Raport z działania Lokalnej Grupy Przyrodniczej

Raport z działania
Lokalnej Grupy Przyrodniczej
1. Informacje ogólne:
a) realizator działań LGP: Stowarzyszenie Aktywności Społecznej TREK i Wydział
Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego.
b) obszar działania LGP: Wałbrzych, LGP Książ przy Zespole Szkół z Oddziałami
integracyjnymi
c) osoba prowadząca: Ewa Przepiórka, [email protected], Uniwersytet
Wrocławski, Wydział Nauk Biologicznych
d) ilość godzin odbytych spotkań/zajęć/szkoleń: 30 godzin
2. Opis inwentaryzacji miejsc przyrodniczo cennych na obszarze działalności
LGP
Inwentaryzacja odbywała się głównie na terenie osiedla Podzamcze,
południowo-wschodniej części miasta przy granicy z Książańskim Parkiem
Krajobrazowym oraz na terenie samego Książańskiego PK. Przeprowadzono ją
głównie metodą transektów tj. pieszych wycieczek wieczornych w okresie jesieni,
których trasa przechodziła przez różnorodne siedliska m.in. tereny otwarte, śródleśne
drogi czy okolice zbiorników wodnych, co miało na celu zbadać aktywność
nietoperzy oraz skład gatunkowy w obrębie danego siedliska. Ponadto uczestnicy
poszukiwali letnich kryjówek nietoperzy na strychach budynków, dokonali przeglądu
literatury oraz przeprowadzali wywiady środowiskowe wśród mieszkańców
Wałbrzycha celem zlokalizowania potencjalnych schronień. Najczęściej obecność
(lub jej brak) i wielkość kolonii nietoperzy ocenia się po ilości, kształcie i składzie
odchodów na strychach. Stan kolonii, mimo licznych odchodów, może ulegać
zmianie, tzn. zgrupowanie letnie może zmienić kryjówkę. Jest to często występująca
strategia u nietoperzy, która pomaga uniknąć zagrożenia ze strony drapieżników.
Inwentaryzację prowadzono za pomocą detektora ultrasonicznego Lunabat
DFD-1 oraz rejestratora Zoom H1. Zebrany materiał poddano analizie komputerowej
w programie Cool Edit. Detekcja ultradźwięków emitowanych jako pulsy
echolokacyjne odbywała się metodą frequency-division. Tym sposobem oznaczyć
można do gatunku większość polskich nietoperzy, jednak dokładne rozróżnienie
gatunków z rodzaju nocek Myotis sp. jest niemożliwe, dlatego podczas
inwentaryzacji nietoperze z tej grupy oznacza się do rodzaju.
Osiedle Podzamcze charakteryzuje się stosunkowo nową zabudową złożoną
głównie z wysokich bloków mieszkalnych. Pomiędzy „szpalerami” budynków
rozpościera się otwarta przestrzeń, w której żerować mogą nietoperze takie jak
borowiec wielki Nyctalus noctula oraz mroczek późny Eptesicus serotinus.
Dodatkowo obecność latarni ulicznych zwabiając owady stwarza mikrosiedlisko, w
którym często żerują nietoperze, szczególnie mroczki późne. Przy granicy lasu w
kierunku północno-wschodnim od osiedla Podzamcze znajdują się starsze
zabudowania, na strychach których mogą znajdować się potencjalne kolonie
rozrodcze i schronienia dzienne. Tu wyróżnić można strych kościoła p.w. Św. Anny
oraz strych dawnej szkoły ewangelickiej.
Większą część zinwentaryzowanego terenu stanowi centralna część
Książańskiego Parku Krajobrazowego, w którego obszarze mieści się rezerwat
przyrody Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha oraz obszar specjalnej ochrony
siedlisk Natura 2000 Przełomy Pełcznicy pod Książem. Na obszarze Natura 2000
przedmiotem ochrony są trzy gatunki nietoperzy: nocek duży Myotis myotis, nocek
Bechsteina Myotis bechsteinii oraz mopek Barbastella barbastellus. Na badanym
terenie stwierdzono szereg zrujnowanych obiektów z podpiwniczeniami, pozostałych
po zabudowach zamku Stary Książ. Liczne kamienne wykroty stanowić mogą
potencjalne zimowiska dla nietoperzy. Wiele starych podpiwniczeń np.
nieistniejącego już gościńca Meierhof lub starej pompowni mają częściowo
przysypane rumoszem wejścia, co stanowi barierę do sforsowania dla człowieka,
dzięki czemu nietoperze mogłyby przeprowadzić hibernacje bez większych zagrożeń.
Dawne mosty kamienne na trasie spacerowej od strony Świebodzic z uwagi na liczne
szczeliny mogą służyć za schronienia dzienne oraz za hibernakulum dla gatunków
zimnolubnych np. mopkek Barbastella barbastellus. Ruiny Zamku Cisy na
północnym zachodzie Książańskiego PK również mogą stanowić potencjalne
hibernakulum, jednak stan zachowania pozostawia wiele do życzenia bezpieczeństwu
kryjówki. Prócz zrujnowanych zabudowań w KPK znajduje się nowy Zamek Książ,
w którego sztolniach i kanałach ciepłowniczych odnotowano pojedyncze zimujące
osobniki nocka dużego Mymotis myotis, nocka Bechsteina Myotis bechsteinii oraz
mopka. Na strychach zabudowań zamkowych mogą znajdować się potencjalne
kolonie rozrodcze nietoperzy kilku gatunków m.in. gacka brunatnego Plecotus
auritus czy szarego P. austriacus. W okolicach latarni na dziedzińcu zamku
stwierdzono żerowiska mroczka późnego oraz borowca.
Na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego występuje duże
zróżnicowanie siedliskowe, które jest przedmiotem ochrony powyższego obszaru
programem Natura 2000. Występują tu bardzo rzadkie zbiorowisko lasów klonowolipowych (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani), które są siedliskiem
priorytetowym i głównym przedmiotem ochrony tego obszaru. Należy wymienić
tutaj również ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) oraz kwaśne
dąbrowy (Quercetea robori-petraeae), które ze względu na ubogie runo stanowią
dogodne miejsce żerowania dla nocka dużego, który poluje na naziemne chrząszcze z
rodziny biegaczowatych. Siedlisko kwaśnych buczyn (Luzulo-Fagenion) jest obfitym
żerowiskiem dla mniejszych nietoperzy z rodzaju nocek oraz nietoperzy z rodzaju
karlik Pipisterllus. Płynące przez obszar KPK rzeki Pełcznica i Szczawnica stanowią
korytarz ekologiczny dla przemieszczania się nietoperzy oraz wodopój i miejsce
żerowiska. Zbiorniki wodne takie jak staw „poleśnicki” I i II oraz zbiornik Solna na
skraju lasu od strony Świebodzic są miejscem żerowania głównie dla nietoperzy z
rodzaju karlik oraz nocka rudego Myotis daubentonii. Granica lasu i pól uprawnych
lub łąk to miejsce żerowania karlików oraz nocków, a otwarta przestrzeń ponad
stanowi niszę ekologiczną dla borowca wielkiego.
W centralnej części KPK otaczającej Zamek Książ występują stosunkowo
liczne dziuplaste starodrzewia stanowiące kryjówki dzienne dla borowców wielkich
oraz nocków Bechsteina. Najstarszym drzewem a za razem pomnikiem przyrody jest
blisko 400-sta letni cis Bolko zlokalizowany w pobliżu ruin starej Szwajcarki.
3. Efekty inwentaryzacji stanowisk oraz miejsc związanych z aktywnością
roczną nietoperzy.
- obszary leśne: żerowisko nietoperzy z rodzaju nocek Myotis sp., karlika malutkiego
Pipistrellus pipistrellus i karlika większego P. nathusi, mroczka późnego Eptesicus
serotinus, gacków Plecotus sp., borowca wielkiego Nyctalus noctula oraz mopka
Barbastella barbastellus na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego. Rzeka
Pełcznica i potok Szczawnik oraz zbiorniki wodne na terenie Książańskiego PK–
żerowiska i wodopoje m.in. nocków i karlików - skraj lasu od strony Strugi; staw
„poleśnicki” I i II. Dolina rzeki Pełcznicy oraz potoku Szczawnik – korytarz
migracyjny oraz miejsce żerowiskowe.
- obszary zabudowane: osiedle Podzamcze, bloki (aktywność godowa i żerowiskowa
mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus, żerowisko mroczka późnego i borowca
wielkiego, potencjalne zimowiska borowca wielkiego oraz mroczków)
- strychy/poddasza/piwnice: strych Zamku Książ (schronienie letnie mroczka
późnego, nocków, gacków i karlików); potencjalne schronienie letnie gacków na
strychu Kościoła p.w. Świętej Anny oraz na strychy dawnej szkoły ewangelickiej
przy ul. wieniawskiego. Piwnice Zamku Książ – potencjalne zimowisko nietoperzy.
- sztolnie/kopalnie/ruiny na obszarze inwentaryzowanym: potencjalne zimowiska
nietoperzy - ruiny gościńca Meierhof; dawna pompownia – Książański PK; piwnica
pozostała po gospodzie Stara Szwajcarka; podpiwniczenia w ruinach Zamku Cisy
oraz szczeliny w pozostałych ścianach. Most Kamienny I i II (KPK) – potencjalne
zimowisko nietoperzy zimnolubnych tj. mopka. Pozostałości po starym pawilonie
restauracji (podpiwniczenia; elementy zabudowań Starego Książa) – potencjalne
zimowisko.
- opis zagrożeń wynikających z lokalizacji stanowisk nietoperzy: łatwy dostęp do
starych podpiwniczeń dla ludzi może stanowić zagrożenie dla nietoperzy w postaci
wybudzania z hibernacji. Nieprawidłowo przeprowadzone wiosenne uszczelnianie
bloków mieszkalnych na osiedlu Podzamcze może zablokować drogę ucieczki
wybudzającym się zwierzętom.
4. Rozpowszechnianie informacji o nietoperzach w swoim środowisku działania.
Rozpowszechnianie informacji o nietoperzach opierało się głównie na
pogadankach w szkole. Warto wspomnieć o rozpowszechnianiu informacji przez
rodziców uczestników w miejscach pracy oraz w gronie znajomych, gdyż stanowi to
istotną formę rozpowszechniania informacji (tzw. „pocztą pantoflową”) z uwagi
liczbę osób zaangażowanych w projekt LGP.
5. Szkolenie w zakresie budowanych skrzynek dla nietoperzy, ilość powieszonych
skrzynek.
W programie warsztatów przewidziane zostało szkolenie dotyczące budowy
drewnianych budek dla nietoperzy, które stanowią dodatkową pulę schronień letnich
oraz miejsc wychowywania młodych dla kolonii rozrodczych.
Na wstępie przedstawiono uczestnikom kilka przykładów gotowych budek w celu
zapoznania się z formą docelową. Następnie przeprowadzony został dokładny
instruktaż samodzielnego budowania drewnianych budek dla nietoperzy, zgodny z
zasadami BHP. Po wprowadzeniu teoretycznym oraz rozdaniu potrzebnych
materiałów podgrupy przystąpiły do własnoręcznego wykonania przedmiotu
szkolenia. Każda z podgrup ćwiczeniowych zasięgnąć mogła pomocy prowadzącego
w trakcie trwania zajęć. Uczestnicy wykonali dwa typy budek w ilości 7 sztuk.
Każdy mógł ozdobić swoja budkę oraz podpisać się na niej jako współautor. Po
zakończonej pracy warsztatowej grupa wspólnie wybrała się do lasu i zawiesiła budki
na drzewach.
W kwestii ilości budek planowanych do zawieszenia w przyszłości trwają
pertraktacje, jednak jest ona ściśle związana z decyzją administracji lasu.
6. Nagrania video, w tym video-opisy miejsc w których była prowadzona
inwentaryzacja.
W załączeniu.
7. Zajęcia z zasady działania i obsługi detektorów, zajęcia terenowe z nasłuchu
aktywności nietoperzy, ilość potwierdzonych miejsc aktywności nietoperzy:
Szkolenie przeprowadzone zostało na zajęciach terenowych, gdzie każdy z
uczestników miał możliwość natychmiastowego sprawdzenia zdobytych
umiejętności.
Przedstawiono pokrótce zasadę działania detektora ultradźwiękowego Lunabat
DFD-1, omówiono obsługę sprzętu począwszy od włożenia baterii, włączenia
detektora, wyregulowania głośności, odpowiedniego wykierowania mikrofonu,
podłączenia rejestratora Zoom H1, aż po wymianę kart pamięci oraz zgrywania
danych.
Uczestnicy w większości przyswoili w mig umiejętność obsługi detektora
ultradźwiękowego. Osoby, które z lekką niepewnością posługiwały się sprzętem w
każdej chwili mogły liczyć na pomoc prowadzącego.
Efekty pracy „słyszalne” były już po kilku-kilkunastu minutach od szkolenia. Każdy
z uczestników w pełnym skupieniu i nieskrywaną ekscytacją wsłuchiwał się w
przekształcone przez detektor pulsy echolokacyjne i aktywnie wyszukiwał ich w
swoim otoczeniu. Bardziej ciekawscy usiłowali nawet śledzić emitujące ultradźwięki
nietoperze w świetle latarki.
Kilkukrotna praca z detektorami opierała się na samodzielnym
przeprowadzaniu przez uczestników pieszych wycieczek w formie transektów
między innymi po osiedlu Podzamcze, Książańskim PK czy polach w okolicach
ogródków działkowych. Inwentaryzowano różne siedliska (teren zabudowany, pola,
skraj lasu, wnętrze lasu, okolice zbiorników wodnych) celem sprawdzenia składu
gatunkowego dla każdego siedliska. Zebrano znaczną ilość materiału, którą następnie
uczestnicy uczyli się na analizować przeznaczonym do tego programie
komputerowym Cool Edit.
Samodzielna praca w terenie przebiegała bez większych komplikacji. Choć
uczestnicy natrafiali na utrudnienia w postaci rozładowanych baterii czy
przepełnionych danymi kart pamięci to szybko uporali się z przeszkodami.
Ilość potwierdzonych stanowisk stwierdzonych podczas inwentaryzacji
nietoperzy wynosi 28.
8. Uwagi
brak