Przekora i prowokacja jest u małych dzieci ważną formą agresji

Przekora i prowokacja jest u małych dzieci ważną formą agresji, dzięki której dziecko próbuje odeprzeć
wszelki sprzeciw, aby dowiedzieć się, gdzie może przeforsować swoją wolę oraz gdzie znajduje się granica,
której nie wolno przekroczyć. Dziecko musi aktywnie naruszać społeczne reguły oraz prowokować reakcje,
aby przetestować typową dla swojego wieku przestrzeń działania, aby zyskać pomoc w orientacji, jak
daleko może się posunąć w swoim marudzeniu, aby osiągnąć spełnienie marzeń, życzeń, zachcianki, móc
rozkazywać zanim zostanie postawiona mu granica. Tylko wyznaczanie konsekwentnych, ale zrozumiałych
granic stwarza ramy, dzięki którym dziecko uczy się społecznych reguł postępowania, może czuć się
bezpiecznie.
Dziecko uczy się na przykładzie zachowań rodziców, wychowawców, nauczycieli, bohaterów książek,
filmów. Dowiaduje się, jak należy się zachować, kiedy ogarnie je złość, kiedy i jakie zachowania są
oczekiwane przez otoczenie, kiedy są tolerowane, a kiedy należy zaniechać gwałtownych reakcji.
Proces socjalizacji uczy tego, jakie formy agresji wolno nam realizować w życiu, a które musimy jak
najszybciej u siebie poskromić.
Agresja w przedszkolu ma różne oblicza.
Agresja fizyczna to bezpośrednie zadawanie bólu. W momencie wybuchu złości dziecko rzuca się z
pięściami, bije inne dzieci, gryzie, drapie, szczypie. Atak bywa czasem skierowany na osobę zupełnie
przypadkową lub kopie zabawki, drze kartki itp.
Agresja werbalna to taka gdzie dziecko skarży, przezywa, arogancko się odzywa, swoimi złośliwościami
chce zrobić przykrości komuś innemu. Ta agresja jest nieco mniej widoczna niż poprzednia ale rani tak
samo.
Agresja cicha, dyskretna ma taki też przebieg. Robienie głupich kawałów, miny np. pokazanie języka, w
celu zrobienia przykrości innemu koledze, co jest dla niego nie mniej bolesne niż atak fizyczny. Dlatego za
nim ukarzemy to wyjaśnijmy i sprawdźmy czy czyn agresywny nie był spowodowany takim zachowaniem.
Agresja relacji dotyczy wykluczania pewnych osób z grupy po to by siebie przedstawić lepszym świetle oraz
w celu narzucania swojej woli. Zabranianie włączania się do zabawy jest bardziej dyskretne niż bójka często
słychać „Ty nie potrafisz, odejdź bo jesteś mała.” Agresja relacji dotyczy też takich zachowań: domaganie
się od innych by nie bawiły się z określoną osoba, rozpowszechnianie plotek na kolegę, posyłanie
pogardliwych gestów, spojrzeń, krytykowanie. Ta forma jest najbardziej bolesna i bardzo przeżywana.
Wszak okres ten jest ważny dla nawiązywania przyjaźni i ważny dla wyrażania akceptacji ze strony
kolegów.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Przyczyny agresji
Agresja z przyczyn obrony własnej osoby i własności.
Agresja eksploracji społecznej-gdzie dziecko testuje swoją przestrzeń działania by stwierdzić , jakie jest
jego miejsce w grupie.
Naśladowanie agresji- dziecko może zaatakować kogoś tylko dlatego, że przed chwilą zaobserwowało
jakieś agresywne zachowanie, które przyniosło oczekiwany skutek, wybiera tę strategię , aby z sukcesem
wyjść z konfliktu, w jakim się znalazło.
Agresja grupowa- ma dwa warianty, w pierwszym wariancie skierowana jest na wroga swojego zespołu, do
którego przynależy dziecko, których członkowie bronią siebie, swoich kolegów lub swoich interesów. W
drugim wariancie, gdy jeden członek grupy zostaje wykluczony w agresywny sposób ze swojego zespołu.
Agresja w sytuacji bez wyjścia w panice-powstaje w czasie zabawy, gdy dziecko zostaje przyciśnięte do
ściany, zaczyna się bać w sytuacji, gdy wszyscy do niego podchodzą, uderza wówczas najbliżej stojącą
osobę.
Agresja w formie zabawy- w tej sytuacji należy obserwować twarze dzieci- gdy się uśmiechają ,wtedy jest
to tylko zabawa, gdy robią groźne miny, czy też widać na ich twarzach złość, to już nie jest zabawa.
Jak przeciwdziałać agresji?
Do dobrych środków wychowawczych należą:
 skuteczne kary gdy zostały złamane ustalone normy
 zmiana metod wychowawczych, postaw w stosunku do dziecka, podjecie właściwych form aktywności
społecznej
 wykształcenie umiejętnego reagowania na frustracje
 ograniczenie liczby oglądanych filmów, wspólne oglądanie i komentowanie scen, aprobowanie
koleżeństwa, gotowości pomocy słabszym
 uniemożliwienie dziecku osiągania celu za pomocą agresywnego zachowania
 wskazanie pozytywnych przykładów społecznego zachowania
 oddziaływanie słowne, pochwały słowne, czułe słowa
Przykłady działań edukacyjnych (profilaktycznych i terapeutycznych)
 zajęcia z zakresu terapii ruchem , plastyki, muzyki , biblioterapii, bajkoterapii , dramy
 zabawy integracyjne
 zabawy interakcyjne
 zabawy uwrażliwiające
 zabawy relaksacyjne , zabawy i ćwiczenia oddechowe
 zabawy ruchowe
 zabawy taneczne oraz z elementami tańca,
 zabawy na świeżym powietrzu , spacery , wycieczki
Wpływ osób dorosłych na przebieg procesów hamowania agresywnych zachowań małego dziecka, stanowi
bazę dla umiejętności radzenia sobie z nią w okresie dojrzewania, a wreszcie w dorosłym życiu. Skuteczne
przeciwdziałanie agresji wymaga oddziaływania u jej źródła, a nie tylko wobec objawów.
Rady dla wychowawców/rodziców jak eliminować agresywne zachowania dziecka przedszkolnego:
1.Nie utrwalaj i nie nagradzaj zachowań negatywnych. Nie reaguj na dąsanie się, napady złości, wymuszanie
–nie kupuj dziecku czegoś wbrew sobie, bo wstydzisz się w sklepie jego reakcji na twoją odmowę, jeśli
dziecko skarży się na inne dziecko w szkole, nie pochwalaj tego, ale pomyślcie wspólnie, co można zrobić,
by zmienić tę sytuację.
2.Często rozmawiaj. Zadawaj pytania: Co czujesz? Jak sądzisz, co czuje druga osoba? –młodszemu dziecku
zaproponuj, niech narysuje to, co czuje, ucz słów określających stany emocjonalne, mów o swojej radości,
złości, smutku.
4.Pamiętaj: emocjom nigdy nie należy zaprzeczać! Akceptuj uczucia, słuchaj bardzo uważnie akceptuj
uczucia słowami: „Mmm, rozumiem, chyba jesteś smutny, to musiało być przykre. Nigdy nie mów„Nieładnie wyglądasz jak się złościsz, nie bądź smutny, to głupstwo, nie płacz”.
5.Ucz, jak radzić sobie z porażką. Pomóż przeanalizować niepowodzenie, pomyślcie razem, co można zrobić
następnym razem, by uniknąć porażki, kto może w tym pomóc, czego dziecko dowiedziało się z
popełnionych błędów.
6.Ucz słuchania. Od najmłodszych lat pokazuj dziecku, co to znaczy aktywne słuchanie, że dobra rozmowa
wymaga skupienia, dopytywania, czasu.
7.Pokazuj różne punkty widzenia –patrzenie na świat oczami innych. Dobrym ćwiczeniem, na przykład w
razie konfliktu między dziećmi, jest pytanie- „Co czułbyś i myślał, gdybyś był Jackiem, Asią, a nie sobą?”
Czytając bajki, oglądając telewizję, zadawaj pytania: „Co czuli bohaterowie, skąd dziecko to wie, czy czułby
to samo, dlaczego”.
8.Dziel się swoimi uczuciami. Jeśli płaczesz przy dziecku, nigdy nie zaprzeczaj, bojąc się przyznać do łez,
gdy dziecko pyta, czy coś się stało, lepiej powiedzieć: „Tak, jestem smutna, jest mi przykro”, zamiast: „Nic
się nie stało”; jak najczęściej mów o swoich uczuciach – „Jestem wesoły, złości mnie to, zawstydziłem się”.
9.Opisuj zachowanie i jego skutki, „Okłamałeś mnie, trudno będzie mi teraz ci zaufać” –zamiast zdania –
„Jesteś kłamcą; źle zrobiłeś” , „Jesteś głupi”- nie oceniaj.
10.Ucz, że niewypowiedziane emocje są źródłem konfliktów. Niech dziecko wie, że czasami trudno odkryć
czyjeś uczucia i można się pomylić, pokazuj, że nagromadzona złość przeciwko koledze może skończyć się
agresją.
11.Chwal jak najczęściej. Średnio dziecko słyszy około 50 negatywnych uwag dziennie –„nie rób”, „nie
wolno”, „zostaw”, itp., a tylko 5 uwag pozytywnych. Chwalenie ma magiczną moc, bo jest dla dziecka
komunikatem, co zrobiło dobrze (co warto powtarzać), najlepiej opisz, za co dziecko zasłużyło na pochwałę
(ocena typu: „Ale jesteś zdolny” –ma mniejszą siłę sprawczą).
Strategia radzenia sobie przez nauczyciela/rodzica z agresją dziecka.
Czasem korzystne może być niezwracanie uwagi na dziecko, które ma atak złości. Uczy się ono w ten
sposób, że nieodpowiedzialne zachowanie jest nieskuteczne dla osiągnięcia zamierzonego celu.
1.Interweniować gdy dzieci się biją i wyznaczyć wyraźne granice.
2.Zachować spokój i opanowanie wobec szarpiących się dzieci.
3.Gdy negatywne emocje opadną przeprowadzić wyjaśniającą rozmowę bez kazań, wyrzutów, obarczania
winą kogokolwiek.
4.Wyjaśnić dzieciom dlaczego potępiamy takie zachowanie.
5.Nie bójmy się mówić o naszych myślach i obawach.
6.Dajmy do zrozumienia, że jednoznacznie stajemy po stronie ofiary konfliktu, nie wywołując wyrzutów
sumienia.
7.Dajmy szansę samodzielnie naprawić błąd zamiast zasypywać dzieci gradem, wyrzutów, uwag i porad
wypowiadanych w dobrej wierze.
9.Zaistniałe zdarzenie potraktować refleksyjnie i po pewnym czasie skorygować czy uzupełnić
zaproponowane pomysły.
10.Obdarzyć dziecko zaufaniem, docenić każde nawet najmniejsze i krótkotrwałe zmiany w zachowaniu.
Warto pamiętać, że:
•Każde zachowanie dorosłego wobec dziecka jest wzorem, jaki ono naśladuje;
•Jeżeli chcemy wykluczyć określone zachowanie, nie należy się na nim koncentrować, natomiast jeżeli
chcemy wzmocnić jakieś zachowanie powinniśmy je zauważyć i mówić o nim;
•Lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się do dorosłego, odwrócić, się, gdy dziecko robi
coś, co nam się nie podoba, a gdy jest to niemożliwe lepiej jest powiedzieć po prostu „Nie podoba mi się
twoje zachowanie”, niż własnym zachowaniem agresywnym wzmacniać reakcje dziecka.
•Każde dziecko chce być pozytywnie oceniane i jeśli zobaczy, że dorosły jest zadowolony z jego
zachowania będzie ono powtarzać to po to, aby zasłużyć na pozytywną ocenę dorosłych.
Najczęściej popełniane błędy.
•Uleganie dziecku - wówczas dorosły stosuje karę, przechodząc do innej strategii, aby następnie, z
poczuciem winy za skrzywdzenie dziecka lub brak konsekwencji, znowu cierpliwie ulegać.
•Nieustawianie żadnych granic postępowania, przyzwalanie dziecku na całkowitą swobodę manifestowania
swoich emocji, potrzeb a nawet zachcianek.
Metody wyciszania agresji do zastosowania w przedszkolu/domu- Pedagogika zabawy:
Dzieci często bywają sfrustrowane i miewają napady złości skierowane przeciw innym dzieciom, a także
dorosłym. Zamiast okazywać to krzykiem, biciem i kopaniem innych albo rozrzucaniem przedmiotów, mogą
odreagować swoje uczucia poprzez wałkowanie gliny/plasteliny/modeliny, ugniatanie, malowanie z
rozmachem na dużym arkuszu papieru. W ten sposób intensywność uczuć dziecka stopniowo maleje, a coraz
bardziej zaczyna go pochłaniać sama praca. W celu minimalizowania i przezwyciężania złości i agresji u
dzieci stosujemy zabawy i ćwiczenia interakcyjne, głównie takie, w których nie ma zwycięstwa i przegranej,
nie ma więc w nich miejsca na rywalizację i psychiczne napięcie.
Muzykoterapia
Wpływ muzyki na sferę emocjonalną jest faktem niezaprzeczalnym, potwierdzonym w badaniach
fizjologów. Muzyka może powodować aktywizowanie i wyzwalanie emocji. Zastosowanie odpowiednio
dobranej muzyki może spowodować odreagowanie uczuć agresywnych.
Terapia baśnią
Doznając przeżyć baśniowych dzieci czują się bezpiecznie, udaje im się często rozładować wiele napięć i
uspokoić wewnętrznie.
 Baśń uwrażliwia dziecko na piękno, wzbogaca odczucia estetyczne.
 Baśnie uczą również wyrażać uczucia, nazywać i uświadamiać je sobie. Jest to bardzo ważne w procesie
komunikowania się z innymi, radzenia sobie z emocjami.
 W baśniach świat jest sprawiedliwy i rządzony według jednoznacznych reguł. Dziecko uczy się, że
warto przestrzegać zakazów, być dobrym, że za takie zachowanie spotyka nagroda.
Bajka terapeutyczna
Celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie
możliwego repertuaru zachowań"; bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko.
Dostarczają wzorów strategii zachowań, prowadzących do rozwiązania zadania, którymi można się
posługiwać, gdy pojawi się konkretny problem i należy go rozwiązać. Po ich przeczytaniu należałoby
zachęcić dzieci do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli
bohaterowie.
Drama- odgrywanie ról
 Stawianie dziecka w trudnej sytuacji, którą musi nie tylko emocjonalnie przeżyć, ale i podjąć
 Radzi sobie z samodzielną próbę rozwiązania problemu, stanowi to doskonały trening dojrzewania;
 Widzi jak zachowują się inni i może skorzystać z dobrych wzorców
 Współdziałanie z rolami, dające możliwość bezpośredniej obserwacji różnych zachowań, swoich
własnych i innych dzieci. Dzięki czemu uczestnik ma okazję dokonania analizy, źródła powstałych
reakcji, co jest w nich pozytywne, a co nie właściwe i jak należy to zmienić;
 Zachowanie bezpieczeństwa gdyż błędy nie przynoszą prawdziwych konsekwencji, co jest cudowną
właściwością dramy.
 Można dokonać natychmiastowej korekty zachowań.
Sposoby eliminowania zachowań agresywnych:
Należy poszukać i zgromadzić sprzymierzeńców. Nauczyciele i rodzice muszą blisko współpracować z ze
sobą i w miarę potrzeb z poradnią psychologiczno –pedagogiczną. Przeciwdziałać i stosować profilaktykę,
tak aby nie dopuścić do zachowań agresywnych. Powinno się wypracować konsekwentne i spójne zasady
wychowawcze całego grona: uprzejmie traktować dzieci, wychowywać przykładem własnym, przestrzegać
praw dziecka, ale także stanowczo egzekwować obowiązki, posiadać jasne kryteria nagradzania prowadzące
do wyrabiania w dzieciach właściwych postaw i norm zachowania.
Co warto przeczytać?
Gabriele Haug- Schnabel, Agresja w przedszkolu. Poradnik dla rodziców i wychowawców. Kielce 2001
Andrea Erkert Zabawy do odreagowania agresji. Kielce 2003
Charmaine Liebertz Skarbnica edukacji dobrego serca. Inteligencja emocjonalna: podstawy, metody i
zabawy. Kielce 2004