pobierz pdf

Sylwetka oraz działalność naukowa, dydaktyczna
i organizacyjna prof. dra hab. Sławomira Mazura
D ZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA / SCIENTIFIC ACTIVITY
Henryk Tracz
Sławomir Mazur urodził się 1 stycznia 1945 roku w Rudniku w dawnym
pow. opatowskim, w rodzinie robotniczej. Po zakończeniu wojny rodzina
przeniosła się do Starachowic, gdzie zamieszkiwała do 1952 r., gdy ojciec
został służbowo przeniesiony do nowo powstającej Fabryki Łożysk Tocznych
w Kraśniku, rodzina przeniosła się do Kraśnika. Naukę w szkole podstawowej rozpoczął jesienią 1952 r., a po jej ukończeniu dalszą naukę kontynuował
w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Reja w Kraśniku Fabrycznym.
Egzamin maturalny zdał w czerwcu 1963 r., a po zdaniu egzaminu wstępnego w październiku 1963 rozpoczął studia na Wydziale Leśnym Szkoły
Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Studia ukończył w 1968
r. otrzymując tytuł mgr inż. leśnictwa na podstawie pracy magisterskiej pt.
”Porównanie stopnia uszkodzenia przez owady upraw sosny wejmutki, sosny
wydmowej i sosny pospolitej w Lasach Doświadczalnych SGGW w Rogowie” wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. dr h. c. Mariana Nunberga.
Z dn. 1 X 1968 r. został przyjęty na staż asystencki w Katedrze Ochrony Lasu
SGGW w Warszawie. Po ukończeniu stażu przez 1 rok tj. od 1 X 1969 do 30
IX 1970 r. był słuchaczem Studium Doktoranckiego na Wydziale Leśnym
SGGW. W październiku 1970 r. otrzymał etat asystenta w ówczesnym Instytucie Ochrony Lasu i Drewna SGGW, a następnie od 1 X 1971 r. etat starszego asystenta.
W kwietniu 1974 r. obronił rozprawę doktorską wykonaną w Instytucie
Ochrony Lasu i Drewna SGGW pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Szujeckiego, n. t. „Sukcesja chrząszczy w żerowiskach cetyńca większego (Tomicus piniperda L., Col., Scolytidae) w jednogatunkowych i mieszanych drzewostanach sosnowych. Z dniem 1 X 1975 r. zostaje zatrudniony na stanowisku adiunkta. Pracę habilitacyjną nt. „Mrówki borów sosnowych Polski” obronił w listopadzie 1983 r., a od 1 VIII 1985 został zatrudniony na stanowisku
docenta w Katedrze Ochrony Lasu i Ekologii SGGW. Stanowisko profesora
nadzwyczajnego SGGW uzyskał w lutym 1992 r., a po otrzymaniu tytułu profesora w listopadzie 1992 r. został zatrudniony na Wydziale Leśnym jako profesor
nadzwyczajny. W 2001 r. został zatrudniony na etacie profesora zwyczajnego.
Przebieg pracy zawodowej
Pracę na Wydziale Leśnym SGGW rozpoczął w 1970 r., przechodząc wszystkie szczeble
kariery naukowej od asystenta stażysty po profesora zwyczajnego. W latach 1993-1996 pełnił
funkcję Prodziekana ds. nauki Wydziału Leśnego.
Studia i Materiały CEPL w Rogowie
R. 18. Zeszyt 46 / 1 / 2016
215
Od 1 I 1994 do 31 XII 2005 r. pełnił funkcję kierownika Katedry Ochrony Lasu i Ekologii,
zaś od 2006 do 2012 r. sprawował funkcję kierownika Zakładu Entomologii Leśnej, Ekologii
i Ekoturystyki. W latach 1998-2000 pełnił funkcję głównego specjalisty od spraw naukowych
w Krajowym Zarządzie Parków Narodowych. W latach 1995-2004 był członkiem Rady Naukowej Biebrzańskiego Parku Narodowego. W latach 1996-2004 był członkiem Rady Naukowej
Muzeum i Instytutu Zoologii PAN oraz w latach 1990-1996 był Członkiem Komisji ds. Oceny
Wpływu Inwestycji na Środowisko przy Ministrze OŚZNiL. W latach 1985-2008 był członkiem komitetu redakcyjnego „Sylwan”, a od 2009 r. jest członkiem rady redakcyjnej „Environmental Economics” oraz członkiem Komitetu Redakcyjnego Baltic Journal of Coleopterology
na Łotwie.
Od 1999 r. posiada uprawnienia biegłego w zakresie ochrony przyrody.
Działalność naukowa
Badania naukowe prof. S. Mazura koncentrowały się w trzech głównych kierunkach:
– taksonomia, systematyka i zoogeografia chrząszczy z rodziny gnilikowatych
(Histeridae),
– ekologia i taksonomia drapieżnych chrząszczy podkorowych,
– taksonomia i ekologia mrówek leśnych.
Większość opublikowanych prac i mających znaczenie ogólnoświatowe dotyczy pierwszego kierunku. W miarę upływu lat i postępującego doświadczenia prof. S. Mazur stopniowo
rozszerzał przedmiot swego zainteresowania by wreszcie objąć całość współczesnych gnilików. Największym osiągnięciem z tego zakresu jest trzykrotne opublikowanie światowego
katalogu gnilików (1984, 1997, 2011) a także, w mniejszym zakresie, opracowanie Histeridae
Palearktyki w monumentalnym dziele „Catalogue of Palearctic Coleoptera” wydanym w 2005
r. Najnowszy uzupełniony katalog palearktyczny Histeridae został złożony w zeszłym roku
w redakcji w Szwajcarii. Katalogi te stanowiły jednocześnie podsumowanie własnych badań
z zakresu klasyfikacji i nazewnictwa gnilików. Liczne kontakty ze wszystkimi współczesnymi
histerologami, a także kontakty z wieloma instytucjami na całym świecie umożliwiły szeroką
współpracę, wyrażającą się przede wszystkim opracowywaniem licznych materiałów faunistycznych, ale także całościowych opracowań faun regionalnych (Węgry, Pakistan, Nepal, Arabia Saudyjska, Meksyk, Tajwan, Seszele). W ciągu ponad 40 letniego okresu badań profesor
opisał ponad 115 nowych dla wiedzy gatunków oraz utworzył kilkadziesiąt nowych taksonów
wyższych szczebli. Ponadto dokonał rewizji kilku rodzajów i plemion. Podsumowaniem tych
doświadczeń było zaproponowanie, wraz z prof. A. Ślipińskim, w 1999 r. nowej koncepcji filogenezy gnilików.
W zakresie badań na drapieżnymi chrząszczami podkorowymi najważniejsza jest rozprawa doktorska o sukcesyjnym następstwie chrząszczy w żerowiskach cetyńca większego,
a także studia nad liczebnością i rozmieszczeniem kompleksu drapieżców w żerowiskach
cetyńca w lasach Polski. Zasadniczym osiągnięciem tych badań jest opisanie struktury zespołów chrząszczy drapieżnych regulujących liczebność groźnego szkodnika wtórnego sosny –
cetyńca większego i dokonanie analizy zmiany tych zespołów w czasie i przestrzeni. Rozwinięciem tych prac były zespołowe badania nad kompleksem drapieżnych chrząszczy świerczyn
Puszczy Białowieskiej i waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich na podstawie
kompleksu chrząszczy nadrzewnych. Pozostałe prace dotyczyły wyrywkowych badań nad nie-
216
Henryk Tracz
Sylwetka oraz działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna...
którymi aspektami ekologii chrząszczy podkorowych. Także i tutaj odnotować należy kontakty
z zagranicznymi specjalistami tego zagadnienia (Finlandia, Francja, Kanada). Taksonomiczno-systematyczny kierunek badań prowadzonych przez profesora uzupełniają studia nad innymi
krajowymi rodzinami chrząszczy (Spheritidae, Cleridae, Erotylidae, Endomychidae), dzięki
którym prof. S. Mazur opublikował 3 klucze do ich oznaczania (PWN 1973, 1975, 1983).
Zagadnienia ekologii mrówek i możliwości ich wykorzystania w ochronie lasu zostały
przedstawione w opublikowanej w 1984 r. rozprawie habilitacyjnej „Mrówki borów sosnowych Polski” oraz innych publikacjach, a także w badaniach zespołowych KOLiE, w których
profesor zajmował się mrówkami w aspekcie różnych czynników antropogennych. Przyczyniły
się one do wyjaśnienia zróżnicowania zespołów mrówek borów sosnowych w skali Polski oraz
hierarchizacji czynników determinujących skład i strukturę tych zespołów w ważnych warunkach antropopresji.
Mrówki okazały się również bardzo przydatne w metodach zooindykacyjnych, służących
do zwaloryzowania lasów Puszczy Białowieskiej, ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich
oraz Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Spalsko-Rogowskie”. Studia nad mrówkami,
pogłębiał wykorzystując zarówno doświadczenia specjalistów krajowych (staż w Instytucie
Ekologii PAN w 1979 r.) jak i zagranicznych (staż w Katedrze Zoologii i Zoofizjologii Uniwersytetu w Aarhus, Dania, 1989/1990). W tym obszarze mieści się także taksonomiczne opracowanie mrówek leśnych zestawione w formie klucza do oznaczania, wydane w 1995 r. Rzeczywisty zakres zainteresowań naukowych prof. S. Mazura i przedmiot jego wyróżniającej się
pasji badawczej, w którym uzyskał znaczny i ogólnie uznany dorobek to systematyka, taksonomia i zoogeografia chrząszczy należących do Histeridae.
W okresie pracy w Katedrze Ochrony Lasu i Ekologii prof. S. Mazur brał udział w badaniach zespołowych nad możliwościami i potrzebą zoomelioracji zalesianych gleb porolnych
(problem węzłowy 09.2.1.). Wyniki tych badań opublikowane w zbiorze „The proces of forest
soil makrofauna formation after aforestation of farmland” zostały nagrodzone nagrodą zespołową I stopnia MNSzWiT w 1985 r. Kolejnymi badaniami zespołowymi były: badania nad
wpływem stresu pożarowego na entomofaunę boru sosnowego oraz badania nad wpływem
chemizacji środowiska leśnego (CPBP 04.10.07). W latach 1986-1990 był profesor członkiem
zespołu „Synteza” programu CPBP 04.10, będąc także redaktorem naukowym syntetycznego
opracowania końcowego i wyników badawczych uzyskanych w programie „Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego”. Profesor S. Mazur kilkakrotnie sprawował kierownictwo
naukowe różnych tematów i programów badawczych. W ostatnich latach kierował czterema
grantami KBN, sześcioma tematami wykonywanymi na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów
Państwowych i dwoma tematami na zlecenie Instytutu Badawczego Leśnictwa. Działalność
naukowa kandydata była wielokrotnie nagradzana nagrodami zespołowymi i indywidualnymi.
W okresie pracy naukowej na SGGW kandydat odbył krótkoterminowy staż w Instytucie
Ekologii PAN w 1979 r. oraz krótkoterminowe staże naukowe: na Węgrzech na Uniwersytecie
Leśnictwa i Drzewnictwa w Sopron w 1975 r. oraz w Oddziale Entomologicznym Muzeum
Narodowego w Pradze w 1977. Był pięciokrotnie zapraszany na krótkoterminowe pobyty jako
ekspert w zakresie taksonomii chrząszczy przez Muzeum Historii Naturalnej w Genewie (1975,
1981, 1986, 1991, 1993). Odbył średnioterminowy staż w Muzeum Historii Naturalnej Fielda
w Chicago (1983/84) i trzymiesięczny staż naukowy w Katedrze Zoologii i Zoofizjologii Uniwersytetu w Aarhus (studia w zakresie epigeicznych mrówek w aspekcie ich roli w środowisku). Uczestniczył także w wyjeździe grupy naukowców z Instytutu Badawczego Leśnictwa
Studia i Materiały CEPL w Rogowie
R. 18. Zeszyt 46 / 1 / 2016
217
i pracowników Zakładów Ochrony Lasu na powierzchnie doświadczalne Uniwersytetu Natalskiego w Pietermaritzburgu (RPA) w 1994 r. w ramach współpracy w zakresie metod zwalczania szkodników glebowych. We wrześniu 1998 r. przebywał w Estonii (Kärdla, Hiuuma) jako
ekspert IUCN w ramach współpracy w zakresie socjologicznych aspektów ochrony środowiska. W roku 2000 został zaproszony przez Instytut Zoologii Chińskiej Akademii Nauk w Pekinie (współpraca w zakresie taksonomii i zoogeografii chińskich chrząszczy). W latach 2002/03
i 2008 przebywał na Uniwersytecie Hokkaido w Sapporo. Oprócz wspólnych badań nad systematyką i filogenezą plemienia Platysomatini razem z dr Masahiro Ôhara, w wyniku których
opublikowano cztery opracowania, profesor prowadził wykłady i seminaria na studiach podyplomowych oraz uczestniczył w programie badawczym n. t. ewolucji i zoogeografii wybranych
grup chrząszczy w południowo-wschodniej Azji. W latach 2005-2010, 5-krotnie przebywał na
Uniwersytecie w Daugavpilis na Łotwie jako uczestnik programu Sokrates/Erasmus: Action
Teaching Staff Mobility. W okresie luty-kwiecień 2006 kandydat przebywał w ramach bilateralnej wymiany naukowej w Narodowym Uniwersytecie w Taipei na Tajwanie, współpracując
z tamtejszymi entomologami w zakresie taksonomii i zoogeografii chrząszczy tajwańskich.
Prof. S. Mazur w latach 2010-2011 został włączony w poczet wykonawców międzynarodowego grantu, finansowanego przez National Science Foundation, USA pt.: „A systematic revision of the New World Exosternini (Coleoptera: Histeridae)”.
W 2013 r. wraz z czterema pracownikami Katedry przebywał na ponad 2-tygodniowym wyjeździe studyjnym do Tajlandii, w ramach współpracy z tamtejszym Uniwersytetem
w Chiang Mai, jako efekt wymiany pracowników naukowych i studentów. Trzeba podkreślić, że prof. S. Mazur w ostatnich latach koordynował współpracę międzynarodową Katedry,
a przede wszystkim Zakładu w zakresie wymiany pracowników, oznaczania materiałów entomologicznych z Muzeami i innymi placówkami naukowymi w Europie i na Świecie.
Profesor S. Mazur był promotorem 10 zakończonych prac doktorskich, autorem 26 recenzji
rozpraw doktorskich i 5 rozpraw habilitacyjnych. Wykonał ocenę dorobku naukowego, dydaktycznego w 11 wnioskach o nadanie tytułu profesora.
Profesor S. Mazur jest autorem bądź współautorem ponad 180 publikacji: w tym 134 rozpraw, monografii i oryginalnych artykułów naukowych, 28 artykułów przeglądowych, popularno-naukowych i komunikatów naukowych, 7 książek, 4 rozdziałów w książkach oraz 2
skryptów. Opublikował 60 prac w 22 czasopismach zagranicznych oraz 53 prace naukowe w 11
czasopismach krajowych – w tym 29 prac w językach obcych.
Działalność dydaktyczna
Prof. S. Mazur od 1970 r. prowadził ćwiczenia kameralne i terenowe z entomologii leśnej
dla studentów wydziału leśnego oraz brał udział w ćwiczeniach kompleksowych. Od 1985 r.
prowadził wykłady i ćwiczenia z wybranych zagadnień ochrony lasu dla studentów Wydziału
Techniki Rolniczej i Leśnej SGGW. Od 1986 r. wykłady i część ćwiczeń z ochrony lasu dla
studentów Wydziału Leśnego. W latach 1984-1991 prowadził wykłady i brał udział w ćwiczeniach terenowych dla słuchaczy studiów podyplomowych organizowanych na Wydziale
Leśnym. Ostatnio prowadził i prowadzi zajęcia dla studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych I i II stopnia na Wydziale Leśnym oraz wykłady dla studiów stacjonarnych II stopnia na kierunku biologia Wydziału Rolnictwa i Biologii SGGW z zoogeografii, a także zajęcia
z entomologii leśnej dla studentów obcokrajowców z programu Erasmus. Nadto wygłaszał
218
Henryk Tracz
Sylwetka oraz działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna...
wykłady z zakresu ekologicznych podstaw ochrony lasu w latach 1998-1999 dla nauczycieli
w ramach szkoleń uzupełniających, organizowanych przez kuratoria (Kowal, Łąck, Warszawa,
Brwinów). W latach 1995-2002 brał udział w szkoleniu pracowników ALP na temat proekologicznego modelu gospodarki leśnej (Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych w Szczecinku,
Lublinie, Krośnie, Warszawie, Radomiu, Pile i Olsztynie).
Pod jego kierunkiem wykonano 131 prac magisterskich, 67 prac inżynierskich i 77 prac
słuchaczy studiów podyplomowych. W latach 1972-1975 był opiekunem Sekcji Entomologicznej Koła Naukowego Leśników. W tym czasie sekcja zorganizowała obozy naukowe
w Kozienicach (1972), Komańczy (1973) i wyprawę naukową do Turcji (1974). W roku 1975
był komendantem praktyk robotniczych w Rogowie, zaś w latach 1978,1979 i w 1983 r. opiekunem praktyk semestralnych studentów wydziału leśnego w OZLP Olsztyn. W latach 19802003 brał udział w 23 audycjach radiowo-telewizyjnych.
Działalność organizacyjna
Wśród prac związanych z organizacją nauki należy wyróżnić przede wszystkim znaczące
osiągnięcia profesora jako redaktora czasopism i wydawnictw naukowych. Był redaktorem
działowym miesięcznika Sylwan od 1985 do 2008 r., sekretarzem komitetu redakcyjnego „
Kluczy do oznaczania owadów Polski”od 1974 do 1977, a następnie członkiem rady redakcyjnej tegoż wydawnictwa, członkiem komitetu redakcyjnego dwóch edycji „Bibliografia
Wydziału Leśnego (1974-1975 i 1984) i wreszcie był redaktorem obszernej syntezy naukowej z CPBP 04.10 „Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego”. W ostatnich latach
uczestniczył w pracach Komitetu Redakcyjnego Baltic Journal of Coleopterology na Łotwie
oraz jako członek Rady Redakcyjne Environmental Economics.
W uczelni
Członek Rady Wydziału Leśnego od 1985 r., Prodziekan ds. nauki Wydział Leśnego
w latach 1993-1996, kierownik Katedry Ochrony Lasu i Ekologii w latach 1994-2005, kierownik Zakładu Entomologii Leśnej Ekologii i Ekoturystyki w latach 2006-2012, członek Uczelnianej Komisji ds. Oceny Pracowników od 1999 do 2006 r.
Udział w pracach naukowych, kolegiach, towarzystwach i innych
organizacjach
Członek Komisji ds. Oceny wpływu inwestycji na środowisko przy Ministrze OŚZNiL
w latach 1990-1996, członek Komisji ds. Racjonalizacji Produkcji Leśnej przy OZLP Warszawa
w latach 1985-1990, Członek Rady Naukowej Biebrzańskiego Parku Narodowego w latach
1995-2004, członek Rady Naukowej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w latach 1996-2004.
Od 1999 r. posiada uprawnienia biegłego w zakresie ochrony przyrody.
Odznaczenia, nagrody, wyróżnienia
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1997) i Medalem Złotym za długoletnią służbę
(2010), Złotą odznaką Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (1995),
odznaką Zasłużony dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego oraz złotą odznaką zasłużony dla
Studia i Materiały CEPL w Rogowie
R. 18. Zeszyt 46 / 1 / 2016
219
SGGW. Otrzymał nagrody: zespołową I stopnia Ministra NSzWiT (1980), zespołową I stopnia Ministra NSzWiT (1985), indywidualną II stopnia Ministra MNSzWiT (1987), zespołową
Ministra Środowiska w 2002, zespołową Wydziału V PAN im. M. Oczapowskiego w 2007,
zespołową nagrodą I stopnia Rektora SGGW, także w 2007. Za osiągnięcia w pracy dydaktycznej był wielokrotnie nagrodzony przez Rektora SGGW.
Profesor dr hab. S. Mazur jest znanym specjalistą znanym w zakresie systematyki, zoogeografii, faunistyki i ekologii chrząszczy gnilikowatych (Histeridae). Jego badania prowadzone
od 1968 r. mają zasięg światowy. Opisał ponad 115 nowych dla wiedzy gatunków występujących na kontynencie amerykańskim, w Azji, Afryce, Oceanii, a także Europie, zaproponował
wiele rozwiązań dotyczących nomenklatury i systematyki tych owadów. Jest także specjalistą
w zakresie chrząszczy saproksylicznych Polski, ponadto specjalistą z zakresu faunistyki, ekologii i taksonomii mrówek Polski.
Henryk Tracz
Katedra Ochrony Lasu i Ekologii
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
[email protected]
220
Henryk Tracz
Sylwetka oraz działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna...