JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA W OCENIE ABSOLWENTÓW WYDZIAŁU

InŜynieria Rolnicza 6/2005
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
Katedra Maszynoznawstwa Rolniczego
Akademia Rolnicza w Lublinie
JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA W OCENIE ABSOLWENTÓW
WYDZIAŁU TECHNIKI ROLNICZEJ
Streszczenie
W pracy przedstawiono wyniki badań ankietowych dwóch pokoleń absolwentów kierunku technika rolnicza i leśna Akademii Rolniczej w Lublinie. Pytania kwestionariusza dotyczyły między innymi opinii absolwentów o programach nauczania i oceny uzyskanego wykształcenia. Nasuwają się między
innymi wnioski o konieczności dopracowanie systemu motywacji do uzyskiwania dobrych ocen, zweryfikowania programów studiów, staranniejszy
dobór tematów prac magisterskich, poprawę organizacji zajęć.
Słowa kluczowe: szkoła wyŜsza, technika rolnicza, badanie opinii, absolwenci
Wstęp
InŜynieria rolnicza to duŜy obszar wiedzy o charakterze interdyscyplinarnym. Szeroka dyskusja na forum akademickim wywołana opiniami Komitetu Techniki Rolniczej PAN i analizą programów studiów przedstawioną w publikacji prof. dr hab.
St. Pabisa [Pabis 1997], zapoczątkowała dopasowywanie programów studiów inŜynierii rolniczej do programów uczelni europejskich. W latach 1997 i 1998 Przegląd Techniki Rolniczej i Leśnej prowadził na swych łamach dyskusje programowe, w których swoje opinie przedstawiali naukowcy związani z inŜynierią rolniczą
[Szeptycki 1997]. Badania prowadzone wśród absolwentów kierunku technika
rolnicza i leśna w Akademii Rolniczej w Krakowie [Dąbkowski, RoczkowskaChmaj 2000], Akademii Rolniczej w Poznaniu [Górawska, Rzeźnik 2003] czy
w warszawskiej SGGW [Wawer, Murawski 2003], ogniskowały się przede
wszystkim na analizach ścieŜek zawodowych absolwentów. Ich autorzy wychodzili
bowiem z załoŜenia, Ŝe miarą wartości ukończonych studiów jest późniejszy sukces zawodowy. Biorąc pod uwagę krajowy, nieprzewidywalny rynek pracy – wnioskowanie o sukcesie absolwenta na podstawie miejsca zatrudnienia nie jest miarodajne. Warto więc przeanalizować, czy w ocenie samych absolwentów kierunku
65
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
Technika rolnicza i leśna tak wąska specjalizacja stwarza moŜliwość przystosowania się do trudnej sytuacji na rynku pracy oraz czy daje ona szansę pomyślnego
startu w karierze zawodowej. W 2001 roku Senat Akademii Rolniczej w Lublinie
przyjął uchwałę o sprawie wprowadzenia systemu zarządzania jakością kształcenia. Jednym z elementów tego systemu jest takŜe badanie opinii studentów i monitorowanie ich losów.
Cel i metoda badań
Celem przeprowadzonego na Wydziale Techniki Rolniczej w Lublinie eksperymentu było poznanie opinii absolwentów na temat przebiegu i organizacji studiów
oraz zbadanie jak wprowadzone zmiany wpłynęły na subiektywną ocenę jakości
kształcenia dwóch grup absolwentów, którzy uzyskali dyplomy w latach siedemdziesiątych i w roku 2000.
Badania przeprowadzono metodą ankietową. Ankieta składała się z instrukcji
wprowadzającej, wyjaśniającej cel badania i z listy pytań w działach: dane podstawowe, przygotowanie do studiów, studia, okres po studiach. Przebadano dwie
36-osobowe grupy absolwentów kierunku Technika rolnicza i leśna: absolwentów,
którzy ukończyli studia w latach 2000 i 2001 (19 osób za specjalności Technika
rolno-spoŜywcza i 17 osób ze specjalności Technika komputerowa w inŜynierii
rolniczej) oraz 36 absolwentów, którzy ukończyli studia w latach 1971, 1972
i 1973. Badania prowadzono w bezpośrednim kontakcie z respondentami.
Wyniki
Kierunek studiów feminizuje się. Na przestrzeni 30 lat udział kobiet wzrósł z 11
do 41%. Spadła natomiast liczba studentów pochodzących ze wsi (rys. 1). Obecnie
mamy o 20% więcej studentów z przygotowaniem zawodowym (absolwenci technikum) (rys. 2), co ma swoje odzwierciedlenie w trudnościach z realizacją przedmiotów podstawowych. Absolwenci z lat 2000, 2001 zdawali sobie jednak sprawę
z gorszego przygotowania do studiów i w 65% korzystali z kursów przygotowawczych.
Przy wyborze kierunku studiów absolwenci starszych roczników kierowali się
głównie zainteresowaniami, natomiast wśród młodszych w równym stopniu decydowały przypadek i zainteresowania. Świadczy to o niezdecydowaniu kandydatów
na studia, a takŜe o słabej promocji uczelni. Oferta kierunkowa uczelni tylko
w 15% pomaga w wyborze kierunku, a prestiŜ szkoły odgrywa rolę marginalną
(rys. 3).
66
Jakość kształcenia...
Miasto
do 30.
tys.
6%
Wieś
86%
Rys. 1.
Fig. 1.
100%
Miasto
powyŜej
30 tys.
8%
Miasto
do 30.
tys.
6%
Wieś
47%
Rok ukończenia 1971/1973
Rok ukończenia 1971/1973
Rok ukończenia 2000/2001
100%
80%
60%
60%
59%
40%
53%
40%
35%
33%
20%
20%
8%
0%
Liceum
ogólnokształcące
Fig. 2.
Rok ukończenia 2000/2001
Pochodzenie absolwentów
Graduates background
80%
Rys. 2.
Miasto
powyŜej
30 tys.
47%
12%
0%
Szkoła o profilu
rolniczym
Liceum
ogólnokształcące
Szkoła o profilu
rolniczym
Rodzaj ukończonej szkoły średniej
Type of high school finished
50%
Rok ukończenia 1971/1973
Rok ukończenia2000/2001
43,0%
40%
30%
23,5%
20%
20,0%
20,0%
15,0%
10%
7,0% 7,5%
8,0%
0%
Zainteresowania Przypadek
Pozycja (prestiŜ)
Oferta
uczelni
kierunkowa i
programowa
Uczelni
Rys. 3.
Fig. 3.
Powody wyboru uczelni i kierunku studiów
Reasons for choosing the school and studies
67
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
W czasie studiów wszyscy starsi absolwenci odbywali praktyki zawodowe, natomiast absolwenci z roczników 2000 i 2001 tylko w 33%.
Młodsi absolwenci (2000, 2001) w większym stopniu niŜ starsi uznają sposób
oceniania za sprawiedliwy, choć w obu grupach wiekowych prawie połowa nie
przywiązywała wagi do ocen i wcale nie zaleŜało im na dobrych ocenach. Jednak
tylko 35% absolwentów uwaŜa, Ŝe nie powinno się wystawiać ocen wartościujących, a jedynie oceniać zdał – nie zdał (rys. 4).
100%
Czy byłeś oceniany sprawiedliwie?
80%
82%
60%
40%
46%
20%
0%
Rocznik
1991/1973
100%
Rocznik
2000/2001
ZaleŜało ci na dobrych ocenach?
80%
58%
44%
Rocznik 1991/1973 Rocznik 2000/2001
100% Powinno się oceniać: zdał - nie zdał?
60%
56%
53%
20%
40%
46%
35%
20%
0%
0%
Rocznik
1991/1973
Rys. 4.
Fig. 4.
Nie przywiązywałeś wagi do stopni?
80%
60%
40%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Rocznik
2000/2001
Rocznik
1991/1973
Rocznik
2000/2001
Opinie na temat sposobu oceniania studentów (% odpowiedzi pozytywnych)
Opinions regarding student assessment methods (% of positive replies)
W obu grupach respondentów najwyŜszym uznaniem cieszą się nauczyciele akademiccy ze stopniem doktora. Jednak wśród starszych absolwentów prawie takie
samo (34%) uznanie mieli profesorowie. Młodsi absolwenci, w większości, uznają
autorytet doktorów (50%) i dr hab. (30%), natomiast praca profesorów najwyraźniej nie znajduje w ich oczach uznania. Obie grupy wiekowe respondentów w podobny sposób oceniają pracę dydaktyczną asystentów (10% uznanie) (rys. 5).
68
Jakość kształcenia...
50%
50%
Rocznik 1971/1973
45%
40%
Rocznik 2000/2001
30%
35%
30%
34%
30%
25%
10%
15%
10%
5%
17%
15%
20%
11%
10%
3%
0%
0%
0%
0%
0%
Mgr
Rys. 5.
Fig. 5.
Mgr inŜ.
Dr
Dr hab..
Doc.
Prof.
nadzw.
Prof. zw.
Uznanie dla poszczególnych grup nauczycieli akademickich
Appreciation given to individual groups of academic teachers
W związku z bardzo duŜymi róŜnicami w programach studiów, pytania dotyczące
zmian w planach nauczania skierowano tylko do młodszych respondentów.
Absolwenci oczekiwaliby zmniejszenia liczby wykładów (zwłaszcza z przedmiotów rolniczych), i zwiększenia liczby ćwiczeń (z informatyki, języków obcych,
sieci komputerowych), lecz oszczędnościowa polityka uczelni odwraca tę proporcję. Prawie 20% studentów jest zdania, Ŝe naleŜałoby zwiększyć liczbę przedmiotów odnoszących się do współczesnych potrzeb (takich jak: zastosowania informatyki, administrowanie siecią, systemy operacyjne, programowanie) i usunąć
przedmioty tradycyjne (wszystkie rolnicze, maszyny rolnicze, teorię maszyn i mechanizmów, doradztwo w produkcji roślinnej i zwierzęcej) i co dziwne, takŜe bioinŜynierię (rys. 6).
Prace magisterskie starszych roczników były prawie w 60% oceniane jako całkowicie zbieŜne ze studiowaną specjalnością, natomiast prace młodszych absolwentów tylko w 41% (rys. 7).
Zarysowały się duŜe róŜnice miedzy badanymi grupami w ocenie efektów studiów.
Starsi, z pozycji prawie 30-letniego doświadczenia zawodowego, oceniają je
głównie w jako średnie lub bardzo dobre (rys. 8).
69
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
Zwiększyć liczbę
Zmniejszyć liczbę
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
60% 59%
28%
24% 21%
40%
18%
41%
29%
26%
20%
12%
6%
Rys. 6.
0%
ZbieŜny w
100%
3%
Przedmioty Wykłady
Ćwiczenia
Postulowane zmiany w struk- Rys. 7.
turze kształcenia
Postulated changes in educa- Fig. 7.
tional structure
Fig. 6.
63% 61%
70%
63%
60%
50%
37%
40%
38%
40%
31%
30%
30%
20%
20%
8%
31%
17%
bardzo dobrze
bardzo dobrze
niedostatecznie
62%
70%
60%
70%
60%
48%
43%
61%
49%
45%
50%
40%
40%
23%
31%
30%
15%
20%
niedostatecznie
Umiejętność uczenia sie
Wiedza specjalistyczna
9%
20%
8%
6%
10%
10%
0%
0%
bardzo dobrze
Rys. 8.
Fig. 8.
20%
0%
0%
30%
31%
10%
0%
10%
50%
ZbieŜny w
30%
ZbieŜność tematyki pracy magisterskiej z kierunkiem studiów
Convergence of the master’s
thesis topic with studies
70%
60%
50%
18%
8%
8%
Umiejętność podejmowania decyzji i
rozwiązywania problemów
Wiedza ogólna
70
Absolwenci 1971/1973
Absolwenci 2000/2001
średnio
niedostatecznie
Ocena efektów studiów
Assessment of the results of studies
bardzo dobrze
średnio
niedostatecznie
Jakość kształcenia...
Najsłabszym punktem, w ocenie tej grupy respondentów, jest umiejętność podejmowania decyzji. Natomiast młodsi absolwenci, oceniają efekty studiów w większości jako średnie i niedostateczne. Najgorzej oceniają oni uzyskaną wiedzę specjalistyczną (62%) oraz umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania
problemów (31%). Zadowolenie ze studiów jest wyraźnie większe wśród absolwentów starszych (81%). Wśród młodszych tylko 50% podziela tę opinie. Przyczyny
niezadowolenia starszych absolwentów to raczej zmęczenie zawodem (wolałbym studiować co innego), natomiast młodsi uwaŜają, Ŝe jest zbyt duŜo zajęć niezwiązanych ze
specjalnością (35%), i Ŝe organizacja zajęć jest słaba (26%). Młodsi tylko w 13% za
powód do niezadowolenia uznają brak moŜliwości zatrudnienia, starsi – w 22%
(rys. 9). Pomimo tak licznie wymienianych istotnych powodów do niezadowolenia,
połowa absolwentów z obu grup wiekowych poleciłoby swemu dziecku studia na Wydziale Techniki Rolniczej.
45%
50%
35%
40%
26%
30%
22%
20%
22%
17%
13%
11%
9%
10%
0%
0%
Słaba
organizacja
zajęć
Rys. 9.
Fig. 9.
Za duŜo zajęć Brak moŜliwości
nie związanych zatrudnienia po
ze specjalnością tym kierunku
Inny powód
W olałbym
studiować coś
innego
Powody niezadowolenia ze studiów
Reasons for dissatisfaction with the studies
Znamienne jest, Ŝe większość (60-70% w obu grupach wiekowych) respondentów
ocenia swoją pozycję społeczną jako dobrą (rys. 10). Pozycję zawodową jako
dobrą określa 49% starszych i 37% młodych absolwentów. AŜ 42% młodszych
absolwentów uznaje swoje połoŜenie materialne za dobre, 29% za dostateczne
i 29% za złe. Wśród starszych 17% uznaje, Ŝe ich sytuacja materialna jest bardzo
dobra, a 37%, Ŝe dobra. Są to wyniki zaskakująco pozytywne w porównaniu
z analogicznymi opiniami uzyskiwanymi w sondaŜach dotyczących całego społeczeństwa.
71
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
Pozycja zawodowa
70%
49%
60%
47%
37%
50%
40%
30%
21%
18%
12% 12%
20%
6%
10%
0%
Bardzo dobra
70%
Dobra
61%
Dostareczna
Niedostateczna
Pozycja społeczna
70%
60%
50%
40%
30%
21%
12%
20%
9% 12%
9%
6%
10%
0%
Bardzo dobra
Dobra
Dostareczna
70%
Niedostateczna
PołoŜenie materalne
60%
50%
42%
37%
40%
29%
29%
23%
23%
30%
17%
20%
10%
0%
0%
Bardzo dobra
Dobra
Dostareczna
Niedostateczna
Rys. 10. Ocena aktualnej sytuacji absolwentów
Fig. 10. Estimation of the current situation of graduates
72
Jakość kształcenia...
Podsumowanie
Analiza opinii absolwentów Wydziału Techniki Rolniczej w Lublinie potwierdza
tezę o konieczności zweryfikowania programów studiów. Postulaty dotyczące
zmiany proporcji między wykładami i ćwiczeniami byłyby zgodne z wytycznymi
CIGR (Pabis 1997). lecz sugestie byłych studentów, dotyczące usunięcia z programu studiów niektórych przedmiotów rolniczych i podstawowych technicznych
na rzecz przedmiotów „informatycznych” świadczą, Ŝe przy wyborze kierunku
studiów nie brali oni pod uwagę całokształtu oferty uczelni rolniczej i Ŝe ich toŜsamość zawodowa jest niesprecyzowana. Tym niemniej warto zastanowić się nad
poprawą proporcji między przedmiotami związanymi bezpośrednio z daną specjalnością a pozostałymi przedmiotami, których obecność w programach studiów wynika wyłącznie z zaleceń tzw. minimów programowych. Nie naleŜy tez lekcewaŜyć
krytycznych uwag absolwentów dotyczących organizacji zajęć.
Przedstawione tu opinie dotyczące przebiegu studiów skłaniają do powaŜnej
refleksji nad istniejącym systemem motywacji do uzyskiwania dobrych ocen
i potrzebą jego unowocześnienia (choćby poprzez modyfikację zasad przyznawania stypendiów). Niezbędna jest teŜ większa dbałość o dobór tematów prac magisterskich, by były one zgodnie ze specjalizacją. Trudnym, lecz niezbędnym zadaniem jest zapewnienie wszystkim studiującym odbywania praktyk zawodowych.
W świetle uzyskanych wyników alarmujący jest spadek prestiŜu profesorów. NaleŜałoby więc zastanowić się, czy awans naukowy nie jest okupiony obniŜeniem
zaangaŜowania dydaktycznego, a jeśli tak, to jak pogodzić te dwie przeciwstawne
sfery.
Mimo bardzo pozytywnej oceny zawodowej i społecznej pozycji absolwentów nie
naleŜy lekcewaŜyć ich krytycznych uwag dotyczących poziomu nauczania w zakresie wiedzy specjalistycznej. Formułując te uwagi kierują się oni zapewne własnymi doświadczeniami zawodowymi, co powinno skłaniać do powaŜnej refleksji
nad jakością i aktualnością treści przekazywanych przez uczelnię w procesie
kształcenia. Wydaje się równieŜ, Ŝe w procesie nauczania mocno zaniedbanym
obszarem jest kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji i rozwiązywania
problemów.
Bibliografia
Dąbkowski J., St. Roczkowska-Chmaj. 2000. Status społeczny absolwentów
Wydziału TiER Akademii Rolniczej im. Kołłątaja w Krakowie. InŜynieria Rolnicza. 8. 289-297.
73
Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan
Górawska M., Rzeźnik Cz. 2003. Absolwenci Techniki Rolniczej i Leśnej Akademii Rolniczej w Poznaniu. Wyniki badań ankietowych absolwentów z lat 1971–
1982. Acta Scientiarum Polonorum, Technika Agraria. Ar Lublin 2 (2). 9-15.
Szeptycki A. 1997. Kilka uwag o programach studiów na kierunku technika rolnicza. Przegląd Techniki Rolniczej i Leśnej. 10.
Pabis St. 1997. Kształcenie w inŜynierii rolniczej wobec aktualnych i przyszłych
potrzeb rolnictwa w Polsce. InŜynieria Rolnicza. 1. 21-32.
Wawer M., p. Murawski. 2003. Losy zawodowe absolwentów Wydziały InŜynierii
Produkcji SGGW w Warszawie. Problemy InŜynierii Rolniczej. 4. 5-16.
EDUCATION QUALITY IN THE OPINION
OF GRADUATES OF THE FACULTY
AGRICULTURAL AND FOREST TECHNOLOGY
Summary
The paper presents results of a survey among two generations of graduates of agriculture and forest technology courses at the Lublin University of Agriculture. The
questions concerned, among others, the former students’ opinion on the course
programme and evaluation of the education quality. The results indicate the necessity of implementing more efficient system of motivating students to perform better. Moreover, the course programmes should be verified, subjects of dissertations
chosen more carefully and the course organisation improved.
Key words: graduates, agricultural and forest technology, survey
74