Pamięć i zapominanie

Weronika Kois
Pamięć i zapominanie
Każdy zwykły przedmiot, który widzimy na co dzień, może być dla jednych nic
nieznaczący, a innym może przypominać bardzo ważne wydarzenia z ich życia. Ławka w
parku może wiązać się z osobą, z którą się tam kiedyś siedziało, kredki z pierwszym
samodzielnym rysunkiem w dzieciństwie. Zdjęcia przypominają i uwieczniają konkretne
sytuacje dziejące się w danym momencie. Są zatrzymaniem chwili, ułamku, sekundy życia. Z
początku dane miejsce czy rzecz, a nawet utwór muzyczny może przywoływać całkiem inną
myśl niż za kilka lat. Nowsze wydarzenia wskaują na miejsca tych starszych, ale niektórych
sytuacji nie zapomina się. Są tak głęboko utkwione w naszej podświadomość, że nie da się ich
nie pamiętać. Czym w ogóle jest pamięć? Zdolnością do rejestrowania i ponownego
przywoływania wrażeń zmysłowych, obrazów, a także emocji. Jednak, gdy zapytamy kilka
osób o jakieś wspólne dla nich wydarzenie, każdy opowie tę sytuację trochę inaczej. Wszyscy
z osobna o to zapytani widzą ten sam, a jednak różniący się obraz. Dzieje się tak dlatego, że
ludzkie umysły nie są w stanie zarejestrować wszystkich szczegółów i tam, gdzie są braki,
nasuwają wątki z innych zdarzeń. Mogą to być fakty z opowieści znajomych, książek czy
nawet filmów. Wszelkie przedmioty widziane codziennie mają w sobie jakąś historię, jakąś
pamięć o czymś. Nie mają jej tylko jednej, mają ich tyle, ile ludzi na świeci miało z nimi
styczność.
Czy da się w jakiś sposób zapobiec utraty pamięci u ludzi starszych? W pażdzierniku
2014 roku „The Guardian” doniósł, że czekolada może powstrzymać zaniki pamięci u osób w
wieku 50-69 lat. Niezwykłe właściwości czekolady poprawiają przepływ krwi w części
mózgu odpowiezdialną za pamięć trwałą. Odkrycie naukowców to pierwszy dowód na to, że
utratę pamięci można cofnąć przez stosowanie odpowiedniej diety. To także pierwsze badanie
żywieniowe, które wskazało, że zmiany w konkretnej części mózgu odpowiadają za zanik
pamięci u osób starszych. Naukowcy przygotowali napój kakaowy dla próby 37 osób
starszych. Każdy z badanych codziennie, przez trzy miesiące spożywał jeden kubek
czekolady. Nie każdy napój miał taki sam skład. Część z nich zawierała dużą ilość flawonoli,
czyli naturalnych przeciwutleniaczy znajdujących się w kakao, herbacie czy owocach. Inne
napoje nie zawierały żadnych podobnych związków. Wyniki badań wykazały, że spożywanie
czekolady, bogatej w flawonole, poprawia stan zdrowia naczyń krwionośnych w części
mózgu odpowiedzialnej za pamięć. Jeśli uczestnik badania przez rozpoczęciem specyficznej
diety miał pamięć typowego 60-latka, to po 3 miesiącach kondycja jego mózgu była typowa
dla 40-, a może nawet 30-latka – powiedział Scott Small, profesor neurologii i dyrektor
Centrum Badań Chorób Alzheimera w Instytucie Tabu na Columbia Universiti Medical
Center. Liz Coulthard, wykładowca na Uniwersytecie w Bristolu, dodaje jednak „Do
optymistycznych wyników podeszliśmy jednak z dystansem. Na chwilę obecną przyjrzymy
się właściwością flawonoli w szerszych badaniach.” Wcześniejsze badania dowiodły, że
czekolada zmniejsza także ryzyko chorób serca. Flawonole, które można znaleźć również w
herbacie i owocach, takich jak czerwone winogrona, wiśnie i jabłka, znane są z poprawienia
funkcji nerek, pomagają przy problemach z wagą, anemią, cukrzycą i udarem mózgu.
Podczas powstawania wspomnień tworzą się nowe połączenia między neuronami. Aby
z czasem nie uległy one rozpadowi, niezbędnę są cząsteczki stabilizujące. Dopiero niedawno
odkryto, że taką rolę pełnią prawidłowe białka prionowe (PrPC). –Podobnie jak priony
chorobotwórcze, funkcjonalne priony występują pod dwoma postaciami: rozpuszczalną i
nierozpuszczalną. Gdy się czegoś uczymy, powstają nowe połączenia synaptyczne i
rozpuszczalne priony przekształcają się w agragaty prionów. Uruchamiana jest produkcja
białek niezbędnych do utrzymania wspomnień- powiedział Eric Kandel, jeden z naukowców
biorących udział w badaniach. Wspomnienia istnieją tak długo, jak długo utrzymują się
agragaty. Ludzie cierpiący na chorobę Alzheimera (AD) nie pamiętają tego co zdarzyło się
kilka minut temu, wczoraj czy w tym tygodniu ale za to doskonale pamiętają wydarzenia z ich
młodości. Alzheimer jest do tej pory chorobą nieuleczalną, prowadzącą nawet do śmierci
pacjenta. Opisał ją po raz pierwszy niemiecki neuropatolog Alois Alzheimer w 1906 roku.
Najczęściej spotyka się ją u osób po 65 roku życia, aczkolwiek pojawia się również
wcześniej. W 2006 na świecie cierpiało na nią około 26,6 miliona osób. Przewiduje się, że w
2050 dotknie ona jedną na 85 osób na świecie. Choć choroba ta przebiega inaczej u każdego
pacjenta, występuje wiele często spotykanych objawów. Wczesne symptomy często są
błędnie wiązane ze stresem lub wiekiem. W przypadku podejrzenia diagnoza stawiana jest
dzięki testom oceniającym zachowanie i zdolności kognitywne, a następnie często
wykonywane jest neuroobrazowanie. Z postępem choroby mogą pojawić się takie ojawy jak
splątanie, drażliwość, agresja, wahania nastroju, trudności językowe czy utrata pamięci
długotrwałej. Chorzy wyłączają się w końcu z życia społecznego i rodzinnego. Stopniowo
tracone są funkcje życiowe co prowdzi do śmierci. Przyczyny i postępy choroby Alzhimera
wciąż są słabo poznane. Obecnie możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Nieznana jest
terapia zatrzymująca czy odwracająca postępowanie choroby. Wedle stanu na rok 2012
ponad 1000 badań klinicznych próbowało znaleźć sposoby leczenia AD, nie wiadomo jednak,
czy którakolwiek z testowanych metod zadziałała. Z uwagi na nieuleczalność i wyniszczający
charakter choroby cierpiący na nią wymagają pomocy otoczenia. Rolę głównego opiekuna
obejmuje zazwyczaj małżonek lub bliski krewny. AD związana jest z wielkim ciężarem
nakładanym na opiekunów, obejmującym wiele płaszczyzn: społeczną, psychologiczną,
fizyczną i ekonomiczną. W krajach rozwiniętych choroba należy do najbardziej kosztownych
dla społeczeństwa. Na wczesnym i umiarkowanym etapie choroby poprzez odpowiednie
zmiany w otoczeniu chorego oraz jego stylu życia można zwiększyć poczucie bezpieczeństwa
chorych i zmniejszyć obciążenia pacjentów. Przykładem takich zmian może być stosowanie
uproszczonych procedur medycznych, stosowanie zamków zabezpieczających, etykietowanie
artykułów gospodarstwa domowego, aby wskazać zastosowanie przedmiotów codziennego
użytku. Pacjenci mogą być niezdolni do samodzielnego spożywania pokarmów, dlatego mogą
oni wymagać podawania jedzenia w postaci drobnych kawałków. Czynniki związane z
większymi problemami psychospołecznymi głównych opiekunów obejmują posiadanie
chorego w domu, pozostawanie z nim w związku, wymagające stany chorego, jak depresja,
zaburzenia zachowania, halucynacje, problemy ze snem, zaburzenia chodzenia oraz izolację
społeczną. Uwzględniając problemy ekonomiczne, opiekunowie rodzinni często rezygnują z
pracy, poświęcając osobie z AD średnio 47 godzin tygodniowo, przy czym koszty opieki są
dla nich wysokie.
Jednakże mniej więcej rok temu Azer Jaafoura i kilku jego kolegów z Samsung
Electronics Tunisia zaczęli zastanawiać się, jak pomóc pacjentom z tą chorobą. Dzięki temu
powstała innowacyjna aplikacja, która ułatwia życie osobom chorym i ich opiekunom.
Samsung Electronics Tunisia i 3SG BBDO, korzystając z pomocy Tunezyjskiego
Stowarzyszenia Alzheimerowskiego, rozpoczęły pracę nad aplikacją na smartfona o nazwie
Backup Memory („Pamięć zapasowa”). Funkcjonuje ona jako stymulator pamięci dla osób ze
wczesnymi objawami AD. Aplikacja pomaga pacjentom orientować się w najbliższym
otoczeniu poprzez identyfikowanie przebywających w pobliżu członków rodziny i
znajomych, jak również przypominanie relacji z każdą z tych osób i wspólnych wspomnień z
przeszłości utrwalonych na zdjęciach i filmach. Działanie tych funkcij jest możliwe dzięki
łączności Bluetooth. Aplikacja wykorzystuje Backup Memory do wyszukiwania innych
smarfonów, na których uruchomioną tę samą aplikacje i łączy się z nimi w odległości
nieprzekraczającej 10 metrów. Ponawiązaniu połaczęnia Backup Memory wyświetla
informacje o znajdującej się w pobliżu osobie. Przed użyciem aplikacji odpowiednie
informacje i treści multimedialne mjuszą zostać do niej ręcznie wprowadzone. Zadaniem
zespołu było zaprojektowanie i opracowanie aplikacji, natomiast Tunazyjskie Stowarzyszenie
Alzheimerowskie testowało ją pod kątem przydatności dla pacjentow. –Przekonaliśmy
kilkoro pacjentów do wypóbowania Backup Memory i zaobserwowaliśmy pozytywne wyniki.
U pacjentów z Alzheimerem to co zostało zapomniane, zniki z pamięci na zawsze. Dzięki
stymulacji kognitywnej pacjenci mogą zatrzymać wspomnienia na nieco dłużej i spowolinić
niszczące działanie choroby- powiedział Meriam Labidi, geriatra i członek Tunezyjskiego
Stowarzyszenia Alzheimerowskiego. Aplikacja Backup Memory jest dostępna w dwóch
językach- angielskim i francuskim. Można ją pobrać z Google Play. Wciąż nie jest to jednak
ostateczna wersja aplikacji. Azer i jego koledzy pracują nad unowocześnieniem Backup
Memory, dodaniem kolejnych funkcji i udoskonaleniem interfejsu. Jedna z planowanych
funkcji ma umożliwiać członkom rodziny lokalizowanie najbliższym im osób w czasie
rzeczywistym na podstawie odbieranego przez smartfon sygnału GPS.
Czy chorobą Alzheimera można się zarazić? Naukowcy podejrzewają, że jest to
możliwe podczas niektórych zabiegów medycznych. Zanieczyszczone narzędzia chirurgiczne
lub zastrzyki, zawierające choćby ludzki hormon wzrostu, mogą zwiększyć ryzyko wystąpinią
tej choroby. Takie rewelacje opisano w jednym z wydań „Nature”. Najnowsze obserwacje są
konsekwencją autopsji mózgów ośmiu pacjentów cierpiących za życia na AD. Brytyjscy
naukowcy, że uzyskane przez nich wyniki nie są jednoznaczne i nie oznaczają, że choroba
Alzhimera jest zaraźliwa. Nie da się jej złapać poprzez kontakt z innymi osobami. Zespół
naukowców z Universiti College London pod kierownictwem Johna Collinge zbadał mózgi
pacjentów zmarłych na chorobę Creutzfeldta-Jakoba (CJD) i naknął się w nich na objawy
podobne do choroby Alzheimera. W mózgach siedmiu na ośmiu badanych wykryto złogi
amyloidowe, co było zaskakujące biorąc pod uwagę ich stosunkowo młody wiek (31-51lat)
oraz fakt, że w ich rodzinach nie było przypadków choroby. Wszystkie osoby złapały CJD w
wyniku przyjęcia w dzieciństwie zanieczyszczonego ludzkiego hormonu wzrostu. Dr Collinge
uważa jednak, że amyloid może zostać przypadkowo rozniesiony w czasie zabiegów
chirurgicznych, w identyczny sposób jak przedostają się priony do mózgu. Badania
przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają ten pomysł, choć należy zachować ostrożność.
Żaden z poddanych autopsji pacjentów nie cierpiał na pełnoobjawową chorobę Alzheimera
i nie jest jasne, czy u któregokolwiek wykształciła się demencja. Nie ma wystarczających
dowodów potwierdzających, że zastrzyki z hormonem wzrostu przenoszą amyloidy do
organizmu. Podsumowując nasza pamięć i wspomnienia są bezpieczne jeżeli nie poddaliśmy
się powyższym zabiegom.
William Gibson w swoim opowiadaniu „Johny Mnemonic” przewidzial, że w 2021
roku poufne informacje będą przenoszone w mózgach dzięki specjalnym implantom pamięci.
Zespół amerykańskich neurologów chce fikcję uczynić rzeczywistocią. Motywacja
neurologów jest inna, ale efekt może być podobny- zapisywanie ludzkich wspomnień na
mikrochipach umieszczonych w mózgu. Zespół złożony z University of Southern California,
Wake Forest University i innych placówek partnerskich chce rozpocząć testy w ciągu 2
najbliższych lat. Sama technologia ma być dostępna za 5-10 lat. Pamięć to prawdopodobnie
najbardziej skomplikowana funkcja mózgu, gdyż jest rozsiana po różnych jego obszarach. Ale
uczeni w końcu odkryli, jak powstają długotrwałe wspomnienie, a co więcej - jak proces ten
odtworzyć. Oznacza to, że możliwe jest przywrócenie pamięci ludziom, którzy utracili ją
w wyniku wypadku lub udaru. Naukowcy skupiają się na hipokampie, czyli części kory
mózgowej, w której dochodzi do zamiany wspomnień krótkoterminowych w długoterminowe.
Profesor inżynierii biomedycznej z University of Southern California- Ted Berger przyglądał
się ścieżkom impulsów elektrycznych tworzących tam wspomnienia i wykorzystując
modelowanie matematyczne, odtworzył te ruchy za pomocą elektroniki. Ten mechanizm
może zostać wykorzystany w celach terapeutycznych, ale nie tylko. Skoro możliwe jest
przywracanie utraconych wspomnień, to czemu nie zaszczepić w mózgu wspomnień
sztucznych
rozrywkowych
lub
edukacyjnych?
Mimo
iż
dzisiaj
wydaje
się
to
nieprawdopodobne, to kiedyś wszyscy możemy mieć implanty w mózgu. Przecież kilkanaście
lat temu nie wydawało się możliwe, by wszczepiane do mózgu chipy są w stanie zahamować
rozwój choroby Parkinsona czy epilepsji. Dzisiaj głęboka elektrostymulacja mózgu nikogo
nie dziwi,a przez 15 lat w ten sposób wyleczono ponad 80 tysięcy osób. Berger ma nadzieję,
że umiejętne połączenie implantów i środków farmaceutycznych może być skuteczne do
leczenia wczesnej demencji i innych chorób neurologicznych. Wszystko wskazuje, że
nadchodzi era bionicznej rewolucji.
Sztuczna pamięć opracowana przez MicroNano Research Facility to spory krok w
stronę stworzenia elektronicznego mózgu. Działa ona na tych samych zasadach co nasza ale
sztuczna pamięć może zapisywać i odczytywać wiele informacji jednocześnie. „Ludzki mózg
jest niczym ekstremalnie skomplikowany analogowy komputer. Jego ewolucja jest oparta na
poprzednich doświadczeniach i do dzisiaj nie jesteśmy w stanie odtworzyć mechanizmu jego
działania. Opracowany przez nas system to najbliższy układ podony do mózgu z pamięcią,
która odczytuje i zapisuje informacje jednocześnie” wypowiada się Sharath Sriram, szef
zespołu badawczego. Naukowcy z DARPA odkryli, że umieszczenie niewielkich tabliczek z
elektrodami w odpowiednim rejonie mózgu, poprawia wspomnienia u ludzi. Elektrody
umieszczone w częsciach mózgu związanej z prostą pamięcią, która jest używana gdy
przypominamy sobie, że niedawno coś zroiliśmy. Ten sam rejon odpowiada za tworzenie
pamięci przestrzennej i nawigację. Dzięki implantowi wszczepionym do mózgu, naukowcy
byli w stanie monitorować komunikujące się neurony, a także wpływać na ich działanie,
poprawiając precyzję pamięci. Niektórym naukowcom puszczają wodze fantazji i wierzą, że
dzięki implantom wszczepianym do mózgu będzie możliwe szybkie uczenie się nowych
umiejętności,
zwłaszcza
fizycznych.
Powszechnie
wiadomo,
że
powtarzanie
skomplikowanych umiejętności jest niezbędne, bo tworzy tzw. pamięć mięśniową. Implant
mózgu może wzmocnić ten mechanizm, zwłaszcza gdy dana osoba śpi. To otwiera drzwi do
niezwykłych procesów znanych choćby z filmów z serii "Matrix", gdzie główny bohater Neo
uczył się nowych czynności (np. sztuk walki) po wgraniu do mózgu odpowiedniego
oprogramowania. - Taka technologia urządzeń całkowicie wszczepialnych poprawia naszą
wiedzę o tym, jak coraz precyzyjniej stymulować mózg, by osiągnąć efekt najbardziej
terapeutyczny. Mamy możliwość uzyskania różnych zdolności, aby pomóc rannym
żołnierzom i innym osobom cierpiącym z powodu problemów neurologicznych – powiedział
Justin Sanchez, szef projektu.
Wspomnienia znajdują się w każdym dziele jakiegoś twórcy. Autor pisząć książkę,
tekst piosenki czy wiersz bazuje na swoich przeżyciach, doświadzceniach i łączy je ze swoimi
wyobrażeniami, marzeniami. Utwór jest zbiorem wszystkich uczuć artysty przelanych na
papier. Gdy wsłuchamy się w głos wykonawcy możemy odczytać uczucia jakie przez niego
przemawiają w chwili, gdy to pisał, gdy śpiewał po raz pierwszy. Utwory zarówno muzyczne
jak i literackie są pamięcią. Pamięcią o uczuciach autorów, o niektórych wydarzeniach z ich
życia. Tak samo każdy człowiek pisząc pamiętnik opisuje w nim wszystkie ważne sytuacje,
aby potem za kilka lat móc do nich wrócić, powspominać jak to było za tamtych czasów, a
nawet się pośmiać. Fotografie dość, że przypominają to jeszczcze obrazują dane wydarzenie.
Tak samo filmy nagrane na telefonie czy kamerze można zawsze odtworzyć i dokładnie
przeżyć jeszcze raz to samo tylko, że z innego punktu widzenia. Tym razem można dostrzec
szczegóły, których wcześniej nie byliśmy w stanie w ogóle zauważyć. Myślę, że wszystkie
prezenty jakie otrzymaliśmy i pamiątki, które kupiliśmy nie powinny zostawać wyrzucone.
One powinny pozostać, żeby kiedyś na stare lata robiąc porządki na strychu, zajrzeć do
zakurzonych pudełek i pozwolić pamiętać co nam kto podarował, gdzie sobie to kupiliśmy
będąc na wakacjach. Jak to powiedział Seneka Młodszy „Często maleńki znak przywodzi
na pamięć dawne, przyćmione długim wiekiem sprawy”. Z czym może kojarzyć się zegarek?
Większość pewnie powie, że z czasem, godziną itp, a dla mnie zegarek ma duże znacznienie.
Przypomina mi on o pierwszym prezencie, który podarowałam mojemu chłopakowi. Chyba
do końca życia pozostanie w mej pamięci radość w jego oczach gdy go dostał. Każdy z nas
ma swoje „osobiste” przedmioty z zawartą w nich pamięcią, których nigdy nie pozwoli sobie
odebrać. Są one dla nas bardzo ważne szczególnie jeśli powiązane są z przyjaźnią czy
miłością. Takim moim najcenniejszym osobistym przedmiotem pamięci jest koszula. Męska,
czerwona koszula w kratkę, należąca kiedyś do mojej miłości. Dla innych może to być
pierwsza bransoletka czy naszyjnik przyjaźni, pamiątka po ukochanym zwierzaku czy
cokolwiek mającego związek z wspomnianymi wyżej uczuciami, więziami. Pamięć jest
bardzo ważna w życiu. Pozwala nam ona zdobywać wiedzę na wszelkie interesujące nas
tematy, uczyć się, a także w pewnym stopniu zachowywać chwile z naszego życia. Siedząc
wieczorem na fotelu i oglądając telewizję w naszej głowie mogą pojawić się nagle
wspomnienia sprzed kilku lat. One czasem same decydują kiedy do nas przyjdą. Pozwolę
zacytować sobie słowe Ewy Szumańskiej „Wspomnienia rzadko bywają kontynuacją pejzażu,
nastroju czy rozmowy. Są raczej nawiązaniem do wewnętrznego wątku, podjęciem dialogu
prowadzonego z samym sobą”. Jest mi bardzo żal osób chorych na Alzheimera i ich
opiekunów oraz rodziny. Bardzo przykrą sprawą jest to, że ważna dla nas osoba myli nasze
imie z imieniem kogoś innego czy w ogóle nas nie pamięta i krzyczy abyśmy odeszli. Ale nie
można ich za to winić. Nie ich winą jest to, że zachorowoli akurat na AD. Dobrze, że
technologia idzie do przodu i da się w jakiś sposób tym ludziom pomagać, aby mogły choć
trochę sobie przypomnieć.