Klastry jako narzędzie internacjonalizacji

Piotr Kinas*
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji
przedsiębiorstw
Wstęp
We współczesnej gospodarce światowej charakteryzującej się m.in.
intensyfikacją międzynarodowej integracji gospodarczej rośnie znaczenie internacjonalizacji (umiędzynarodowienia) działalności firm. Dotyczy to nie tylko korporacji transnarodowych, ale również małych i średnich przedsiębiorstw, które ekspansję na rynki zagraniczne traktują często jako szansę na przyspieszony rozwój. Coraz większą rolę w sprostaniu globalnej konkurencji odgrywają zasoby zewnętrzne firm. Poszczególne podmioty decydują się zatem na współpracę z innymi tworząc
różnego rodzaju sieci. W tym aspekcie warto zwrócić uwagę na zjawisko
klastrów (gron). Celem niniejszego artykułu jest ukazanie, w jaki sposób
członkostwo firmy w klastrze może przyczynić się do wzrostu jej internacjonalizacji. W pracy wykorzystano metodę studium literaturowego.
1. Istota internacjonalizacji przedsiębiorstw
Internacjonalizacja jest jedną z głównych cech współczesnej gospodarki światowej. Zjawisko to wiąże się głównie z tworzeniem jednolitego, globalnego rynku. W ostatnich dekadach internacjonalizacja stała się
przedmiotem wielu badań. Jednakże dotychczas nie wypracowano jej
jednolitej definicji.
Termin „internacjonalizacja” funkcjonuje powszechnie od drugiej
połowy lat osiemdziesiątych XX w. [Kukułka, 2000, s. 179]. Jego treść jest
badana przez przedstawicieli wielu dyscyplin. Spotyka się definicje internacjonalizacji mające charakter ekonomiczny, socjologiczny, politologiczny czy kulturowy. Umiędzynarodowienie jest zatem zjawiskiem
interdyscyplinarnym. Wiąże się z rosnącym wzajemnym wpływem poszczególnych państw oraz ich różnorodnych instytucji, a dokonuje się
przez przenikanie coraz szerszej gamy produktów sfery materialnej
i niematerialnej między coraz większą liczbą społeczeństw. W rezultacie
Mgr, Katedra Stosunków Międzynarodowych, Wydział Studiów Międzynarodowych
i Informatyki, Społeczna Akademia Nauk, [email protected], 90-113 Łódź, ul. Sienkiewicza 9
*
130
Piotr Kinas
obserwuje się wzrost ilości różnorodnych więzi materialnych i niematerialnych w skali nie tylko lokalnej czy regionalnej, ale również światowej. Wraz z przemieszczaniem się produkcji materialnej, dokonuje się
jednocześnie przemieszczanie się wzorców cywilizacyjnych i kulturowych [Szopik-Depczyńska, 2010, s. 295].
W literaturze ekonomicznej istnieje wiele płaszczyzn analizy internacjonalizacji. W niniejszej pracy skoncentrowano się na internacjonalizacji przedsiębiorstw. Jest ona procesem złożonym. Wiąże się z tym
trudność ujęcia internacjonalizacji przedsiębiorstw w definicję, która
charakteryzowałaby ją w pełni [Przybylska, 2005, s. 74].
Studiując zarówno światową, jak i krajową literaturę, można spotkać różne podejścia do terminu „internacjonalizacja przedsiębiorstwa”.
Jedno z nich utożsamia ów termin z określonymi formami umiędzynarodowienia. W ten sposób umiędzynarodowienie firm definiują m.in.
J. Rymarczyk, A. Bielawska, P. Pietrasieński czy S. Hollensen. Ten
pierwszy jest autorem najszerszego ujęcia. Według niego internacjonalizacja oznacza każdy rodzaj działalności gospodarczej podejmowanej
przez przedsiębiorstwo za granicą [Rymarczyk, 2004, s. 19]. Podobnie
omawiany proces traktuje A. Bielawska. Jej definicja mówi, że internacjonalizacja przedsiębiorstwa to działalność przekraczająca granice państwa lub podejmowana poza jego granicami. W ten sposób firma działa
albo na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, albo wyłącznie na
rynkach zagranicznych. Internacjonalizacja przedsiębiorstwa ma więc
miejsce wówczas, gdy uczestniczy ono w obrocie gospodarczym z zagranicą [Bielawska, 2006, s. 14]. Obie definicje zawęża P. Pietrasieński,
który utożsamia internacjonalizację z eksportem i mającym miejsce
w coraz większym stopniu przenoszeniem produkcji za granicę [Pietrasieński, 2005, s. 15]. Z kolei S. Hollensen uważa, że o internacjonalizacji
można mówić, gdy przedsiębiorstwo rozszerza swoją produkcję, sprzedaż, działania B+R oraz inne swoje aktywności na rynki zagraniczne
[Hollensen, 2011, s. 41].
Inne podejście do internacjonalizacji przedsiębiorstwa jest związane
z geograficznym rozszerzaniem zakresu działania podmiotu na rynki
zagraniczne. Jego reprezentantami są m.in. M. Gorynia, N.F. Piercy
i P.W. Turnbull. M. Gorynia uważa, iż z internacjonalizacją przedsiębiorstwa mamy do czynienia, gdy co najmniej jeden jego produkt jest
związany z rynkiem zagranicznym [Gorynia, 2007, s. 35]. N.F. Piercy
i P.W. Turnbull określają umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa jako
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji przedsiębiorstw
131
przeniesienie działalności za granicę. Jest to zatem jednoznaczne z fizycznym powstaniem firmy poza granicami kraju macierzystego [Turnbull, 1985, s. 21].
Ta definicja została rozbudowana m.in. przez przedstawicieli procesowego podejścia do umiędzynarodowienia: L.S. Welcha i R. Luostarinena [Welch, Lusotarinen, 1988, s. 34-55] oraz P.A. Havnesa [Havnes,
1994, s. 15]. Traktują oni bowiem internacjonalizację jako proces zwiększania zaangażowania się przedsiębiorstwa w operacje międzynarodowe. Z takim ujęciem zgadza się również B. Plawgo, określający internacjonalizację jako proces ciągły i kumulatywny, polegający na stopniowym przechodzeniu od prostszych do coraz bardziej złożonych form
ekspansji zagranicznej [Plawgo, 2004, s. 47]. Autorami innej definicji internacjonalizacji przedsiębiorstwa są J. Johanson i J.E. Vahlne, którzy
pod tym pojęciem rozumieją stopień zaangażowania firmy w działalność międzynarodową [Johanson, Vahlne, 1977, s. 23].
W późniejszych swoich pracach obydwaj autorzy nawiązali jednak
do innego - sieciowego podejścia do internacjonalizacji, wskazując, iż
umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa to proces rozwoju sieci jego
powiązań biznesowych na rynku międzynarodowym przez rozszerzanie, penetrację oraz integrację [Ratajczak-Mrozek, 2009, s. 44]. W procesie rozszerzania firma nawiązuje nowe relacje na rynkach zagranicznych. Penetracja polega na rozwoju obecnych pozycji w sieciach w krajach, w których przedsiębiorstwo już istnieje. Z kolei w przypadku integracji dochodzi do zwiększenia koordynacji pomiędzy pozycjami, jakie
firma zajmuje w ramach różnych sieci zagranicznych.
Istotne podstawy analizy w podejściu sieciowym do procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa stworzyli J. Johanson i L.G. Mattsson, według których internacjonalizacja jest procesem adaptacji operacji
przedsiębiorstwa do uwarunkowań międzynarodowych. Firma kreuje
i rozwija zatem swoją pozycję w relacji do swoich kontrahentów - odpowiedników w obcych sieciach. W opinii J. Johansona i L.G. Mattssona
internacjonalizacja jest skumulowanym procesem tworzenia, utrzymywania, rozwoju, przerywania i rozwiązywania relacji z partnerem
w sieci [Johanson, Mattsson, 1993, s. 303-322].
Niektórzy z autorów utożsamiają umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa z zaangażowaniem jego zasobów za granicą. Na przykład według O. Andersena omawiany proces jest związany z transferem produktów, usług oraz zasobów firmy do różnych krajów i wymaga odpo-
132
Piotr Kinas
wiedniej selekcji rynków, jak również form zaangażowania [Andersen,
1997, s. 27-42]. Podobnie internacjonalizację przedsiębiorstwa interpretuje E. Duliniec. Uważa ona, iż umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa
oznacza zaangażowanie jego zasobów, w tym kapitałowych i ludzkich,
w działania marketingowe skierowane do odbiorców produktów i usług
na całym świecie [Duliniec, 2009, s. 13].
2. Klastry – wybrane aspekty teoretyczne
W literaturze można spotkać wiele definicji klastrów. W znaczeniu
ekonomicznym pojęcie „klaster” zostało upowszechnione przez Michaela E. Portera. W swoim dziele pt. „Konkurencyjna przewaga narodów”
określa on klastry jako geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych
przedsiębiorstw reprezentujących tę samą branżę, ich wyspecjalizowanych dostawców, przedsiębiorstw świadczących im usługi, przedsiębiorstw działających w branżach pokrewnych i wspomagających oraz
powiązanych z tymi przedsiębiorstwami organizacji stojących na straży
wspólnych instytucji (uczelni, centrów szkoleniowych, instytutów B+R,
organizacji normatywno-prawnych, stowarzyszeń branżowych, administracji rządowej i pozarządowej itp.) [Porter, 2001, s. 246].
Tematyka klastrów jest często podejmowana w ramach organizacji
międzynarodowych. Swoją definicję gron mają np. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju czy Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO). Również własną definicję
klastra stworzyła Komisja Europejska. Według definicji unijnej przez
klaster rozumie się sposób organizacji systemu produkcyjnego, powodowany przez geograficzną koncentrację podmiotów gospodarczych
i innych organizacji wyspecjalizowanych w tych samych obszarach działalności, rozwijających wzajemne relacje rynkowe i pozarynkowe, przyczyniających się wspólnie do rozwoju innowacji i konkurencyjności
uczestników klastra i ich obszaru działania [European…, 2003, s. 8].
Brak jest jednak jednoznacznej definicji grona, która w sposób dominujący funkcjonowałaby w opracowaniach naukowych. Wielość stosowanych definicji wynika z kilku powodów. Przede wszystkim badania klastrów są przeprowadzane dla różnych celów. Ponadto zróżnicowana jest jakość dostępnych dla analizy danych. Istnieją również liczne
ograniczenia i niespójności metodologiczne, co prowadzi do braku jednolitej metody badania tych podmiotów [Grycuk, 2003, s. 6].
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji przedsiębiorstw
133
Pomimo tego, iż klastry są podmiotami bardzo zróżnicowanymi
i tworzonymi za pośrednictwem wielorakich mechanizmów, wyróżnia
się pewne ich charakterystyczne cechy wspólne. Według jednego z raportów Komisji Europejskiej klastry to grupy niezależnych przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji, które [Final…, s. 16]:
kooperują i konkurują ze sobą,
są skoncentrowane geograficznie w jednym lub kilku regionach,
choć klastry mogą mieć wymiar nawet globalny,
specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspólne
technologie oraz umiejętności,
obejmują branże zarówno nowoczesne, jak i tradycyjne,
są zinstytucjonalizowane (występuje koordynator klastra) lub niezinstytucjonalizowane.
Przedsiębiorstwa wchodzące w skład jednego grona jednocześnie ze
sobą konkurują i kooperują. W klastrze dąży się do współpracy ze
wszystkimi, nawet z największymi rywalami, ponieważ istnieje przekonanie, że porozumienie i współpraca przynoszą korzyści wszystkim
partnerom. Konkurencja i współpraca istnieją w różnych wymiarach,
obszarach i pomiędzy różnymi graczami. Silna konkurencja jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania i rozwoju klastra. Bez konkurencji klaster nie może się rozwijać i ma małe szanse na przetrwanie. Z kolei
koncentracja geograficzna jest konieczna, aby mogły wystąpić pozytywne efekty przenikania i korzystania z tych samych zasobów. Sprzyja to
m.in. rozprzestrzenianiu się innowacji, współpracy, jak również nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów między partnerami. Bliskość
gwarantuje lepszą koordynację i budowę wzajemnego zaufania. Ponadto podmioty klastra specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspólne technologie i umiejętności. Wpływa to pozytywnie na
efektywność działania, a także wzmacnia potrzebę współpracy i budowania sieci powiązań kooperacyjnych.
Zgodnie z koncepcją potrójnej helisy (triple helix) członków klastra
można podzielić na trzy grupy. Obejmują one przedstawicieli biznesu,
nauki i lokalnej administracji. Grupy te są połączone pomiędzy sobą
oraz relacjami na zewnątrz grona [Frankowska, 2012, s. 28]. Jednak analizując klastry ze strony internacjonalizacji ich członków, okazuje się, że
ów model jest bardziej zróżnicowany. W tym przypadku niezbędna jest
bowiem obecność jeszcze dwóch grup: ludzie (użytkownicy) i podmioty
oferujące dostęp do finansowania. Pierwszą z nich stanowi zbiór umie-
134
Piotr Kinas
jętności w ramach klastra oraz program działań wynikający z potrzeb
uczestników i przedsiębiorstw. Z kolei do podmiotów oferujących dostęp do finansowania można zaliczyć banki, venture capital, anioły biznesu czy granty [Cluster…, 2012, s. 12].
3. Wpływ członkostwa w klastrze na internacjonalizację
działalności
Wspomniana już definicja klastrów autorstwa M.E. Portera pomija
aspekty internacjonalizacji. Jednakże zmiany zachodzące we współczesnej gospodarce światowej doprowadziły do wzrostu znaczenia umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, również poprzez ich uczestnictwo
w klastrach. Grona pomagają bowiem w przełamywaniu barier internacjonalizacji firm, które bez współpracy z innymi podmiotami miałyby
małe szanse na osiągnięcie sukcesu na rynkach zagranicznych.
Klastry stanowią kluczowe i efektywne źródło informacji. Może być
ona pozyskiwana poprzez przepływy między partnerami lub też
wspólnie z nimi nabywana od otoczenia. W ten sposób mogą obniżyć się
koszty pozyskiwania informacji. Pozyskiwanie i przyswajanie informacji, np. o operacjach zagranicznych, jest niezbędnym warunkiem do skutecznego umiędzynarodowienia działalności firm. Taka teza wyłania się
m.in. z analizy poszczególnych modeli internacjonalizacji (model
uppsalski, modele innowacyjne, tzw. modele fińskie) [Witek-Hajduk,
2010, s. 44-52]. Istotnym źródłem informacji dotyczących internacjonalizacji mogą być firmy międzynarodowe funkcjonujące jako członek klastra. W ramach ich strategii globalnych i chęci zaangażowania się
w rozwój regionalnego biznesu, bardzo często podmioty te dzielą się
swoją wiedzą z innymi uczestnikami grona [Koszarek, 2011, s. 138].
Dzisiejsze środowisko międzynarodowe określa się mianem niepewnego, a nawet burzliwego [Stawicka, 2005, s. 106]. Taki charakter
otoczenia stanowi poważną barierę dla prowadzonych działań na rynkach zagranicznych (szczególnie dla mniejszych podmiotów). Nie da się
bowiem przewidzieć szansy na powtarzalność operacji. Dodatkową
przeszkodą jest fakt, iż transakcje w handlu zagranicznym nie mają zbyt
długiego horyzontu czasowego [Plawgo, 2004, s. 186-187]. Dobrze układająca się współpraca w ramach gron zmniejsza niepewność, a co za
tym idzie ogranicza ryzyko w działalności międzynarodowej przedsiębiorstw. Dotyczy to m.in. wchodzenia na ryzykowne rynki zagraniczne
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji przedsiębiorstw
135
czy realizacji dużych projektów inwestycyjnych, wymagających szerokich umiejętności i znacznych zasobów finansowych.
Istotnym elementem strategii internacjonalizacji jest kooperacja mająca na celu pozyskanie brakujących zasobów (materialnych i niematerialnych) oraz stworzenie unikatowych kombinacji zasobów pozwalających na uzyskanie skutecznych przewag konkurencyjnych [Strzyżewska, 2011, s. 121]. Niewystarczająca ilość własnych zasobów wynika
w tym przypadku z osobliwego charakteru operacji zagranicznych niejednokrotnie wymagających dużej elastyczności i szybkości działania.
Klastry sprzyjają wymianie aktywów, które często w ramach tego typu
powiązań bywają komplementarne, a także wspólnemu ich nabywaniu.
To przekłada się na obniżenie kosztów pozyskiwania zasobów w porównaniu z podmiotami znajdującymi się poza siecią. Istotne znaczenie
może mieć również korzystanie z doświadczenia w zakresie zarządzania poszczególnymi zasobami ze strony partnerów z danego klastra
[Cygler, 2002, s. 153].
Wzajemne użytkowanie zasobów poszczególnych przedsiębiorstw,
członków klastra, może doprowadzić do stworzenia zupełnie nowego
produktu czy usługi. W ten sposób firmy tworzą warunki do powiększenia i podniesienia atrakcyjności swojej oferty o towary niezwiązane
z ich główną działalnością. Ponadto dzięki temu możliwy jest wzrost
zainteresowania klientów, którym w jednym miejscu będzie przedstawiana skonsolidowana oferta. Jednocześnie prowadzi to do uproszczenia realizacji zamówień klientów, gdyż ci mogą kontaktować się z jednym przedsiębiorstwem, będącym przedstawicielem kooperującej grupy
[Adamczyk, Mrożek-Duda, 2006, s. 35]. Dzięki współzależności działań
firmy mają dogodne warunki do specjalizacji i zwiększenia skali funkcjonowania. Szczególnie widoczne jest to, gdy konkurenci współpracują
w zakresie podstawowych funkcji łańcucha wartości. Często jednak wytwarzanie nowych produktów czy usług wymaga opanowania przez
przedsiębiorstwa nowych technologii. Samodzielne ich pozyskiwanie
i rozwój bywają z reguły kosztowne i czasochłonne. W tym przypadku
współpraca w ramach klastrów również może przynieść korzyści. Wzajemna wymiana technologii jest uważana za metodę efektywną oraz pozwala uniknąć wyważania otwartych drzwi [Szulczyńska, 2006, s. 632].
Szczególne znaczenie ma tutaj fakt, iż w wielu gronach wśród członków
znajdują się jednostki badawczo – rozwojowe (JBR). Współpraca z nimi
daje szansę na stworzenie innowacyjnych towarów nawet tym firmom,
136
Piotr Kinas
które nie prowadzą własnych prac badawczo – rozwojowych. Kooperacja z JBRami umożliwia przyspieszenie prac nad rozwojem danej technologii, a także komercjalizacji nowych produktów czy usług, co jest
szczególnie istotne w dzisiejszym świecie, gdzie informacja (technologia) ulega szybkiej dezaktualizacji.
Wspólne opracowywanie towarów sprzyja zdobywaniu kolejnych
odbiorców z różnych segmentów rynku, również rozmieszczonych
w różnych miejscach geograficznych. Dzięki współpracy, przedsiębiorstwom chcącym dokonać ekspansji zagranicznej, łatwiej jest pokonywać
tzw. bariery wejścia. Istotną rolę może tu odgrywać koordynator klastra.
Jego funkcja w omawianym zakresie polega m.in. na organizacji szkoleń
czy doradztwa dostosowanych do specyfiki członków klastra oraz potencjalnego rynku ekspansji [Szultka, 2011, s. 4]. Firmom do odniesienia
sukcesu za granicą nie wystarczy bowiem wyprodukowanie produktu.
Konieczne jest także jego dopasowanie do potrzeb i wymagań rynków
docelowych.
Jedną z podstawowych barier w internacjonalizacji działalności
przedsiębiorstw jest czynnik kulturowy [Kowalska, 2010, s. 190]. Sukces
na rynkach krajów trzecich zależy od dogłębnej analizy poszczególnych
elementów ich kultury (języka, układu wartości danej grupy, roli religii,
tradycji, obyczajów, symboliki, wzorców zachowań itd.). Sposobem na
przezwyciężenie tego problemu mogą być partnerzy z klastra, którzy są
lepiej zorientowani i mają większe doświadczenie na danym rynku.
Grono zwiększa również szanse na wypromowanie danego towaru czy
marki. Konieczna w tym przypadku skala nakładów może zostać ograniczona poprzez przygotowanie w ramach klastra wspólnych materiałów promocyjnych, a także wyjazdów na targi czy misje zagraniczne.
Zakończenie
Współcześnie przedsiębiorstwa funkcjonują nie tylko w coraz bardziej zmiennym i złożonym, ale też coraz bardziej konkurencyjnym
i wymagającym otoczeniu. W związku z tym z jednej strony muszą one
podejmować działania redukujące ryzyko, natomiast z drugiej czują
presję tworzenia czegoś unikalnego, wzmacniającego ich pozycję na
rynku.
Zmiany, jakie zaszły w ostatnich dekadach w gospodarce światowej, spowodowały włączenie w jej nurt firm, które dotychczas skupiały
się wyłącznie na działalności w skali lokalnej. Poszczególne podmioty
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji przedsiębiorstw
137
muszą odnaleźć w owym układzie własne miejsce i temu podporządkować bieżące i strategiczne decyzje.
W tym złożonym, skomplikowanym systemie oraz przy coraz
większym stopniu ryzyka i niepewności przedsiębiorstwa często nie
mogą liczyć wyłącznie na swój potencjał. Niezbędna staje się współpraca z otoczeniem, a jej wyrazem coraz częściej są klastry.
Dzięki uczestnictwu w gronie firmy mają szanse niwelować swoje
słabe strony związane z ekspansją na rynki zagraniczne. Dzieje się tak
na skutek efektu synergii uzyskanego poprzez dzielenie się doświadczeniem, umiejętnościami menedżerskimi, procesem produkcji czy kanałami dystrybucji. Ponadto warto również zauważyć, że umiędzynarodowienie działalności gospodarczej w oparciu o klastry cechuje większy
stopień stabilności niż w przypadku indywidualnej ekspansji zagranicznej przedsiębiorstwa [Kowalski, 2011, s. 85].
Członkostwo w klastrze może się zatem przyczynić do przyspieszenia internacjonalizacji firm, dzięki czemu rosną ich szanse na odniesienie sukcesu w warunkach dzisiejszej globalnej konkurencji.
Literatura
1. Adamczyk J., Mrożek-Duda A. (2006), Klaster jako forma współdziałania małych i średnich przedsiębiorstw, „Zeszyty Naukowe Akademii
Ekonomicznej w Krakowie” nr 731.
2. Andersen O. (1997), Internationalization and market entry mode: a review
of theories and conceptual frameworks, „Management International Review”, 37.
3. Bielawska A. (2006), Finanse zagraniczne MSP: wybrane problemy, WN
PWN, Warszawa.
4. Cygler J. (2002), Organizacje sieciowe jako forma współdziałania przedsiębiorstw, w: Przedsiębiorstwo partnerskie, Romanowska M., Trocki M.
(red.), Difin, Warszawa.
5. Duliniec E. (2009), Marketing międzynarodowy, PWE, Warszawa.
6. European Trend on Innovation (2003), European Commission, Brussels.
7. Final Report of the Expert Group on Enterprise Clusters and Networks
(2003), European Commission, Brussels.
8. Frankowska M. (2012), Tworzenie wartości w klastrze, PARP, Warszawa.
9. Gorynia M. (2007), Strategie zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw,
PWE, Warszawa.
138
Piotr Kinas
10. Grycuk A. (2003), Koncepcja gron w teorii i praktyce zarządzania, „Organizacja i Kierowanie” nr 3 (113).
11. Havnes P.A. (1994), Internationalization of small and medium sized enterprises: analitycal model, Rent VII, Tampere.
12. Hollensen S. (2011), Global Marketing, 5th edition, FT Prentice Hall,
London.
13. Johanson J., Mattsson L.G. (1993), Internationalization in industrial systems – a network approach, w: The Internationalization of the Firm: A
Reader, Buckley P.J., Ghauri P.N. (red.), Academic Press, London.
14. Johanson J., Vahlne J.E. (1977), The Internationalization Process of the
Firm – A Model of Knowledge Development and Increasing Foreign Market
Commitments, “Journal of International Business Studies”, Vol. 8,
No. 1.
15. Koszarek M. (2011), Inicjatywy klastrowe: skuteczne działanie i strategiczny rozwój, PARP, Warszawa.
16. Kowalska B. (2010), Perspektywy rozwoju ekonomicznego przedsiębiorstwa w drodze umiędzynarodowienia działalności gospodarczej i jej wpływ
na rozwój gospodarki światowej. Implikacje teoretyczne, w: Teoria i polityka wzrostu gospodarczego – osiągnięcia i doświadczenia, Misala J. (red.),
CeDeWu.pl Wydawnictwa Fachowe, Warszawa.
17. Kowalski A.M. (2011), Europejskie inicjatywy na rzecz zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności gospodarki przez internacjonalizację klastrów, „Studia Europejskie” nr 1.
18. Kukułka J. (2000), Teoria stosunków międzynarodowych, WN SCHOLAR, Warszawa.
19. Pietrasieński P. (2005), Międzynarodowe strategie marketingowe, PWE,
Warszawa.
20. Plawgo B. (2004), Zachowania małych i średnich przedsiębiorstw w procesie internacjonalizacji, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle
„Orgmasz”, Warszawa.
21. Porter M.E. (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa.
22. Przybylska K. (2005), Proces internacjonalizacji przedsiębiorstwa w teorii
ekonomicznej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej
w Bochni” nr 3.
23. Ratajczak-Mrozek M. (2009), Istota i charakterystyka podejścia sieciowego do procesu internacjonalizacji firmy, w: Zachowanie przedsiębiorstwa
w procesie internacjonalizacji. Podejście sieciowe, Fonfara K. (red.), PWE,
Warszawa.
Klastry jako narzędzie internacjonalizacji przedsiębiorstw
139
24. Rymarczyk J. (2004), Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa,
PWE, Warszawa.
25. Stawicka M., (2005), Niepewność w międzynarodowym otoczeniu przedsiębiorstw, w: Biznes międzynarodowy. Od internacjonalizacji do globalizacji, Nowakowski M.K. (red.), Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa.
26. Strzyżewska M. (2011), Współpraca między przedsiębiorstwami – odniesienie do polskiej praktyki, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa.
27. Szopik-Depczyńska K. (2010), Strategie rozwoju i umiędzynarodowienia
przedsiębiorstw, w: Zarządzanie strategiczne. Koncepcje. Metody. Strategie, Janasz K. i in. (red.), Difin, Warszawa.
28. Szulczyńska U. (2006), Współpraca przedsiębiorstw w dziedzinie innowacji, w: Przedsiębiorczość i innowacyjność. Wyzwania współczesności, Kaleta A. i in. (red.), Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wydawnictwo
AE we Wrocławiu, Wrocław.
29. Szultka S., Rozwój klastrów przez przyciąganie inwestycji zagranicznych,
promocję i ekspansję międzynarodową – raport podsumowujący III spotkanie panelu dyskusyjnego, PARP, http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file
/klastry/Polskie_klastry/Panele/20121212_Panel_3_raport.pdf, dostęp
dnia 03.01.2013.
30. Turnbull P.W. (1985), Internationalization of the Firm: a Stage Process or
not?, Conference on Export Expansion and Market Entry Models,
Dalhousie University.
31. Welch L.S., Luostarinen W. (1988), Internationalization: evolution of
a concept, “Journal of General Management” No. 14 (2).
32. Witek-Hajduk M.K. (2010), Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, „Monografie
i Opracowania” 568, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
33. TACTICS Cluster Internationalization Handbook – Better cluster policies
and tools for implementations, http://www.eca-tactics.eu, dostęp dnia
03.01.2013.
Streszczenie
Transformacja, z jaką mamy obecnie do czynienia w gospodarce światowej, jest bezprecedensowa. Polityczne, ekonomiczne, a przede wszystkim technologiczne zmiany powodują dalekosiężne konsekwencje dla współczesnego
środowiska międzynarodowego biznesu. Firmy stawiające czoła gospodarce
światowej mierzą się z nowymi wyzwaniami i zagrożeniami, jak również z nie-
140
Piotr Kinas
zwykłymi szansami. Jednak wiele z nich funkcjonuje w warunkach ograniczonych zasobów. Jedną z metod na przezwyciężenie tego problemu jest współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami oraz innymi podmiotami środowiska biznesowego. Dobrym przykładem tego typu działań jest klaster. Stanowi on swego rodzaju nowy sposób uzyskiwania przewagi konkurencyjnej na rynku międzynarodowym. Jego członkowie mogą pozyskiwać wiedzę, korzystać z wzajemnych doświadczeń i dzielić się między sobą własnymi zasobami.
Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, w jaki sposób członkostwo
firmy w klastrze może przyczynić się do wzrostu jej internacjonalizacji. Praca
składa się z trzech głównych części. Pierwsza z nich ukazuje różne podejścia do
internacjonalizacji przedsiębiorstw. Druga część jest poświęcona klastrom. Autor prezentuje definicję klastrów, ich wspólne cechy oraz koncepcję potrójnej
helisy. Ostatnia część zawiera opis szerokiego spektrum działań służących
wspieraniu internacjonalizacji wśród członków klastrów.
Słowa kluczowe
klaster, ekspansja zagraniczna, współpraca
The clusters as an instrument of the companies’ internationalization
(Summary)
The transformation now taking place in the international economy is unprecedented. The political, economic and, above all, technological changes
cause far-reaching consequences in the contemporary international business
environment. The companies tackling the international economy face new challenges and threats, as well as remarkable opportunities. But many of them are
working in conditions of the limited resources. One of the method of overcoming this problem is the cooperation between companies and with other institutions from the business environment. A good example of this kind of functioning is cluster. It is some kind of a new way of acquiring a competition advantage on the international market. Its members can obtain knowledge, learn
from the experiences and share resources with each other.
The aim of this article is to show how the membership of companies in
cluster supports their internationalization. The paper consists of three main
parts. The first one shows different approaches to the companies’ internationalization. The second part is devoted to the clusters. The author presents the definition of clusters, their common features and the concept of the triple helix. The
last part includes a wide range of activities which support the internationalization among clusters’ members.
Keywords
cluster, overseas expansion, cooperation