FULL TEXT

R
E
C
E
Colin Barnes, Geof Mercer: Niepełnosprawność. Wydawnictwo Sic! Warszawa
2008, ss. 220
Autorzy książki to uznani na świecie specjaliści zajmujący się badaniami
niepełnosprawności, a przede wszystkim
wieloma aspektami rozwoju idei niepełnosprawności. Kwestie omawiane w siedmiu
rozdziałach recenzowanej publikacji to:
teoretyczne i pragmatyczne pojmowanie
niepełnosprawności, miniony i komparatywny punkt widzenia, doświadczenie
upośledzenia i niepełnosprawności, zawodowa i polityczna ingerencja w życie osób
niepełnosprawnych, polityka niepełnosprawności, polityka społeczna i obywatelstwo, kultura niepełnosprawności.
Trudno wybrać właściwy termin dla
określenia zjawiska niepełnosprawności
czy upośledzenia, jednak dominującym
odniesieniem zarówno do jednego, jak
i drugiego pojęcia powinna być tragedia osobista. Jednocześnie zaangażowanie
osób niepełnosprawnych w procesy zmian,
upolitycznienie ich trudności tworzy alternatywę i zachęca do poszukiwania jak najmniej naznaczającego określania niepełnosprawności. Nowe płaszczyzny badawcze
ukazują różne modele niepełnosprawności
w dziedzinie polityki, ekonomii, kultury i
społeczeństwa. Kwestia nowego nazewnictwa będzie przedmiotem dyskusji na
forum międzynarodowym przez długie
lata, obecnie jednak częściej spotkamy się
z określeniem: osoby niepełnosprawne niż
osoby upośledzone.
Ograniczenie codziennego obywatelskiego funkcjonowania osób niepełnosprawnych tylko do prywatnej sfery życia
wiąże się bezpośrednio ze społeczną presją.
Wykluczenie tej grupy osób powoduje jej
niekorzystna sytuacja finansowa, bezradność, etykietyzacja kulturowa. Kapitalizm
przemysłowy, nawet jeśli uznawał potrzeby osób niepełnosprawnych, zinstytucjonalizował ich życie poprzez działania charytatywne, szpitale, przytułki itd. Rodziło
to u wielu pokoleń poczucie zależności,
bezsilności, frustrację.
394
N
Z
J
E
Pozornie wypracowany model partycypacji osób niepełnosprawnych w
życiu społecznym pokazuje, jak mocno
struktura wykluczenia jest zakorzeniona w systemach państwowych czy społecznych. Świadczy o tym niski odsetek
miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych,
niższy poziom wykształcenia tych osób,
szereg barier architektonicznych, małe
prawdopodobieństwo skorzystania z różnych form wypoczynku. Dosyć łatwo więc
dostrzec, jak trudno jest dokonać słusznych wyborów życiowych osobom niepełnosprawnym, by móc w pełni uczestniczyć
w życiu społecznym. Podziały społeczne,
wykluczenie nie dotyczą tylko niepełnosprawnych. Istnieją one również w takich
kategoriach społecznych, jak: płeć, rasa,
wiek. Badania wykazują, że odrzucenie
nie spotyka ludzi o odmiennej orientacji
seksualnej czy pochodzeniu z niższych
klas społecznych.
Współcześnie niektórzy badacze są za
tym, by wrócić do terminu „upośledzenie”,
gdyż pomaga on lepiej zrozumieć, czym
ono jest. Szeroko pojęte skutki upośledzenia trudno jednak zestawić z definicjami
niepełnosprawności. W literaturze odnotowuje się zarówno podejście kategorialne, jak i relacyjne. Jak wskazują badacze,
korzystniejszą formą z punktu widzenia
pełnosprawnych członków społeczeństwa
i niepełnosprawnych jest podejście relacyjne. Relacyjność koncentruje się bardziej na likwidowaniu wszelkich barier
wykluczenia niż na analizie ograniczeń
funkcjonalnych tych osób. Bardzo enigmatycznie podjęto dyskusję na temat życia z
chorobą przewlekłą i niepełnosprawnością. Wiadomo, iż ciało jest siłą sprawczą,
jednak nigdy wcześniej ciało nie było
poddawane tylu eksperymentom co dziś.
Wnioski powinny być punktem wyjścia
do dalszych badań nad niepełnosprawnością – relacją między materialnym ciałem a
aktualnym doświadczaniem cielesności.
Historycznie kultura niepełnosprawności ukazuje upośledzający, podzielony
wizerunek tych osób. Przez lata ludzie
niepełnosprawni byli izolowani od sieSZKO£A SPECJALNA 5/2009
RECENZJE
bie i nie mieli szans na integrację. W
dobie współczesnych przemian, świadomi swoich odmienności, różnorodności kreują na nowo własny kulturowy
wizerunek. Organizacje tworzone i kierowane przez osoby niepełnosprawne,
znające swoje ograniczenia i potrzeby,
realizują konsekwentnie zbiorowe cele.
Niepełnosprawność coraz częściej jest
zagadnieniem politycznym. Mass media
kreują kulturę niepełnosprawności, która
ma wspomagać pozytywną samoidentyfikację osób niepełnosprawnych.
Aktywizacja polityczna osób niepełnosprawnych pozwoliła zrealizować plany,
które prawnie przeciwdziałają dyskryminacji. Odchodzi się od takiej polityki niepełnosprawnych, kiedy tworzono grupy
nacisku, a działalność partii politycznych
nakierowana była na postulaty niepełnosprawnych jedynie w kampanii wyborczej.
Nowy ruch społeczny to próba dominacji
kulturowej, zwrócenie uwagi na różnicowanie niepełnosprawności.
Literatura przedmiotu w dużej mierze
koncentruje się na praktycznych działaniach: budowaniu systemów wczesnego
wspomagania, edukacji, mieszkalnictwa,
zwiększaniu przychodów osób niepełnosprawnych. Liczne publikacje dostarczają cennych wskazówek jak działać.
Zapomina się jednak o socjologicznym
wymiarze życia tych osób. Brakuje opracowań dotyczących systemów wierzeń,
kulturowych reakcji i postaw, możliwości życiowych po skończeniu edukacji,
polityki społecznej. Globalizacja niepełnosprawności dotyka również kraje trzeciego
świata, w których nie ma naukowców,
ośrodków badań, ludzi pracujących z/dla
niepełnosprawnych. Projekty badawcze,
SZKO£A SPECJALNA 4/2009
wyznaczone nowe cele w trendach współczesnego świata mówią jednak o problemie niepełnosprawności w miejscach,
gdzie do niedawna jeszcze postępowano
tak jak z niepełnosprawnymi w starożytnej Sparcie.
Apeluje się o popieranie zaangażowania w naukę osób z różnorodnymi niepełnosprawnościami. Znajomość problematyki, podejście wielowymiarowe, systematyzacja doświadczeń, wprowadzanie
nowych rozwiązań i ich rutynizacja pomogą zmienić dotychczasową perspektywę
pojmowania niepełnosprawności.
Jako pedagog specjalny przeczytałam
monografię z dużym zainteresowaniem,
jednak wnioski płynące z tej lektury są dla
mnie, jak i dla każdego polskiego czytelnika dosyć smutne. Po pierwsze, rzadko
na polskim naukowym gruncie poruszana jest problematyka niepełnosprawności
w aspekcie socjologicznym. Po drugie,
według amerykańskich i brytyjskich badaczy nie ma konieczności koncentrowania
się na rozwiązaniach systemowych wczesnego oddziaływania psychologiczno-pedagogicznego. W Polsce jednak w dalszym
ciągu brakuje systemowych rozwiązań
wczesnego wspomagania, mieszkalnictwa
dla niepełnosprawnych, a współpraca specjalistów jest niedostateczna.
Książka jest interesującym studium
wiedzy o przedmiocie, jakim jest niepełnosprawność. Przejrzysta struktura
monografii, przystępnie wyłożone treści skłaniają niejednokrotnie do refleksji.
Polecam ją szczególnie tym z Państwa,
którzy pragną zrozumieć niepełnosprawność drugiego człowieka w aspekcie wielowymiarowym.
Bernadetta Węcławik
395