Sięgnijmy do korzeni... Dywizją dowodzili kolejno:

Sięgnijmy do korzeni...
W połowie 1943 r. na Wołyniu utworzono pierwsze oddziały partyzanckie do obrony ludności polskiej
przed szalejącym terrorem nacjonalistów ukraińskich. Szczyt rozwoju tych oddziałów przypada na styczeń maj 1944 r., spowodowany szybkim zbliżaniem się frontu wschodniego i
koniecznością przejścia do otwartych działań bojowych przeciw Niemcom w
ramach planu "Burza". Z istniejących już ugrupowań partyzanckich, sił
samoobrony oraz zmobilizowanych oddziałów konspiracyjnych sformowano 27.
Wołyńską Dywizję Piechoty AK liczącą 6558 żołnierzy.
Utworzono dwa zgrupowania pułkowe: kowelskie o kryptonimie "Gromada" w
składzie pięciu batalionów piechoty ("Sokoła", "Jastrzębia", "Trzaska", "Korda",
"Siwego") i szwadronu kawalerii ("Hińczy") oraz włodzimierskie
o kryptonimie "Osnowa" składające się z
trzech batalionów piechoty ("Bogorii"
a od 08.04.1944 r. "Zająca", "Lecha",
"Łuny"), samodzielnej kompanii
("Sokoła II") i szwadronu kawalerii ("Jarosława").
Ponadto dywizja posiadała batalion piechoty ("Gzymsa") będący
dyspozycyjnym oddziałem dowódcy dywizji, pododdziały łączności,
saperów, rozpoznawcze oraz służby kwatermistrzowskie, służbę zdrowia
(dwa szpitale), żandarmerię, duszpasterstwo i inne.
Dywizją dowodzili kolejno:
płk Kazimierz Bąbiński
ps. "Luboń",
ppłk Jan Wojciech Kiwerski
ps. "Oliwa",
mjr Jan Szatowski
ps. "Kowal",
mjr Tadeusz Sztumberk - Rychter
ps. "Żegota"
i płk Jan Kotowicz ps. "Twardy".
Działania bojowe 27. WDP AK w ramach planu "Burza", w swej początkowej fazie objęły obszar
czterech powiatów, rozciągających się od Styru do Bugu i od szosy Łuck - Włodzimierz Wołyński do linii
kolejowej Kowel - Dorohusk. Następnie przeniosły się na teren południowego Polesia i zakończyły sie na
Lubelszczyźnie. W działaniach bojowych 27. WDP AK można wyodrębnić następujące etapy:
 działania prowadzone w obronie ludności polskiej zagrożonej przez nacjonalistów ukraińskich (wiosna 1943
r. - początek 1944 r.);
 mobilizacja oddziałów konspiracyjnych i formowanie dywizji, walki o poszerzenie bazy operacyjnej do
działań w ramach planu "Burza" (początek stycznia 1944 r. - koniec marca 1944 r.);
 udział w operacji kowelskiej (2 - 21 kwiecień 1944 r.);
 walki na Polesiu (22 kwiecień - 9 czerwiec 1944 r.);
 udział w akcji "Burza" na Lubelszczyźnie (10 czerwiec - 25 lipiec
1944 r.).
Na szczególną uwagę zasługuje udział 27. WDP AK w operacji
kowelskiej. Prowadzone przez trzy tygodnie walki z regularnymi
jednostkami wojsk niemieckich miały charakter działań frontowych.
Dywizja utrzymywała i
kontrolowała znaczny obszar między
Turią i Bugiem (około 800 km2)
blokując wyjście Niemców na
skrzydło wojsk sowieckich
działających na kierunku kowelskim. Działania dywizji w tym rejonie
stworzyły groźbę przerwania linii komunikacyjnej Chełm - Luboml - Kowel,
co zmuszało Niemców do wydzielenia znacznych sił do obrony tego ważnego
szlaku komunikacyjnego.
Współdziałanie z Armią
Czerwoną układało się różnie. 27.
WDP AK wsparła wkraczające na
Wołyń oddziały wojsk sowieckich w
walce z cofającymi się Niemcami.
Nie poddała sie jednak naciskom
zmierzającym do
podporządkowania dywizji
Armii Czerwonej. W
walkach frontowych
wojska sowieckie
korzystały z pomocy wojskowej dywizji
i uznawały ją w zasadzie jako część Polskich Sił Zbrojnych,
wykonujących rozkazy legalnych władz polskich w Warszawie i
Londynie.
Po zajęciu terenu dochodziło jednak do incydentów rozbrajania i
aresztowań żołnierzy dywizji.
Realizacja planu "Burza" na Wołyniu i Polesiu miała także wymiar polityczny. Obecność dywizji na
Wołyniu świadczyła o tym, że państwo polskie istnieje i walczy, posiada legalne władze państwowe
podtrzymujące ciągłość niepodległego bytu RP oraz siłę zbrojną walczącą w kraju. Dywizja występowała jako
gospodarz ojczystych terenów, bowiem w oparciu o prawo międzynarodowe broniła terytorialnego status quo
Polski sprzed 1939 r.
27. WDP AK była największą jednostką partyzancką nieprzerwanie działającą przez siedem miesięcy
jako zwarty i zorganizowany związek taktyczny. Dywizja zapoczątkowała akcję "Burza" i najdłużej realizowała
jej założenia na Wołyniu i Lubelszczyźnie, trzykrotnie okrążana przez przeważające siły wojsk niemieckich
(lasy mosurskie, lasy szackie, lasy parczewskie) nie dała się zniszczyć - przebiła się z okrążenia i podejmowała
dalsze działania, aż do podstępnego rozbrojenia przez wojska sowieckie w dniu 25 lipca 1944 r. pod
Skrobowem. Na swoim 600 km szlaku bojowym 27. WDP AK poniosła straty wynoszące 626 zabitych, około
400 rannych, 195 wziętych do niewoli i 1320 zaginionych. Straty zadane nieprzyjacielowi szacuje się na około
750 zabitych, 1000 rannych i 348 wziętych do niewoli. Niewymierny wysiłek żołnierzy 27. WDP AK,
bezgraniczna wola walki o wolność Ojczyzny nie zostały docenione w powojennym 50 - leciu. Dlatego dziś
staramy się przekazać młodym pokoleniom nasze doświadczenia, aby ta skromna, ale jakże istotna cząstka
historii walk o niepodległość Polski nie została zapomniana.