Etapy rozwoju ruchowego

Etapy rozwoju ruchowego
dziecka
Opracowała: Teresa Kusak
doradca metodyczny
edukacji wczesnoszkolnej
CKPiDN w Mielcu
Rozwój motoryczny dziecka
Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad
ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności
ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni.
Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów
i globalnej aktywności, charakterystycznej dla
noworodka w chwili urodzenia.
W ciągu czterech lub pięciu lat życia osiąga kontrolę
w zakresie tzw. dużej motoryki, która dotyczy wielkich
powierzchni ciała używanych na przykład przy
chodzeniu, bieganiu, skakaniu, pływaniu.
Po piątym roku życia główny kierunek rozwoju
obejmuje sferę kontroli bardziej precyzyjnych
ruchów angażujących mniejsze grupy mięśni. Biorą
one udział w takich czynnościach jak rzucanie
i chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się
narzędziami.
W przypadku normalnego rozwoju ruchowego,
gdy nie wystąpią żadne zakłócenia ze strony
środowiska ani upośledzenia rozwoju fizycznego
bądź umysłowego dziecko sześcioletnie osiąga
gotowość do tego, by przystosować się do wymagań
szkoły i uczestniczyć zabawowych czynnościach
rówieśników.
Od czego zależy rozwój motoryczny:
1. Od dojrzewania struktur układu nerwowego
i mięśniowego.
• Najpierw pojawiają się odruchy, a dopiero później
czynności dowolne.
• Aktywność globalna, występująca zaraz po
urodzeniu, przekształca się stopniowo w proste
schematy ruchów dowolnych, stanowiące podłoże
dla rozwoju sprawności.
• Dopóki układ mięśniowy dziecka nie osiągnie
odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie
ono mogło opanować sprawności ruchowych.
• Mięśnie prążkowane, które rozwijają się przez całe
dzieciństwo kierują ruchami dowolnymi.
• Dopóki układ nerwowy i mięśnie nie są dobrze
rozwinięte, bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka
sprawności ruchowych.
2. Rozwój ruchowy wykazuje możliwe do
przewidzenia sekwencje zmian.
• Wyróżniamy dwa prawa dotyczące kierunku rozwoju:
– prawo następstwa cefalokaudalnego - rozwój
przebiega wzdłuż ciała, od głowy do stóp. Oznacza
to, że postęp w strukturze i funkcji ujawnia się
najpierw w okolicach głowy, następnie w obrębie
tułowia i wreszcie w okolicach kończyn dolnych;
– prawo następstwa proksymodystalnego - rozwój
postępuje od bliższego do dalszego, a więc od
części ciała znajdujących się w pobliżu osi
centralnej (kręgosłupa) do dalszej zewnętrznych
części ciała.
• W obrębie różnych sfer rozwoju ruchowego
występują możliwe do przewidzenia stadia.
• Każde stadium stanowi odrębną całość, choć
jednocześnie jest uzależnione od stadium
poprzedzającego i ma wpływ na stadium po nim
następujące.
3. Można ustalić normy rozwoju ruchowego
Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym
dzieciństwie w sposób możliwy do przewidzenia,
zgodny z sekwencjami rozwojowymi.
• unoszenie głowy (3 m. ż. kontrola symetrycznego
ustawienia głowy w przestrzeni)
• siadanie (8. m. ż. – siadanie samodzielne)
• chodzenie (12. m. ż.)
Są określane jako zwrotne punkty rozwojowe
czyli kamienie milowe.
Normy dotyczące różnych rodzajów
czynności dowolnych są używane przy ocenie
rozwoju umysłowego do momentu, kiedy można
stosować testy inteligencji oparte na zadaniach
werbalnych.
4. Zachodzą różnice w tempie rozwoju
motorycznego
• Rozwój ruchowy w szczegółach różni się
u poszczególnych jednostek.
• Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś opóźniają
tempo rozwoju ruchowego.
Etapy rozwoju chwytania
i manipulacji
Manipulacja - zdolność chwytania i operowania
przedmiotami ( traktowanie rąk jako narzędzi) oparta
jest o ruch chwytny.
– chwyt dowolny : 4 - 5 m. dz. usiłuje uchwycić
przedmiot np. piłkę, kierując ku niemu obie ręce,
nie jest w stanie utrzymać dłużej przedmiotu.
– chwyt dłoniowy - prosty : ok. 5 - 6 m. ż. dz.
chwyta przedmiot, nakrywając go całą dłonią,
kciuk nie bierze udziału.
– chwyt nożycowy : 7 - 8 m. ż. dz. posługuje się
kciukiem ( ruchy przywodzenia i odwodzenia ).
– chwyt pęsetkowy : 9 m. - przeciwstawianie kciuka
pozostałym palcom.
– chwyt szczypcowy : ok. 12 m. - chwyt związany
z precyzyjnym trzymaniem małych przedmiotów.
Rzucanie i chwytanie piłki.
• 2 r. ż. - niektóre dz. toczą, próbują rzucać piłkę.
• 4 r. ż. niewiele dz. potrafi dobrze rzucać i chwytać.
• 6 r. ż. - większość dz. umie wykonywać te czynności.
Rozwój praksji
Dziecko staje się coraz bardziej samodzielne
w dziedzinie samoobsługi prostych ruchów
narzędziowych.
Poznawanie i wspomaganie rozwoju
motorycznego
• Dzieciństwo określa się jako „ idealny wiek” do
nabywania sprawności ruchowych, ponieważ: ciało dzieci
jest bardziej giętkie niż ciało dorastającej młodzieży i
dorosłych.
• Dzieci mają mniej ukształtowanych wcześniej
sprawności, które mogłyby przeszkadzać w nabyciu
nowych umiejętności.
• Lubią doznawać przygód i chętnie uczą się nowości.
• Lubią powtarzać ćwiczenia.
• Mają więcej niż w późniejszych okresach czasu, który
mogą przeznaczyć na nabywanie sprawności.
Decydującą rolę w kształtowaniu sprawności
motorycznych odgrywają:
• dojrzałość do uczenia się - gdy uczenie się
współwystępuje z gotowością do niego, sprawność
jest dużo lepsza,
• możliwość uczenia się,
• możliwość ćwiczenia - należy zapewnić dziecku tyle
czasu na ćwiczenia, ile jest konieczne do opanowania
danej sprawności. Jakość ćwiczeń jest dużo
ważniejsza od ich ilości.
• dobre wzorce - dzieci muszą naśladować dobre
modele, aby ukształtować poprawne sprawności,
• kierowanie uczeniem się - dzieci potrzebują
pokierowania, aby mogły właściwie naśladować
model,
• motywacja - głównymi źródłami motywacji do
ćwiczenia sprawności ruchowych są: sama
przyjemność wynikająca z aktywności, niezależność,
uznanie ze strony grupy rówieśniczej oraz
kompensowanie poczucia własnej nieadekwatności,
jakie dzieci przeżywają w związku z niepowodzeniami w innych dziedzinach,
• każdą sprawność motoryczną trzeba opanowywać
osobno - nie ma ogólnej sprawności ręki lub nóg,
• Każdą sprawność trzeba opanować z osobna,
ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od
pozostałych sprawności,
• sprawność należy opanowywać pojedynczo - po
opanowaniu jednej sprawności można rozpocząć
ćwiczenie następnej.
Funkcje sprawności ruchowych
Sprawności motoryczne są rodzajem bardzo
precyzyjnej koordynacji w której zasadniczą rolę
odgrywają mięśnie krótkie.
Dobrze wyuczona sprawność przekształca się
w nawyk.
Po osiągnięciu kontroli nad tzw. dużą motoryką
małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności.
Sprawności muszą być wyuczone.
Podział sprawności ze względu na ich
funkcje:
• sprawności samoobsługowe tj. samodzielne ubieranie
się, dbanie o własny wygląd i samodzielne mycie się,
• sprawności społeczne: dziecko musi być zdolne do
współdziałania, jeśli zada sobie dużo trudu, aby
pomagać w domu, w szkole czy w grupie
rówieśniczej, zdobędzie akceptację danej grupy,
• sprawności zabawowe - aby znajdować przyjemność
w działalności grupy rówieśników dziecko musi
opanować: zabawę w piłkę, rysowanie, malowanie,
manipulowanie zabawkami,
• sprawności szkolne - im lepiej dzieci opanują takie
sprawności jak: pisanie, lepienie, rysowanie,
malowanie, lepienie z gliny tym lepiej będą
przystosowane do szkoły i osiągną lepsze rezultaty w
nauce.
Znaczenie rozwoju ruchowego
 Dobry stan zdrowia - zależy od ćwiczenia. Słaba
koordynacja motoryczna jest przyczyną niezadowolenia,
braku motywacji do ćwiczeń.
 Kataraktyczna rola ćwiczeń - wyładowanie energii,
uwalnia od napięcia związanego z lękiem i frustracją.
Wzrasta odporność psychiczna i fizyczna.
 Niezależność - im więcej umie, tym większa pewność
siebie i zadowolenie.
 Zabawa- kontrola motoryczna umożliwia udział
w zajęciach, które sprawiają mu przyjemność
i zapewniają rozrywkę nawet, gdy brak mu
towarzystwa do zabawy.
 Uspołecznienie - prawidłowy rozwój ruchowy
dziecka ma wpływ na jego akceptację społeczną i
dostarcza mu okazji do nabywania umiejętności
społecznych. Lepszy rozwój motoryczny ułatwia
dziecku zajmowanie pozycji przywódcy grupy.
 Pojęcie własnego Ja. Kontrola motoryczna zapewnia
poczucie bezpieczeństwa fizycznego, które wkrótce
przekształca się w poczucie wewnętrznego
bezpieczeństwa, a to z kolei przyczynia się do
uogólnionego stanu pewności siebie, mającego
wpływ na wszystkie dziedziny zachowania.
Bibliografia:
• T. Kusak, na podstawie materiałów z zakresu
Integracja sensoryczna uzyskanych w ramach studiów
podyplomowych Terapia pedagogiczna, Mielec 2009 r.