PRACE RENOWACYJNE I KONSERWATORSKIE REALIZOWANE

SPOŁECZNY KOMITET OPIEKI
NAD STARYMI POWĄZKAMI
IMIENIA JERZEGO WALDORFFA
Siedziba: ul. Mazowiecka 11/17
00-052 Warszawa
Nr KRS: 0000024029
Regon: 00136905
NIP: 526-16-63-050
PRACE RENOWACYJNE I KONSERWATORSKIE
REALIZOWANE PRZEZ KOMITET w 2006 roku
Prowadzone przez Komitet prace renowacyjne i konserwatorskie przy nagrobkach powązkowskich w 2006 roku można podzielić na trzy grupy:
1. Nagrobki wytypowane w ramach wieloletniego programu prac konserwatorskich oraz przyjętych do planu na wniosek instytucji, organizacji społecznych lub osób fizycznych;
2. Nagrobki wytypowane wspólnie z Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina. Akcja podjęta
z inicjatywy Instytutu związana jest ze zbliżającym się Rokiem Chopinowskim (200. rocznica
urodzin Fryderyka Chopina). Wybrano dziewiętnaście nagrobków rodziny Fryderyka Chopina
(rodzice i siostry), jego nauczycieli (Wojciech Żywny, Józef Elsner), opiekunów (rodziny
Skarbków, Marii Kalergis), wybitnych odtwórców muzyki kompozytora (Zbigniew Drzewiecki
Aleksander Michałowski), organizatorów i juniorów międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. Fryderyka Chopina (Jerzy Żurawlew).
W sumie program obejmuje wykonanie prac konserwatorskich przy 19 obiektach. Przy jedenastu z nich są to kompleksowe prace renowacyjno-konserwatorskie, a przy pozostałych drobne
naprawy i zabiegi zabezpieczające. Program finansuje w całości Narodowy Instytut Fryderyka
Chopina.
3. Nagrobki rodziny Kronenbergów.
– pełny zakres prac przy nagrobkach w kwaterach 173 (zachodnia ściana Katakumb) i 156 rz. 4
– drobne naprawy przy kaplicy Leopolda Kronenberga w kw. 19. Prace te sfinansowała
w całości Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga.
Poniżej krótkie omówienie prac w poszczególnych grupach.
I – program Komitetu, dofinansowany przez Miasto Stołeczne – Warszawa
1. Kaplica gen. DZIEKOŃSKIEGO i rodziny RAMMÓW w kw. 3 rz. 3
W bieżącym roku zakończono ostatecznie konserwację obiektu prowadzoną w ciągu trzech
lat. Podstawowe prace wykonano już w 2004 i 2005 roku, a odnowiony obiekt zaprezentowano podczas konferencji prasowej w 2005 roku.
2. Nagrobek PIOTRA ZAJLICHA (1884–1948) w kw. 74 rz. 4
tancerza, choreografa, solisty zespołów S. Diagilewa i A. Pawłowej, dyrektora baletu Teatru
Wielkiego i Szkoły Baletowej w Warszawie. Nagrobek odnowiono na wniosek SPATiFu.
3. Nagrobek rodziny WITWICKICH w kw. 37 rz. 2
Pochodzi z 1866 roku, a pochowana jest w nim, oprócz zasłużonej rodziny Witwickich, aktorka
ILZA GLINICKA (1900-1940) znana aktorka warszawska. W czasie okupacji żołnierz AK.
Brała udział w wielu akcjach skierowanych przeciwko okupantowi. Uratowała od zagłady
wiele rodzin żydowskich. Zginęła w 1940 r. Nagrobek odnowiono na wniosek SPATiFu.
4. Nagrobek JÓZEFA GARDECKIEGO (1880–1952) w kw. 321 rz. 1
pisarza i rzeźbiarza, patrona Szkoły Podstawowej Nr 225 w Warszawie. Renowacji obiektu
dokonano na prośbę dyrekcji i uczniów Szkoły.
5. Kaplica BUDZYNA-DAWIDOWSKICH w kw. 32 rz.1
Ta okazała i ciekawa architektonicznie kaplica została zdewastowana przez złodzieja, który zerwał większość miedzianej blachy pokrywającej dach, uszkadzając równocześnie wiele elementtów kamiennych. Dokonano niezbędnych napraw przywracając pierwotny wygląd. Złodziej
został schwytany i skazany prawomocnym wyrokiem na dwa lata więzienia.
6. Nagrobek ANONIMA w kw. 167 rz. 6
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Prace konserwatorskie wykonają studenci ASP w ramach cyklu edukacyjnego pod nadzorem
pracowników naukowych.
Nagrobek ANONIMA kw. 5 rz. 3 (II etap).
Nagrobek JULII ROZMANITH kw. 178 rz. 3
Nagrobek JÓZEFA KAPLIŃSKIEGO kw. 180 rz. 2
Nagrobek MIKOŁAJA ROUGE kw. 9 rz. 1
Nagrobek rodziny ŚWIERZBIŃSKICH-POPŁOŃSKICH kw. 4 rz. 2
Nagrobek APOLONII BRZEZIŃSKIEJ kw. 3 rz.2
Nagrobek JÓZEFY ze STAWIARSKICH-RYX kw. 19 rz. 3
Nagrobek ANDRZELEWICZA kw. 44 rz. 1
Nagrobek MARCELI DOBRZELEWSKIEJ kw. 16 rz. 1
II – „Program Chopinowski” obejmuje:
1. Kompleksową renowację i konserwację następujących obiektów:
1. Płyta nagrobna JUSTYNY z KRZYŻANOWSKICH (1782–1861) i MIKOŁAJA CHOPINA
(1771–1844), nauczyciela francuskiego w Liceum Warszawskim – rodziców Fryderyka
Chopina, poprzednio pochowanych w Katakumbach kw. 9 rz. 4
2. Nagrobek LUDWIKI CHOPIN-JĘDRZEJEWICZOWEJ (1807–1855) i EMILII CHOPIN
(1812–1827), sióstr Fryderyka, kw. 175 rz. 2
3. Nagrobek Izabeli CHOPIN-BARCIŃSKIEJ (1811–1881) autorki powieści, siostry Fryderyka,
kw. II rz.2
4. Nagrobek WOJCIECHA ŻYWNEGO (1756–1842) pianisty, pedagoga, pierwszego nauczyciela Fryderyka Chopina, kw. 12 rz. 2
5. Nagrobek JÓZEFA ELSNERA (1769–1854) kompozytora, dyrygenta Teatru Narodowego
w Warszawie, pedagoga, inicjatora założenia Instytutu Muzycznego w Warszawie, twórcy
oper i kantat, nauczyciela Fryderyka Chopina. Pomnik – postać płaczącej Muzy, wykonał
Wojciech Święcicki wg projektu Ignacego Gierdziejewskiego w1855 r., kw.159 rz.5
6. Nagrobek Ignacego FELIKSA DOBRZYŃSKIEGO (1807–1867) kompozytora, dyrygenta,
pedagoga, ucznia Józefa Elsnera, przyjaciela Fryderyka Chopina, kw. 11 rz.6
7. Nagrobek ALEKSANDRA JANICKIEGO (1826–1849) kompozytora, przyjaciela Fryderyka
Chopina, kw.14 rz.1
8. Nagrobek MARII KALERGIS-MUCHANOW z d. NESSELRODE (1822–1874) pianistki
amatorki, uczennicy i protektorki Fryderyka Chopina. Prowadziła słynne salony w Warszawie
i Paryżu, przyczyniła się do rozwoju życia muzycznego i teatralnego w Warszawie. Autorem
popiersia gen. Karola Fryderyka Nesselrode jest Cyprian Godebski, Al. Katakumbowa, filar
6 naprzeciw kw. 4
9. Nagrobek ZBIGNIEWA DRZEWIECKIEGO (1890–1971) pianisty, pedagoga, profesora
Konserwatorium i PWSM w Krakowie i Warszawie, czołowego odtwórcy muzyki Chopina,
współtwórcy Konkursów chopinowskich, kw. 73 rz. 3
10. Nagrobek STEFFANII NIEKRASZOWEJ (1897–1973) pianistki, pedagoga, publicystki,
organizatorki polskiego życia muzycznego na obczyźnie, inicjatorki utworzenia Instytutu
Chopina w Londynie i wystawienia tam jego pomnika, kw. 163 rz. 4
11. Grobowce rodziny SKARBKÓW; Fryderyka SKARBKA (1792–1866) ekonomisty, literata,
historyka, działacza społecznego, właściciela Żelazowej Woli, opiekuna i protektora
Fryderyka Chopina, kw. 173 rz.6
2. Wykonanie drobnych napraw i prac zabezpieczających przy następujących nagrobkach:
– JÓZEFA ŚLIWIŃSKIEGO (1865–1930) kw. 18 rz. 1
– TOMASZA NIDECKIEGO (1807–1852) kw.11 rz. 3
– ALEKSANDRA MICHAŁOWSKIEGO (1851–1938) kw. 207 rz. 4
– MATEUSZA GLIŃSKIEGO (1892–1976) kw. 12 rz. 4
– JERZEGO ŻURAWLEWA (1887–1980) kw. 1 rz. 1
– WITOLDA MAŁCUŻYŃSKIEGO (1914–1977) w Al. Zasłużonych
– ADAMA WIENIAWSKIEGO (1879–1950) w Al. Zasłużonych
– STANISŁAWA SZPINALSKIEGO (1901–1957) w Al. Zasłużonych.
III – Nagrobki rodziny Kronenbergów
1. Nagrobek rodziny WŁADYSŁAWA KRONENBERGA zm. w 1859 r.
założyciela grobu rodzinnego, w którym pochowana jest także żona i troje przedwcześnie zmarłych dzieci, kw.156 rz.1. Wykonany prawdopodobnie w 1859 r. z piaskowca i wapienia, POMnik nagrobny rodziny Kronenbergów ma charakter typowego pomnika architektonicznego. Przy
pomniku wykonano kompleksowe zabiegi konserwatorskie.
2. Grobowiec rodziny KRONENBERGÓW kw. 173 przy zachodniej ścianie Katakumb
powstały ok. 1850 roku. Grobowiec posiada formę monumentalnej kaplicy grobowej. Dolną
część stanowi piaskowcowy grobowiec o masywnych boniowanych ścianach. Na środkowej
części dachu grobowca posadowiono masywną marmurową świątynię grecką. Na wysokim
cokole cztery kolumny doryckie wspierają kamienne belkowanie, a trójdzielny człon składający
się z architrawu, fryzu i gzymsów ma charakter dorycki. Dwuspadowy marmurowy dach na szczycie spięty jest Akroterionem. Wewnątrz na piedestale ustawiono masywny krzyż z marmuru.
Grobowiec wymagał pilnych prac remontowych m.in. z uwagi na uszkodzenia wewnętrznych
konstrukcji nośnych grożących zwaleniem się obiektu. Wykonano niezbędnie zabezpieczenia
konstrukcji nośnej oraz wykonano kompleksowe zabiegi konserwatorskie.
3. Kaplica JULIANA LEOPOLDA KRONENBERGA (1849–1937) i JÓZEFINY RESZKEKRONENBERG (1855–1891) kw. 19 rz. 1/2.
Ta imponująca kaplica rodzinna z kamienia szydłowskiego, według planu architekta Artura
Goebla, wzniesiona została przez barona Leopolda Kronenberga po śmierci żony, śpiewaczki
Józefiny Reszke. Na razie przy kaplicy dokonano drobnych napraw ogrodzenia. Z uwagi na
rozmiary, a co za tym idzie duże koszty, odnowienie całej kaplicy musi poczekać na sponsora.
Dzięki pomocy Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga w 2001 roku odnowiono
metalowe drzwi do Kaplicy.
Ponieważ w bieżącym roku pracami konserwatorskimi objętych jest 37 nagrobków różnej wielkości i wartości artystycznej i historycznej, proponujemy prezentację najciekawszych nagrobków
„śladami Chopina i rodziny Kronenbergów”.
1. Rodziców Fryderyka Chopina, kw. 9 rz. 4 (obok płyty nagrobnej Stanisława Moniuszki, przy
kościele)
2. Józefa Elsnera, kw. 159 rz. 5
3. Rodziny Władysława Kronenberga, kw. 156 rz. 1
4. Stefanii Niekraszowej, kw. 163 rz. 4
5. Marii Kalergis w Al. Katakumbowej filar 6 naprzeciwko kw. 4
6. Wojciecha Żywnego, kw. 12 rz. 2
7. Aleksandra Janickiego, kw. 14 rz. 1
8. Rodziny Kronenbergów, kw. 173
9. Rodziny Skarbków, kw. 173
10. Emilii i Ludwiki Chopin-Jędrzejewiczowej, kw. 175 rz. 2
11. Izabelli Chopin-Barcińskiej, kw. II rz. 2
12. Zbigniewa Drzewieckiego, kw. 73 rz. 3
– Komitet kontynuuje prace inwentaryzacyjne
najcenniejszych artystycznie i historycznie nagrobków na Starych Powązkach. Do końca 2006 r.
zinwentaryzowanych zostanie mniej więcej 1200 obiektów, co stanowi ok. 3/4 całości. Prace mogą
być zakończone w przyszłym roku. Na ukończeniu jest również program, który pozwoli na
udostępnienie prac w sieci internetowej. Wykonują go bezpłatnie studenci Wyższej Szkoły
Ekonomicznej w Poznaniu pod kierunkiem dra Wojciecha Wizy, konsultantem jest prof. Andrzej
Jacek Blikle.
Warszawa, październik 2006 r.