ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
Transkrypt
ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
Barbara Biernat Aleksandra Grobelna Anna Warachim ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII Materia³y do nauki Podstaw mikroekonomii EDUKATOR WROC£AW 2012 Rezenzent Prof. dr hab. Bo¿ena Klimczak Akademia Ekonomiczna Wroc³aw Projekt ok³adki TAURUS CD tel./fax (71) 342-31-79 Sk³ad komputerowy Drukarnia TRIADA tel./fax (71) 342 76 96 Æwiczenia z mikroekonomii s¹ zbiorem æwiczeñ i zgodnie z treœci¹ Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczeania do u¿ytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do u¿ytku szkolnego podrêczników nie podlegaj¹ procedurze zatwierdzenia przez Ministra Edukacji Narodowej. (Dz. U. z 2012 r., poz. 752) Copyright by: Barbara Biernat, Aleksandra Grobelna, Anna Warachim ISBN 978-83-911911-4-9 „EDUKATOR”, ul. Hufcowa 44, 52-244 Wroc³aw tel./fax (71) 373-08-79 tel./fax (71) 373-93-27 tel. 602-524-990 [email protected] www.edukator.wroclaw.pl Druk: Drukarnia TRIADA Wroc³aw, ul. Czechowicka, tel. (71) 342 76 85 Wydanie XX Autorki: Barbara Biernat – rozdzia³y 2,4,5,7,16 Aleksandra Grobelna – rozdzia³y 1,7,9,10,13,14,15,16 Anna Warachim – rozdzia³y 3,6,8,11,12,13 Barbara Biernat i Aleksandra Grobelna – doradcy metodyczni nauczycieli przedmiotów ekonomicznych, Wroc³awskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Anna Warachim – nauczycielka przedmiotów ekonomicznych Zespo³u Szkó³ Ekonomiczno-Administracyjnych we Wroc³awiu Autorki sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania Prof. Prof. Ronaldowi R. Daigle i Davidowi O’Connor z Uniwersytetu Stanowego w Connecticut USA i Amerykañskiej Agencji ds. Rozwoju Miêdzynarodowego za edukacjê ekonomiczn¹, która zainspirowa³a je do napisania æwiczeñ. 4 S³yszê ... i zapominam Widzê ... i pamiêtam Robiê ... i rozumiem (Konfucjusz - chiñski filozof) Drodzy Uczniowie i S³uchacze! Codziennie musicie podejmowaæ szereg decyzji. Czêsto sprawia Wam to du¿o k³opotu, gdy¿ wybór jednego rozwi¹zania powoduje utratê drugiego. Dlaczego tak jest? Po prostu – nie mo¿ecie mieæ wszystkiego o czym marzycie. Na ka¿dym kroku czyhaj¹ na Was rozmaite ograniczenia. Brakuje Wam pieniêdzy, zdrowia, czasu, si³y, chêci. Musicie wybieraæ i rezygnowaæ. Takie jest ¿ycie! Im szybciej nauczycie siê praw i zasad gospodarki rynkowej, tym ³atwiej bêdziecie podejmowaæ satysfakcjonuj¹ce Was decyzje. Ekonomia jest ciekaw¹ dziedzin¹ wiedzy; opisuje, analizuje zjawiska i procesy gospodarcze zachodz¹ce w Waszym otoczeniu. Aby u³atwiæ Wam poznanie i rozszyfrowanie tajników funkcjonowania gospodarki proponujemy pracê na zajêciach z æwiczeniami – zgodnie z przys³owiem – rozumiem gdy robiê, æwiczê. Przeczytajcie cele rozdzia³u, ukryte pod has³em POTRAFISZ. Osi¹gniecie je na pewno, gdy uwa¿nie przestudiujecie WPROWADZENIE, rozwi¹¿ecie ÆWICZENIA i odpowiecie na PYTANIA. ¯yczymy Wam sukcesów w zdobywaniu wiedzy ekonomicznej Autorki Spis treœci 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Czym zajmuje siê ekonomia .................................................................................. 7 Potrzeby i ich zaspokajanie .................................................................................. 12 Zasoby ekonomiczne ............................................................................................ 18 Wybór i koszt alternatywny ................................................................................. 22 Granica mo¿liwoœci produkcyjnych..................................................................... 27 Systemy ekonomiczne .......................................................................................... 34 Rynek.................................................................................................................... 39 Popyt .................................................................................................................... 44 Poda¿ .................................................................................................................... 62 Równowaga rynkowa ........................................................................................... 73 Rynek pracy .......................................................................................................... 92 Rynek kapita³owy ............................................................................................... 102 Rynek zasobów naturalnych .............................................................................. 119 Konsument jako podmiot na rynku .................................................................... 125 Producent jako podmiot na rynku ...................................................................... 146 Decyzje producenta funkcjonuj¹cego w ró¿nych strukturach rynku ................. 161 Literatura ............................................................................................................ 180 6 Oznaczenia skrótów zastosowanych w æwiczeniach i ich odpowiedników w literaturze anglojêzycznej C I D S EDC EDY EDM E UC UM MSS MSTS L K Pc Pm Kc Kcp Ks Ksp Kz Kzp Km Z WB Pk i – cena – iloœæ – krzywa popytu – krzywa poda¿y – elastycznoœæ cenowa popytu – elastycznoœæ dochodowa popytu – elastycznoœæ mieszana popytu – punkt równowagi – u¿ytecznoœæ ca³kowita – u¿ytecznoœæ marginalna – marginalna stopa substytucji – marginalna stopa technicznej substytucji – praca, liczba pracowników – kapita³ – przychód ca³kowity – przychód marginalny – koszt ca³kowity – koszt ca³kowity przeciêtny – koszt sta³y – koszt sta³y przeciêtny – koszt zmienny – koszt zmienny przeciêtny – koszt marginalny – zysk – wartoœæ bie¿¹ca – wartoœæ przysz³a – stopa procentowa P Q D S Ed lub Ep Ei Ep lub Eab E TU MU MRS MRTS L K TR MR TC AC FC AFC VC AVC MC TP PV Pi i 7 1. Czym zajmuje siê ekonomia? t wyjaœniæ koniecznoœæ dokonywania wyborów ekonomicznych, t wyjaœniæ, dlaczego ekonomiê nazywa siê „nauk¹ o niedostatku i wyborze”, t wyjaœniæ, dlaczego nie ma jednej odpowiedzi na pytania z zakresu problemów ekonomicznych. Ka¿dy cz³owiek, aby ¿yæ, musi zaspokajaæ swoje potrzeby, które s¹ nieograniczone. Czêœæ potrzeb mo¿e byæ zaspokojona poprzez dobra i us³ugi. Niestety, zapotrzebowanie ludzi na dobra przekracza mo¿liwoœci spo³eczeñstwa w zakresie ich wytworzenia. Zjawisko to okreœlone jako zjawisko rzadkoœci (niedostatku) wystêpuje we wszystkich krajach zarówno bogatych, jak i biednych. Rzadkoœæ zmusza ludzi do gospodarowania, czyli d o k o n y w a n i a w y b o r ó w. W oparciu o analizê kosztów i korzyœci spo³eczeñstwa musz¹ podj¹æ decyzjê: co produkowaæ, w jakich iloœciach, przy zastosowaniu jakich technologii i dla kogo? Zagadnienia te opisuje i wyjaœnia ekonomia pozytywna. Ekonomia (pozytywna) jest nauk¹ zajmuj¹c¹ siê badaniem, w jaki sposób ludzie podejmuj¹ decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów maj¹cych ró¿norodne zastosowania produkcyjne i konsumpcyjne oraz badaniem skutków tych decyzji, w procesie produkcji, podziale i konsumpcji. 8 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII Ekonomia pozytywna zajmuje siê opisywaniem i wyjaœnianiem zjawisk oraz procesów gospodarczych. Ich ocen¹ wed³ug wartoœci i norm etycznych zajmuje siê ekonomia normatywna. Ekonomia badaj¹ca zjawiska i procesy gospodarcze zachodz¹ce na konkretnym rynku okreœlona jest jako mikroekonomia, natomiast ujmuj¹ca gospodarkê jako ca³oœæ okreœlona jest jako makroekonomia. 1. Na podstawie schematu opisz sytuacjê w jakiej znalaz³o siê spo³eczeñstwo w kraju KWITN¥CYCH KWIATÓW. - CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA? 9 2. Uczniowie klasy Ic wybieraj¹ siê w styczniu na wycieczkê. Postanowili sami zarobiæ na przejazd poci¹giem. Wychowawczyni zaproponowa³a im, aby przynieœli na lekcjê wychowawcz¹ kolorowe bibu³ki, patyczki, wst¹¿ki, klej, plastelinê itp. Wykonane przez siebie przedmioty sprzedadz¹ na przedœwi¹tecznej gie³dzie. Na jakie pytania musz¹ odpowiedzieæ uczniowie, aby osi¹gn¹æ cel? Spróbuj na nie odpowiedzieæ. - 3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ. A. Ekonomia pozytywna a) zajmuje siê polityk¹, której celem jest poprawa warunków ¿ycia spo³eczeñstwa. b) objaœnia dany problem ekonomiczny lub opisuje funkcjonowanie fragmentu gospodarki. c) podaje stwierdzenia ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie ocen. d) dokonuje sprawiedliwego podzia³u dóbr w spo³eczeñstwie. B. Ekonomia normatywna a) uczy, jak otrzymaæ dobro bez rezygnacji z czegokolwiek innego. b) dotyczy faktów, które s¹ empirycznie1) sprawdzalne. c) bada zachowanie siê jednostek, które dzia³aj¹ na rynku. d) ocenia zachowania podmiotów gospodaruj¹cych. 1) empirycznie = doœwiadczalnie (z jêzyka greckiego) 10 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII 4. Wybierz zdania bêd¹ce przyk³adem ekonomii pozytywnej oraz normatywnej. a) Ceny od¿ywek dla dzieci s¹ za wysokie dla m³odych ma³¿eñstw. b) W grudniu 2005 r. stopa bezrobocia wynios³a 17,6%, a w maju 2008 r. – 10,0% (dane GUS). c) Bud¿et oœwiaty jest niewystarczaj¹cy dla utrzymania dotychczasowego poziomu edukacji m³odzie¿y. d) W ci¹gu ostatnich dwóch lat skup mleka spad³ o ponad 20%, bo uby³o nam krów. e) W ostatnich dniach cena dolara wci¹¿ ros³a na miêdzynarodowym rynku walutowym. f) Wszystkie urzêdy gminne uwa¿aj¹, ¿e koszty utrzymania mieszkañ komunalnych s¹ za wysokie. 5. Wyszukaj w artyku³ach z prasy przyk³ady zagadnieñ ekonomii normatywnej i pozytywnej. 6. Wybierz stwierdzenia maj¹ce charakter mikroekonomiczny oraz makroekonomiczny. a) Wszystkie wyprodukowane pajacyki firmy „JACYK” zosta³y sprzedane na gie³dzie zabawek. b) W bie¿¹cym roku zyski w przemyœle samochodowym uleg³y zmniejszeniu. c) Wzrost ogólnego poziomu cen spowodowa³ pogorszenie sytuacji materialnej rodzin w Polsce. d) Celem obecnego rz¹du jest zmniejszenie w najbli¿szych latach bezrobocia w kraju. - 1. Dlaczego ludzie musz¹ dokonywaæ wyborów ? - CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA? 11 2. Jakie podstawowe pytania musi postawiæ sobie spo³eczeñstwo, aby najefektywniej wykorzystaæ rzadkie zasoby? - 3. Czym zajmuje siê ekonomia pozytywna, a czym normatywna? - 4. Dlaczego ekonomiœci, poza opisem i wyjaœnianiem zjawisk gospodarczych, zajmuj¹ siê równie¿ ich ocen¹? - 5. Czy jest s³uszne ustalenie przez rz¹d ceny mleka w proszku dla niemowl¹t poni¿ej kosztów produkcji? - 6. Jaki jest obszar zainteresowañ mikroekonomii, a jaki makroekonomii? - 12 2. Potrzeby i ich zaspokajanie t rozró¿niæ potrzeby ekonomiczne i nieekonomiczne, t wyjaœniæ, dlaczego nie mo¿na zaspokoiæ wszystkich potrzeb ludzkich, t wykazaæ zale¿noœæ pomiêdzy potrzebami ludzkimi a aktywnoœci¹ gospodarcz¹ cz³owieka, t odró¿niæ dobra ekonomiczne od dóbr wolnych i wskazaæ ich rolê w zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych. Cz³owiek odczuwa ró¿norodne potrzeby. Niektóre z nich, jak na przyk³ad potrzeba uczucia, nie dadz¹ siê zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci gospodarczej ludzi. Inne, jak potrzeba jedzenia, ubierania siê, zaspokajane s¹ przez konsumowanie dóbr. S¹ to potrzeby ekonomiczne. Wynikaj¹ one z funkcjonowania organizmu ludzkiego, warunków klimatycznych, kultury danego spo³eczeñstwa. Cech¹ potrzeb jest to, ¿e s¹ iloœciowo nieograniczone, stale siê odradzaj¹, s¹ spo³ecznie uwarunkowane, s¹ zmienne w czasie. Cz³owiek zaspokaja swoje potrzeby konsumuj¹c dobra i us³ugi. W zale¿noœci od mo¿liwoœci pozyskania dobra dzielimy na: – wolne – wystêpuj¹ w przyrodzie w nieograniczonej iloœci. Okreœlane s¹ równie¿ jako dobra darmowe, czyli takie, które mo¿na otrzymaæ bez rezygnacji z czegokolwiek innego np. powietrze, energia s³oñca itp., – ekonomiczne – s¹ wytwarzane przez cz³owieka w ograniczonej iloœci, s¹ dobrami rzadkimi. POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 13 Ze wzglêdu na przeznaczenie dobra ekonomiczne dzielimy na: – konsumpcyjne – bezpoœrednio zaspokajaj¹ potrzeby ludzkie, – produkcyjne – s³u¿¹ do wytwarzania innych dóbr.1) Wiêkszoœæ dóbr wytwarzanych i wymienianych na rynku to dobra prywatne, czyli takie, których posiadanie jest zwi¹zane z przeniesieniem praw w³asnoœci w momencie zap³acenia za nie sprzedaj¹cemu. Dobro prywatne konsumowane przez osobê b¹dŸ rodzinê jest niedostêpne dla innych. S¹ te¿ dobra, z u¿ytkowania których nie mo¿na wy³¹czyæ nikogo. Takimi dobrami s¹ dobra publiczne. Konsumpcja tego dobra przez jedn¹ osobê lub rodzinê nie zmniejsza mo¿liwoœci konsumowania go przez inn¹ osobê lub rodzinê. Typowymi przyk³adami dóbr publicznych s¹ szpitale publiczne, mosty, drogi, przejœcia graniczne, oœwietlenie ulic, latarnie morskie itp. Pomiêdzy dobrami mog¹ zachodziæ dwa rodzaje zwi¹zków: – zwi¹zek komplementarnoœci polegaj¹cy na uzupe³nianiu siê ró¿nych dóbr w celu zaspokojenia okreœlonej potrzeby. Oznacza to, ¿e zakup jednego dobra powoduje powstanie potrzeby zakupu dobra uzupe³niaj¹cego (dobra komplementarnego), – zwi¹zek substytucyjnoœci polegaj¹cy na tym, ¿e potrzeba mo¿e byæ zaspokajana przez ró¿ne zastêpuj¹ce siê dobra (dobra substytucyjne). Oznacza to, ¿e zakup jednego dobra wyklucza koniecznoœæ zakupu innego dobra mog¹cego tê sam¹ potrzebê zaspokoiæ. Potrzeby zaspokajane s¹ równie¿ dziêki us³ugom materialnym np. pracy szewca naprawiaj¹cego obuwie lub niematerialnym np. pomocy lekarza. Wyprodukowane dobra (us³ugi) nale¿y podzieliæ, by mog³y zaspokoiæ potrzeby nie tylko ich wytwórców. W czasach wspó³czesnych powszechn¹ form¹ podzia³u jest wymiana dokonywana przy pomocy pieni¹dza bêd¹cego rzadkim zasobem. Tak wiêc chc¹c zaspokoiæ potrzeby ekonomiczne nale¿y dokonaæ wyboru: jakie dobra czy us³ugi, w jakich iloœciach i od kogo warto nabyæ. 1) Niektóre dobra wolne te¿ s¹ dobrami produkcyjnymi np. morza, je¿eli mo¿liwoœci po³owu s¹ niczym nie ograniczone. 14 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII 1. Spoœród podanych w tabeli potrzeb wybierz te, które mo¿esz zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci gospodarczej cz³owieka oraz wska¿ dobra i us³ugi, które w tym celu wykorzystasz. 2. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ. Iloœciowo nieograniczone potrzeby cz³owieka wynikaj¹ z a) chêci osi¹gania wy¿szego standardu ¿ycia. b) szukania atrakcyjnych sposobów zaspokojenia potrzeb. c) chêci posiadania ró¿norodnych dóbr. d) Wszystkie podane odpowiedzi s¹ prawid³owe. 3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ. Dobra ekonomiczne s¹ dobrami rzadkimi, poniewa¿ a) bardzo ma³e iloœci tych dóbr s¹ osi¹galne. b) aby je wytworzyæ trzeba zrezygnowaæ z dóbr wolnych. c) iloœæ tych dóbr jest niewystarczaj¹ca, aby zaspokoiæ potrzeby wszystkich. d) cena tych dóbr jest zbyt wysoka. POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 15 4. Zakwalifikuj dobra do produkcyjnych b¹dŸ konsumpcyjnych. Postaw znak X, w odpowiedniej rubryce. 5. Ustal, które z podanych poni¿ej przyk³adów dóbr s¹ dobrami substytucyjnymi, a które komplementarnymi. Postaw znak X w odpowiedniej rubryce. 16 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII 1. Jakie s¹ Ÿród³a i cechy potrzeb? - 2. Czy wszystkie Twoje potrzeby i Twojego rówieœnika np. z Egiptu s¹ takie same? - 3. Dlaczego nie mo¿emy zaspokoiæ wszystkich potrzeb cz³owieka? - 4. Jakie przeszkody mog¹ utrudniaæ zaspokojenie potrzeb? - POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE 17 5. Jakie œrodki zaspokajaj¹ potrzeby cz³owieka? - 6. Dlaczego nie trzeba p³aciæ za korzystanie z promieni s³onecznych? - 7. Czy ziemniaki w Polsce s¹ dobrem rzadkim? Uzasadnij odpowiedŸ. - 8. Czy komputer profesjonalny PC mo¿e byæ jednoczeœnie dobrem konsumpcyjnym i produkcyjnym? Uzasadnij odpowiedŸ. - 9. Jak¹ rolê odgrywa aktywnoœæ cz³owieka w zaspokajaniu jego potrzeb? - 18 3. Zasoby ekonomiczne t ustaliæ zasoby potrzebne do wytworzenia interesuj¹cych Ciê dóbr, t podaæ ró¿nicê miêdzy zasobami a czynnikami produkcji, t wykazaæ zwi¹zek miêdzy rzadkoœci¹ zasobów a stopniem zaspokojenia potrzeb, t wyjaœniæ na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ekonomicznymi, t dowieœæ, ¿e technologia wp³ywa na jakoœæ produkcji, t wyjaœniæ, dlaczego przedmiotem zainteresowania ekonomii jest produkcja, podzia³ oraz konsumpcja dóbr i us³ug. W procesie wytwarzania dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug niezbêdne s¹ zasoby ekonomiczne.1) Nale¿¹ do nich: – zasoby ludzkie – praca cz³owieka, jego predyspozycje, umiejêtnoœci, doœwiadczenie zawodowe, przedsiêbiorczoœæ, – zasoby naturalne – ziemia, surowce mineralne i roœlinne, woda, bogactwo rzek, jezior i mórz, powietrze, energia s³oneczna, – zasoby kapita³owe – • kapita³ rzeczowy: œrodki pracy (budynki, maszyny, urz¹dzenia, narzêdzia, œrodki transportu itp.), przedmioty pracy (surowce, materia³y itp.), • kapita³ finansowy: gotówka, kredyt, papiery wartoœciowe. 1) W konkretnym procesie produkcji okreœla siê je mianem czynników produkcji, na które sk³adaj¹ siê œrodki pracy, przedmioty pracy, praca ludzka i organizacja pracy ZASOBY EKONOMICZNE 19 Potrzebne do produkcji dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug zasoby wystêpuj¹ w ograniczonej iloœci i jednoczeœnie maj¹ ró¿norodne zastosowanie produkcyjne i konsumpcyjne, st¹d winny byæ racjonalnie wykorzystywane. Zasada racjonalnego gospodarowania podpowiada, ¿e: – chc¹c wytworzyæ okreœlon¹ iloœæ dóbr, nale¿y d¹¿yæ do jak najmniejszego zu¿ycia zasobów (zasada minimalizacji nak³adów) lub – z okreœlonych zasobów nale¿y wytworzyæ maksymaln¹ iloœæ dóbr (zasada maksymalizacji efektu). Aby wytwarzaæ dobra, trzeba po³¹czyæ ze sob¹ wszystkie rodzaje zasobów, czyli zastosowaæ odpowiedni¹ technologiê. Technologia produkcji okreœla rodzaje zasobów koniecznych do wyprodukowania danych produktów oraz proporcje, w jakich zasoby te winny byæ ze sob¹ po³¹czone. 1. Wpisz obok podanych dóbr zasoby potrzebne do ich wytworzenia. 20 ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII 2. Zakwalifikuj poszczególne zasoby do okreœlonych rodzajów. Postaw znak X w odpowiedniej rubryce. 3. Podkreœl dwa z poni¿ej podanych zasobów, które s¹ czynnikami produkcji. a) Maszyna do szycia u¿ywana przez rodzinê. b) Materia³y budowlane przeznaczone do budowy fontanny w ogrodzie; fontannê zbuduje w³aœciciel ogrodu. c) Komputery i drukarki s³u¿¹ce do œwiadczenia us³ug poligraficznych. d) Ludzie obs³uguj¹cy komputery w biurze.