Stanisław Kostanecki (1860 - 1910)

Stanisław Kostanecki (1860 - 1910)
Chemik organik urodzony 16 kwietnia 1860 roku w Myszakowie niedaleko Zagórowa.
Kształcił się w gimnazjum realnym w Poznaniu, gdzie zetknął się z profesorem
Teodorem Krugiem, wykładowcą chemii. To on zaszczepił młodemu Kostaneckiemu
zamiłowanie do tej dziedziny nauki. Kiedy Stanisław był już znanym naukowcem,
każdą swoją nową publikację przesyłał prof. Krugowi z osobistą dedykacją.
Szkołę średnią ukończył w 1881 roku. Następnie rozpoczyna studia na Wydziale
Filozoficznym Uniwersytetu w Berlinie. Uczęszcza na wykłady z zakresu chemii
organicznej i nawiązuje współpracę z prof. Liebermannem. Pracuje w jego
laboratorium do 1886 roku. Właśnie tam wykonuje swoje pierwsze prace naukowe, m.
in. dotyczyły one syntezy barwników azowych. Przy ówczesnym stanie wiedzy
chemicznej i technicznej praca nad barwnikami organicznymi, których cząsteczki
cechują się niezwykle skomplikowaną strukturą, była bardzo mozolna. Czasami miała
w sobie coś z działań detektywa, często wymagała poruszania się w dziedzinie
dosłownie po omacku. Oznaczało to niezliczone serie doświadczeń, często
nieprzespane noce i ciągłe narażanie na działanie szkodliwych substancji.
W 1887 roku Stanisław wyjeżdża z Berlina do Alzacji. W Miluzie podejmuje pracę u
prof. Noeltinga. Doświadczenia Kostaneckiego zmierzają do wyjaśnienia związku
między budową chemiczną związków organicznych, a ich właściwościami
barwnikowymi. Powoli zarysowują się zręby jego teorii barwliwości. W ciągu trzech lat
pobytu w Miluzie opracowuje bardzo istotną, ze względu na praktyczne zastosowanie,
teorię barwienia na zaprawach.
Od 1890 roku aż do przedwczesnej śmierci Stanisław Kostanecki był kierownikiem
katedry chemii organicznej w Bernie. Tam wykonał swoje najważniejsze prace
badawcze, które dotyczyły chemii flawonoidów - żółtych barwników roślinnych.
Kostanecki wraz ze swoimi uczniami (wypromował 161 doktorów) jest twórcą chemii
flawonoidów, ważnego rozdziału chemii organicznej, i chemii barwników.
W 1893 roku ustalił, że znana już wcześniej chryzyna (żółty barwnik znajdujący się w
pąkach topoli), jest pochodną substancji, którą nazwał w 1895 roku flawonem (od łac.
flavus - jasnożółty).
W 1898 roku przedstawił hipotezę, że wiele rozpowszechnionych w roślinach
(zwłaszcza w owocach i warzywach) żółtych barwników jest pochodnymi macierzystej
substancji - flawonu.
Ostatecznym potwierdzeniem struktury barwników flawonowych była ich pełna
synteza, co Kostaneckiemu udało się zrealizować w 1899 roku za pomocą metody
znanej jako reakcja nosząca jego nazwisko („reakcja Kostaneckiego”),
która ma cechy metody ogólnej.
Kostanecki w ciągu życia wykonał ponad 2000 analiz. Zajmował się teorią związków
organicznych, barwników i barwienia. Należy wspomnieć, że wielu uczniów
Kostaneckiego pochodziło z Polski. Znaczna część z nich wniosła istotny wkład do
chemii i biochemii. Do najwybitniejszych należeli Wiktor Lampe i Kazimierz Funk
(jeden z twórców nauki o witaminach).
Stanisław Kostanecki całe swoje życie poświęcił chemii, nigdy nie założył rodziny.
Opublikował blisko 200 prac naukowych w języku polskim i niemieckim. Cieszył się
dużym szacunkiem wśród społeczności akademickiej własnego uniwersytetu oraz w
środowisku chemików szwajcarskich.
Profesor przez całe życie utrzymywał ścisłe związki z ośrodkami naukowymi na
ziemiach polskich. Od 1905 roku był członkiem krakowskiej Akademii Umiejętności.
W 1890 roku otrzymał propozycję objęcia stanowiska rektora Uniwersytetu w Bernie,
lecz jej nie przyjął, gdyż obawiał się, że zarządzanie uniwersytetem, uniemożliwi mu
poświęcenie się w pełni pracy naukowej.
W 1909 roku został wybrany prezesem Szwajcarskiego Towarzystwa Chemicznego.
4.03.2017
www.informatyk24.nazwa.pl/zagorow_zsp/ // strona 1/2
Za swój dorobek naukowy był wielokrotnie odznaczany medalami przez różne
stowarzyszenia naukowe i przemysłowe. Kostanecki otrzymał m.in. medal Le Blanca,
wielki złoty medal Lavoisiera i Krzyż Legii Honorowej od rządu francuskiego.
W 1910 roku Stanisław Kostanecki ciężko zachorował. Prawdopodobnie dolegliwości
zaczęły się od zapalenia wyrostka robaczkowego. Niebawem choroba rozszerzyła się
na inne narządy jamy brzusznej. Pomimo intensywnego leczenia, w którym
uczestniczył także brat Stanisława, Kazimierz, choroby nie udało się opanować.
Profesor Stanisław Kostanecki zmarł w Würzburgu 15 listopada 1910 roku,
przeżywszy zaledwie 50 lat. Jego zwłoki przewieziono do Polski i pochowano w
Kazimierzu niedaleko Łodzi.
Łukasz Parus
Powyższy biogram opracowałem na podstawie:
Lewicki Robert, Bracia Kostaneccy. Związki z Ziemią Zagórowską, Zagórów 1993.
Lampe Wiktor, Stanisław Kostanecki. Życie i działalność naukowa, Warszawa 1957.
4.03.2017
www.informatyk24.nazwa.pl/zagorow_zsp/ // strona 2/2