Orientacja i poradnictwo zawodowe w Polsce w latach 1944

Jolanta Lenart
Orientacja i poradnictwo zawodowe w Polsce
w latach 1944-1989
Vocational ąiiidanee and awareness in Poland
in the period of 1944-1989
WYDAWNICTWO
UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO
RZESZÓW 2013
Spis treści
Table of contents
11
Wstęp
15
ROZDZIAŁ PIERWSZY
Rodowód i rozwój poradnictwa zawodowego u podstaw jego rozwoju na świecie
1. Starożytne przesłanki poradnictwa zawodowego, źródła europejskie i chińskie
2. Od średniowiecza do kapitalizmu. Arabskie i europejskie przesłanki poradnictwa zawodowego
.-.,
3. Narodziny współczesnego poradnictwa zawodowego
-.
3.1. Charakterystyka poradnictwa zawodowego w koncepcji F. Parsonsa
3.2. Znaczenie koncepcji F. Parsonsa dla rozwoju poradnictwa zawodowego
4. Rozwój teorii poradnictwa zawodowego
.4.1. Teorie cechy i czynnika
4.2. Teorie psychodynamiczne
4.3. Teorie rozwojowe
4.4. Teorie poznawczo-społeczne.
31
34
40
41
43
44
47
49
55
ROZDZIAŁ DRUGI
Początki oraz rozwój orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce
58
1. Utwory literackie i publicystyczne źródłem wiedzy o zawodach
2. Poradniki zawodowe dla uczniów, rodziców i nauczycieli ważnym instrumentem początków poradnictwa zawodowego w Polsce
3. Początki badań i piśmiennictwa nad sferą osobowościową człowieka wstępem do instytucjonalizacji poradnictwa zawodowego
4. Tło historyczne, gospodarcze i oświatowe poradnictwa zawodowego w okresie II Rzeczy- .
pospolitej
4.1. Urzędy Pośrednictwa Pracy i ich zadania
'.
4.2. Rozwój poradnictwa zawodowego dla młodzieży
5. Psychotechnika u podstaw rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce w okresie międzywojennym
5.1. Polskie Towarzystwo Psychotechniczne
5.2. Towarzystwo Psychologiczne im. Józefy Joteyko
5.3. Psycholodzy szkolni w rozwoju poradnictwa zawodowego
6. Metody i narzędzia badawcze u podstaw badań rozwijających poradnictwo zawodowe
w II Rzeczypospolitej
.,.
7. Działalność wybranych, wiodących placówek poradnictwa zawodowego w okresie międzywojennym
7.1. Instytut Psychotechniczny i Poradnia Zawodowa Patronatu nad Polską Młodzieżą
Rzemieślniczą i Przemysłowąw Warszawie
27
28
58
60
62
64
67
68
72
72
77
79
83
89
90
7.2. Instytut Psychotechniczny w Krakowie
7.3. Sieć poradni zawodowyehi'Stowarzyszenia „Służba Obywatelska"
8. Poradnictwo zawodowe w Polsce w okresie międzywojennym. Próba oceny
9. Poradnictwo zawodowe w okresie okupacji
91
92
94
96
ROZDZIAŁ TRZECI
Spoleczno-ustrojowe uwarunkowania poradnictwa zawodowego
1944-1960
99
w Polsce w latach
1. Reaktywowanie poradnictwa zawodowego po wojnie
1.1. Poradnictwo zawodowe w działalności kuratoriów okręgów szkolnych w Polsce
1.1.1. Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego
1.1.2. Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego ....„
1.1.3. Kuratorium Okręgu Szkolnego Śląskiego w Katowicach
1.1.4. Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie
1.1.5. Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego
1.1.6. Kuratorium Okręgu Szkolnego Łódzkiego
1.1.7. Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego
1.1.8. Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego ..'.
1.2. Działalność poradni zawodowych w pierwszych latach powojennych
2. Rozwój usług z zakresu poradnictwa zawodowego w Polsce
3. Modele powojennego poradnictwa zawodowego
3.1. Projekt Bronisława Chrzana
3.2. Projekt Instytutu Naukowo-Badawczego Przemyślu Węglowego w Katowicach
3.3. Projekt Bronisława Biegeleisena-Żelazowskiego
4. Pierwsza konferencja poradnictwa zawodowego w Polsce po II wojnie światowej
5. Poradnictwo zawodowe w rekonstrukcji struktury zawodowej powojennego społeczeństwa
6. Upadek psychologicznej koncepcji poradnictwa zawodowego w Polsce po 1948 r
7. Niedorozwój poradnictwa zawodowego w szkole podstawowej problemem szkolnictwa
zawodowego
8. Poradnictwo zawodowe w szkole średniej a rekrutacja na studia wyższe
9. Udział szkól wyższych w procesie orientacji zawodowej uczniów szkół średnich
10. Zjazd Oświatowy w Łodzi nowym otwarciem w rozwoju poradnictwa zawodowego
w Polsce po 1957 r
10.1. Projekty organizacji poradnictwa zawodowego
10.2. Stanowisko uczestników Zjazdu Oświatowego w Łodzi w maju 1957 r. w sprawie
poradnictwa zawodowego
11. Reaktywowanie poradni spoleczno-wychowawczych i poradni psychologicznych
12. Stan poradnictwa zawodowego w Polsce w świetle Zalecenia nr 87 Konferencji Ogólnej
Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1949 r. w sprawie poradnictwa zawodowego
13. Rola systemu szkolnego w rozwoju poradnictwa zawodowego
14. Problemy szkół zawodowych wynikające z braku właściwego poradnictwa zawodowego
w szkołach podstawowych
99
100
100
102
103
104
104
105
108
109
110
116
119
119
121
124
'127
128
130
134
137
140
145
145
147
147
152
156
161
ROZDZIAŁ CZWARTY
Rozwój orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1961-1974
164
1. Prawne konteksty orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1961-1974
164
i
1.1. Orientacja i poradnictwo zawodowe w świetle Ustawy z 15 lipca 1961 r. o rozwoju
systemu oświaty i wychowania
1.2. Kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego wyznaczone Rekomendacją nr 56 z 1963 r.
w sprawie orientacji szkolnej i zawodowej
1.3. Akty prawne regulujące działalność poradni
1.4. Uchwala Rady Ministrów z 3. maja 1974 r. w sprawie doskonalenia i rozwoju orientacji i poradnictwa zawodowego w Polsce
2. Instytucjonalny i podmiotowy wymiar orientacji i poradnictwa zawodowego
2.1. Szkoły podstawowe w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego
2.2. Licea ogólnokształcące w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego
2.3. Szkoły zawodowe - zasadnicze i technika - w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego
2.4. Poradnie wychowawczo-zawodowe w systemie orientacji i-poradnictwa zawodowego
2.4.1. Okręgowe poradnie wychowąwczo-zawodowe
2.4.2. Powiatowe poradnie wychowawczo-zawodowe
2.5. Zakłady pracy w systemie "orientacji i poradnictwa zawodowego oraz kształcenia zawodowego
2.6. Kontekst osobowy orientacji i poradnictwa zawodowego
2.6.1. Nauczyciele i wychowawcy w przygotowaniu ucznitiw do wyboru zawodu
2.6.2. Szkolni koordynatorzy do spraw orientacji zawodowej
3. Charakterystyki zawodów jako pomoc w realizacji orientacji i poradnictwa zawodowego ....
4. Determinanty decyzji edukacyjnych i zawodowych uczniów z różnych środowisk
4.1. Motywy wyboru zasadniczej szkoły zawodowej lub technikum
4.2. Zainteresowania dziewcząt kształceniem w zasadniczych szkołach zawodowych
i technikach
4.3. Decyzje edukacyjne i zawodowe absolwentów liceów ogólnokształcących
4.4. Decyzje edukacyjne i zawodowe uczniów ze środowisk wiejskich
5. Poszukiwanie nowych rozwiązań w orientacji i poradnictwie zawodowym
5.1. Szkoła wciąż miejscem orientacji i poradnictwa zawodowego
5.2. Orientacja i poradnictwo zawodowe w systemie wychowawczym Heliodora Muszyńskiego
5.3. Wychowanie i kształcenie przedzawodowe i zawodowe w koncepcji pedagogów
pracy
5.3.1. Wkład pedagogów pracy w rozwój i doskonalenie systemu kształcenia zawodowego w Polsce
5.3.2. Kształcenie przedzawodowe w przygotowaniu człowieka do wyboru zawodu
i przyszłej pracy zawodowej
ROZDZIAŁ PIĄTY
Kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce w latach 1975-1989
1. Modyfikacja systemu poradnictwa zawodowego wobec nowych zadań
2. Wytyczne w sprawie działalności szkól i poradni wychowawczo-zawodowych w zakresie
orientacji i poradnictwa zawodowego z 1981 i 1982 r
3. Potrzeba doskonalenia systemu orientacji i poradnictwa zawodowego
3.1. Rzeczywiste funkcjonowanie organizatorów orientacji zawodowej w szkole
3.2. Pedagog szkolny w realizacji zadań z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego
4. Zadania poradni wychowawczo-zawodowych w systemie orientacji i poradnictwa zawodowego
4.1. Rozwój sieci placówek poradnictwa wychowawczo-zawodowego
165
167
170
174
179
180
187
192
196
196
200
212
220
220
226
228
232
232
236
239
248
253
253
259
261
264
273
281
281
283
290
292
300
305
308
4.2. Pracownicy poradni wychowawczo-zawodowych
4.3. Działalność poradni wychowawczo-zawodowych
5. Gabinety orientacji i poradnictwa zawodowego
6. Działalność Centralnego Ośrodka Metodycznego Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego
Ministerstwa Oświaty i Wychowania w Warszawie
7. Wydziały zatrudnienia i spraw socjalnych urzędów wojewódzkich i miejskich w realizacji
orientacji zawodowej i polityki zatrudnienia
8. Orientacja i poradnictwo zawodowe w opiniach uczniów i nauczycieli - badania, oceny,
postulaty
310
312
317
Zakończenie
340
Summary
7..'.
319
326
332
354
Wykaz wykorzystanych źródeł,archiwalnych, drukowanych, wywołanych i opracowań ... 358
Spis tabel i map
371
Aneks
372
Indeks osób
10
Z.
395
Table of contents
Introduction
15
CHAPTER ONE
Origins and development of vocational guidance in the world
27
1. Ancient beginnings of vocational guidance, Europeari and Chinese sources
2. From the Middle Ages to capitalism. Arab and European origins of vocational guidance
3. The birth of modern vocational guidance
3.1. Characteristics of vocational guidance according"to F. Parsons
3.2. The importance of F. Parsons' concept for the development of vocational guidance
4. The development of the theory of vocational guidance
4.1. Aquality and a factor theories
•*.
4.2. Psychodynamic theories
4.3. Development theories
4.4. Cognitive and social theories
28
31
34
40
41
43
44
47
49
55
CHAPTER TWO
Origins and development of vocational guidance and awareness in Poland
58
1. Literaturę and journalism as sources of information on vocations
2. Vocational guidebooks for students, parents and teachers as an important tool of early
vocational guidance in Poland
3. The beginnings of research and literaturę on human personality as an introduction to the
institutionalization of vocational guidance
4. Historical, economical and educational background of vocational guidance in the period
of the Second Polish Republic
.4.1. Job centers and their tasks
4.2. The development of vocational guidance for adolescents
'.
5. Psychotechnics as the basis of the development of vocational guidance in Poland in the
interwar period
;
5.1. Polish Psychotechnical Society
5.2. Józefa Joteyko's Psychological Society
5.3. The role of school psychologists in the development of vocational guidance
6. Methods and cognitive tools at the basis of the research developing vocational guidance
in the Second Polish Republic
/
7. The operafion of the selected leading vocational guidance institutions in the interwar
period
7.1. Psychotechnical Institute and Vocational Guidance Center for Polish Craft and Industrial Youth in Warsaw
58
60
62
64
67
68
72
72
77
79
83
89
90
11
7.2. Psychotechnical Institute in Kraków
7.3. The system of vocational^uidance centers of the „Civic Service" Society
8. Vocational guidance in Poland in the interwar period. Assessinent
9. Vocational guidance in the period of occupation
!
91
92
94
96
CHAPTER THREE
Socio-political conditions of vocational guidance in Poland in the period of 1944-1960
99
1. The revival of vocational guidance after war
99
1.1. Vocational guidance in the activity of the Boards of Education in Poland
100
1.1.1. Board of Education of the Warsaw district
100
1.1.2. Board of Education of the Gdańsk district
102
1.1.3. Board of Education of the Katowice district
103
1.1.4. Board of Education of the Kraków district
7
104
1.1.5. Board of Education of the Lublin district
104
1.1.6. Board of Education of the Lodź district
105
1.1.7. Board of Education of the Pomorskie district
108
1.1.8. Board of Education of the Poznań district
109
1.2. The activity of vocational guidance centers in the first years after war
110
2. The development of vocational guidance services in Poland
116
3. Models of after war vocational guidance
..'.
119
3.1. Bronisław Chrzan's project
.119
3.2. Project of the Institute of Science and Research of the Coal Industry in Katowice
121
3.3. Bronisław Biegeleisen-ŻelazowskFs project
124
4. The first conference of vocational guidance in Poland after World War II
127
5. Vocational guidance in the reconstruction of the professional structure of the after war -,
society
128
6. The fali of the psychological concept of vocational guidance in Poland after year 1948
130
7. The underdevelopment of vocational guidance in primary schools as a problem for
secondary trade schools
134
8. Vocational guidance in secondary schools and university enrollment
137
9. The role of universities in raising the awareness of vocational possibilities of secondary
school students
140
10. The Educational Congress in Lodź as a new beginning of the development of vocational
guidance in Poland after year 1957
145
10.1. Projects of organizing vocational guidance
145
10.2. The participants of Educational Congress in Lodz's stance on the issue of vocational guidance
147
11. The revival of social, educational and psychological guidance centers
147
12. The condition of vocational guidance in Poland in the light of the Recommendation
No. 87 of the General International Conference of Labor Organization in 1949 on vocational guidance
152
13. The role of school system in the development of vocational guidance
156
14. The problems of secondary trade schools resulting from the lack of proper vocational
guidance in primary schools
161
CHAPTER FOUR
The development of awareness and vocational guidance in Poland in the period of 19611974
164
1. Lega! contexts of vocational guidance and awareness in Poland in the period of 1961-1974
12
164
ł
1.1. Vbcational guidance and awareness in the light of the Education System Act of
v
15 July 1961 on the develo pfhent of education system
1.2. Guidelines for the development of vocational guidance as designated by the Rccom-mendation No. 56 in 1963 on the school and vocational awareness
1.3. Legał acts regulating the operation of vocational guidance centers
1.4. The Resolution of the Ministry of 3 May 1974 on the improvement and development
of vocational guidance and awareness in Poland
2. The institutional andpersonal dimension of vocational guidance and awareness
2.1. Primary schools in the system of vocational guidance and awareness
2.2. Comprehensive schools in the system of vocational guidance and awareness
2.3. Vocational schools and technical schools in the system of vocational guidance and
awareness
„_._.
2.4. Educational and vocational services in the system of vocational guidance and awareness
."
2.4.1. District educational and vocational centers
2.4.2. County educational and vocational centers
2.5. Workplaces in the system of vocational guidance, awareness and vocational training
2.6. Personal context of vocational guidance and awareness .<•.
2.6.1. Tęachers' activities preparing students for the choice of vocation
2.6.2. School coordinators for vocational guidance'
3. Characteristics of professions as an aid in implementation of vocational guidance and
awareness
4. Determinants of career choices of students from disparate backgrounds
4.1. Reasons for choosing vocational or technical schools
4.2. Girls' interest in vocational and technical schools
4.3. Educational and vocational decisions of secondary school graduates
-.
4.4. Educational and vocational decisions of students from rural areas
5. Search for new solutions in vocational guidance and awareness
5.1. School continues to be the place for vocational guidance and awareness
5.2. Vocational guidance and awareness in H. MuszyńskPs education system
5.3. Pre-vocational education in the concept of career pedagogues
5.3.1. The contribution of career pedagogues to the development and improvement of
vocational training system in Poland
5.3.2. Pre-vocational education as preparing people to the choice of profession and
future career
;
CHAPTER FIVE
Course of development of vocational guidance in Poland in the period of 1975-1989
1. The modification of vocational guidance system to new tasks
2. Guidelines for the operation of schools as well as educational and vocational centers in the
fieldofvocational guidance in 1981 and 1982
3. The need for improvement of vocational guidance and awareness
3.1. The actual funetioning of the organizers of vocational guidance in schools
3.2. The role of a school pedagogue in implementation of vocational guidance tasks and
raising its awareness
4. The tasks of educational and vocational services in the system of vocational guidance and
awareness
4.1. The development of educational and vocational centers
165
167
170
174
179
180
187
192
196
196
200
212
220
220
226
228
232
232
236
239
248
253
253
259
261
264
273
281
281
283
290
292
300
305
308
13
4.2. The employees of educational and vocational centers
4.3. The activities of educational and vocational centers
5. Vocational guidance and awareness centers
6. The activities of the Methodical Centre of Educational and Vocational Guidance of the
Ministry of Education in Warsaw
7. Personnel and social affairs departments of voivodship offices and town councils in raising
vocational awareness and implementing employment policy
8. Students and teachers' opinions on vocational guidance and awareness - research, assessment, postulates
310
312
317
Conclusion
340
Summary
354
Bibliography
358
Tables and maps
371
Annex
Index
14
'.
319
326
332
372
395