ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII ĆWICZENIA Z MIKROEKONOMII

Barbara Biernat Aleksandra Grobelna Anna Warachim
ÆWICZENIA
Z MIKROEKONOMII
Materia³y do nauki Podstaw mikroekonomii
EDUKATOR
WROC£AW 2012
Rezenzent
Prof. dr hab. Bo¿ena Klimczak
Akademia Ekonomiczna Wroc³aw
Projekt ok³adki
TAURUS CD
tel./fax (71) 342-31-79
Sk³ad komputerowy
Drukarnia TRIADA
tel./fax (71) 342 76 96
Æwiczenia z mikroekonomii s¹ zbiorem æwiczeñ i zgodnie z treœci¹ Rozporz¹dzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczeania do u¿ytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do u¿ytku szkolnego podrêczników nie podlegaj¹ procedurze zatwierdzenia przez Ministra Edukacji Narodowej.
(Dz. U. z 2012 r., poz. 752)
Copyright by:
Barbara Biernat, Aleksandra Grobelna, Anna Warachim
ISBN 978-83-911911-4-9
„EDUKATOR”, ul. Hufcowa 44, 52-244 Wroc³aw
tel./fax (71) 373-08-79
tel./fax (71) 373-93-27
tel. 602-524-990
[email protected]
www.edukator.wroclaw.pl
Druk: Drukarnia TRIADA
Wroc³aw, ul. Czechowicka, tel. (71) 342 76 85
Wydanie XX
Autorki: Barbara Biernat – rozdzia³y 2,4,5,7,16
Aleksandra Grobelna – rozdzia³y 1,7,9,10,13,14,15,16
Anna Warachim – rozdzia³y 3,6,8,11,12,13
Barbara Biernat i Aleksandra Grobelna – doradcy metodyczni nauczycieli
przedmiotów ekonomicznych, Wroc³awskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
Anna Warachim – nauczycielka przedmiotów ekonomicznych Zespo³u Szkó³
Ekonomiczno-Administracyjnych we Wroc³awiu
Autorki sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania
Prof. Prof. Ronaldowi R. Daigle i Davidowi
O’Connor z Uniwersytetu Stanowego w Connecticut USA i Amerykañskiej Agencji ds. Rozwoju
Miêdzynarodowego za edukacjê ekonomiczn¹,
która zainspirowa³a je do napisania æwiczeñ.
4
S³yszê ... i zapominam
Widzê ... i pamiêtam
Robiê ... i rozumiem
(Konfucjusz - chiñski filozof)
Drodzy Uczniowie i S³uchacze!
Codziennie musicie podejmowaæ szereg decyzji. Czêsto sprawia Wam to du¿o k³opotu, gdy¿ wybór jednego rozwi¹zania powoduje utratê drugiego. Dlaczego tak jest? Po
prostu – nie mo¿ecie mieæ wszystkiego o czym marzycie. Na ka¿dym kroku czyhaj¹ na
Was rozmaite ograniczenia. Brakuje Wam pieniêdzy, zdrowia, czasu, si³y, chêci. Musicie
wybieraæ i rezygnowaæ. Takie jest ¿ycie! Im szybciej nauczycie siê praw i zasad gospodarki rynkowej, tym ³atwiej bêdziecie podejmowaæ satysfakcjonuj¹ce Was decyzje.
Ekonomia jest ciekaw¹ dziedzin¹ wiedzy; opisuje, analizuje zjawiska i procesy gospodarcze zachodz¹ce w Waszym otoczeniu. Aby u³atwiæ Wam poznanie i rozszyfrowanie tajników funkcjonowania gospodarki proponujemy pracê na zajêciach z æwiczeniami – zgodnie z przys³owiem – rozumiem gdy robiê, æwiczê. Przeczytajcie cele rozdzia³u, ukryte pod has³em POTRAFISZ. Osi¹gniecie je na pewno, gdy uwa¿nie przestudiujecie WPROWADZENIE, rozwi¹¿ecie ÆWICZENIA i odpowiecie na PYTANIA.
¯yczymy Wam sukcesów w zdobywaniu wiedzy ekonomicznej
Autorki
Spis treœci
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Czym zajmuje siê ekonomia .................................................................................. 7
Potrzeby i ich zaspokajanie .................................................................................. 12
Zasoby ekonomiczne ............................................................................................ 18
Wybór i koszt alternatywny ................................................................................. 22
Granica mo¿liwoœci produkcyjnych..................................................................... 27
Systemy ekonomiczne .......................................................................................... 34
Rynek.................................................................................................................... 39
Popyt .................................................................................................................... 44
Poda¿ .................................................................................................................... 62
Równowaga rynkowa ........................................................................................... 73
Rynek pracy .......................................................................................................... 92
Rynek kapita³owy ............................................................................................... 102
Rynek zasobów naturalnych .............................................................................. 119
Konsument jako podmiot na rynku .................................................................... 125
Producent jako podmiot na rynku ...................................................................... 146
Decyzje producenta funkcjonuj¹cego w ró¿nych strukturach rynku ................. 161
Literatura ............................................................................................................ 180
6
Oznaczenia skrótów zastosowanych w æwiczeniach
i ich odpowiedników w literaturze anglojêzycznej
C
I
D
S
EDC
EDY
EDM
E
UC
UM
MSS
MSTS
L
K
Pc
Pm
Kc
Kcp
Ks
Ksp
Kz
Kzp
Km
Z
WB
Pk
i
– cena
РiloϾ
– krzywa popytu
– krzywa poda¿y
РelastycznoϾ cenowa popytu
РelastycznoϾ dochodowa popytu
РelastycznoϾ mieszana popytu
– punkt równowagi
– u¿ytecznoœæ ca³kowita
– u¿ytecznoœæ marginalna
– marginalna stopa substytucji
– marginalna stopa technicznej substytucji
– praca, liczba pracowników
– kapita³
– przychód ca³kowity
– przychód marginalny
– koszt ca³kowity
– koszt ca³kowity przeciêtny
– koszt sta³y
– koszt sta³y przeciêtny
– koszt zmienny
– koszt zmienny przeciêtny
– koszt marginalny
– zysk
– wartoœæ bie¿¹ca
– wartoœæ przysz³a
– stopa procentowa
P
Q
D
S
Ed lub Ep
Ei
Ep lub Eab
E
TU
MU
MRS
MRTS
L
K
TR
MR
TC
AC
FC
AFC
VC
AVC
MC
TP
PV
Pi
i
7
1. Czym zajmuje siê ekonomia?
t wyjaœniæ koniecznoœæ dokonywania wyborów ekonomicznych,
t wyjaœniæ, dlaczego ekonomiê nazywa siê „nauk¹ o niedostatku i wyborze”,
t wyjaœniæ, dlaczego nie ma jednej odpowiedzi na pytania z zakresu problemów ekonomicznych.
Ka¿dy cz³owiek, aby ¿yæ, musi zaspokajaæ swoje potrzeby, które s¹ nieograniczone.
Czêœæ potrzeb mo¿e byæ zaspokojona poprzez dobra i us³ugi. Niestety, zapotrzebowanie
ludzi na dobra przekracza mo¿liwoœci spo³eczeñstwa w zakresie ich wytworzenia. Zjawisko to okreœlone jako zjawisko rzadkoœci (niedostatku) wystêpuje we wszystkich
krajach zarówno bogatych, jak i biednych.
Rzadkoœæ zmusza ludzi do gospodarowania, czyli d o k o n y w a n i a w y b o r ó w.
W oparciu o analizê kosztów i korzyœci spo³eczeñstwa musz¹ podj¹æ decyzjê: co
produkowaæ, w jakich iloœciach, przy zastosowaniu jakich technologii i dla kogo? Zagadnienia te opisuje i wyjaœnia ekonomia pozytywna.
Ekonomia (pozytywna) jest nauk¹ zajmuj¹c¹ siê badaniem, w jaki sposób ludzie podejmuj¹ decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów maj¹cych ró¿norodne zastosowania
produkcyjne i konsumpcyjne oraz badaniem skutków tych decyzji, w procesie produkcji,
podziale i konsumpcji.
8
ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
Ekonomia pozytywna zajmuje siê opisywaniem i wyjaœnianiem zjawisk oraz procesów gospodarczych. Ich ocen¹ wed³ug wartoœci i norm etycznych zajmuje siê ekonomia normatywna.
Ekonomia badaj¹ca zjawiska i procesy gospodarcze zachodz¹ce na konkretnym rynku
okreœlona jest jako mikroekonomia, natomiast ujmuj¹ca gospodarkê jako ca³oœæ okreœlona jest jako makroekonomia.
1. Na podstawie schematu opisz sytuacjê w jakiej znalaz³o siê spo³eczeñstwo w kraju
KWITN¥CYCH KWIATÓW.
-
CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA?
9
2. Uczniowie klasy Ic wybieraj¹ siê w styczniu na wycieczkê. Postanowili sami zarobiæ
na przejazd poci¹giem. Wychowawczyni zaproponowa³a im, aby przynieœli na lekcjê
wychowawcz¹ kolorowe bibu³ki, patyczki, wst¹¿ki, klej, plastelinê itp. Wykonane przez
siebie przedmioty sprzedadz¹ na przedœwi¹tecznej gie³dzie. Na jakie pytania musz¹
odpowiedzieæ uczniowie, aby osi¹gn¹æ cel? Spróbuj na nie odpowiedzieæ.
-
3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.
A. Ekonomia pozytywna
a) zajmuje siê polityk¹, której celem jest poprawa warunków ¿ycia spo³eczeñstwa.
b) objaœnia dany problem ekonomiczny lub opisuje funkcjonowanie fragmentu gospodarki.
c) podaje stwierdzenia ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie ocen.
d) dokonuje sprawiedliwego podzia³u dóbr w spo³eczeñstwie.
B. Ekonomia normatywna
a) uczy, jak otrzymaæ dobro bez rezygnacji z czegokolwiek innego.
b) dotyczy faktów, które s¹ empirycznie1) sprawdzalne.
c) bada zachowanie siê jednostek, które dzia³aj¹ na rynku.
d) ocenia zachowania podmiotów gospodaruj¹cych.
1)
empirycznie = doœwiadczalnie (z jêzyka greckiego)
10
ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
4. Wybierz zdania bêd¹ce przyk³adem ekonomii pozytywnej oraz normatywnej.
a) Ceny od¿ywek dla dzieci s¹ za wysokie dla m³odych ma³¿eñstw.
b) W grudniu 2005 r. stopa bezrobocia wynios³a 17,6%, a w maju 2008 r. – 10,0%
(dane GUS).
c) Bud¿et oœwiaty jest niewystarczaj¹cy dla utrzymania dotychczasowego poziomu
edukacji m³odzie¿y.
d) W ci¹gu ostatnich dwóch lat skup mleka spad³ o ponad 20%, bo uby³o nam krów.
e) W ostatnich dniach cena dolara wci¹¿ ros³a na miêdzynarodowym rynku walutowym.
f) Wszystkie urzêdy gminne uwa¿aj¹, ¿e koszty utrzymania mieszkañ komunalnych
s¹ za wysokie.
5. Wyszukaj w artyku³ach z prasy przyk³ady zagadnieñ ekonomii normatywnej i pozytywnej.
6. Wybierz stwierdzenia maj¹ce charakter mikroekonomiczny oraz makroekonomiczny.
a) Wszystkie wyprodukowane pajacyki firmy „JACYK” zosta³y sprzedane na gie³dzie zabawek.
b) W bie¿¹cym roku zyski w przemyœle samochodowym uleg³y zmniejszeniu.
c) Wzrost ogólnego poziomu cen spowodowa³ pogorszenie sytuacji materialnej rodzin w Polsce.
d) Celem obecnego rz¹du jest zmniejszenie w najbli¿szych latach bezrobocia w kraju.
-
1. Dlaczego ludzie musz¹ dokonywaæ wyborów ?
-
CZYM ZAJMUJE SIÊ EKONOMIA?
11
2. Jakie podstawowe pytania musi postawiæ sobie spo³eczeñstwo, aby najefektywniej
wykorzystaæ rzadkie zasoby?
-
3. Czym zajmuje siê ekonomia pozytywna, a czym normatywna?
-
4. Dlaczego ekonomiœci, poza opisem i wyjaœnianiem zjawisk gospodarczych, zajmuj¹
siê równie¿ ich ocen¹?
-
5. Czy jest s³uszne ustalenie przez rz¹d ceny mleka w proszku dla niemowl¹t poni¿ej
kosztów produkcji?
-
6. Jaki jest obszar zainteresowañ mikroekonomii, a jaki makroekonomii?
-
12
2. Potrzeby i ich zaspokajanie
t rozró¿niæ potrzeby ekonomiczne i nieekonomiczne,
t wyjaœniæ, dlaczego nie mo¿na zaspokoiæ wszystkich potrzeb ludzkich,
t wykazaæ zale¿noœæ pomiêdzy potrzebami ludzkimi a aktywnoœci¹ gospodarcz¹ cz³owieka,
t odró¿niæ dobra ekonomiczne od dóbr wolnych i wskazaæ ich rolê w zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych.
Cz³owiek odczuwa ró¿norodne potrzeby. Niektóre z nich, jak na przyk³ad potrzeba
uczucia, nie dadz¹ siê zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci gospodarczej ludzi. Inne, jak potrzeba jedzenia, ubierania siê, zaspokajane s¹ przez konsumowanie dóbr. S¹ to potrzeby ekonomiczne. Wynikaj¹ one z funkcjonowania organizmu ludzkiego, warunków klimatycznych, kultury danego spo³eczeñstwa. Cech¹ potrzeb jest to, ¿e s¹ iloœciowo nieograniczone, stale siê odradzaj¹, s¹ spo³ecznie uwarunkowane, s¹ zmienne w czasie.
Cz³owiek zaspokaja swoje potrzeby konsumuj¹c dobra i us³ugi.
W zale¿noœci od mo¿liwoœci pozyskania dobra dzielimy na:
– wolne – wystêpuj¹ w przyrodzie w nieograniczonej iloœci. Okreœlane s¹ równie¿
jako dobra darmowe, czyli takie, które mo¿na otrzymaæ bez rezygnacji z czegokolwiek innego np. powietrze, energia s³oñca itp.,
– ekonomiczne – s¹ wytwarzane przez cz³owieka w ograniczonej iloœci, s¹ dobrami
rzadkimi.
POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE
13
Ze wzglêdu na przeznaczenie dobra ekonomiczne dzielimy na:
– konsumpcyjne – bezpoœrednio zaspokajaj¹ potrzeby ludzkie,
– produkcyjne – s³u¿¹ do wytwarzania innych dóbr.1)
Wiêkszoœæ dóbr wytwarzanych i wymienianych na rynku to dobra prywatne, czyli
takie, których posiadanie jest zwi¹zane z przeniesieniem praw w³asnoœci w momencie
zap³acenia za nie sprzedaj¹cemu. Dobro prywatne konsumowane przez osobê b¹dŸ rodzinê jest niedostêpne dla innych. S¹ te¿ dobra, z u¿ytkowania których nie mo¿na wy³¹czyæ
nikogo. Takimi dobrami s¹ dobra publiczne. Konsumpcja tego dobra przez jedn¹ osobê lub rodzinê nie zmniejsza mo¿liwoœci konsumowania go przez inn¹ osobê lub rodzinê.
Typowymi przyk³adami dóbr publicznych s¹ szpitale publiczne, mosty, drogi, przejœcia
graniczne, oœwietlenie ulic, latarnie morskie itp.
Pomiêdzy dobrami mog¹ zachodziæ dwa rodzaje zwi¹zków:
– zwi¹zek komplementarnoœci polegaj¹cy na uzupe³nianiu siê ró¿nych dóbr
w celu zaspokojenia okreœlonej potrzeby. Oznacza to, ¿e zakup jednego dobra powoduje powstanie potrzeby zakupu dobra uzupe³niaj¹cego (dobra komplementarnego),
– zwi¹zek substytucyjnoœci polegaj¹cy na tym, ¿e potrzeba mo¿e byæ zaspokajana przez ró¿ne zastêpuj¹ce siê dobra (dobra substytucyjne). Oznacza to, ¿e zakup
jednego dobra wyklucza koniecznoœæ zakupu innego dobra mog¹cego tê sam¹ potrzebê zaspokoiæ.
Potrzeby zaspokajane s¹ równie¿ dziêki us³ugom materialnym np. pracy szewca
naprawiaj¹cego obuwie lub niematerialnym np. pomocy lekarza.
Wyprodukowane dobra (us³ugi) nale¿y podzieliæ, by mog³y zaspokoiæ potrzeby nie
tylko ich wytwórców. W czasach wspó³czesnych powszechn¹ form¹ podzia³u jest wymiana dokonywana przy pomocy pieni¹dza bêd¹cego rzadkim zasobem. Tak wiêc chc¹c
zaspokoiæ potrzeby ekonomiczne nale¿y dokonaæ wyboru: jakie dobra czy us³ugi, w jakich iloœciach i od kogo warto nabyæ.
1)
Niektóre dobra wolne te¿ s¹ dobrami produkcyjnymi np. morza, je¿eli mo¿liwoœci po³owu s¹ niczym nie
ograniczone.
14
ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
1. Spoœród podanych w tabeli potrzeb wybierz te, które mo¿esz zaspokoiæ dziêki dzia³alnoœci
gospodarczej cz³owieka oraz wska¿ dobra i us³ugi, które w tym celu wykorzystasz.
2. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.
Iloœciowo nieograniczone potrzeby cz³owieka wynikaj¹ z
a) chêci osi¹gania wy¿szego standardu ¿ycia.
b) szukania atrakcyjnych sposobów zaspokojenia potrzeb.
c) chêci posiadania ró¿norodnych dóbr.
d) Wszystkie podane odpowiedzi s¹ prawid³owe.
3. Wybierz i podkreœl prawid³ow¹ odpowiedŸ.
Dobra ekonomiczne s¹ dobrami rzadkimi, poniewa¿
a) bardzo ma³e iloœci tych dóbr s¹ osi¹galne.
b) aby je wytworzyæ trzeba zrezygnowaæ z dóbr wolnych.
c) iloœæ tych dóbr jest niewystarczaj¹ca, aby zaspokoiæ potrzeby wszystkich.
d) cena tych dóbr jest zbyt wysoka.
POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE
15
4. Zakwalifikuj dobra do produkcyjnych b¹dŸ konsumpcyjnych. Postaw znak X, w odpowiedniej rubryce.
5. Ustal, które z podanych poni¿ej przyk³adów dóbr s¹ dobrami substytucyjnymi, a które
komplementarnymi. Postaw znak X w odpowiedniej rubryce.
16
ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
1. Jakie s¹ Ÿród³a i cechy potrzeb?
-
2. Czy wszystkie Twoje potrzeby i Twojego rówieœnika np. z Egiptu s¹ takie same?
-
3. Dlaczego nie mo¿emy zaspokoiæ wszystkich potrzeb cz³owieka?
-
4. Jakie przeszkody mog¹ utrudniaæ zaspokojenie potrzeb?
-
POTRZEBY I ICH ZASPOKAJANIE
17
5. Jakie œrodki zaspokajaj¹ potrzeby cz³owieka?
-
6. Dlaczego nie trzeba p³aciæ za korzystanie z promieni s³onecznych?
-
7. Czy ziemniaki w Polsce s¹ dobrem rzadkim? Uzasadnij odpowiedŸ.
-
8. Czy komputer profesjonalny PC mo¿e byæ jednoczeœnie dobrem konsumpcyjnym
i produkcyjnym? Uzasadnij odpowiedŸ.
-
9. Jak¹ rolê odgrywa aktywnoœæ cz³owieka w zaspokajaniu jego potrzeb?
-
18
3. Zasoby ekonomiczne
t ustaliæ zasoby potrzebne do wytworzenia interesuj¹cych Ciê dóbr,
t podaæ ró¿nicê miêdzy zasobami a czynnikami produkcji,
t wykazaæ zwi¹zek miêdzy rzadkoœci¹ zasobów a stopniem zaspokojenia
potrzeb,
t wyjaœniæ na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ekonomicznymi,
t dowieœæ, ¿e technologia wp³ywa na jakoœæ produkcji,
t wyjaœniæ, dlaczego przedmiotem zainteresowania ekonomii jest produkcja, podzia³ oraz konsumpcja dóbr i us³ug.
W procesie wytwarzania dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug niezbêdne s¹ zasoby ekonomiczne.1)
Nale¿¹ do nich:
– zasoby ludzkie – praca cz³owieka, jego predyspozycje, umiejêtnoœci, doœwiadczenie zawodowe, przedsiêbiorczoœæ,
– zasoby naturalne – ziemia, surowce mineralne i roœlinne, woda, bogactwo rzek,
jezior i mórz, powietrze, energia s³oneczna,
– zasoby kapita³owe –
• kapita³ rzeczowy: œrodki pracy (budynki, maszyny, urz¹dzenia, narzêdzia, œrodki transportu itp.), przedmioty pracy (surowce, materia³y itp.),
• kapita³ finansowy: gotówka, kredyt, papiery wartoœciowe.
1)
W konkretnym procesie produkcji okreœla siê je mianem czynników produkcji, na które sk³adaj¹ siê œrodki
pracy, przedmioty pracy, praca ludzka i organizacja pracy
ZASOBY EKONOMICZNE
19
Potrzebne do produkcji dóbr b¹dŸ œwiadczenia us³ug zasoby wystêpuj¹ w ograniczonej iloœci i jednoczeœnie maj¹ ró¿norodne zastosowanie produkcyjne i konsumpcyjne,
st¹d winny byæ racjonalnie wykorzystywane. Zasada racjonalnego gospodarowania podpowiada, ¿e:
– chc¹c wytworzyæ okreœlon¹ iloœæ dóbr, nale¿y d¹¿yæ do jak najmniejszego zu¿ycia
zasobów (zasada minimalizacji nak³adów)
lub
– z okreœlonych zasobów nale¿y wytworzyæ maksymaln¹ iloœæ dóbr (zasada maksymalizacji efektu).
Aby wytwarzaæ dobra, trzeba po³¹czyæ ze sob¹ wszystkie rodzaje zasobów, czyli zastosowaæ odpowiedni¹ technologiê.
Technologia produkcji okreœla rodzaje zasobów koniecznych do wyprodukowania
danych produktów oraz proporcje, w jakich zasoby te winny byæ ze sob¹ po³¹czone.
1. Wpisz obok podanych dóbr zasoby potrzebne do ich wytworzenia.
20
ÆWICZENIA Z MIKROEKONOMII
2. Zakwalifikuj poszczególne zasoby do okreœlonych rodzajów. Postaw znak X w odpowiedniej rubryce.
3. Podkreœl dwa z poni¿ej podanych zasobów, które s¹ czynnikami produkcji.
a) Maszyna do szycia u¿ywana przez rodzinê.
b) Materia³y budowlane przeznaczone do budowy fontanny w ogrodzie; fontannê zbuduje w³aœciciel ogrodu.
c) Komputery i drukarki s³u¿¹ce do œwiadczenia us³ug poligraficznych.
d) Ludzie obs³uguj¹cy komputery w biurze.