagno
zwyczajne
oraz
storczyki:
wyblin
jednolistny,
listera
jajowata,
kruszczyk
rdzawoczerwony i szerokolistny.
Śródleśne Łąki w Starych Maczkach
Obszar użytku ekologicznego Śródleśne Łąki w
Starych Maczkach położony jest w południowo
wschodniej części miasta Sosnowca, w Dolinie Białej
Przemszy
i
obejmuje
Ustanowiony został
powierzchnię
31,28
ha.
Rozporządzeniem Nr 25/02
Wojewody Śląskiego z dnia 10 czerwca 2002 roku.
Na terenie łąk spotkać można wiele roślin objętych
ochroną gatunkową tj. kruszczyk rdzawoczerwony i
błotny, buławnik czerwony, listera jajowata, wawrzynek wilczełyko, kalina koralowa
i kruszyna pospolita. Niewątpliwym walorem tego obszary jest obecność bobra.
33
Płone Bagno
Użytek ekologiczny Płone Bagno położony jest w południowo - wschodniej
części miasta Katowic na terenie kompleksu Lasów Murckowskich. Obszar obejmuje
powierzchnię 4,22 ha. Ustanowiony został Rozporządzeniem Nr 23/02 Wojewody
Śląskiego z dnia 29 maja 2002 roku.
Celem ochrony tego obszaru jest zachowania płatu boru bagiennego wraz z fragmentem
torfowiska wysokiego jako unikalnego w skali regionu zbiorowiska o naturalnym
charakterze.
Wyżej wymieniony obszar jest miejscem bardzo atrakcyjnym dla bytowania wielu
gatunków zwierząt.
Stawy na Tysiącleciu
Użytek ekologiczny Stawy na Tysiącleciu został utworzony w 1997 roku,
położony jest w północno zachodniej części Miasta Katowic na obrzeżach największego
katowickiego osiedla mieszkaniowego w dolinie rzeki Rawy. Obszar zajmuje
powierzchnię 15,2 ha i obejmuje dwa stawy oraz niewielkie trzcinowisko.
Akweny stanowią ostoje dla wielu gatunków zwierząt tj. kumak nizinny, traszki
zwyczajne i żaby jeziorkowe, a także jedne z ostatnich w Katowicach okazy zaskrońca.
W trzcinowisku mieszkają piżmaki amerykańskie, gniazda zakładają kokoszki wodne
i łyski, kaczki krzyżówki, rokitniczki oraz remizy.
Staw Grunfeld
Użytek ekologiczny Staw Grunfeld został objęty ochroną prawną w 1996 roku
zlokalizowany jest na granicy śródmieścia Katowic w pobliżu ogródków działkowych
na zachód lotniska Muchowiec między ulicami Bazaltową, a Krzemienną. Obszar
obejmuje powierzchnię 4,7 ha i powstał po zalaniu wodą dawnej glinianki. Brzegi
stawu częściowo porastają zarośla wierzbowe i płaty roślinności nadwodnej, a część
brzegu zajmuje trzcinowisko z trzciną pospolitą i pałką szerokolistną. Miejsce to
posiada dogodne warunki do rozmnażania płazów oraz odbywania lęgów przez ptaki
wodno – błotne.
Remiza Leśna Bucze
Remiza Leśna Bucze zlokalizowana jest na północno wschodnim obszarze
miasta Jaworzna w dzielnicy Pieczyska. Obszar zajmuje powierzchnię 10,5 ha i stanowi
34
jedyny w granicach miasta reliktowy fragment lasu grądowego porastającego niegdyś
wzniesienia Garbu Jaworznickiego.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej Nr XX/250/2008 z dnia 1 kwietnia 2008
roku. Obszar jest ostoją rzadkich roślin i zwierząt.
Mały Lasek
Użytek ekologiczny Mały Lasek położony jest w południowej części gminy
Tychy, a jego obszar zajmuje powierzchnię 0,8837 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miasta Tychy Nr 0150/XVIII/398/2004 z dnia
25 marca 2004 roku. Celem ochrony tego obszary jest przesuszone torfowisko ze
stanowiskami rzadkich i ściśle chronionych gatunków roślin tj. rosiczka okrągłolistna
i widłaczek torfowy.
Paprocany
Użytek ekologiczny Paprocany położony jest w południowym obrębie miasta
Tychy w dzielnicy Paprocany i obejmuje powierzchnię 19,06 ha.
Ustanowiony został Rozporządzeniem Nr 7/03 Wojewody Śląskiego z dnia 17 czerwca
2003 roku. Przedmiotem ochrony są łąki, torfowisko i staw ze stanowiskami regionalnie
rzadkich i ginących gatunków roślin. Obszar użytku charakteryzuje się bogatą fauną,
obok licznych gatunków ptaków i owadów występują tam m.in. łasica łaska, ryjówka
aksamitna i malutka, rzekotka drzewna, rzęsorek rzeczek, żmija zygzakowata.
Staw Foryśka
Użytek ekologiczny Staw Foryśka to niewielki zbiornik wodny wraz
z przylegającymi terenami, położony na północny zachód miasta Świętochłowic przy
Osiedlu Paśniki II, który obejmuje powierzchnię 5,7 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej Nr VIII/76/2003 z dnia 20 sierpnia 2003 r.
Tereny użytku ekologicznego Staw Foryśka są miejscem występowania wielu
chronionych roślin i zwierząt. Brzegi stawu porośnięte sa m.in. przez wierzby, bez
czarny oraz gęste zarośla rdestowca. W szuwarach otaczających zbiornik wodny licznie
gniazdują łyski (Fulica atra), kokoszki wodne (Gallinula chloropus) oraz kaczki
krzyżówki (Anas platyrhynchos).
W samym zbiorniku, żyje kilka gatunków ryb, a akwen ten wykorzystywany jest przez
wędkarzy.
35
Zespoły Przyrodniczo Krajobrazowe
Wzgórza Gołonoskie
Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy „Wzgórze Gołonoskie” położony jest na
północnym terenie gminy Dąbrowa Górnicza. Obszar obejmuje stara część cmentarza
parafialnego oraz obszar leżący w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła i klasztoru
o powierzchni 5,02 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej Nr LVI/991/2002
z dnia 22 maja 2002 roku.
Obszar ten położony jest na terenie, gdzie rośnie cenny starodrzew w otoczeniu
najstarszego zabytku miasta, jakim jest kościół pod wezwaniem Narodzenia
Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego w Gołonogu, który wybudowany został na
wzgórzu wapiennym o wysokości 335 m n.p.m.
„Źródła Kłodnicy”
Zespół
Przyrodniczo
Krajobrazowy
„Źródła
Kłodnicy”
położone
są
w południowej części miasta Katowice, na terenie Lasów Murckowskich, u źródeł rzeki
Kłodnicy i obejmuje powierzchnię 100,4 ha. Utworzony został 26 kwietnia 2001 roku.
Obszar źródliskowy rzeki Kłodnicy uznany został za jeden z cenniejszych na terenie
Katowic ze względu na potrzebę ochrony zasobów wodnych w strefie głównego
wododziału Wisły i Odry oraz na walory przyrodniczo-krajobrazowe.
„Szopienice-Borki”
Zespół przyrodniczo krajobrazowy „Szopienice-Borki” położony jest na granicy
miast Katowic, Sosnowca i Mysłowic na południowo wschodnim obszarze
Górnośląskiego Związku Metropolitalneg i zajmuje powierzchnię około 157 ha. Obszar
obejmuje kompleks stawów: Borki, Morawa i Hubertus.
W wodach zbiorników żyje wiele gatunków ryb m.in. okoń, szczupak, leszcz, karaś,
a brzegi stawów porastają szuwary tworząc trudno dostępne łany będące miejscem
schronienia wielu gatunków ptaków wodnych i wodno-błotnych. Na obszarze stawów
znajduje się kolonia lęgowa mewy śmieszki, występują tu również dwa gatunki ptaków
chronionych z rzędu chruścieli tj. wodnik i kokoszka wodna.
36
„Żabie Doły”
Zespół przyrodniczo krajobrazowy „Żabie Doły” położony jest w północnej
części Górnośląskiego Związku Metropolitalnego na granicy miast Bytomia, Chorzowa
i Piekar Śląskich, który obejmuje powierzchnię 217,66 ha.
Ustanowiony został Rozporządzeniem Nr 49/2002 Wojewody Śląskiego z dnia
28 października 2002 roku. Obszar ten obejmuje kompleks stawów, nieużytków, oraz
gruntów rolnych stanowiących miejsca gniazdowania wielu gatunków ptaków wodno –
błotnych.
„Uroczysko Buczyna”
Zespół przyrodniczo – krajobrazowy Uroczysko Buczyna położony jest na
granicy miasta Chorzowa, od wschodu sąsiaduje z Katowicami oraz od południa
i zachodu z Rudą Śląską. Obszar obejmuje powierzchnię 65,32 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miasta Chorzów Nr XLIX/663/2001 z dnia
27 grudnia 2001 roku.
Obszar chroniony obejmuje kwaśną buczynę niżową ze związanymi z nią gatunkami
roślin i zwierząt oraz starym drzewostanem z 22 drzewami pomnikowymi.
Obszary Chronionego Krajobrazu
Dobra Wilkoszyn
Obszar Chronionego Krajobrazu Dobra Wilkoszyn położony jest w północno –
zachodniej części miasta Jaworzna między dzielnicą Wilkoszyn, a Ciężkowicami.
Obszar obejmuje powierzchnię 321,87 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miasta w Jaworznie Nr XL/337/94 z dnia
27 stycznia 1994 roku. Powstał w celu ochrony rzadkich roślin i źródeł wody
siarczanowej.
Powołany został w celu ochrony rzadkich roślin i źródeł wody siarczanowej. Kompleks
leśny tego obszaru to głównie bory i lasy mieszane, a obrzeża zajmują łąki.
Za najcenniejsze zbiorowisko roślinne należy uznać fragment lasu z zachowanym
runem o charakterze grądowym, bogate florystycznie łąki oraz zbiorowiska roślinności
wodnej i nadwodnej. Na obszarze chronionym stwierdzono występowanie 23 gatunków
roślin objętych ochroną prawną oraz 8 gatunków regionalnie rzadkich. Fauna obszaru to
260 gatunków zwierząt, z których 46 objętych jest ochroną prawną.
37
Przełajka
Obszar
Chronionego
Krajobrazu
Przełajka
położony
jest
w
gminie
Siemianowice Śląskie i obejmuje powierzchnię 39,49 ha.
Ustanowiony został Uchwałą Rady Miejskiej Nr 280/97 z dnia 27 lutego 1997 roku.
38
Rysunek 1
Lokalizacja obszarów podlegających ochronie znajdujących się na obszarze Górnosląskiego Związku Metrpolitalnego
Rezerwat Segiet
PLH120014
Pustynia Błędowska
N
PLH240003
Podziemia
Tarnogórsko-Bytomskie
Park Krajobrazowy
Orlich Gniazd
Rezerwat las Dąbrowa
Rezerwat Ochojec
Rezerwat
Dolina Żabnika
Rezerwat Las Murckowski
330
39
5.2. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne
Rozpatrywany obszar wg klasyfikacji B. Paczyńskiego (1995 r.) zawartej
w Atlasie Hydrogeologicznym Polski Państwowego Instytutu Geologicznego znajduje
się w obrębie północnej struktury geologicznej śląsko – morawskiej w regionie śląsko –
krakowskim w granicach dwóch subregionów, triasu śląskiego oraz górnośląskiego.
Zgodnie z „Mapą dynamiki zwykłych wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia
Węglowego i jego obrzeżenia” występują tu następujące zbiorniki wód podziemnych:
-
plejstoceńskie – Dolina kopalna rzeki górna Kłodnica nr 331 w Katowicach
i Rudzie Śląskiej
-
plejstoceńskie - Biskupi Bór w Jaworznie nr 453,
-
plejstoceńskie – Dąbrowa Górnicza nr 455,
-
fragment triasowego Lubliniec Myszków nr 327,
-
triasowe Bytom nr 329,
-
triasowe Gliwice nr 330,
-
triasowy Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP – T/5 Chrzanów,
-
karboński GZWP – C/2 Tychy – Siersza.
Dotychczas wykonane badania geologiczne i hydrogeologiczne oraz wyniki
prowadzonej przez przeszło 200 lat działalności wydobywczej pozwalają na
stwierdzenie, że występują tu piętra wodonośne związane z utworami czwartorzędu,
triasu i karbonu.
Czwartorzędowe piętro wodonośne – tworzą osady piaszczysto – żwirowe akumulacji
wodnolodowcowej
wykształcone
w
postaci
piasków
drobnych
i średnich ze żwirem i otoczakami. Osady te charakteryzują się dużą przepuszczalnością
i wodonośnością stanowiąc poziomy porowo – warstwowe o swobodnym zwierciadle
wody, podścielone utworami ilastymi. Lokalne warstwy wodonośne są przewarstwione
osadami ilastymi tworząc poziomy wodne o napiętym zwierciadle wody. Wobec
zmiennego wykształcenia litologicznego i zróżnicowanej miąższości poszczególnych
warstw istnieje duże zróżnicowanie w ich wodonośności.
Zasilanie piętra czwartorzędowego następuje poprzez infiltrację wód z opadów
atmosferycznych, z cieków i zbiorników powierzchniowych. Zwierciadło wody
stabilizuje się na różnych głębokościach w granicach od ok. 1,5 m do 5,9 m ppt.
40
Wielkość współczynnika filtracji kształtuje się w granicach od 1,5 . 10-5 do 2,3 . 104
m/s. Poszczególne poziomy wodonośne są nieciągłe i mogą występować lokalnie.
Wody z utworów czwartorzędowych ujmowane są w płytkich studniach gospodarskich
na terenach podmiejskich i wykorzystywane są z reguły do podlewania upraw
w okresach letnich.
Znaczące czwartorzędowe horyzonty wodne związane są z warstwą wodonośną
wypełniającą doliny rzek. Miąższość czwartorzędu dochodzi do 50 m.
W utworach czwartorzędu występują dwa poziomy wodonośne: dolny i górny.
Poziom wodonośny górny związany jest z warstwą piasków budujących stropowe partie
podłoża o miąższości do 10 m. Są to wody o zwierciadle swobodnym, które przed
rozpoczęciem działalności górniczej stabilizowały się na głębokości 2 – 6 m ppt.
Podczas
eksploatacji
piasków
i
żwirów
poziom
wody
został
obniżony
o około 6 m.
Średni współczynnik filtracji wynosi 6,5 . 10-5 m/s.
Poziom wodonośny dolny związany jest z warstwą piasków i żwirów występujących
w spągowych partiach utworów czwartorzędowych. Są to wody o zwierciadle
swobodnym lub pod niewielkim ciśnieniem hydrostatycznym.
Zasilanie odbywa się głównie drogą infiltracji wód podziemnych z górnego poziomu
wodonośnego w miejscach, gdzie warstwa iłów rozdzielająca te dwa poziomy
wyklinowuje się oraz drogą bezpośredniej infiltracji wód opadowych na wychodniach.
Współczynnik filtracji piasków zmienia się od 1,04 . 10-7 m/s do 8,6 . 10-7 m/s.
Obydwa poziomy wodonośne czwartorzędowe mają lokalne boczne kontakty
hydrauliczne z poziomem wodonośnym triasowym oraz z poziomem wodonośnym
karbońskim.
Triasowe piętro wodonośne związane jest z serią węglanową triasu, która tworzy
w tym rejonie jeden zasobny, szczelinowo – krasowy kompleks wodonośny obejmujący
pozostające we wzajemnej więzi utwory wapienia muszlowego i retu. Poziomy
stanowią łączny kompleks wodonośny nazywany kompleksem węglanowym triasu.
Szerokość warstwy wodonośnej w rejonie Wisły zmienia się od 10m do 250 m
w kierunku północno wschodnim, natomiast w dolinie Odry wynosi od 10m do 120m.
W/w kompleks stanowi element Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Charakteryzuje się on występowaniem zwierciadła swobodnego, a lokalnie lekko
napiętego. Wodonośne utwory węglanowe triasu są na przeważającej części obszaru
badań izolowane od spągu iłami pstrego piaskowca. W miejscach gdzie brak iłów,
41
zachodzi kontakt hydrauliczny z utworami karbonu. W strefach uskoku wzdłuż
pradolin rzecznych poziom triasowy może się kontaktować z poziomami wodonośnym
czwartorzędowymi. Kompleks wodonośny triasowy charakteryzuje się korzystnymi
parametrami hydrogeologicznymi. Stwierdzone wydajności pojedynczych studni
kształtują się od 39,0 m3/h do 220 m3/h przy depresjach rzędu s = 14,6 i 10,1 m.
Współczynnik filtracji określony na podstawie próbnych pompowań wynosi od 1,1 . 105
m/s do 9,9 . 10-4 m/s.
Karbońskie
piętro
wodonośne
górnokarbońskim
serii
gruboławicowych
piaskowców
związane
piaskowcowej
warstw
jest
z
kompleksem
wykształconym
łaziskich.
Są
wodonośnym
w
postaci
spękanych,
to
piaskowce
średnio
i gruboziarniste miejscami zlepieńcowate o miąższości od kilku do kilku dziesięciu m.
Struktura hydrauliczna
jest
typu
szczelinowo porowego.
Zasilanie poziomu
wodonośnego odbywa się na jego wychodniach lub przez przepuszczalny nadkład.
Własności hydrogeologiczne w/w kompleksu zmieniają się z głębokością zalegania.
Przeprowadzone badania wykazały, że do głębokości ok. 200 m współczynnik filtracji
osiąga wielkość rzędu 10-3 m/s, a poniżej maleje do 10-7 m/s.
W partiach szczególnie spękanych i zdeformowanych tektonicznie współczynnik
filtracji jest rzędu 10-3 m/s. Sieć deformacji tektonicznych oraz sprzyjające warunki
litologiczno – strukturalne ułatwiają zasilanie tego kompleksu, który na znacznym
obszarze pozostaje w kontakcie hydraulicznym z czwartorzędowym i triasowym
poziomem
wodonośnym.
Szczególnie
intensywne
jest
on,
zasilany wodami
z utworów czwartorzędu.
5.3. Stan jakości wód podziemnych
Wody podziemne omawianego rejonu pod względem hydrochemicznym są
zróżnicowane. Wody piętra czwartorzędowego oraz triasowego można zaliczyć do wód
pitnych bądź wymagających uzdatnienia do celów pitnych. Natomiast wody
karbońskiego piętra wodonośnego posiadają zróżnicowaną jakość w zależności od
wykształcenia utworów nadkładu, głębokości ich występowania oraz drogi przepływu
przez stare zroby kopalniane. Występujące w przeszłości w płytszych poziomach wody,
były możliwe do uzdatnienia jednak uległy degradacji na skutek skażenia środowiska,
bądź w wyniku przepływu poprzez stare zroby. Wody występujące w głębszych
42
partiach karbonu to według kopalnianej klasyfikacji jakościowej - wody przemysłowe
II grupy o zróżnicowanej mineralizacji.
Wody piętra czwartorzędowego charakteryzują się zmiennym składem chemicznym.
Próby wody pobierane ze studni kopanych charakteryzują się niską mineralizacją –
ogólna zawartość substancji rozpuszczonych w temp. 105 C jest rzędu 245 –
535 mg/dm3.
W stosunku do norm określonych dla wód do picia w oznaczonym zakresie stwierdzono
przekroczenie zawartości dopuszczalnej azotanów. Mineralizację powodują głównie
siarczany i chlorki. Lokalnie wody te są bardzo silnie zanieczyszczone.
Wody piętra triasowego są wodami zdatnymi do picia i na potrzeby gospodarcze,
o mineralizacji od 515 mg/dm3 do 733 mg/dm3, podwyższonej twardości (7,9 11,54 mval/dm3) i o odczynie lekko zasadowym (pH = 7,6 – 7,7). Wody te
charakteryzują
się
niewielką
zawartością
chlorków
(35,7
–
38,6 mg/dm3)
i siarczanów (60,5 – 90,8 mg/dm3).
Wody piętra karbońskiego jak wynika z wieloletnich analiz wody dopływającej do
wyrobisk górniczych wykazują wyraźną pionową strefowość hydrochemiczną
uzależnioną również od wykształcenia utworów nadkładu nad eksploatowaną częścią
złoża.
W miejscach gdzie brak jest osadów triasu i miocenu strefa wód słodkich i akratopegów
sięga głębiej, co potwierdza znacznie lepszą wymianę wód z piętrem czwartorzędowym.
Ogólnie charakteryzując wody piętra karbońskiego należy stwierdzić, że ich
mineralizacja wyrażona wielkością suchej pozostałości waha się w granicach od
979 mg/dm3 do 2 644 mg/dm3. Mineralizację wody powodują głównie siarczany
i chlorki i wielkość ich wzrasta wraz ze wzrostem głębokości złoża.
43
Rysunek 2
Główne zbiorniki wód podziemnych w obrębie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego „Silesia”
330
N
454
326
455
329
331
453
452
Legenda:
Dolina kopalna rzeki górna Kłodnica (nr331)
Biskupi Bór (nr 453)
Dąbrowa Górnicza (nr 455)
Bytom (nr 329)
Gliwice (nr 330)
Chrzanów (nr 452)
Olkusz – Zawiercie (nr 454)
Częstochowa (nr 326)
Skala 1 : 333 300
44
5.4. Stan jakości gleb.
Ocenę jakości gleb w rejonie GZM „Silesia” przeprowadzono na podstawie
Regionalnego Monitoringu Gleb prowadzonego przez Ośrodek Badań i Kontroli
Środowiska w Katowicach.
Na terenie GZM „Silesia” występują przeważnie gleby słabo i średnio urodzajne,
głównie bielicoziemne, na północnym – wschodzie rędziny, a także gleby brunatne,
mady oraz gleby początkowego stadium rozwoju.
Gleby bielicowe dominują na całym obszarze województwa. Najżyźniejsze odmiany
gleb, tj. brunatne - wytwarzane z lessów występują miejscami na południu GZM
„Silesia”. Mady w dolinach rzek. Rędziny na północnej części GZM „Silesia”.
Gleby centralnego rejonu GZM „Silesia” są glebami zniszczonymi lub zmienionymi
przez eksploatację górniczą i przemysłową, stąd zwane są glebami początkowego
stadium rozwoju. Poziom zanieczyszczenia gleb zmienia się w zależności od warunków
naturalnych i wieloletniej pracy przemysłu. Najwyższe poziomy zanieczyszczenia gleb
metalami ciężkimi rejestruje się w centralnej części GZM „Silesia”, w rejonie
lokalizacji dawnych i istniejących zakładów metali nieżelaznych w Katowicach,
Chorzowie, Bytomiu, Świętochłowicach i Piekarach Śląskich. W tablicy nr zestawione
zostały poziomy stężeń metali w poszczególnych miastach GZM „Silesia”
przeprowadzone przez Ośrodek Badań i kontroli Środowiska w Katowicach w ramach
monitoringu gleb w latach 1982-1996 roku. Mimo zmiany charakteru pracy wielu
instalacji, będących źródłem emisji metali ciężkich, to zmiany w poziomie
zanieczyszczeń gleby postępują bardzo wolno.
Standardy jakości gleby lub ziemi są różne w zależności od ich funkcji aktualnej
i planowanej oraz głębokości. Rozporządzenie w sprawie standardów jakości gleby oraz
standardów jakości ziemi wyróżnia się następujące rodzaje gruntów:
Grupa A
a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na
podstawie przepisów ustawy - Prawo wodne,
b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli
utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza
zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska ;
45
Dopuszczalne stężenie grupy A:

Cynku 100 mg/kg

Kadmu

Ołowiu 50 mg/kg
1 mg/kg
Grupa B
Grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów
pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty
zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków
kopalnych oraz terenów komunikacyjnych;
Dopuszczalne stężenie grupy B:

Cynku 300 – 350 mg/kg

Kadmu

Ołowiu 100 – 200 mg/kg
4 - 6 mg/kg
Grupa C
Tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.
Dopuszczalne stężenie grupy C:

Cynku 300 – 1000 mg/kg

Kadmu

Ołowiu 200 - 600 mg/kg
6 - 15 mg/kg
46
Tabela 1
Poziomy stężeń
metali
w
poszczególnych
miastach
Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego
Stężenie metali [mg/kg gleby]
Lp
Miasto
1
2
Ołów
Cynk
Kadm-
min
max
średnia
min
max
średnia
min
max
średnia
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
Bytom
193
12595
1394,18
108
2229
410,54
2
85
10,48
2
Chorzów
539
3740
1275,75
117
600
292,75
5
23
10,42
3
Dąbrowa Górnicza
37
3820
420,59
10
890
104,14
1
17
4,11
4
Gliwice
37
289
104,10
18
104
44,07
<0,5
4
0,91
5
Jaworzno
73
5700
880,42
22
2150
247,20
1
36
7,11
6
Katowice
61
2110
408,92
28
1050
151,27
<0,5
20
3,79
7
Mysłowice
120
2740
238,04
46
940
80,16
1
4
1,83
8
Piekary Śląskie
400
10400
1633,71
131
3500
544,57
2
72
14,97
9
Ruda Śląska
90
780
321,31
21
278
120,19
1
9
3,47
417
3807
1383,58
86
876
215,55
1
27
10,00
10
Siemianowice
Śląskie
11
Sosnowiec
120
2690
546,73
45
537
134,32
2
31
5,86
12
Świętochłowice
580
8050
2636,25
182
1320
489,75
8
61
22,88
13
Tychy
31
310
95,99
20
190
40,48
<0,5
3
1,24
14
Zabrze
55
550
217,33
30
158
65,53
1
15
2,42
Cynk
Obszarów o niskiej zawartości cynku w glebach spełniających wymagania grupy A na
terenie GZM „Silesia” jest bardzo mało są to niewielkie obszary w Tychach i Zabrzu.
Na większości obszaru GZM „Silesia” średnia zawartość cynku jest wyższa od
dopuszczalnego normatywne dla grupy B 350 mg/kg gleby. Niższa wartość występuje
tylko w Tychach i części Zabrza. Wartość wyższa od dopuszczalnego normatywne dla
terenów przemysłowych wynoszące 1000 mg/kg gleby występują w Bytomiu,
Chorzowie, Piekarach Śląskich, Siemianowicach, Świętochłowicach i wybranych
obszarach Katowic.
47
Kadm
Praktycznie na całym obszarze GZM „Silesia” występują stężeniawyższe od
dopuszczalnych dla grupy A czyli przekraczają 1 mg/kg gleby.
Wartości dopuszczalne kadmu dla obszarów grupy B na terenie 5 miast Gliwice,
Zabrze, Mysłowice, Tychy i Dąbrowa Górnicza mieszczą się w granicach
dopuszczalnych, a w pozostałych miastach stężenie kadmu przekracza wartości
dopuszczalne. Z tego najwyższe poziomy zanieczyszczeń gleby kadmem odnotowuje
się w Świętochłowicach i Piekarach Śląskich są to poziomy stężeń przekraczające
wartości dopuszczalne dla grypy C.
Ołów
Dopuszczalne stężenie zanieczyszczenia gruntu ołowiem dla grypy A wynoszące
50 mg/kg gleby jest dotrzymane w Tychach, Gliwicach, Zabrzu i Mysłowicach.
Wymagania grupy B czyli stężenia ołowiu na poziomie 100-200 mg/kg gruntu spełniają
większości terenów Katowic( z wyjątkiem Szopienic) i Rudy Śląskiej.
Przekraczają dopuszczalne poziomy grupy C, czyli ponad 200-600 mg/kg Bytom,
Chorzów, Piekary Śląskie, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie.
5.5. Stan jakości wód powierzchniowych
Obszar Górnośląskiego Związku Metropolitalnego „Silesia” znajduje się
w zlewniach Wisły i Odry; dwóch największych rzek Polski.
Zlewnia rzeki Wisły, obejmuje miasta Katowice, Chorzów, Świętochłowice, Piekary
Śląskie, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno,
Tychy. Na ich terenie znajdują się rzeki: Przemsza wraz z dopływami Biała Przemsza
wraz z lewobrzeżnym dopływem potok Bobrek, Brynica z dopływem rzeka Rawa,
Gostynia wraz z lewobrzeżnym dopływem rzeka Mleczna i Bolina.
Zlewnia rzeki Odry, obejmuje miasta Katowice, Ruda Śląska, Zabrze, Bytom, Gliwice.
Główną rzeką w zlewni Odry jest rzeka Kłodnica wraz z dopływami rzeka Bytomka
i potokiem Jamna.
Granica wododziału Odry i Wisły biegnie przez miasta Katowice, Chorzów i Rudę
Śląską.
Oceny jakości wód powierzchniowych dokonano na podstawie rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu kwalifikacji stanu jednolitych
części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008), gdzie podane są stężenia
48
zanieczyszczeń dla I i II klasy czystości wód oraz rozporządzenia Ministra Środowiska
z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz. U. Nr 137 poz. 984), i rozporządzenia zmieniającego z dnia
28 stycznia 2009 r. (Dz. U. Nr 27 poz. 169), w sprawie warunków, jakie należy spełnić
przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji
szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, gdzie podane są wartości
wskaźników zanieczyszczeń dla substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego.
Charakterystyka rzek w zlewni rzeki Wisły

Rzeka Przemsza
Źródła Przemszy biorą początek wspólnie z rzeką Wartą poza Górnośląskim
Związkiem Metropolitalnym „Silesia” w rejonie Poręby, płynąc najpierw w kierunku
północno zachodnim, a potem zachodnim i następnie południowym. Długość rzeki
wynosi 87,6 km, a powierzchnia jej zlewni całkowitej 2121,5 km2. Rzeka jest
lewobrzeżnym dopływem rzeki Wisły, do której uchodzi w km 0+00 koło Oświęcimia.
Przemsza płynie przez Sosnowiec, gdzie przyjmuje dopływy potoków Pagor, Pogoria
i Bolina oraz rzekę Brynicę.
W Mysłowicach, do Przemszy w km 23,8 uchodzi jej największy dopływ rzeka Biała
Przemsza. W biegu dolnym Przemsza przyjmuje niewielkie dopływy: potoków
Wawolnica, Żelazna Woda, Rów Kosztowski oraz potok Chechło i potok Imielinka.
Przemsza jest ciekiem o wyjątkowo mocno zaburzonych naturalnych przepływach.
Na obserwowane przepływy wód rzeki wpływają zarówno pobory wody dla potrzeb
przemysłu jak i zrzuty ścieków.
Rzeka Przemsza na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu
na wysokie stężenia następujących zanieczyszczeń:
-
powyżej ujścia Białej Przemszy, w km 25,5: BZT5, ChZT-Mn, azot amonowy,
azot Kjeldahla, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki oraz ze
względu na przewodnictwo elektrolityczne,
-
poniżej Jaworzna – wodowskaz „Jeleń”, w km 13,0: BZT5, ChZT-Mn, azot
amonowy, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone, chlorki oraz ze
względu na przewodnictwo elektrolityczne,.
49
W Przemszy nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji
szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Rzeka Biała Przemsza
Źródła rzeki Białej Przemszy znajdują się w rejonie Wolbromia, na wysokości
ok. 370 m n.p.m.. Długość rzeki wynosi 63,9 km, a powierzchnia jej zlewni całkowitej
876,5 km2.
W górnym biegu rzeka płynie przez tereny zalesione i następnie rzeka wcina się
w wapienie jurajskie i płynie piaszczystą równiną wchodząc w obszar GZM „Silesia”
przez teren Pustyni Błędowskiej. Po opuszczeniu Pustyni Błędowskiej rzeka płynie
dalej wąską doliną między ostańcami wapienia jurajskiego. Pod Okradzionowem rzeka
zmienia kierunek z zachodniego na południowy i południowo-zachodni. Od Maczek do
Mysłowic płynie korytem częściowo uregulowanym i po połączeniu się z Czarną
Przemszą tworzy rzekę Przemszę.
Głównymi dopływami Białej Przemszy są:
 prawostronne: Centary, Dzdzenica, Centuria, Strumień Błędowski, Bobrek.
 lewostronne: Biała, Warwas, Sztoła, Kozi Bród.
Do ujścia rzeki Białej (km 30,0) rzeka Biała Przemsza posiada charakter cieku
naturalnego. Poniżej Białej, którą wprowadzane są wody dołowe z odwodnienia kopalń
Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” w Bukownie, przepływy rzeki są silnie
przekształcone antropogenicznie, zarówno przez zrzuty ścieków i wód dołowych, jak
i pobory wód w jej zlewni.
Rzeka Biała Przemsza na terenie GZM „Silesia” w większości substancji spełnia
wymogi I i II klasy czystości. W Białej Przemszy nie występują przekroczenia
dopuszczalnych wskaźników substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego.

Potok Bobrek
Potok Bobrek swój początek bierze
w
okolicy
Strzemieszyc
w
Dąbrowie
Górniczej na południu Pustyni Błędowskiej,
czyli na terenach GZM „Silesia”, stanowi
Potok Bobrek
50
lewobrzeżny dopływ rzeki Biała Przemsza, do której wpada w Sosnowcu. Potok ten
posiada zlewnię o powierzchni 119,0 km2. Jest to zlewnia praktycznie bez lasów i
jezior. Pokrycie stanowią użytki rolne i w niewielkim procencie zabudowa
mieszkaniowa.
Potok Bobrek na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu na
przekroczenia stężeń następujących zanieczyszczeń: BZT5, ChZT-Mn, azot amonowy,
azot Kjeldahla, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki oraz ze
względu na przewodnictwo elektrolityczne. W Potoku Bobrek występują przekroczenia
dopuszczalnych wskaźników substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego ze względu na fluorki.

Rzeka Brynica
Rzeka Brynica jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Przemszy, do której
uchodzi w km 27,4. Długość rzeki wynosi 54,9 km, a powierzchnia całkowita jej zlewni
482,7 km2. Obszar źródłowy rzeki położony jest w północnej części Wyżyny Śląskiej
w okolicy Garbu Woźnickiego. Ujście Brynicy do Czarnej Przemszy znajduje się na
terenie GZM „Silesia” w Sosnowcu - Szabelni na wysokości 240 m n.p.m.
Brynica wpływa na tereny GZM „Silesia” w Piekarach Śląskich. Płynie korytem
naturalnym, silnie meandrując w podmokłej dolinie.
Od Piekar Śląskich do ujścia do Czarnej Przemszy koryto Brynicy ujęte jest w żłób
kamienny. W zlewni Brynicy wyróżnić można dwa obszary gospodarcze.
Brynica przepływa przez: Piekary Śląskie, Bytom, Będzin, Siemianowice, Chorzów
i Katowice. W zlewni Brynicy znajdują się liczne zakłady przemysłowe: kopalnie węgla
kamiennego, zakłady górniczo - hutnicze rud metali nieżelaznych, huty żelaza,
elektrociepłownie, zakłady chemiczne i inne.
Rzeka Brynica na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu
na stężenia następujących zanieczyszczeń: BZT5, ChZT-Mn, azot amonowy, azot
Kjeldahla, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone oraz przewodnictwo elektrolityczne,.
W rzece Brynicy nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji
51

Rzeka Rawa
Rzeka Rawa jest największym prawobrzeżnym dopływem rzeki Brynicy, do
której uchodzi w km 0+600, przepływa przez Rudę Śląską, Chorzów i Katowice.
Długość Rawy wynosi 19,2 km, a powierzchnia zlewni – 89,8 km2.
Źródła Rawy zanikły, a profil podłużny koryta rzeki został zniekształcony na skutek
eksploatacji górniczej. Obecnie za początek
rzeki Rawy przyjmuje się wypływ ze stawu
„Marcin” w Rudzie Śląskiej Chebziu.
Od końca XIX w. do czasów obecnych rzeka
Rawa należy do najbardziej zanieczyszczonych
rzek Górnego Śląska, będąc odbiornikiem
ścieków przemysłowych i bytowych z terenu
Rzeka Rawa
czterech miast GZM „Silesia” części Rudy
Śląskiej, Świętochłowic, Chorzowa i Katowic. W styczniu 1997 r. po wielu latach
budowy przekazano do eksploatacji rzeczną oczyszczalnię ścieków „KLIMZOWIEC”
o przepustowości 109 000 m3/dobę, zlokalizowaną na pograniczu Chorzowa i Katowic.
Obecnie górny odcinek Rawy do oczyszczalni ścieków traktowany jest jako kolektor
ściekowy doprowadzający ścieki do oczyszczalni „KLIMZOWIEC”. Całość ścieków
kierowana jest do oczyszczalni i tam poddawana procesom oczyszczania, a oczyszczone
ścieki wprowadzane są powtórnie do koryta rzeki Rawy w km 12 + 950.
Przez teren Katowic rzeka Rawa przepływa w północnej części miasta z zachodu na
wschód na długości 13 km, odwadniając północne i centralne dzielnice miasta.
Rzeka Rawa posiada słabo rozwiniętą sieć dopływów, z których większość jest
skanalizowana i przykryta. Jedynym dopływem posiadającym charakter zbliżony do
naturalnego jest zlokalizowany w Katowicach prawobrzeżny potok Leśny, wypływający
w lasach murckowskich i prowadzący wody poprzez Dolinę Trzech Stawów na północ
do Rawy w Katowicach – Zawodziu. Reszta dopływów prawie w całości jest
skanalizowana i zarurowana.
Rzeka Rawa na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu na
wysokie stężenia następujących zanieczyszczeń: BZT5, ChZT-Mn, azot amonowy, azot
Kjeldahla, azot ogólny, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone, siarczany i chlorki oraz
na przewodnictwo elektrolityczne.
52
W rzece Rawie nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji

Rzeka Gostynia
Rzeka Gostynia znajduje się na południu GZM „Silesia” w Tychach w jest
lewym dopływem rzeki Wisły, do której uchodzi w km 6,4. Gostynia powstaje
z połączenia dwóch potoków, których źródła znajdują się poza GZM „Silesia” w rejonie
Orzesza i Zawady, na wysokości około 270 m n.p.m.. Długość rzeki wynosi 32,1 km,
a powierzchnia jej zlewni całkowitej – 349 km2.
Ważniejszymi dopływani Gostyni poza terenem GZM” „Silesia” są: w km 26+500 –
potok Brada, dopływ lewostronny, o długości 6,0 km i powierzchni zlewni 9,6 km2,
w km 24+200 – Rów ,,G‟‟, dopływ lewostronny, o długości 3,7 km i powierzchni
zlewni 5,2 km2, w km 22+600 – potok Zgoński, dopływ prawostronny, o długości
5,2 km i powierzchni zlewni 9,5 km2, w km 21+400 – Rów ,,S‟‟, dopływ lewostronny,
o długości 6,9 km i powierzchni zlewni 12,3 km2, a na terenie GZM „Silesia” są: w km
16+300 – potok Żwakowski, dopływ lewostronny o długości 9,7 km i powierzchni
zlewni 19,5 km2, w km 9+900 – potok Tyski, dopływ lewostronny, o długości 13,8 km
i powierzchni zlewni 31,2 km2, w km 7+900 – rzeka Mleczna, dopływ lewostronny,
o długości 22,2 km i powierzchni zlewni 143,5 km2.
Rzeka Gostynia na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu
na stężenia następujących zanieczyszczeń: BZT5, ChZT-Mn, azot Kjeldahla, fosfor
ogólny, substancje rozpuszczone, siarczany i chlorki oraz ze względu na przewodnictwo
elektrolityczne.
W rzece Gostyni nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji

Rzeka Mleczna
Rzeka Mleczna przepływa przez miasta Katowice, Tychy i Bieruń i jest
największym lewobrzeżnym dopływem Gostyni. Jej źródła leżą na wysokości 290 m
n.p.m. w pobliżu zachodniej granicy rezerwatu przyrody Ochojec w Katowicach Ochojcu.. Następnie biegnie na południe przecinając Tychy. W Bieruniu wpada do
Gostyni.
53
Najważniejszymi dopływami rzeki Mlecznej są:

prawobrzeżne: Bagnik,Rów Cetnik (Cofnik),Rów Kaskadnik, Rów Bielanka
(Bielawka), Potok Mikołowski,

lewobrzeżne:
Rów
Piotrowicki,
Rów
Graniczny,
Rów
Podleski,
Rów
Murckowski, Pstrążnik, Przyrwa.

Potok Bolina
Potok Bolina przepływa przez GZM „Silesia”, jest naturalnym ciekiem wodnym
o długości 10,10 km i stanowi prawobrzeżny dopływ Przemszy. Powierzchnia zlewni
cieku wynosi 24,49 km2, średni spadek 0,027 %, wskaźnik lesistości 35,86 %.
Bolina przepływa przez Katowice oraz Mysłowice. Potok Bolina powstaje z połączenia
się dwóch mniejszych potoków: Boliny Zachodniej oraz Boliny Południowej I. Bolina
Zachodnia ma swoje źródła pomiędzy katowickimi częściami miasta: Ochojcem,
Murckami i Muchowcem. Zasila wody stawów Barbara oraz Janina, będących częścią
ośrodka wypoczynkowego pod nazwą Janina-Barbara. Zasila również wody zbiornika
Bolina, będącego częścią ośrodka wypoczynkowego o tej samej nazwie. Bolina
Południowa I ma swe źródła w okolicach dzielnicy Katowic - Giszowca. Łączy się
z Boliną Zachodnią obok ośrodka wypoczynkowego Bolina, tworząc Potok Bolina.
Do Potoku Bolina w okolicach Janowa wpada Bolina Południowa II. Ma ona swe źródła
w mieście Mysłowice, dzielnicy Wesoła. Potok Bolina przy granicy Mysłowic
i Sosnowca wpada do Czarnej Przemszy, która po połączeniu się z Białą Przemszą
tworzy Przemszę - bezpośredni dopływ Wisły. Ujście Boliny do Czarnej Przemszy
znajduje się w pobliżu mysłowickiego Parku Zamkowego i ul. Boliny.
Potok Bolina na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu na
na stężenia następujących substancji: BZT5, ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny, azot
amonowy, azot Kjeldahla, azot ogólny, fosfor ogólny, substancje rozpuszczone,
siarczany, chlorki, wapń i magnez oraz ze względu na przewodnictwo elektrolityczne.
W potoku Bolina nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji
Charakterystyka rzek w zlewni rzeki Odry

Rzeka Kłodnica
Rzeka Kłodnica jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Odry, do której uchodzi
w km 93,4 poza GZM „Silesia” w miejscowości Kłodnica koło Koźla.
54
Długość rzeki wynosi 76,6 km, a powierzchnia całkowita jej zlewni 1 121 km2.
Obszar źródłowy rzeki znajduje się w południowej dzielnicy Katowic, w Brynowie, na
wysokości ok. 305 m n.p.m.. Brynica przepływa w kierunku na zachód przez
południowe dzielnice Katowic tj. Ligotę i Panewniki. W Panewnikach przyjmuje duży
lewostronny dopływ - Ślepiotkę. Tuż powyżej ujścia tego potoku przyjmuje ścieki
z oczyszczalni komunalnej “Panewniki” oraz słone wody dołowe z kopalni “Śląsk”.
Poniżej drogi do Kochłowic zalesiona zlewnia Kłodnicy odwadniana jest przez Rów
Panewnicki. Na terenie Rudy Śląskiej przyjmuje wody potoku Jamna odwadniającego
obszar miasta Mikołowa i część Rudy Śląskiej. W Halembie do Kłodnicy uchodzi
lewostronny potok Żabica. W km 51+665 na terenie Zabrza do rzeki Kłodnicy uchodzi
jej prawostronny dopływ rzeka Bytomka.
Rzeka Kłodnica na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu
na stężenia następujących substancji: azot amonowy, fosfor ogólny, chlorki oraz ze
względu na przewodnictwo elektrolityczne.
W rzece Kłodnicy nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji

Rzeka Bytomka
Bytomka o długości 22,4 km i powierzchni zlewni 144,5 km2 jest największym
dopływem rzeki Kłodnicy, do której wpływa w km 51 + 665 jej biegu. Bytomka
odwadnia
północne
stoki
Wzgórz
Chorzowskich,
zachodnie
stoki
Wyżyny
Siemianowickiej, południowe stoki Wyżyny Muchowickiej oraz wzniesienia Działu
Gliwickiego.
Źródła Bytomki znajdują się na wysokości 281 m n.p.m., ujście do Kłodnicy
na wysokości 220 m n.p.m. Za początek rzeki przyjmuje się połączenie dwóch potoków
znajdujących się na terenie GZM „Silesia”, w Bytomiu, potok odwadniający stawy
zapadliskowe znajdujące się we wschodniej części Bytomia (Bytom - Rozbark) i potok
wypływający z okolic Maciejkowic i zachodniej części Bytomia (Bytom - Karb).
W zlewni tej rzeki zlokalizowana jest przeważająca część miasta Bytomia. Miejscami
rzeka płynie wśród zwartej zabudowy miejskiej. W dolnym odcinku do km 9 + 435
rzeka jest uregulowana, w dalszym odcinku w km 9 + 435  11 + 375 na lewym brzegu
posiada obwałowania. Odcinek ten jest dobrze utrzymany.
55
W rejonie km ok.10 + 100 zlokalizowana jest stara oczyszczalnia ścieków
w Zabrzu – Biskupicach. W km 19+114  18+986 rzeka przepływa przez teren
oczyszczalni „Śródmieście” w Bytomiu. Na tym odcinku rzeka jest przykryta.
Rzeka Bytomka na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu
na stężenia następujących substancji: azot amonowy, azot ogólny, fosfor ogólny,
siarczany, chlorki oraz ze względu na przewodnictwo elektrolityczne.
W rzece Bytomce nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji

Potok Jamna
Potok Jamna jest lewobrzeżnym dopływem Kłodnicy o długości około 8,7 km
i powierzchni zlewni 23,8 km2. Potok Jamna bierze swój początek poza GZM „Silesia”
na terenie miasta Mikołów i płynie w kierunku Rudy Śląskiej. Dolina Potoku Jamna
w granicach miasta Ruda Śląska ma charakter zbliżony do naturalnego i stanowi bardzo
interesujący przyrodniczo obszar. W obrębie potoku występują cenne torfowiska niskie
i wysokie pokryte zbiorowiskami roślin bagiennych i bagienno – łąkowych oraz
pojedynczych drzew i krzewów tj. olsza czarna, wierzba uszata, brzoza brodawkowata
i kruszyna pospolita. Na terenach zalewowych doliny rosną duże skupiska chronionych
skrzypów olbrzymich oraz pojedyncze ciemiężyce zielone. Praktycznie całe dno doliny
zajmują zbiorowiska szuwarowe z wysokimi trawami. Zbocza doliny pokrywa las
mieszany z domieszką buka, wśród których rosną konwalie majowe, kruszczyki
szerokolistne i korzeniówki pospolite.
Potok Jamna na terenie GZM „Silesia” nie spełnia wymogów klasy I i II ze względu na
wzrost wartości następujących substancji: azot amonowy, fosfor ogólny, siarczany,
chlorki.
W potoku Jamna nie występują przekroczenia dopuszczalnych wskaźników substancji
Szczegółowe informacje o zanieczyszczeniach rzek płynących na terenie miast
Metropolii według badań wykonanych w ramach monitoringu regionalnego
prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach
przedstawione zostały w załączniku nr 5.
56
5.6. Stan zanieczyszczenia powietrza
Analizy stanu zanieczyszczenia powietrza na terenie GZM „Silesia” dokonano
na podstawie wyników pomiarów dokonanych przez Śląski Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska są to oficjalne wyniki badań stanu zanieczyszczenia powietrza.
Dane pochodzą ze stacji pomiarowych zlokalizowanych w rożnych punkach miast
wchodzących w skład GZM „Silesia”. Miejsca zostały tak wybrane, aby określić
średnie dane dla badanego obszaru bez wpływu źródeł emisji znajdujących się
w bezpośrednim sąsiedztwie. W ramach monitoringu państwowego prowadzone są
badania opadu pyłu, stężeń pyłu zawieszonego PM10, benzenu, dwutlenku siarki,
tlenków azotu, dwutlenku azotu, tlenku węgla, związki ołowiu.
Oceny jakości powietrza dokonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z
dnia marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr
47 poz. 281), gdzie określono poziomy dopuszczalne zanieczyszczeń w powietrzu.
Cechą charakterystyczną całej aglomeracji Śląskiej jest znaczny spadek poziomu
zanieczyszczenia powietrza na przestrzeni ostatnich 20 lat i duże dysproporcje
w zanieczyszczeniu powietrza między sezonem zimowym i letnim. W okresie letnim
poziom stężeń zanieczyszczeń większości badanych substancji utrzymuje się
w granicach dopuszczalnych. W sezonie zimowym, gdy uruchamiane są wszystkie
możliwe systemy grzewcze wzrasta poziom zanieczyszczenia powietrza substancji
powstających w procesie spalania paliw wraz z obniżaniem się temperatury powietrza.
W najbardziej niesprzyjających warunkach atmosferycznych występują przekroczenia
wartości dopuszczalnych stężeń pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki, sadzy i substancji
powstających w procesie niepełnego spalania węgla.
Pył zawieszony PM10
Średnio roczne stężenie zanieczyszczeń pyłu PM10 na większości obszaru GZM
„Silesia” jest przekroczone i kształtuje się w ostatnich latach na poziomie 40-60 g/m3,
czyli 100 – 150% dopuszczalnego stężenia. W zimie w sezonie grzewczym poziom
stężeń wzrasta maksymalnie do poziomu 65 - 80g/m3, czyli 160 - 200%
dopuszczalnego stężenia. Najwyższe wielkości stężeń występują w rejonie takich miast
jak Siemianowice, Świętochłowice, Sosnowiec. Najniższy poziom zanieczyszczenia
powietrza pyłem zawieszonym występuje w Tychach i tam nie jest rejestrowany tak
wyraźny wzrost stężeń zanieczyszczeń w sezonie zimowym, ponieważ duża część
57
miasta jest uciepłowniona, a dodatkowo prowadzony jest program ograniczenia emisji
z niskich źródeł. Średnia wartość stężenia średnio rocznego na obszarze większości
terenu GZM „Silesia” utrzymuje się na poziomie 40 – 45 g/m3, czyli ponad wartości
dopuszczalną. W sezonie letnim stężenie pyłu zawieszonego jest niższe i utrzymuje się
na poziomie 30-45g/m3. Mimo odnotowywania wyraźnego spadku poziomu
zanieczyszczenia powietrza pyłem nadal występuje okresowy wzrost poziomu stężenia
zanieczyszczeń drobnych frakcji pyłu na większości terenu aglomeracji GZM „Silesia”,
głównie w centralnych punktach miast. Na wielkość zanieczyszczenia pyłem wpływają
przede wszystkim instalacje o średniej i niskiej sprawności spalania węgla dla potrzeb
ciepłowniczych, energetycznych i paleniska domowe.
Dwutlenek siarki
Poziom średniorocznych stężeń dwutlenku siarki na przestrzeni ostatnich lat wyraźnie
spada. Średnioroczne poziomy stężeń wynoszą 11-17 g/m3, czyli 60 – 85% wartości
dopuszczalnych. Najwyższe poziomy stężeń występują w Zabrzu, Dąbrowie Górniczej
i Tychach a najniższe w Chorzowie i Gliwicach. W sezonie zimowym na większości
terenu aglomeracji GZM „Silesia”, a zwłaszcza w centralnych punktach miast
przekroczone są średnioroczne wartości dopuszczalne, które wynosiły 27- 36g/m3,
czyli 135 – 180% wartości dopuszczalnych. Średnie stężenie dwutlenku siarki w sezonie
letnim jest niskie, utrzymuje się na poziomie 5 -10 g/m3. O wielkość poziomu stężeń
dwutlenku. siarki decyduje zużycie węgla i zawartość siarki w spalanym węglu
w okresie grzewczym.
Dwutlenek azotu
Największy wpływ na poziom stężeń dwutlenku azotu ma dynamiczny rozwój
motoryzacji. Na całym obszarze aglomeracji Śląskiej w ostatnich latach wystąpił wzrost
średniorocznych
stężeń
tlenków
azotu
w
tym
samego
dwutlenku
azotu.
W rejonie GZM „Silesia” średnioroczne stężenie dwutlenku azotu wynosi
23-34g/m3. W sezonie grzewczym poziom stężeń nieznacznie wzrasta w stosunku do
sezonu letniego osiągając wartość 25-36g/m3.
Powoli następuje spadek poziomu zanieczyszczenia powietrza na całym obszarze GZM
„Silesia” i w sezonie letnim są już dotrzymane wartości dopuszczalne. Sytuacja zmienia
się w sezonie grzewczym gdzie w okresie najniższych temperatur występuje wysoki
58
wzrost wartości stężeń zanieczyszczeń wszystkich badanych substancji. O jakości
powietrza w mieście decyduje sprawność działania systemu ciepłowniczego, emisja
odprowadzana z emitorów o niskich wysokościach i stosowania do ogrzewania
pomieszczeń kotłów o niskiej sprawności spalania.
Tabela nr 2
Aktualny stan jakości powietrza w miastach Metropolii objętych badaniami
przez WIOŚ
Średnie stężenie w roku 2008
Miejscowość
1
Bytom
Chorzów
Dąbrowa
Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Ruda Śląska
Sosnowiec
Tychy
Zabrze
Ulica
2
Ul. Dr J. Rostka
Ul. Modrzewskiego
Ul. Farna
Ul. 1000-lecia
Ul. Cieplaka
Ul. Konstytucji
Ul. Mewy
Ul. Pocztowa
Ul. Kossutha
Ul. Raciborska
Ul. Westerplatte
Ul. 1 Maja
Ul. Narutowicza
Ul. Grota - Roweckiego
Ul. Tołstoja
Ul. Skłodowskiej - Curie
PM 10
[g/m3]
NO2
[g/m3]
Pb
[g/m3]
Benzen
[g/m3]
4
35
40
40
42
29
44
5
24
34
26
24
24
23
6
0,054
0,051
0,059
0,054
0,059
7
5
3,1
3,3
3,7
2,7
3,6
3
3,5
59
Tabela nr 3
Wartości uzyskane w oparciu o modelowanie matematyczne za 2007 r.,
wykonane
przez
Instytut
Ekologii
Terenów
Uprzemysłowionych
w Katowicach i przekazane przez Śląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Katowicach.
Miejscowość
Średnie stężenie w 2007 r.
NO2
Pb
[g/m3]
[g/m3]
0,054
PM10
[g/m3]
-
Bytom
Benzen
[g/m3]
-
Chorzów
Jaworzno
43
34
24
28
0,066
0,047
3
Mysłowice
42
22
0,051
4
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
39
42
23
27
0,048
0,052
3
-
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
64
44
31
28
0,064
0,052
5
4
Świętochłowice
51
30
0,057
4
-
-
0,046
-
Tychy
Ze względu na przekazanie wartości dopuszczalnych stężeń pyłu ( PM 10) na całym
obszarze objętym badaniami z wyjątkiem Tychów występuje obowiązek kompensacji
emisji.
5.7. Hałas w środowisku Metropolii
Hałas komunikacyjny jest jedną z największych, a może nawet największą
wśród uciążliwości powszechnie odczuwanych przez mieszkańców miast Metropolii
„Silesia” ze względu na gęstą zabudowę, układ ulic i przebieg autostrad, dróg
ekspresowych i gęstą się transportu szynowego.
Na nadmierny hałas są eksponowani mieszkańcy budynków stojących przy ruchliwych
ulicach, trasach kolejowych, osoby przebywające na ulicach i w budynkach stałego
przebywania (szkołach, szpitalach, innych budynkach) stojących w ich pobliżu.
W miastach posiadających lotniska występuje dodatkowo hałas powodowany przez
przeloty statków powietrznych.
Inne źródła hałasu, takie jak, hałas przemysłowy czy lokalne źródła z zakładów
usługowych, mają mniejsze znaczenie zarówno ze względu na poziomy emitowanego
dźwięku jak i na liczbę osób narażonych na hałas.
Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska (WIOŚ) każdego roku wykonuje badania
hałasu
w
wybranych
kilku
miastach
województwa
Śląskiego.
Ostatnie
60
z publicznie udostępnionych badań dotyczą 2007 roku. W latach od 2002 do 2007
badania wykonano przy ulicach i drogach następujących miast Metropolii:
 2002 – Zabrze,
 2004 – Bytom,
 2005 – Ruda Śląska i Tychy,
 2006 – Mysłowice,
 2007 – Siemianowice Śląskie.
W badaniach tych stwierdzono, że na ruchliwych ulicach i drogach biegnących przez
miasta równoważny poziom hałasu w ciągu dnia przekracza 58 dB. W wielu miejscach
poziomy hałasu osiągają wartości powyżej 73 dB. Przeciętna wartość równoważnego
poziomu dźwięku, wynikająca z tych badań wynosi 68 dB.
W porze nocnej równoważny poziom hałasu jest zwykle w tych miejscach niższy
o 5 dB. Poziom tła akustycznego w ciągu dnia wynosi przeciętnie 53 dB, a nocą wynosi
44 dB. Minimalne wartości poziomu tła stwierdzone badaniami wynoszą odpowiednio
39 i 35 dB. Są jednak miejsca, w których poziom tła w ciągu dnia osiąga 63 dB
i w nocy 54 dB, w obydwu przypadkach przekraczając wartości, określone przepisami,
jako dopuszczalne.
W tabeli 4 przedstawiono wyniki badań prezentowane w raportach WIOŚ o stanie
środowiska w Województwie Śląskim.
61
Tabela 4
Wyniki badań hałasu w wybranych miastach Województwa Śląskiego.
Lokalizacja badania
Równoważny poziom hałasu
LA, [dB]
Równoważny poziom tła
LA, [dB]
Dzień 6 - 22
Noc 22 - 6
Dzień 6 - 22
Noc 22 - 6
73
67
bd
bd
ul. Krakowska
70
66
bd
bd
ul. Rosewelta
68
64
bd
bd
ul. Mikulczycka
73
69
bd
bd
ul. de Gaulea
73
67
bd
bd
ul. K. Miarki
67
64
bd
bd
69 do 75
67 do 73
bd
bd
73
69
bd
bd
ul. Chorzowska
69
62
bd
bd
ul. Strzelców Bytomskich
71
67
bd
bd
ul. Wrocławska
72
66
bd
bd
ul. K. Miarki
70
66
bd
bd
2005 – Ruda Śląska
ul. 1 Maja
66 - 73
61 - 68
59 - 65
40 - 45
ul. Wolności
68
63
63
37
ul. K. Goduli
65
59
57
40
68
64
63
54
ul. Oświęcimska
65
61
58
54
ul. Mikołowska
61
58
58
53
ul. Poziomkowa
65
60
57
50
59
57
53
49
ul. Kosztowska
58
55
50
41
ul. Katowicka
65
60
50
44
ul. Gen. Ziętka
66
61
52
45
71
63
43
35
ul. Powstańców
70
61
43
35
ul. Kościelna
65
57
53
38
ul. Wróblewskiego
72
65
39
37
2002 – Zabrze
ul. 3 Maja
trasa Gliwice - Mikołów
2004 – Bytom
ul. Kolejowa
2005 – Tychy
ul. Goździków
2006 – Mysłowice
Węzeł drogowy Brzęczkowice
2007 – Siemianowice Śląskie
ul. Kurpanka
Uwaga: Wartości poziomów hałasu zaokrąglono do liczb całkowitych.
62
Hałas
komunikacyjny,
dominujący
w
środowisku,
jest
chyba
jedynym
zanieczyszczeniem, które jest emitowane przez anonimowego „właściciela” i z tego
powodu nie poddaje się regulacji poprzez indywidualne nakładanie obowiązku
ograniczenia oddziaływania. Co więcej, w przepisach przedmiotem ochrony są różne
kategorie
terenu
zamiast
określonego
wrażliwego
receptora
środowiska
-
w tym przypadku człowieka.
Polski ustawodawca mocą art.118 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 wraz z późniejszymi zmianami), nałożył
na starostów obowiązek sporządzenia map akustycznych. Obowiązek dotyczy
aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy (art.117 ust.2 punkt 1 POŚ).
Mapy powinny być aktualizowane co 5 lat.
Miasto Katowice już opracowało mapę akustyczną. Mapa została sporządzona dla
południowych dzielnic Katowic (Ligota, Panewniki, Załęska Hałda, Brynów,
Piotrowice,
Ochojec,
Giszowiec,
Murcki,
Kostuchna,
Zarzecze,
Podlesie)
i obejmuje obszar około 100,8 km2; zamieszkały przez ponad 102 tysiące mieszkańców.
Mapę wykonano na podstawie badania hałasu pochodzącego z dróg, linii kolejowych
oraz ze źródeł przemysłowych. W badaniach wykazano, że na badanym obszarze liczba
ludności narażonej na hałas o poziomach wyższych niż wartości progowe wynosi
12 773 osoby (12,5% populacji). Teren, na którym występuje narażenie na hałas
obejmuje 8,96 km2 (9% obszaru objętego badaniami). W podsumowaniu badań autorzy
stwierdzają, że:
cyt.:
1.
„Hałas drogowy:
a. poziomy hałasu przy krawędzi jezdni kształtowały się od 64,8 dB do 79,4 dB
w porze dziennej oraz od 51,2 dB do 75,3 dB w porze nocnej; najwyższy
poziom hałasu zanotowano w sąsiedztwie drogi krajowej nr 81, drogi krajowej
nr 86 i autostrady A-4;
b. w żadnym mierzonym punkcie pomiarowym nie zanotowano wartości
poziomu hałasu powyżej wartości progowej,
c. na obszarach mieszkaniowych zanotowano przekroczenie dopuszczalnych
poziomów hałasu pochodzących od ruchu pojazdów samochodowych
poruszających się na trasach drogowych; najbardziej newralgiczne miejsca
z punktu widzenia wpływu hałasu drogowego na klimat akustyczny
środowiska zanotowano w rejonie:
63

Osiedla mieszkaniowego w Giszowcu, usytuowanego przy drodze
krajowej nr 86,

Osiedla mieszkaniowego w Murckach, usytuowanego przy drodze
krajowej nr 86,

Osiedli mieszkaniowych i zabudowy jednorodzinnej, usytuowanej
przy drodze krajowej nr 81,

Zabudowy
mieszkaniowej
i
obiektów
szpitala
Kolejowego
w Katowicach przy ul. Panewnickiej w Katowicach-Ligocie,
2.
Hałas kolejowy:
a. poziomy hałasu przy linii kolejowej kształtowały się od 54,5 dB do 63,5 dB w
porze dziennej oraz od 51,8 dB do 61,2 dB w porze nocnej; najwyższy poziom
hałasu zanotowano w sąsiedztwie drogi krajowej nr 81 i drogi krajowej nr 86;
b. w żadnym mierzonym punkcie pomiarowym nie zanotowano wartości
poziomu hałasu powyżej wartości progowej,
c. na obszarach mieszkaniowych zanotowano przekroczenie dopuszczalnych
poziomów hałasu pochodzących z
ruchu pojazdów samochodowych
poruszających się trasach drogowych i linii kolejowych; najbardziej
newralgiczne miejsca z punktu widzenia wpływu sumy hałasu drogowego
i kolejowego na klimat akustyczny środowiska zanotowano w rejonie:
3.

stacji kolejowej w Katowicach-Ligocie,

Osiedla mieszkaniowego w Katowicach-Kostuchnie,
Hałas przemysłowy:
a. Udział hałasu przemysłowego w kształtowaniu klimatu akustycznego jest
nieznaczny; stwierdzono łączne oddziaływanie hałasu drogowego (od ulicy
Boya-Żeleńskiego, hałasu kolejowego, przemysłowego KWK Murcki)
w dzielnicy mieszkaniowej Kostucha, ze znaczącym udziałem hałasu
drogowego,
b. Hałas przemysłowy posiada zasięg lokalny.”
W trakcie opracowania są mapy akustyczne dla Zabrza i Gliwic.
64
6.
Potencjalny wpływ realizacji priorytetów na stan środowiska
W ramach Strategii Rozwoju GZM „Silesia” wybrane zostały ustalenia
strategiczne dla rozwoju GZM „Silesia” i sformułowano je jako priorytety, które
posiadają cele strategiczne i operacyjne. Te z kolei posiadają kierunki działania
i działania. Przeanalizowano wszystkie priorytety, cele i kierunki działania pod kątem
oddziaływania na istotne elementy środowiska jako całości. Większość ustaleń
strategicznych ma obojętny dla środowiska charakter, ale część zadań wymaga
starannego przygotowania, aby nie dopuścić do ich negatywnego oddziaływania na
środowisko.
Priorytet A: zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia”
Cele i kierunki działania ujęte w ramach priorytetu A są w zasadzie obojętne dla
środowiska przyrodniczego i pozytywne ze względu na tworzenie warunków
wartościowego zarządzania. Wszystkie kierunki i działania w tym priorytecie
zmierzają do poprawy rozwoju społecznego i ekonomicznego, umożliwią stworzenie
nowych relacji współpracy miedzy mieszkańcami sąsiednich gmin. Jedynie
organizowanie imprez wysokiej rangi [kod K1_1_1] może okresowo powodować
wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza i hałasu w wyniku wzrostu ruchu
samochodowego, głośnych efektów dźwiękowych, wzrostu ilości wytwarzanych
odpadów w wyniku przyjazdu dużej grupy ludzi uczestniczącej w takich imprezach.
Wielkość wzrostu zanieczyszczenia środowiska zależy od jakości przygotowanej
infrastruktury drogowej, komunalnej i mieszkaniowej. Realizacja takich zadań zawsze
będzie stymulować rozwój infrastruktury komunalnej gwarantującej bezpieczne dla
środowiska organizowanie imprez nawet o bardzo wielkiej skali.
Zwiększenie efektywności pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych może
wpłynąć na rozbudowę infrastruktury ochrony środowiska, która przyczyni się do
zmniejszenia oddziaływania na środowisko, ułatwi promocję rozwiązań chroniących
środowisko, prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie ochrony środowiska.
Priorytet B: gospodarka, nauka, kultura
Priorytet B zawiera rozwiązania dla bardzo szerokiej grupy przedsięwzięć, od
rozwiązań gospodarczych mających na celu unowocześnienie tradycyjnego przemysłu
ciężkiego, zwiększenie dostępności do internetu czy wzmocnienie powiązań miedzy
65
nauką a przemysłem w wyniku dostosowania nauki dla potrzeb przemysłu,
wprowadzenia
rozwiązań
innowacyjnych,
do
kierunków
związanych
z przygotowaniem terenu pod działalność produkcyjną Zaproponowane do realizacji
kierunki i działania powiązane z sferą przemysłową będą korzystnie oddziaływać na
środowisko, ponieważ ograniczą wielkości emisji odprowadzanej do środowiska.
Proponuje
wdrażanie
dla
potrzeb
gospodarczych
rozwiązań
innowacyjnych
i stworzenie dogodnych warunków dla współpracy środowiska naukowego dla potrzeb
przemysłu.
Kierunek działania K4_1_3 kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych
nowych przestrzeni posiadających pełne uzbrojenie terenu, pod działalność
produkcyjną, to kierunek gwarantujący minimalizacje emisji zanieczyszczeń do
środowiska wynikającą z centralnej dostawy mediów i szybsze uruchomienie
działalności
produkcyjnej
stwarzając
wiele
nowoczesnych
stanowisk
pracy.
Lokalizowanie podmiotów gospodarczych poza terenami zabudowy mieszkaniowej
jest mniej uciążliwe dla mieszkańców.
Pozostałe cele i kierunki działania są neutralne dla środowiska, ale z uwagi na fakt
powiązania z programami społecznymi i gospodarczymi są korzystne dla ochrony
środowiska i wpłyną na ograniczenie wielkości emisji środowiska.
Priorytet C: transport i komunikacja [cele CS_5; CS_6]
Priorytet jest związany z celami i kierunkami rozwoju systemów komunikacyjnych.
Zakłada z jednej strony możliwość usprawnienia systemów komunikacyjnych, które
spowodują, że wielkość emisji do środowiska będzie mniejsza niż obecnie, ale
jednocześnie powstaną nowe źródła emisji do środowiska wymagające wyjątkowo
starannego przygotowania, aby uwzględnić potrzeby ochrony wszystkich domen
środowiska.
Cel operacyjny [C05_1] rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych, czyli budowa
nowych dróg ekspresowych i dróg o znaczeniu metropolitalnym, będzie wymagał
starannego i dokładnego badania wpływu na środowisko, ponieważ z jednej strony
upłynni ruch pojazdów przez teren metropolii, a z drugiej, może spowodować
dodatkowe oddziaływania i negatywne efekty w każdym z elementów środowiska
w innym miejscu niż dotychczas występowało. Szczególną uwagę należy zwrócić na
przebieg tras wszystkich inwestycji liniowych w stosunku do lokalizacji obiektów
podlegających ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody.
66
Wyprowadzenie
ruchu
miejskiego poza obszary miejskie przeniesie część
oddziaływań charakterystycznych dla ruchu drogowego do nowych lokalizacji.
W centrach miast nastąpi zmniejszenie ruchu samochodowego i zwiększenie średniej
prędkości przejazdu pojazdów, co spowoduje skrócenie czasu przejazdu przy
utrzymaniu tej samej wysokiej ilości wykorzystywanych środków transportu i będzie
skutkować mniejszą emisje zanieczyszczenia.
Powstaną wydzielone pasy ruchu pojazdów uprzywilejowanych jak autobusy
komunikacji miejskiej, które będą miały znacznie krótszy czas przejazdu przez miasta.
Wydzielone zostaną części komunikacyjne dla rowerów i pieszych.
Przy źle wybranych nowych trasach komunikacyjnych, efektem tych działań może być
zwiększenie liczby osób eksponowanych na hałas i zanieczyszczenia powietrza
emitowanego z dróg.
Cel operacyjny [C05_2] powiązanie rozwiązań kolejowych, lotniczych i drogowych
może
być
wyjątkowo
korzystnym
rozwiązaniem
z
punktu
gospodarczego
i społecznego i ochrony środowiska jako całości, uwzględniając skale dostępności
tego typu środków transportu.
Z punktu widzenia ochrony środowiska jest to realizacja przedsięwzięć zawsze
znacząco oddziaływujących na środowisko, która może wywoływać konflikty
społeczne. Inwestycje te negatywnie oddziaływają na środowisko przyrodnicze
a zwłaszcza zwierzęta, krajobraz, powierzchnię terenu i ludzi zamieszkałych wzdłuż
projektowanych tras. Z drugiej strony budowa tych rozwiązań jest spójna z europejską
polityką transportową. Efektem tych działań będzie częściowe przeniesienie transportu
osób do środków publicznych i przez to zmniejszenie wielkości emisji zanieczyszczeń
powietrza i emisji hałasu z dróg.
Wybór tras przebiegu nowych połączeń kolejowych musi być poprzedzony
szczegółową analizą badań tak, aby w warunkach GZM „Silesia” nie dopuścić do
uszczuplenia terenów leśnych, oddziaływania na tereny przyrodnicze podlegające
ochronie,
oddziaływania
na
tereny
przeznaczone
w
miejscowym
planie
zagospodarowania pod zabudowę przeznaczoną do stałego przebywania ludzi, czyli
dokonania wyboru rozwiązania o najmniejszej ilości obszarów podlegających
ochronie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i ustawy
o ochronie przyrody.
Bezpieczna dla środowiska i ludzi rozbudowa systemów komunikacyjnych
w warunkach GZM „Silesia” jest możliwa, ale wymaga opracowania wcześniejszego
67
studium komunikacyjnego uwzględniającego wiele różnych wariantów przebiegu
planowanych przedsięwzięć i na ich podstawie wyboru najlepszego. Studium
komunikacyjne jest planowane do realizacji jako działanie kluczowe.
Zaniechanie modernizacji i budowy dróg spowoduje:

zablokowanie miast ruchem samochodowym w wyniku braku nowych szlaków
komunikacyjnych,

wydłużenia czasu przejazdu przez teren metropolii,

braku alternatywy dla konieczności wykorzystania pojazdów samochodowych
do przemieszczania się przez teren metropolii.
Priorytet D: środowisko
[C07_1] Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
Najważniejsze działania związane są z dalszym rozwojem infrastruktury technicznej,
umożliwiającej zebranie większej ilości ścieków i następnie ich oczyszczanie. Kolejne
zadania będą skutkiem porządkowania i rozbudowy infrastruktury kanalizacji będą
związane z możliwością wykorzystania cieków i zbiorników wodnych dla potrzeb
rekreacyjnych.
[C07_2] Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza promowane będzie przez możliwość
zwiększenia sprawności energetycznej obiektów budowlanych, wdrażanie energii
odnawialnej lub nowoczesnych systemów ciepłowniczych. Wszystkie te zadania
związane są z ograniczeniem emisji z nieefektywnych instalacji ciepłowniczych,
odpowiedzialnych za wysoki wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza w sezonie
zimowym. Wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza w okresie zimowym to
najtrudniejszy do rozwiązania problemu aglomeracji GZM „Silesia” wynikający
z stosunkowo łatwego dostępu do węgla wykorzystywanego jako paliwo w nisko
sprawnych kotłach i piecach.
[C07_3] Poprawa klimatu akustycznego
Poprawa klimatu akustycznego w środowisku zamieszkania będzie realizowana na
podstawie planu naprawczego, który będzie opracowany na podstawie mapy
akustycznej miast Metropolii. Działanie przyniesie pozytywne efekty dla środowiska.
Innym pozytywnym efektem tego działania będzie skoordynowanie map na granicach
miast i uzyskanie szerszej perspektywy w ocenie narażenia ludzi na nadmierny hałas
68
oraz wprowadzenie rozwiązań dążących do zwiększenia dźwiękoszczelności
budynków mieszkalnych.
[C07_4] Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona powierzchni ziemi polegać będzie na adaptacji terenów zdegradowanych
przez przemysł i likwidacji dzikich wysypisk. Efektem działania ma być zwiększenie
terenów aktywnych przyrodniczo, odzyskanie terenów pod dalsze zagospodarowanie
i uniknięcie przeznaczenia terenów otwartych. Dodatkowo planowane jest
wzmocnienie zasobów przyrodniczych, które podlegają ochronie i ochrona walorów
krajobrazowych. Działalność wpłynie na poprawę walorów krajobrazowych
i przyrodniczych i w efekcie wpłynie na atrakcyjność wizerunku Metropolii.
[C07_5] Koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych w zakresie
ochrony środowiska może zaowocować efektami w postaci usprawnienia procesów
przygotowania inwestycji. Sprawna obsługa inwestorów w tym zakresie wpłynie na
poprawę wizerunku Metropolii i podniesie jej konkurencyjność.
Kierunek działania [K7_5_2..] edukacja ekologiczna może wnieść pozytywne efekty
w postaci udziału społeczeństwa w takich działaniach jak likwidacja dzikich
wysypisk, większe wykorzystanie transportu publicznego, ograniczenie emisji
z niskich źródeł.
[CS8] Zintegrowana gospodarka odpadami komunalnymi
Gospodarka odpadami komunalnymi ma polegać na budowie systemu zbiórki
odpadów komunalnych i instalacji termicznej utylizacji odpadów w celu odzyskiwania
z nich energii. W ramach systemu zbiórki odpadów komunalnych powstaną stacje
zbiórki
i
przeładunku
odpadów
komunalnych.
Instalacje
termicznego
unieszkodliwiania w celu odzysku energii należą do inwestycji kwalifikowanej do
zawsze znacząco oddziałujących na środowisko, czyli podlega procedurze ocen
oddziaływania na środowisko. Najważniejszym elementem jest wybór miejsca
lokalizacji instalacji oddalonego od terenów podlegających ochronie, a równocześnie
posiadającym dobry układ komunikacyjny umożliwiający bezpieczny transport
odpadów. obecnie proponowane miejsca lokalizacji w Rudzie Śląskiej i Katowic
omijają tereny podlegające ochronie.
Tego rodzaju przedsięwzięcie wymaga zapewnienia odpowiedniej skali, a zatem
będzie wymagało wybudowania sieci stacji przeładunku odpadów, spowoduje lokalne
zwiększenie ruchu ciężkiego transportu, zajęcie terenu. Ze względu na możliwość
emisji substancji szczególnie groźnych dla środowiska instalacja będzie wymagała
69
wyposażenia w efektywne urządzenia usuwające te substancje z gazów spalinowych
oraz urządzenia do monitorowania emisji.
W środowisku społecznym efektem negatywnym może być zwiększenie wysokości
opłat wnoszonych przez mieszkańców za odbiór i utylizację odpadów.
Pozytywnym efektem tego działania jest system gospodarowania odpadami
komunalnymi i efektywne zarządzanie systemem gospodarowania odpadami w skali
całej metropolii, możliwość odzysku energii elektrycznej i ciepła oraz zmniejszenie
negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko w wyniku ich składowania. Jego
wdrożenie może być uwarunkowane właściwym programem edukacji i informacji.
Priorytet E: warunki zamieszkania i usługi społeczne
Zakłada tworzenie i kształtowanie przestrzeni publicznych i miejskich, racjonalną
politykę mieszkaniową, wspólnych obszarów rekreacyjnych, politykę zdrowotną
obywatelską. Działania obojętne dla środowiska, ale wyjątkowo ważne dla
mieszkańców metropolii.
7.
Ocena wpływu Strategii na domeny środowiska
7.1. Różnorodność biologiczna
Różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów
w ekosystemach miasta.
Większość zadań planowanych do realizacji w Strategii Rozwoju GZM „Silesia” nie
będą miały wpływu na różnorodność biologiczną, czyli utratę siedlisk w wyniku
rozbudowy miast, wymieranie gatunków oraz zmniejszenie zróżnicowania genowego
w populacjach. Dotychczasowe doświadczenia miast aglomeracji GZM „Silesia”
wykazały, że można pogodzić występowanie obszarów przyrodniczych prawnie
chronionych wspólnie z rozwijającymi się aglomeracjami miejskimi. Tworzone są
tereny podlegające ochronie, które przekazywane są jako tereny rekreacyjne dla potrzeb
mieszkańców GZM „Silesia”. Jedyne przedsięwzięcia mogące mieć wpływ na
różnorodność biologiczną projekty budowy dróg i linii kolejowych. Mogą one
powodować
negatywne
efekty
w
postaci
przerwania
naturalnych
korytarzy
ekologicznych, aby wykluczyć takie działania, ma być opracowane studium
komunikacyjne
przedstawiające
kilka
wariantów
przebiegu
nowych
tras
komunikacyjnych. Wybrane będą rozwiązania omijające tereny podlegające ochronie
z uwagi na ludzi i przyrodę.
70
7.2. Wpływ na ludzi
Kształtowanie rozwiązań miast GZM „Silesia” ma za zadanie stworzenie
mocnego ośrodka metropolitarnego podnoszącego warunki życia mieszkańców, czyli
mają wpływ dla ludzi. Wszystkie analizowane kierunki działania, mają za zadanie
podnieść warunki życia i pracy mieszkańców. Projekty przewidują budowę obiektów
infrastruktury ponad regionalnej, promującej metropolie, zwiększające ilość nowych
miejsc pracy, ale i dodających możliwość dokształcenia i podniesienia kwalifikacji.
Promowane są rozwiązania powiązań łączących ośrodki naukowe z przemysłem,
utworzony ma być wspólny system rozwiązań innowacyjnych. Najbardziej odczuwalną
dla mieszkańców poprawę warunków życia gwarantują przedsięwzięcia realizowane
w ich bezpośrednim otoczeniu. Związane z budową i modernizacją dróg i ulic oraz
termomodernizacji budynków, rozbudową systemów kanalizacyjnych. Priorytet D
związany ze środowiskiem ma za zadanie monitorowanie i wdrażanie najtrudniejszych
do rozwiązania zagadnień związanych ze zmniejszeniem zanieczyszczeń do powietrza
w sezonie zimowym i poprawę klimatu akustycznego w środowisku zamieszkania.
Działania te są słabo umocowane prawnie i wymagają dużego nakładu organizacyjnego
dla wdrożenia rozwiązań systemowych.
Budowa dróg i linii kolejowych będących przedsięwzięciami zawsze znacząco
oddziaływującymi na środowisko wymaga starannego wyboru optymalnych tras
przebiegu inwestycji, aby jej wielkość oddziaływania na ludzi mogła być ograniczona
do minimum.
7.3. Wpływ na zwierzęta
Działania związane z realizacją przedsięwzięć ujętych w Strategii Rozwoju
GZM „Silesia” będą realizowane na terenie mocno zurbanizowanym; w miejscach
przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego do takiej funkcji
wybranych na podstawie wcześniejszych badań i analiz. Występowanie zwierząt wolno
żyjących na tych terenach jest rzadkie i przypadkowe; związane z ich przemieszczaniem
i poszukiwaniem łatwej żywności. Z tego powodu nie należy spodziewać się istotnego
oddziaływania na zwierzęta. Nowe szlaki komunikacyjne wymagają wprowadzania
dodatkowych rozwiązań technicznych dla migrujących zwierząt.
71
7.4. Wpływ na rośliny
Działania związane z realizacją Strategii Rozwoju GZM „Silesia” z jednej
strony
przyniosą
efekty
pozytywne
w
postaci
zwiększenia
powierzchni
zagospodarowanych zielenią, w wyniku prowadzenia rekultywacji przyrodniczej
terenów zdegradowanych przez przemysł i zamykanych składowisk odpadów
komunalnych a z drugiej strony, spowodują trwałe zajęcie terenu pod budowę nowych
szlaków komunikacyjnych takich jak drogi i linie kolejowe, pod obiekty związane
z zagospodarowaniem odpadów czy uruchamianiem nowych gałęzi przemysłu. Budowa
projektowanych instalacji zawsze znacząco oddziaływujących na środowisko nie
spowoduje wzrostu emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie GZM „Silesia” i w jego
otoczeniu, dlatego nie przewiduje się negatywnego oddziaływania na świat roślin.
7.5. Wpływ na wody powierzchniowe i podziemne
Większość kierunków działań ujętych w Strategii Rozwoju GZM „Silesia” jest
obojętna na środowisko wodne. Realizacją przedsięwzięć drogowych, kolejowych
i instalacji utylizacji odpadów będzie źródłem emisji ścieków, które wymagać będą
oczyszczania, tak, aby nie spowodować pogorszenia jakości wód powierzchniowych
i podziemnych. Modernizacja dróg, ulic, parkingów i placów spowoduje doposażenie
systemów kanalizacji deszczowych w osadniki z odolejaczami, zatrzymującymi
zawiesinę i substancje ropopochodne.
Rozbudowa systemu kanalizacji umożliwi zmniejszenie zanieczyszczenia ziemi i wód
podziemnych, jako że zwiększy się ilość ścieków kierowana do miejskiej oczyszczalni
ścieków.
Inwestycje
zawsze
znacząco
oddziaływujące
na
środowisko
związane
z gospodarowaniem odpadów mogą negatywnie oddziaływać na wody w przypadku
wadliwie
wykonanego
podłoża
dla miejsc
gromadzenia
odpadów
i
metod
odprowadzania wody opadowej z miejsc magazynowania odpadów. Dlatego przy tego
typu instalacjach stosuje się systemy szczelnego podłoża.
7.6. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza
Większość kierunków działań Strategii ma niewielki wpływ na jakość
powietrza. Dzięki działaniu związanym z zwiększeniem sprawności systemów
energetycznych możliwa jest poprawa jakości powietrza w sezonie zimowym. Obiekty
budowlane mieszkalne posiadać mają nowoczesne systemy izolacji termicznej.
72
Planowane
jest
promowanie
energooszczędnych
rozwiązań
ciepłowniczych
i rozwiązań opartych na źródłach odnawialnych.
Źródłem zorganizowanej emisji zanieczyszczeń powietrza będą przedsięwzięcia
związane z budową zakładu unieszkodliwiania i odzysku odpadów komunalnych, ale
instalacje
te
doposażone
zostaną
w
wysoko
sprawne
układy oczyszczania
z zanieczyszczeń pyłowych i gazowych tak aby dotrzymać obowiązujące standardy
emisji. Na większości terenu GZM „Silesia” występują przekroczenia wartości
dopuszczalnych stężeń pyłu zawieszonego o wielkości frakcji poniżej 10 μm.
Uruchomienie na tych terenach nowych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych
wymaga przeprowadzenia postępowania kompensacyjnego, czyli likwidacji emisji
z innych źródeł już istniejących.
Rozbudowa układów komunikacji drogowej i kolejowej skróci czas przejazdu przez
metropolię co spowoduje, że nie nastąpi wzrost zanieczyszczenia powietrza mimo
wzrostu ilości dróg i pojazdów samochodowych.
7.7. Wpływa na powierzchnię ziemi
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” nie zakłada przeznaczenia nowych terenów
czystych ekologicznie na działalność przemysłową. Zajęcie nowego terenu może
nastąpić w przypadku budowy dróg i linii kolejowych.
Pozytywne dla środowiska efekty mogą wystąpić w związku z realizacją przywrócenia
terenów przemysłowych do swoich pierwotnych funkcji po odpowiedniej rekultywacji.
Miejsca narażone na infiltracje zanieczyszczeń muszą być objęte stałym monitoringiem
poziomu zanieczyszczeń gruntu.
Rozwój systemu transportu jest korzystnym oddziaływaniem na wiele innych
realizowanych programów oraz warunków rozwoju aglomeracji GZM „Silesia”, ale
może wpłynąć na zanieczyszczenie powierzchni ziemi dotychczas wykorzystywanych
rolniczo. Budowa szlaków komunikacyjnych wykorzystuje do kształtowania podłoża
substancji odpadowych, które wymagają starannego przebadania i nie stosowania ich
w miejscach, gdzie występują zbiorniki wód podziemnych.
7.8. Wpływ na krajobraz
Realizacja celów i kierunków działań Strategii wpłynie na zmianę krajobrazu
miasta związaną z budową nowych dużych obiektów użyteczności publicznej
i w związku z budową nowych dróg i linii kolejowych. Nowe obiekty mogą
73
niekorzystnie zmieniać walory wolnych przestrzeni poprzez ich trwałe przecięcie
liniami dróg i lub kolei, ale mogą również podnieść walory metropolii nadając
nowoczesny charakter.
Projektowana budowa tak wielu dużych obiektów spowoduje tworzenia nowego
krajobrazu i wizerunku poszczególnych miast, co jest potrzebne dla dalszego rozwoju
aglomeracji.
7.9. Wpływ na klimat
Skala przedsięwzięć do zrealizowania w ramach Strategii jest względnie mała na
to, aby w sposób znaczący wpłynęła na klimat globalny. Mogą jednak wystąpić
oddziaływania zmieniające lokalny mikroklimat z powodu zmiany warunków
przewietrzania miast (budowa dróg i linii kolejowych) oraz zmiany wilgotności
i temperatury na nowych terenach zagospodarowanych zielenią. Pozytywny przyczynek
do
z
zmniejszenia
realizacją
efektu
działań
unowocześnienia
na
systemów
cieplarnianego
rzecz
może
zmniejszenia
ogrzewania
oraz
wystąpić
w
związku
zapotrzebowania
na
w
zamierzonym
związku
z
energię,
uporządkowaniem gospodarowania odpadami komunalnymi. To ostatnie powinno się
przyczynić do radykalnego zmniejszenia emisji metanu ze składowisk odpadów, bo
odpady bio-degradowalne będą zagospodarowane w kompostowniach lub w zakładzie
odzysku energii z odpadów.
Planowane docieplenia obiektów budowlanych spowoduje zmniejszenie zużycia energii
cieplnej i przez to ograniczenie wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym
CO2, uważanego za główny powód zmian klimatycznych, nie będą to jednak wielkości
mogące wpływać na zmianę klimatu.
7.10. Wpływ na zasoby naturalne
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” nie przewiduje bezpośrednich działań
związanych z poborem zasobów naturalnych. Pośrednio jej realizacja wpłynie na
zaoszczędzenie (na jednostkę produkcji, jednostkę kubatury, mieszkańca) zużycia
wody, surowców odzyskanych w działaniach na rzecz zagospodarowania odpadów,
zmniejszenia zużycia paliw dotąd stosowanych do ogrzewania i produkcji energii,
paliwa zużywanego w środkach transportu. Te pośrednie efekty środowiskowe stanowią
o pozytywnym oddziaływaniu Strategii na środowisko.
74
7.11. Wpływ na zabytki
Cele i kierunki działań Strategii Rozwoju GZM „Silesia” nie będą powodować
negatywnych oddziaływań na zabytki. Zadania związane z ewentualną odbudową
obiektów zabytkowych realizowane są w ramach zadań własnych miast. Na obszarze
GZM
„Silesia”
znajduje
się
wiele
obiektów
zabytkowych
mieszkalnych
i przemysłowych, dla których prowadzone są prace odbudowy i odnowienia.
Modernizacja obiektów zabytkowych to również konieczność dostosowania obiektów
zabytkowych do nowych funkcji przy nowych warunkach technicznych obiektu, czyli
spełniających wymaganiach oszczędności ciepła i energii.
Wiele obiektów zabytkowych może zmienić swoje funkcje i być przystosowanych do
nowych potrzeb, głównie dla potrzeb edukacyjnych i podniesienie poziomu
wykształcenia mieszkańców aglomeracji.
W ramach realizowanych przedsięwzięć nie przewiduje się możliwości rozbiórki czy
likwidacji obiektów zabytkowych.
7.12. Wpływ na dobra materialne
Zadaniem Strategii Rozwoju GZM „Silesia” jest poprawa warunków życia jej
mieszkańców, miedzy innymi przez podniesienie wartości dóbr materialnych
w miastach. Wszystkie projektowane działania mają za zadanie podnosić wartość
materialną obiektów budowlanych, tworzyć nowe możliwości pracy i życia dla
mieszkańców GZM „Silesia”.
Duże naciski położono w Strategii na możliwość lokalizacji nowych przedsięwzięć na
terenach
poprzemysłowych.
Mogą
nimi
być
przedsięwzięcia
związane
z zagospodarowywaniem odpadów, co wynika z programu gospodarki odpadami
i programu ochrony środowiska w celu odzyskiwania z nich surowców wtórnych.
Odpowiednie instalacje odzyskiwania surowców z odpadów będą preferowane
w lokalizacji na terenach odzyskanych po działalności przemysłowej. Umożliwi to
zatrudnienie tej części ludności, która dotychczas zatrudniana była w zakładach
surowcowych.
Działalność produkcyjna powinna być lokalizowana na terenach przeznaczonych do tej
funkcji w miejscowym planie zagospodarowania i nie powodować przekraczania
standardów jakości środowiska.
75
Miejsca gromadzenia surowców, parkingi, zbiorniki na substancje niebezpieczne
wymagają
stosowania
zabezpieczenia
podłoża
przed
możliwością
infiltracji
zanieczyszczeń do gruntu i wód podziemnych.
8.
Przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko
W ramach Strategii Rozwoju GZM „Silesia” wyselekcjonowano z priorytetów
przedsięwzięcia, które będą skutkowały zlokalizowaniem na terenie GZM „Silesia”
instalacji zawsze znacząco oddziaływujące na środowisko znajdują się one w:
Priorytet C – transport i komunikacja
-
C05/1 rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych,
-
C05/2 rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych,
Priorytet D – środowisko
-
C08/1
Stworzenie
metropolitalnego
systemu
gospodarki
odpadami
komunalnymi
Dla tych przedsięwzięć dokonana zostanie prognoza wpływu na środowisko i ustalone
zostaną warunki/ potrzebne do spełnienia, aby inwestycja mogła zostać zlokalizowana.
Wszystkie te inwestycje są źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza, emisji ścieków
oraz emisji hałasu. Dodatkowo przedsięwzięcia oddziaływają na środowisko, na całe
środowisko przyrodnicze, krajobraz i powierzchnię terenu.
8.1. Rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych
Budowa i rozbudowa dróg należy do przedsięwzięć zawsze znacząco
oddziaływujących na środowisko, jeżeli jest to budowa:
-
autostrady i drogi ekspresowej,
-
drogi krajowej oraz innych dróg publicznych o nie mniej niż czterech pasach
ruchu, o długości nie mniejszej niż 10 km.
Strategia rozwoju zakłada koordynacje budowy autostrad, dróg ekspresowych
i układów komunikacyjnych o znaczeniu metropolitalnym, czyli przedsięwzięcia
kwalifikowane zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r.
w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko
przedsięwzięć
oraz szczegółowych
do sporządzenia
kryteriów
raportu
o
związanych
oddziaływaniu
z
kwalifikowaniem
na
środowisko,
do
przedsięwzięć zawsze znacząco oddziaływujących.
76
Rozbudowa dróg jest jednym z najważniejszych zadań dla zapewnienia rozwoju
aglomeracji
metropolitalnej i
w konsekwencji
zmniejszenia zanieczyszczenia
środowiska, ale rozbudowa dróg wymaga zajęcia nowych terenów, w większości
terenów wolnych od zabudowy mieszkaniowej, co ogranicza różnorodność biologiczną
i spowoduje zmianę warunków przyrodniczych dla zwierząt wolno żyjących, następuje
zmiana otoczenia i krajobrazu, która może być różnie odbierana.
Wszystkie drogi są źródłem emisji zanieczyszczenia powietrza i hałasu. Wielkość
emisji zależy przede wszystkim od wielkości natężenia ruchu pojazdów, czasu
przejazdu samochodów, warunków technicznych dróg, warunków technicznych
pojazdów. Największe znaczenie na wielkość oddziaływania na środowisko ma wybór
trasy przebiegu drogi i dopiero w dalszej kolejności zastosowane rozwiązania
techniczne. Budowa dróg ekspresowych i autostrad wymaga zawsze przeprowadzenia
procedury ocen oddziaływania na środowisko.
Mimo wielu negatywnych oddziaływań na środowisko jako całości, budowa
nowych dróg jest konieczna dla możliwości upłynnienia ruchu i maksymalnego
skrócenia czasu przejazdu pojazdów przez aglomeracje, czyli obniżenie wielkości
emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza.
8.1.1. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza
Źródłem
emisji
zanieczyszczeń
powietrza
z
silników
pojazdów
samochodowych są tlenki azotu, tlenek węgla, mieszanina węglowodorów i niewielkie
ilości pyłów oraz dwutlenek siarki. Najwyższe wielkości stężeń zanieczyszczeń
chwilowych występują na powierzchni ziemi na terenie samej drogi, z uwagi na nisko
usytuowane miejsce wprowadzania zanieczyszczonych gazów do powietrza.
Zanieczyszczenia jako cięższe od powietrza osiadają na powierzchni ziemi. Analiza
rozprzestrzeniania zanieczyszczeń wykazuje, że wraz ze wzrostem odległości od pasa
drogi poziom stężeń gwałtownie spada. W bezpośrednim sąsiedztwie pasa drogi, może
okresowo w niesprzyjających warunkach meteorologicznych wzrosnąć poziom stężeń
zanieczyszczeń powietrza, ale nie rejestruje się przekroczeń wartości dopuszczalnych.
8.1.2. Wpływ na poziom hałasu
Drogi są źródłem hałasu, który może powodować na całej długości
przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku w środowisku. Nie ma rozwiązań,
które można narzucić jako rozwiązania zalecane do stosowania. Im większe natężenie
77
ruchu pojazdów tym wyższe przekroczenia wartości dopuszczalnych. Prowadzone
badania pomiaru hałasu wzdłuż dróg wykazały, że przekroczenia wartości
dopuszczalnych mogą sięgać pasa terenu o szerokości 100 m. Każda sytuacja musi
być rozpatrywana indywidualnie. Ochronie przed nadmiernym hałasem podlegają
tylko tereny przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego do
stałego przebywania ludzi, tereny rekreacyjne oraz obiekty użyteczności publicznej
szkoły, szpitale i zakłady opieki.
8.1.3. Wpływ na zanieczyszczenie wód
Wody opadowe z powierzchni dróg mogą być źródłem zanieczyszczenia
substancjami ropopochodnymi i zawiesiny. Dlatego wody opadowe z dróg zbierane są
systemem kanalizacji i oczyszczane w osadnikach z odolejaczami i następnie
w większości mogą być odprowadzane do wód powierzchniowych lub ziemi.
Maksymalne
wartości
wskaźników
zanieczyszczeń
w
wodach
opadowych
odprowadzanych do wód powierzchniowych lub ziemi nie przekroczą:

Zawiesina ogólna
100 mg/l

Węglowodory ropopochodne
15 mg/l
Z terenów mocno zurbanizowanych kierowane są do dalszego oczyszczania
w oczyszczalni ścieków.
8.2. Rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych
Działania kwalifikowane do przedsięwzięć zawsze znacząco oddziaływujących na
środowisko to:
-
linie kolejowe wchodzące w skład transeuropejskiego systemu kolei o dużych
prędkości,
-
lotniska o podstawowej długości pasa startowego nie mniejszej niż 2000 m.
Przedsięwzięcia powyższe są zawsze negatywnie oddziaływujące na środowisko,
powodują zajmowanie nowych terenów, negatywnie oddziałują na przyrodę,
krajobraz. Są źródłem wysokiej emisji hałasu, wymagającej tworzenia strefy
ograniczonego użytkowania. Z drugiej strony dzięki takim inwestycją istnieje
możliwość szybkiego i taniego transportu korzystnie wpływającego na środowisko jak
na skalę wielkości transportu.
78
Zaniechanie budowy takich rozwiązań powoduje występowanie:
-
znacznych opóźnień rozwoju aglomeracji,
-
obniżenie wartości dóbr materialnych
-
brak możliwości koordynacji wielu programów gwarantujących rozwój regionu,
-
ograniczenia transportu substancji niebezpiecznych,
-
wzrostu zanieczyszczenia środowiska spowodowanego transportem drogowym,
8.2.1. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza
Transport kolejowy może być niewielkim źródłem emisji zanieczyszczenia
powietrza. Większość pociągów posiada napęd elektryczny, tylko niewielka część
może posiadać lokomotywy spalinowe. Emisja zanieczyszczeń z
silników
spalinowych używanych na kolei w żadnej sytuacji nie może powodować
występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych w powietrzu.
Źródłem zanieczyszczenia powietrza w portach lotniczych są samoloty wyposażone
w silniki odrzutowe. Powstające zanieczyszczenia ze spalania benzyny wysoko
oktanowej to tlenki azotu, tlenek węgla, mieszanina węglowodorów, dodatkowo
węglowodory powstające przy przeładunku paliw. Wielkość emisji zanieczyszczeń
zależy od intensywności ruchu samolotów i pojazdów na lotnisku. Przeprowadzane
badania zanieczyszczenia powietrza wokół różnych lotnisk nie wykazały wyraźnego
wzrostu poziomu zanieczyszczenia powietrza.
8.2.2. Wpływ na poziom hałasu
Linie kolejowe i lotniska są zawsze źródłem wysokiej emisji hałasu. Tereny
przebiegu linii kolejowych i portów lotniczych nie podlegają ochronie przed hałasem.
Wokół tych obiektów powinny być wyznaczone strefy ograniczonego użytkowania,
gdzie nie będą lokalizowane obiekty budowlane przeznaczone do stałego przebywania
ludzi. W sytuacjach gdzie konieczny jest przebieg linii kolejowej wzdłuż obszarów
zabudowanych obiekty tam występujące posiadać będą odpowiednie zabezpieczenia
gwarantujące
dotrzymanie
dopuszczalnych
poziomów
dźwięku
wewnątrz
pomieszczeń.
8.2.3. Wpływ na zanieczyszczenie wód
Wzdłuż linii kolejowych projektowane są systemy rozdzielczej kanalizacji
zbierającej ścieki i wody opadowe. Wody opadowe po oczyszczeniu w osadnikach
79
odolejaczach są wprowadzane do wód powierzchniowych nie przekraczając
maksymalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń w wodach opadowych
odprowadzanych do wód powierzchniowych lub ziemi nie przekroczą:
 Zawiesina ogólna
100 mg/l
 Węglowodory ropopochodne
15 mg/l
Ścieki bytowe odprowadzane są na oczyszczalnie ścieków.
8.3. Stworzenie metropolitarnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi
Gospodarowanie odpadami w tym budowa instalacji termicznej utylizacji
odpadów w celu odzysku energii lub unieszkodliwiania jest instalacją zawsze znacząco
oddziaływującą na środowisko, ale to nie znaczy, że może ona pogorszyć stan jakości
środowiska. Instalacje takie mają ustalone standardy emisji, które będą muszą być
dotrzymane. W tablicy nr 3 załącznika nr 6 przedstawiono standardy emisji wynikające
z rozporządzenia Ministra Środowiska z 20 grudnia 2005 roku w sprawie standardów
emisji zanieczyszczeń.
Wartości dopuszczalne emisji zanieczyszczeń dla spalania odpadów są bardzo, niskie
dlatego instalacje te muszą posiadać rozbudowane systemy oczyszczania gazów
o bardzo wysokiej sprawności. Wszystkie te obiekty wymagają zastosowania warunków
szczegółowych
ujętych
w
rozporządzeniach
wykonawczych
do
ustawy
o odpadach oraz szczególnych wymagań dla zabezpieczenia podłoża przed możliwością
infiltracji zanieczyszczeń do wód podziemnych. Tego typu inwestycje są źle odbierane
społecznie z uwagi na pogorszenie warunków krajobrazu i okresowe gromadzenie
przywożonych odpadów. Dlatego konieczne jest ustalenie warunków technicznych
działania i lokalizowanie instalacji tylko w miejscach wyznaczonych w miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego tak, aby ograniczyć działalność do
wyznaczonych
obszarów
miasta.
Zbierane
odpady
muszą
być
gromadzone
w obudowanych wiatach, posiadających naturalną wentylacje, aby nie pogorszyć
warunków krajobrazowych miasta. Ustalone zostaną tereny przejazdu pojazdów
transportujących odpady.
Budowa lub modernizacja instalacji zawsze znacząco oddziaływującej na
środowisko poprzedzone jest procedurą ocen oddziaływania na środowisko
a pozwolenia na eksploatacje wydają kolejne organy weryfikujące stan faktyczny
z projektowanym.
80
9.
Przewidywane oddziaływanie na obiekty przyrodnicze
GZM „Silesia” mimo gęstego zaludnienia i uprzemysłowienia posiada wiele
ciekawych obiektów przyrodniczych podlegających prawnej ochronie oraz dużo
terenów o bujnej roślinności występującej wzdłuż rzek i cieków wodnych. Obszar GZM
„Silesia” zajmuje łącznie 1218 km2 w tym 36,2 km2 to obszary podlegające ochronie na
podstawie ustawy o ochronie przyrody to zaledwie 3% terenu GZM „Silesia” w tym:
-
obszary natura 2000 zajmują powierzchnię 13,9 km2,
-
parki krajobrazowe zajmują powierzchnię 4 km2,
-
rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię 2,7 km2,
-
użytki ekologiczne zajmują powierzchnię 6 km2,
-
zespoły przyrodniczo krajobrazowe zajmują powierzchnię 6 km2,
-
obszary chronionego krajobrazu zajmują powierzchnię 3,6 km2.
Ponadto na tereni GZM „Silesia” znajduje się:
-
terenów leśnych 285 km2,
-
terenów rolniczych 381 km2.
oraz liczne tereny parków miejskich
Większość zakładanych priorytetów realizowanych w Strategii Rozwoju GZM „Silesia”
nie ma wpływu na środowisko i obiekty przyrodnicze podlegające ochronie. Jedynie
Priorytet C transport i komunikacja może oddziaływać na obszary podlegające
przyrodniczej
ochronie.
Aby
zapobiec
ich
oddziaływaniu
konieczne
jest
przeanalizowanie wielu wariantów tras przebiegu projektowanych dróg i szlaków
komunikacyjnych w różnych wersjach, aby wykluczyć możliwość oddziaływania na
obiekty już objęte prawną ochroną. Do tego celu wykorzystane zostanie Studium
rozwiązań komunikacyjnych ujęte w działaniach kluczowych dla rozwoju GZM
„Silesia” wymagające jak najpilniejszego wykonania, aby móc realizować kierunek
działania związany z dostępnością i otwartością komunikacyjną
W ramach projektu Strategii Rozwoju nie przewiduje się budowy szlaków
komunikacyjnych przez tereny podlegające ochronie na podstawie ustawy o ochronie
przyrody ani przez tereny chroniących je stref (otulin).
Budowa instalacji unieszkodliwiania i odzysku odpadów będzie źródłem emisji
dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, które oddziałują na świat roślin, ale wielkość emisji
z tego obiektu nie może przekraczać standardu emisji, który jest dla tego typu obiektów
bardzo rygorystyczny. Miejsca wykorzystywane na lokalizację zakładów mają się
81
znajdować według obecnych założeń w Rudzie Śląskiej na terenach po przemysłowych
zlikwidowanej Koksowni lub w Katowicach na granicy z Siemianowicami na terenach
po przemyśle metali nieżelaznych.
Odległość do terenów podlegających prawnej ochronie wynosi, co najmniej kilkanaście
kilometrów, a poziomy stężeń zanieczyszczeń gazowych z tego typu obiektów będą
pomijalne.
10.
Ocena Działań Kluczowych na środowisko.
Działania Kluczowe do realizacji przez GZM „Silesia” wraz z oceną ich wpływu
na środowisko przedstawione zostały w załączniku nr 3 prognozy oddziaływania na
środowisko. Większość zadań nie spowoduje negatywnego oddziaływania na
środowisko.
Obiekty mogące mieć wpływ na jakość środowiska to inwestycje liniowe związane
z rozbudową infrastruktury drogowej i kolejowej, takie oddziaływania omówiono
w poprzednich rozdziałach. Wystąpią konflikty społeczne wynikające z faktu budowy
nowych przedsięwzięć na terenach obecnie eksploatowanych rolniczo lub w innych
mniej uciążliwych formach, gdzie nastąpi zmiana krajobrazu i może wzrosnąć poziom
hałasu. Realizacja tych projektów jest niezbędna dla funkcjonowania metropolii
i dokonanie miejsca wyboru lokalizacji wymagać będzie dokładnej oceny w studium
transportowo komunikacyjnego, gdzie dokonana zostanie ocena oddziaływania na
poszczególne domeny środowiska. Wariant wybrany do realizacji będzie spełniać
wymagania najmniejszego wpływu na ludzi i przyrodę już prawnie chronioną. Budowa
inwestycji liniowych kwalifikowana jest do przedsięwzięć zawsze znacząco
oddziaływujących i w tej części opracowania została ujęta.
W ramach działań kluczowych ujęto również budowę wielu obiektów użyteczności
publicznej, które nie będą źródłem emisji zanieczyszczeń, ale wystąpią oddziaływania
na środowisko w okresie budowy, jako że przedsięwzięcia będą realizowane w gęstej
zabudowie mieszkalnej.
82
11.
Trans graniczne oddziaływanie przedsięwzięć Strategii
Przedsięwzięcia planowane do realizacji w ramach Strategii będą miały zasięg
lokalny.
Inwestycje liniowe związane z budową dróg i kolei będą oddziaływać na obszar
w odległości do 100 m – 150 m po obu stronach drogi lub linii kolejowej. Tereny te
poddane zostaną szczególnej ochronie zabezpieczenia obiektów budowlanych
w zakresie oddziaływań akustycznych.
Jedyne przedsięwzięcie, które może oddziaływać na większy teren to budowa zakładu
unieszkodliwiania i odzysku odpadów. Wielkość emisji zanieczyszczeń z tego obiektu
będzie niewielka a zasięg oddziaływania nie przekroczy 1000 m. Odległość do
najbliższych terenów z południowymi sąsiadami wynosi ponad 40 km i w żadnej
sytuacji nie spowoduje wzrostu poziomu stężeń na terenach przygranicznych.
12.
Proponowane rozwiązania alternatywne
12.1. Rozwiązania alternatywne dla Strategii Rozwoju GZM „Silesia”
Rozważając rozwiązania alternatywne dla priorytetów, celów, kierunków
i działań, zamierzonych w Strategii, wzięto pod uwagę ich adekwatność, skalę
i lokalizację działań, możliwość praktycznego zastosowania, uwarunkowania prawnoustrojowe oraz poziom ogólności – odpowiedni dla poziomu planowania strategicznego.
Zastosowano metodę zaproponowaną w podręczniku1 przeprowadzania Strategicznych
Ocen Oddziaływania na środowisko.
Proponowane rozwiązania alternatywne dotyczą w głównej mierze organizacji
i zarządzaniu realizacją strategii, a w szczególności:
-
koordynacji działań
 sprzyjających podniesieniu atrakcyjności Metropolii i skierowanych zarówno
do jej mieszkańców jak i do tych, którzy mogą być zainteresowani
zamieszkaniem albo założeniem działalności na terenie Metropolii
 sprzyjających podniesieniu konkurencyjności Metropolii w relacji z innymi
Metropoliami lub aglomeracjami
1 A Practical Guide to the Strategic Environmental Assessment Directive, [Przewodnik praktyczny do
Dyrektywy w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko], wrzesień 2005, Biuro Wicepremiera,
Londyn.
83
-
możliwości wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć,
które mogą być podjęte w związku z priorytetami i zamierzonymi celami,
-
możliwości sterowania poprzez działania oddziałujące na popyt,
-
korektom kierunków działań,
-
ulokowaniu,
-
sterowaniu kolejnością działań,
Priorytet A – zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia”
Cele,
kierunki
i
działania
zmierzają
do
organizacji
lub
udziału
w międzynarodowych wydarzeniach, organizacji zarządzania Metropolią oraz
komunikacji
z
mieszkańcami.
Żadne
z
tych
działań
nie
jest
związane
z podejmowaniem przedsięwzięć sklasyfikowanych w Rozporządzeniu Rady Ministrów
z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko. Proponowane rozwiązanie alternatywne dotyczy
modyfikacji kierunku K1_3_1 w taki sposób, aby w wyniku jego podjęcia stopniowo
budować efekt identyfikacji mieszkańców ze Strategią i, z drugiej strony, zwiększać
konkurencyjność i atrakcyjność Metropolii dla osób z zewnątrz. Kierunek K1_3_1
powinien brzmieć utworzenie struktur rozwoju gospodarczego i promowania
atrakcyjności gospodarczej jak agencja promocji, biuro planowania przestrzennego.
Realizacja priorytetu A powinna spowodować wzrost zainteresowania mieszkańców
Metropolii w realizacji wspólnych przedsięwzięć i być podstawą budowania zgody na
realizację wspólnych przedsięwzięć, zwłaszcza w priorytetach C i D.
Priorytet B – gospodarka, nauka, kultura
Podjęcie priorytetu B powinno przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności
Metropolii i do zmiany jej wizerunku. Proponowane rozwiązanie alternatywne dotyczy
kierunku „K3_1_4. Unowocześnienie tradycyjnego przemysłu ciężkiego‟. Celem
końcowym w tym kierunku jest nowoczesny (konkurencyjny) przemysł ciężki,
zapisując jako promowanie rozwiązań dla unowocześnienia przemysłu ciężkiego.
Biorąc pod uwagę uwarunkowania prawno-ustrojowe można stwierdzić, że Metropolia
prawdopodobnie nie będzie miała możliwości bezpośredniego wpływania na proces
przemian w przemyśle. Może natomiast podejmować rozmaite działania na rzecz
przekształcenia przemysłu; w tym promocyjne, koordynacyjne, doradcze etc.
84
Proponuje się rozważenie zmiany hierarchii celów tak, aby przede wszystkim tworzyć
warunki do zmniejszenia popytu na korzystanie z transportu drogowego i zwiększenia
zainteresowania korzystaniem z komunikacji publicznej, mimo że aktualnie jest to
trudne do zaakceptowania społecznie. Jeżeli jednak czas przejazdu środkami masowej
komunikacji
będzie
krótszy
to
wzrośnie
zainteresowanie
takim
wariantem
przemieszczania się posiadamy za mało dróg i nie są to jeszcze drogi dobrej jakości.
Można próbować zmienić hierarchię ustawienia celów w ramach priorytetu C. Za
najważniejsze, promować zbiorową komunikację przez budowę wydzielonych pasów
środków naszej komunikacji właściwą kampanią informacyjną i edukacyjną. Rozwój
transportu publicznego powinien znajdować się wysoko w hierarchii działań
proponowanych w tym Priorytecie. Podstawą do tych zamierzeń powinno być studium
komunikacji publicznej oraz wyniki badania opinii publicznej. Wspólny bilet (K6_2_1)
może
spełniać
funkcję
fali
nośnej
w
kampanii
na
rzecz
korzystania
z komunikacji publicznej i wpływać na skalę rozbudowy dróg.
Dla pozostałych celów i kierunków nie proponuje się rozwiązań alternatywnych uznając
ich realizację za jedyną możliwą i niezbędną alternatywę.
Priorytet D - środowisko
Osiągnięcie celów i podjęcie kierunków działań zaproponowanych w Strategii powinno
sprzyjać budowaniu pozytywnego wizerunku Metropolii i w ten postrzegania jej jako
atrakcyjnej przestrzeni zamieszkania i / lub prowadzenia działalności. Ze względu na
obecne uwarunkowania prawno-ustrojowe część kierunków działań należy do zadań
własnych gmin lub powiatów. Z tego powodu, na obecnym etapie wdrożenia Strategii,
GZM powinien podejmować działania koordynacyjne, informacyjne i edukacyjne na
rzecz poprawy wysokiej jakości środowiska i racjonalnego gospodarowania jego
zasobami w przedsięwzięciach o skali przekraczającej granice pojedynczej gminy.
Kierunek działania K7_3_1 Sporządzanie map akustycznych jest diagnozowanie
narażenia ludzi na hałas środowiskowy i należy do obowiązków starostów. Metropolia
może podjąć się zadania scalenia map opracowywanych przez poszczególne miasta
i opracowaniem syntezy zagrożeń w skali aglomeracji. Ten kierunek działania powinien
nosić nazwę: „Zmniejszenie narażenia mieszkańców Metropolii na hałas”. K7_3_2 jest
środkiem osiągania celu C07_3.
85
Cel [CS8] Zintegrowana gospodarka odpadami sama w sobie jest rozwiązaniem
alternatywnym do rozwiązań dotychczas stosowanych. Większość miast buduje
składowiska odpadów komunalnych i szybko zwiększa powierzchnie przeznaczane do
składowania
odpadów
komunalnych.
Wprowadzenie
zintegrowanego
systemu
gospodarowania odpadami komunalnymi umożliwi zmniejszenie ilości odpadów na
składowisku i będzie dodatkowym źródłem energii cieplnej dla mieszkańców GZM
„Silesia”. Problemem możliwości wspólnego gospodarowania odpadami komunalnymi
dotąd nie był możliwy do rozwiązania w skali Metropolii. Właściwe postępowanie
z odpadami komunalnymi i zagrożenie spowodowane ze składowaniem odpadów są
problemem z dotrzymaniem zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego.
Dlatego budowa instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów w celu odzysku
energii jest przedsięwzięciem niezbędnym dla rozwoju metropolii.
Priorytet E – warunki zamieszkania i usługi społeczne
Działania zaproponowane w tym priorytecie mogą przyczynić się do podniesienia
atrakcyjności Metropolii i nie mają alternatywy.
12.2. Zaniechanie realizacji Strategii Rozwoju GZM „Silesia”
Zaniechanie realizacji Strategii Rozwoju GZM „Silesia” w przypadku większości celów
i kierunków działania nie będzie mieć wpływu na środowisko, ale zaniechanie działań
budowy inwestycji zawsze znacząco oddziaływujących na środowiska spowoduje
znaczny wzrost zanieczyszczenia środowiska w wyniku:

znacznego wzrostu powierzchni składowisk odpadów komunalnych, będących
źródłem emisji metanu i degradujących powierzchnię ziemi,

zablokowania miast ruchem samochodowym w wyniku braku nowych szlaków
komunikacyjnych,

wydłużenia czasu przejazdu przez teren metropolii,

braku alternatywy dla konieczności wykorzystywania pojazdów
samochodowych do przemieszczania się przez teren metropolii,

braku infrastruktury podziemnej dla nowych obszarów przygotowanych pod
nowe kierunki działalności gospodarczej,

stagnacji w zakresie ograniczania emisji z nieefektywnych źródeł ciepła,
86
W załączniku nr 2 przedstawiono oceny każdego z priorytetów w zakresie nie
realizowania poszczególnych celów i kierunków działań. Zaniechanie strategii
spowoduje efekty negatywne w środowisku.
13.
Działania łagodzące i zapobiegawcze
13.1. Działania do powszechnego stosowania
Działania zapobiegawcze do powszechnego zastosowania we wszystkich
przedsięwzięciach przewidzianych w Strategii:

wszystkie przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w Strategii będą
lokalizowane
zgodnie
z
zapisami
odpowiednich
miejscowych
planów
zagospodarowania przestrzennego,

w okolicach bliskich obiektom chronionym na podstawie Ustawy o ochronie
przyrody lokalizowanie przedsięwzięć musi się odbywać zgodnie z zapisami
odpowiednich planów ochrony,

modernizowane obiekty wyposażone zostaną w nowoczesne systemy grzewcze
oparte o wysoko sprawne techniki spalania lub źródła odnawialne,

instalacje produkcyjne wyposażone zostaną w hermetyczne rozwiązania
ujmujące zanieczyszczone gazy i posiadające instalacje do oczyszczania
powietrza,

ścieki bytowe wprowadzane będą do systemu kanalizacji miejskiej,

wody opadowe zbierane będą systemem kanalizacji deszczowej wyposażonej
w osadniki i odolejacze,

ścieki przemysłowe podczyszczane będą na miejscu w zakładzie do warunków
umożliwiających ich skierowanie do sieci kanalizacji miejskiej,

wytwarzane odpady zbierane będą w systemie selektywnej zbiórki odpadów,
Wytwarzane odpady powstające w procesach inwestycyjnych zbierane będą
selektywnie do kontenerów specjalnie przygotowanych dla potrzeb realizacji
zadania,

instalacje produkcyjne lokalizowane będą w warunkach maksymalnego
ograniczenia pracy urządzeń w otwartej przestrzeni.
87
13.2. Działania zapobiegawcze i łagodzące odnośnie Priorytetów i Kierunków
wskazanych w niniejszej Prognozie jako te, które mogą być związane z realizacją
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Cel C05/1 rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych
Proponowane działania zapobiegawcze:
1. Przebiegi tras linii kolejowych i dróg powinny być lokalizowane według kryteriów
określających minimum narażenia ludzi na hałas i kryterium nie naruszania
warunków ochrony obiektów poddanych ochronie na podstawie Ustawy
2. Dla każdej trasy powinny być rozważanie lokalizacje alternatywne z pełną analizą
kosztów i korzyści (społecznych, środowiskowych i gospodarczych).
3. W prowadzenie systemu sterowania ruchem.
4. W miejsc chronionych przed nadmiernym hałasem zastosowanie nawierzchni
zapewniających zmniejszoną emisję dźwięku.
5. Ustanowienie stref ograniczonego użytkowania tak, aby w miejscach szczególnie
narażonych na występowanie hałasu można było wzmocnić izolacyjność
budynków (ścian, okien, wejść).
Proponowane działania łagodzące oddziaływania:
1. Budowa ekranów akustycznych w miejscach, w których środki zapobiegawcze
okazały się niewystarczająco skuteczne.
2. Wprowadzenie ograniczenia prędkości ruchu.
Cel C05/2 rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych
1. Przebiegi tras linii kolejowych i dróg powinny być lokalizowane według kryteriów
określających minimum narażenia ludzi na hałas i kryterium nie naruszania
warunków ochrony obiektów poddanych ochronie na podstawie Ustawy
2. Dla każdej trasy powinny być rozważanie lokalizacje alternatywne z pełną analizą
kosztów i korzyści (społecznych, środowiskowych i gospodarczych).
88
3. Dobór jednostek z punktu widzenia hałasu powstającego w trakcie ich ruchu po
torach oraz właściwa konstrukcja torowisk.
4. Ustanowienie stref ograniczonego użytkowania tak, aby w miejscach szczególnie
narażonych na występowanie hałasu można było wzmocnić izolacyjność
budynków (ścian, okien, wejść)
Proponowane działania łagodzące oddziaływania
1. Budowa ekranów akustycznych w miejscach, w których środki zapobiegawcze
okazały się niewystarczająco skuteczne.
Cel
C08/1
Stworzenie
metropolitalnego
systemu
gospodarki
odpadami
komunalnymi
1. Poprzedzenie decyzji o lokalizacji przedsięwzięcia właściwie przeprowadzoną
oceną wykonalności finansowej i technicznej oraz badaniem możliwości
pobierania opłaty od mieszkańców.
2. Lokalizowanie przedsięwzięcia na terenie po zlikwidowanym przemyśle. Najlepiej
– po zlikwidowanej elektrowni lub ciepłowni.
3. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie kampanii informacyjnej o zamierzonym
przedsięwzięciu w celu uzyskania zgody społecznej na jego realizację.
4. Zoptymalizowanie skali przedsięwzięcia z punktu widzenia wielkości odzysku
surowców i / lub energii.
5. Logistyczne
zoptymalizowanie
pór
doby,
tras
i
wielkości
jednostek
dostarczających odpady do utylizacji.
6. Zastosowanie technologii sprawdzonej w praktyce dla podobnego składu
odpadów, kaloryczności i wilgotności oraz wyposażonej w sprawdzone instalacje
do usuwania nadmiernych emisji zanieczyszczeń do powietrza, gruntu i wód.
14.
Monitorowanie
W wyniku realizacji strategii mogą wystąpić zarówno pozytywne jak
i negatywne zmiany jakości środowiska. Ze względu na skalę i rodzaj proponowanych
przedsięwzięć takie zmiany będą możliwe do zaobserwowania z opóźnieniem
89
w stosunku do terminu realizacji samych przedsięwzięć. Dlatego monitorowanie
odbywać się będzie w takich samych cyklach jak monitorowanie materialnych efektów
realizacji Strategii, tj. poprzez sprawdzenie efektów, co dwa lata. Monitorowanie będzie
realizowane za pośrednictwem informacji gromadzonych w państwowym systemie
statystycznym i monitoringu środowiska, niezależnie od potrzeb Strategii. Dla potrzeb
monitorowania efektów, jakie strategia może wywołać w środowisku zaproponowano
wskaźniki adekwatne do śledzonego problemu, na przykład: liczbę osób narażonych na
nadmierny hałas o określonym poziomie zamiast jedynie informacji o przekroczeniach
wartości progowych. Przewidziano sporządzanie raportów z wyników monitorowania.
Raporty będą podstawą do korygowania Strategii w przypadku stwierdzenia
rozbieżności z przyjętymi założeniami.
15.
Posumowanie i wnioski
Projekt
Zagłębiowskiej
dokumentu
Metropolii
pod
tytułem
„Silesia”
”
„Strategia
poddany
Rozwoju
został
Górnośląsko
strategicznej
ocenie
oddziaływania na środowisko w ramach, której dokonano identyfikacji obszaru, na
którym realizowana jest Strategia, oceny priorytetów, celów i kierunków działania
i oceny ich wpływ na poszczególne domeny środowiska w tym:

oddziaływań wszystkich priorytetów, celów i kierunków na środowisko,

prawdopodobnie istotnych oddziaływań na środowisko związanych z wdrożeniem
strategii,

rozsądnych alternatywnych rozwiązań z uwzględnieniem celów strategii,

kontekstu strategii,

istotnych wpływów na obszary przyrodnicze podlegające ochronie.
Strategia określa priorytety, cele, kierunki działania i przedsięwzięcia wspólne, które
będą podejmowane przez 14 miast członkowskich: Bytom, Chorzów, Dąbrowa
Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska,
Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze.
Obszar GZM „Silesia” zajmuje łącznie 1218 km2 w tym 36,2 km2 to obszary
podlegające ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody to zaledwie 3% terenu
GZM „Silesia” w tym:
-
obszary natura 2000 zajmują powierzchnię 13,9 km2,
- parki krajobrazowe zajmują powierzchnię 4 km2,
90
- rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię 2,7 km2,
- użytki ekologiczne zajmują powierzchnię 6 km2,
- zespoły przyrodniczo krajobrazowe zajmują powierzchnię 6 km2,
- obszary chronionego krajobrazu zajmują powierzchnię 3,6 km2.
Ponadto na tereni GZM „Silesia” znajduje się:
- terenów leśnych 285 km2,
- terenów rolniczych 381 km2.
Mimo gęstej urbanizacji obszaru GZM „Silesia” na analizowanym obszarze występuje
duża różnorodność obiektów przyrodniczych objętych prawną ochroną ustawy
o ochronie przyrody. Należą do nich:
 dwa fragmenty obszarów Natura 2000 zlokalizowane na północno zachodnich
obrzeżach Bytomia i Dąbrowy Górniczej, są to:

Podziemia Tarnogórsko – Bytomskie PLH240003,

Pustynia Błędowska PLH120014.
 fragment Parku Krajobrazowego w północnej części Dąbrowie Górniczej, którym
jest Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd”,
 5 rezerwatów przyrody, z czego 2 w Katowicach i po jednym w Bytomiu, Jaworznie
i Gliwicach, są to:

Rezerwat przyrody Segiet, Rezerwat przyrody Ochojec, Rezerwat przyrody
Las Murckowski, Rezerwat przyrody Dolina Żabnika, Rezerwat przyrody Las
Dąbrowa.
 13 użytków ekologicznych, z czego 3 w Katowicach, 4 w Dąbrowie Górniczej,
2 w Sosnowcu, 2 w Tychach i po jednym w Jaworznie i w Świętochłowicach, są to:

Bagna w Antoniowie, Źródliska w Zakawiu, Młaki nad Pogorią I, Pogoria II,
Torfowisko Bory Śródleśne Łąki w Starych Maczkach, Płone Bagno, Stawy na
Tysiącleciu, Staw Grunfeld, Remiza Leśna Bucze, Mały Lasek, Paprocany,
Staw Foryśka.
 7 obszarów przyrodniczo krajobrazowych położonych na granicy kilku miast, są to:

Wzgórza Gołonoskie, „Źródła Kłodnicy”, „Szopienice-Borki”, „Żabie Doły”,
„Uroczysko Buczyna”, Dobra Wilkoszyn, Przełajka.
91
W toku analizy stwierdzono, że większość ustaleń strategicznych ma obojętny dla
środowiska charakter, ale projektowanie zadań wymaga starannego przygotowania, aby
nie dopuścić do ich negatywnego oddziaływania na środowisko.
Priorytet A: zarządzanie i pozycja Metropolii „Silesia
Kierunki i działania w tym priorytecie zmierzają do poprawy rozwoju społecznego
i ekonomicznego, umożliwią stworzenie nowych relacji współpracy miedzy
mieszkańcami sąsiednich gmin nie oddziaływają na stan jakości środowiska.
Priorytet B: gospodarka, nauka, kultura
Priorytet B zawiera rozwiązania dla bardzo szerokiej grupy przedsięwzięć, od
rozwiązań gospodarczych mających na celu unowocześnienie tradycyjnego przemysłu
ciężkiego, zwiększenie dostępności do internetu czy wzmocnienie powiązań miedzy
nauką a przemysłem w wyniku dostosowania nauki dla potrzeb przemysłu,
wprowadzenia rozwiązań innowacyjnych do kierunków związanych z przygotowaniem
terenu pod działalność produkcyjną. Realizacja priorytetu będzie korzystnie
oddziaływać na środowisko w tym na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł
przemysłowych.
Priorytet C: transport i komunikacja
Zakłada z jednej strony możliwość usprawnienia systemów komunikacyjnych, które
spowodują, że wielkość emisji do środowiska będzie mniejsza niż obecnie, ale
jednocześnie powstaną nowe źródła emisji, wymagające wyjątkowo starannego
przygotowania, aby uwzględnić potrzeby ochrony wszystkich domen środowiska.
Priorytet D: środowisko
Obejmuje działania w odniesieniu do wielu domen środowiska i zarządzania jego
zasobami. Są nimi:
-
Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
-
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza.
-
Poprawa klimatu akustycznego.
-
Ochrona powierzchni ziemi.
-
Koordynacja działań administracyjnych i edukacyjnych.
-
Zintegrowana gospodarka odpadami komunalnymi.
Priorytet E warunki zamieszkania i usługi społeczne
Zakłada tworzenie i kształtowanie przestrzeni publicznych i miejskich, racjonalna
politykę mieszkaniową, wspólnych obszarów rekreacyjnych, politykę zdrowotną
obywatelską.
92
Oceniając wpływ na poszczególne domeny środowiska stwierdzono, że:
Różnorodność biologiczna
Większość zadań planowanych do realizacji w Strategii Rozwoju GZM „Silesia” nie
będzie miała wpływu na różnorodność biologiczną, czyli utratę siedlisk w wyniku
rozbudowy miast, wymieranie gatunków oraz zmniejszenie zróżnicowania genowego
w populacjach.
Wpływ na ludzi
Wszystkie analizowane kierunki działania, mają za zadanie podnieść warunki życia
i pracy mieszkańców. Miejsca wyboru tras komunikacyjnych takich jak budowa dróg
i linii kolejowych będących przedsięwzięciami zawsze znacząco oddziaływującymi na
środowisko będą decydować o wielkości wpływu na środowisko a przede wszystkim na
ludzi.
Wpływ na zwierzęta
Projektowane do realizacji przedsięwzięcia nie będą powodowały istotnego
oddziaływania na zwierzęta wolno żyjące pod warunkiem starannego wyboru tras
komunikacyjnych i uwzględnienia rozwiązań dla migracji zwierząt.
Wpływ na rośliny
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” z jednej strony przyniesie efekty pozytywne
w postaci zwiększenia powierzchni zagospodarowanych zielenią, w wyniku
prowadzenia rekultywacji przyrodniczej terenów zdegradowanych przez przemysł
i zamykanych składowisk odpadów komunalnych a z drugiej strony, spowoduje trwałe
zajęcie terenu pod budowę nowych szlaków komunikacyjnych takich jak drogi i linie
kolejowe.
Strategia nie będzie mieć wpływu na obiekty przyrodnicze podlegające ochronie na
podstawie ustawy o ochronie przyrody.
Wpływ na zanieczyszczenie wód
Większość kierunków działań ujętych w Strategii Rozwoju GZM „Silesia” jest obojętna
na środowisko wodne. Realizacją przedsięwzięć drogowych, kolejowych i instalacji
utylizacji odpadów będzie źródłem emisji ścieków, które wymagać będą oczyszczania,
tak, aby nie spowodować pogorszenia jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
Działania przewidziane dla ochrony wód polegają na koordynacji i promowaniu
przedsięwzięć podejmowanych przez miasta w ramach Krajowego Programu
Oczyszczania Ścieków Komunalnych i Strategii Spójności.
93
Wpływ na zanieczyszczenie powietrza
Większość kierunków działań Strategii ma niewielki wpływ na jakość powietrza. Dzięki
działaniu związanym z zwiększeniem sprawności systemów energetycznych możliwa
jest poprawa jakości powietrza w sezonie zimowym. Obiekty budowlane mieszkalne
posiadać mają nowoczesne systemy izolacji termicznej. Planowane jest promowanie
energooszczędnych rozwiązań ciepłowniczych i rozwiązań opartych na źródłach
odnawialnych.
Poprawie jakości powietrza powinny służyć przedsięwzięcia porządkujące komunikację
i zmierzające do przeniesienia ruchu tranzytowego poza centralne części miast.
Źródłem zorganizowanej emisji zanieczyszczeń powietrza będą przedsięwzięcia
z budową zakładu unieszkodliwiania i odzysku odpadów komunalnych, ale instalacje te
doposażone zostaną w wysoko sprawne układy oczyszczania.
Wpływa na powierzchnię ziemi
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” nie zakłada przeznaczenia nowych terenów czystych
ekologicznie na działalność przemysłową. Zajęcie nowego terenu może jednak nastąpić
w przypadku budowy dróg i linii kolejowych.
Pozytywne dla środowiska efekty mogą wystąpić w związku z realizacją przywrócenia
terenów przemysłowych do swoich pierwotnych funkcji po odpowiedniej rekultywacji.
Wpływ na krajobraz
Realizacja celów i kierunków działań Strategii spowoduje zmianę krajobrazu
wynikającą z budowy nowych dużych obiektów użyteczności publicznej i w związku
z budową dróg i linii kolejowych. Nowe obiekty mogą niekorzystnie zmieniać walory
wolnych przestrzeni poprzez ich trwałe przecięcie liniami dróg i lub kolei, ale mogą
również podnieść walory metropolii nadając nowoczesny charakter.
Wpływ na klimat
Skala przedsięwzięć do zrealizowania w ramach Strategii jest względnie mała na to, aby
w sposób znaczący wpłynęła na klimat globalny. Mogą jednak wystąpić oddziaływania
zmieniające lokalny mikroklimat z powodu zmiany warunków przewietrzania miast.
Wpływ na zasoby naturalne
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” nie przewiduje bezpośrednich działań związanych
z poborem zasobów naturalnych.
94
Wpływ na zabytki
Cele i kierunki działań Strategii Rozwoju GZM „Silesia” nie będą oddziaływać na
zabytki. Zadania związane z ewentualną odbudową obiektów zabytkowych realizowane
są w ramach zadań własnych miast.
Wpływ na dobra materialne
Zadaniem Strategii Rozwoju GZM „Silesia” jest poprawa warunków życia jej
mieszkańców, miedzy innymi przez podniesienie wartości dóbr materialnych
w miastach. Wszystkie projektowane działania mają za zadanie podnosić wartość
materialną obiektów budowlanych, tworzyć nowe możliwości pracy i życia dla
mieszkańców GZM „Silesia”.
Oddziaływania istotne
Strategia Rozwoju GZM „Silesia” przewiduje realizację przedsięwzięć, które będą
skutkowały zlokalizowaniem na terenie GZM „Silesia” instalacji zawsze znacząco
oddziaływujące na środowisko. Są nimi:
- C05/1 rozwój drogowych powiązań komunikacyjnych,
- C05/2 rozwój powiązań kolejowych, lotniczych i wodnych,
- C08/1 Stworzenie metropolitalnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi
Dla tych przedsięwzięć dokonano uszczegółowionej prognozy wpływu na środowisko
i ustalono warunki niezbędne do spełnienia, aby inwestycje mogły zostać bezpiecznie
zlokalizowania na terenie GZM „Silesia”.
Odnośnie Priorytetu C:
Na etapie planowania przedsięwzięcia wybór trasy przebiegu drogi lub linii kolejowej
jest kluczowym momentem ochrony środowiska. Przebiegi tras linii kolejowych i dróg
powinny być lokalizowane według kryteriów określających minimum narażenia ludzi
na hałas i nie naruszania warunków ochrony obiektów poddanych ochronie na
podstawie Ustawy o ochronie przyrody. Dla każdej trasy powinny być rozważanie
lokalizacje alternatywne.
Te warunki dotyczą zarówno fazy planowania jak i budowy i eksploatacji planowanych
obiektów.
95
W fazie planowania szczególną uwagę należy zwrócić na:
- projektowanie nawierzchni i prędkości ruchu ze względu na możliwość ograniczenia
hałasu i emisji innych zanieczyszczeń,
- oczyszczanie wód opadowych w osadnikach i odolejaczach,
- potrzebę budowy ekranów akustycznych; w wybranych miejscach przy obiektach
podlegających ochronie,
- tworzenie obszaru ograniczonego użytkowania w miejscach, gdzie należałoby
dokonać poprawy izolacyjności akustycznej budynków,
- rozważenie alternatywnych rozwiązań odnośnie komunikacji publicznej.
W fazie realizacji przedsięwzięcia należy zwrócić uwagę na potrzebę wyprzedzającej
inwentaryzacji przyrody i ewentualne przeniesienia cennych obiektów, właściwe
gospodarowanie gruntem usuwanym z terenu budowy, organizację pracy tak, aby
w miarę możliwości ograniczyć oddziaływania do terenu budowy.
Dla fazy eksploatacji tych obiektów należy przewidzieć właściwe sterowanie ruchem
poprzez zmienne, zależne od pory dnia, dopuszczalne prędkości przejazdu.
Zaniechanie realizacji
W rozważaniach o możliwych oddziaływaniach na środowisko przebadano także
alternatywę polegającą na nie podejmowaniu realizacji omawianych działań.
Z porównania prawdopodobnych (możliwych) negatywnych dla środowiska skutków
realizacji i zaniechanie wynika, że dla środowiska bardziej niekorzystne jest
zaniechanie budowy nowych linii komunikacyjnych (kolejowych) i dróg. Negatywne
efekty zaniechania będą wynikały nie jedynie ze zwiększenia zanieczyszczenia
powietrza, zwiększenia hałasu, zwiększenia częstości wypadków i katastrof drogowych,
zmniejszenia średniej prędkości podróży – zwiększenia czasu niezbędnego do przejazdu
wybranej
trasy.
Zaniechanie
będzie
skutkowało
malejącą
atrakcyjnością
i konkurencyjnością gospodarczą Metropolii i będzie hamowało jej rozwój.
Proponowane rozwiązania alternatywne dotyczą w głównej mierze organizacji
i zarządzaniu realizacją strategii, a w szczególności:
-
koordynacji działań,
-
możliwości wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć, które
mogą być podjęte w związku z priorytetami i zamierzonymi celami
-
możliwości sterowania poprzez działania oddziałujące na popyt,
-
korektom kierunków działań,
-
harmonogram realizacji zadań lub kolejność działań.
96
Odnośnie priorytetu D
Etap planowania metropolitarnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi w tym
budowa instalacji spalania odpadów w celu odzysku energii lub unieszkodliwiania
obejmuje wybór systemu, instalacji i technologii. W ich skład mogą wejść instalacje
zawsze znacząco oddziaływującą na środowisko, ale to nie znaczy, że mogą one
pogorszyć stan jakości środowiska. Instalacje takie mają ustalone bardzo ostre
standardy emisji do powietrza oraz szczególne wymagania dla zabezpieczenia podłoża
przed możliwością infiltracji zanieczyszczeń do wód podziemnych w miejscach
gromadzenia odpadów. Planowanie tych instalacji powinno się odbywać przy
zastosowaniu kryteriów dla najlepszych dostępnych technik i technologii oraz
racjonalizacji systemów logistycznych – zbiorki i dostaw odpadów do zakładów
utylizacji.
Na etapie wykonania przedsięwzięć mogą wystąpić oddziaływania związane z użyciem
maszyn, usuwaniem gruntu i wykopami. Nie będą one istotnie inne od oddziaływań
występujących na budowach.
Na etapie eksploatacji mogą wystąpić oddziaływania na grunty i wody w miejscach
magazynowania odpadów. Te miejsca powinny być z tego powodu właściwie
izolowane. Odcieki powinny być poddawane oczyszczeniu.
Zaniechanie realizacji
Zaniechanie działań związanych z budową systemu gospodarki odpadami komunalnymi
opóźni rozwój cywilizacyjny miast GZM „Silesia” i znaczny wzrost zanieczyszczenia
środowiska na terenie GZM „Silesia” w wyniku:
-
możliwego
do
przewidzenia
wzrostu
powierzchni
składowisk
odpadów
komunalnych, będących źródłem emisji metanu i degradujących powierzchnię
ziemi,
-
nie zmienionego nastawienia i poziomu świadomości i tym samym nie
kontrolowanego
usuwania
odpadów
do
środowiska,
spalania
odpadów
w paleniskach domowych etc.,
Efektem negatywnym będzie także nie wykonanie zobowiązań wynikających z Traktatu
Akcesyjnego, przepisów polskich oraz Polityki Ekologicznej a także negatywnie
wpłynie na wizerunek Metropolii i pogorszy jej atrakcyjność i konkurencyjność
gospodarczą.
97
Proponowane rozwiązania alternatywne dotyczą zmiany funkcji zakładu utylizacji
z „termicznej utylizacji” na „zakład unieszkodliwiania odpadów w celu odzysku
energii” oraz odpowiednie przyporządkowanie tej zmianie technologii przygotowania
odpadów do utylizacji. Zaproponowano rozważenie możliwości wydzielenie części
odpadów podlegających degradacji biologicznej i wytwarzanie kompostu.
Działania kluczowe
Działania kluczowe to wykaz przedsięwzięć planowanych do realizacji jako
najważniejszych spośród tych, które zaplanowano w ramach Strategii. Są nimi działania
związane z budową obiektów użyteczności publicznej, opracowaniem programów
gospodarczych i społecznych, opracowanie studium transportowo komunikacyjnego,
budowa szybkiej kolei, trasy średnicowej, infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej.
Dla tej części zadań przeprowadzono strategiczną ocenę oddziaływania i przedstawiono
w załączniku nr 3. Wnioski z oceny są tożsame z wnioskami zaprezentowanymi dla
priorytetów, celów i kierunków strategii.
98

Prognoza oddziaływania na środowisko

Transkrypt

Podobne dokumenty

Prezentacja GZM

Artykul o projekcie - Metropolia Silesia

Gaśnica typu „SILESIA” - Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Zrób komiks o ślaskich legendach | Silesia Dzieci

pięciopanelówka 5-panelówka «czapka z daszkiem

Plan wystaw

Prix Metropolia - Andrzej Jarczewski

czerwiec 2013 - Metropolia Silesia